Embed Size (px)
Citation preview
(19-21 NİSAN 2013)KONYA
KUTLU DOĞUM HAFTASI
“HZ. PEYGAMBER
VE İNSAN ONURU”
SEMPOZYUMU
DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI YAYINLARI / 1044
İLMİ ESERLER: 165
Tashih:
Sedat MEMİŞ
Hacı Duran NAMLI
Grafik & Tasarım:
Abdullah PAÇACI
Baskı: Kalkan Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.
(0312) 341 92 34
1. Baskı Ankara 2014
ISBN
2014-06-Y-0003-1044 978-975-19-6234-8
Sertifika No: 12930
Eser İnceleme Komisyonu Kararı 15.07.2014/34
© Diyanet İşleri Başkanlığı
İletişim: Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü Basılı Yayınlar Daire Başkanlığı
Tel: (0 312) 295 72 93 - 94 Faks: (0 312) 284 72 88
e-posta: [email protected]
617
1- AYETLERDE VE HADİSLERDE İNSAN ONURUNU KORUYAN ÖNEMLİ VASIFLARDAN: İFFET
Prof. Dr. Adem DÖLEK1
GİRİŞ
Bütün mahlukat içerisinde en güzel surette2, ahsen-i takvim üzere3 ve en şerefli4 olarak yaratılan varlık, insandır. Fiziki bakımından en güzel şekilde yaratılan insan, aynı zamanda mükemmel istidatlar ve duygularla donatılmış ve rûhu Kur’an’ la süslendi-rilmiştir. Bu sebeple insan, her yönüyle onurlu bir varlıktır. İnsanın, onur ve şerefini koruması İlahî ferman ile kendisine bildirilmiştir. Diğer bir ifadeyle, kendi onuruna yakışan işleri yapması emredilerek onurunu zedeleyecek hatta yok edecek durumlardan sakındırılmıştır. Bununla birlikte insanın onurlu yaşayabilmesi için de örnek şahsiyetler misal gösterilmiştir.
Allah’ın insana bahşettiği en güzel vasıflardan biri iffettir. Bu özellik, insanın ma-nevi şahsiyetini, haysiyetini ve mürüvvetini yani onurunu doğrudan ilgilendiren ve kişiyi zilletten, şahsiyetsizlikten koruyan çok önemli bir vasıftır.
Mürüvvetin “zanaat ve iffet”ten5 ibaret olduğu ifade edilirken esas itibarıyla kişinin, başkasına muhtaç olmaması, dilencilik yapmaması ve başkalarına yüzsuyu dökmemesi için çalışması, el emeği ile geçinmesi ve namusunu koruması gerektiği vurgulanmaktadır. Muaviye b. Ebi Süfyan’a “Mürüvvet nedir?” denildiğinde: “Dinde iffeti korumak ve maîşette malı ıslah etmektir.” şeklinde cevap vermiştir6.
1 Erzincan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi.2 Teğâbün, 64/3.3 Tîn, 95/4.4 İsrâ, 17/70.5 Ahmed b. el-Hüseyn, el-Beyhakî, es-Sünenu’l Kübrâ, Beyrut, ts., X, 329.6 Beyhakî, S. Kübrâ, X, 329; Abdullah, İbn Adiyy, el-Kâmil fî Duafâi’r-Rical, Beyrut, ts., IV, 530.
Dokuzuncu Oturum
618
Ebu Eyyub es-Sahtiyânî (v.131/748) de “Kişi, insanların elindeki şeyler konu-sunda iffetli olmadıkça ve onlardan olmaktan uzak durmadıkça kamil olamaz.”7 derken yeme içme şehveti ile cinsel şehvet konusunda iffetli olmaya dikkati çekmiştir.
Hz. Peygamber (s.a.s.), insanın, bir hakikatin söylenmesi karşısında dahi kendisini aşağı görmemesini tavsiye etmiş ve “Hiç biriniz kendisini aşağı görmesin …” bu-yurmuştur.8 Hz. Ömer de Abdullah b. Abbas’a, Bakara suresinin 266. ayetinin9 manası ile ilgili görüşlerini bildirmesi için: “Ey kardeşimin oğlu! Kendini aşağı görme, söyle.” demiştir.10
Bu çalışmada “iffet” konusunu ele alarak bunun insan onuru ile olan alakasını ortaya koymaya çalışacağız.
A- İFFET
İffet; helal olmayan şeylerden sakınmak,11 güzel olmayan şeylerden uzak olmak,12 denî şeylerden uzak durmak,13 haramdan uzak durmak14, namusunu korumak, di-lencilikten uzak durmak,15 ihtiyacı olmadığında başkasının malına tamah etmemek ve hırs göstermemek, cinsel konularda ahlak kurallarına bağlı kalmak16 manalarına gelmektedir. Diğer bir tarife göre iffet, başkalarından mal istemekten ve helal olmayan şeylerden uzak durmaktır.17
7 Ebu Nuaym, Ahmed b. Abdillah, Hılyetu’l-Evliya ve Tabakâtu’l-Asfiyâ, Beyrut 1988, III, 5.8 Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid, İbn Mâce, Sünen, İstanbul 1992, Fiten, 20; Ahmed b. Hanbel,
Müsned, tahk: Şuayb el-Arnavut ve arkadaşları, (I-L), Beyrut 1992, XII, 30.9 Ayet: ...أيود �أحدكم �أن تكون له جنة من نخيل و�أعناب تجري من تحتها االنهار�
10 Muhammed b. İsmail, el-Buhârî, el-Câmiu’l-Müsnedu’s-Sahihu’l-Muhtasar min Umûri Rasulil-lah (s.a.s.) ve Sünenihî ve Eyyâmihî, İstanbul 1992, Tefsir, 2/47; Hâkim, Muhammed b. Abdillah, el-Müstedrek alâ’s-Sahihayn, Beyrut 1990, II, 284.
11 Ebulbekâ, Eyyub b. Musa, el-Külliyyât, Beyrut 1993, s. 656.12 İbnu Manzûr, Muhammed b. Mukerrem, Lisânu’l-Arap, Beyrut, ts., IX, 253; Firuzâbâdî, Muham-
med b. Yakub, el-Kâmûsu’l-Muhît, Beyrut 1991, III, 171.13 Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Hüseynî, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Kuveyt 1965,
XXIV,172.14 Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhah Tâcu’l-Lüğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye, Beyrut 1984, s.1405;
Mustafa, Çağrıcı, “İffet”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2000, XXI, 506.15 Mecduddin, İbnu’l-Esîr, en-Nihâye fi Garîbi’l-Hadis ve’l-Eser, Beyrut, ts., III, 264.16 Türkçe Sözlük, TDK, Ankara 2009, s. 937.17 İffet konusunda geniş bilgi için bk. Salih b. Abdillah b. Humeyd (heyet), Mevsûatü Nadrati’n-
Naîm Mekârim-i Ahlakı’r-Rasul (s.a.s.), VII, 2872.
İslam’da Onur Korumaya Yönelik Ahlaki Değerler
619
Bir başka ifadeyle iffet, sabırdır. Yani günahlara götüren şeylere karşı sabretmektir.18 İffet, Müslümanı bütün haramlardan ve yasaklardan koruyan ve koruması gereken bir kale mesabesindedir. Bu kale yıkılırsa diğer değerler de yıkılmaya mahkûm olur. Aynı zamanda iffet, insanlara yüzsuyu dökerek dilencilik yapmaya ve insanların ellerindeki varlığa göz dikmeye engel olan bir özelliktir. İffet, nefse şehvetin galebesine engel olan bir durumdur ki19 bu, ifrat ve tefrit ortasında bir hâle sahip olmaktır.
