Lahuta e Malcise

Prgaditur nga: Ismet Bazhdaraj - T drejtn e ktij libri e mban www.mergimtari.biz

Pers flamuri kuq e z, Sod m s' pari, bukur Pors fleta e Engllit t' Zotit, Po valvit mb tok t' Kastrjotit, Si valviti dikr motit; E dr m'qiell ushto brohrija, Kah gerthet fusha e malcija: Per jet t' jets rroft Shqypnja! Edh ksht, mbas sa mjerimit Mbas sa gjakut e shemtimit, E p'r int t' Shkjevet t' Ballkanit Per gazep t' atij Sulltanit: Si premtue kisht' perendija: Prap zoj m' vedi duel Shqypnija.

Autorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/




LAHUTA E MALCSVepra q i emritoi Fishts mt lartin epitet, q nji Komb i ep letrarve t vet, tue e quejt Homerin e Shqipnis dhe Poetin kombtr e q n kang t parat botueme i suell emnit t tij nam e z, lavdime e mim mbrenda e jashta kufijve, sht, pa dyshim, LAhuta e Malsis. N t, end i r, Fishta nisi t kndoj si m i miri rapsod i maleve, edhe pse sdinte ti binte lahuts arkaike, trimnit e Kombit, herojt e tij dhe luftat q kta, banor t Jutbins shqiptare, zhvilluen, jo pr t grabit t bijn e krajlit, as pr t etue n krajl, por pr t librue nga prangat e robnis shumshekullore vendin e vet, trojet e t Parve, farefisin me trung e rraj ilire. Nga ky trung, i cili se buer kurr linfn e jets, ashtu si se ndrroi kurr identitetin e vet tejt t vjetr, as spranoi t shortohej me pipa e filiza t huej, At Gjergji xuer drunin e Lahuts dhe ksaj, mbasi e pregaditi me dorn e mjeshtrit, ia ngrehi ambl zhargun dhe ia ujdisi mir qimet, sa mos me e njoht kush se a ishte vegla e rapsodve t Mujs e t Halilit apo strument muzikuer i shkollarit. E ktu pr mue sht zhenia e Fishts dhe origjinaliteti i Lahuts, s cils vshtir mund ti gjindet shoqja njeti. Sikurs ai q sdin shqip, ska si ta lexoj Lahutn, ashtu ai q se njeh shpirtin, psikologjin, doket dhe

VIIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


mentalitetin e Shqiptarit, smundet ta kuptoj e, aq m pak, ta shijoj Lahutn fishtjane. Fisht e Lahut, Lahut e Shqiptr jan posi lahut e hark, posi zharg e qime, t lidhuna aq imtisht njani me tjetrin sa me prb nji gja t vetme. Fishta, mos kurrnji shkrimtr tjetr i Rilindjes son, aq i hini shpirtit shqiptr, q n fund t fundit ishte edhe shpirti i tij, aq gjall e picak e paraqiti, aq mir e prshkrou dhe aq me delikates ia zbuloi ndjenjat e zemrs, aq besnikisht ia huajiti gjuhn dhe aq me mjeshtr hetoi afshet e shpirtit, sa fshatari vet e malsori sdijti t dalloj se a ishte ai vet q folte, apo ndokush tjetr q ia zbukuronte fjaln, pa ia ndrrue kuptimin. Lahuta n duer t Fishts djerset n rreshin shqiptare dhe Shqiptari n ket rrshin frkon, m mir se do amakez t blm, harkun e historis s vet, pr t kndue n ujd me zemr e shpirt t vet shqiptr epopen e fisit. E pvetn me sherr Marash Ucin, plakun e Traboinit, mbasi ia lexuen kangt e parat Lahuts, q flitshin pr t e pr shok t tij lufttar te Ura e Rrzhanics: Si t duket, Marash, a jan t vrteta shka ka shkrue Fishta pr j? E ai me urtin e maleve, q kur duen t thon sentenca lapidare shtojn: po, na jemi t pa shkoll, more zotn, e sdijm m gjat! prgjegji lakonisht : t gjitha jan t vrteta, edhe pse pak t zbukurueme. E njimend, dora e Fratit hartist e me shkoll kishte zbukurue me lajle e hijeshue me shkronja jo me maje t briskut, si objt, por me mje t pends Lahutn e Lekve t Veriut, pa iu ndryshue drunin as pa ia ndrrue formn, pa ia luejt magjarin as

VIIIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


pa ia shlirue qimet. Marash Uci kishte mbet Marash Uc e un Mula un Mul, Oso Kuka Oso Kuk e Ded Gjo Luli Ded Gjo Lul edhe pse njani e tjetri, kristijan e muhamedan, me ann e Fishts, k l e r i k, hijshin t bjn pjes n numrin e tridhdhet agallarve , n etat e Jutbins neoshqiptare. E prejs malsori n Lahut njihte vendin, kndonte trimnit e veta t Parve, kallxonte luftat dhe njehte fitimet, madhnonte armt dhe naltonte burrnin, ndern, besn e fjaln, trvesn e kanunin doketr, mbit cilat end n fillimin e shekullit t njizett, pshtetej dhe cilsohej fizionomia e Kombit, ai malsori e fshatari edhe pse analfabet, kangt e Lahuts i bnte t vetat, i ndiente t tilla dhe i msonte pr mendsh me qinda vargjesh me nji t ndieme t vetme. Mandej, pa u ndrrue varg as pa shkaprcye fjal, i prcillte goj m goj, lahut m lahut, dark m dark, fest m fest, darsm m darsm porsi pasun, t nxjerrun nga vizari i njaj kulture mijvjeare s ruejtun m fort n zemra e shpirt, se sa n pergamen e letr. E Fishts n kuvend me shok, n log t kishs e n mbledhje t bajrakut, i malsori i prshtatt shka mt bukur kishin rapsodit tona homeride apo poett e lm t letratyrs gojore, edhe ata shka sishte e tija. E emni i Fishts kthehej nga emni i prvem n emn t pergjitht. Epizodet e Lahuts i malsori, poet i lindun, i rreshtonte n vargun e Kangve kreshnike dhe smund e besonte kurrsesi se ato mujshin me qen fryt kalemi apo prodhim shkolle, vepr asteti t zbutun e t limuem nga qyteti e kultura modrne. Kangt trimnie thot populli dalin nga gryka e pushks : kangt fishtjane dilshin nga xhebehanja e

IXAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


Kallun e Atdheut e prandaj smujshin t jen shkndija hekuri t zbutun, as flak kashte e krandesh. Shka kndonte Fishta n gojn e fshatarit, ishte thalbi i psihes kombtare. Kndej me arsye t plot pohon Prof. E. Koliqi, ndr m t mdhajt tetrar t kohs, n mos m i madhi : Tue lexue Lahutn e tij (t Fishts) prplot me teprica kangsh rapsodike t pa emn, t cduket se j tue veshtrue popullin shqiptr kah i kndon vedvedit, me fjalt e Fishts, m t kulluetn kang, e cila shprthen nga nji gjak misterioz q rrjedh n zemr t tij ilire 1 Ishem krejt i vogl e n fshatin tem aso kohe flas pr vjett e largta 1923 23, ishin fort pak ata, q dijshin t lexojn e t shkruej. Famullitari i vendit, franqeskan i zellshm e aktiv pr 4do nisjativ feje e kulture, ishte ather, msuesi i vendit, sekretari i komunes, npunsi fetr e civil pr t gjitha nevojt e popullit, tue prshi edhe ato t shndetsis, prandej mjek e infermier. Gjithnji n mjes t ksaj njegulle s pafajshme panjohunie e analfabetizmi, m se nji, sidomos ndr kangtar lahute e kta smunguen kurr n kt fis poetik pr natyr dijshin fillim e mbarim kangt e parat Lahuts. M bjen n emnd se qysh aso kohe shetitte dor n dor ndr ata pak, q belbzojshin n lexim, nji librec me titull Te Ura e Rrzhanitss ase Marash Utsi . Libreci ishte aq i yndyruem nga perdorimi, sa q deri ata, q thojshin se e lexojshin, ma fort e dijshin pr mendsh, se sa e kndojshin. Pak a shum t njajtn gj m tokoi ta

1

E. KOLIQI, Genesi del poema Il Liuto delle Montagne di Giorgio Fishta, dispensa dattiloscritta, Roma, fq.II.

XAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


prjetsoj tridhet vjet m von n viset e Veriut, t mbetuna jashta Atdheut. Edhe Ktu Lahuta fishtjane mshehtas kalonte nn dor nga nji familje n tjetrn, mbasi kto ana Lahuta ishte rrebtsisht e ndalueme prej Shtetit okupues. T gjith e dijshin n do koh se ku gjendej libri, tue qen se fshatart, n sekret, shtegtis s librit i kishin caktue pushime t preme : ka nji jav n shp. N trojet mt skajshmet e etnis shqiptare, ku end ather, kur un qesh ndr to, banort n prgjiths sdijshin t dallojn akoma turkun prej muslimanit apo katolikun prej latinit si orthodoksin prej serbit, m r t digjoj nga dy kangtar iftelie kangt kreshnike t Oso Kuks. Ktyne kangve rapsodt kosovar as su kishin ndrrue fjal as su kishin hjek vargje. E pra ata, q kndojshin, sdijshin t thon tjetr jashta se kto kang i kishin ndie, si t rij, prej njaj lahutari t ardhun nga Shqipnia. Fishta kndohej pa dijt se si i thojshin emnit : kndohej prse n kang t tija ishte Shqiptari : Shqiptari n doke, n kanu, n mitologj, n folklor, n aspirata, n jet, n luft e n ngallnime. Shi ktu e ssht pr tu bind duhet krkue e gjet arsyeja, pr t ciln Lahuta ndalohej aty, ku aspiratat e shpirti i Shqiptarit jan t pagueme t zhvillohen simbas natyrs e prirjes s vet, ashtu si ssht pr tu udit end sot shi n votr e truell, ku spari pau dritn e ku dha drit, n vendin ku thithi ajrin e dha oksigjen n tan harkun e jets s vet, t jet i ndaluem Fishta e t ndalueme shkrimet e tija, mbasi po m kt votr e m kt truell sprkunden m djepa djelmsh me poros t

X XI IAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


Al Pashs s Gusis, q tue nis pr luft i la amanet nuses s vet : Nji amanet jam tue ta lan : rritma djalin djal bujr, 2 tm dal burr e burr shqiptr 2

as n Jutbinn e Lahuts srriten m burra me fizionom thjesht shqiptare e aq m pak me ideale fishtjane. Kto ideale, q sjan vetm t Fishts, port t do Shqiptari t vrtet, fatkeqsisht jan t xevendsueme me forc e dhun nga marksizmi e nga diktatura e proletariatit, t cilat shkado e sido t jen, cok sjan shqiptare. Pr fat shqiptarizmi sidentifikohet me nji regjim as szhduket me shpat e gjak, ashtu si sqitet n harres as sshlyhet me shpuz nga analet e t Mdhajve ai, q ktij shqiptarizmi i kndoi mos kurrnji poet tjetr, ai due t thom q em kang t veta i ngrehi Kombit e gjuhs nji permendore t padekshme. Akropolis i Athins e Koloseu i Roms i qindruen deri m sot dallks e stuhive t shekujve: e pra me koh edhe kta mund t zhduken. Edhe athere, por, Iliada e Homerit e Eneida e Virgjilit kan pr t mbet n kamb, prs n to ssht graniti, bronzi as mermeri q naltohen, por shpirti i dy popujve, q prfaqsojn klasiizmin e n klasiizm shpirtin njerzuer t bots s vjetr. Pes shekuj robnie otomane rrnuen gjithshka t madhnueshm patm ndertue n tokn ton, por

2

Lahuta, K.VII, 32-34, botim II, Rom 1958.

XIIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


Smrrijtn t shlyejn shpirtin at ta asgjasojn Kombin shqiptr. Prfaqsuesve tipik t ktij shpirti t huejt u ndrruen, po, emnat e u imponuen deri besimin, por sia dueln t u ndrrojn etnit as tradicionet gjyshore. Muja e Halili, Zuku bajraktr e Gjergj Elez Alia, Mehmet Aga e Hysen Aga i r, Halil Garia e Omeri i vogl mbetn shqiptar n zemr e shpirt ashtu si shqiptar t pashortuem i ruejti Fishta herojt e vet me emna t Mrrun uh : Oso Kuk e un Mul, Ali Pash e Haxhi Zek, Abdyl Frashr e Abdullah Dr krahas e me t njejtn vler si Ded Gjo Lul e Matash Uc, Prel Tul e Mar Lul, Patr Gjon e Llesh t Z, Tring e motr t Avds. Iu kujtue Vates profet se me Lahut t vet Shqiptarizmi i kishte ngreh nji pomendore dhe, besnik i mitologjis ilire jo pse i ebsonte, por pse ishte prfaqsues autentik i atij shpirti, mbit cilin edhe sot mitologjia ka gjurmt e veta t dallueme, q t ojn n burimet e lashta t nji populli n mbarim t veprs i sillet Zans dhe asaj i falet nders pr pun t kryeme sbashku me t : Hej, moj Zan, ti kjosh e bardh! Tridhet her, man, rreth diellit Hausit tqills toka ka ardh, e aq her lulet njeth jan Prillit, se ti, pur mLahut tMalcs, nhull menden mbajt ma k. .. Ve se po, moj bjeshkatare, Krah mkrah bashk na tue kndue, Ndertue kem i pomendare, Rrfe as mot mos me drmue 3

3

Idem, K.XXX, 1- 6, 21 24, botim i II, Rom 1958.

XIIIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


E pomendorja njimend u ngreh e madhnueshme posi Alpet tona glqerore. Njegulla e vjeshts e plajmi i dimnit n kalim mund ti mbuloj bjeshkt dinarike tona, por fill mbas cikolet e majeve, si teishin l n argjend, qesin kryet madhnisht mbi r dhe prekin rishtas qiellin e kaltrt, ashtu mnia e inadi, fanatizmi e dispjeku helmues mundet, po, ta ven mnjan apo ti hjell agj Lahuts, por kurr skan pr t mujt ta qesin n harres, ta thejn apo ta coptojn. Rruf e mot, q gjuejn majet, shkrehen e kalojn: majet qndrojn dhe slkunden: mn e harres e bjn Lahutn t heshtoj, at e vjerrin n kuj, por kuji me Lahut bhet tr kulmi n kulln e Shqiptarizmit. Kndej: Pa u shemb kulm e themel Alpet, nga t cilat u xuer Lahuta, kjo ska pr tu drmue. Edhe sot, e sidomos sot, kur Lahuta ska as sguxon kush t ia luej gishtat as t ia ujdis qimet, ajo pret n mshetsi t zemrave pr t kndue rishtas kangn e Kombit e kangn e vet. Pret me dures t murgut Lahuta e Murgut, ti diftoj Shqiptarit me jehonet e veta t prmallshme se liria e bashkimi e bjn Kombin e se pr ket Komb, t peshtetun n besim n nji Perend, n nder, n bes e burrn, kan derdh djers e gjak, kan dhan djelmt e vet e kann flijue plang e shp, jet e familje herojt e knduem n Lahut. Pa kto cils morale ska Shqipn e edhe po pat Shqipn, ssht ajo q dallohet prej kombeve tjera.

XIVAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


QLLIMI I LAHUTS

Fishta nisi t shkruej kangt e parat Lahuts athere kur, t thuesh, n qiellin e Shqipnis fillonte pos t lbardh drita e liris. M ket agim t pasugurt dhe t luhatshm ndrmjet territ t robnis e drits s pavarsis, natyrisht Poeti i yn sqe i vetmi hyll drite. Padyshim, por, qe nji ndr hyjt m t shndritshmt n grupin e shejzave lajmtare t saj. Qe, apo u b, me shkrime t veta gati gati si t ishte hylli polr i Popullit shqiptr n Rilindje. E ket mision kaq t nalt ai e filloi, ne e par, n Albania t madhit Faik Konica e mbrapa, mbas u ushtrue pr pak koh me kang malsorisht 4, ai vet kapi Lahutn n dor dhe ia tha kangs shqiptare . Diplomati sviceran e historishkruesi i Richelieu (1585 1642), Burckhardt Carl Jacob ( 1891), n veprn e njoftun t vetn mbi ket kardinall t prmendun, ministr t Luigjit XIII r thrmrlues t Akademis franeze, thot m nji vend t shkrimit t vet: Nji personalitet historik, n prgjiths, nuk mund t gjykohet, tue e prjashtue nga rrethanat e kohs, m t ciln ai jetoi, dhe n ket veshtrim ska gjith aq randsi se veprimtaria e tij u zhvillue me pun t mdh apo me id 5. Tashti, tue e vu Fishtn mbrenda vjetve t para t shekullit XX, me nji atmosfer e rrym, m t

4 5

Albania 1900, fq. 29, 74,93,122; 1902, fq. 36; 1904, fq.105; Diturija 1909, fq. 70. BURCKHARDT, Richelieu, fq. 86, botim ital. Einaudi 1943.

XVAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


Ciln n Shqipn zien, shprthen dshiri i liris, lir t ciln, n fund t fundit ai vet e prjetoi t ndrydhun e n terr t robnis e ai vet e shijoi t fitueme, por end t pastabilizueme mir, kuptohet vetit se ai, i ndieshm si ishte, smund jitte i pandieshm ndaj ksaj fryme. Ai u b e qe n realitet interperetuesi m besnik i njaj shpirti, q gjallonte nji Komb, dhe ket shpirt skishte si ta falsifikonte, pa i r mohit misionit t vet. Shqipnia e Lahuts ishte pr tu b e pr tu ndertue n te jo pr tu stolis as pr tu zbukurue. E pr ta b Shqipnin, ai, e me t t gjith tatat e Kombit, kishin pun me bashkatdhetart e 1900-shit e jo me ata t 1940-shit e kndej. Kta Etn t nderueshm, Baba t Kombit, e me ta Fishta, skishin si ta restaurojn tempullin e kulturs ilire me copa moderne : misioni i tyne sishte vetm t mbledhin tepricat e nntoks apo copat e vjetra ndr grmmadha t mureve iklopike ilire dhe kto, simbas shijes s kohs, ti rreshtojshin n muzej modern apo n akadem t harteve e t letrave t hueja, por, prkundra, kta mjeshtra t Kombit muern mbi vedi ta prtrijshin ket ndrtes, ket akthedrale, q thirret Shqipn, n stilin klasik t vetin dhe ksaj, tue e pas naltue me copa origjinale, ti epshin ajr e drit sa me e shti n numr e me e b t njoftun porsi nji ndr pallatet e kathedralet m t prmendunat krahas me shoqet tjera t bots s qytetnueme. Fishta ishte i mbushun madje, dhe me ket mbushmendje diq, se sishte xevendsimi i akirve as i fustanit, i qystekut as i qeleshes me pantallona a kravat, me kapel a fes, q e bnte Shqipnin moderne, por ishin virtyte shqiptare dhe shpirti kombtr, q

XVIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


Tue iu prshtat kulturs dhe tue u vesh met , tue prparue n dije e shkoll, do t pasunohej me kto, pa bjerr vlerat e larta morale, t cilat prbjn identitetin e racs e t fisit. Shumica e Shqiptarve, mbas gadi pes shekujsh robn,mbas sa e sa prpjekjesh, t shueme n gjak pr t fitue lirin, kishin r si m nji far letargjie. Nji numrit t madh t banorve i kishte hup shpnesa e liris s andrrueme nga poett apo nga utopistat idealista. Lypej t zgjoheshin prej gjumit t part, t ngjalleshin n shpnes t dytt. Kishte, mandej, asish q mendojshin se ishte e pamundun, q ata aq t vegjl, pa qen t ndihmuem prej fqijve as prej t huejve, me fuq t veta ti delshin doret njaj perandorie, e cila sido t ishte deri m athere kishte dridh botn. Edhe pr kta nevojitej t ngjalleshin e t zemroheshin me shembuj e heroizm t atyne , q ishin flijue e flijoheshin gjithnji pr Atdh. Prap t tjer - e as kta sishin krejt pak ishin ndry mbrenda kufijve t fiseve e t bajraqeve dhe akoma se ndiejshin aq sa duhej dashtnin e Atdheut. Ishte nevoja t skjaroheshin edhe t edukoheshin, tue formue n ta ndgjegjen e bashksis kombtare, Smungojshin, mandej, asish q, pr padije, muslimanin e njehshin Turk dhe katolikun Latin ndrsa orthodoksin, simbas krahins, e mbajshin Serb n Ver, Grek n Jug. Edhe ktyne u duhej diftue se tjetr ishte besimi e feja e tjetr kombsia apo edhe nenshtetsia e se musliman, katolik a orthodoks, me gjak e me gjuh shqiptar, ishin vllazn e kishin t njajtin bab Atdh e t njajtn nan Shqipn.

XVIIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


Jo vendit as i shtyem nga trilli poetik e aq m pak prs skishte ku ti gjj njeti ase, ndoshta, skishte aq fantaz sa me krijue protagonistat e Lahuts, Fishta me t emndueme e pr nji qellim t prm bashkimi e vllaznimi, zgjodh edhe naltoi n Panteonin e Atdheut Oso Kukn muhamedan e Marash Ucin kristian, Ali Pashn e Ded Gjo Lulin, Abdul Frashrin e Patr Gjonin, Hodo Begun e Kapidanin e Mirdits, Tringn sokolesh e t motrn e Avdis Hiss vajtore, pr mos t prmend ktu t tjer e t tjer nga t trija besimet. Nuk sht, pra, enfasi i pakontrolluem i Poetit, por program jete dhe norm veprimi shka Fishta me vetdije i ven n goj bashkvllaut t vet, Patr Gjonit, i cili para anmikut t vet e t kombit dishmon trimnisht e pa i pas ra syni qerpik:

Un, zotn, nushtri kam dal, jo me Turq, por em Shqiptar, turq a tkshten, si jan gjith mbar, pse tkshten, si muhamedan, Shqipnin sbashkut tgjith e kan ; e prandej tgjith do tqindrojm, do tqindrojm e do tluftojm, kem mu b kortar kortar Priftn, Fretn Hoxhallar Pr Shqipn. 6

T njajtin ideal Frati i Madh idealist ia vuni n goj Oso Kuks, athere kur ky, tue i hi ndrmjet Kerrni Gils e Jovanit t Malazias, mbasi ktij t

6

Lahuta, K. XXI, 285-294. Botim i II, Rom 1958.

XVIIIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


fundit i fali jetn dhe, si Shqiptr i vrtet, i lidhi varrt e i dha rrugn pr vend prej kah kishte ardh, e porositi trimin e huej ti thonte gospodarit t vet :

Ndoshta tdm ne jem nder veti, por ku n tna lype Mbreti, por ku Shkjau tna ngas nvend tParve, per ket bes, fara e Shqiptarve, turk a i kshten merr vesht, or djal kan me u gjetun krejt me i fjal! 7

Ishte ky ideali i Klerit Katolik dhe veanarisht i Fran4eskajve, mbas t cilit rriteshin e edukoheshin breznit e reja, t prfaqsueme simbolikisht nga Fishta n xhakonin e Fratit, n Lulash Ndren e Patr Gjonit. Lulashi, tue u nis pr luft, brij fratit e n krye t etave, kndon me sa z ka:

ohi, o bij t Skanderbeut, turq e tkshten, mos tu daj feja! ohi e bini nfush tbejlegut, tue gjimue ju porsi rrfeja 8

Po kshtu pohon Shan Deda para burrave t lidhjes s Prizrenit, aty ku rrahen fatet e Shqipnisw w ku t krishten e muhamedan, pa dallim feje kishin t njajtin problem : lirin e pamvarsin e vendit, ather kur ky, mbasi veshtron nga goja e art e Abdullah Frashrit epopen e Kombit, thot me idhnim atdhedashinie dhe prbetohet n7 8

Idem, k. III, 336 341 Idem, k. XIX, 448- 451

XIXAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


Zotin se Shqiptari des pr Atdh, pa shikjue se besimit sht :

K t' a lyp e mira e Atdheut E t' a hjek lirija e vendit, Kush nipash t' Skanderbeut, I ' do fs e i ' do kuvendit, Per t' a ms aj k anmikun, Si petriti zogjt trumcak, E kdo t' vringllojn elikun Nuk ln token pa e pergjak. 9

Bashkimit, q lidh Shqiptart me ndryshim feje m nji Atdh t prbashkt, i prgjegj, m tjetrn an, bashkimi i fiseve e i krahinave. Para Shqipnis e pr Shqipn ska krahin as fis, bajrak as vllazn, Geg as Tosk, malsor as qytetar t izoluem : t gjith jan bijt e saj n pun dhe ushtar t saj n luft. Shqiptari m vetveti sht i fort e trim, guximtr e lufttr i mir, por egocentrik e individualist.. Dasit dhe luftat ndrmjet princit me princ, n t kaluemen, ndrmjet fisit me fis, bajrakut me bajrak, deri n koh t vona, qen gjithmon smundje e varr q Kombit, si t till, i prun dekn. Cilsit dalluese t Shqiptarit, t spikatuna n tana drejtimet jashta se n kuptimin : bashkimi bn forcn, i viejtn t huejve e jo vetvetit.Shqiptari u b i mir e i dobishm pr t tjer e mbet prher e zeza e vetit e e vllaznve t gjakut. N tan historin e gadi dy mij vjetve vetm Skanderbegu me zots t vet iu imponue t tjerve dhe, pa prdorue forc brutale as pa cenue lirin, mrrijti t bashkoj princa e komandar, ushtar e popull rreth vetit e rreth njaj ideali, q pshtetej n F e Kombs.

