LAMT EYXNN SRL DNYASI

LAMT EYXNN SRL DNYASI

joomla templatesNr tarixi

Bax say: 169

1098-ci ild Fransa imperatorunun xsi nmayndsi qraf De La Kotye bir ne hftlik uzun v ar yol qt etdikdn sonra, nhayt ki, sfrinin sas mqsdin lamt qalasna atd. rann imalnda, dalarn hatsind yerln bu qala, z latmazlndan daha ox, sahibinin ad il mhurlamd. Qraf, mhz qsrin sahibi il grmk n bu qdr uzun v thlkli yol qt etmidi.Hsn ibn s-Sabbah franszlarn sfirini rq ltfkarl v eyni zamanda soyuqqanl il qarq bir kild qarlad. Bu z nvbsind hr eyi ifad ed bilcyi kimi, he nyi d gstr bilrdi. rq lklrind yaad illr rzind qraf bir hqiqti drk etmidi insann nec glmsi v ya n danmas hmiyyt ksb etmir. hmiyytli sayla bilck ey hmin insann n zaman v nec hrkt etmsidir. Qrafn qarsna qoyulan mqsd d, mhz, bu sonuncunu aydnladrmaqdan ibart idi eyx Hsn v onun mridlri n etmy hazrlarlar.oxlar Hsni Dalar qocas adlandrrd. Blk d buna sbb lamt qalasnn uca, latmaz zirvlrd yerlmsi olub. Lakin Hsni qoca adlandrmaq he cr mmkn deyildi. rq adtin gr, qarsnda duran eyxin gzlrinin iin baxmamaa alan qraf, buna rmn hiss edirdi ki, Hsn insann hakimiyyt can atd v onu ld etmk n hr cr mbarizy hazr olduu yalardadr. Shbt mhz nsildn-nsl ken irsi taxt hakimiyytindn getmir, mhz o hakimiyytdn gedir ki, onu yalnz al, zor v qan gcn ld etmk olar. Hsn mhz taleyin bel bir qismt yazlm insan idi.QorxunchakimiyytQrafn qarsna ox inc v diplomatik msl qoyulmudu. bhsiz ki, xristian hkmdarnn, indi qarsnda dayand alimqam lamt eyxi il ittifaq, htta bu ittifaq gizli olsa bel, alasmaz idi. Lakin bel bir ittifaqn mmknszlyn d iddia etmk olmazd. Hr iki trf bu ittifaqdan yalnz mnft ld ed bilrdi. Qraf da tmkin v ehtiyatla, rqlilr mxsus blatli szlrl Hsn tsir etmk midindydi. O, hmi rqlilrl shbt etdiyi zaman bu cr danr, onlarda maraq oyatmaa alrd. ox zaman z fikirlrini aydnladrmaq, gtirdiyi arqumentlri gclndirmk n, rq airlrinin qzllrin d mracit edirdi. Qraf sanki franszca deyil, onlarn dilind dnrd, o, hr ey onlarn gz il, onlarn maraq dairsi il baxmaa alrd. rqin incliklrin v dbiyyatna, flsfsin drindn bld olan qraf, bununla bel mqdds Qurandan misallar gtirmzdi. O, yax bilirdi ki, xristian dodaqlarndan qopmu mqdds Quran klamlar baqa cr ssln bilr. Bunun is qiymti ox ardr. N yax ki, qraf zamannda bu dili mkmml yrnmidi. O, hm zndn, hm qarsna qoyulan hmiytli msldn, hm d ox inc diplomatik kombinasiya qurmu hkmdarndan raz idi.Hmin gn Hsn ibn s-Sabbah he bir cavab vermdi. Lakin, qraf bunun bel olacan txmin etmidi. Axama onlar, qala divarlarnn trafnda gzintiy xdlar. Shbt inc mtlblrdn, lakin eyni zamanda qraf buralara gtirn sas mqsddn knar eylrdn poeziyadan, tbitdn, ruhun kamilliyindn gedirdi. sasn d ruhun kamilliyindn.- Dalarn bu yerindn alan mnzr qraf sz balad istr-istmz insanda flsfi fikirlr yaradr.inin incliklrin xsusi diqqt yetirn diplomatlar kimi, qraf, lin imkan ddkc ev sahibin xo szlr sylyirdi.- Siz mnim qonamsnz, - Hsn glmsdi- gr bu misgin mnzr sizi z yurdunuzda he zaman fikirlmdiyiniz eylr bard dnmy vadar etdis, mn ox sevinr v rahat olardm.Qraf sonuncu szlrin mnasn z n aydnladra bilmdi. Hsnin bu szlrini nec qiymtlndirmk olar: xo iltifat, yoxsa thqir kimi?Lakin, bununla bel, hr ehtimala qar glmsnd. Qrafn da tbssm, Hsnin szlri kimi ikibal grnd. Bunu hiss edn eyx, z fikrin aydnlq gtirmyi lazm bildi.- Mnim ox hrmtli qonam, bu gn z hkmdarnn szlrini mn atdrarkn, ba tuta bilck ittifaqn biz vd etdiyi mnftdn sz ad.Qraf hrmtl lamt eyxinin qarsnda ba yrk, sanki, dediklrini z hrkti il bir daha tsdiq etmy ald.- Siz xristianlar Hsn z iti nzrlrini qrafn gznn iin zilldi, - yalnz bu bard dnrsnz: mnft. Bunun n bir-birinizi satmaa, htta qann imy hazrsnz. Lakin barada yaadn, mhz bu zirvlrdn dnyaya baxdn zaman, hr eyi baqa cr grmli olursan. O eylri ki, siz grmrsnz, gr bilmirsiniz. O mnim adammdr... dey Hsn ba il qala divarlarnda keik kn mridin iar etdi indi is, ey firng, diqqtl bax!Hsn lini havada yelldn kimi, qrafn gzlmdiyi bir hadis ba verdi. A bada olan keiki drhal qlncn knara tullayaraq, zn uuruma tullad.Qraf el bildi ki, gzlri onu aldadr. O, bilirdi ki, bel ey ola bilmz. nsan el-bel, lin bir trpnii il, zn uuruma tullamaz. Qonann fikirlrini oxuyurmu kimi, Hsn nzrlrini baqa bir keikiy evirib lini yelldi. O da digri kimi qlncn yer buraxaraq, zn qala divarlarndan aa atd. Dht glmi qraf, Hsni saxlamaa macal tapa bilmmidi ki, nc keiki d eyni eyi etdi.