Kutül kulüb Cilt 2 Bölüm 2.docx

8/22/2019 Kutl kulb Cilt 2 Blm 2.docx

1/123

Yakin Makamlarnn kincisi Olan Sabr Makamnn erhi Ve Sabr EhlininsfatlarHakkndadr:1

Sabrn stnlne Dair Baka Bir Beyan:....................................................................... 3

kr Makamnn erhi Ve kr Ehlinin Sfatlar: .................................................... 5

Rica Makamnn erhi Ve RicaEhlinin Sfatlar: ........................................................... 9

Korku Makamnna e r h Ve Korku Ehlinin Sfatlar Hakkndadr:............................ 13

Korkunun Anlam Hakknda Baka Bir Aklama:.......................................................... 18

Korkularn Aklamas Hakkndadr: .............................................................................. 18

Zhd Makamnn erhi Ve Zhd Ehlin NSfatlar Hakkndadr:............................ 20

Zhdn Mahiyeti Hakkndadr: ...................................................................................... 21

Zhd Nedir?.................................................................................................................... 22

Zhdn Hakikati, Hkmlerinin zah Ve Zahidin Sfatlar: ........................................ 22

Dnyann Mahiyeti, Ona Deer Vermemenin (=Zhd) ekli Ve ZahidlerinMakamlari: ....................................................................................................................... 29

Yakin Makamlarnn kincisi Olan Sabr Makamnn erhi Ve Sabr EhlininsfatlarHakkndadr:

Allah Teala, sabredenleri mttakilerin imamlar klm ve dinle ilgili en gzel vaadi onlarzerinde tahakkuk ettirerek yle buyurmutur: "Onlardan da sabrettikleri zaman emrimizledoru yola sevkedecek imamlar varetmitik". (Secde/24); "Bylece Rabbinin, Israiloullarmaolan o gzel vaadi sabniar sebebiyle tahakkuk etti". (A'raf/137)Allah Resul (sav) ise sabr hakknda yle buyurmutur: "Muhakkak ki sevmediiniz bireyekar sabrda, birok hayr gizlidir". 1[1] sa Peygamber'in de (as) ye buyurduu rivayetedilmitir: 'Sevdiiniz eylere ulamanzn tek yolu, sevmediiniz eylere karsabretmenizdir\Sahabe'den (ra) bir zat da yle demitir: Allah Teala'nm takdir ettii ile ve ltuf, takva vesabrdadr. Rivayete gre bni Mesud (ra) yle derdi: Sabr, imann yarsdr. Ali de (kv)

sabr, imann esaslarndan biri olarak ifade etmi, onu cihad, adalet ve yakin ile birliktezikretmitir. O, iman hakkndaki bir soruya u cevab vermiti: man, drt esas zerine binaedilmitir: Yakin, sabr, cihad ve adalet. Yine o, yle demitir: Sabrn iman iin nemi,kafann beden iin nemi gibidir. Ba olmayan birinin bedeni olmayaca gibi, sabrolmayann da iman olmaz.Allah Resul (sav) sabrn ulviyet ve stnln hayli yukar kartarak onu Yakinmertebesine koymu ve bir hadisinde bu ikisini birlikte zikretmitir.Allah Teala da bu meyanda yle buyurmutur: "Onlardan da sabrettikleri zaman emrimizledoru yola sevkedecek imamlar karmtk. Onlar, ayetlerimize de yakini imanlasarlmlard". (Secde/24) Allah Resul'nden (sav) rivayet edilen bir hadiste de, yakini imanve sabra mazhar klman bir kulun, gemite kardklarndan dolay hesaba ekilmeyecekleri

1[1]bni Hanbel, V/319 IV/385


2/123

haber verilmektedir. O, baka bir hadisinde de yle buyurmutur: "Sabr, amel ve ecrinkemalidir".Yine O, ehr b. Haveb el-E'ari tarafndan Ebi mame el-Ba-hili'den (ra) rivayet edilen birhadisinde yle buyurmaktadr: "Allah tarafndan size verilenlerin en az, yakin ve sabrdaazimet sahibi olmaktr. Bu ikisinden kendisine pay verilen kimse, kard gece namaz ve

gndz orularn nemsemez. Bulunduunuz hal zerinde sabrl olmanz, benim iin sizdenher birinin, dierlerinin tamamnn ameliyle yanma gelmesinden daha sevimlidir. Ama ben,benden sonra dnyann kaplarnn sizlere almasndan ve birbirinizi tanmaz hale, semaehlinin de sizi tanmaz hale dmenizden korkarm. Byle bir durumda her kim sabreder vemkafa-atn Allah Teala'dan beklerse, sevabnn tamamm kazanm olur". Allah Resul(sav) bunlar syledikten sonra "Sizin yannzdaki tkenir. Allah'n yanndaki ise tkenmez.O, sabredenlere mkafaat-larn yaptklar amellerin daha gzeli ile elbette vereceiz"(Nahl/96) ayet-i kerimesini okudu.bnu'l-Mnkedir'in Cabir'den (ra) rivayet ettii hadiste ise Allah Resul'ne (sav) imann neolduu sorulunca u cevab verdii nakledilir; "Sabr ve hogrdr".13 Sz sahiplerinin ensad olan Allah Teala da yle buyurmutur:"te onlara, sabretmelerinden tr ecirleri iki

misliyle verilir". (Kasas/54); "Sabredenlere ise ecirleri hesapszca denir". (Zmer/10)Grld zere Allah Teala, sabredenlere normalden iki kat fazla ecir vermekte ve bununlaiktifa etmeyip sabredenlerin mkafaatlarm daha da arttrarak snrsz ve sonsuz halegetirmektedir. Bu da sabrn, makamlarn en faziletlisi oluuna delalet etmektedir.Allah Teala, sabredenler iin fazileti biraraya getirmi, sonra da bunlar ibadet ehlinincmlesi zerine datmtr ki bunlar; ahiretteki mjdeden sonra salat, rahmet ve hidayettir.mer (ra) yle derdi: Ne gzel iki karlk ve ne gzel bir ilave! O, iki karlk ile salat verahmeti, ilave ile hidayeti kasdederdi. 'lave', hayvann stndeki yke uzanabilmek iinayan altna konan ilave takoz manasmdadr. Bu manasyla da nc bir karlk olmasmmkndr.Allah Teala, sabredenlerle beraber olduunu haber vermitir. O'nun beraber olduu kimse,hibir g tarafndan malup edilemez. O'nunla beraber olann derecesi de ykselir. AllahTeala buyurdu ki: "Sabredin, muhakkak ki Allah sabredenlerle beraberdir". (Enfal/46); "Sizlerstnsnz ve Allah da sizinle beraberdir". (Mu-hammed/35)Allah Teala, kullarn kendi ordularyla desteklemek ve onlar zafere ulatrmak iinsabretmelerini art komu ve yle buyurmutur: "Evet siz sabr ve sebat ederek itaatszlktansaknrsanz, unlar da u dakikada zerinize geliverirlerse Rabbiniz size bebin tane belirliiaretleri olan melaike ile yardm edecektir". (Al-i m-ran/125)Ebu Muhammed Sehl yle derdi: Sabr, sdkn tasdikidir. Allah Teala'ya itaat derecelerininen faziletlisi, ma'siyet karsnda sabrl olmaktr. Bunun ardndan taat zerinde sabrl olmakgelir. Sehl, Allah Teala'mn "Allah'dan yardm isteyin ve sabredin" (A'raf/128) buyruuyla

ilgili olarak da yle demitir: Yani Allah Teala'dan O'nun emrini yerine getirme noktasndayardm dilerken, O'nun edebi noktasnda da sabrl olun.Sehl, baka bir vesilede de yle demitir: Allah Teala, ile ve zorluk karsnda sabredendnda hi kimseyi vmemitir. O, yle derdi: Mminler arasnda salihler aznlktr. Salihlerarasnda da sadklar aznlktr. Sadklar arasnda da sabredenler aznlktr. Sehl, bu szylesabr sdkn hususiyetlerinden biri klm ve sabredenleri de sadklarn havass olarak takdimetmitir.Szlerin en dorusunu vahyeden Allah Teala da, makamlarn tertibinde sabredenlerisadklarn stne ykseltmi ve mteakip sfatlar mslmanlar iin tek bir sfat ifade etmekiin kulanlm-sa, o takdirde de sabr sdkn iinde bir makam saymtr. Bu sfat lararasndaki Vav' atf harfi medh ve vg iindir. Eer sadece iki makam varsa, bu takdirde

'vav' tertib ve sralama iindir. Allah Teala, sabredenleri sadklarn ve kunt edenlerin stneykseltmitir. Bunu u ayet-i kerimede grmekteyiz: "Muhakkak ki msl-man erkekler ve


3/123

mslman kadnlar, mmin erkekler ve mmin kadmar...". (Ahzab/35)Ata', bni Abbas'dan (ra) u hadisi rivayet etmitir: 'Allah Resul (sav) Ensar'm yanma gidincekendilerine, 'Sizler mmin misiniz?' diye sordu. Onlar da skut ettiler. Bunun zerine mer(ra) 'Evet, ya Resulellah' dedi. Allah Resul de (sav), mannzn alameti nedir?' diye sordu. Oda, 'Bollukta kreder, musibetlerde sabreder ve Allah'dan gelen kazaya raz oluruz' dedi.

Allah Resul (sav) bu cevap zerine yle buyurdu: Kabe'nin Rabbi adna! Mminler". Sabr,iki amele ayrlr. Bunlardan biri, dinin salah ve slah iin elzemdir. kincisi de, dininbozulmamasnn temelidir. Sabr, bunlardan baka trlere de sahiptir. Kul, dinin islahyla ilgilibir hususta sabrl olarak bununla imann kemale erdirir. Kimisi de dinin ifsadna sebep olanbir eye yaklamamak noktasnda sabrl davranarak bununla yakinini gzelletirebilir.Bu manada Ali'den (kv) u sz rivayet edilmitir: 'O, Basra'ya girip de denetimi eline aldzaman Basra camiine girmi ve orada kssa anatan kassaslar 'Kssaclk bidattir* diyerekdar atmaya balamt. Nihayetinde, cemaata konuan bir gen grd. Durup dinlediizaman syedikleri houna gitti. Yanma giderek yle dedi: Delikanl, sana iki ey soracam,eer onlar bilirsen halka tte bulunman iin seni serbest brakrm. Aksi takdirde arka-dalarn kardm gibi seni de karrm. Gen, 'Sor ey mminlerin emiri' dedi. Bunun

zerine Ali (kv), 'Dinin salah ve fesad nedir?' diye sordu. Gen vaiz de, 'Dinin salah veselameti vera', fesad ise tamahtr5 dedi. Bu cevap zerine Ali (kv) 'Doru syledin. Artkkonuabilirsin. nk halka senin gibilerin konumas doru olur' dedi. Rivayete gre bugen, bizim bu ilimdeki imammz, En-sar'n azatls Hasan b. Yesar el-Basri (ra) idi.Meymun b. Mehran yle derdi: 'man, tasdik, marifet ve sabr tek bir eydir1. Ebu'd -Derda(ra) ise yle derdi: mann zirvesi, hkme sabr, kadere rza gstermektir. Vera', zhdn

badr. Zhd, ahiret kaplarnn ilkidir. Tamah ise, arzu ve rabetin badr. O, dnyakaplarnn da en byklerinden biridir. Tamahn iareti, dnya sevgisidir. Dnya sevgisi ise,

btn gnahlarn badr.Denir ki, kainatta ilenen ilk gnah, tamah olmutur. Buna gre Adem (as) ebedi hayatatamah ederek, menedildii aacn mey-vasmdan yemitir. blis de, Adem'i (as) cennettenkarmak istedii iin isyan etmi ve ona vesvesede bulunmaya balamtr. Netice itibarylaher ikisi de ayn gnahta birlemitir. Tamah bakmndan ayn fiil iinde olmalarna ramen,tamah ettikleri eyler noktasnda birbirlerinden farkllamlardr.ilenen bu masiyetlere verilen ceza bakmndan da sonlar farkl olmu ve Adem (as) dahanceki gzel davranlarna binaen affedilirken, eytan gemite yazlan bedbahtlk vetamahna binaen helak olmutur. O, zann tasdik ettii iin asla geri adm atmam ve AllahTeala da kendisini dman olarak nitelemitir: "Andolsun ki blis, onlar aleyhindeki zanndoru kard". (Sebe'/20) Zan, yakinin zdd olup hak namna hibir ey ifade etmez. AllahTeala mrikleri vasfederken de yle buyurmutur: "Yalnz bir zandan ibarettir sanyoruz.Fakat biz yakini bilgi sahipleri deiliz". (Casiye/32)

Yaratlanlara kar tamah duygusuna gem vurarak sabrl olan kimse, bu sabr sayesinde vera'makamna ykseltilir. Dini noktasnda vera' sahibi olmak hususunda sabrl olan kimse ise, busabr sayesinde zhd makamna ular. Bunun mukabilinde aslsz bir zann tasdik etmeyetamah eden kimse de, bu tamah yznden dnya sevgisine duar olur. Dnya sevgisine duaredilen ise, bu sevgi yznden dinin hakikatmdan yz evirmeye balar. Ulemadan bir zat yle demitir: 'Bizler, eziyete uramayan ve eziyete tahamml gstererekona kar sabretmeyen kimsenin imann iman saymazdk'. Allah Teala da, mminleri snamakve imanlarn denemek iin kullarna eza edebilir. Ama O, bunun bir azap olmayp sadecediledii kulan iin bir imtihan ve insanlar iin de bir snama olduunu haber vermektedir.Bylelikle bu eziyet ve cefa, ona maruz kalan kul iin bir rahmet ve hayr vesilesi olabil -mektedir.