Mâverdî (v.450/1058), iffeti genel anlamda ele alarak önce iki kısma ayırır. Bunlar-dan birinin, haramlardan; ikincisinin de küçük günahlardan korunmak olduğunu belir-tir. Haramlardan kaçınma olan iffet; ferci haramlardan korumak yani zina ve livâtadan (eşcinsellikten) korunmak; ikincisi de dili iftira gibi şeylerden korumaktır.20 Zinayı ve livâtayı, dinin yasaklaması ve bunu yapanı tehdit etmesi, aklın da hoş görmemesi yanın-da bu fiili yapmanın çok çirkin bir arsızlık olduğunu göstermektedir. Hz. Peygamber (s.a.s.), fercin ve dilin çirkin işlerden korunmasını teşvik ederek şöyle buyurur: “Fer-cinin, dilinin ve karnının şerrinden korunan, bütün kötülüklerden korunmuştur.”21 Bazı rivayetlerde de “… kendisine cennet vacip olur.” şeklinde geçmektedir.22
Birçok değişikliklere maruz kalan insan bedenine yerleştirilen rûhun, hayatiyetini devam ettirebilmesi için kendisine “Kuvve-i şeheviye-i behimiyye, kuvve-i sebuiyye-i gadabiyye ve kuvve-i akliye-i melekiyye” denilen üç kuvvenin verildiğini ve her kuvve-nin ifrat, tefrit ve vasat mertebelerinin bulunduğunu belirten Bediuzzaman (v.1960), kuvve-i şeheviyyenin vasat mertebesinin iffet olduğunu ifade ederek: “Kuvve-i şehe-viyyenin tefrit mertebesi, humuddur ki ne helal ve ne harama şehveti ve iştihası vardır. İfrat mertebesi ise fücurdur ki, namusları ve ırzları pâyimal etmek arzusu olur. Vasat mertebesi ise iffettir ki, helaline şehveti var, harama yoktur.” der.23 Aynı zamanda o, kuvve-i şeheviyyenin bu üç mertebesinin yemek, içmek, uyumak ve konuşmak gibi durumların füruatında da mevcut olduğunu belirtir.24 Böylece iffet; cinsel şehvetin, yeme-içme arzusunun, konuşmanın ve uyumanın orta mertebesi ve sırat-ı müstakimi olmaktadır.
18 İbnu’-l Esîr, III, 264.19 Râğıb el-İsfahânî, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’an, Beyrut, ts., s., 339. 20 Mâverdî, Ali b. Muhammed, Edebu’d-Dünya ve’d-Dîn, İstanbul 1985, s. 309.21 Beyhakî, Şuabu’l-İmân (tahk: Muhammed es-Said b. Besyûnî ez-Zağlûl), Beyrut 2000, VII, 292;
Mâverdî, s. 309.22 Suyûtî, Abdurrahman b. Ebi Bekir, el-Câmu’s-Sağîr, Beyrut 1990, h. no: 9081.23 Said, Nursî, İşârâtu’l-İ’câz, İstanbul 2003, s. 22.24 Nursî, İşârâtu’l-İ’câz, s. 22.
Dokuzuncu Oturum
620
İffet, insanın onurunu koruyan, dünyada ve ahirette kurtuluşunu temin eden en önemli yollardan biri olmaktadır.25
İnsanın itibar ve saygı görmesi için önce kendi itibarını koruması ve onuruna saygı göstermesi gerekir. İffetini koruyan kişi, kendi itibarını, şerefini ve haysiyetini korumuş yani önce kendisine saygı göstermiş olmaktadır. Böylece başkaları da onurlu kişilere her zaman ve mekânda itibar etmektedir ve edecektir de.
İffetsizlik, insan onuru ile bağdaşmayan, insanın hem kendinin hem de başka-larının onurunu kaybettiren bir durumdur. Kendi itibarını kaybeden ya da iffetini korumayan kişi, başkalarının nazarında da onursuz ve itibarsız olur.
Gerek Kur’an’da gerekse hadislerde iffetli olmaya çok yer verildiği gibi iffeti yok eden durumlardan da bahsedilmiştir. Şimdi bunları tesbit etmeye çalışalım:
B- KUR’AN’DA İFFET
Kur’an-ı Kerim incelendiğinde “iffet” kelimesi geçmemekle birlikte bu kelimenin dört yerde türevinin bulunduğu26 görülmektedir ki, bu kelimelerle iffetli olmanın dört yönüne dikkat çekilmektedir. Bunlardan:
Biri; yüzsuyu dökerek dilencilik yapmamaktır.27
İkincisi, koruma karşılığında yetimin malını haksız yere yememektir.28
Üçüncüsü, zina etmemek, zinadan uzak durmak ve zinaya götürecek durumlardan korunmaktır.29
Dördüncüsü de evlenmek istemeyen yaşlı kadınların namuslarını korumalarıdır.30
Bu dört ayetten ikisinin; cinsel şehvet yani ferç ile ilgili, ikisinin de yeme içme şehveti yani mide ile ilgili olduğu dikkati çekmektedir. Bu iki durumun Kur’an’da zik-
25 Abdulbârî, Mübârek el-Kuraşî, el-Esâlîbi’l-Terbeviyye li Tenmiyet-i Hulukı’l-İffeti Ledâ’ş-Şebâb ve Tatbikâtihâ fî Dav’i’Tterbiyeti’l-İslamiyye (doktora tezi), Ümmü’l-Kurâ Ünv. Eğitim Fakül-tesi, Suud1430 h., s. 49.
26 Geniş bilgi için bk. Çağrıcı, “İffet”, 506-507.27 Bakara, 2/273. Ayet şöyledir: ــبهم ــي الأرض يحسس ــراب ف ــتطيعون ض ــه ال يسس ــبيل الل ــي � ــروا ف ــن �أحص ذي ــراء ال للفق
ــم ــه علي ــه ب ن اللإــا ــر ف ــن خي ــوا م ــا تنفق ــا وم لحاف
إــاس ا ــ�ألون الن ــيماهم ال يس ــم بسس ــف تعرفه ــن التعف ــاء م ــل �أغني الجاه
28 Nisâ, 4/6. Ayet şöyledir: ليهم �أموالهــم وال ت�أكلوهاإآنسســتم منهم رشــدا فادفعــوا ا ن �
إذا بلغــوا النكاح فا
إ وابتلــوا اليتامــى حتــى ا
ــم ف�أشــهدوا ــم �أمواله ليهإذا دفعتــم ا
إــ�أكل ابلمعــروف فــا ــتعفف ومــن كان فقيــرا فلي �ــرافا وبــدارا �أن يكبــروا ومــن كان غنيــا فليسس
إ ا
عليهــم وكفــى ابللــه حســيبا
29 Nûr, 24/33. Ayet: ه من فضله ذين ال يجدون نكاحا حتى يغنيهم الل .وليسستعفف ال
30 Nûr, 24/60; ayet şöyledir: تــي ال يرجــون نكاحــا فليــس عليهــن جنــاح �أن يضعــن ثيابهــن غيــر ســاء الل والقواعــد مــن النــم ــميع علي ــه � ــن والل ــر له ــتعففن خي ــة و�أن يسس ــات بزين متبرج
İslam’da Onur Korumaya Yönelik Ahlaki Değerler
621
redilmesi çok manidardır. Zira genel anlamda hem dünyevi hem de uhrevi açıdan insana en çok zarar veren ve kişiyi helâke atan bu iki durumdur. Çünkü cinsel şehvet, helal yolla tatmin edilmediği zaman namuslar pâyimal edilecek, insan onuru çiğnen-miş olacaktır. Bununla birlikte nesiller karışacak, toplum hayatı felakete sürüklenmiş olacaktır. Aynı şekilde yeme içme konusunda mide şehveti helalinden giderilmeye-rek harama tevessül edildiğinde toplumda haksızlıkların önü alınmayacak, hırsızlıklar, gasplar, haksız kazançlar ve dilencilikler meslek hâline gelecektir. Bu da yine toplumda iffetsizliğin yaygınlaşması, insanlar arasında emniyet ve güvenin kaybolması demektir.