9

Idem k. IX, 354 361.

XXAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


Me ket ideal ai mrrijti t mbaj n kamb, sa qe gjall, me nji grusht njerz, Makabej arbnor, flamurin e pamvarsis dhe flakn e liris. Para ktij realitetit t idht q Apostullin e bashkimit e bnte t buej shpirtnisht aq, sa me i lshue nam vetit e bashatdhetarve tjer, ai shprehet ankueshm: Perzet-a, t' dy kraht na thashin N Shqyptarve: turq na thain, Ortodoks ase t kshtn: Msue gjithmon qi kemi kn A me thye per t' huej'n rradaket: Edh hor, pa far nafaket: Ase, neper sherr t t, Ndermjet vedit na me u gr!... 10

Nuk ishte pun e leht as mision i udobt, n kto kushte, t formohej nji mentalitet i r, t krijohej nji ndrgjegje e prbashkt, t amalgamoheshin elementa shpesh her heterogjen. Pr ket mision t vshtir shtrngoheshin tatat e Rilindjes son kombtare ; pr ket qellim punonte pa u kursye Fishta ; n ket drejtim binte e kndonte Lahuta . Hej, moj Zn! si t' duket t? A thue shof un kurr me s, Se Shqyptart do t'bijn m' nji fjal, Zot Atdheut kta per t'i dal? Se mas Flamurit kuq e z, Geg e Tosk, fush e Malc, Kan me dal ndo'i here n' ushtr, Me derdh gjakun per Shqypn? 11 pvet dyshueshm Poeti.10Idem, k. XXVIII, 261 268.

11Idem, k. VI, 220 227.

XXIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


Gadi si t donte ti prgjegj ktij dyshimi figurativ dhe t donte t largoj do droje q, padashtas, e kapte para njaj mentaliteti t rrajosun n popullin ton aq, sa me prb, po thue se, nji natyr t dyt, Fishta sheh e beson n ndrgjegjen kombtare, e cila do t brumosej edhe pse me djers e lot : prandej shton me enfasi poetik : Bini! Tosk, ju n pik t vrapit, Mos t u ndalin mal as zll: Naim Frashri i r Qitapit Mos m e lshue Shqypnn per t gjll. Ju prej Dibret, prej Bishkazit, ohi djelm si shqype t leta! 12 N kuptim t bashkimit pr t mbrojt kufijt e Shqipnis, kudo jan n rrezik, n shkolln e Naimit t ambl virgilian e t At Gjergjit t fuqijshm homerid, Shqiptart harrojn fiset e bajraqet, krahinat e djalektet, dasit e gjaqet dhe : E m' ather, shka Tosk e Geg, mlidhen tok, si kokrrat n' sheg 13 E t jan ue Tosk e Dibrn E jn ngreh Lum e Pejan, Gsh, Krasniqe e Gucinjn, Me Gjakov e me Tetov, Me r n Tuz. me r n' ushtri. Me dhn jeten per Shqypni 14

12Idem , k. XIX, 468 473

.

13Idem , k. IX, 491 492.

14Idem , k. XV, 123 128.

XXIIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


Shpirti e ndrgjegja kombtare formohen me msim e pend, she shembull e pun dhe kto bhen kushtrim e arm n duer t lufttarve heroj, kthehen n poros e urdhn t Orve e t Zanave gjys hyjnore, q mbas mentalitetit populluer drejtojn shartet e Kombit. Qe se pse Fishta n epizodin e Al Pashs s Gusis ia vn n goj Ors s Shqipnis fjalt: M' km pr Al per n'kjosh kund gjall, Nuk sht ngaeja sod me u tall: Knjazi topin sht ka e kall. Dil e piqu m' Haxhi Zeken; Grish Kosoven, bashk Reken: Lsho kushtrimin n' Tosk e n' Geg; Mblidhnu tok si kokrrat n' sheg : 15 Mitologjia, e rrjosun kthell n shpirtin e Shqiptarit, bahet ktu vegl n dobij t atij ideali, q ishte i prbashkt me lufttarin e pends e me at t pushks. Fishta mson, Ora urdhron, Al Pasha lufton. Edh n' Pej trimi16 k dal, T' tan Shqypns k ue nji fjal, Fll me dalun n Prizrend, Per me ngraf at kuvend, E, si motit, per, per Atdh Me lidh bes, me lidhun f: Bes e f me lidh Shqyptare, Se p dale Shqypnija fare Vendin t' huejve mos m' u a lshue Edh n' lajm qi pon Alija, Trup n kam ohet Shqypnija, Shk' Gegn e shk' Toskn 1715Idem , k. VIII,224 230.

16Ali Pasha.

17Lahuta , k. IX,32 33; 36- 41; 45 ; 49 - 51

XXIIIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


E kemi than edhe prpara, se n ket mision Fishta as sqe i pari as i vetmi e aq m pak qe ai, q publikisht korri kunorn e fitimit, sa me u quejt e me u njoft si Pater Patriae . Qe pa dyshim e sht, nji ndr t Mdhajt e Kombit e si t mdhajt e vrtet nn zhgunin e prvujt franeskan, q sht i mueshm kur t mbahet i msheft, n fillim e mshehi emnin. M von duel n shesh, se drita smbahet msheht. Dielli szhet me shosh. Prvujtnia sht shji i njerit t madh. U kujtue Fishta se, pa dasht, u gjet n lam t lufts. Ngjeshi atbot pendn e pendn e prdori posi hark Lahute. Me kte ai kndoi posi Ofreu, pr t cilin thot Horaci se qe interpretuesi i zotnave e qortues i dokeve t njerzve 18. Edhe Fishta n gjasim t birit t Kaliopes u b interpretuesi i humus t Popullit shqiptr. oi znin, tue u kthye n jehon t hyjnive autoktone; u paraqit posi qortues e permirsues i atyne dokeve, q shqiptarimit i siellshin m shum dam se dob, apo ket shqiptarizm e shortojshin sa mos me u njoft m se fizionom kishte. N Lahut Frati lahutr i diftoi Kombit, se ky sishte bajrak as fis, sishte pasun as tok e muslimanve apo e krishtenve vemas, prkundra ishte e sht tok e lir me njerz t lir, q zgjidhshin vet fatin e vet. Ma Lahut Fishta msoi, se Shqipnia sishte ifllek i kurrkujt as mall tregtije n duer t njanit a t tjetrit; sshte magazin e pashs as e begut, e ags as e bajraktarit edhe pse pasha e bajraktari,

18E.CUROTTO, Dizionario della Mitologia Univesale, SEI 1988, fa, 337.

XXIVAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


begu e aga mujshin t rrijn aty, ku kishin vendin, me qyshk t jen n dob t tjerve e t vendit, pa shfrytzue kurrkund, mbasi vendi e t tjert sbashkut me ta e dora doras prbjshin bashksin dhe banesn, truellin dhe tokn e racs. Kjo Shqipn e ky Atdh, prandej, simbas parimeve t Lahuts mkambej, rindertohej dhe forcohej me bashkim vllaznuer, me vetmohim t madhit e t voglit, me pun e kontribut t gjithve. Ka asish, ndoshta, q sot mbas 50 vjetsh t botimit t par t Lahuts e fajisin Fishtn, apo pak me than, e kritikojn pr konceptin e tij tepr patriarkal. Kta duen t thon se Poeti, t cilit pohojn smund ti mohohet shija e spikatun hartistike as trilli poetik, e nalton aq fort ket humus primitiv t popullit shqiptr, sa me e b ideal e pik-arritje, n vend q ti edukoj shtresat e popullit ti braktisin keto dukun t mbrapambetuna e anakroniste me botn tjetr t qytetnueme 19. Mbas mendimit tem, kta pa dasht t fyej ndokend ase se kuptojn Fishtn, apo duen e pretendojn q Fishta Lahutn shqiptare te ket shndrrue n kitar. Lahuta sht epopeja e nji popullit, q em fuq t veta, me arm e lufttar t vet, me mjete q pat e me nji shpirt q e gjalloi at e q gjalloi deri gurt e malit, tue i kthye n gur-gac, q gjalloi tokn, tue e shndrrue n barut e Shqipnin, tue e b xhebehane, duel n veti. Me ket xhebehane u dogjn begler e agallar, bajraktar e vojvod, qytetar e

19Cfr. G. FERRARI, Giorgio Fishta: Lahuta e Malcs, canto III, introduz, Bari 1973.

XXVAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


fshatar dhe me fije t tyne u fitue pamvarsia e dshirueme. Lexuesi m ljon ta prseris edhe nji her : sht ky shpirt, t cilin kndon Homeri i yn. Kurrkush m mir se Fishta siu kujtue njaj nevoje, q n rrethana t kohs ishte e doemosdoshme, ashtu si ai mendoi : ai desht ti ap Popullit t vet jo gjith aq libr pr ta lexue si prrall apo pr t kalue kohn me t, por, prkundra, nji lahut pr t kndue me t historin e vet, jetn e vet, doket e veta dhe luftat, me t cilat ishte prgjak ai e jo tjetrkush. Shi ktu rrhem ndoshta un duhet krkue intuicioni zhenial i Fratit zhen. Me Lahut, t punueme me dru e elementa t popullit, me z e fjal t rapsodve malor, Frati rapsod, gjet mndyrn m t prshtatshme, m t natyrshmen, m efikasen pr t shprnd idet e veta t shndoshta kombtare e njiherit okcidentale. Qellimi i tij qe, t formoj ndr bashkatdhetar me shkoll e pa shkoll nji botkuptim real mbi atdh e lir, mbi vler shpirtnore e virtyte t racs, virtyte t cilat Shqiptarin e dallojn nga t gjitha kombet tjera dhe i apin atij nji fizionom t veant. N rrjn e vjetr, q kurr su th, duhej ngjall nji jet e r, nji shpirt q, pa ndrrue natyr as rod, ta bnte Shqiptarin e panjohtun e t harruem, t hij e t njihej ndr popuj t qytetnuem dhe me ta t hecte kamb per kamb e hap pr hap. Psikolog i lm, m fort se pr pregaditje teorike, me nji intuicion, t cilin kan vetm pak njerz, u kujtue se metodi m i afti, pr t ia dal qllimit edukativ, ishte ai i maleve tona, ku shkoll e kathedr ishte, asohere, votra mikpritse, ku mesues ishte tata, edukatore lokja fisnikesh, liber kanuni e rapsodit,

XXVIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


kalem lahuta e iftelia, bibliotek kallximet e pleqve, dishiplin respekti ndaj t vjetrve e nderimi ndaj grues e motrs. E plotsojshin kvadrin edukativ prrallat, lojt, vajtimet, mitologjit, bestytnit. A sjan kta elementat e Lahuts ? M ket shkoll, ku djal mbas djali u rritn fatosa, m ket votr patriarkale, ashtu si egzistonte n fillim t shekullit ton, ather kur, akoma breznit e reja, n munges t bankave shkollore, msojshin prej babave burrnin, ndern, besn, trimnin, urtin, dashtnin pr vend e pr vatan, bujarin e mikpritjen, shpirtmadhsin, faljen e pajtimin, Fishta me Lahut n dor xu postin n krye t oxhakut. Prej kndej, n dritn e pishs lotuese n vend t elektrikut, ai trhoq vemenden e t mdhajve e t vegjlve, t burrave e t granis, t shkollarit e t analfabetit, t fshatarit t thjesht e t qytetarit dinak, t vetit e t huejit. T gjith, pa dallim hapn vesht dhe e ndigjuen me goj hapt. E prejse kndoi shqip e kndoi pr Shqiptar, nuk pat si ti harroj as skishte se si ti qes n harres elementet prbs t shoqnis s kohs, as botkuptimin e njaj shoqnie s vjetr, sa t vjetra ishin trashigimet ilire. Kujdo q n rrethin fishtjan sdijti shqip apo sdon t dij end sot, kanga iu dukt monotone dhe idet e mbrapametuna. M ket vshtrim, prandej ssht pr tu udit ke n botn e Lahuts marrin pjes dhe shpesh jan vet protagonista pash e begler, oxhiqe e dyer t mdh, bajraktar e vojvod, trima pushke e pleq kuvendi ashtu si Or e Zana, drangoj e kulshedra, Shtojzovalle e lugetn, shtriga e mgjistare, floka e kshetza, t cilat mbas mentalitetit populluer kishin hise n shartet e njerzve, t vendeve e t Shqipnis.

XXVIIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


Ngjit me mitologj, trashigim mijvjer, t cilin Shqiptari e ruejti me fanatizm, Fishta sharroi karakteristikat e psihes s tij n t mir e n t keq ashtu si n gjaqe, hakmarrje, kor, tue nnvizue, ve se kto t fundit sishin personale, por prkundra ishin vetmbrojtje pr vend e Komb. Smshehi besime e supersticione atavike, t cilave ai, si Meshtr katolik e njeri kulture, skishte si ti besonte as si besoi kurr. Kndej edhe pr t andrrat, shpendt ogur-zez, shpatullat, kostelacionet, mgjit, sy-kqijt etj. Mbeten pasun e teprica t fisit arian, t ruejtuna deri m sot mos n kurrnji popull n Europ n popullin ton. Jan kto gjurmt e njaj kulture mbivjeare, q na ojn n origjinn e Kombit ton t vogl me numr, por t madh me vjet. Natyrisht kush nuk i njeh keto vizare, ska se si ta kuptoj as ta shijoj Lahutn. Ai, po qe i huej, hin me nji muz ku spjegimi bhet m nji gjuh t panjohtun ; po qe i joni, pretendon q truporet e thyeme apo t zdeshuna, t gjitha hyjnit pagane t zhduken apo t shndrrohen n figure moderne futuriste e ekspresioniste. M tjetrn an, kush nuk e njeh Shqiptarin n t gjitha dukunit e tija esistenciale, ska pr t dijt kurr ta edukoj pa ia zvetnue fitionomin20. Me plot arsye nji bashkpuntuer i Cirka nn pseudonimin Gjiri i valve, pohon : psikolog i shpirtit t Shqyptarit e shqyrtues i kthellt i jets s popullit At Fishta ka dijt me penden e vet ari ta ravizoj me aftsin e nji piktori hartist

20Shif. PALAJ n Studime e tekste, nr. 1, Rom 1943.

XXVIIIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


jetn e Shqyptarit, sidomos ate t Shqyptarit t maleve ndr t gjitha manifestacjonet e saja individuale, familjare, kombtare e shoqnore me njyr aq t gjalla e t freskta, sa me t than mendja se neser, pr nji hipotez, me pas pr tu zhduk prej faqes s bots fisi i Shqyptarit e me pas per t humb eksistencen e vet n do pikkpamje, do t kishte me jetue nder flett e Lahuts, ku paraqiten t pershkrueme me nji realitet t uditshm: doket e tija, zakonet e tija, perpjekjet shoqnore t tijat, psihja e idealet e shpirtit fisnik 21 I prmenduni albanolog, Maximilian Lambertz, m nji studim t vetin amgistral mbi Lahut t Malsis, tue e paraqit kt posi epopen e kreshnikve shqiptar ndr tjera thot: Lahuta e Malsis e Gjergj Fishts, jo vetm se ka randsi n pikpamje hartistike, por edhe pse ajo porsi vna e mir sa m shum vjet t kalojn aq m vler merr, tue qen se ajo sht pasqyra, magazina e kopja besnike e jets, e shpirtit, e dshirave e prpjekjeve, e lufts dhe e deks s Shqiptarve: me nji fjal, Lahuta sht shprehja m e kjarta e dokeve t fshatarve, banor t Maleve t Veriut. E prejs doket e lashta t fiseve malore jan gjikue t zhduken nga tallazet e forta t civilizimit, lexuesi, letrari, folkloristi, juristi e historiku i nesrm ka pr t ia dijt pr nder n dhet a qindvjett e ardhshm Poetit, i cili n Lahut t Malsis na la nji ritrat t Shqiptarit, t prshkruem nga goja e dishmitarve njikohsor, ashtu si kta e gjetn n agimin e shekullit t XX me

21Cirka 1938, nr. 37, 5.

XXIXAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


at ndryshim t vogl, q Shqiptari psoi prej kohve t largta t Ilito-Thrakve 22. Gjykimi i ktij dijetari, i cili n albanologj prbn triaden Hahn Jokl Lambertz ka nji rands t madhe, jo ve pr kompentenc t padiskutueshme e pr shka me paans t nji dijetari gjerman pohon, por edhe pse ai shkrou, kur n Shqipn emni i Fishts ishte qit prej qeveris n i n d e x dhe ishte shlye nga Partia Komuniste dhe veprat e fishtjane ishin djeg apo prjashtue kryekput nga letratura, q sishin m shqiptare, por partijake. Pr m tepr Lambertzi pohoi kta nga nji kathedr universitare, q ishte edhe ajo nn nji regjim marksist. Por dijetari e kritiku objektiv sht dijetr e kritik i paanshm, kudo t jet, dhe gjikimi i tij sndjek oportunizmin politik as levertin, si ndodh, mjerisht, sot n vendin ton apo n krahinat nn t huejin. Ka arsye Arshi Pipa aty, ku thot se kandari i letrsis peshon vlerat letrare, q jan n themel vlera gjuhsore. E shton: Nji shkrimtr ka t drejt me figurue n letrsin shqipe pse ka pasunue letrsin shqipe me vepra t shkrueme shqip 23. N ket drejtim vlera letrare e Fishts sht aq e madhe, sa edhe po t dojshim m eia hjek emnit t tij t gjitha meritat tjera, nuk mund t ia mohojm at t shkrimtarit e t Poetit, q deri m sot kalon n gjuh e hart t gjith tjert. Po thom n gjuh, mbasi, tue b t miat fjalt e fletores Cirka Fishta

22MAXIMILIAN LAMBERTZ, Gegj Fishta und das heldenepos Lahuta e Malcs, Leipzig 1949, fq. 75 6.

23Arshi Pipa n Koha e jon, 1986 nr. 10 11 12, Fireze.

XXXAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


shkrou n nji gjuh qi s kishte mujt me ken m shqiptare 24. Edhe pse, simbas Henri bremond 25 : Poett jan t drguem pr t than e jo pr t qen kta nuk mund t pohohet pr Fishtn e aq m pak pr veprn e tij, Lahutn. Fishta n tan jetn e jo ve se msoi, por edhe qe koherent deri n pikn e fundit me shka msoi: Lahuta po e prseris edhe nji her thot se sht Shqiptari, prs auktori i saj qe kamb e krye shqiptr dhe foli e shkrou thjesht shqiptare. Kushdo ta studjoj pa apragjykime e pa mn sektare Lahutn besoj un smund t largohet nga ky realitet: Shqiptari pa Lahut sht pa epop kombtare: Lahuta pa Shqiptr sht pa subjekt. Lahuta sht minjer e pasun, ku etnologu, juristi, historiku, letrari, folkloristi mund t gjej land studimi dhe mund t zbuloj material t mueshm pr ndertimin e asaj binaje, q quhet Komb arbnuer dhe Shqipn. Me ket bin gurt e themelit apo elementet, q em ta prbjn qoshet e ksaj kulle, fortes ilire, jan: burri shqiptr, grueja shqiptare sokolesh, besa shqiptare, ndera, mikpritja, urtia kanunore, mitologjia etj. S duhet harrue edhe, se n ket kvadr s mund t lhet jasht frati shqiptr, ai q prfaqson Klerin e Buzukut, t Budit, t Frang Bardhit, t Bogdanit e t Kazazit. Elemente t ndryshm kta, por q kan nji atribut t prbashkt me auktorin e Lahuts: Ky e ata jan s h q i p t a r .

24Cirka 1939, nr. 58, fq. 41.

25Prire et Posie.

XXXIAutorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


LAHUTA E MALCSKANG E PAR

C U BAT

ARGUMENTI

Shikim i gjithmarshm i gjendjes historike t vjetit 1858 dhe plani i poemit. Turqija, qi per pesqind vjet mbajti Shqypnin n robni, nis t ligshtohet. Popujt e Ballkanit i dalin doret. Shqiptart zgjohen dhe mendojn per te fitue lirin e deshirueme. Ndeshen ne nji anmik tjetr. Knjaz Nikolla i Malit tZi, tuj p gjendjen e turbullt dhe ligshtin e Perandoris Otomane, don t bj t veten pjesen veriore t Shqipnis. Per ti a mrrijt ktij qellimi e nxit Cari i Rusis, i cili, nga ana e vet, synon t shtiej n dor Stambollen. I shkruen, prandej, nji leter tan dredhi e pegdhelje Krajl Nikolls tuj i premtue ndihmn e vet me buk e fishek, mjaft qi ai mos ta lj t qet Turkun. Letren ia dorzon lajmtari (Kasnecit) t vet. Mbas njaj udhtimit t gjat shtegtari kapet n Cetin dhe dorzon shkresen.

1Autorizimin ekskluziv pr editimin e ktij libri n internet e mban www.mergimtari.biz/


LAHUTA Kang e Par

Knjazi e kndon me vemendje, e pleqnon mir me vehte, mandej on e thrret Vulo Radoviq-in, Serdarin e Vasoviq-it, brr ky i fort e trim, i urt e guximtar, dhelpnak e i tmershm per Turqt e Malit t Zi. Mbasi e merr me t mir, me prgdhelje e premtime, e shtyen t formoj nj et cuabash dhe me ta t bij n Vranin. Dahet vuloja prej Knjazit dhe tashti smendon tjetr ve t oj n vend planet e Gospodarit (zotnis Mbretit)



CUBAT

Ndihm, Zot, si mk ndihmue!Pesqind vjet kishin kalue se t buk'rn ket Shqypni Turku e mbate n robn, Krejt tu' e l t' mjern n gjak, Frymn tue ia xanun njak, E as tu' e lan, jo, drit me p: Kurr t keqen pa ia d: Rrihe e mos e ln me kj: Me iu dhimbt, po, minit n' mur, Me iu dhimbt gjarpnit nn gur! Ve si 'i dm, vu n' lavr spari, Qi, ka' e vret zgjedha e kulari Kah nuk bn m'e thek strumb'llari, ___________5-10

5

10

Frymen tue i zanun njak :tuj(duke) e shtrngue n fyt s t' bj t plas as tue e ln,jo,drit me p :tuj mos e la n(dot)t shof dit t mir.- Rrihe :godite,(me e rraf). 10-15 Me i u dhimt,po,minit n'mr...gjarpnit nen gr :aq e ma dhe sht dhimba dhmbja),s deri mini(miu)n mr dhe gjarpni nn gr k mshir pr t.- m'e thek strumllari : nuk bn qi bujku t'a gacmoj,ta thr,me strumllr(ust) per t'a nxitue t terheq parmendn(m' pluer...).