Allah Teala bununla ilgili olarak yle buyurmutur: "nsanlar iinde yle kimseler vardr ki,'Allah'a iman ettik' der de, Allah urunda bir eziyet edildi mi insanlarn fitnesini Allah'n azab


4/123

gibi tutar". (Ankebut/10) Yani insanlardan grd eziyet ve ikenceyi Allah Teala'nm azabgibi grr. Halbuki bu, Allah Teala'dan bir azap olmayp aksine O'ndan gelen batmi birrahmettir. O, bu manada yle buyurmutur: "Ama insan, her ne zaman Rabbi onu imtihanedip rzkn daraltrsa, o vakit de 'Rabbim bana ihanet etti' der. Asla". (Fecr/16-17) Rabbi onufakirlik sebebiyle a alamam tr. Ayn ekilde dierlerini de nimet ve ikramda bulunarak

yceltmemitir. Allah Teala bizzat Resul'ne de (sav) bu manada hitap ederek ylebuyurmutur: "Onlann sylediklerine kar sabrl ol ve kulumuz Davud'u an". (Sad/17)Grld gibi Allah Teala, iftiralardan bunalan Peygamberi'ni (sav) sabr ile teselli etmi vekendisine sabr ltfetmitir.KOnuyla ilgili rivayet edilen bir hadiste de yle denilmektedir: "Arz ehlinin en fazlakredeni getirilir. Allah Teala da ona, kre-denlerin mkafaatm verir. Sonra arz ehlinin ensabrls getirilir ve kendisine yle denilir: Seni de kredenler gibi mkafaatlan-drmamzaraz olur musun? O da, 'Evet, ey Rabbim' der. Bunun zerine Allah Teala yle buyurur: Onanimet verdiimde krettii gibi sen de imtihan ettiimde sabrettin. Onun iin ecrini bir misliarttracam. Bylelikle sabreden kii, kredenden misliyle fazla ecir alr".bnu EM Nceyh, halifelerden birini sabra tevik etmek iin yazd mektubunda yle

demitir: 'Allah Teala'nm hakkm bilmeye en layk olan kimse, kendinde braktklarnoktasnda Allah'n hakk vicdanna en ar gelen kimsedir. Bil ki senden nce gemi olanmazi, senin iin baki kalandr. Senden sonra baki kalan ise, ecre layk olacan eylerdir. Bilki, balarna gelen musibet ve belalara kar sabredenlerin ecri, afiyette olduklan andakendilerine bahedilen nimetlerden ok daha fazladr..Bu konuda rivayet edilen haberlerden birinde de yle denilmektedir: 'Sabredenler dnda herkulun ecri, hesap ve l iledir. Sabredenlere ise hesapsz ve tartsz ekilde ecir ve mkafaatverilir. Baka bir haberde ise yle denilmektedir: 'Cennetin kaplan iki kanatldr ve nlerineok kalabalk topluluklar doluur. Sabr kaps ise, tek kanatldr ve ondan yalnzca dnyadamusibetlere maruz kalm sabr ehli, birer birer girerler.Allah Teala ihlas ehlinin ecirleri hakknda yle buyurur: "te onlara bilinen bir rzk vardr".(Saffat/41) Sabredenlerin ecirleri hakknda ise yle buyurmutur: "Sabredenlere ecirlerihesapszca verilir". (Zmer/10) Bu ayetin tefsirinde yle denilmitir: Sabredenlerin ecirleri,tartyla deil avula verilir.Sabredenlerin ecirlerinin bu ekilde hesapsz ve misliyle olmasnn sebebi udur: Sabr, nefseen ar gelen ve nefs tarafndan en fazla nefret edilen bir fazilettir. Sabr, insan tabiat iin de,en ac veren eydir. Onun iin en g olan da, alakgnlllk ve hogr noktasnda fkeyi

bastrp hznlenmektir. Tevazu ve insann kendini tutmas da, sabrdan saylr. Sabr, edeplive gzel ahlakl olmaktr. Sabr sayesinde halka eziyet vermezken, onlardan gelebilecekeziyetlere kar tahamml gsterilir.Bunlar, ok kuvvetli bir iradeyi icap ettiren faziletlerdir. nsanlarn ounluu, bu tr

durumlarda kendilerine hakim olamadklar iin yrekleri daralr. Allah Teala da ite buyzden mttakilere ve sadklara, zorluklarda ve ho olmayan durumlarda sabrl olmay artkomutur. Onlarn sadakat ve takvalarn sabr ile tahakkuk ettirmi, sfatlarn ve salihamellerini yine onunla kemale erdirmitir. O, bu manada yle buyurmutur: "Skntl veferah zamanlarnda ve muharebe annda sabrederler; ite sadk olanlar onlardr, ite mttakilerde onlardr". (Bakara/177)Sabr; nefsin heva ve arzularnn peinde komasnn engellenmesi ve Rabbini raz edecekekilde nefs ile mcadelede sebat gsterilmesidir. Kulun nefsiyle yapt mcahede, urad

bela ve imtihann byklne gre olmaldr. nk mcahede, yaanlan imtihannbyklne gre olur. Kul, bunun dnda nefsini erre kar hapsetmeli ve onu devamlsurette taat zere tutmaya almaldr. Tabii, Rabbinin huzurunda kt davranlar

sergilemek isteyen beeri tabiatnn agzllne kar da sabin olmaldr. Muamelesindegzel ahlak koruma noktasnda da sabrl olmaldr.


5/123

Sabr, hususiyetleri bakmndan da birok tre aynlr. Bu me-yanda, nevalarn tasallutunakar sabr gsterildii gibi Hak Tea-la'nn hizmetinde sebat etmek de sabrn trlerin dendir.Bu babda nefs mcahedesinin icaplarndan biri de, hevanm hatrlar, eytann tahrikleri vednyann sslerine kar kalbi ve niyeti an duru tutmaktr. nsan bekleyen ve sabredilmesigereken saysz afet ve bela karsnda uzuvlar bunlardan uzak tutmak ve nefsi onlann

yolunda yrmekten alkoymak da sabnn tezahrlerinden saylr. Nefsi, hakzerinde tutarak,dil, kalp ve beden ibadetiyle hak zerinde younlamak da sabrn trlerinden biridir. AllahTeala, salih amel ileyen mminleri bu ekilde vasfetmi ve amellerinin salah iin sabn artkomutur. O, Asr suresinde sabr ve hak ehli olmayanlar dnda btn insanlarn hsrandaolduklarn haber vermitir. Yine bu surede sabr, karlkl olarak tavsiye edilmesi gereken birfazilet olarak yceltmitir.

Nefsin, yaratan olan Allah Teala'ya ibadete hasredilmesi, kanaat zere tahammle zorlanmasve nzk veren Allah'n yaptklar karsnda imann yitirmemeye sevkedilmesi de sabnntezahr-lerindendir. Halka eza veren eylerden el ekilmesi de sabnn trlerinden biri olup

byle yapanlar adalet makamnda yeralarak Allah Teala'nm u buyruunda bahsedilenkimseler arasna girerler: "Muhakkak ki Allah, adaleti emreder". (Nahl/90)

Halktan gelen eza ve cefaya sabredenlere gelince, bunlar da ihsan ehlinin makamnda yeralrve Allah Teala'nm "Ve ihsan (emreder)" (Nahl/90) buyruu kapsamna girerler. nfak vetasaddukta sabrederek, hak sahiplerine haklanm vererek yakn olana yakndan vermek desabrn trlerindendir. Sabrn bu trn ifa edenler de infak edenler makamnda yeralr veAllah Teala'nm "Ve yaknlara vermeyi (emreder)" (Nahl/90) buyruunun kapsamna girerler.lim ve iman bakmndan Tuhiyat' olarak nitelenen fiillerden uzak durmak da sabrekillerinden biridir. Tuhiyat', ulema tarafndan irkin grnen hal ve hareketlerdir.Azgnla kaplmamak da sabnn tezahrlerinden biridir. Azgnlk (=bay); amlk, mbalaave kibre kaplarak snrlar ineme fiilidir. Dnyevi hususlarda msrif olmak da, baykapsamna girer. Nahl suresi 90. ayeti, btn bunlar ihtiva eden kapsaml bir ayet-i kerimedir.Kur'an'n kutbu olan bu ayet, sabnn hemen btn ekillerini iermektedir. Ayette tavsiyeedilen sabrn ilk tr yapma istikametinde olup; adalet, ihsan ve yaknlara infakta bulunmafiillerindeki sabr ifade eder. Dier tr ise, uzak durma ynnde olup fuhiyat, mnke-ratve bayden uzak durma noktasnda gsterilmesi gereken sabr ifade eder. bni Mesud (ra)yle derdi: Kur'an- Kerim'in emir ve yasaklar en iyi birletiren ayeti bu ayet-i kerimedir.Allah Teala yle buyurmutur: "Amel edenlerin ecirleri ne kadar da gzeldir ki onlar,sabredip yalnz Rablerine tevekkl ederler". (Ankebut/58-59) Sabredenlerin mkafaatlar nekadar da gzeldir ki, Allah Teala tarafndan vasfedilmeye deer bulunmutur. Onlarn rzklarne kadar da deerlidir ki Allah tarafndan zikredilmitir. Onlar ne yksek bir dereceyesahiptirler ki Allah Teala onlar anlatm ve sabrlar sebebiyle vmtr.Sabr, amelin ncesinde, esnasnda ve sonrasnda ihtiya duyulan bir fazilettir. Amelin

banda ihtiya duyulan sabr; amele dnk olarak ortaya kan niyetin dzeltilmesi, amelekesin olarak azmetme ve kararl olarak ynelme iin elzemdir. Amellerin shhat bulabilmesiiin bu, birinci arttr. Allah Resul de (sav) bunu teyid ederek yle buyurmutur: "Amellerancak niyetlere gredir. Her kimse iin niyet ettii vardr"2[2]Allah Teala da yle

buyurmutur: "Onlar sadece dini Allah'a halis klarak O'na ibadet etmekle emro-lundular".(Beyyine/5") Niyetin hakikati, ihlastr. Allah Teala, sabr amelin nne geirerek yle

buyurmutur: "Ancak sabreden ve sa-lih ameller ileyenler mstesna. te onlar iin mafiretve byk bir mkafaat vardr". (Hud/11) Sabr; amel tamama erinceye kadar yava hareketederek beklemektir. Allah Teala, bu ekilde amel edenler hakknda da yle buyurmutur: "Oamel edenlerin ecri ne kadar da gzeldir ki onlar sabrederler". (Ankebut/58-59) Ameldensonraki sabr ise, onu gizleme, onunla gsterite bulunmama ve onu dillendirerek vn ve

2[2] Buhar, Bed'l-vahy/1 man/41 Nikah/5 Talak/11 Menakb-i Ensar/45 Itk/6 Eyman/23 Hi-yel/1; Mslim, maret/155 Ebu Davd,

Talak/11; Tirmiz, Feza'il'l-cihad/16 Nesa', Taharet/59 Talak/24 Eyman/19; bni Mce, Zhd/26 bni Hanbel, 1/25.


6/123

itibar kazanma illetinden kurtulma noktasnda gsterilen sabrdr. Bylelikle amelin riyadanuzak ve sevab bakmndan mkemmel olmas temin edilmi olur. Allah Teala, bu meyandada yle buyurmutur: "Allah'a itaat edin, Resul'e itaat edin ve amellerinizi boa karmayn".(Muhamme6V33); "Minnet bekleyip eza ederek verdiiniz sadakalar boa karmayn".(Bakara/264)

Seleften bir zat yle demitir: Ma'ruf bir amel, ancak u ey le tamama erer: Acele etme,gzde bytmeme ve gizleme. Kiinin, nefsini dllendirmemesi de sabrn eitlerindenbiridir. Allah Tea-la'y tevekkl ederek ezave cefalara katlanmak da sabrn tezahr-lerindendir. Bu babda da Allah Teala'nm u buyruunu zikredebiliriz: "Bize yaptnzeziyetlere elbette sabredeceiz. Onun iin tevekkl edecek olanlar, hep Allah'a tevekkletmelidirler". (brahim/12) Bu, havassa mahsus olan sabr trlerindendir.Marifet ehlinden bir zat yle derdi: Kulun tevekklde bir makam sahibi olabilmesi iin eziyetgrmesi ve bu eziyetlere kar sabretmi olmas elzemdir. Allah Teala da bu manada yle

buyurmutur: "Onlarn ezalarm bir kenara at ve Allah'a tevekkl et". (Ahzab/48); "O'nu vekiledin ve sylediklerine kar sabrl ol". (Mzzemmil/9-10) Bu, rzann ilk makamdr.Rzann ikinci makam ise, hkmlere kar sabrl olmaktr. Bu da misal olmaya en layk olan

imtihana tbi tutulanlarn sabrdr. Misal olmaya en layk olanlar, Allah Resul'nn de (sav)hadisinde buyurduu gibi peygamberlerdir: "Biz peygamberler zmresi, insanlar arasndaimtihan en ar olanlarz". Misal olmaya en layk olan, Allah Teala'nm mcmel olan u

buyruunda grmekteyiz: "Rabbin iin de sabret". (Mddessir/7) Allah Teala, bu buyruunudaha sonra tefsir ederek yle buyurmutur: "Rabbinin hkmne sabret. nk sen Bizimnezaretimiz altndasn". (Tur/48)

Nefsi takvaya hasretmek de sabrn trlerinden biridir. Takva, btn hayrlar ihtiva edenkapsaml bir isimdir. Sabr ise, btn iyiliklere dahil olan bir mefhumdur. Kul, bu ikisine

birden sahip olduu zaman ihsan ehlinden olur. "yilik edenleri (ayplamaya) bir yol yoktur".(Tevbe/91)Bu hususu teyid eden ayetlerden biri de udur: "Kim takva sahibi olur ve sabrederse (bilsin ki)Allah, ihsan sahiplerinin ecrini asla zayi etmez". (Yusuf/90) Baka bir ayet -i kerimede iseyle buyurmaktadr: "Andolsun ki mallarnz ve canlarnz hususunda mutlaka imtihanaekileceksiniz. Sizden nce kendilerine Kitab verilenlerden ve mriklerden birok inciticiszler iiteceksiniz. Eer sabreder ve takva yoluna giderek korunur iseniz, ite bu az -medilmesi gereken mhim ilerdendir". (Al-i mran/186) Yani m-kafaattan nce ezaya karsabrederseniz, bela ve imtihanlar karsnda takvadan" ayrlmazsamz, bu sizin ok dahahayrl olur. Allah Teala, bu hususla ilgili yle buyurur: "Ceza verdiiniz zaman size verilenedenk olanla ceza verin. Eer sabrederseniz, bu sabredenler iin daha hayrldr". (Nahl/126)"Zulme uradktan sonra hakkn alan kimse iin (cezaya) yol yoktur". (ura/41); "Her kim desabreder ve balarsa, ite bu, hi phesiz azmedilmee deer ilerdendir". (ura/43)

stteki ayetlerin ilkinde yeralan hkm, mkafaat ve hakk almaktr. Hakk almak adaletinneticesidir. Adalet ise hasen yani gzeldir. kincisinde ise affetme ve sabretme vardr. Bu dafaziletin neticesi olup Ahsen yani en gzelidir. Allah Teala'nn u buyruun-daki mecazimana da budur: "O kimseler ki sz dinler ve onun en gzeline uyarlar. te onlar AllahTeala'nn hidayet ettii kimselerdir. Onlar akl sahipleridir". (Zmer/18) Sz dinlemek,adalettir. Adalet ise Hasen'dir ve hakk almaktr. Affetmek ise, Ahsen'dir. Allah Teala, byledavranan kullarn hidayet ve akl sfatlaryla vmektedir ki bu, Muhbitn'un (^Allah'tankorkup alakgnll olanlar) makamdr. Denildi ki: Muhbitn; zulmetmeyen, zulme u-radklar zaman da hak talep etmeyen kimselerdir.Yukardaki sfatlarla vlmek bu makamn ehline layktr. Bu makamdakiler, huu ehli olupahirette Allah'tan gelecek karln gzelliiyle mutma'indirler. nk onlar, dnya hayatnn

ok ksa srede fena bulacan ve Allah Teala ile karlamann ise ok yakn olduunubilirler. Allah Teala da bu manada yle buyurmutur: "Ve o (kyamet) saati elbette