Şunu hemen ifade edelim ki, Kur’an’da “iffet” kelimesinin, halk dilinde kullanımın-dan daha geniş bir manada kullanıldığı görülmektedir. En geniş anlamıyla ifade etmek gerekirse iffet; kişinin kendi namus ve şerefini yok edecek, insan onuru ile bağdaşmayan durumlardan sakınması demektir. Böylece iffetli olan ve iffetini muhafaza eden kişi, Allah’ın haram kıldığı ve dinin güzel görmediği şeylerden uzak kalmakla, onurunu ve şerefini korumuş olur.
Kur’an-ı Kerim’de, iffet kelimesinin dört türevi dışında iffeti yok eden çirkin işler ve iffetsizlik manasına gelen “fâhişe,”31 “fahşâ”32 ve “fevâhış”33 kavramları da geçmekte olup bu manaları ihtiva eden fiiller yasaklanmaktadır. Mesela, “Allah fahşâyı ve münkeri yasaklıyor.”34 “Allah kesinlikle fahşâyı emretmiyor.”35 ve “Rabbim kesinlikle fuhşiyâtı haram kıldı.”36 gibi ayetler açıkça insan onuru ile bağdaşmayan fiilleri yasaklamaktadır. Yine Kur’an’da kinâye olarak zinadan korunma anlamında kullanılan bir diğer kavram da “Fercini koruma”37 veya “Hıfz-ı furûc/ferclerini koruma”38 manasında “İhsan” veya “hıfz” kelimelerinin kullanıldığı görülmektedir. İffetini korumuş olan kadına “imraetün
31 Âl-i İmrân, 3/135; Nisâ, 4/15, 19, 22, 25; A’râf, 7/28, 80; İsrâ, 17/32; Nûr, 24/19; Neml, 27/54; Ankebût, 29/28; Ahzâb, 33/30; Talak, 65/1.
32 Bakara, 2/169, 268; A’raf, 7/28; Yusuf, 12/24; Ankebût, 29/45; Nahl, 16/90; Nûr, 24/21.33 En’âm, 5/151; A’raf, 7/33; Şûrâ, 42/37; Necm, 53/32. İbnu Abbas’a (r.a.) Furkân suresinin 68.
ayeti ile ilgili sorulduğunda, Mekke müşriklerinin, bu ayet nâzil olmazdan evvel ’Biz, fevâhışı (yani İslam’a göre had cezası gerektiren; haksız yere adam öldürmek, hırsızlık yapmak, zina etmek, içki içmek gibi suçları) işlerdik.’ dediğini bildirmektedir. (Buhârî, Tefsir, 25/4)
34 Nahl, 16/90.35 A’râf, 7/28.36 A’râf, 7/30.37 Enbiyâ, 21/91; Tahrîm, 66/11.38 Müminûn, 23/5; Nûr, 24/30, 31; Ahzâb, 33/35; Meâric, 70/29.
Dokuzuncu Oturum
622
hasânün”39 veya Kur’an’ın ifadesiyle “muhsanât”40 iffetini koruyan erkeğe de “muhsın”41 denilmektedir.42 Bütün bunlar iffetin korunmasını âmirdir.
1-KUR’AN-I KERİM’DE İFFET ÖRNEKLERİ
Kur’an-ı Kerim’de iffetin korunması ile ilgili bu hükümler zikredilmekle birlikte erkek ve kadınlardan iffetli şahsiyetler örnek gösterilmektedir. Bu misallerle de inanan insanların bu şekilde iffetli olmaları istenmiş olmaktadır. Bunlara kısaca temas edelim:
a-Hz. YusufKur’an-ı Kerim’de zikredilen iffet örneklerinden biri, Hz. Yusuf ’tur. Hz. Yusuf
(a.s.), Mısır Azizi’nin evinde ergenlik yaşına geldiğinde, evin hanımefendisi ona kendisi ile cinsel ilişkide bulunmasını teklif etmiş ve bunun için de evin kapılarını iyice kapa-tıp onu kendine çağırarak: “Haydi gel” demiştir. Bunun üzerine Yusuf: “Ben Allah’a sığınıyorum/meâzallah”43 diyerek bu teklifi asla kabul etmemiştir.
Hz. Yusuf ’un bu tavrı, hem kendi onurunun hem de evin sahibi olan Aziz’in onuru ile evin sahibesi olan kadının onurunun korunması bakımından büyük önem taşımak-tadır. Aynı zamanda ilgili ayetin sonunda böyle bir fiilin, kişinin hem kendisine hem de kendisine güvenenlere karşı bir zulüm olduğuna işaret edilmiştir.44 Çünkü ayette “Allah zalimleri kurtuluşa erdirmez.” denilmektedir.45 Azizin hanımının Yusuf ’a, isteğini yerine getirmediği takdirde kendisini ya hapse attıracağını ya da sürgüne gön-dereceğini söylemesine rağmen Yusuf, böyle bir iffetsizliği yapma yerine hapse girmeyi göze almıştır.
Bu kıssa, Mısır Azizi’nin hanımının, evinde yetişen ve gençlik çağında olan deli-kanlı ile cinsel ilişkide bulunma teşebbüsüne karşı, Yusuf ’un harama girmeme husu-sunda gösterdiği sebatı, Allah’a olan itimadı ve O’na sığınması Yusuf ’un hem kendi onurunu hem de efendisinin onurunu koruması bakımından gerçekten bir ibret ve iffet tablosudur. İşte bu, İbnu Âşûr’un da belirttiği gibi, bir iffet ve takva örneğidir. Aynı
39 İbnu Manzûr, XIII,120.40 bk. Nisâ, 4/24, 25; Miâde 5/5; Nûr, 24/4, 23.41 bk. Nisâ, 4/24; Mâide, 5/5.42 Muhsın, muhsan, muhsanât ve muhsınât gibi her iki şekilde de kullanılmaktadır. İbn Manzûr,
XIII,120.43 bk. Yusuf, 12/23.44 bk. Muhammed Tâhir, İbnu Âşûr, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Tunus 1984, XII, 252.45 Yusuf, 12/23.
İslam’da Onur Korumaya Yönelik Ahlaki Değerler
623
zamanda peygamberlerin peygamberlik öncesi, günahlardan nasıl korunduklarının da bir göstergesidir.46
b-Hz. MusaKur’an-ı Kerim’de zikredilen iffet örneklerinden biri de Hz. Musa’dır. Hz. Pey-
gamber (s.a.s.), Hz. Musa (a.s.)’nın, sekiz veya on sene ücretli çalışırken yeme-içme ve cinsel hususta iffetini koruduğunu vurgulamıştır.47 Bu durum Kur’an-ı Kerim’de şöyle anlatılır: “Musa, Medyen suyuna varınca, orada (hayvanlarını) sulayan birçok insan buldu. Onların gerisinde de, (hayvanlarını) engelleyen iki kadın gördü. Onlara: ’Derdiniz nedir?’ dedi. Onlar şöyle cevap verdiler: ‘Çobanlar sulayıp çekilmeden biz (onların içine sokulup hayvanlarımızı) sulamayız, babamız da çok yaşlıdır.’ Bunun üze-rine Musa, onların yerine (davarlarını) sulayıverdi. Sonra gölgeye çekildi ve: ’Rabbim! Doğrusu bana indireceğin her hayra (lütfuna) muhtacım.’ dedi.”48… O iki kızdan biri babasına: “’Babacığım! Onu ücretle tut. Çünkü ücretle istihdam edeceğin en iyi kimse, güçlü ve güvenilir olandır, dedi.”49 Kızın babası, Musa’nın “güçlü ve güve-nilir” olduğunu nereden bildiğini sorması üzerine kız; onun güçlü oluşunu, kuyunun ağzındaki taşın birçok kişinin kaldırabileceği ağırlıkta olmasına rağmen onu tek başına kaldırmasından, güvenilir olmasını da rüzgârla elbisenin vücut hatlarımı belli etmesi nedeniyle bana “Sen arkamdan gel ve yanlış gittiğimde yolu bana tarif et.” diyerek beni arka tarafına almasından anladım, diye cevap verir.50
Görüldüğü üzere Musa (a.s.), iffetini bu şekilde göstermesiyle Kur’an’da emin/güvenli kimse olarak yerini almıştır. Bu bakımdan kendisine iş verilen kişide kuvvet ve güvenilirlik vasfı birlikte bulununca işverenin/insanın gözü arkada kalmaz.51
c- İki Kız kardeşBu kıssada anlatılan bir diğer iffet örneği de Hz. Musa’nın, davarlarını sulayıverdiği
iki kız kardeştir. Bu iki kız kardeş, Medyen suyu başında davarlarını sulamaya gittiklerin-de kuyunun başında başka erkekler varken davarlarını sulamazlar, herkes hayvanlarını
46 İbnu Âşûr, XII, 252.47 İbnu Mâce, Rühûn, 5.48 Kasas, 28/23-24, (ayetlerin meallerinde, Diyanet Vakfı Mealinden istifade edilmiştir) Ayetler: ا ولم
ــة مــن النــاس يســقون ووجــد مــن دونهــم امر�أتيــن تــذودان قــال مــا خطبكمــا قالتــا ال نســقي حتــى ورد مــاء مديــن وجــد عليــه �أملــي مــن خيــر فقيــر