LAHUTA Kang e ParS'ndigjon me trhjekun m'pluer: E tue dhan kryq e terthuer, Tu' i dhan bulkut shum mrz, Me u vu s' ryset pr hull E as me shoq ai pend me shkue: Kshtu Shqiptart, t cilt msue S'i'n me ndej rob nn zgjedh t'huej, Pag e t'dheta me i l kuj: Por t lir me shkue ata motin, Ve mbi vedi tue njoht Zotin, E as kurrkuj n' kto troje t' veta Mos me i b kurr tungjatjeta, N'braz me Turk kurr nuk kan r E as kurr pushkn s' ia kan d; Por t'jan gr me t e t'jan vr, Si me ken tu' u vr me Shkj E prandej si pat fillue Turkut Ora m' iu ligshtue, E nis pat m' iu thy' atij hovi, M' qaf prdit tu' i mbet Moskovi: _______________ 15

20

25

30

15-20 Me u v s'ryset per hull :s'bindet t vhet n hull,as t shkoj pend(ift,krahas) me shok. 25-30 Mos me i b kurr tungiatjeta :mos me i u shtrue,me e njof t pr zotn dhe si t till me i b nderimet e nenshtrimit.- N'braz me Turk kurr nuk kan r :s' kan r n braz,hull n godi me Turk. 30-35 Me Shkj :me sllan.- Ora :fytyr mitologjike shqiptare,e pa raqitun si nji vash e hieshme qi ruen shjet dalluese t vehtjes,vendit a familjes qi mbron.Kur kjo des,lngon a ligshtohet,dhe vehtja,vendi a familja vuen si ajo.- Moskovi:Moskva(Rusija)



CUBATE ato fiset e Ballkanit, Zun me i dal dore Sulltanit, Nis Shqiptart kan me u mendue, Si Shqipnin me e skapullue Zgjedhet t' Turkut : qi si motit N' ato koht e Gjergj Kastriotit, Krejt e lir kjo t'ishte, e askuj N'da t'jet Krajl a Mbret i huej, Me i b kurr m tungjatjeta, Kurr me i l m pag e t'dheta: Edhe Flamuri i Shqipnis, Si flet Engj'lli t'Perendis, Si ajo flaka e rr'fes zhgjetare, Me u suval prap n'tok shqiptare. Kur qe ai Knjazi i Malit t'Zi, Knjaz Nikolla, 'i grxhel: Grxhel, por bela: Na dynd top, na dynd ushtr Edhe del e bjen n'Shqipn, Pr me shtrue kto bjeshk e vrr, Shka merr Drinin pr s't gjatit _______________ 35

40

45

50

55

35-40 Si Shq. Me e skapullue :nisen t mendojn pr t'a libre Shqipnn nga zgjedha,nga robnija. 45-50 Si flet Englli t'Perends :porsi flatr(krah)Engjulli.- Si ajo fl. E rrfs zhgjetare :sikur flaka e rrufs,qi bjen porsi shigjeta.- Me u suval :me u valvit.- Knjazi :Krajli i M.t Z,ose Krajl Nikolla. 50-55 'i gerxhel :trim i artun.- bela :qi kerkon bel tuj i mbet n qaf tjervet,tuj u ngatrrue kot me tjer. Shka m.Drinit per s't giatit :shka prfshin rrjedha e Drinit,lum qi del n malet e Pejs,n Kosov,e prshkon Shqipnn deri n Liqe t' Ohrit.



LAHUTA Kang e ParDer' n' Kal t Rozafatit, Ku ai me ngul do' trobojnicn, Do' m' ia vu Shkodrs kapicn: Me b Shkodrn Karadak, Mbasi 'i her ta kisht' l n'gjak! K ndej Turku e kqyr haru, Pika-pika lott tu'i shkue, Kah s'ka Shkjaut si me i qindrue; Se Moskovi e ka rrethue: Ka Stambolln muhasere! Bjn shtat Krajlat muzhavere Shoq me shoq, tue shartue z -Si ata e zeza m'i past mb'lue!Pr t buk'rn kt Shqipn, Si m'ia lshue n'dor Malit t'Z. M'kamb Shqiptart ather t'jan ue. Sa mir n'arm na jan shtrngue! T'fort kan lidh nji bes t Zotit, Si t Part ua lidhshin motit N'ato koh t'Gjergj Kastriotit: _______________

60

65

70

75

55-60 Kal t Rozafatit :deri n kaln e Shkodrs.- trobojnicen :flamurin tringjyrshe t M.t'Z.- kapicen :ksulen rrafshataket zez me kapak t kuq dhe me germat fillestare SSSS,qi n gjuhen slave duen t thon:Vetm Bashkimi Pshton Serbn.Karadak :Mal t Z. 60-65 kqyr har :shikon perseri si h gardhi.- Stambollen muha sere :Konstantinopullin e rrethuem.- B.shtat Krajlat matha: fuqtmdh(Austr,Gjermani,Franc,Itali,Angl,Rus,Turqi)bjn kuvend,mblidhen t bisedojn.- tue shartue z :tue mendue, njell z.



CUBATMe 'i kamb mbath e tjetrn zdath, Gjan e gjall pa grazhd mbyll n'vath, Diku ngran, diku pa ngran, Harrue grue, motr e nan, sy'n agzot, zemrn barot, E si ai plajmi me fur, T'kan rr ndesh Malit t Z, Pr t'gjat t'Cemit n'at kuf, Ku edhe trimat t'jan prl: T'jan prl Shqiptar e Shkj, Ball pr ball ata tu'u vr, Fyt-a-fyt, ofsh! tu' u pr: Tue mbet shakull prmbi dh, Mish pr shpez e kaubeta, Gjithku kje ajo pika e djalit, Gjithku kjen sokola malit, Pa kj m'ta as nanat e shkreta. Ve se, po, me parzme t'veta Aty Shkjaut sulmin kan thye. _______________

80

85

90

80-85 Sy'n agzot :synin si baruti n bubz t pushks.- plasmi :bor e imt me frym,me er.-T'k.rr n'ndesh :t jan ndesh me hov njani kundraj tjetrit-kan rr kundra.P.t'giat t'Cemit :gjat Cemit,lum,qi buron n perendim t Trojanit(213 2 m),pershkon Selcen,bashkohet me Cemin e Vuklit te Ura e Tamars dhe prej andej kalon n Traboin per t'u derdh m von n Liqe t Shkodrs s bashku me Mora. 85-90 T.mbet shakull : duke mbet dekun,pa frym,t ftohun per tok.- shpz :shpend grabitar.- kaabeta :qifta(Milvus). 90-95 so kola malit :petrita,metaforikisht per trima,burra t fort.



LAHUTA Kang e ParMbasi Shkjaut sulmin kan thye, Bjn kuvend Shqiptart n'mjet vetit E 'i fjal t'madhe uekan Mbretit: Se jo ve qi Knjaz Nikolls Nuk i lajn kurr pag e t'dheta, Pors as Mbretit t Stambolls S'duen me i b m tungjatjeta, E se dore duen me i dal: Se Shqipnin nuk po e kisht' fal Perendia pr erkez, Turq, manov, likurazez; Por pr do sokola mali, Qi Shqiptar bota po i quete, Pr ta gzue kta djal mbas djali, Der' qi jeta mos t'u shuete. Turku fjaln e ka nd': Se 'asht mbush ai me mn! Se edhe lshue 'ka mbi Shqipn, Gjall Shqiptart ai me i prp! Por Shqiptari gjall s'prpihej, E as me u shkel, bes, s'po lihej, Kur po i mbushej mendja e vet, Pr Shqipn me b gajret, N' dasht ta msyjn Krajl edhe Mbret. Edhe kshtu t'jan kaprthye Gryk pr gryk Turq e Shqiptar, _______________ 95

100

105

110

115

120

100-105 erkez :banor t Kaukazit n'afers t Detit t Z. 105-110 manov :ushtar Turqijet me origjin orjentale.- jeta...shuete :deri s mos t mbaroj jeta. 115-125 t'jan kaperthye gryk per gryk :jan ngatrrue,mberthye zan fyta-fyt,aq afr s m' undesh grykt e pushkvet.



CUBATPa dhimb krenash tue u thye Si me thye kunguj npr ar. T'i dha zjarm ather Ballkanit, Shkjau: kah drote se Shqipnia Nji her shkput dore s' Sulltanit, M s'do t'bite n'kthetra t'tija, Si atij hangr ia kisht' palla: Merr e msyn m'Turk fulikare, E si derrat me akalla T'jan mbrthye, t'jan kaprthye: Haju, ngaju, aju, vraju, M' pushk e m'top gjueju batare, Gjaku rrmb npr rrahe e qare, E npr fusha e npr gajusha, Der'qi s'mbramit, n'p'r' at zhumhr, Zgjedhe s' Turkut pshtoi Shqipnia E duel m'veti si dikr: Si premtue kisht'Perendija; Por si dasht, bes, lum vllau, _______________

125

130

135



LAHUTA Kang e Par

S'do t'kisht' pas as Turku, as Shkjau. Se s'ka dasht Turku lir, Ma merr mendja; ve un s'dij Knjaz Nikolls kah gjith kjo zemr Ardh i paska, qi nn themr Rob Shqiptart po don me i shtrue, Edhe at tok ai me pushtue, Pr t ciln vetoi motit Shpata rr'f e 'i Gjergj Kastriotit? E qi s'paska dert aspak, Se Shqipn dhe Karadak Krejt me at pun po i lte n'gjak? Zemra i ardhka prej Moskovit! N'Petrograd Cari i Moskovit Nji b t'madhe po e kisht' b: M' e ndie plak e kalam: Se ai nat t'madhe s'do t'kremtote, Se ai kumbar as krushk s'do t'shkote: Gost as darsm nuk do t'ngrifte, S'do t'u late as s'do t'u krifte, As s'do t'dilte n'log t'kuvendit, Pr pa i hi Stambolls prmbrendit, Pr pa kcye mbi post t Mbretit, _______________

140

145

150

155

160



CUBAT

Me u b zot i toks e i detit; Edhe Europs tregun m'ia pr, Mos m'e lan me shit, me bl, Mos m'e lan me il kund pun; Por me b qi ajo prdhun, Pr me ue 'i grim buk te shpija, Rob t ngelte n'kthetrat t'tija, N'ato kthetra me gjak zhye, Msue gjithmon n'gj t'huej me grrye! Por, pse ishte 'i skile e vjetr, Si pr fjal ashtu pr letr, Mos m'iu gjet kund nji shoq tjetr, Ai po e dite mir e holl, Se isht' do pun me hi n'Stamboll: Se isht'do pun Turkun me e thye, pa sharrue vet mbrend me krye. Prandej xn ai me trillue, M'shpin Shkjenin Turkut m'ia lshue: M'ia lshue m' shpin Shkjet e Ballkanit, Qi me i qit kta pun Sulltanit; Me i qit pun kta 'i her m para Me trazime e pun t'pambara, E mandej vet prej Rusijet, _______________

165

170

175

180

185



LAHUTA Kang e ParSi harusha prej pusiet, Me i r Turkut fulikare, M'zhb n'vend, m' e qitun fare; Pr pa b me mend pleqn, Se me at pun botn unj Mujte ndoshta, m' e pshtjell n'z Kur ket pun e ka pleqnue, Ka marr trimi e n'od ka shkue, Ka ndej n'tryez e asht vu ma shkrue, Me u shkrue miqve kah Serbia, Kah Zagrebi e kah Sofia Me lidh besn shkaf asht Shkj, Mbi Budin, m'anak-kal, Edhe tok kta ndrmjet vetit Mos m'ia d t keqen Mbretit; Por m'e nxit, por m'e mrzit, M'iu vardis si 'i dit pr dit, Her pr shtek, her pr kuf, Tash me png tash me pleqn, _______________

190

195

200



CUBATPor gjithmon, po, pa kanu, Ve si t'mujn n'teposht m'e vu. Mbasandej, ky zogu i Shkins, Merr e i shkruen Knjazit t'Cetins, Merr e 'i letr, ia angllatis, Me dredh tue ia qindis: Ti, qi j qaj Knjaz Nikolla, Falmshndet Cari i Rusis, Se z t'madh pr ty kam ndie Qi j trim e grxhel, Qi j burr e kuvendtr, Me ta drasht hijen anmiku, Por, me gjas, kjo fjal s'isht' gj; Pse qe ti m'at rras Cetine M k ndej me 'i gjysm opinge, E j b, po, gazi i dheut, Tue mrzit miq e kumbar, Ve e pr buk that n goj. Mje sa Turku, prbri tejet, Dredhun allmn m'vetull t'synit, _______________ 205

210

215

220



LAHUTA Kang e ParDerdh shallvart ai pola-pola, Rrin e ban kokrrn e palls, E as m'e p ti s'mund ta shofish Prmbas kodrs s pilafit Po a thue, t'la ty kamba e dora, Ase ngjit j ndoshta n'rrog, Jo se hi k bulk n' e huejn, Qi s'po ndihesh kund pr s'gjalli? Mo', bre burr, se nuk ka hije Urt me ndej Cubi i Cetins, Edhe n'shp me e shkuem ai motin, Tue u ndesh npr furka t'gravet!.. Po a s'ta mbush synin Shqipnia, Me ato male t madhnueshme, Me ato fusha t blerueshme, Qi kurrkund s'j kah orvate, Me ia shkye 'i skundill pr veti?.. M' t, krah-that, e mos rri fjetun! Pse pa luejt ti kamb e dor, _______________ 225