- Mnim yetmi min mridim var. Onlar mn sdaqtlidir. Mnim yolumda lm d gedrlr Hsn qonana baxmadan danrd, bu is onun narazlnn ifadsi idi Snin hkmdarnn nec, bu cr sdaqtli trfdarlar var? Mnim bu szlrimi ona atdr. Bu mnim cavabmdr.eyxin 70 min mridim var demsi, sradan bir sz deyildi. Mhz buna gr, Xzrdn tutmu Atlantikaya, Nildn Skandinaviyaya qdr btn hkmdarlar onun qarsnda tir-tir sirdilr. Onun n imperiyas, n ordusu var idi. Onun lind olan yegan silah hakimiyyti idi. nsanlar zrind qorxunc hakimiyyt, bir baqalarn ldrmy v lmy mcbur ed bilck iqtidar...AssasiyunlarHmin dvrn hkmdarlarndan he kim zn Hsnin iqtidarndan knar hesab ed bilmzdi. Pakln v qann rngin uyun olaraq byaz xirq geymi, belin qrmz quraq balam mridlr z ikarlarn harada olsa taprdlar. N qala qaplar, n silahl keik dstlri onlarn qarsn ks bilirdi. eyxlrindn yeni taprq alan mridlr, htta n dhtli lm badsini bel acgzlkl imy hazr idilr. lamt lm qalasna, Hsn s-Sabbah zrayla, mridlr is lm mlyinin n qorxulu xidmtilrin evrilmidilr. Onlarn qarsnda yilmyn ba yox idi. Frq etmz, bu ba ya z yilmliydi, ya da ki, bir qlnc zrbsi il ayaqlar altna diyirlnirdi. Onlar tarixin indiydk tand n mtkkil v gizli tkilatlarndan birinin Assasiyunlar triqtinin zvlri idilr. Assasin sznn indi d bir ox Avropa dillrind qatil mnasnda ilnmsi, bu tkilatn onlarn tarixind nec drin iz buraxdndan xbr verir.mumiyytl onlar kim idilr v n istyirdilr?Xlif l-Mntsirinin lmndn sonra (1094-c il) i slamnn n byk triqtlrindn biri olan smaililr arasnda paralanma ba verdi. smaililr iki cbhy nizarilr v mstlilr ayrldlar. Nizarilr randa v rqin Fatimi xilaftin daxil olmayan baqa lklrind, mstlilr is Qrbd Misir v Fatimi Xilaftin tabe olan lklrd stnlk tkil edirdilr. Qeyd etmk lazmdr ki, smaililrin bu iki qolu indi d qalmaqdadr.Nizarilrin sas ktlsi Suriyann, Livann, raqn v rann dalq rayonlarnda faliyyt gstrirdi. XI srin axrlarnda onlar mrkzi lamtd (rann imal) olan mstqil dvlt yaratdlar v bu dvlt XII srin ortalarnadk mvcud oldu. Nizari ismaililri dvltinin banisi Hsn ibn s-Sabbah d-dvt l-cdid (yeni ar) adn alan tlimd z sosial v siyasi fikirlrini rh edirdi. Onun tlimi hminin, fatimilrin d-dvt l-qdim (khn tlim) tlimindn frqli olaraq yeni ismailizm adlandrlrd. Siyasi mbariz praktikasnda nizarilr terroruluq metodundan geni istifad edirdilr: terroruluq tdbirlrinin narkotik madd (hi) qbul edn icralar orta srlrd Yaxn rqd hailr ad il mhur idilr. Bu ad Avropa dillrin (ingilis, fransz, italyan) thrif olunmu formada (assasin) qatil mnasnda daxil oldu. Hazrda bzi lklrd xoca adlandrlan nizarilr Asiya v Afrikann 20-dn artq lksin yaylb. Onlarn Aa Xan fxri adn dayan ruhani basnn iqamtgah Hindistanda v Geniyada yerlir (bax: slam. B., 1989, s. 73).Dalar qocas Hsn s-Sbbahn znn d maraql tarixi var. Hsni lamt qalasna aparan yol uzun v he d dz olmayb.NizamlmlkndavtiSlcuq sultannn vziri, mhur Siyastnam srinin mllifi Nizamlmlkn himaysi Hsnin qarsnda saray qaplarn taybatay amaqla yana, ona yksk bir vzif, nazir vzifsi d qismt etdi. ox kemdi ki, Hsn vzir z minntdarln bildirdi, lakin baa ddy, zn mxsus trzd. Nizamlmlk yazr: Mn israrla sultana onu mslht grdm v nhayt, onun divanxanasnda nazir ilmsin nail oldum. Lakin atas kimi z d yalan v claf xd. O, o qdr riyakar v ikizldr ki, sanki Allah tanmr, baxmayaraq ki, dindardr. Tezlikl o, htta Sultan bel zn tam tabe ed bildi.Hsnin sarayda srtl irlilmsinin qarsn yalnz bir nfr ksirdi. O hmin adam idi ki, Hsn ona hr eyini borclu idi saraya glmsindn tutmu, tutduu nazir vzifsindk. Hmin xs vzir Nizamlmlk idi. Minntdarlq hissi Hsn ox arlq edirdi v o, uzun mddt bu ar yk z iyinlri zrind gzdir bilmzdi.Bir mddt kedikdn sonra Hsn Sabbah Nizamlmlkn rqiblri vasitsi il