إــي لمــا �أنزلــت ا ن
إــل فقــال رب ا لــى الظ
إــى ا يصــدر الرعــاء و�أبــون شســيخ كبيــر فســقى لهمــا ثــم تول
49 Kasas, 28/26.50 bk. Hâzin, Ali b. Muhammed, Lübâbü’t-Te’vîl fî Meâni’t-Tenzîl, Beyrut, ts., III, 402; Abdullah b.
Ahmed, en-Nesefî, Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl (Hâzin Tefsirinin kenarında), III, 402; Ebu Hayyan, Muhammed b. Yusuf, Tefsiru’l-Bahri’l-Muhît, Beyrut 1993, VII, 109.
51 bk. Hâzin, III, 402.
Dokuzuncu Oturum
624
sulayıp gittikten sonra sularlardı. Ancak o gün Musa herkesten önce onların davarlarını sulayıvermişti. Onlar da hemen evlerine dönünce babaları kendilerine, bu kadar çabuk nasıl geldiklerini sormuş, onlar da durumu anlatmışlardı. Bununla birlikte davarlarını sulayan kişiyi bilmiyorlardı. Babaları, o kızlardan birini o kişiyi yanına çağırması için gönderir. Kızın, Musa’nın yanına utanarak gelişini Kur’an bize şöyle anlatır. “O iki kadından biri utana utana yürüyerek Musa’ya geldi ve: ’Babam, bizim yerimize hayvanları sulamanın karşılığını ödemek için seni çağırıyor.’ dedi. Musa, Hz. Şuayb’a gelip başından geçeni anlatınca o: ’Korkma, o zalim kavimden kurtuldun.’ dedi. Onun iki kızından biri: ’Babacığım! Onu ücretle tut. Çünkü ücretle istihdam edeceğin en iyi kimse, güçlü ve güvenilir olandır.’ dedi. Şuayb da: ’Bana sekiz yıl çalışmana karşılık şu iki kızımdan birini sana nikâhlamak istiyorum. Eğer on yıla tamamlarsan artık o kendinden; yoksa sana ağırlık vermek istemem. İnşaallah, beni iyi kimselerden bulacaksın.’ dedi. Musa da: ’Bu seninle benim aramdadır. Bu iki süreden hangisini doldurursam doldurayım, demek ki bana karşı husumet yok. Söylediklerimize Allah vekildir’ dedi.”52 Görüldüğü gibi burada Hz. Musa’nın, iyi, güçlü ve güvenilir bir kimse olduğu vurgulanmaktadır ki, güvenilir/emin olmak, insanın kendi onurunun korun-masında önemli bir hususiyettir.
d- Hz. MeryemKur’an-ı Kerimde gösterilen iffet örneklerinden bir diğeri Hz. Meryem’dir. Ni-
tekim Kur’an onu şöyle anlatır: “İffetini koruyan (Meryem) ki, ona ruhumuzdan üfledik. Onu ve oğlunu âlemlere bir ibret yaptık.”53 “Allah, iffetini koruyan İmran’ın kızı Meryem’i de inananlara örnek gösterdi. Biz ona ruhumuzdan üfledik ve o, Rabbinin kelimelerini ve kitaplarını tasdik etti ve samimi inananlardandı.”54 Burada Hz. Meryem’in iffetini koruması “أحصنت فرجها” ifadesi ile bildirilmektedir. “ehsanat/-harflerinden türetilmiştir ve “korunaklı olmak, sağlam ol ”ح- ص- ن“ ,kelimesi ”أحصنتmak, iffetli olmak” manalarına gelmektedir. Aynı harflerden türetilen “hısn-ı hasîn/ ifadesi de içindeki şeye ulaşılamayan muhkem mekân demektir.55 Böylesine ”حصن حصينsağlam bir mekân, içindekileri nasıl muhafaza ediyorsa, bu kelime ile Hz. Meryem’in de kendisini o şekilde koruduğuna dikkat çekilmiştir.
52 Kasas, 28/25-28. Ayetler:ــا �ــقيت ــك �أجــر م ــ�ي يدعــوك ليجزي ن �أبإــت ا ــتحياء قال ــا تمشــي علــى ا�س حداهم
إــه ا فجاءت
ن خيــر مــنإحداهمــا ي �أبــت ا�ســت�أجره ا
إالميــن قالــت ا ــا جــاءه وقــص عليــه القصــص قــال ال تخــف نجــوت مــن القــوم الظ لنــا فلم
ن �أتممــت عشــراإــي حجــج فــا ــن علــى �أن ت�أجرنــي ثمان حــدى ابنتــي هاتي
إــي �أريــد �أن �أنكحــك ا ن
إــال ا ــت�أجرت القــوي الأميــن ق ا�س
مــا الأجليــن قضيــت فــل الحيــن قــال ذلــك بينــي وبينــك �أي ــه مــن الص ن شــاء اللإ فمــن عنــدك ومــا �أريــد �أن �أشــق عليــك تجدنــي ا
ــه علــى مــا نقــول وكيــل ــدوان علــي والل ع
53 Enbiyâ, 21/91.54 Tahrîm, 66/11.55 İbnu Manzûr, XIII, 120.
İslam’da Onur Korumaya Yönelik Ahlaki Değerler
625
e- Hz. YahyaKur’an’da Hz. Yahya’nın, “seyyid, hasûr ve salih nebilerden” olduğu bildirilerek
hasûr olarak tavsif edilmiştir. Buradaki “hasûr” kelimesi, Hz. Yahya’nın hem evlenme-diğini hem de iffetinden dolayı herhangi bir kadınla haram yolla cinsel ilişki ihtiyacı duymadığını ifade etmektedir.56 Bu da iffetin korunması bakımından önemli bir örnek olmaktadır.
C- HADİSLERDE İFFET
Hadisler incelendiğinde iffet kavramının, hem Hz. Peygamber’in iffeti hem de Hz. Peygamber’in ümmetine iffetli olmayı tavsiyeleriyle ilgili olarak kullanıldığı gö-rülmektedir. Önce Hz. Peygamber’in iffetini sonra da Hz. Peygamber’in, iffet ile ilgili tavsiyelerini ele alalım.