7/123

gelecektir. Sen imdi hogr ile muamele et". (Hicr/85)Takva ve sabr, biri dierine bal olan mefhumlardr. Bunlardan herhangi biri yekdieriolmakszn kemale eremez. Makam takva olan kulun, halinin de sabr olmas gerekir. Takva,makamlarn en yksei olduu iin sabr da hallerin en ycesi olmutur. Allah Teala'dan enfazla korkan muttaki kul, O'nun katnda en deerli kul olur. O'nun katnda en deerli olan da,

elbette en faziletli ve stn olandr.Allah Teala, sabr emrettikten sonra kendi zatna izafe etmek suretiyle ereflendirmi ve ylebuyurmutur: "Sabret, senin sabrn ancak Allah sayesindedir". (Nahl/127); "Rabbin iinsabret". (Mddessir/7) Herey O'nun sayesinde olduu ve her salih amel O'nun rzas iin edaedildii iin Allah Teala, imtihan etmedii hibir kulunu vgyle vasfetmedii gibi senada da

bulunmaz. mtihana tabi tuttuu kulu, bu imtihandan salam olarak karsa kendisini ver vetakva sfatyla anar. Aksi halde onun yalancln ve iftiracln beyan eder.Sfyan- Sevri'ye (ra), 'Amellerin en faziletlisi hangisidir?' diye sorulduunda u cevabvermitir: mtihan annda sabrl olmak. Ulemadan bir zat da yle demitir: Sabrdan dahafaziletli ne olabilir ki? Allah Teala, Ritab'nn doksan ksur yerinde onu zikretmitir. O'nunKur'an'da sabr kadar hibireyi bu kadar ok zikretmediini biliyoruz. Allah Teala tarafndan

bir imtihana tabi tutulduunda ona sabretmeyen hi kimse, O'nun medh senasnanail olmayummasn. Allah Teala tarafndan medh sena ile anlmayan hi kimse de imann hakikatma veyakine ermeyi beklemesin.Zahir uzuvlanyla salih ameller ilese dahi, Allah Teala tarafndan mdh sena ile zikrediliphayr ile anlmayan kimsenin, hsn-i hatime ile vefat etmesinden endie edilir. nk AllahTeala bir kulu sevdii ve onun amelinden raz olduu zaman, kendisini ve rek vasfeder.O'nun tarafndan istenmeyen bir durumla veya bir skntyla, ya da arzu ve ehvetle snanan

bir kul, bunlar karsnda sabr ve metanet gsterdii vakit Allah Teala'nn izzet ve ikramnamazhar olarak hamd sena ile vasfedilir. Byle bir kulun ismi, vas-fedilen kullarn isimleriarasna girerken, kendisi de vgye nail olanlardan biri klnr. te bu noktadan sonra,ayann srmesine kar emniyette olarak, hsn-i hatimeye nail olur.Sabrn eitlerinden biri de bolluk ve refahda sabrl olarak bunlar yznden Allah Teala'nnemir ve yasaklaryla elikiye dmemektir. Zenginlikte sabr, servet ve mal heva urundaharcamamaktr. Kendisine nasip edilen bir nimete sabretmek ise, o nimeti bir ma'siyet ilemekiin kullanmamaktr. Mminin bu tr hallerde sabrl olmaya davet edilme ihtiyac, zorluk veskntlar karsnda sabra davet edilme ihtiyacyla ayndr. Denir ki: Fakirlik ve imtihanlarkarsnda her mmin sabredebilir. Ancak refah ve bollukta ancak sddklar sabredebilir.Sehl yle derdi: yi hale sabretmek, bela ve musibete kar sabretmekten daha zordur. Sahabede (ra), dnyann zenginlik kaplar kendilerine alp rahatla ve bollua kavutuklar zamanyle demilerdir: Yokluklarla imtihan edildiimizde sabrettik. Varlk ve refahla imtihanedildiimizde ise sabredemedik.

Selef-i Salih, varlk ve zenginlikle imtihan edilmeyi, yokluk ve skntyla imtihan edilmektendaha ar ve zor grrlerdi. Allah Te-ala da bu babda yle buyurmutur: "O mttakiler kibollukta ve darlkta infak ederler". (Al-i mran/137) Allah Teala onlar, imanlarnn gzellii,zhdlerinin hakikilii ve nefslerinin cmertliinden dolay farkl iki hallerinde de tek bir sfatile medhetmitir.Bu manada baka bir ayette ise yle buyurmutur: "Ey iman edenler, mallarnz veevlatlarnz sizi Allah' zikretmekten alkoymasn". (Mnafkun/9) nk mallar ve ocuklar,kiiyi mutlu ederek Zikrullah'dan alkoyabilecek eylerdir. Bir dier ayet-i kerimede ise yle

buyurmaktadr: "Eleriniz ve ocuklarnzdan sizin iin dmannz olanlar vardr, onlardansaknn". (Teabn/14) nk kii, eleri ve ocuklaryla mutlu olup mararak hevaya uygundecek iler yapp onlarn varlndan dolay Rabbinin emirlerine muhalefet edebilir.

Neticede eleri ve ocuklar ahirette dmanlar olarak karsna kabilirler.Bu babda Allah Resul'nden (sav) u hadise nakledilmitir: "O, torunu Hasan'm elbisesi


8/123

yznden tkezlediini grnce minberden inmi ve onu kucaklayarak yle demitir: AllahTeala hakikaten doruyu syledi: Mallarnz ve ocuklarnz sizler iin bir imtihan vesilesidir.Yavrumu bu halde grnce kendimi tutamadm ve kucama aldm. Muhakkak ki bundagrenler iin ibret vardr".3[3]Baka bir hadiste ise Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "ocuklar,

hzn, cimrilik ve korkaklktr"4[4]

Gerekten de onlar, genellikle hzn, cimrilik vekorkakln kaynaklarn tekil ederler. ocuklara ve mala dknlk, insan bu hallereitebilir. Varla, zenginlie ve ocuklarla imtihanlarna kar sabrl olan ve bunlardanherbirini hakettii yere koyabilen kimse, kreden ve sabredenler arasndaki yerini alr.Yoksulluk ve musibetlerle snanan kimselerin byle birine stnlkleri, kr ve rzannhakikatma varm olmalarndan baka bir ey deildir.Allah Teala, stte zikrettiimiz ayet-ikerimesinde varlk ve darlk hallerini birletirerek, mttakiler iin ortak bir sfat olarak koy-mu ve onlar her iki halde de ihsanda bulunmakla verek yle buyurmutur: "Bir cennete ki,eni gkler ve yer geniliinde olup mttakiler iin hazrlanmtr. Onlar ki bollukta ve darlktainfak ederler ve kzdklarnda fkelerini yutarlar ve insanlarn kusurlarn affederler. Allah dao ihsan sahiplerini sever". (Al-i mran/133-134)

Ac ve musibetleri gizleyerek, bunlar serzenile dile getirmeyi brakmak da sabrntezahrlerinden biridir. Sabr- Cemil yani Gzel Sabr olarak bilinen sabr da ite budur.Denildi ki: Sabr- Cemil, ikayet ve insanlara yaknmann olmad sabrdr. bni Ab-bas'dan(ra) unu rivayet ettik: Sabr, Kur'an'da u ekilde yera-lir: Allah Teala'nm rzas iin farzklman ibadeleri eda etmede gsterilen sabr; Allah Teala'nm menettii haramlarayaklamama noktasnda gsterilen sabr; Musibetlerde ilk darbede gsterilen sabr. AllahTeala'nm farzlarm eda etmede sabr gsterene yz derece vardr. Allah Teala'nm haramkldklarndan uzak durma noktasnda sabr gsterene altyz derece vardr. Musibetlerde, ilkdarbe karsnda sabredene ise dokuzyz derece vardr.Grld zere, bu ifadenin tefsiri gereklidir. bni Abbas (ra) musibete kar sabr, farzlar veharamlarda sabrl olmaktan stn olduu iin stn tutmu deildir. Bunun hakiki sebebiudur: Farzlar ve haramlarda sabr gstermek, mslmanlarm genel hal-lerindendir. Halbukimusibetler karsnda sabr gstermek, yakin makamlarndan biridir. Yakini iman makam,elbette slam makamndan dahastn bir makamdr.Bu meyanda Allah Resul'nden (sav) rivayet edilen u dua da zikredilebilir: "Sen'den,sayesinde dnyevi musibetleri hafif klacan bir Yakin nasip etmeni niyaz ederim".5[5]Musibetler karsnda en gzel ekilde sabreden kii, yakin bakmndan en gl olan kiidir.Musibet ve belalar karsnda en fazla yakman kii ise, yakin bakmndan en zayf olan kiidir.Bu babda Seleme b. Verdan, Enes b. Malik'ten (ra) u hadisi rivayet etmitir: "Allah Resul(sav) buyurdu ki: Hakka ererek pheyi terkeden kimse iin cennetin en stnde bir ev binaedilir. Batl kaldrarak pheyi terkeden kimse iin de cennetin ortasnda bir ev bina edilir.

Yalan terkeden iin de cennetin bir kesinde ev bina edilir".

6[6]

lk bakta yalan terketmekle, batl kaldrarak pheyi terket-menin ok daha ncelikli birfariza ve vecibe olduunu grp bunlarn daha stn olmalar gerektiini syleyebilirsiniz.Ancak batl karsnda phe ve yalan terketmek, mslmanlarm umumu iin geerli olan birdurumdur. Hakikata ermi ve sadk olan bir kulun phesine gelince, byle biri iine dtphe halini insanlara aklamad, skutu ve selameti tercih ettii iin dierlerinden dahastn olur. nk byle bir pheli duruma, ancak yakin sahipleri tahamml edebilirler.Onlar da mminlerin havassdrlar. Makamlar ise, yakin ve zhddr.

3[3]Benzer hadisler iin b. Nesa', Cum'a/30 'Iydeyn/27; Ebu Davd, Salat/227; Tirmiz, Me-nakib/30; bni Mce, Libas/20; bni Hanbel,

V/3544[4]

bni Mce, Edeb/3; bni Hanbel, IV5[5]Tirmiz, Da'avat/79

6[6]Ebu David,Edeb/7; Tirmiz, Birr/58; bni Mce, Mukaddime/7.


9/123

Konuma ve dierlerine anlatma arzusunu brakarak skut ve sessizlii tercih etmek elbettedaha faziletlidir. Bu tr davran, ya-kini imann icaplarmdandr. Byle bir mmin de sahipolduu makam ile, mslmanlarm umumundan daha stn bir yere yerletirilmitir. Onlar,farz ve vecibe olmaya daha layk olsalar da yalan ve pheyi terkederler. bni Abbas'n (ra)yukardaki sznn aklamas budur.

Hayr ilerini gizleyerek, bunlar anlatmaktan duyulan haz ve zevke kar nefse gem vurmakda sabrn trlerinden biridir. Hayrl amellerin ve sadakalarn gizlenmesi de bu erevededeerlendirilir. lan etmede bir beis olmamasna ramen bunlar gizlemek, edebe dahauygundur. Her halkrda iyi ileri ve verilen sadakalar gizlemek, daha faziletli, daha nezih veAllah Teala iin de daha sevimlidir. Hatta onlar iyilik hazinelerindendir. Kasdettiimiz, ac-lar, musibetleri ve sadakalar gizlemektir. Bunlar, Allah Teala'nn katndaki en deerlihazinelerdir.Fakirlik halini saklayp gizlemek de, sabrn tezahrlerindendir. Yoklukla dolu gecelerdeyaanlan imtihanlara kar sabrl olmak ise, rza ve zhd ehlinin halidir. Sabrn en gzeli;Allah Teala ile babaa kalmakta, O'nu dinlemekte ve btn kalbiyle O'na ynelerek vecdiO'nunla glendirme hususunda gsterilen sabrdr. Bu, Mukrrebun'a mahsus olan bir

fazilettir.Allah Teala'dan haya duyma, O'nu sevme, O'na teslim olma ve ileri O'na havale etmenoktasnda gsterilen sabr da sabrlarn en gzelidir. Bu, kaderlerin ak altnda skuneti

bulmak, onlar ba ve ltuf olarak grmek, Allah Teala'ya niyazda bulunma ve kaderlerleilgili olarak O'nun hikmetini grme noktasnda ilerin nasl gzel tasarlandna ahit olmakve onlarla imtihan edilme gayesine sahip olmaktr. Btn bunlar da Allah Teala'nn u

buyruklarnn muhtevasmdandr: "Rabbin iin sabret" (Mddessir/7); "Rabbinin hkmnesabret. Muhakkak ki sen, Bizim nezaretimiz-desin" (Tur/48).mer b. Abdlaziz (ra) ve ondan baka birok imam unu sylemilerdir: Sabaha ktmda,kaderin tecelli ettii yerler dnda hibir sevincim olmaz. Bu szn baka bir rivayetinde ise,'Kazay beklemem dnda..' ifadesi yeralmaktadr. Denir ki: Yakini imann alametlerinden

biri de, baa gelen kazaya gzelce sabredip rza gstererek teslim olmaktr. Bu da ariflerinmakamdr. Ebu Mu-hammed Sehl (ra), Ali'nin (kv) 'Allah Teala her kulu iin ayn uyku danhaz alr sznn tefsirinde yle demitir: Yani hkmlerin cari olular esnasnda skunetinimuhafaza ederek itiraz ve honutsuzluk ifade etmeyen kulunu sever.Musibete kar sabrda, sabrn ilk darbede olmasnn art koulmasna gelince, bu husustaAllah Resul (sav) yle buyurmutur: "Sabr, sadece ilk d arbede dedir".7[7] Denir ki:Hereyde asl olan, nce kk gelip giderek bymesidir. Ancak musibet ve belalar bunundndadr. Onlar ilk anda byk gelip sonra klmeye balarlar. Bu yzdendir ki, sabrdandoacak sevabn byk olabilmesi iin, acnn ilk annda gsterilmesiistenmitir.nsan, musibeti ilk duyduu ve kalbi bu iddetli darbeyle sarsld zaman sabr ve metanet

gstermelidir. Byle bir durumla karlat ilk anda Allah Teala'y dnerek O'ndan hayaeden kul, sabr gzelce ifa edebilir. O'nun 'Sen Bizim nezaretimizdesin'buyruu da, AllahTeala'ya tevekkl edenlerin makamn gstermektedir. Keramet gsterme, sahip olduukudret ve iaretleri haber verme noktasnda kendini tutmak da sabrn tezahrlerindendir.Bu,ayn zamanda muamele bakmndan da gzel bir terbiyenin ifadesidir. Bu da, AllahTeala'y sevenlerin yolu ve zhdn hakikatidir. Sabrn en faziletli olan ekillerinden biri devlme, lider olma gibi arzular karsnda nefsine hakim olabilmektir. Bu meyanda AllahResul'nden (sav) maktu' olarak u hadis rivayet edilmitir: "Sabr eyde olur: Nefsi temizekarmaya kar sabr; Musibetten yaknmaya kar sabr; Hayr ve erliyle Allah'dan gelenkazaya rza gstermede sabr".Ahireti dnyaya tercih edip Allah Teala'ya kaarak, ubudiyet sfatn tahakkuk ettirip