Sultan Alp Arslann qulana atdrr ki, lknin maliyy-vergi vziyyti yax deyil. Mnimsm, yeyinti var, xzind byk atmazlq ml glib v s. Hr halda yoxlama v hesaba byk ehtiyac var. Bu ilrin hams is Nizamlmlkn ixtiyarnda idi. Alp Arslan, nhayt, Nizamlmlk artdrb vilaytlr zr btn lk haqqnda kamil v hrtrfli hesabat hazrlamasn v xsn ona tqdim etmsini taprr. Nizamlmlk saraya toplanm laqdar adamlarn yannda deyir ki, bel mhm v msuliyytli i n xeyli mddt tlb olunur. Nizamlmlk bhsiz ki, vziyytin nec olduunu hamdan yax bilir, Sultann gzlnilmdn bel hesabat istmsini yax niyytl olmadn da gzl duyurdu. Vaxt n qdr ox olsa, o qdr lverili idi. Alp Arslan n qdr vaxt lazm olduunu soruur. Vzir alt ay mhlt istyir. Mclisd itirak edn Hsn Sabbah yerindn duraraq ba yir, bu i ona hval edilrs, hesabat iki hft rzind hazrlaya bilcyini sylyir (A. Bolotnikov. mr Xyyam. M., 1935, s. 181). Bu tklif Nizamlmlk sarsdr. Sultan hsnl razlar v bir mddt kskin baxlarla z vzirini szr. Hl uzun mddt Nizamlmlk bu baxlar z yaddandan sil bilmir.Ham baa drd ki, Hsn z hesabatn Sultana tqdim etdikdn sonra, vzirin gnlrin az qalacaq. V ham Nizamlmlkdn sonra kimin vzir olacan da bilirdi. Vzirin z is bu hqiqtlri hamdan daha aydn baa drd. Tyin edilmi gn yanlar hamlqla Sultann saraynda toplandlar. Hsn taxtn qarsnda duraraq lindki perqament vrqlri evirir, balamaq n Sultann iarsini gzlyirdi. Bu zaman Nizamlmlkl Hsn Sabbah arasnda maraql bir dialoq yaanr.- Hesabatn nec d gzl yazlb. Nizamlmlk yerindn sz atd mn el bir xttat tanmram ki, bu cr kamil bir i yaratsn.Saraya uultu dd. Ola bilmz ki, mrur vzir mlubiyytini grb, bu qoca vaxt mnliyini alaltsn, yaltaqlq etsin.- Bu hesabat mn zm yazmam Hsn bu szlri laqeyd bir trzd syldi. Sanki hamya yaltaqla bigan olduunu nmayi etdirmk istyirdi.- Ola bilmz vzir Nizam yenidn sz balad Bu yazlarda sl sntkar li hiss olunur.- Allaha and olsun ki, ilk stirdn son hrfindk burada yazlanlarn hams mnim qlmimdn xb Hsn etiraz etdi.V tl qapand. Lakin hmin zaman he kim bunu hiss etmdi (Nizamlmlk. Siyastnam. B., 1989, s.10).Sultan ba il Hsn balamaq iarsi verdi. Saray yanlar sssiz durub, s-Sabbahn hesabatn dinlmy baladlar. Hesabat byk ustalqla hazrlanmd, bunu ham baa drd. Lakin Hsn ikinci shify kedikd qeyri-adi bir cml oxudu:- ... Bellikl, alimnsbin xzinsin il rzind imal yaltlrindn on be qurbaa aya daxil olub...Hsn bir anlq oxuduu cmlnin frqin varb duruxdu:- ... on be... o, bir anlq susaraq, dht iind lind tutduu vrq baxd bu shvdir, mni balayn byk sultan, mn istmdn bel olub dey bildi.Sultan naraz qalmd, bununla bel, davam etmsi n Hsn razln verdi.- Bundan is bel ntic hasil olur ki, - Hsn ssin bir qdr qtiyyt v stnlk alarlar lav ets d, yenidn zn itirdi hasil olur ki...O, artq zn tamamil itirmidi. Rngi aarm, lind tutduu vrqlri is yer salmd.Hsn hamdan yaxn yerd oturan vzir Nizam, sanki hesabatn ardn oxumaq istyirmi kimi yerindn qalxaraq vrqlri gtrd.- Bundan is bel ntic hasil olur ki, - Nizam da Hsnin szlrini tkrar etdikdn sonra duruxdu. Byk sultan, mn burada yazlm szlri sizin hzurunuzda oxuya bilmrm.Hesabat bir ne dqiqdn sonra ldn-l gzirdi. Orada n yazld il maraqlanan saray yanlar vrqlri biri-birilrin trrdlr.gr Hsn sultann sevimlisi olmasayd, el saraydaca z ba il xdahafizlmk mcburiyytind qalard. Hl bir saat vvl sultann Hsni saray yanlarna triflmsi onun hyatn qurtard. Lakin yaamaq hququ, onda qalan yegan ixtiyar idi. mlakndan tutmu btn imtiyazlaradk hr eydn mhrum olmu Hsn, saraydan birbaa srgn gndrildi.Hl d Nizamlmlkn z adamlar vasitsi il hesabatn vrqlrini nec dyidirmsi v Hsnin xttini ustalqla tkrarlamas mlum deyil. slind, he bu o qdr vacib d deyil. Vacib olan budur ki, hmin gn qoca vzir bir zamanlar z himaysind saxlad, lakin sonralar rqib evrilmi dmni qarsnda qlb almd. Hmin gn sultan Nizama xsusi diqqt gstrdi. Lakin vzir v onun hkmdarna glck yan olsayd, onlar adlanmaqdan daha ox alamaa v fryad etmy stnlk vermi olardlar. Mhz taleyin bu ac oyunu onlarn hr iksinin lm hkmn ksmi oldu. Mhz sarayda ba vermi bu intriqa tarix dalar qocas lqbli lamt eyxini