1- Hz. Peygamber’in İffetiHz. Peygamber’in hayatı incelendiğinde hem şahsının hem de başkasının iffetini
zedeleyecek herhangi bir durumun kendisinden sâdır olmadığı görülmektedir. Zira O, kendi iffetini koruması konusunda hassas olduğu kadar başkalarının iffetinin ko-runması hususunda da hassas davranmıştır. Hatta o, insanları, iffetsizliğe götürecek durumlardan bile sakındırmıştır. Mesela hem Kur’an’da hem de hadislerde, zinanın yasaklanmasının ötesinde zinaya sevk edecek hâllerden dahi sakındırılmıştır. Nitekim Kur’an’daki وا من أبصارهم ويحفظوا فروجهم ذلك أزكى لهم إن الله خبير بما يصنعون لمؤمنين يغض “قل ل
ويحفظن فروجهن أبصارهن من يغضضن لمؤمنات ل Mümin erkeklere söyle: Gözlerini/وقل nâmahreme bakmaktan sakındırsınlar, ferçlerini de korusunlar. Bu davranış onlar için daha temizdir. Şüphesiz Allah, onların yaptıklarından haberdârdır. Mümine kadınlara da söyle: Gözlerini nâmahreme bakmaktan sakındırsınlar, ferçlerini de korusunlar…”57 ayetlerinde cinsel şehveti tahrik eden tavırlar ve cinsel şehvetin meşru olmayan yollardan giderilmesi yasaklandığı gibi hadislerde de bu konuda oldukça tahşidatta bulunularak iffetli olma istenmiştir. Burada dikkati çeken, kişinin –erkek olsun, kadın olsun- önce kendi iffetini koruması istenmekte, yani harama bakma ve bakmanın neticesi olan cinsel şehvetin haram yolla giderilmesi yasaklanmaktadır.
Hadislerde Hz. Peygamber’in iffetinden bahsedilirken şu rivayetler câlib-i dik-kattir. Cafer-i Tayyar, Habeş kralı Necâşî’ye “Ey Melik! Biz, cahiliye ehli bir kavim idik, putlara tapardık, leş yerdik, kötülük yapardık, sıla-i rahmi keserdik, komşulara kötü davranırdık, kuvvetli olanlarımız zayıflarımızı yerdi. Biz bu halde iken Allah bize nesebini, doğruluğunu, iffetini bildiğimiz bir elçiyi gönderdi. O, bizi Allah’ın birliğine inanmaya ve O’na ibadet etmeye, bizim ve atalarımızın tapmakta oldukları putları ve
56 İbnu Manzûr, IV, 194.57 Nûr, 24/30-31.
Dokuzuncu Oturum
626
taşları söküp atmaya davet etti. O, bize doğru söylemeyi, emaneti eda etmeyi, akrabayı görüp gözetmeyi, iyi komşuluk yapmayı, haram işlememeyi, kan dökmemeyi emretti. O, bizi kötülükten ve yalan söylemekten, yetim malı yemekten, iffetli kadınlara iftira atmaktan nehyetti, bize Allah’a ibadet etmemizi ve O’na hiçbir şeyi ortak koşma-mamızı emretti ve bize namaz kılmayı, oruç tutmayı emretti… Biz de onu tasdik ettik ve ona iman ettik ve biz, onun Allah tarafından getirdiğine tabi olduk.” der.58
Görüldüğü üzere İslam’ın henüz zuhur ettiği ilk yıllarında Cafer-i Tayyar’ın burada Necâşî’ye vermiş olduğu cevapların her birinin, İslam’ın en temel prensipleri olmakla birlikte aynı zamanda insan onurunu koruyan durumlar olduğu da aşikârdır. Ve bunlar-dan biri de özellikle Hz. Peygamber’in peygamberlik öncesinde bile iffetli olduğunun vurgulanmış olması, konumuz açısından manidardır.
Rum kralı Herakliyus, Peygamberimizle ilgili Ebu Süfyan b. Harb’e; “O, size neyi emrediyor?” diye sorunca, Ebu Süfyan: “O (s.a.s.), bize bir olan Allah’a ibadet etme-mizi ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmamamızı emrediyor, bizi babalarımızın taptıkları şeylerden yasaklıyor, namaz kılmayı, doğruluğu, iffetli olmayı, ahde vefalı olmayı, emanete riayet etmeyi ve akrabayı görüp gözetmeyi emrediyor.” şeklinde cevap ver-miştir. Kral, sorduğu sorulara aldığı bu güzel cevap karşısında: “İşte bu, bir peygam-berin vasfıdır.” demiştir.59 Burada da henüz o zaman Müslüman olmayan Ebu Süfyan, Hz. Peygamber’in, iffetli bir şahsiyetinin olduğunu ifade etmiştir. Görüldüğü gibi Hz. Peygamber’in iffetini söyleyenlerden biri, o gün için, onun dostu, diğeri ise onun düş-manıdır. İşte fazilet budur ki, düşman bile bu fazileti tasdik etmektedir.
Hz. Peygamber (s.a.s.), hayatı boyunca onurlu yaşadığı gibi, onurunu zedeleyecek hiçbir tavır kendisinden zuhur etmemiştir. Mesela; Hz. Peygamber hayatında şaka-dan bile olsa yalan söylememiştir. En ufacık bir emanete riayetsizliği olmamıştır. onun başkalarının namusunda ve malında gözünün olduğu asla tesbit edilmemiştir. Buna rağmen Kur’an-ı Kerim’de iki yerde “Kendilerine çok çok mal verdiklerimize gözlerini dikme…”60 şeklinde emredilerek başkalarının malına tamah etmemesi bildirilmiştir.
2- HADİSLERDE “İFFET” KAVRAMI
İffet, Müslümanın İslami şahsiyetini kuvvetlendiren en büyük âmillerden biridir. “İffet” kelimesinin, hadislerde, Kur’an’da kullanılandan daha geniş bir manada kulla-nıldığı görülmektedir. Şimdi bunları belirtmeye çalışalım:
58 İbnu Hişâm, Sîretu’n-Nebi, I, 423.59 Buhârî, Bed’u’l-Vayh, 1; Siyer ve Cihad, 101.60 Hicr, 15/88; Tâhâ, 20/131
İslam’da Onur Korumaya Yönelik Ahlaki Değerler
627
a-Mutlak manada iffetli olmak Peygamberimiz (s.a.s.), “Allah’ım! Senden hidayet, takva, iffet ve gönül zenginli-
ği istiyorum.”61 “Allah’ım! Senden sıhhat, iffet, emanete riayet, güzel ahlak ve kadere rıza göstermemi istiyorum.”62 ve “Allah’ım! Dinim, dünyam ve ailem hususunda senden iffet ve afiyet istiyorum …”63 şeklinde dua eder. Burada din, dünya ve ailenin zikredilmiş olması -her hususu ihtiva etmesi bakımından- dikkat çekicidir. Bir rivayette de “Dikkat edin, iffet sadece hayırdır.”64 buyrulmuştur. Bir başka rivayette de “İman, haramlardan afiftir, tamahkârlıklardan afiftir.”65 denilerek Müslümanın her haram konusunda iffetli olması ve elde ettiği imkânlarla yetinmesi gerektiği belirtilmektedir.66 Bu hadislerde geçen “iffet” kavramının geniş anlamda kullanıldığı görülmektedir.
Bir hadiste de “Allah, hayâlı ve iffetli olanı sever.”67 buyrularak hayâ sahibi ve iffetli olmaya teşvik edilmektedir. Buradaki iffet kelimesi, haramlardan uzak durmak şeklinde yorumlanmıştır.68
Bütün güzel ahlakın süsü, iffettir. İffet olmadığında diğer özelliklerin kıymeti kalmamaktadır. Mesela; bir âlimden veya hâkimden iffet kalktığında ilmin ve hüküm vermenin şartları noksanlaşır. İffet ve doğruluk en hayırlı şeydir ve zinadan ve yalandan en çok koruyan bir durumdur.
b- Zina etmekten ve zinaya götürecek durumlardan uzak durmak Bir hadiste “Babalarınıza iyilik yapın ki, çocuklarınız da size iyi davransın.
İffetli olun ki, kadınlarınız da iffetli olsun.”69 buyrulmuştur.