7[7]Butir, Cenaiz/32, 43 Ahkam/11; Mslim, Cenaiz/14, 15; Ebu Davd, Cenaiz/23; Tirmiz, Cenaiz/13; Nesa', Cenaiz/22; bni Hanbel,

III/130 143, 217


10/123

Rubbiyet sfatlarnn mefhumlarna olsun benzemeye almay terketmek, Uluhiyet'e teslimolup Ehadiyet'e teslimiyet gsterme noktasnda nefsi alakgnlllk, tevazu ve suskunluamahkum etmek de sabrn tezahrlerin dendir.Sabrszln sizi bu tr bir densizlie sevketm e sinden saknn. Aksi halde salam basanayanz kayverir. Byle bir duruma dmekten Allah Teala'ya snrz. Kendileri iin geim

temin etme, harcamada bulunma ve yaptklar eziyetlere kar tahamml gsterme noktasndae ve ocuklara kar da sabrl olmak gerekir. Kulun Allah Teala karsnda e veocuklaryla ilgili olarak takip etmesi gereken kurallar vardr. Bunlarn en altndakendileriyle ilgilenme, en stnde ise onlarhakkmda Allah Teala'dan raz olarak O'na tevekkletme vardr. Ortada ise, onlara harcamada bulunarak, nefsi onlara meyletmekten uzak tutmavardr.Bilin ki gnahlarn ounluu u iki eyden kaynaklanr: Sevdii eylere kar nefsine hakimolmada ve sevmedii eylere katlanma noktasnda sabrszlk.Allah Teala, bir ayet-i kerimede sevilen bir eyin kul iin er, sevilmeyen bir eyin de tamaksine hayr getirebileceini bildirerek yle buyurmutur: "Siz bireyden holanmazsnzhalbuki o, hakknzda bir hayrdr ve olur ki bireyi seversiniz, halbuki hakknzda serdir".

(Bakara/216)Sabrn hkmne gelince; sabrn ba ayn hlasn ba gibi farzdr. Sabr, ayn zamanda silaholmayan kimse iin iyi bir silahtr. nk i, baka birinin elinde olduu zaman, sabretmekten

baka yapacak birey yoktur. Muhta olduunuz birey size az geldii zaman, sabrlabeklemekten beka yapacak bireyiniz yoktur. Aksi takdirde o az da tamamen kesilecektir.Sabrszln temelinde yatan, uruna sabrettiin kiinin verecei gzel karla dair varolaninancn zayfldr. nk buna dair inanc kuvvetli olan kii iin ge gelecek olan vaad bilederhal gerekleecek gibidir. Vaad sahibi sadk olduu zaman, onun vaadine inanan kii desabr en gzel ekilde gsterir. nk o, neticede nail olaca mkafaattan emindir.Kul, ancak u iki esasa dayanarak sabreder: 1.Sabrn karl olan eyi grmek; ki bu, ikiesasn dk olandr. Genel olarak mminler ve kitaplar sa taraflarndan verilecek Ashab -Yemin iin geerli olan sabr sebebi budur. 2. Karl verecek olana bakp O'nu dnmek;

bu da yakin ehlinin hali ve Mukarrebun'un makamdr. Sabr karlnda vaadedilen bedeligren kul, sabrl olmaya zen gsterir. Bunu, vaaden Zat- lahi'yi dnen kul ise, O'nunkudret ve azametini grerek sabra ynelir.Ariflerden bir zat, sabr esasa taksim etmi ve bu iin de makam tesbit etmitir:1.ikayet ve serzenii terketmek; bu, tevbekrlarm derecesidir.2.Takdir edilene rza gstermek; bu, zahidlerin derecesidir.3.Mevla'nn kendisine yapaca hereyi sevmek; bu da, sadklarn derecesidir.Selef-i Salih'in (ra) ileri gelenleri de sabr genellikle e ayrmlardr. Bu babda Hasan el-Basri (ra) ve dierlerinden u bilgi nakledilmitir: Sabr, trldr:1.

Masiyetten uzak durmada sabr; sabrn en faziletlisidir.2.Allah Teala'ya itaat ve ibadette sabr;3.Musibetler karsnda sabr. Bunlar da, yukarda anlattmz sabr trleri kapsamnagirmektedir. Anlattklarmzn z udur ki sabr; bir farz ve bir fazilettir. Onun bu hususiyeti,muhtelif hkmlerin bilinmesiyle bilinmektedir. Farz veya emir mahiyeti tayan bir amelleilgili olarak sabretmek de farzdr ve emredilmitir.Tevik ve mendubiyete mazhar olan bir amelde sabr gstermek ise fazilet ve nafilehkmndedir. Tasabbur, yani sabretmeye almak, bizatihi sabr olmayp nefs mcahedesi venefsi sabra sevk ve tevik etme gayretidir. Bunu bir tr sabr iin abalamak olarakgrebiliriz. Buna misal olarak da Tezehhd mefhumunu zikredebiliriz. Tezehhd; zhd hasloluncaya kadar zhd vesilelerini deerlendirmeye almaktr. Sabr ise, bir sfatn tahakkuk

etmi halini ifade etmek iin kullanlan bir isimdir. Bu yzden, mevzusu olduu makam daonunla bilinir.


11/123

Nefsin isteksizlii, acnn tadlmas ve ekilen elem, kulu sabr dairesinden karmaz. Bilakisbunlarn mevcudiyetine ramen sabrl olmak mmkndr. nk beeri tabiat bunu icapettirmektedir. nsan, tabiat itibaryla sabr annda stte zikrettiimiz hislerle atr. Sabrn ufayda-"1, vardr ki, Mevla'nn hkm karsnda kulun serzeniini bastrmasn ve fkesiniyutabilmesini salar. nk Allah Teala'nm hkm karsnda yaknma ve fkeyi ter-ketmek,

rza ve tevekkln zn tekil eder. Bu da yakini imamn en stn mertebelerinden biridir.Dolaysyla byle bir haldeki kul, sabr dairesinden kmaz.Kulu sabr dairesinden karan ey; sabrn zdd olan eydir. Bu da, Hkm-i lahi karsndayaknma, ilimde haddi ama, fkeyi izhar etme, serzenii arttrma, can sknts vezemmetmedir. Tasabbur yolunda nefs riyazeti yapmak, Tasabbur ehlinin makam olup zaafiindeki mridlerin de halidir.

Nefs-i Emmre, sizi fuzuli ehvetlere meylettirdii veya nceki alkanlklarnza dnmeyezorlad zaman, onun bu yndeki her trl ihtiyacndan menetmeniz gerekir. htiyacn men'ive fuzuli ehvetlerden nce dnlmesi elzem olan daimi bir sknt halinin varl onuoyalayacaktr. Helale kar dahi sabr gstermek suretiyle onu terbiye edip isteklerinireddettiiniz zaman emriniz altna girecek ve fuzuli sehvetlerekar sabrl olmay

renecektir.Neticede, mubahlardan nce dnlmesi gereken acil bir bedelin varlndan tr fuzuliehvetini terketmi ve acil olan gda ihtiyacn karlamak iin daha sonra tamah edebileceiheva ve ehvetlere kar sabr tercih etmi olacaktr. Tamahkr nefislerin terbiyesindeizlenecek yollarn en banda bu yol gelir.Tasabbur ehli iinde gl olanlar, nefslerinin kendilerine sabr ve namaz ile icabet etmedii,alk ve susuzluk ile teslim olmad kimselerdir. nc tabakada bulunanlar arasndakizayf iradeli kimseler ise, birinciler gibi oru ve namaz ehlinden, ya da alk ve susuzlukehlinden olmayanlardr. Bunlar, ihtiyalar karsnda nefslerini sabra zorlama noktasndatahamml gsteremedikleri gibi, nefslerinin ehvet tutkular karsnda da sabrl olamazlar.Bunlarn terbiyesi, nefslerini helal manasnda olan btn haramlardan uzak tutmalar, helakasevkedici ehvetleri terkederek orta yollu ehvetle iktifa etmeye almalardr.Bylelikle nefsleri skunet bulacak, haramlardan uzak dururken ehvet ve arzular dadinecektir. Halbuki bunlarn tesinde kulu helaka srkleyecek durumlar mevcuttur. Zayfnefsler de ite bu riyazet ile huzur ve itmi'nan bulurlar.Alimler, sabr ve krden hangisinin daha faziletli olduunu tesbit etme hususunda ihtilafadmlerdir. Bu iki makam arasnda tercih yapmak mmkn deildir. nk her ikimakamda da birbirlerinden stte ve altta yeralanlar vardr. Marifet ehli iinde tahkik sahibiolanlar yle derler: ki kul, ayn makamda dahi birbirlerine msavi olmazlar. Bilakis

bunlardan birinin ilim, amel, vecd ve mahede hususunda dierinden stn olmas gerekir.Ancak doruluk, maksad ve dayanaklar bakmndan mterektirler. Kullar arasndaki

farkllamann en bariz olan, yneldii yne ait mahedeleri noktasnda grlr. Szsyleyenlerin en sad olan Allah Teala yle buyurmutur: "Herkesin kendine mahsus y-neldii bir yn vardr ve ona ynelir". (Bakara/148); "De ki: Herkes kendi yaratlkabiliyetine gre hareket eder. O halde yolca en doru olann kim olduunu ancak Rabbiniz

bilir". (sra/84) Bu ayetin tefsirinde yle denilmitir: Allah'a gtren yol bakmndan hangi-sinin daha yakn ve daha mutedil olduunu yalnz O bilir.Kitab ve Snnet'in zahiri de, sabrn eitli derecelere sahip olduuna delalet etmektedir ki

bunu Allah Teala'nm u buyruunda grmekteyiz: "te bunlar, mkafaatlar iki kere verilecekolanlardr. nk bunlar sabretmilerdir". (Kasas/54) kredenlere ise ecir ve mkafaatlar

bir kere verilir.Sabr makamna en ok benzeyen makam, Korku makamdr. kr makamna en ok

benzeyen makam ise, Rica (=mit) makamdr. Allah Teala buyurdu ki: "Rabbininmakamndan korkan kimseye iki cennet vardr". (Rahman/46) Marifet ehli Korku makamnn


12/123

Rica makamndan stnl hususunda ittifak etmilerdir. Bu ittifakn kaynanda ise, ilmiamele stn tutmalar yatmaktadr. Sabr da, Korku makamnn hallerinden biridir. Fazilet

bakmndan sabr haline sahip olan kii, Korku makamna daha yakn olur. kr ise, Ricamakamndan bir haldir. kredenin hali de, Rica makamna daha yakn olur.Bu noktada Snnet-i Nebevi'den de daha nce rivayet ettiimiz u hadisi zikredebiliriz: "Size

en az verilen ey, Yakin ve sabr azmidir. Bu ikisinden nasibine mazhar olan kimse, gemitekardklarn nemsemez". Grld zere Allah Resul (sav), sabin yakin ile ayn kefeyekoymutur. Herkes de bilir ki, yakin (-yakini iman) kadar kymetli ve yce bir ey yoktur.Amellerin edas ve ya-kinin onunla ycelmesi hususunda Eyyub Peygamber'in (as) umnacaatn zikredebiliriz: "Allah Teala ona vahyederek yle buyurdu: Ya Eyyub, Zatmzerine yemin ettim ki sabredenler iin hibir knama defteri atrmayacam. Onlar sratninceliini de dnmeyecekler. Tartnn eksiklii de onlar korkutmayacak ve oradaki yurtlarda Dar's-Selam olacak".8[8]

Sabrn stnlne Dair Baka Bir Beyan:

Sabr, bir imtihan ve snama halidir. kr ise nimet halidir. mti han ve musibet hali, elbettedaha stndr. nk o, nefse daha ar gelir. Allah Teala'nm u buyruu da bunu teyidetmektedir: "Sabredenlere mkafaatlar hesapszca verilir". (Zmer/10) kre-denlere ise,ecirleri hesap edilerek verilir. Bu ayette grld gibi, sabr sfat iin tahsis edilen birmeziyet dierleri iin geerli klnmam aktadr.Sabrn stnlne dair baka bir aklama da yledir: Ali (kv), imann ubelerini anlattuzun bir konumasnda, sabr ya-kinin drt makam stne karm ve bunlarn, sabrn temeltalar olduunu bildirerek yle demitir: 'Sabr, drt temele dayanr: evk, Korku, Zhd veBekleme. Cehennem ateinden korkan kii, Allah Teala'nm haram kldklarndan uzak durur.Cennete evk duyan kii de, ehvetlerine gem vurur. Dnyada zhd sahibi olan kii ise, banagelen musibetleri gznde bytmez. lm bekleyen de, hayrlarda yarr1. Grld gibiAli (kv) bu makamlar, sabrn temelleri olarak takdim etmitir. nk bunlar, sabrn kay -naklan ve sabrda ihtiya duyulan hususlardr.Allah Teala sabn takvann bir hali klm ve mttakilere olan ikramn da derecelercearttrarak yle buyurmutur: "Kim Al-lah'dan korkar ve sabrederse..". (Yusuf/90) Baka birayet-i kerime-de ise, "Muhakkak ki Allah katnda en deerliniz, takvaca en ileri olanmzdr".(Hucurat/13) Allah katnda en deerli (=ekram) ve takvaca en ileri (=etk) kelimelerininkullanlmas, 'deerlileriniz (=kirm) ve takva sahipleriniz (=mttakn)' kelimelerininkullanlmasndan daha stndr. nk en deerli (=ekram) ve takvaca en ileri (=etk)kelimelerinin kullanlmas bir farklla delalet etmektedir. Takvaca en ileri olan, Allahkatnda en deerli olandr. Takvann icaplarna tahamml etme noktasnda en ok sabreden

de, takvaca en ileri olandr.Bil ki sabr, cennete giri sebebi ve cehennemden kurtulu vesilesidir. nk bu babda rivayetedilen bir hadiste Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu bildirilmektedir: "Cennet sknt vezorluklara kar verilir. Cehennem ise ehvet ve arzular kar verilir". Mmin, cennetegirebilmek iin sknt ve zorluklar karsnda sabra ihtiya duyarken, cehennemdenkurtulabilmek iin de ehvet ve ar-zulanna kar sabra ihtiya duyar.Sabr ve krn stnlk derecelerine gelince bunu noktada belirlemek mmkndr:1.Bu noktalarn banda, makamlarn hallerden stn olmas gelir. Sabr ve kr, iki halolduklan gibi, makam da olabilirler. Makam sabr olan kiinin hali de bunun iin kr olur.Bu durumda sabreden daha stndr. nk o, makam sahibidir. Makam kr olup da hali

bunun zerinde sabr etme olan kiiye gelince, byle biri iin hali, makamndan ayr bir

8[8]Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 2/ 206-226..