230

235

240



CUBATS't' ndihmon Zot as i Shn Nikoll: Por ti luej, nafaka luej, Ka pas than ai burri i huej; Sa pr buk e pr fyshek, Piqu n'mue, se t'i qes vet; Edhe ksuln vne n'sy, Se t nget Mbreti i Stambolls: Nuk ta l me t'prek me pupl.Letrn kshtu Cari e ka shkrue, Edhe mir e ka palue, Ee ka mbyll me dyll t zi; Ia ka dhan kasnecit t'r, Me ia ue Knjazit n'Mal t'Z. Letrn n'gj ka qit kasneci, Ka thek kambt ai sa mund heci: Ka lan mbrapa fush e zalle Kaprcye ka bjeshk e male, Edhe dal ka lum e sh: Ka shtegtue pr uj e dh, Dr'qi'i dit, tue marrun dilli, _______________

245

250

255

260



LAHUTA Kang e ParN Cetin ka beh ai filli: Shtjerr opangat, grisun setrn; Knjazit n'dor ku ka dhan letrn, Me dyll Cari si e kisht' mbshil. Ka marr Knjazi edh' e ka il, E ka il edh' e ka kndue, Tri her rresht ai e ka kndue, Tri dit rresht edh' e sht mendue; Mbasandej ai fjal ka ue Njatij Vulo Radoviqit, Kerkserdarit t'Vasoviqit, Qi me dal me r n'Cetin, Pa kqyr shteg, pa kqyrun stin: Me flut'rue si gjeraqin, Pr me u pjek me Gospodarin. Njiky Vuloja Serdari Kisht' pas ken nji trim i artun: M'e pas rand toka m'e bartun. Pa t pr kund s'ishte marr, Pa fjal t'tij ngarkue s'isht barr, _______________

265

270

275

280



CUBATPague s'ishte varr as gjak, S'kishte vu nuse duvak, As s'isht' d gjyq a pleqn. Pse edhe Turku i Malit t'Z Po e kisht' pas shqipe mbi kry', Mos m'e lan me p me sy. Se edhe 'i pun, ky zogu i Shkins, Po e kisht' b m'at udh t'Cetins. Paska marr e shi n rrug Pr trthuer shtrika nji stug, Edhe i ueka fjal trthores, Qi shka sht Turk i Cernagores, Mos me mujt m'e shkaprcye, Pr pa l 'i dukat pr krye.Bre! kish' ken edhe 'i far burri, Larg e larg me i dajtun turri. Ftyra e tij porsi duhia, Syni i tij, tan zjarm e shkndija; _______________ 285

290

295

300



LAHUTA Kang e ParVet'llat trash ngrthye kulr, Porsi lesh derrit bugr; Vesh e m'vesh dega e mustakut, Si dy korba lidh pr lakut; Edhe i mbrrijte kryet n tr: Burr i atill me sy me u p. Vesh e mbath e m'arm shtrngue, Kishe than se sht l drangue. Se kt Knjazi fort e dote, Fort e dote edhe e ndigjote; Pse edhe i urt ai kishte ndodh, Me ia pr mendja fort holl. Prandej Knjazi i ueka fjal N Cetin pr ngut me dal. Edhe Vulja bjen n'Cetin, Pa kqyr shteg, pa kqyrun stin, Tue flut'rue si gjerain. N'at Cetin kur Vulja zbriti, At Knjazi mir e priti, Mir e priti e n'od e qiti, _______________

305

310

315

320



CUBATI qiti duhan e kafe, Edhe nisi kshtu t'baj llafe:Ku j, Vulo, eh kopilane! Se ti ujk, po, n na u ban, Ke s'po duke kah Cetina, Ku k miq e probatina, Qi s't ndrrojn me sy t ballit? Po, a k mujt? a k far hallit? Si po t'shkon n'Vasoviq moti?Pr jet tande ! si do' Zoti, Merr e i thot Vulo Serdari; Pse sivjet, lum Gospodari, Nuk ka pas toka valig, E ka ardh nji koh e lig, Sa nuk dij si ka m'iu b, Pr me pshtue do rob e gj, Pse edhe buka asht tue na ln. Hajt, eh q'! Knjazi i ka than Se s'po gjen cubi me ngran Se s'po gjen skyfteri mish _______________

325

330

335

340



LAHUTA- Kang e ParSe ti e nxjerr korn dy fish! Mjaft t'i biesh ndo'i vendit pr, Se po e ban me lop e q, Sa me mbajt njerzt e kujris, Jo se m gjindn e shpis A din shka, Vulo Serdari, Ndiej shka t'thot ty Gospodari: Pshtilli bashk nja disa cuba: T' idht si gjarpni ndr kauba, T'leht e t'shpejt si gjeraina: Edhe lshoj ti kah Vranina, Pr me vr ata e pr me pr, Pr me djegun gur e dh, Mbrend tue vjedh e tue plakit, Tue grabit e tue robit, N'da me nat e n'da me dit; Se un prandej t kam ue fjal, Der' n'Cetin nji her me dal, Pse dishka mue tash m'ka kcye, Prap me Turk me u kaprthye: Prap me Turk, po, na me u vr. Pse edhe as hije, thom, nuk k, Urt ma ndejun Turk e Shkj. _______________

345

350

355

360



CUBATE kshtu, tue ligjrue, Krye m krye tue bisedue, Holl e gjat e ka qortue, Si me u sjell e si me u mprue, Pr m'e l Vraninn n'gjak. E si vesht jan marr me fjal, Knjazi n'buk at e ka ndal, Edhe fal i ka do pare; E i ka fal nji xheverdare, Krejt n'argjand kondakun ngr, Mos m'e gjet shoqja n'Mal t'Zi: M'e drasht vjerrun n srgj, Jo m n'krah t nji luftarit, Jo m n'krah t'Vulo Serdarit, Qi isht' me br hekur me dhamb! Ather Vulja sht ue n kamb: Ka b Knjazit tungjatjeta, Edh' sht nis malit prpjeta, Udhs me mend ai tue prblue, Si Vraninn me shkretnue, Knjazi ashtu si e kisht' qortue. _______________ 365

370

375

380

385



LAHUTA E MALCS

KANG E DYT

OSO KUKA

ARGUMENTI

M nji mbledhje Avdi Pasha, me dredhi, ankohet per mizori e rrenime qi Vulo Radoviq-i kishte nis t kryente n Vranin. Sunduesi turqeli i Shkodrs, vet i pa djal, nuk gjen nji burr shqiptar t zon me i dal perball t Malaziasit. Oso Kuka, djal Shkodran, veshtron fjalen e Pashs, por kur ky pohon se Shqipnija kishte mbet n vasha (upa), i vlon gjaku, nxehet dhe mendon t qes n Pashn. I urti sngutet. Ndal doren, por smund pritet pa fol. Provon se Shqipnija ka djem si zana, t gatshm kurdoher me dek ku ti lyp Mbreti, Atdheu, Kanuni, Besa e Feja. Ai vet zotohet me u provue me Cubat e Knjazit dhe me u dal hovin ase me u shkri n flak t barotit.



LAHUTA Kang e Dyt

N krye t javs Oso Kuka me 40 djelm t zgjedhun, vesh e math e marm shterngue thue se krushq po duen me shkue rreshton me nji lundr n gryk t Buns dhe nisen per V r a n i n .



OSO KUKA

Zot, ' k thn njaj Avdi Pasha: Paska mbet Shqypnija m' vasha, Qysh se s' lka mbrend nji djal, N' at Vranine mue sod me m' dal, N' at Vranin, m' at t'zez terthore, K mbe'n shkret s arm mizore, K mbe'n djerr s tok gratore, K mbe' n vithnat pa bagt, Ve prej cubash t' Malit t' Z, Qi po vrasin djelmt e r, Qi po mrrin lopt me via, Qi po presin dhnt me ogia, ___________________

5

10



LAHUTA Kang e Dyt

E po djegin kulla e stane, E po thjn kaq zmra nane! Eh! po,knjazi ke Cetina Ka lshue cubat kah Vranina, Per me vr at e per me pr, Per me djegun gur e dh, Ve si t, nis degam me n; Pse dushmani sht tue ndersy, Tokt e Mbrett per me i ms, Per me i ms e me i rremb. Nji djal m' voter t' m' ishte ll, Pa m' i a ln t' men me fsh, Pa m' i a ln motren me kj: T' mjeren moter, ehu! p vll, E n' Vranin un kje tue e qitun, Cubat knjazit per m' i a pritun. Por mue djal nuk m' k qillue; E n' Shqypn nji djal drangue, T' cillit mos t' i dhimet jeta Per Daulet e troje t' veta, Fort kerkova e s' mund e gjeta. ___________________

15

20

25

30



OSO KUKAKsht ankoi Pasha turel. Oso kuka paska nd: Paska nd,po,e knka idhnue: M' sylah doren paska ue: Me qit m' Pashen k mendue. Por i urti kurr nuk ngutet, Prej burrns e jo prej tutet, Prandaj Osja ndali doren, E as m' e xjerr s' e xuer mizoren, N' flet t' sylahit atallue; Ve p fol s' mujt me u durue: Avd Pash, tha, m kadal! Mos e thuaj d her at fjal, Se, per D'n e per Im'n, T'bj qi t' kjaj e zeza nn! T' bj qi t'kjaj pa exhelt nna; Pse n' Shqypn k djelm si Zna, Qi per Mbret e troje t' veta Nuk u dhimet gjja as jeta: ___________________

35

40

45

50

27



LAHUTA Kang e Dyt

E k i lyp besa e burrnija, K i lyp Mbreti e i lyp Shqypnija, Kta m t part jn n fush t mejdanit, Kta m t rrebt jan nball tdushmanit : Jan elik per tef t taganit. Marre vedit kurr s i lm ! P ksul m krye pa oping n kmb, Na per Mbret e per Atdh Per kan, per bes e F, S druem me r nder pr t thyeshme, S druem me ms kalt e rrmyeshme : E kahdo qi t bjer Shqyptari, Shkon rrufeja tue e ndez zhari, Pushk e bes pse na la i Pari. E ti tash vjen kt e na thue : Se n Shqypni nji djal drangue, Qi per mbret e troje t veta Nuk i dhimbet gjja as jeta, Fort kerkova e s mund e gjeta Por sk faj ; pse zni i z Aj k dal, po, per Shqypn, ___________________

55

60

65

70



OSO KUKA

qysh se erdh Pasha turel, Qse edh t hujve sod Shqyptari Qiri m kamb do t rrij qyqari, Si punue n s, na k i Pari... Por po i lm tash na kto fjal. N Vranin, qe , un jam tue t' dal, Cubat Knjazit me ti a ndal. Ve ti lypi un dyzet vet, Dyzet vet, po, djelm t let, Qi t desin k t zatesin: Si mund tljn ve e nShqypn'; E po t ap besen e Zotit, Se, pa u djeg un n' flak t barotit, S k me u lshue per t gjall Vranina. Avd Pasha knka ue, Osos doren k shterngue: Aferim, bre,ti Oso Kuka! Se t t thot fjala edh duka ___________________

75

80

85

90



LAHUTA Kang e Dyt

Qi k l nji sokol malit. Zgidh k t jet, po, pika e djalit, Edh del ti n at rranx boke: N at Vranin, k tzezat loke, Qi kan mlue, ehu! djelmt e r, Qi kan kthy rejat n gjin, Jan tuj t prit si drita diellin. Foli Pasha. Buzs s Cukalit, N'krye tjavs, dielli kur u ue, Per me shndrit mb kobe t shekullit, K e perbuzne shuen e drejta, Qafs sKals, qe, eta e Osos Po mrr rrugen kah Vranina. et e vogel, por kreshnike: Dyzet vet m s jan me t njehun: Djelm te zgiedhun n'mal e n vrr, Jo per duk e per pash, Por per zmer e trimn: Oso kuka na u k pr. Oso Kuka, i rrf prej qiellit, Shoq nuk k kah vrn e kthiellet. ___________________

95

100

105

110



OSO KUKA

A she i her, ka i bje sokakut, Se mi bjn t gjith tungjatjeta! Se permnershem xheverdarja M i flakon mb sup t krahit, Si ajo rrfeja n nat thellimit! N' flet t' sylahit fol bollash atallue i k d kuburet: T mnershemet motra t tidht taganit, Qi ndermjet u rri kercnue. Vesh e mbath e narm shtrengue, Shtatin div, e s n si zhgjeta, Oso Kuka n jelek arit, Pash e m pash po i bjen pazarit. Njit mbas tij vjen shpata e deks, Soko Tona i Gurit t Leks; Soko Tona, si Valbona, Larg permend m kto male t ona, Si per buk n shp t tij t ngranme, Si per pushk e bes t dhanme. Thon se i k nja tr nishane, Tr nishane, me fermane Per sherbim qi i baka Mbretit