61 Müslim b. el-Haccac, Sahih, İstanbul 1992, Zikir, 72; Tirmizî, Muhammed b. İsa, Sünen, İstanbul 1992, Daavât, 72; Ahmed b. Hanbel, VII, 20. (hadisin metni: ــي �أ�ــ�ألك الهــدى والتقــى والعفــاف ن هــم اإ اللــى(. والغن
62 Buhârî, el-Edebu’l-Müfred, Beyrut 1986, s. 73 ; Suyûtî, Fethu’l-Kebîr, Beyrut, ts., I, 237. (hadisin metni: ــدر ــا ابلق ــق والرض ــن الخل ــة وحس ــة والأمان ــة والعف ح ــ�ألك الص ــي �أ� ن ــم اإ ه الل
63 Suyûtî, el-Câmiu’s-Sağîr, hadis no: 1492; Fethu’l-Kebîr, I, 237.64 Kuzâî, Muhammed b. Selâme, Müsnedu’ş-Şihâb, Beyrut 1985, II, 30.65 Deylemî, Firdevs, tahk: Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlul, Beyrut 1986, I, 113.66 Münâvî, Muhammed Abdurraûf, Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l-Câmii’s-Sağîr, Beyrut 1972, III, 187.67 İbnu Ebi Şeybe, el-Musannef, XIII, 44; Suyûtî, el-Câmiu’s-Sağîr, h.no: 1668.68 Münâvî, II, 202. 69 Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemü’l-Evsat, I, 299; Bir rivayette de “İnsanların kadınla-
rına karşı iffetli olun ki, kadınlarınız da iffetli olsun...” şeklinde nakledilmektedir. (Hâkim, IV, 170,171)
Dokuzuncu Oturum
628
Başka bir hadiste de bir erkeğin namahremi ile halvet hâlinde kalması yasaklan-mıştır.70 Bu durum, kişinin hem kendi iffetini hem de başkasının iffetini koruması açısından önemli bir durumdur. Beyhakî (v.458/1066), haram yoldan cinsel şehvetin giderilmesinin haramlığını ve bu konuda iffetli olmayı, imanın şubelerinden otuz ye-dinci sırada ele alır ve bu konudaki ayet ve hadisleri zikreder.71
Hz. Peygamber (s.a.s.) iffeti korumanın yollarını da ümmetine göstermiş ve şöyle buyurmuştur: “Ey gençler topluluğu! Sizden evlenmeye gücü yeten evlensin. Zira evlilik gözü haramdan daha çok korur ve ferci de daha fazla muhafaza eder. Evlenmeye gücü yetmeyen ise oruç tutsun, zira oruç şehveti kırar.”72 Diğer yandan da iffetini muhafaza eden gençlere hitap ederek: “Ey Kureyş gençleri! Ferçlerinizi koruyun, zina etmeyin. Dikkat edin, kim fercini korursa ona cennet vardır.”73 bu-yurur. Veda Haccında Hz. Abbas’ın oğlu Fadl, Hz. Peygamber’in terkisinde idi, gençti, gözüne kadınlar ilişiyordu. Hz. Peygamber (s.a.s.) eliyle yüzünü diğer tarafa çevirir ve ona: “Ey kardeşimin oğlu! Bu günde gözünü haramdan koruyan, fercini ve dilini muhafaza eden kişi bağışlanır.” buyurur.74
Hz. Peygamber (s.a.s.): “Kadın beş vakit nazmını kılar, ramazan orucunu tutar, iffetini muhafaza eder, kocasına da itaat ederse ona ’Cennet’e istediğin kapısından gir.’ denilir.” buyurarak kadınların da iffetlerini korumalarını istemiştir. Hz. Peygamber (s.a.s.) “Kim altı şey hususunda bana garanti verirse ben de ona Cennet’i garanti ede-rim” buyurunca “Nedir onlar Ey Allah’ın Rasulü! denilir. Rasulüllah da: “Konuştuğunda doğru söyleyen, söz verdiğinde sözünü yerine getiren, kendisine emanet edildiğinde emanete hıyanet etmeyen, gözünü harama bakmaktan sakınan, fercini muhafaza eden ve elini de zarar vermekten uzak tutan.” buyurur. Bir başka hadiste de “Üç şey üzerine Allah’ın yardımı haktır: Allah yolunda cihat edene, iffetini muhafaza etmek için evlene-ne ve borcunu ödemek niyetiyle anlaşma yaparak azat edilen köleye.” buyrulmuştur.75
c- Dilenmekten ve tamahkârlıktan uzak durmak Hz. Peygamber (s.a.s.) Ebu Zerr’e “İffete sarıl.” buyurmuştur. Yani “insanlara mal
hususunda yüzsuyu dökme, zaruret olmaksızın kimseden bir şey isteme.” demektir.
Yine Hz. Peygamber (s.a.s.), cennete girecek üç gruptan birinin, evlâd-ı ıyâl sahibi olup da iffetli olan yani dilencilik yapmayan kişinin olduğunu bildirmiştir
70 Buhârî, Nikâh, 111; Beyhakî, Şuabu’l-Îmân, VII, 310; Kuzâî, Müsned, II, 90.71 bk. Beyhakî, Şuabu’l-Îmân, VII, 267 vd.72 Buhârî, Nikâh, 3.73 Hâkim, IV, 358; Beyhakî, Şuabu’l-Îmân, VII, 271.74 Ahmed b. Hanbel, I, 329; İbnu Huzeyme, Sahih, 1990, IV, 261.75 Deylemî, hadis no: 2533.
İslam’da Onur Korumaya Yönelik Ahlaki Değerler
629
ف ذو عيال) -Bir başka hadiste de “Allah afif olanı ve evlâd-ı iyâl sa 76(ورجل عفيف متعفhibi olup da iffetli davrananı sever.”77 buyrulmuştur. “Şüphesiz Allah, iffetli, fakir mümin kulunu sever.”78
Bir hadiste “Allah, kulunu dini ve ferci hususunda iffetten daha üstün bir ziynet ile ziynetlendirmedi.” buyrulmuştur.79 Yukarıda da zikredildiği gibi Hz. Peygamber (s.a.s.) “Allah’ım senden iffet ve zenginlik istiyorum.”80 şeklinde dua etmiştir ki bu, hem insanlardan dilenmekten sakınmak hem de cinsel arzuyu haram yoldan gider-mekten korunmak bakımından önemli bir duadır. Hz. Peygamber (s.a.s.) “Allah üç şeyden hoşlanmaz: Dedi-kodu yapmak, malı zayi etmek ve dilencilik yapmak.”81 buyurarak dilenmenin Allah’ın hoşlanmadığı bir durum olduğunu belirtmiştir. Bir riva-yette de “Gönül zenginliğine sahip olmadıkça iffetli olunamayacağı.” bildirilmiştir.82
Yine Hz. Peygamber (s.a.s.) “Mal isteme konusuna iffetli olmayı arzu edeni Allah iffetli kılar. İffet, en hayırlı şeydir.”83 “Kim, dilenmekten uzak durarak dünyayı helalinden talep eder, ailesi için gayret gösterir ve komşusuna merhametli davra-nırsa kıyamet günü dolunay şeklinde ay gibi parlak olarak gelir. Kim de üstünlük taslamak, mal çoğaltmak ve gösteriş için dünyayı helalinden isterse Allah’a, ken-disine gazaplanmış olarak kavuşur.”84 buyurur. Bir başka rivayette de “Kim dünyayı iffet içerisinde isterse o şehitler derecesinde olur.”85 buyurulmaktadır. Abdullah b. Ömer’in Rasulüllah’tan naklettiğine göre “Allah, kulunu, dünyaya karşı zühdden ve karnı ile ferci konusundaki iffetten daha iyi bir ziynetle süslememiştir.”86
Bir hadiste de “Allah, ısrarla dilencilik yapana buğuz eder, hayâlı ve iffetli olanı sever.”87 buyrularak (zaruret olmaksızın) dilencilik yapmaktan sakındırılmaktadır.