13/123

fazlalk ierir. Bu durumda da sabr hali, kr makam iin bir fazlalk olmaktadr.2.stnlk derecelerinin ikinci noktas udur: Allah Teala'ya yakn klnanlar (=Mukarrebun),amel defterleri sadan verilecek olanlardan (=Ashab- Yemin) daha stndrler. Mukarrebunarasnda sabreden kiiler, Ashab- Yemin arasndaki kredenlerden daha stndrler.Mukarrebun iinde kredenler de, Ashab- Yemin arasndaki sabredenlerden daha

stndrler.Denilebilir ki: Sabreden ve kreden kiilerin her ikisi de Mukarrebun zmresi iindeyse ozaman hangisi daha stn olacaktr? Byle bir durum olmas mmkn deildir. nk dahance de belirttiimiz zere Allah Teala'nm koymu olduu ince kstaslardan dolay, bu ikisiayn makamda biraraya gelemezler. Allah Teala bu makamlar vazederken sanatnn btninceliini gstermi ve sfatlarnn benzemesine, sebeplerinin mterek olmasna ramenonlar birbirinden ayrmtr. Bu tr bir durumda stn olan, Allah Teala'y en iyi bilendir.nk o, Allah Teala iin daha sevimli, O'na daha yakn ve yakin bakmndan dahaseviyelidir. Yakin de, Allah Teala'nm indirdii eylerin en ycesidir.3.stnlk derecelerinde nc nokta ise udur: kr gerektirecek eylere kar sabrlolmak, daha faziletlidir. Sabr gerektiren hususlarda ise kretmek daha hayrldr. Bu da,

hallere bal olarak farkllar.Bunun aklamasn yle yapabiliriz: Nimet halinde bulunan bir kulun, nefsani hazlara,nimetlerden yararlanmaya ve refah srmeye kar sabrl olmas daha faziletlidir. Nimetlere vezenginlie kar sabr gstererek geri durmak, Marifet makamlarndan biridir. Bu daha stnve faziletlidir, nk bunda, daha hayrl olduu hususunda icma bulunan zhd faziletinintecellisi mevzubahistir.Kulun hali, bela ve fakirlik ise, fakirlik, bela ve musibetler karsnda Allah Teala'yakretmsi daha faziletlidir. Byle bir durumda kretmek de, marifet makamlarndan biridir.Byle bir kul, ittifakla daha stndr. nk yapt ite, stnl tartlmayan rza faziletimevzubahistir.Sabreden kiinin stnl ve sabrn stn bir dereceye yerletirilmesine delil tekil eden birdier husus da u cmledir: Sabreden arif, kreden arifden daha stndr. nk sabrfakirlik hali iken, kr zenginlik halidir. Mefhum bakmndan kr sabra tercih edip ondanstn tutan kimse, zenginlii fakirlie tercih eden kimse demektir.Bu, Selef ulemasndan hibirinin yapmadklar birey olup ancak dnya ehli olan ulemayayakan bir tutumdur. Onlar kendi nefslerini buna sevkettikleri gibi, halk da kendi nefslerinintelkinlerine sevketmilerdir. Zenginliin yoksulluktan stn tutulmas, arzularn zhde,

byklenmenin alakgnllle, kibirin tevazu-ya stn tutulmas demektir. Bu da arzularpeinde koanlarn za-hidlere, zenginlerin fakirlere stnl neticesini dourur. Bunun daneticesi, dnya dknlerinin ahiret dknlerinden stn tutulmasdr.Biz, cmleten ve mefhum olarak sabr krden stn grmekteyiz. nk sabr bir hal olup,

imtihan da onun makammdandr. imtihan ehli ise, misal olmaya en layk olanlardr. Onlar dapeygamberleri en ok rnek alanlardr. Ayrca sabr, nefslerin heva ve arzularna olabildiinceuzak, darlk ve skntya ise olabildiince yakn olan bir haldir. Sabr, nefsin istemedii eylernoktasnda ok ar ve beer tabiatnn en ok nefret ettii bir haldir.Sabr, nefse ho gelen eylere de zd den bir davran eklidir. Nefs onunla skunet bulup davecde ulatnda onu tarif etmek mmkn olmad gibi yaad huzur da hayran olunacak

bir seviyeye kar. Neticede bu skunet ve i huzur ile vlerek raz olmu ve raz olunmunefs (=nefs-i razye; nefs-i marziyye) haline gelir.Allah Teala da sabr emretmi ve sabrda yarma hususunda kullarn srarla tevik etmi ve

bunu murabata ile teyid etmitir: "Ey iman edenler, sabredin ve sabr yarnda ileri gein,cihad iin hazr ve rabtal (murabt) bulunun". (Al-i mran/200) Ayetin bir tefsirinde 'Sabr ve

sabrda yarma hususlarnda rabtal ve hazrlkl olun' ifadesi murad edilmitir,denilmektedir. Her halkrda ayn yerde birlikte zikredilen bu emir de sabrla ayn


14/123

anlamdadr.Bu da, Allah Teala'nm sabr ne derece ycelttiini ve onu ne kadar sevdiini gstermesi

bakmndan mhim bir delildir. Kendisinde bu fazileti tayan bir mmin, Allah Teala'nmemir ve iaretlerine ok daha byk bir hrmet hissi iinde olacaktr. O'nun iaretleriniycelten kii, elbette O'ndan en ok saknan, en takval kii olacaktr. Takvaca en ileri olanlar

ise, Allah Teala'nm katnda en deerliler arasnda yeralacaktr. Bunu da, u ayet-i kerimedegrmekteyiz: "Bu byledir. Kim, Allah'n muhterem kld iaretlere hrmet edip onlaryceltirse phesiz ki bu, kalplerin takvasm-dandr". (Hac/32) O, baka bir ayet-i kerimedede, takva bakmndan ileri olanlarn durumunu haber vererek yle buyurmaktadr:"Muhakkak ki Allah katnda en deerliniz, takva bakmndan en ileri olamnzdr".(Hucurat/13)Sabr, ayn zamanda Ul'1-azm yani azimet erbab peygmberle-rin makamdr. Allah Resulde (sav), onlara misal olmakla emro-lunmu ve Allah Teala, kuluna kar onlarla vnerekyle buyurmutur: "O halde azimet sahibi peygamberlerin sabrettikleri gibi sen de sabret ".(Ahkaf/35) Dini bakmdan azimetler, ruhsatlardan daha evladr. Bu babda Sfyan - Sevri'nin(ra), Habib b. Ebi Sa-bit'ten unu naklettiini rivayet ettik: Mslim el-Battin'e, sabr ve

krden hangisinin daha stn olduu sorulmutu. unu syledi: Sabr.kr ve esenlik isebize daha sevimli gelir.Allah Teala'nn "Onlar ki sz dinlerler sonra da en gzeline uyarlar" (Zmer/18) buyruununtefsiriyle ilgili olarak da, 'yani en ar ve azimeti mucip olanlarna uyarlar5 denmitir. nkdnya hayatnda helal klnm olan bireyi mubah grp yapmak Hasen yani gzeldir. Bunlarhususunda zhd tercih etmek ise Ahsen yani daha gzeldir. Allah Teala, sabr azimgerektiren ilerden sayarak yle buyurmutur: "Her kim de sabreder ve affederse, ite bu, hiphesiz azmedilmee deer ilerdendir". (ura/43)Allah Teala, kr konusunda kullarn mterek klarken sabr konusunda kendisini tekklmtr. Muhakkak ki, Allah Teala tarafndan Zat'na mahsus olarak zikredilen bir sfat,kullarla mterek olan bir sfattan daha stndr. O, bu mey anda yle buyurmutur: "Banave anne babana kret (diye de tavsiye ettik)". (Lokman/14) Resul de (sav) de yle

buyurmutur: "nsanlara kretmeyen, Allah'a da kretmez".9[9]Sabr konusunda ise, kulla-rndan hibirini Zat'yla mterek klmam ve onu yalnz kendine mahsus klarak yle

buyurmutur: "Rabbin iin sabret". (Mddes-sir/7); "Rabbinin hkmne sabret". (Tur/48)Bil ki kr, sabr mefhumunun muhtevasna dahildir. Sabr, kr de cami olan birmefhumdur. nk bir nimetiyle ilgili olarak Rabbine kar kmama hususunda sabrgsteren kii, ayn zamanda o nimetin krn de ifa etmi olmaktadr. Ayn ekilde, Rabbineibadet ve taati noktasnda nefsine hakim olarak sabr gsteren kii de Rabbinin nimetikarsnda kr vecibesini ifa etmi olmaktadr.Cneyd-i Badadi'ye (ra), kreden bir zengin ile sabreden bir fakirden hangisinin daha stn

olduu sorulmutu. O da yle dedi: Ne zengin varlktan tr, ne de fakir yokluktan trvlebi-lir. Her ikisinde de vgye layk olan, bulunduklar halin artlarn hakkyla yerinegetirmeleridir. Zenginin hali, ondaki zenginliinnimettlerini tatmas ve bunlardan zevk almasdr ki bu, beer tabiatna daha uygundur. Fakirindurumu ise, nefsine ac veren bir sknt ve darlk iinde olmasdr. Bunlardan her ikisi deAllah Teala karsnda yapmalar gerekeni yapyorlarsa, bu durumda sfat zlmek ve acekmek olan kii hal bakmndan daha iyidir. C-neyd'in (ra) bu babda syledikleri mealen

byledir.Ebu'l-Abbas b. Ata ise bu meselede kendisine muhalefet etmitir. Denir ki: Bunun zerineCneyd ona beddua etmi ve Ebu'l-Ab-bas'm bana gelmedik bela kalmamtr. ocuklarldrlm, mal yamalanm ve ondrt sene boyunca akln kaybetmitir. O yollarda divane

9[9]Ebu Davd, Edeb/11; Tirmiz, Birr/35; bi Hanbel, IT/258, 295. 303, 388


15/123

gibi gezerken, 'Cneyd'in bedduas beni yakt' diye sylenirdi. Neticede zenginliinfakirlikten stn olduuna dair sylediklerinden rcu etmi ve fakirlii stn ve erefli bir halolarak grmeye balamtr.Rivayet edilen bir hadiste de u ifade gemektedir: "inizde nefsini en iyi tanyannz, onakar imtihan edildii eyi ve kendisine kar nefsinin imtihann en iyi bilen kiidir". Allah

Teala'nn bizi tabi tuttuu en ar imtihan, nefsimize olan sevgimiz, onu tabi tuttuu imtihanda bize olan dmanldr".Rububiyet sfatlarna zendii iin Allah'n dman olduunu bilerek kendi dmanylamcahede yolunda sabreden kiiden daha stn kimse olur mu? Senin muhabbetiyle onun isesana dmanlyla imtihan edildiiniz bir imtihandan daha zor bir imtihan olabilir mi? Siz ki

bu durumda Allah Teala'mn muhabbeti uruna onun sevgisini terkeder ve O'nu raz edebilmekiin kendisiyle devaml cihad ederek nefsinizin size olan dmanlna gs geripsabredersiniz. Muhakkak ki bu, adaletin zirvesi ve faziletlerin doruudur. Bunu yapabilmenintek yolu da, Allah Teala'mn inayet ve taltifine, srekli nazarna mazhar olabilmektir. nkmuvaffakiyet, g ve sabr ancak O'nun sayesindedir.Gemi alimlerden birine sorulan mehur meseleye gelince, burada iki kuldan

bahsedilmektedir. Kullardan biri bir musibetle imtihan edildii vakit buna kar sabretmi,dieri ise kendisine nasip edilen bir nimet iin Rabbine olan krn eda etmitir.O alim, her ikisinin de msavi olduklarn syledikten sonra sebebini yle beyan etmitir:nk Allah Teala, biri sabreden dieri de kreden iki kulunu da ayn sena ve vg ileanmtr. O, Ey-yub Peygamberi (as) vasfederken "Ne gzel kul! nk, hep Allah'a ynelir"(Sad/44) buyurmu, Sleyman Peygamberi (as) vasfederken de ayn ekilde "Ne gzel kul!nk, hep Allah'a ynelir" (Sad/30) buyurmutur.Bize gre bu zatn sz, anlayn inceliklerine dair bir gaflet ve Allah Teala'nm kelamnnhakikatim dnme noktasnda bir zaaf arz etmektedir. Kanaatimize gre Allah Teala'nmEyyub'a (as) olan vgs, fazilet bakmndan Sleyman'a (as) olan vgsnden dahastndr. Bu stnlk de, on hususta kendini gstermektedir. Allah Teala, bu on

husustan sonra Eyyub (as) ile Sleyman' (as) iki sfatta mterek klmtr. O, EyyubPeygambere (as) on farkl medh ve senay mahsus klarak, kendisine Sleyman'dan (as) s-tn tutmutur.Bunlarn banda Allah Teala'nm Resul Mustafa'ya (sav) kar, Eyyub (as) ile vnmesigelir. O, u buyruu ile Eyyub'u ereflendirmi ve kendisini stn klmtr: "KulumuzEyyub'u zikret". (Sad/41) Buradaki zikretme emiri, ona uyma ve kendisini rnek almamanasmdadr: "Ve azim sahibi peygamberler gibi sabret". (Ah-kaf/35) Ayetin tefsirindedenildi ki: Bunlar, byk sknt ve belalara maruz kalm peygamberlerdir.Eyyub Peygamber de (as) bunlardan biridir. Bunlar, makaslarla kesilmi, testerelerle limelime edilmi insanlard. Bazlarna gre, bunlarn says yetmiti. Bakalar ise,

peygamberlerin atalar ve en faziletlileri saylan brahim (as), shak (as) ve Yakub (as) pey-gamber olduklarn sylemilerdir. Bu gr teyid eden ayet-i kerimeler de unlardr:"Kitab'da brahim'i zikret". (Meryem/41); "El ve gz sahibi kullarmz brahim, shak veYakub'u an". (Sad/45) Burada murad edilen, onlarn kuvvet ve metanete sahip olup basiret veyakin ehli olduklardr.Allah Teala bilahare Eyyub (as) peygamberi de onlarn mertebesine ykseltmi ve onu AllahResul (sav) iin, bir teselli klmtr. Daha sonra da O'ndan Eyyub'u anmasn ve misalalmasn isteyerek 'Kulumuz' ifadesini kullanmtr. Allah Teala, 'Kulumuz' ifadesinikullanmak suretiyle Eyyub Peygamberi kendi Zatna izafe etmitir.O'nun bu izafesi, kendisi iin bir tahsis ve yaknlatrma manas tar. nk kendi Zat ileonun arasna mlkiyet ifade eden 'Lam' harfini koymamtr. Bu harfi, kullanmamak suretiyle,

onu da benzeri olan imtihan ehli kullarna dahil etmi olmaktadr ki onlar da stteki ayet-ikerimesinde grlmektedir: "El ve gz sahibi kullarmz brahim, shak ve Yakub'u an".