115

120

125

130



LAHUTA Kang e Dyt

Ktej e andej valen e detit. Mbrapa i shkonin qa' i biri i t mirit, Taro Pllumi i Jegumirit. Mandej vn d r mizore, Dy djelmoa prej Zagore: Kael Doda e Kerrni Gila: Rritun moc si karajfila. Ehu! bre Oso, Oso-rrfeja, kan me tnam d vasha t reja: kan me t nam d bija nane N ato mrize e n ato stane, Kr, kercunat, kan me nd, Se ke zgiedhe dy dhandrra t ri, Me i perpjek me Mal t Z. Po a thue e njef njat kime-z, Qi e k ballin si sin, Qi e k snin si duh, Qi i k shpatllat si nji ar ? Aj sht oku i Mar Kol Dinit Prej Kabashit t Dukagjinit : ___________________

135

140

145

150



OSO KUKA

Trim i artun, trim si Zn, I p tat edh i p nn, Dy gur njit, thon, s i k ln. Per mbas ktij vjen eta tjeter, Do m t r, do prap m t vjeter, Por t gjith moc me trimn : Me trimn e me bujar : Ve, per duk e per pash Dn m n shj njaj Jup Qehaja, Galo Keqi e Sinanaja, Vuksan Gjeli e Met Zeneli ; E nder tgjithpors hll drite, Preng Markola prej Mirdite : Lyp per pushk ky e per pleqn Q mrr prej Shkodre e nPeshkop. Vesh e mbath e m arm shtrengue : ___________________

155

160

165

170



OSO KUKA

Thue se krushq po duen me shkue: Nja mbas njai po i bien Pazarit, Si ajo r qi prej Tivarit Njitet z terthoreve tona, Per me shkrepe ndokahe t e vona: Edh kapen mat breg Buene, K n nji lunder u rreshtuene. Vend n at lunder t gjith kur zune, Rrqase sht lundra e veli u nde, Edhe nise sht porsi r, Tuj valen nper Liq: Tuj valen kah Vranina, K po bte nm Cetina. ___________________

175

180



LAHUTA E MALCSKANG E TRET

PREJA

ARGUMENTI

Epizod i thekshm vrasjes s Vraninasit Avdi Hiss,t cilit Vuloja merr petka e arm bashk me tufen e gjs. E motra Avds, zemr-plasun, kah shef vlln n vig, e vajton prmallshm. Vaji i saj bhet edhe ma i pikllueshm kr ajo ankohet i vrmi s'la mashkull mbrap per ti a mrr gjakun.Porosit,zogun e z qi Avds k per ti kendue mbi vorr,qi ai t bhet lajmtr n Shqipn per kobin easaj dite.Oso Kuka,ndigjon brimn e motrs vajtore dhe mbushet me mn kundra gjaksorve malazez.Vendos me i u b vll Avds dhe me i a marr gjakun. Thrret shokt e me ndihmn e tyne dn me i a kthye ndern Shqipns. U vhet per gjurm cubavet me djelmt e vet sokola.N breg tMoras krset m e para pushk, pushka e Preng Markoles nga Merdita kundra Malazezve.



LAHUTA Kang e Tret

Vlon lufta.Dy prej ets s Vulo Serdarit vriten,tjert lan gjan e plakat e vehen n t hikun.Vetm Vuloja se shpejton hapin: sishte burr q trmbej; por mjerisht ska kush e ndjek Osja sht habit, prse n etn e tij mungon Kerrni Gila nga Zagorja. Gjaku ishte pague dy pr nj, prandaj Shqyptart duen me kthye. Rrugs, Oso Kuka heton Kerrni Gilen, q tash sa koh ishte zan n bejleg me t Malazijasin Jovanin. Prejse t dy trima, ende s kishin mujt me e da luftimin e ashpr. Kerni, tuj pa prijsin , turpnohet. Sjell me tan fuqi me taganin e prgjakun n anmik, por ky kishte ndodh jet-gjat.Osja u hin ndrmjet e e ndan dyluftimin.I lidh varrt anmikut e e lshon t kthej shndosh te shpija. E porosit, ve, q t'i baj me dije Gospodarit t vet q aty e mbrapa mos ta rrej m at as t tjert me msy tokat shqiptare.



VRANINA

Vall,kush din mue me m' kallzue, Pse kjo qyqja, zog i true, Si mos kurr sht tue vajtue N' at Vranin, n'at t' zez krahin, M' breg t' Liqnit n' at kodrin? A mos kjn hallet e veta, Pers z i shkon moti e jeta, Br as b p rrit e shkreta? Qyqja vehten s' sht tue kj, Br as b pse e mjera s' k; Por po kjn ajo nji moter, Qi ka mbet sod qyqe n' voter, Sod qi kput i sht kulmi i shps: Kjn qat motren e at Avds! _____________

5

10

1-5 qyqja, zog true: qyqja(cuculus) sht zog i truem,pers gjithmon vajton. 5-10 Br as b p rrit e shkreta : qyqja nuk i il as nuk i rrit zogjt e vet: ajo i lshon voet nder erdhe t zogjve tjer,dhe ata i ilin e i ushqejn. 10-15 ka mbet sod qyqe n' voter : ka mbet pa vll,pa mashkull n shp,krcun.- kput i sht kulmi i shps : burrin familjen shqiptare sht si kulmi,trau kryesuer i mblojs s shps.



LAHUTA - Kang e Tret

Jo, po, sht vr, thon, Avd Hisa, Mriz kah bte nn dy lisa, Nn dy lisa n'mal t' Vranins: E vrau Vulja, i biri Shkins! Njiky Vulja, 'i trim drangue, N' at Vranin fort sht randue: Nuk ln kl, jo, me shtektue, Nuk ln ik, jo, me u fejue, Ke po i vret aj djemt e r, Ke po i kthen nuset n' gjin, Ke po i vesh nanat n z. Edh u ueka, zogu i shkins, Me tremdhet cuba t' Cetins, Me msy mrizet e Vranins: Po isht' kn kandun mishi i dhs: Edh u ndeshka m' mriz t' Avds. Qaj Avdija vrik piskati: Ndalo, Vula, mustak-giati: Ndalo, Vulo, me caruqe, Pse s' t' i lshoj, jo, dht e kuqe, Per p e l mrizin me gjak: ______________

15

20

25

30

35

15-25 Mriz ka bte : nders pushonte nn hije.- trimdrangue :K.I,309.- sht rande :sht b i pa durueshm,i rand.- mrizet :land degagjana me hije t dt(rrast),t vendueme ndr logje, livadhe e brja,zakonisht br krojesh,ku pushojn bart me gj n zhegun e dits. 25-35 Po i isht' kn kandun :i kishte pas pelqye,i a kish pas anda.- vrik piskati :briti shpejt t madhe.- caruqe :t mathunat dalluesa t Malazezvet.



PREJA

S'ruej un dh per Karadak! Edh' e drodh t' zezen bershn Qi e kisht' pas moter e nn, Kins, i mjeri, zjarm me i dhn; Por prej Zotit s' kisht' kn than; Pers i shkrepi n' dor bershna , Sh kur dasht s' do t' i a kisht' nana. Po, por Vloja i terbue, Qi per pushk ishte gatue, M'karajfile i u shterngue: Dekun m' tok e la pushue. Edh u turr m' t i patenzoni, (Shka as atij s' i a epte zakoni), E i a zdeshi xhamada'n E i a xuer edh taga'n, E i a muer pushken e giat, Si nder burra s' sht zant; Mandej dht i vn perpara, Edh u graf nper rrege e ara. Fort po nget capi i Vranins, ______________

40

45

50

55

35-40 Karadak :K.I,59.- drodh t.z.breshn :suell,kthei kah ai t z.breshan:nji pushk me gur-gac n ark:muer emnin prej qytetit t' Italis Brescia ,ku punoheshin aso heret. Kinse :gjoj per t'a shpraz,per t qit.-(zjarm me i dhan). 40-50 i shkrepi :nuk i ndezi,nuk i u shpraz,satini po si ndezi.Sh :pikrisht,mu n'at ast.- M'karajfile i u shterngue :qiti me karajfile,nji far pushke e gjat me gr. 50-60 rrege :tok t punueme(t punuara) njiher,por mandej t mbetuna djer dhe t prishune prej rrmoje.- capi : sjapi(sqapi)



LAHUTA Kang e Tret

Fort po e ndjek cubi i Cetins, Fort po kjn nji e bija e Turkins: Fort po kjn e fort po fshn, Dekun m' vig kah shef t vlln: Kur k dal qaj hylli i drits, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Mb ato suka t' Podgorics, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Ti m' i a vne pushken krahit, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Edh m' dole m' der t vathit, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! E m'i a lshove znin skjapit, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Me i lshue podit e livadhit, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Me ilshue m' uj - m' at uj t' Moras O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Me i mrizue ke aj lisi i rrashit. O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Qyqja motra tue t' kundrue, ________________sqapi.- vig :nji lloj shkalcit i thjesht,perb prej dydrujvet t gjat,mbi t cilt lidhen shkopj si shtrat pr t mbajt m udobisht t dekunt,t smutt e t varruemit. 60-65 Pdgorics :qytet i vogl i venduem n fushn omonime (me at emen)dhe qi prshkohet nga lumi Mora.Bnem nin sllav,qi do t thot nen mal).Nji koh sht quejt Titograd;sht i rrethuem prej sukave t zdeshuna.

60

65

70

75



PREJA O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Pors lis me deg prarue, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Lis me mje t lulzue, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Rrite e mjera tue u mendue, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Se me ' vash t me t' fejue; O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vlllla a! ! Por qe Vloja, 'i drangue, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! Me tok t' zez t t' k martue, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Arm e petka tue t' shkretnue, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Nan e moter tue t' zezue, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! T' zezat qyqe tash kndojn, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Nan e moter t' u ndihmojn, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Pse m udh per t s' kundrojn. O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Tash kndon nji zog i z, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Kah t' flutroj neper Shqypn: O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Kurr ket pn un s' e kam nd, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! ______________

80

85

90

95

100

105



LAHUTA Kang e Tret

Se k mbet kund gjak p u kthye, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vll ! ! A me pare a se me krye, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Ve k mbet njaj gjaku i Avdis, O Ov vlllla au u ii m m,, o ov vllll ! ! Qyqja motra, vaj, e Avds!Ksht vajton t vlln Turkina: E ndien Lqni edh Vranina, Edh e ndieka aj Oso Kuka; Vaj'n e ndieka e m' kamb u ueka: - Hani djelm! e ju vraft buka! Eh ju vraft buka e Dauletit; Eh ju dhaa ujet e detit, Po s'u muer sod gjaku i Avds, Po s'i u kthye ndera Shqypns. ou bre, Soko, e mund t' i xm! T' mos t'i mjm cubat me vjm, T' mos t'i lame ikat me nm. Proh! Ti o Zot,kur na jan ue, Mbath e zbath si kan qillue _________

110

115

120

125

105-110 gjak p u kthye :pa u mrr gjaku.- A me pare a se me krye:gjaku ase paguhet me pare ase merret tuj e vr dor-rasin. 110-125 E ndien Lqni(liqeni i Shkodrs)dhe Vranina.-Hanidjelm e ju vraft buka:Buka sht gj e shejt:ajo mund tbahet bekim a por vret at qi e shprdoron.- buka e Dauletit :K.II,32.- ju dhaqa ujt e detit :i u dhaqa rrugn e rgimit,



PREJA E i kan rrokun armt shqyptare,Njato ltina e xheverdare Njato t' bardhat n' z breshna E i kan njit njat tagna, E i kan v njato calina, Se ' ushtim k marr Vranina! Pors,kur ndokush t'i nguce, Dalin grthat jasht biruce, Njasht turr per der t' kaushs Djelmt e OSOS rrjn drejt fushs K kisht' kris e zez potera, Motra e Avds k kjate e mjera. Shoqi shoqin nuk po e pritka, Por seicili vrap po ngitka, Thue se t' parit qi do t' veka, Petku ohet do t' i u prka, E jo m se po i pret deka! S' sht tue dresht, jo, kush rrezikun, Kah per gjurm po ndjek anmkun; Ve se i lngon setcillit zmra, Ke m e let s' i ndolli thmra. ________