76 Beyhakî, Şuab, 19681.77 Taberânî, el-Mucemu’l-Kebir, tahk: Hamdi Abdülmecid es-Selefî, Kahire, ts., XVIII, 242.78 İbnu Mâce, Zühd, 5.79 Kuzâî, Müsned, II, 442.80 İbnu’l-Esîr, III.81 Buhârî, Zekât, 53; Müslim, Akdıye, 12,13; Ahmed b. Hanbel, II, 328.82 Deylemî, hadis no: 8477.83 Kuzâî, Müsned, II, 29.84 İshak b. Râhûye, Müsned, Medine 1991, I, 353; Ebu Nuaym, III, 110; Beyhakî, Şuab, VII, 298.
(hadisin metni: فــا على جــاره بعثه اللــه يــوم القيامة نيــا حــلال ا�ســتعفافا مــن المســ�ألة و�ــعيا على �أهلــه وتعط مــن طلــب الدــا مفاخــرا لقــى اللــه وهــو عليــه غضبــان( ــا حــلال مكاثــرا به ــه مثــل القمــر ليلــة البــدر ومــن طلبه .ووجه
85 Taberânî, el-Evsat, II, 90.86 Ebu Nuaym, VIII, 177.87 Suyûtî, el-Câmu’s-Sağîr, h. no: 1668.
Dokuzuncu Oturum
630
Bütün bunların yanında Hz. Peygamber (s.a.s.), “İnsanların elinde olanı umma, zira bu gönül zenginliğidir. Tamah etmekten de sakın, çünkü tamahkârlık hazır fakirliktir.”88 buyurarak insanların malına göz dikmekten ve tamah etmekten sakın-dırmıştır.
d- Şiddet uygulamadan öldürmekPeygamber (s.a.s.), savaş esnasında veya başka herhangi bir durumda düşmanın
ya da herhangi bir canlının öldürülmesi gerektiğinde bile -gerek öldürmeden önce ge-rekse öldürdükten sonra- iffetli olunmasına yani maktulün organlarını kesmek, gözünü çıkarmak, burnunu kesmek vb. şekillerde müsle yapılmasını yasaklamış ve öldürme hususunda dahi iffetli olunmasına dikkati çekmiştir. Nitekim bir hadiste “Öldürme bakımından insanların en iffetlisi, ehl-i imandır.”89 buyurmuş ve bir Müslümanın, öldürdüğü bir canlıyı bir anda, işkence çektirmeden, fiziksel şiddet uygulamadan öl-dürmesi gerektiğini vurgulamıştır. Mesela, bir kişi koyun kesmek istemiş ve koyununu yere yatırdıktan sonra bıçağını bilemeye başlamış. Bunu gören Hz. Peygamber (s.a.s.), “Onu iki kere mi öldürmek istiyorsun? Onu yere yatırmadan önce bıçağını bile-seydin ya!” buyurmuştur.90
e- Alacağını istemede kötülük yapmamakHz. Peygamber (s.a.s.), bir hadisinde “Hakkını talep eden kimse, yeterli olsun
veya olmasın iffet içerisinde istesin.”91 buyurarak hakkının tamamını veya bir kısmını harama girmeksizin, sövmeksizin, kötülük yapmaksızın ve kötülüğe yeltenmeksizin, şiddet uygulamaksızın ve eziyet etmeksizin talep etmeyi istemiştir.92 Bir rivayette de “İffet içerisinde iki kere verilen borç, bir kere verilen sadakadan daha hayırlıdır.”93 buyrularak alacaklının, alacağını isterken herhangi bir artış bekleme veya sıkıntı verme hususunda iffetli davranmasına teşvik edilmiştir.
Ensar’dan bazıları, ganimet mallarından Hz. Peygamber’den istediler. Hz. Peygam-ber de elinde bulunanlardan onlara dağıttı, tekrar istediler yine verdi, tekrar istediler, yine verdi, artık elinde bir şey kalmamıştı, yine istediler. Bunun üzerine Peygamberimiz (s.a.s.) de: “Elimde bir mal olsa size rağmen onu asla biriktirmem, kim mal konu-
88 Suyûtî, el-Câmu’s-Sağîr, h. no: 5485.89 Ebu Dâvud, Cihâd, 110; İbnu Mâce, Diyât, 30.90 Hâkim, IV, 231.91 İbnu Mâce, Sadakât, 15; İbnu Hıbbân, XI, 474.92 Beyhakî, es-Sünenu’l-Kübrâ ve fî Zeylihî (Şâmile), VI, 53.93 Suyûtî, el-Câmu’s-Sağîr, h. no: 6118.
İslam’da Onur Korumaya Yönelik Ahlaki Değerler
631
sunda iffetli olmak isterse Allah onu iffetli kılar. Kim de müstağni olmak isterse Allah ona da gönül zenginliği verir.” buyurdu.94
f- Helalinden yemek içmekHz. Peygamber (s.a.s.) “Şu dört şey sende olduğunda dünyadan kaçırdığın
şeyler sana zarar vermez: Emaneti korumak, doğru söylemek, güzel muamele ve yeme içme konusunda iffet.” buyurmuştur.95 Buradaki yeme-içme konusundaki iffetten maksat, harama girmemek ve helalinden yemek içmektir.
Zina etmeyen veya başkalarının mahremiyetine ya da malına göz dikmeyen bir in-san, kendi onurunu koruduğu gibi aile efradının ve akrabalarının da onurunu korumuş olur. Aksi halde başkasının namusunu lekeleyen bir kişi, kendi onurunu kaybettiği gibi, meşru olmayan cinsel ilişkide bulunarak, hem kendinin, hem de karşı cinsin onurunu zedelemiş olur. Bu misalleri çoğaltmak mümkündür. Nitekim bir hadiste “Mükatebe yapıp da borcunu ödemek niyetinde olan köleye, iffetini korumak gayesiyle evlenene ve Allah yolunda cihad edene Allah’ın yardım edeceği.” bildirilmiştir.96
SONUÇ
İnsanın fıtratına konulan en önemli kuvvelerden ikisi, mide şehveti ile cinsel şeh-vettir. İnsan, mide şehveti ile canlılığını yani hayatiyetini, cinsel şehveti ile de neslini devam ettirmektedir. Her insanın, hayatı boyunca bütün çaba ve uğraşları da bu iki şehvetin tatminidir. Ancak fıtraten bir sınır tayin edilmeyen bu iki kuvveyi, İslam’ın had altına aldığı ve bunu da “iffet” olarak isimlendirdiği görülmektedir. Nitekim bu iki şehvetin ifrat, tefrit ve vasat mertebeleri bulunmaktadır. İffet ise ifrat ve tefritten uzak durarak bu kuvvelerin sırat-ı müstakimi olan hadd-i vasatı takip etmektir, yani yeme-içme ve cinsel şehvetin tatmin edilmesinde helallere rağbet etmek, haramlardan uzak durmaktır.
Esas itibarıyla tarih boyunca insanlar arasındaki bütün kargaşaların ve huzur-suzlukların temelinde de bu iki şehvetin meşru olmayan yollardan tatmin edilmesi yatmaktadır. Bunun için iffet konusunda Kur’an’da, çok önemli olan bu iki noktaya vurgu yapılması dikkat çekicidir.
Dünyada ve ahirette insanların onurlu yaşaması ve mutluluklarının temini için gönderilen İslam, iffetli yaşamanın usullerini de göstermiştir. İnsanın, kendisine Allah tarafından bahşedilen benliğini ve yüksek şerefini koruması, itibarını ve saygınlığını
94 Buhârî, Rikak, 20.95 Ahmed b. Hanbel, II, 177; Hâkim, IV, 349; Harâitî, Muhammed b. Cafer, Mekârimu’l-Ahlak,
Kahire 1999, s. 68; Elbânî, Muhammed Nâsır, Silsiletu’s-Sahiha, Riyad, II, 361.96 Deylemî, hadis no: 2533.