bx etdi v Avropann ssasiyunlar adlandraca lm tkilatnn bnvrsini qoydu. Bir mddt keck, Hsn slcuq sultanndan v vzirindn z intiqamn alacaq.Abbasqulu aa Bakxanov znn Glstani-rm srind yazr: Axrda Mlikahn ba hrmi Trkan xatun crbcr bhtanlarla Nizamlmlk sultann gzndn sald. Nizamlmlk idn knar edildi v bir il sonra Nhavnd hrind Hsn Sbbahn fdailri trfindn ldrld (A. Bakxanov. Glstani-rm. B., 1951, s. 71).Trkan xatun olunu vlihd etmk n btn tdbirlr l atr, ri Mlikahla aq z-z glms d, arxada xlif il sazi gir bilir. Bunu eidn Mlikah qzblnir, Badada yr edrk, xlifnin oran trk etmsini tlb edir. Tarixi mnblrin verdiyi mlumata gr, 1090-c illrd Qzvin yaxnlnda lamt qalasnn bir trfdn Slcuq dvltin, digr trfdn is rb xilaftin meydan oxumas, vziyyti xeyli grginldirirdi. Nizamlmlk Mlikah thrik edir, Hsn Sabbah fitnsin son qoymaq n qti tdbir grmsini tlb edirdi. Fdailrin el hmin il (1090-c il) Sav mzzinini ldrmlrin etiraz olaraq Mlikah, lamt qalasnda oturan Hsn s-Sabbaha mktub yazr: Sn zndn yeni din icad edibsn, avam dallar yoldan xarb Abbasi xliflrini l salr, adamlar ldrtdrr, lkd qarqlq salrsan. Triqtdn l k, sl slam yoluna qayt. ks halda qalan yerl-yeksan edib, sakinlrini qlncdan keirrm. Hsn s-Sabbah cavab mktubunda yazr ki, o, yeni din icad etmyib v sl mslmandr: Xlify gldikd is, Abbasilri devirmk, onlar Badaddan qovmaq lazmdr. nki onlar xlifliyi zbt etmilr. Hqiqi Xliflr Fatimilrdir (IV xlif Hzrti li il peymbrin (.s.) qz Hzrti Fatimnin izdivacndan trnn nsl verilmi ad). lkd olan qarqlq, adamlarn ldrlmsi is camaatn narazl zndndir. Onun da sbbkar vzir Nizamlmlkdr. Bunlarn hr iksini aradan qaldr. Onda hr ey z qaydasnda olar. ks halda bir baqas xb bu vzifni yerin yetir bilr (Osman Turan. Slcuqlar tarixi v trk-islam mdniyyti. Ankara, 1965, s. 227).Cavab ar, sz kskin, mzmun qorxulu idi. Hsn Sabbah gcl rqib olmaqla yana, geni xalq ktlsi arasnda nfuz da qazana bilmidi. Bu sahd drvi geyimli tviqatlar az i grmmidilr. Mlikah Hsnl bal baarn kkndn ksmk qrarna glir. 1092-ci ild mir Aslan Tak byk bir ordu il lamt gndrir. Lakin ordu mlub olur...Nizamlmlkn qtli bard mnblrd bzi xrda ixtilaflar olsa da, sasn hadis eyni kild tsvir edilir. Hicri-qmri tqvimi il 485-ci ild (1092-ci il) Mlikah sfahandan Badada gedrkn yolda, bzilrinin yazdna gr Bricirid (Trcmeyi-hali-vzir), bzilrin gr is Nhavnd (msddin Sami. Qausl-lam. IV cild) yaxnlnda drvi paltarnda bir adam sultana yanaaraq mktub vermk istyir. Vzir mktubu ald zaman drvi paqla onu vurur. Bzi mnblr qatilin adn yazmasa da, bir oxlar bunun Hsn s-Sabbahn fdaisi bu Tihir olduunu sylyirlr. Bir ay sonra Mlikah Trkan Xatunun fitvas il Hsn s-Sabbahn baqa bir mridi trfindn zhrlnir. Hmin mrid sultann yannda nkr ilyirdi...CamdrisinintutabilcyiqdrtorpaqSaraydan qovulduqdan sonra Hsn imala srgn edildi. Hmin gndn etibarn onun hyatnn bir nmrli mqsdi intiqam almaq oldu. V o gnlrd Hsn s-Sabbah grnmz srhdlr, hesaba glmz ixtiyara malik byk bir imperiyann ilk bnvr dalarn qoydu. lamt da bu imperiyann paytaxtna evrildi.Hsnin bu qalann sahibin evrilmsi il bal is tarixi mnblrd maraql bir hvalat qeyd edilir.... hrin hakiminin yanna gln Hsn cam drisinin tuta bilcyi qdr torpaq sahsi almaq istdiyini bildirir. Hakim glmsyrk bu qeyri-adi tklifi qbul edir. Hsnin tlbi il rtldirilm qanunildirilir. Hr iki trf v alq-satqda ahidlik edn mftilr kaza barmaq basrlar. Hakim glmsyrk, hl d n ba vercyinin frqin varmadan pulu gtrr. Lakin sonradan Hsnin etdiklrini grdkd zndki tbssm yox olur. Hsn mr edir ki, cam drisini xrda xtlrl el blsnlr ki, dridn uzun bir ip alnsn. Bu ipl Hsn qalan trafa alr v alq-satqnn ba tutduunu elan edir. Tbii ki, hakim z etirazn bildirir. Lakin mhkm Hsnin lehin qrar xarr. Mgr, rtlm tam qaydas il trtib edilmdimi? Mgr hakim z xou il snd barmaq basmadm? Mgr o, Hsnin verdiyi pullar gtrmdimi? hr hakimi bu suallara mhkm qarsnda cavab ver bilmdi. -idn kemidi.ox az mddt rzind Hsn artq z trafna lknin hr trfindn kifayt qdr trfdar toplaya bildi. smaili triqtin mnsub Hsn, bu qolun batin elmindn xbrdar olduunu, gizli hqiqtlri