130

135

140

145

125-130 ltina :arm t'ardhuna prej Italije.- xheverdare :K.II,115. 130-135 E i kan njit nj.tagana :K.II,57.- calina :arm brezi si kuburja.- t'i nguce : t'i trazoj,t'i nxis,t'i ngas. 135-145 kaushs:banesa e rojs ushtarake n kufi. Rrjn: ngasin, vrapojn, turren, derdhen. - do veka :do t shkueka,paska per te shkue,do t vetka. 145-150 i lngon zmra :i vjen keq.- si dolli themra:



LAHUTA Kang e Tret

Syt u qesin flak e shkndija Kah t' frigueshem, si duhija, Qi kalon me t' rrebt zhumhuer, Fushs i bjen kryq e terthuer, N' dor tuj mbajtun pushkt arbnore, Qi u flakojn neper terthore Pors rrfeja n' at mizore. Si 'i langue, qi, dal me gjue, Endet malit p pushue, Dr sa t' jet per er p u v: Djelmt e Osos njashtu ngasin, Ve me cuba si mund t'hasin, S' kerset, jo, nji pyll m teper, Kur mrr zjarr ndoj majes s' eper, Si kerset Vranina e shkret, Sod qi i bien Shqyptart e let, Vrap tuj ng posht e perpjet: Thue se kamnve u kan v flet. Kur, qe, krisi 'i xheverdare M' breg t Moras nder do zhavare: _____________

150

155

160

165

kamba(kmba),hapi.- Syt u q. flak e shlndija :aq jan t zemruem sa syt e tyne duken si t qitshin prej idhnimit e trimnije flak e shkndija. 150-160 zhmhuer :zhurm,krizm, poter.- minore :t trishtueshme qi s' ka dhimb per kurrkend per te zbut furin estuhis Si 'i langue :porsi nji langue-(qen gjuetar,i shpejt e i hajshm).- per erpa u v :qeni gjuetar,porsa t dal,nget andej e kndej per t hetue ern e gjaes(egrsirs). Si mund t'hasin :si mund t takohen,ndeshen.



PREJA M' breg t' Moras drejt Bjellopoles, Krisi pushka e Preng Markoles. Preng Mariola prej Mirditet, Nder shok t' vet pors hll dritet, I pau cubat aj m i pari, Ke po majshin kah Ponari. Ah! kadal, bre zogu i shkins, Se s' i a mrr ti gjn Vranins, Me kn vet Knjazi i Cetins! Prenga Mirkos i vikati, M' xheverdare , edh i ndi gati. Krisi pushka, ather, batare. Krisi ltin e xheverdare , Edh ushtoi duhma e breshns Me u dridh fmija n' zmer t' nns. E pse trimi m' trim si t' hase E n' log Znash si t'kersase, Si t' kersase pushka, or vll, Rrall p gjak se mujm me u d, Pavloviqi kt edh u vr: Pavlloviqi u vr n' pushk t' para, Ka' u grah dhive neper ara. Kr pau Vloja se shoku ________________________

170

175

180

185

190

165-170 nder do zhavare :vend me bim knetash.- drejt Bjelopoles : fshat I venduem n brigjet e Moras afer Liqnit t Shkodrs,kndej Vranins. 170-180 kah Ponari :vend n rrethet e Zhablakut.- Knjazi i Cetins :K.I,208. 180-185 E n' log Znash :K.I,160; K.II,50.



LAHUTA Kang e Tret

I kje vr, e se pataloku Per t s' isht' nji ved bejlegut. I lshoi dht edh u nis bregut. Me dor, burra! sa i mujt zni, Briti Osja atbot si ulni, Edh m' shpin aj zhgjet i u lshue Me djelm t' vet, porsi 'i terbue. K p ndo' 'i her per seri Se si, kur t' u bjer skyfteri, Hikin pulat nper kauba? Njasht atbot, hikne ata cuba. Hikne cubat porsi zhgjeta, Kush n' teposht, kush kah perpjeta, Ve se Vulja, ue dollmen, Aj aq shpejt s' e ndrronte kmben: Kisht' kn trim, eh i bsha gjmen! Por shka? Sod s' i heci e mara, Pse edh 'i shoq i a fiku Tara. Tara Pllumbi i Jegumirit I r krs shi njj m t' mirit, ________________________

195

200

205

210

190-195 e se patalogu : shesh i vogl,rrafsh.- nji vend bejlegut : nji vend i aft per dyluftim.- Me dor,burra!-sa i mujt zni :- me s z pat bertiti: m,d.burra! gjoj:mtni e kapni me dor! 195-211 si ulni :porsi luani.- skyfteri :K.I,341.- ue dollmen : shpervjel dollamen:lloj capote e ilun perpara dhe e gjat deri n gj. - s'e ndrronte kmben : s'hecte, s'ndrrontehapin eh i bsha gjmen :e pafsha dekun.- i a fiku : i a vrau.- i Jegumirit : K.II,137.



PREJA Njaj djaloit prej Zairit, Tue e lshue dekun m' do gjeth firit. Deh! Moj Zn, m' a thuej nji fjal: K e ka Osja edh nji djal? K e ka Osja et Kerrni Gilen, Qi s'i a dj kund karaifilen? A thue ti, pse ndolli i r, E pse e d qi per t n' shp Rreh nji zmer plot dashtn, Ndoshta sod po i dhimbet jeta E rrin msheft nder shkorre e mbreta? Nuk sht msheft, jo, Kerrn Zagorja, Kerrn Zagorja - r mizorja; Por sht ndesh aj me Jovanin, M' breg t' Moras tue da mejdanin. Desht ky Jovja 'i her me hikun, Por per vrap s' kisht' kerrikun; Prandej shokt e lane mbrapa, T' cillt po hikshin me t' mdhaj hapa. Urra! m' shpin, atbot, si bisha I u lshue Kerrni neper plisha, Neper plisha e bregut t' uj't, M' karaifile m' nja tue e gjujt, M' nja tue e gjujt, por ve per n: __________________________________210-215 prej Zairit :krahin e M.t Zi.- Zn :K.II,50. 220-230 shkorre e mbreta :shkurre, kauba t shpeshta me deg t kaperthyeme e mbreta:krifsha,kripa. 230-235 Neper plisha :bm knatash e lart mr gjrth t gjat(Phragmites communis).

215

220

225

230



LAHUTA Kang e Tret

Gjall me dor dote m' e xn, Por me dor nuk xhej djali, Pse kisht' kn nji sokol mali: Kisht' kn Shkjau, po, me tr zmra! Tek e ndieu Kerrnin te thmra, E hodh pushken m' nji ferrman, Edh xuer aj t' idht tag'n, Qi kisht' fik m se nji nn; E t' u dredh ka' i Zagorjani, Ksht po mrr e i thot Jovani: Mos t' rrj mendja, or trim i r, Se e koris Malin e Z, Tuj t' r n' dor si nji baxh; Por, n' j i armve e n' j Shqyptr, E per n' j ndopak bujr, Xr tag'n, e n'kjoft gjykue, N' bejleg kryet shkurtoma mue. Vrik qaj Kerrni na i ndi gati, Na i ndi gati edh i piskati: Si tagan, si pushk t giat, Jam Shqyptr, e i kam zant; Edh cubi i Malit t'Z S'k per t' m' msue bes e burrn... Por, merzit mbasi t' sht jeta Me cubn e me pn t shkreta, __________________________

235

240

245

250

255

235-245 sokol mali :K.I,91.- ferrman :ferra qi dalin gardhijeve,ner stomije e mure dhe i bjn kokrrat posi manat(Rubus fructicosus).- t'idht t'agn :taganin e idht:K.II,57. 250-255 shkurtoma : m'a shkurt.



PREJA

A ti kt k me marue; Kerrni Gila pse m' thon mue, Edh nxuer tag'n prej millit: 'ka flakrue m' at rreze diellit! E si pushken m' tok e uli, Bll per bll Jovos i duli. Or Shqyptr, qi tash n'e vona, Tuj perbuzun F e zakona, Ve mbas shpinet msyn anmikun, Hec e shif si dredh elikun Kerrni Gila e njaj Jovani: Shif si dahet, bre, mejdani! N' bll t' shoshojt ata si u gjeten, Kryq taganat i zateten: E si t' ishin flak e agzot, Lum e lum per t' Madhin Zot! Se ' filluene me vringllue, Si d rrf. Ehu! Tue flakrue. Shkrepshin shkndija ndaj perpjet Porsi m' kullm prej hekurit t' nxet, N' ajr tagnat ka' perpiqshin, Kryet shoshojt at ka' i ndiqshin. ______________________

260

265

270

275

280

269-270 Edh x.ta.millit :prej kllefit lekure,me t cilin mbahet. Duli :i duel.- si dredh elikun :si perdoron shpatn. 270-275 Kryq t.i zateten :i ndeshen me hov njani kundra tjetrit. Flak e agzot :K.I,80. 275-280 Shkrep.sh.ndaj perpjet :tuj(duke)u ndesh shperthejshin xixa drejt perpjet(Zadr.).- P.m'kullim :posin kudhr cung i elikt mbi t cilin farkatari(kovai)rreh me ekan hekurin e skuqun.



LAHUTA Kang e Tret Djers e gjak x me u kullue; Por s' x asnjni me u ligshtue, Mu m fort erdh t'u terbue. Kur varrohet n' mal nji ar A me pushk a m' hekur t'z, Jo ve se prej dhims s' topitet, Por m teper vjen e nzitet, Edh, msyn,n' furi t' terbueme, Me gjak t' vet armen t' tritueme: Njashtu atbot at dy trima T' shpejt nga dora si vetima, T' rrebt ka' e sjellma pors rrfeja, Mrrshin turr me fuq t' reja, Tue terflluem e tue kercnuem, Shkum e gjak prej gojs tu' u shkuem. Kur i a beh, qe, n' at fushore Oso Kuka, rrf mizore, Kah po kthete asajta n' shp Me dy rob edh me dh, Qi kisht' marr prej Malit t' Z. Oson Kerrni tuj e p Disi marra atbot i r Ke nene s' kisht' pr anmikun; Prandej on t preht elikun _____________________

285

290

295

300

305

285-290 nji ar :nji harush.- m'hekur t'zi :n kurth,grack.- s'topitet:s'frigsohet. 290-300 Me gj. t'vet arm.t'ritueme :rresht; msyen armn e ritueme,t lagun me gjak t vet.- Tue terflluem :tuj trfllue tuj(duke)fry bulsht.- I a beh :arrin papritmas. 300-305 Ke nene :ke akoma,ende,hal( Zadrim).



PREJA

Edh e siell me kaq fur, Qi t'kisht' ndesh n' cub t' Malit t' Z Fll per gjys, tham, kje tu' e pr. Por jet-giat cubi kisht' l; Pse ndermjet tag'n i a qiti Me t deken edh e priti. Kur tagnat jan zatet, Fort shunglloi Vranina e shkret. Edh u kpu'n t' dy per mjedisit, Si t' ki'n kn d krande lisit. Jam ndermjet! atbot vikati Oso Kuka edh u ndi gati. U ndi gati me i shkatrrue, Pse me dor kjen t'u pushtue. Trima, mjaft pask'ni luftue: Dik ve nuk k kn shkrue. Zni Osja ather me u thn, Dik shkrue ve nuk k kn Njni tjetrin dek me e ln... Pr ti cubi i Malit t' Z, Prehi kmbt e dredh n' shp, E thuej nns e nuses s'r (Per n'i pa ti kund n'at dh), Se per s' dytit sod k l. Jem'tue t' fal, po, n'ket dit t'sodit Pse, me gias, qi knke rodit. ____________________310-320 shunglloi :ushtoi,u tund me zhurm.- u kpu'n :u kputn.- t'u pushtue :tuj u rrok(nveshtrimin e t folmes kosovare),tue u kap,kacafyt. 325-330 Prehi kmbt:baras: K. I, 258.

310

315

320

325

330



LAHUTA Kang e Tret Por ket fjal shokve m' u a thuej: T' mos u rrj njaj Cari i juej Se sundon mbi n kurr Nika, Per p mbet Shqypnija m' ika. Ndoshta t' dm na jem' nder veti; Por k n t'na lype Mbreti, Por k Shkjau t'na ngas n'vend t' t' Parve, Per ket bes, fa

Documents

Lahuta e Malcise