16/123

(Sad/45) Onlar, Allah Teala'nm imtihan ehli olan kullardr ve O, dier peygamberlere karbu kullaryla vnerek onlarn zrriyetlerini de seilmiler klmtr. Eyyub Peygamberi de,vgnn gzellii noktasnda onlara katmtr.Onu anarak ibret alnmasn istemesi de ona ynelen sena- ilahidendir. Allah Teala dahasonra yle buyurmutur: "Bir vakit o, Rabbine yle nida etmiti:". (Sad/41) Grld

zere Allah Teala, Eyyub Peygamberi'n yalnz kendisine nida ederek hitabn tahsis ettiinihaber vermektedir. Eyyub (as) Rabbine hitabnda yle demektedir: "Bana gerekten bir dertisabet etti. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin". (Enbiya/83) Grld zere AllahTeala onu, yakaran ve mnacat eden sfatnda anlatmakta ve Za-t'nm onun iin rahmetsfatyla malum olduunu haber vererek yaad byk zdraba ramen Zat'na ynelerekhuzur bulup kendisine nida ettiini ve O'na serzenite bulunarak O'ndan yardm dilediinihaber vermektedir.Allah Teala Eyyub'un (as) makamn, Musa (as) ve Yunus'un (as) makamlarna

benzetmektedir. nk onlar da benzer hallerde yle demilerdir: "Allahm, Seni tenzihederim. Sana tevbe ettim". (A'raf/143); "Sen'den baka ilah yoktur Allahm, Seni tenzih ede -rim. Muhakkak ki ben zulmedenlerden oldum". (Enbiya/86) Buradaki hitaplar, mahededen

ve yzlemeden doan hitaplardr.Allah Teala, Eyyub Peygamberin (as) niyazna icabet ettiini ve ondaki ve ailesindeki derdigiderdiini haber vermektedir. O, onun szn kudretini tecelli etme vastas, hikmetinin cariolma yeri ve icabetini aan kap olarak bildirmitir.Btn bunlardan sonra yle buyurmutur: "Ve ona btn ailesini ve beraberinde bir mislinidaha tarafmzdan bir rahmet olarak bahettik". (Sad/43) Burada da Eyyub Peygamber'in (as)Sleyman Peygamber'e (as) stn tutulmas szkonusudur. nk kiinin ailesine

bahsedilmesi ile ailenin kiiye bahsedilmesi arasnda fark vardr. kincisi vg bakmndandaha yksek bir mertebededir. Allah Teala Sleyman Peygamberle (as) ilgili olarak "VeDavud'a Sleyman' bahettik" (Sad/30) buyurmaktadr. Bu noktadan bakldnda EyyubPeygamber'in (as) Sleyman Peygamber'e (as) stnl, Musa Peygamber'in (as) Harun'a(as) olan stnl gibidir.Allah Teala Musa Peygamber'in (as) kardeine olan stnln bildirirken de yle

buyurmutur: "Ve ona, rahmetimizin eseri olarak kardei Harun'u peygamber olarakbahettik". (Meryem/53) Allah Teala Davud Peygamberi (as) medhederken de, benzer ekilde"Ve Davud'a Sleyman' bahettik" (Sad/30) buyurmutur. O, MusaPeygamber'e (as) kardeiHarun'u (as) bahettii gibi, Davud Peygamber'e de (as) olunu bahsetmitir.Kendisiyle vnlme ve hatrlanp ibret alnma noktasnda Eyyub Peygamber'in (as) makam,Davud Peygamber'in (as) makamna benzer. nk Allah Teala, Resul'ne (sav) DavudPeygamberi (as) anlatrken yle buyurmutur: "Onlarn sylediklerine sabret ve kulumuzDavud'u hatrla". (Sad/17)

O, Eyyub Peygamberi (as) anlatrken de ayn tavsif ile yle buyurmutur: "Kulumuz Eyyub'uhatrla. Bir vakit o, Rabbine yle nida etmiti:". (Sad/41) Gi'ld gibi Allah Teala, EyyubPeygamberi (as) manevi bakmdan Davud ve Musa Peygamberlere (as) benzetirken, makam

bakmndan da onlarn makamna ykseltmitir. Bu iki Peygamber de, bizim kalplerimizdeSleyman Pey-gamber'den (as) daha stn bir mevkiiye sahiptirler.Btn bunlarn nda Eyyub Peygamber'in (as) makamnn, Sleyman Peygamber'in (as)makamndan daha stn olmas muhtemel olmaktadr. phesiz Allah Teala'nm sabk ilmidaha dorudur. Ancak bizim gnllerimiz buna daha yakn durmaktadr. Her halkrda eniyisini bilen Allah Teala'dr.Allah Teala, yukardaki ayetinin devamnda 'Biz'den bir rahmet olarak' buyurmaktadr.Bylece onu Zat'mdan sayarak ve kulu olarak vasfederek ereflendirmi ve hrmete deer

klm olmaktadr. Ardndan da 'Ve akl sahipleri iin de bir hatrlatma' diye buyura rak,kendisini akl sahiplerine imam, sabr ve imtihan ehline bir numune, velileri iin de skntlara


17/123

kar bir ibret ve teselli klm olmaktadr.Allah Teala daha sonra yine kendi Zat'n zikrederek yle buyurmutur: "Muhakkak ki Bizonu sabrl bulduk. (Sad/44) Burada da kendisini ikinci kez, Zat ile birlikte zikretmekte,ismini ismine katarak onu kendisine yaknlatrmaktadr. nk 'Vecedn=bul-duk' fiilininsonundaki 'N=Biz" zamiri de Allah Teala'nm ism-i cehlidir. Ayn fiilin sonuna bitiik olan

'Hu=Onu' zamiri de, kulu Ey-yub'un (as) ismidir.Daha sonra 'Sabrl' olarak vasfederken de onun metanetini ifade buyurarak onun ahlaknkendi ahlakna katmtr. Ardndan da "O ne gzel kul.. nk daima Allah'a ynelir"(Sad/44) buyurmutur. Bu iki sfatn zikredildii ayet, Sleyman Peygamber'in (as) sena vevg bakmndan Eyyub Peygamber (as) ile mterek klndklar ilk ve sor ayettir. EyyubPeygamber (as) bunun ncesinde grdmz sfatlarla ona gre daha fazla vg ve senayamazhar klnm olmaktadr. ncesinde yeralan sfatlar ise, hibir eyin ye rinidolduramayaca trden sfatlardr."Kulumuz Eyyub'u da hatrla.." (Sad/41) ayetinden "O ne gzel kul.. nk daima Allah'aynelir" (Sad/44) ayetine kadar geen ayetler, anlay ve beyan ehli nezdinde Rur'an -Kerim'in en yce ayetlerinden birini tekil ederler. Halbuki Sleyman Peygamber (as) ile ilgili

olarak, babas Davud Peygamber'e (as) bahedilme sinden szedilmitir. Buna gre de o,Davud Peygamber'in (as) hasenatndan biri saylm olmaktadr. Allah Teala'nm "O ne gzelkul.. nk daima Allah'a ynelir" (Sad/44) buyruu, Eyyub Peygamber'in (as) ilk, orta veson sfatn ihtiva ettii gibi,btn peygamberleri de (as) kapsar.Allah Resul (sav), bir hadisinde yle buyurmaktadr: "Peygamberler arasnda cennete enson girecek olan; krallnn byklnden dolay Sleyman olacaktr. Sahabe arasnda enson girecek olan ise, zenginliinden dolay Abdurrahman b. Avf olacaktr".Baka bir hadis-i erifte ise yle buyrulmaktadr: "Sleyman b. Davud, cennete dier

peygamberlerden krk gz sonra girecektir". Bu hususla ilgili olarak rivayet edilen hadislerde,cennete ilk girenin imtihan ve musibet ehli olaca, imamlarnn ise Eyyub Peygamber (as)olaca bildirilmitir. nk o, imtihan ehlinin imamdr. 'Sabr kaps dnda, cennetin btnkaplar iki kanatldr.Onun tek kanad vardr. Ondan ilk giren de imtihan ehli olacaktr1. Bu babda rivayet edilen

btn hadislerde Eyyub Peygamber'in (as) Sleyman Peygambere (as) olan stnl teyidedilmektedir. Zira o, imtihan ve dert ehlinin imam, akl sahipleri iin bir ibret ve-t, sknt,musibet ve sabr ehlinin de nderidir.Yukarda anlattklarmz, peygamberlerden bir ksmn dierlerinden stn tutma maksadngtmemektedir. nk bizler, Allah Resul'nden (sav) rivayet edilen bir hadis-i erif ile

bundan mene-dilmiizdir: "Peygamberleri birbirlerinden stn tutmayn".10[10] Ama AllahTeala, peygamberlerden bazlarn, bazlarndan stn kldn haber vererek yle

buyurmutur: "O peygamberlerden bazlarn bazsndan stn kldk". (Bakara/253)

Biz, Kur'an- Kerim'deki vg ve senalarn stnln izhar ederek Eyyub (as) ve Sleyman(as) kssalarnda tekrar edilen sfatlarn batnn ortaya karmak istedik. Bunu da Kelam-lahi zerindeki tefekkr ve tedebbrmzn elverdii lde yapmaya altk. Elbetteki iinhakikati Allah Teala'nm sabk ilminde mevcuttur ve O, her eyin en iyisini bilen, hikmete enileri olandr. Fakat biz, Allah Resul'nn (sav) u hadisine zenerek byle bir istin-batagiritik: "Kur'an' okuyun ve onun garip grnen yerlerini aratrn".Ayrca bunda, imtihan ve sabr ehlinin yceltilmesi, kalplerinin takviye edilmesi, AllahTeala'nm onlar zerindeki gzel nimetlerin anlatlmas, gizli nimetlerinin izhar edilmesi,Kelam- lahi'nin inceliklerine dikkat ekilmesi, nefs ve dnya konusunda zhdnzendirilmesi, ahiret ve sabra tevik, misal olmaya en layk olan ve peygamberleri misal alanimtihan ehlinin stn tutulmas szko-nusudur. Yine bunda, imtihana tabi tutulan kulun,

10[10]Bu manadaki hadisler iin b. Buhr, Enbiya/35; Mslim, Fazail/159; bni Hanbel, 111/41


18/123

imtihana gsterdii sabr, Rabbinin hkmne gsterdii rza ve O'nu raz edecek eyeteslimiyeti sebebiyle kendisine nimet verilen ve bu nimetler iin Rabbine kreden kuldanstn tutulmas szkonusudur.Bilindii zere nimetler, beer tabiatna daha uygun iken, imtihan ve skntlar ona tam ters venefs iin de ho olmayan eylerdir. Dolaysyla byle bir durumdaki kul, nefsine bask

yapmak ve ona meakkat ektirmek zorunda kalr. Nefsin sevmedii eyler, kul iin dahahayrl ve daha faziletlidir. Bu da ancak Allah Tea-la'dan gelecek bir sekine sayesindemmkn olur. Sabretmek iin, Allah Teala'nm g vermesi ve inayetini esirgememesi arttr:"Sabret, senin sabrn ancak Allah sayesindedir". (Nahl/127) Sabr makamnn erhi de bylece

bitmi oldu. 11[11]

kr Makamnn erhi Ve kr Ehlinin Sfatlar:

kr, Yakin makamlarnn ncsdr. Allah Teala buyurdu ki: "Eer kreder veinanrsanz, Allah size niye azap etsin?". (Nisa/147) Grld zere Allah Teala, kr imanile birlikte zikretmi ve bu ikisinin birlikte varolmasn cehennem azabndan kurtarma vesilesi

olarak bildirmitir. Yine O, yle buyurmaktadr: "kredenleri mkafaatlandracaz". (Al-imran/145)Allah Resul (sav) buyurdu ki: "Yemek yiyip kreden, oru tu tup sabreden gibidir". 12[12]bni Mesud da (ra) yle demitir: kr, imann yarsdr. Allah Teala, mslmanlara kremretmi ve onu, zikirle beraber anmtr: "Beni zikredin ki Ben de sizi zikredeyim. Ve Banakredin ve nankrlk etmeyin". (Bakara/152) Zikir ise, an yceltilmi bir fazilettir. AllahTeala bunu beyan ederken de yle buyurmaktadr: "Muhakkak ki Allah' zikretmek, en b -yktr". (Ankebut/45)Bu durumda, zikir ile birlikte anld iin kr de en byk faziletlerden biri olmaktadr.Allah Teala'nm kr ile raz edilmesi, ikramnn bolluundan dolay kullarnn ifa ettikleri

bir karlk mesabesindedir. nk Allah Teala'nm "Beni zikredin ki Ben de sizi zikredeyim.Ve Bana kredin ve nankrlk etmeyin". (Bakara/152) buyruu, emrin tahakkuku ve krnta'ziminden tr 'karlk' mefhumundan k ifade etmektedir. Ayette 'Fa' harfi art vecezay ifade ederken, nceki ibaredeki 'Kef harfi de misal-lendirmeyi ifade etmek iindir.Buna gre 'Beni zikredin ki' diye balayan ksm, "Size, sizden bir peygamber gnderdiimgibi..." (Bakara/151) ayetiyle birletirilmi ve mana, mealen 'Size iinizden bir peygambergnderdiim gibi, Beni ann ki Ben de sizi anaym ve Bana kredin' eklinde dnlmtr.Araplar, gelecek iin kullanlan 'Sevfe' kelimesi yerine 'Sin' harfi ile iktifa ettikleri gibi, 'Ke-misli=gibi' kelimesi yerine de 'Kef harfiyle iktifa ederlerdi. Bu; kriin ok byk bir tazimolup ancak Allah Teala'y bilen alimler tarafndan idrak edilebilir bir husustur.Eyyub Peygamberin (as) kssasyla ilgili olarak u hadis rivayet edilir: "Allah Teala ona

vahyederek yle buyurmutu: Ben, velilerimden bir dl olarak kre raz oldum..". AllahTeala'mn "Onlar saptrmak zere Senin doru yoluna oturacam" (A'raf/16) buyruununtefsirinde de, 'kr yolu'nun murad edildii sylenmitir. Buna gre, eer kr, AllahTeala'ya gtren bir yol olmasayd, eytan buyolun stne oturarak onu kesmeye almazd.Eer Allah Teala'ya hakkyla kreden kul O'nun habibi olmasayd, lanetli blis AllahTeala'ya kar karken yle demezdi: "Ve onlarn ounu kredenlerden bulmayacaksn".(A'raf/17) Allah Teala da bu meyanda yle buyurmutur; "Ve kullarmdan kreden biraznlk". (Sebe/13); "blis'in onlar hakkndaki zann doru kt ve mminlerden bir toplulukdnda ona uydular". (Sebe/20) Allah Teala sevabn ziyadesini de, kr ile kesinletirmi ve

bunda hibireyi mstesna klmam tr.Allah Teala, yalnz u be hususu mstesna tutmutur: Zengin klma, duaya icabet, rzk

11[11]Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 2/ 226-237..