bildiyini sylyirdi. Dindar mslmanlara vd ediln cnnti Hsn hyatda ikn z adamlarna gstr bilrdi. Bunun n mridlr Hsn sssz itat etmli, htta lazm olduu zaman hyatlarn bel qurban vermyi bacarmaldrlar. Onlara gr, ona sadiq olmaq Allaha sadiq olmaq, ona itat etmk Allaha itat etmk idi.Hsn bu yeni i balayarkn mlub olmayacan bilirdi. Mhkm instansiyalarnda onun trfdarlar var idi. Onlar sadc Hsn yaxlq etmk istyn mmurlar deyil, onun bir sz il hr ey hazr olan mridlr idi. O, buna nec nail olmudu?YalanccnntMnblr yazrlar ki, Hsn bir gn mridlrindn iksini yanna arb, ona vhy gldiyini v buna sasn d hr iki mrid cnnti gstrcyini sylyir. Qalann otaqlarndan birind dvtlilri han nahar yemyi gzlyirdi. Hsn d onlarla bir sfr arxasnda oturmudu. Onun dediyi szlr drin mna ksb edirdi, lakin bu mna mridlr n bal idi. Sfry rab gtirildikd hr iki fdai bir qdr prt oldu. Peymbr rab haram buyurub. Lakin eyx onlara baa sald ki, hyatda iki hqiqt qaps var. Biri sad xalq n, digri is yalnz seilmi insanlar n nzrd tutulub. Sad camaat n qadaan edilmi eylr, slind onlar n haram deyil. nki onlar bu gndn etibarn batini hqiqtlr qapsnn aarlarna malik olacaqlar, onlar seilmilrdir. Zaman kedikc onlar bu sirrlr yiylncklr. Az sonra hr iki fdai artq n ba verdiyinin frqin varmrdlar. Ya rab ox brk idi, ya da ki, onun iin ns lav edilmidi. Mridlrin fikirlri qarr, gzlri is yumulurdu. Bir qdr sonra onlar artq kim v harada olduqlarn bel unutmudular. Lakin oyananda xo tccb v heyrt brd.Mridlrdn biri gzlrini ad zaman shr tezdn idi. O, bada idi. Hl ncirin vaxt olmasa da, aac mlli bar gtirmidi. ncirlr el byk v yetimi idilr ki, belsini he vaxt grmmidi. Yaxnlqda rik aaclar var idi. Bir qdr qabaqda zm tnklri saralr, nar aaclar grsnirdi. Fdai hara baxsa meyv v indiydk he yerd rast glmdiyi qeyri-adi iklr grrd. O, hara dmd? Nec bura glib xb? Birdn fdai hiss etdi ki, kims onu izlyir. qz rkk baxlarla yasmn kolunun arxasndan ona baxrdlar. Lakin mridin onlar grdyn yqin edn qzlar ndns qamadlar, utanaraq zlrini bel rtmdilr... Mrid dnn olanlar, ona eyxinin vd etdiklrini xatrlayrd. Bura cnnt imi. Onunla shbt edn bu qzlar is adm vladlar deyil, hurilrdir. Onlar mridi ylndirir, ona ikilr v tamlar verirdilr. O, bir ne gn burada qaldqdan sonra, cnnti gzmk qrarna gldi. Ban o biri banda digr fdai dostu il rastlad. Hr iksi bura eyni zamanda dmd. ylnn fdailr yuxuya getdikdn sonra, shri gzlrini adqda yenidn lamt qalasnda idilr. Bu iki mrid Hsnin ilk ikar idilr.Zaman kedikc cnntin dadn grnlrin say da yzlrl oldu. Oralar grdkdn sonra, bu onlarn stnd sdiklri yegan xatir, yenidn ora dmk hsrti il yaadqlar yegan mid mnbyi idi. Onlar burada yerd hatlyn hr ey yorucu v bdbin idi. gr lmdn sonra onlarn dcyi yer bu qdr gzldirs, niy ora can atmasnlar? (A.Qorbovskiy, . Semenov. Zakrte strani istorii. M., 1988).Lakin bundan sonra ba vernlri Hsn gzlmirdi. Fdailr yenidn cnnt dmk hvsi il zlrin qsd edirdilr. o yer atmd ki, sa qalanlar zn ldrnlr qibt hissi il baxr, onlarn bxtli olduqlarn sylyirdilr. Lakin Hsn tez bir zamanda trfdarlarn inandra bildi ki, zn sui-qsd ednlr he d cnnt dmyiblr, ksin, chnnmin n drin qatnda mskunlablar. Cnnt yol is yalnz ona itat ednlr, ac lm badsini onun mri il inlr aq ola bilr. V bellikl yksln El is mr et, ya Sahib-z-zaman nidalar il Hsn mr etmy balad...Bir sra tdqiqatlar tkilatn ad olan assasin szn, rb dilindn hi sz il qarladrrlar. Bel ki, nvbti mridi cnnt gndrmk n, onu hi vasitsi il yatzdrrdlar.eyxin mrlri hmi qsa olurdu harasa yola dmk, kimis ldrmk. Taprq n qdr tin v thlkli olurdusa, fdailr bir o qdr onu icra etmk stnd mbahis edirdilr. Thlk onlar n irin gln lm idi. Bzn tapr yerin yetirdikdn sonra onlar, htta qamaa, canlarn qurtarmaa bel chd gstrmirdilr. Onlardan biri tapr yerin yetirdikdn sonra, sa-salamat geri qaydarkn, digrlri ona Allah trfindn qbul edilmyn, bxtsiz birisi kimi baxrdlar. Htta taprq yerin yetirilms bel, fdainin qtl yetirilmsi uurlu saylrd, ninki mridin kimis ldrdkdn sonra sa-salamat geri qaytmas...AvropadalmkabusuNizamlmlk olan qsddn v Mlikahn zhrlnmsindn