Dokuzuncu Oturum
632
muhafaza etmesi, ancak ve ancak Allah’ın ve Rasulü’nün beyan ettiği bu usullere uy-masına yani iffeti korumasına bağlıdır. Nitekim baştan beri naklettiğimiz ayetlerde ve hadislerde, iffeti yok eden veya zedeleyen durumların; genelde İslam’ın yasakladığı şeyleri yapmak, özelde de zina ve zinaya götürecek tavırlar ile yalan söylemek, iftira atmak, gıybet etmek, jest ve mimiklerle alay etmek, lakap takmak vs. dil ile yapılan hâller; tamahkârlık, ihtiyaç olmaksızın dilencilik yapmak, bakımını üstlendiği yetimin malını haksız yere yemek, zulmetmek, başkalarını aşağılamak veya insanın kendisini aşağılaması gibi durumlar olduğu dikkati çekmektedir. Kur’an ve sünnet ise bütün bu durumların açık veya gizli olarak yapılmasını hatta bu yasaklara götüren tavırları kesin olarak yasaklamaktadır ki bunlardan sakınan kişi, tam manasıyla iffetini korumuş olur.
İffetini muhafaza eden kişi, kötülüklere düşmekten ve kötülüklere götüren yol-lardan da korunduğu gibi günahların vereceği ıstıraplardan kurtulur ve gönül rahatlığı hisseder. İffetini ve onurunu muhafaza eden kişi, aynı zamanda başkalarının da onu-runu korumuş olur. İffetin muhafaza edildiği bir toplumda fert de toplum da temiz ve huzurlu olur. Aksi halde meşru olmayan ve ahlaki kurallara uymayan ya da mürüvvete uygun olmayan davranışta bulunan kişi, itibarını ve onurunu kaybeder. Bununla birlikte Allah’ın yardımına nail olmaktan da mahrum kalır.
Tek cümle ile ifade etmek gerekirse insan onurunu ve şahsiyetini koruyan, dünya dave ahirette kurtuluşu temin eden en önemli âmillerden biri iffettir.
KAYNAKLAR
-Abdulbârî, Mübârek el-Kuraşî, el-Esâlîbi’l-Terbeviyye li Tenmiyet-i Hulukı’l-İffeti Ledâ’ş-Şebâb ve Tatbikâtihâ fî Dav’i’t-Terbiyeti’l-İslamiyye (doktora tezi), Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Suud1430 h.
-Ahmed b. Hanbel (v.241/855), Müsned (tahk: Şuayb el-Arnavut ve arkadaşları), (I-L), Beyrut 1992.
-Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn (v.458/1066), Şuabu’l-Îmân (I-VII), Beyrut 1990.
-Beyhakî, es-Sünenu’l-Kübra, (I-XI), Beyrut, ts.
-Buhârî, Muhammed b. İsmail (v.256/870), el-Câmiu’l-Müsnedu’s-Sahihu’l-Muhtasar min Umûri Rasulillah (s.a.s.) ve Sünenihî ve Eyyâmihî (I-VIII), İstanbul 1992.
-Buhârî, el-Edebu’l-Müfred, Beyrut 1986.
-Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhah Tâcu’l-Lüğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye, Beyrut 1984.
-Çağrıcı, Mustafa, “İffet”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2000.
İslam’da Onur Korumaya Yönelik Ahlaki Değerler
633
-Deylemî, Firdevs, (tahk: Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlul) Beyrut 1986.
-Ebu Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as (v.278/888), Sünen (I-V), İstanbul 1992.
- Ebu Hayyan, Muhammed b. Yusuf (v.745/), Tefsiru’l-Bahri’l-Muhît, Beyrut 1993.
-Ebulbekâ, Eyyub b. Musa (v.1094/1683), el-Külliyyât Mu’cemun fi’l-Mustalahât ve’l-Furûkı’l-Lüğaviyye, Beyrut 1993.
-Ebu Nuaym, Hîlyetu’l-Evliya ve Tabakâtu’l-Asfiyâ, (I-VII), Beyrut 1988.
-Elbânî, Muhammed Nâsır, Silsiletu’l-Ehâdisi’s-Sahiha, (I-VII), Riyâd.
-Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub, el-Kâmûsu’l-Muhît (I-IV) Beyrut 1991.
-Hâkim, Muhammed b. Abdillah (v.405/1014), el-Müstedrek alâ’s-Sahihayn (I-IV), Beyrut 1990.
-Harâitî, Muhammed b. Cafer (v.327/938), Mekârimu’l-Ahlak, Kahire 1999.
-Hâzin, Ali b. Muhammed (v.725/), Lübâbü’t-Te’vîl fî Meâni’t-Tenzîl (I-IV), Beyrut, ts.
-İbn Adiyy, Abdullah, el-Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl, (I-IX), Beyrut, ts.
-İbn Ebi Şeybe, Abdullah b. Muhammed (v.235/849), el-Musannef (I-XXVI),
-İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, Tefsiru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr (I-XXX), Tunus 1984.
-İbnu’l-Esîr, Mecdüddin Ebussaadet el-Mübârek b. Muhammed (v.606/1209), en-Nihâye fi Ğaribi’l-Hadis ve’l-Eser, (I-V), Beyrut, ts.
-İbn Hıbban, Muhammed (v.354/965), Sahihu İbn-i Hıbbân bi Tertîb-i İbn-i Balbân (I-XVIII), Beyrut 1993.
-İbn Hişâm, Abdulmelik (218?/833), es-Sîratu’n-Nebeviyye (tah: Heyet), (I-IV), ts.
-İbn Huzeyme, Muhammed b. İshak (v.311/923), Sahih, (I-IV), 1990.
-İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid (v.273/886), Sünen (I-II), İstanbul 1992.
-İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem (v.711/1311), Lisanu’l-Arab (I-XV), Beyrut, ts.
-İshak b. Râhûye, Müsned (tahk: Abdulğafur Abdulhak el-Belûşî), (I-V), Medine 1991.
Dokuzuncu Oturum
634
-Kuzâî, Muhammed b. Selâme (v.454/1062), Müsnedu’ş-Şihâb (tahk: Hamdi Abdulmecid es-Selefî), (I-II), Beyrut 1985.
-Mâverdî, Ali b. Muhammed (v. 450/1058), Edebu’d-Dünya ve’d-Dîn, İstanbul 1985.
-Münâvî, Abdurraûf (v.1031/1622), Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l-Camii’s-Sağîr (I-VI) Beyrut 1972.
-Müslim b. el-Haccâc (v.261/874), el-Müsnedü’s-Sahih (I-III), İstanbul 1992.
-Nesâî, Ebu Abdirrahman Ahmed b. Şuayb (v.303/915), Sünen (I-VIII), İstanbul 1992.
-Nesefî, Abdulalh b. Ahmed (v.701/1302), Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl (Hâzin Tefsirinin kenarında) (I-IV), Beyrut, ts.
-Nursî, Said (v.1960), İşârâtu’l-İ’câz, İstanbul 2003.
-Özek, Ali (Heyet), Kurân-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 1993.
-Râğıb el-İsfehânî, el-Hüseyn b. Muhammed, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an, Beyrut, ts.
-Salih b. Abdillah b. Humeyd (heyet), Mevsûatü Nadrati’n-Naîm Mekârim-i Ahlakı’r-Rasul (s.a.s.).
-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebi Bekir, Câmiu’l-Ehâdîs el-Câmis’s-Sağîr ve Zevâidühû ve’l-Câmiu’l-Kebîr (Cem ve tertip: Abbas Ahmed Sakar-Ahmed Ab-dulcevvad), (I-XXI), Daru’l-Fikr, ts.
---------, Fethu’l-Kebir, Beyrut, ts.
-Taberânî, Süleyman b. Ahmed (v.360/970), el-Mu’cemu’l- Evsat (I-X), Kahire 1995.
------------, el-Mu’cemu’l-Kebîr (tahk: Hamdi Abdulmecid es-Selefî), (I-XII), Kahire, ts.
-Tirmizî, Muhammed b. İsâ (v.279/892), Sünen (I-V), İstanbul 1992.
-Türkçe Sözlük, TDK, Ankara 2009.
-Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Hüseynî, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, (I-XXXX) Kuveyt 1965.