12[12]Buhr, Et'me/56; Tirmiz. Kyamet/43; tbni Mce, Siyam/55; Drimi, Et'me/4 bni Hanbel, 11/283, 289 IV/323.


19/123

verme, mafiret etme ve tevbeleri kabul etme. Allah Teala buyurdu ki: "Allah sizi dilediindeltf ile zenginletirecektir". (Tevbe/28); "Yalnz O'na dua edersiniz de, dilerse O, feryadageldiiniz belay zerinizden kaldrr". (En'am/42); "O, dilediine rzk verir". (Bakara/212);"O, dilediine mafiret eder". (Feth/14); "Sonra Allah, bunun akabinde dilediinin tevbesinikabul eder". (Tevbe/27) krden doan sevabm ise, istisnasz olarak zikretmi ve yle

buyurmutur: "Eer krederseniz, size daha ziyadesini veririm". (brahim/7)kreden kii (=kir) Allah Teala'mn ziyade ltfuna mazhar olurken ok kreden (=ekr)kii ise, bu ltfn son noktasna ulatrlr. ekr, az da olsa Allah Teala'dan gelen hereyefazlasyla kreden kimsedir. Onun kr, srekli tekerrr etmektedir. Birey iin yaplanvg ve sena da nimet saylr. Bu da Rubbiyet ahlaknn esaslarndan biridir. nk AllahTeala, ok kreden kimseye, kendi ismini layk grmtr. Ziyade ltuf, nimet sahibinekalm olup bunu diledii kuluna verir. Allah Teala tarafndan verilen bu ziyade ltfn enfaziletlisi, gzel bir yakin ve sfatlarn mahedesini temin etmesidir.Allah Teala tarafndan bahedilen ziyade ltfn ba, verilen nimetleri, nimet sahibinden gelennimetler olarak grmek ve bunlarla ilgili olarak btn g ve engellemenin Allah Teala'mnelinde olduunu bilmektir. O'nun ziyade ltfunun ortas ise; halin devam, kulun ibadet ve

hizmeti srdrme sidir. Allah Teala tarafndan kreden kula ltfedilen ziyade, ahlakolabilecei gibi eitli ilimler de olabilir. Veya ahirette verilecek fazla bir mkafaat ya dadnyadan ayrlrken nasip edilecek metanet de olabilir.Allah Teala kr, cennet ehlinin szlerinin al ve temennilerinin de hitam klarak yle

buyurmutur: "Bize vaadinde doru syleyen Allah'a hamdolsun". (Zmer/74); "Szlerininsonu da 'Hamd alemlerin Rabbine olsun' demeleridir". (Yunus/10) Eer kr, amellerarasnda Allah Teala'ya en sevimli gelen olmasayd, onu cennette de eda etmelerini istemezdi.Eyyub Peygamberin (as) mnacaatmda yle bir ifade nakledilmitir: 'Allah Teala onasabredenler sfatnda -ki onlarn varacaklar yer Dar's-Selam'dr- yle vahyetti: Orayagirdiklerinde, kendilerine kr ilham ederim ki o, szlerin en hayrlsdr. krettikleri andada onlara olan ltfumu arttrrm. Beni dnmeleri halinde de kendilerine ziyadesiyleveririm. Bu da ltfn nihai snrdr1.krn ba, nimetlerin Allah Teala'dan geldiini bilmektir ki O'ndan baka ilah yoktur, bunimetleri verme noktasnda tek olup orta olmad gibi, bunlar vermek iin kendisineyardm eden de yoktur. Btn eylerin varlndan nce varolan Tek Allah, hi bir eydeyardmc ve ortaa ihtiya duymad iin btn bunlarn Za-t'ndan nefyetmitir. Varl dayokluu da veren O'dur ve bu ikisi Allah Teala'mn emriyle kullar iin cari olurlar.O, bunu teyid ederek yle buyurmutur: "Onlarn, her ikisinde de bir ortakl yoktur,Allah'n, onlardan bir yardmcs da yoktur". (Sebe'/22) Ayette geen 'irk' kelimesi, ortak vekarma manasnda, 'Zahir' kelimesi ise yardmc manasmdadr. Allah Teala, daha sonra yle

buyurmutur: "Sizde nimet namna ne varsa hep Allah'tandr. Sonra sknt dokununca Allah'a

feryat edersiniz". (Nahl/53) Yine o yle buyurmutur: "Eer Allah sana bir ktlkdokundurursa, onu O'ndan baka giderecek olan yoktur. Eer sana bir iyilik nasip ederse bil kiO, hereye Kadir5dir". (En'am/17)Allah Teala, bir cmle nimeti saydktan sonra bunlar kendi Za-t'na izafe ederek yle

buyurmutur: "Gklerde ve yerde ne varsa, hepsini kendisinden (bir ltuf olarak) emrinizeverdi". (Casiye/13) Yine O, yle buyurmutur: "Gizli ve ak olarak nimetlerini size bol bolvermitir". (Lokman/20)Sebepler shhatleri, vastalar da sbtlar ile varolurlar. Bu nimetler ise, Allah Teala'nmhkm ve hikmetleridir. O'nun vergisinin artlar ve verilenin eserleri, bunlarn hkmne veyaratlmasna tesir edemez. Bunlar hkme demedikleri gibi yaratma sfatna da sahipdeillerdir. Kendileri mahkum olan eyler nasl hkm verebilirler? Kendileri yaratlm olan

eyler nasl birey yaratabilirler? Neticede Allah Teala'dan baka hkm veren yoktur. Ve O, hi kimseyi hkmne ortak etmez.


20/123

Ayetin, amllar nezdindeki bu kraati daha makbuldr. nk bu kraata gre emir sigasgndeme gelmektedir. Onlar, irkle ilgili fiili 'Ta' harfi ile okumu, sondaki 'Kef harfini deskun ile kraat etmilerdir. Buna gre mana; 'Allah Teala'ya, hkmnde ortak koma!'eklinde olmaktadr. Sebepler Hakkn hkmleri ve O'nun hikmetlerinin vastalardr.

Nimet verenin, nimette mahede edilmesi ve vergi sahibinin bahettii eyde zuhur etmesi,

nimet ve vergiyi O'ndan bilmeniz iin elzemdir. Bu da kalb krdr. nk kredenlernezdinde kr; kalp ile bilmektir. kr, dil ile ifa edilecek bir fiil deildir. Rivayete greAllah Resul de (sav) krn ahirete dair bir mal olarak kazanlp biriktirilme sini, dnyadamal kzhip biriktirmekten daha hayrl bir karlk olduunu haber vermitir.Sevban (ra) ve mer b. Hattab'dan (ra) u hadis rivayet edilmi tir: "Mallar hazineyeindirildii zaman mer (ra), 'Hangi mallar edinelim?' diye sordu. Allah Resul de (sav) yle

buyurdu: Sizden biri, zikreden bir dil ve kreden bir kalp edinsin"13[13]Musa (as) ve Davud Peygamberle (as) ilgili olarak yle bir rivayette bulunulmutur: Onlar,yle derlerdi: 'Ey Rabbim, Sana nasl kredebilirim? Ben Sana, ancak nimetlerden bir dieriile kredebilirim'. Bu szn baka bir rivayetinde ise u ifade yeral-maktadr: 'Sa-na krmde, yine kcr gerektiren dier bir nimetle olur1. Allah Teala da onlarn bu sz zerine

yle vahyetmitir: 'Bunu bilmeniz bile, Bana kretmeniz demektir'. Baka bir rivayette iseu ifade yer almaktadr: 'Nimetlerin Ben'den olduunu bildiin zaman, Ben de senden bunu

bir kr olarak kabul ederim'.Dille yaplan kr, Allah Teala'y en gzel ekilde vmek, hamd ve medhini arttrmak, nimetve ikramlarn daima anlatmak, iyilik ve ihsanlarn srekli nakletmekle olur. Malik olan,memluk olana ikayet etmemek, izzet sahibi Ma'bud'u zelil bir kula serzenile anlatmamak dakrn edasmdandr. Bir hadiste de u olay nakledilmitir: 'Allah Resul (sav) bir kiiye 'Naslsabahladn?' diye sormutu. O da, yi' demiti. Bunun zerine Allah Resul (sav) soruyutekrarlamt. Adam yine 'yi' deyince, soruyu nc kez tekrarlad ve 'Naslsn?' diye sordu.Adam, yine 'yiyim, Allah'a hamd ve krederim' dedi. Bunun zerine Allah Resul (sav),'Senden sylemem istediim buydu' buyurdu". Yani Allah Resul (sav) adama, hamd vekr syletebilmek iin bu kadar srarla sormutu.Selef-i Salih de (ra), karlatklar zaman birbirlerine hal ve hatrlarn sormak suretiyle,hamd ve kr paylamak isterlerdi. Allah Teala'nm hamd ile zikrine sebep olmak suretiyle

bunun sevabna da itirak ettiklerine inanrlard. Rabbinden yakndn ve halini sorduunuzzaman Allah Teala'nm kazasndan honutsuzluunu ifade edeceini bildiiniz kimseye dehalini sormamanz doru olur. nk bu tr bir soru, onun cehalet ve serzeniinin vebalinekatlmak olacaktr. Kul iin; Zatnn misli olmayan ve hereyi yed-i kudretin debulunduranRabbini, hibireye gc yetmeyen basit ve zelil bir kula ikayet etmek ne kadar da byk birkabahattir!Allah Teala'dan gelen en kk bir nimete dahi kretmek, krden saylr. nk Habib

Teala'dan gelen ey, az da olsa bunu mdrik olan kulun gznde ok byktr. Ayn zamandaAllah Teala esiz bir hikmete sahip olduu iin, nimeti daraltmasnn veya kesmesinin de birhikmeti olsa gerekir. Kul, O'nun hikmet ve kudretini iyi bildii zaman; verme kudretineramen nimeti engellemesindeki hikmet ynn de bilir ve bu engellemenin de ayn zamanda

bir vergi olduunu grr. Neticede de, nimetin engellenmesi verilmesiyle bir olduu gibi,verilen az ey de ok olur.Kul; engelleme karsnda duyulan sabr ve zillet hislerinin, aslnda izzet ve eref olduunu

bilmelidir. Bu, ulema nezdinde kullarla ululanma ve onlarla ereflenme gayretinden ok dahafaziletli ve deerli bir haldir. Kullara tamah edip onlarn nnde zeli olmak, Allah Teala'nmkulu olan bir varla eref borlanmak, zelil biri nnde zillete dmek gibidir. Halbuki Azizolan Allah Teala karsnda zillet hissetmenin gzellii, sevgilinin karsnda zelil olmann

13[13]Bu manadaki hadisler iin b. Tirmiz, Tefsir-i Suret-i 9/9; bni Mce, Nikah/5; bi Han-bel, V/278, 282


21/123

gzelliine benzer.Zelil birinin karsnda zillete dmenin irkinlii ise, dman karsnda zillete dmeninirkinliine benler. Allah Teala da bu manada yle buyurmutur: "Allah dnda taptklarnzsize rzk vermeye muktedir olamazlar. Rzk Allah'dan isteyin ve O'na ibadet edin".(Ankebut/17) Yine O, bu manada baka bir ayette yle buyurmaktadr: "Allah dnda

taptklarnz da sizler gibi kullardr.". (A'raf/194) badet, hizmet etmek ve zilletle itaat etmekmana-smdadr.Skntl bir kul, ihtiya ve yokluunu, onu giderebilecek olan Rabbinden bakasnaamamaldr. nk O, hereyi bildii ve hereyden haberdar olduu iin kulunun derdinihalledecektir. O, onu devaml duymakta ve bulunduu hali yakndan grmektedir. Neticedeona uygun olan da en iyi O bilmektedir. Allah Teala, bu manada yle buyurmutur: "EerAllah rzk kullarna yaysayd, yeryznde azgnlk yaparlard". (ura/27)Yakin sahibi olan kul; rzkn verilmesi ve bollamasnda krettii gibi, daraltlmas veengellenmesi halinde de kretmen, kalbiyle de bu yakini ehadete sahip olmaldr. unu da

bilmelidir ki, onun sfat; kulluk, hkm ise kulluk hkmleridir. Mahkum olduu hkmlerise Rubbiyet hkmleridir. Allah Teala zerinde hibir hak iddia edemez.