sonra hakimiyyt gln yeni Slcuq sultan ilan yuvasnda bomaq qrarna glir. O, byk qoun toplayaraq, lnt glmi qsri datmaq, lamt dan is yerl-yeksan etmk mqsdi il imala yr edir. Lakin sfr zaman, bir gn yuxudan oyanarkn balncnn yannda yer sanclm xncr grr. Xncrin ucuna taxlmx kazda bu szlr yazlmd: Sn ox qabaa gedirsn!. N oxminli svari ordusu, n hrbi fillr, nd yksk tlim kemi keiki dstlri sultan qoruya bilmzdi. Bu dhtli hqiqti hamdan ox onun z anlamd. El hmin gn hrbi eypurlar sslndi, ordu geri dnrd...N ahzadlr, n hkmdarlar, n d eyxlr sonrak hdfin onlardan kim olacan vvldn tsvvr ed bilmirdilr. lmn lamt eyxi adl qara mlyi bir qorxunc kabus kimi onlarn ba zrind hrlnirdi. Qalrd, qlnc boyuna endirmk. Hsn Sbbahn nvbti ikarn semsind mntiq v ya mna axtarmaq hr zaman mmkn deyildi. Htta uzun msaflr, srhddlr bel Sabbahn hdfi n thlksizliyin tminat deyildi. Avropann gbyind oturan Fransa kral bilirdi ki, onu n ordu, n d saray yanlar qurtara bilck. Onun mri il xsusi tlim kemi cangdnlr dstsi yaradlmd v hr yerd onlar kral mayit edirdilr.Hsn Fransa ahzadlrindn birini ldrmk zamannn glib atdn qrara aldqdan sonra, yazn erkn vaxt iki fdai yola dr. Mridlr payz aylarnda ahzadnin idar etdiyi vilayt atrlar. rqdn glmi tacirlr hmin vilaytin yerli sakinlri n adi hal olduundan, onlara he kim hmiyt vermir. Lakin tacirlr is z nvblrind hamya v hr ey diqqt edirdilr. lk nvbd d ahzad il bal msllri xsusil yrnmy alrdlar. ahzad harada olur, hans yerd daha ox ylnmyi xolayr, bazar gn ibadt etmk n hans kilsy gedir, onu nec qoruyurlar v s. Mlum olur ki, ahzady yalnz kilsd yaxn dmk olar. Bundan sonra hr iki tacir islam dinin iman gtirdiklrin gr peman olduqlarn elan edir v xristianl qbul edirlr. Onlar ahzadnin ibadt n gldiyi kilsy qiymtli hdiyylr balayr, xristianlqla bal btn vacib ibadtlr ml edir, bir gn bel kils xidmtind durmaqdan yaynmrlar. bhsiz ki, btn bunlar yalnz bir ey n idi ikarlarna daha yaxn glmk n sbrl mnasib zaman, gn, an gzlmk. O zaman artq ldki yri xncr ahzadni yaxalayacaqd. V hmin gn yetidi. ahzad qanna qltan olaraq kilsnin da plitlrinin zrin dd. Keikilr ahzady qsd etmi mridlrdn birini yaxalayaraq yerindc ldrdlr. kinci qsdi is ktly qararaq gzdn yayna bilir. Lakin n maraqls da el bu zaman ba verir. Eidilnd ki, ahzad hl sadr, izdihamn arasndan xan mrid ahzady sonuncu lmcl zrbni vurur. Fdainin z is tutularaq ona veriln igncy dzmyrk hlak olur, sevincl, he ndn peman olmadn hayqraraq...Bu cr mridlr malik olan dalar qocas o zaman n dnyann mlum olan btn nqtlrin z qorxunc hakimiyytini tantdra bilmidi. Dmnlrindn c almaq v ya sadc olaraq z thlksizliyini tmin etmk mqsdi il lamt qalasna yollar axtaran hkmdar baa dmk olard. Otuz drd il dalar qocas lqbli Hsn ibn s-Sabbah dnyan idar etdi. V bu otuz drd il rzind o, bir df d olsun qsrin hdudlarndan knara xmad. Zatn buna ehtiyac da yox idi: onun gzlri hr yeri grr, qulaqlar hr eyi eidir, llri is hr yer atrd. ldn-il lamt fdailrinin sralar genilnirdi. Yeni-yeni gnclr qsrin darvazas nnd rti szlri sylyir v darvazann qaplar ar-ar alaraq onlar iri dvt edirdi. Bir mddt sonra el hmin qaplar onlar yenidn dnyaya qaytarrd, lakin baqa insan kimi, eyxi n hr eyi gz ala biln fdai kimi.Dananba mczsiZaman-zaman qsrd qalan adamlarn da edam hyata keirilirdi. Hsn elan edirdi ki, kimdns naraz qalb v bu sbbdn onun bann ksilmsini mr edib. Adtn ba il xdahafizlnlr Hsn yaxn v hamnn tand xslr olurdu. Ham edamn ba verdiyini eitdikdn sonra Hsn bir ne gnci yanna araraq yer dnmi xlnin stnd olan boqab gstrirdi. Boqabn iind yenic ksilmi insan ba isti qan iind bulanrd.- Bu insan mni aldatd Hsn deyirdi - o bel hesab edirdi ki, mndn z yalanlarn gizld bilck. Lakin Allahn izni il mn hr ey mlumdur. Budur indi o, olub. Lakin l ikn d o mnim hakimiyytim altndadr. gr istsm el o an bu ba dirild bilrm. Dua oxuduqdan sonra, Hsn havada bir ne sehrli fiqurlar czr v btn izlyicilri dht gtirn hadis ba verir. Boqabn iind olan ksilmi ba qanla dolmu gzlrini aaraq onlara baxrd. Hsn baa baxaraq sorudu: Allahn ad il sn and verirm, cavab ver! Sn hmin mrsn ki, mnim ardmca gedn ilk fdailrdn oldun?. V ba cavab verdi: Bli, mn mrm. Mn snin ardnca gedn v cnntin lzztini alan ilk fdailrdnm. Mn snin ltfn layiq deyilm. Allah sndn raz olsun!. rid olan hr ks danann ssini tanyrd v burada he bir bh yeri ola bilmzdi. Bu hqiqtn d mr adl mrid idi v ksilmi ba danrd.- Soruun, - Hsn tklif edirdi istdiyiniz, ryinizdn ken hr eyi soruun v o, mnim sehrimin tsiri il siz cavab verck.Dhtdn yerind donmu gnc mridlr n sorusalar, ksilmi ba onlara dqiq cavab verirdi. Onlar ota trk etdikdn sonra is, Hsn mr edirdi ki, digr mridlri yanna arsnlar. Bununla da Hsnin hdudsuz v dht saan an-hrti bard yeni hvalat ox kemir ki, btn lamt, oradan is dnyaya yaylr. Htta llr bel onun hakimiyytin tabe olurlar, - Hsn haqqnda bel deyirdilr.Ksilmi ba il tklikd qaldqdan sonra, Hsn nimni knara kirdi. Nim qoyulmu yerin altnda qazlm kiik xndkd oturan fdai, eyxdn soruurdu: Mn dz dandmm, byk eyxim?. Hsn is H, sndn raz qaldm cavabn verirdi. Bir saat kemmi, l il dananlar yenidn hmin ksilmi ba gr bilrdilr. Frq yalnz onda idi ki, bu df ba hqiqtn ksilmi halda nizy sanclr v qsrin darvazalar qarsnda nmayi etdirilirdi. Darvaza qarsnda toplaan onlarla insan, nizy taxlm bu ksik ban bir mddt nc Hsnin mri il nec dandn v ona veriln suallara nec cavab verdiyini digrlrin sylyirdilr. Btn bu olub-kenlrdn sonra lamt eyxinin qeyri-adi hakimiyytindn nec bhlnmk olard?NizamiGncvi,mrXyyamvlamtHsn s-Sabbah haqqnda orta sr mnblrind qeyd ediln mhur hadislrdn biri d dahi zbk airi mr Xyyam il baldr. Nizamlmlkn Mcmul v saya (Vsiyytlr toplusu) adl srind nql ediln bu hadisy gr, Nizamlmlk, mr Xyam v Hsn s-Sabbah gnc yalarnda eyni mdrsd oxuyublar. Onlar sz verib hd peyman balayrlar ki, kim birinci olaraq byk bir mnsb atsa, digrlrini d irli krk onlara kmk edck. Zahirn bu rvayt bzi tarixi hadislr baxmndan mmkn olduu halda, baqa faktlar bunun hqiqt olmadn ortaya qoymu olur. Bel ki, biz, srin son drc grkmli alim v airi olmu mr Xyyamn hqiqtn d Niabur yaxnlnda knd aldn, orada yaayaraq yaratdn, Hsn Sabbahn Nizamlmlk vasitsi il sarayda vzif aldn grrk. Lakin digr trfdn, bu tarixi xsiyytlr arasndak ya frqlri onlarn gnclikd bir yerd oxuya bilcklrini tamamil bh altna alr. Tarixdn mlum olduu kimi, Nizamlmlk 1018-ci ild, Xyyam 1040-c ild anadan olub. Hsn Sabbahn anadan olduu tarix mnblrd dqiq gstrilms d, tqribn XI srin 50-60-c illri ehtimal edilir. Bu qdr ya frqlri olan adamlarn gnc yalarnda bir mdrsd thsil almalarn, lbtt, ciddi bir hkm kimi qbul etmk olmaz. Lakin qeyd etmk lazmdr ki, Sabbahn mr Xyyama byk simpatiyas olub. Htta bildirildiyin gr, air, n tin anlarda Hsndn iltifat v himay grb.Lakin Xyyamdan frqli olaraq Azrbaycan v trk poeziyasnn tkrarolunmaz dhas Nizami Gncvinin lamt eyxlri il mnasibti pis olub. Bzi mnblr gr, Azrbaycan Atabylr Dvltinin grkmli hkmdar Qzl Arslan Gncnin yaxnlnda yerln Hmduniyan kndini byk air balayr. Kndin vvlki sahibi is lamt il laqd olan birisi imi. Nticd kndin lindn xmas il barmayan hmin xs, kmk n lamt ismaililrin mracit edir v himay istyir. ox kemir ki, Nizami fdailrdn mktub alr. Mktubda tklif edilir ki, air Qzl Arslann balad kndi khn sahibin qaytarsn v cm mscidin gedib tvb namaz qlsn. Bir trfdn ataby Qzl Arslan, digr trfdn is irvanah Axstan zn arxa biln Nizami lamt eyxinin xbrdarlq mktubuna hmiyt vermir. smaililr bir ne df xbrdarlq kimi, air gndrilmi hdiyy karvanlarn qrt etslrd, air bunu da ciddiy almr. Nticd hmin dvrn lamt eyxi alqara daisin airi czalandrmaq, Hmduniyan kndini is vvlki sahibin qaytarmaq bard fitva verir. alqara daisi is z nvbsind mridlrdn birini airin ardnca gndrir. Eyni zamanda lamt mridlrin qar amansz tqib balayan ataby Qzl Arslan czalandrmaq n bir ne fdai yola dr. kincilr mqsdlrin atrlar, ataby ldrlr. Birinci taprqla bal is hr ey nzrd tutulduu kimi olmur.Fdailr sonuncu xbrdarlq kimi, gec airin evin girib balncnn yanna baq saplayrlar. Bunun da nticsiz olduunu grn qatillr nvbti gec ev basqn edirlr. Lakin shvn Nizami Gncvinin yerin hyat yolda Gvhri ldrrlr...DalarqocasnnsonuLakin, zaman hamya