Allah Teala ise, onunla ilgili her trl hakkn sahibidir. nk kul, Allah'n yapmas veyaratmas neticesinde ortaya kan bir varlktr. Alemlerin Rabbi, onun Yaratcs veMalikidir. Kul, bu ehadete sahip olduu zaman hereyin Allah Teala'ya ait olduunu grerekO'ndan gelen en kk eye dahi rza gsterir. Allah Teala zerinde bir hakk bulunduunuasla iddia etmedii gibi, O'nun tarafndan verilen hibir eye de kanaatsizlik gstermez.Bunlarn da tesinde, Rabbinden hibir ey talep etmez.Allah Teala'y devaml zikretmek, hamd- senada bulunmak, nimetlerini srekli anlatarakhayrla anmak, dil ile yaplan krden saylr. nk kr kelimesinin szlk anlam,aklamak ve izhar etmektir. Mesela 'Kesra ve ekere' denildii zaman, skntlar giderilenkimsenin bu halini izhar etmesi kasdedilir. Dolaysyla Allah Teala'nm nimetlerini sreklianmak ve anlatmak da bunlar aklamak anlamnda dille yaplan kr ifade etmektedir.Bu meyanda Allah Resul'nden (sav) rivayet edilen u hadisi zikredebiliriz: "Zikirler arasndahibiri hamd kadar katlanarak se-vaplandrlmaz". Allah Resul (sav) baka bir hadisinde deyle buyurmaktadr: "Kim 'Sbhanallah' derse, on hasenesi olur. Kim 'La ilahe illallah' derse,yirmi hasenesi olur. Kim de 'elhamd lillah' derse, otuz hasene yazlr". Burada hamdnTevhid'den daha stn tutulduu gibi bir mana karlmamaldr. Aslolan, kr ehlinin AllahTeala nezdindeki makamnn yksekliidir. Allah Teala da Kitab'na 'Hamd' kelimesi ile

balamtr.Bu konuda rivayet edilen bir hadis-i erifte Allah Resul (sav) yle buyurmaktadr: "Hamd,Rahman'n ridasdr". Baka bir hadiste ise yle buyurduu rivayet edilmektedir: "Zikrin enhayrls 'La ilahe illallah, duann en hayrls ise 'elhamd lillahi Rabbil-lemn'dir".14[14]

krn, kulun kalbinde glenerek ona hakim olmas ise, kalple kr ifade eder. AllahTeala'nm kulun krn kabul etmesi ise, ona gizledii eyleri aa karmas, ilim ve kadernamna ona perdeledii hususlar izhar etmesidir. Bu da, kul iin bir ziyade olup bununsayesinde Allah Teala'y daha iyi bilerek mahedenin ykseklerine kar. Btn bunlar,kr meihumundaki aa karma ve izhar etme manasna raci olan faziletlerdir.Ltufda bulunan ve nimetler baheden Allah Teala'ya uzuvlarla kretme hususuna gelince,

bu da yle olur: Uzuvlarla kreden kul, Rabbinin verdii nimetle yine O'na kar gelipgnah ileyemez. Aksine O'nun verdii nimetlerin yardmyla O'na en gzel ekilde itaatetmeye alr. O'nun nimetlerinden ald gle O'na kar gnah ilememelidir. Byleyapmas durumunda, Allah Tea-la'nm nimetlerine nankrlk etmi ve kfranda bulunmuolur.

14[14]bni Mce, Edeb/55 Da/5; Tirmiz,Da'avat/84, 112; Muvatta', Hanbet, 11/127, 515. Hac/246; bni


22/123

Allah Teala da bu meyanda yle buyurmutur: "Allah'n nimetini kfran ile deitirenlerigrmedin mi?". (Ibrahim/28) Burada gizlenen bir mana vardr ki, delilinin aklndan dolay

bunu anlayabiliriz: Allah Teala o kullarna nimetler vererek kendisine itaat etmeleriniemretmitir. Ama onlar, kendisinekar karak bu nimetlerden aldklar gle O'na isyanetmilerdir. Bu ise, onlarn kendilerine emredileni deitirmeleri demektir.

Benzer bir gizli manay, u ayet-i kerimede de grmekteyiz: "Rzknz, O'nu yalanlamak mklyorsunuz1?". (Vak'a/82) Burada da murad edilen mana, rzknzn krn O'nunpeygamberlerini yalanlayarak m eda ediyorsunuz? eklindedir. Grld gibi bu ayette dehazif vardr. Allah Resul (sav) bu ayeti, aklayarak ve tefsir ederek okumutur: Rivayetegre O, ayetin tefsirini 'krnz yalanlayarak m eda ediyorsunuz?' eklinde okumutur.Bu manada Allah Teala'nn bir baka buyruu da u ayet -i kerimedir: "Kim, kendisinegeldikten sonra Allah'n nimetini deitirirse (bilsin ki) Allah, cezalandrmas ok sertolandr". (Bakara/211) Yani Allah Teala, nimetine kfranda bulunan, onun sayesinde gnahilemek suretiyle krn zayi eden kimse, Allah Teala tarafndan ok ar biimdecezalandrlacaktr.Allah Teala'nn bir dier buyruu da u ayet-i kerimesidir: "Eer kfre derseniz, Benim

azabm ok etindir". (brahim/7) Ayetin tefsirinde denildi ki: Eer nimetlerime nakrlkederek onlar inkar ederseniz.. -Allah Teala'nn azab; dnyada o nimetin bela, aalanma vezilletle deitirilmesi eklinde olabilir.- Azap, "nk (cehennemin) azab bir helaktir"(Furkan/65) ayetinde de ifade edildii zere ahirete tecil edilmi de olabilir. Bu ayete greAllah Teala kullarndan nimetlerine kar kr talep etmi ama onlar, bu karlverememilerdir. Bu durumda da nimetlerinin bedelini onlara bor olarak vermi kabul edipkendilerini cehenneme hapsederek cezalandracaktr.Allah Teala buyurdu ki: "Gizli ve ak olarak nimetleri zerinize bol bol aktmtr".(Lokman/20) Yine O, yle buyurmutur: "Gnahn an da gizlisini de brakn".(En'am/120) Burada, sz dinleyen akl sahiplerine yle bir uyan yaplmaktadr: t aln venimetin zahirinin krne binaen gnahn zahirini terke-din. Sonra da, gizli nimetlerinkrn eda etmek babnda gnahn gizlisinijie terkedin.Zahiri nimetler, insann bedeninde grlen shhat^ve~"flyetle, mal mlk bakmndanyeterliliktir. Zahiri gnahlar ise, nefsin heva ve arzular istikametinde uzuvlar tarafndanyaplan fiillerdir. Batni nimetler, kalplerin shhati ve niyetlerin selametidir. Batni gnahlarise gnahda srar, s-i zan ve s-i niyet gibi kalbi fiillerdir.Mutarraf b. Abdullah yle demitir: Afiyette olup kretmem, imtihan edilip desabretmemden daha sevimlidir. nk afiyet makam, selamete daha yakndr. O, ite busebeple kr halini sabr haline tercih etmitir. nk sabr, imtihan ehlinin halidir.Benzeri bir sz Hasan el-Basri'den de (ra) rivayet edilmitir: krle geen afiyette ve sabrlageen imtihanda hibir ktlk yoktur. Nimet verilen nice kimse vardr kikredici deildir.

mtihan edilen niceleri de vardr ki, sabrl deildir. Allah Resul'nden de (sav) bu manada uhadis-i erif rivayet edilmitir: "Afiyet vermen benim iin daha sevimlidir". O, Ali'ye de (kv),hastal esnasnda sabr niyaz ettii zaman yle demitir: "Allah Teala'dan imtihan niyazettin. O'ndan afiyet niyaz et".15[15]Salih ameller de krn ifadesi olarak grlr. Allah Teala ve Resul (sav), nimet verilenkimsenin eda ettii kr amel mefhumuyla tefsir etmilerdir. Nitekim Allah Teala yle

buyurmaktadr: "Ey Davud ailesi, kr iin amel edip aln". (Sebe713) Allah Resul'ndende (sav) bu meyanda u hadis nakledilmitir: "O, ibadet ve amellerdeki gayretinden dolayayaklar itii iin siteme urad zaman yle buyurmutu: 'ok kreden bir kulolmayaym m?!16[16]Yine O, unu haber vermitir ki; nefsle mcahede ve Allah Teala'ya

15[15]Tirmiz, Da'avat/91; bni Hanbel, V/231, 23516[16]

Bthr, Teheccd/6 Tefsir- Suret-i 48/2; Mslim, Mnafkun/79-81; Tirmiz, Salat/187; Nesa', Kyam'l-leyl/17; bni Mce,kamet/200; bni Hanbel, IV/251


23/123

gzel amellerle yaklama, kulun kr ve nimet verenin mkafaatdr.Ulemadan bir zat yle demitir: Kalp ile kr; nimetlerin, baka birinden deil sadece nimetsahibi Allah Teala'dan geldiini bilmektir. Ameli kr ise, Allah Teala'mn nasip ettii heramelden sonra buna kr olarak ikinci bir amelde bulunmanz dr. Buna gre kr;amellerin devamllyla irtibatl olmaktadr.

Ariflere gre krn ba; Allah Teala'mn nasip ettii nimetlerden biriyle O'na isyandabulunup nimeti nevaya teslim etmemektir. kr ehlinin eda ettikleri kre gelince; bu, sahipolunan btn nimetlerle Allah Teala'ya itaat ederek, hepsini O'nun yoluna seferber etmektir.Bu, btn kullarn krdr.krn z ve hakikati, takvadr. Takva, Allah Teala'mn kullarna emrettii btn ibadetleriihtiva eden bir mefhumdur. Bunu da u ayet-i kerimede grmekteyiz: "Ey insanlar! Sizi vesizden evvelkileri yaratm olan Rabbinize ibadet ediniz, umulur ki takva sahibi olursunuz".(Bakara/21) Allah Teala, bundan sonra takva ile krn hakikatini ifade ederek, takvann

bizatihi kr olduunu bildirmi ve yle buyurmutur: "Allah'dan korkunuz, umulur kikredersiniz". (Al-i mran/123)krde, iki mahedeye dayanan iki makam vardr. Bu ikisinden stte olan, 'ok

kreden=ekr' makamdr. Bu makamda yeralan kul, sknt, bela, zorluk ve imtihanhallerinde dahi kreder. Bu mertebeye gelebilmesi iin de, btn olumsuzluklar kre-dilmesi gereken nimetler olarak grebilme seviyesine ykselmesi arttr. Bu da, yakiniimanndaki sadakat ve zhdndeki ihlas ile mmkn olur. Bu, Rza makamlarndan biri olupayn zamanda Muhabbet hallerinden birini ifade eder. Allah Teala, peygamberi Nuh'u (as) busfat ile zikrederek yle buyurmutur: "Muhakkak ki o, ok kreden (ekr) bir kul idi".(sra/3) Ayetin tefsirinde de yle denilmitir: Nuh Peygamber (as), hayr-er, yarar-zarar de-meksizin her halinde Rabbine kreden bir kuldu.Bu babda Allah Resul'nn (sav) u hadisi rivayet edilmitir: "Kyamet gn bir tellal karakyle seslenir: 'ok hamdedenler ayaa kalksn!' Bunun zerine bir zmre ayaa kalkar.Onlara bir sancak verilir ve cennete girerler. 'ok hamdedenler (=Hammd olanlar)

kimlerdir?' diye sorulur. Bunun zerine, 'Bulunduklar her halde Rablerine kredenlerdir5denilir". Bu hadisin baka bir lafznda ise u ifade yeralr: 'Varlkta ve yoklukta..'.Ulemadan bir zat ise, Allah Teala'mn "Nimetleri zahiri ve batini olarak zerinize bol bolyadrd" ayetinin tefsiriyle ilgili olarak yle demitir: Zahiri nimetler, zenginlik, shhat veafiyettir. Batni nimetler ise, fakirlik ve dier musibetlerdir. nk bunlar, ahi -retnimetleridir. Allah Resul de (sav) bunu teyid ederek yle buyurmutur: "Hayat, ancakAhiret hayatdr" 17[17]krn ikinci makam ise; kulun, kendinden daha aada olanlara bakmas, din ve dnya

bakmdan stn klnd kimseleri grmesidir. Bylelikle kalbinin ve dininin selametiyle,dierlerinin imtihan edildikleri belalardan affediliinden tr Allah Teala'mn kendi

zerindeki nimetini ta'zim eder. Ayn ekilde dierinin muhta edildii dnya malndan dakendine yetecek kadar sahip klnmasndan tr Rabbinin nimetini yceltir. Btn bunlariin Rabbine kreder, sonra da dini hali bakmndan iman ilmi ve salam yakini ilekendinden stn klnm olan kullara bakarak kendi nefsine kzp onu aalar ve kendindendaha yukarda grd kiinin halleriyle rekabet ederek ona yetimeyi arzular. Bu durumdaolan bir kul, kr ehlinden saylarak, vlenler zmresine dahil olur.Bu manada Allah Resul'nden de (sav) u hadis-i erif rivayet edilmitir: "Dnyevi bakmdankendinden aadakine, dini bakmdan da kendinden yukardakine bakan kii Allah Tealatarafndan sabreden ve kreden olarak yazlr"18[18]Bu hadisi Rza makamnda erhettiimiziin burada tekrar izah etmeyi doru grmyoruz. Kulu, kr ehli arama sokan her sfatta,

17[17]Buhri, Rikak/1 Cihad/33, 110 Menakbu'l-Ensar/9 Megazi/29; Mslim, Cihad/126, 129; irmz, Menakb/55; bni Mce, Mesacid/3;bni Hanbel, 11/381 III/172, 180, 216, 276 V/33218[18]

Tirmiz, Kyamet/58


24/123

kulun makam kr olur. Eer nimete kfranda bulunursa, bunun zddn yapmas gerekir.nk kfran, krn zdddr.

Nimetlerin en bykleri, u dr ki bunlar bilmeyen kii, krzayi etmi saylr. Bunlarbilmek ise, arifler iin kr ifade eder. Bu byk nimetin ilki; Allah Teala'mn izzet vekudretiyle kullarn gzlerinden gizlenmi olmasdr. Eer O, kullarna zahir olsayd

ileyecekleri her gnah kfr olurdu. Kendilerine yasaklanan ma'siyetler bir sivrisinek kanadkadar dahi olsun ekstilmezdi.Allah Teala, btn sfatlaryla zahir olduu zaman kullarn g-nahdan imtina etmeleri de okg olurdu. Bu, gaybun srlarnn arkasnda olan bir husustur. u var ki, mahedeninhrmetini inemelerinden tr insanlarn ou O'nunla karlamay inkar ederlerdi. Ayrcahalihazrda gaybi olarak iman ettikleri iin nail olduklar ulvi mertebelere ve vglere de, aslanail olamazlard. nk bu derecelere ulamalarnn sebebi olan gaybi iman, Allah Teala'mnmahede edilmesi halinde ortadan kalkacaktr.kinci byk nimet, kaderin

Documents

Kutül kulüb Cilt 2 Bölüm 2.docx