olduu kimi, Hsnin zn qar da amansz v laqeyd idi. Dalar qocas bu ac hqiqti baa drd. Onun iki olu, iki daya, iki fdaisi var idi. V yax olard ki, Hsn hakimiyytini ya onlarn hr iksin, ya da birin verydi. Lakin hkmdarlarn tcrblri il yaxndan tan olan Hsn onu da bilirdi ki, lmndn sonra, onun vladlar biri-biri il hakimiyyt stnd savaa qalxa bilrlr, bu is triqti bir-biri il dmnilik edn iki tkilata paralaya bilr. Bu hkmdar varisliyinin ac hqiqti idi. Onun vladlar z zrilrind qarda qatili damasn v n sas da Hsnin byk ziyytlr hesabna rs gtirdiyi, ona hr eydn doma v ziz olan tkilatn mhv etmk taleyini gzdirirdilr. Bu sbbdn Hsnin gldiyi qnat gr, qurbansz tmk olmazd. Hsn z qurbanlarn verdi, hr iki vladn ldrtd. lmnn yaxnladn hiss etdiyi zaman is, ii davam etdirmyi bacaracq birisin thvil verrk el hmin gn vfat etdi.Hsnin xliflri onun yolunu davam etdirirlr. Triqt yaradcsnn dvrnd olduu kimi, sonralar da z hdudsuz hakimiyyti il btn dnyan lrzy salmaqda davam edir. mperator v hkmdarlar, krallar v ahlar z elilrini lamt gndrir, qsrin eyxi elilri qbul edrk ltf gstrrs, zlrini dnyann n xobxt bndlri sayardlar. Bu sbbdn d xa yrlri zaman Avropann n gizli v qdrtli tkilat olan tamplierlr ismaililrl mttfiq olarkn bunu zlrinin n byk uuru hesab etmidilr.llr tr, lamtn gizli tkilat is tarix shnsindki yolu il he n olmam kimi gedir, Hsndn sonrak varislr biri-birilrinin ardnca dnyaya meydan oxumaqda davam edirdilr. Htta lamt eyxliyini II Hsn kimi ln v iddial birisi qbul etdikdn sonra, gzlnilnlrin ksin olaraq triqt n ziflyir, n d dalr. II Hsn Allah il mridlr arasnda eli, XII imam funksiyas il razlamayaraq, daha da irli gedir. O, elan edir ki, Allah onun dili il danr. Hsn btn trfdarlarna byan edir ki, Allahdr v Tanr onun cismind qrar tutub. Bundan bel yalnz ona inananlar btn ibadtlrdn v ya salardan azaddrlar. Artq mridlr n istslr onu ed bilrdilr v onlarn qarsn ks bilck he kim, he n, he bir qvv yox idi, yalnz Hsnin simasnda qrar tutan Tanrdan baqa.II Hsndn sonra eyxliy olu II Mhmmd glir. Mhmmd allahlq iddiasna dms d, onun baqa bir akri ortaya xr. eyx tlb edir ki, ham onu filosof v air kimi tansn. Artq siyasi intriqalar, hkmdarlar qorxu altnda saxlamaq yaddan xmaqda idi. Mhmmdin dmnlri onun istedadn bh altna alanlar v qlmindn xan qsidlri bynmynlr idi. rann o dvrd mhur alimlrindn biri Mhmmdin yaradcln tnqid etmk kimi byk risk atlr. ox kemir ki, gec ikn lamtdn olan apar airin evin daxil olur. Eli air iki yol tklif edir: ziyal olduu n srtli v arsz lm v ya bir daha tnqid dilin gtirmmk rti il hyat v tqad kimi ild bir ne min qzl pul. Tbii ki, air ikinci yolu seir.1256-c ild Monqol svarilri n Asiyan tar-mar etdiklri zaman, lamt qalas da squta urayr. yirmi ildn sonra Mmlklr Suriya v Livanda tkilata sonuncu zrblri endirirlr. Assasiyunlarn tkilat belc mhv edilir...Son1810-cu ild Aleppodak (Suriya) fransz konsolu, kraln tlb etdiyi lazmi mlumatlar toplayarkn, assasiyunlar bard mlumatlara rast glir. Tkilat hl d faliyytini davam etdirmkd idi. Tkilatn eyxi, sfahan il Tehran arasnda yerln kiik kndd mskunlamd. eyxi trfdarlar v onu az qala tanr kimi qbul edn mridlri qoruyurdu. Konsul yazrd: Onun trfdarlar iddia edirlr ki, o, mczlr trd bilir.Assasiyunlar bard daha bir fakt, 1866-c ild ortaya xr. O zaman Britaniyann kolonial mhkmsi Bombeyd maraql bir ii tdqiq edirdi. Mhkmy riz il mracit ednin ismi Aa-Xan idi. O, iddia edirdi ki, assasiyunlarn drdnc eyxinin nticsidir. Lakin Bombey kastas ona vergi vermkdn imtina edir. Shbt o zaman n byk mbldn 10 min funt sterlinqdn gedirdi. Mhkm aydnladrr ki, szgedn kastann zvlri hqiqtn d assasiyunlarn tkilatna qbul olunubmular v ismaililrin bas olan Aa-Xan, hminin assasiyunlarn lideri hesab olunur.nny gr Aa-xan titulu nsildn-nsl kemir, hr eyx z ondan sonrak varisi tyin ed bilr. Sonuncu (hazrda o, sadr) Aa-Xan 1997-ci ild eyxliyi z babasndan qbul edib. Hmin dvrd o, idman avtomobillrini v ylnmy xolayan gnc bir olan idi. Bu onun haqqnda mtbuatda yazlm v bilinn yegan eydir. Artq o, ismaililrin 49-cu imamdr IV Krim Aa-Xan.