Lanet toynaklar! Yine yanlış düğmeye bastım! Kim geliştirdi bu panelleri, rakunlar mı?

Lanet toynaklar! Yine yanlış düğmeye bastım! Kim geliştirdi bu panelleri, rakunlar mı?

UNIVERSAL DESIGN

Naşide IŞIK

Hacettepe Üniversitesi/BÖTE/HCI 3

OVERVIEW• Evrensel Tasarım, her koşulda herkes tarafından

kullanılabilsin diye sistem tasarımı ile ilgilidir.• Multi-Modal (Çoklu) sistemler etkileşimde birden

fazla insan giriş kanalını kullanır. Bunlar:o Speech(Konuşma),o Non-speech Sound(Ses),o Touch(Dokunma),o Handwriting(El yazısı),o Gestures(Jest-mimik).

• Evrensel Tasarım, farklılıklar için tasarım anlamına gelir.o Engelli insanlar(duyusal, fiziksel, bilişsel bozukluk)o Farklı yaştaki insanlaro Farklı kültür-kökene sahip insanlar


TOPICS• Universal Design Principles• Multi-Modal İnteraction• Designing for Diversity


UNIVERSAL DESIGN PRINCIPLES(1)

• Evrensel Tasarım, ‘Mümkün olduğunca her durumda, mümkün olduğu kadar insan tarafından kullanılabilen ürün tasarım süreci’ olarak tanımlanmıştır.

Peki bu pratikte ne demektir?• Herkesin kullanabileceği bir tasarım

yapmak mümkün mü?• Eğer yaparsak, ne kadar pratik olabilir?• Maliyeti engelleyici olmaz mı?



• Herkesin erişebileceği bir tasarım tasarlamayabiliriz,

• Kullanılan bir ürün sonucunda herkeste aynı deneyimin olduğunu garantileyemeyiz,

AMA;• Evrensel tasarım amaçları doğrultusunda

çalışabilir ve eşdeğer bir deneyim sağlamayı deneyebiliriz.



Farklı kullanıcılara hitap eden tasarımlar:• Fiziksel engelliler için kaldırımlar• Görme engelliler için platform• Sensörlü kapılar• Görsel-işitsel asansörler



• North Carolina State University in the USA (1990)

• Bütün alanları kapsayacak şekilde oluşturulan bu ilkeler, etkileşimli sistem tasarımı için de kullanılabilir.o equitable use(Eşit-Adil Kullanım İlkesi),o flexibility in use(Kullanımda Esneklik İlkesi),o simple and intuitive to use(Basit ve Sezgisel Kullanım),o perceptible information(Anlaşılabilir Bilgi İlkesi),o tolerance for error(Hata Toleransı),o low physical effort(Düşük Fiziksel Çaba),o size and space for approach and use(Yaklaşım ve Kullanım için

Boyut ve Alan),


UNIVERSAL DESIGN PRINCIPLES(equitabl

e use)• Tasarım, farklı yeteneklerdeki insanlar için

kullanışlı ve çekici olmalıdır.• Hiçbir kullanıcı göz ardı edilmemeli ve

etiketlenmemelidir.• Herkes için erişim ya aynı olmalı ya da eşit

kullanım desteklenmelidir.


UNIVERSAL DESIGN PRINCIPLES(flexibility in

use)• Tasarım, farklı yetenek ve tercihlere

o ‘Kullanım yöntem tercihleri içeren,o Kullanıcının hızı, hassaslığı ve davranış

biçimine uyarlanabilen’ izin vermelidir.


UNIVERSAL DESIGN PRINCIPLES(simple and intuitive

to use)• Tasarım, kullanıcının bilgi, deneyim, dil

veya konsantrasyon düzeyi ne olursa olsun basit ve sezgisel kullanım sağlamalıdır.

• Tasarım, kullanıcının beklentilerini desteklemeli ve farklı dil-okuryazarlık becerilerini karşılamalıdır.

• Karmaşık olmamalı, teşvik edici olmalı ve dönüt sağlamalıdır.


UNIVERSAL DESIGN PRINCIPLES(perceptible

information)• Tasarım, çevre koşulları veya kullanıcı

yeteneklerine bakmaksızın etkili bilgi iletişimi sağlamalıdır.

• Sunum çeşitliliği önemlidir: Bilgi farklı formlarda (grafik, sözel, metin, dokunma…) sunulmalıdır.

• Önemli bilgi vurgulanmalıdır.• Sunum farklı araç ve tekniklerle

desteklenmelidir.


UNIVERSAL DESIGN PRINCIPLES(tolerance for

error)• İstenmeyen davranışların veya hataların

etkisi en aza indirgenmelidir.• Potansiyel tehlike durumları ortadan

kaldırılmalı ya da ulaşılması zor olmalıdır.• Potansiyel tehlikeler uyarıcılarla koruma

altına alınmalıdır.


UNIVERSAL DESIGN PRINCIPLES(low physical

effort)• Sistemler, fiziksel çaba ve yorgunluğu en

aza indirgeyerek rahat kullanılacak şekilde tasarlanmalı.

• Sistem fiziksel tasarımı, kullanıcının işlem sırasında doğal vücut duruşunu korumasına izin vermelidir.

• Sürekli ve tekrarlanan işlemlerden kaçınılmalıdır.


UNIVERSAL DESIGN PRINCIPLES(size and space for

approach and use)• Kullanıcının beden ölçüsü, duruşu,

hareketliliği ne olursa olsun sisteme erişebilmeli ve kullanabilmedir.

• Önemli unsurlar oturan veya ayakta duran kullanıcılar için aynı görünürlüğe sahip olmalıdır.

• Bütün fiziksel bileşenler oturan veya ayakta duran kullanıcılar için kolayca ulaşılabilir olmalıdır.


MULTI-MODAL INTERACTION(1)

• Etkileşimin birden fazla çeşidiyle bilgiye erişim sağlanması, evrensel tasarımın önemli bir ilkesidir. Bu tasarım; çoklu- model etkileşimine dayanır.

• Beş duyu:



Çoğu etkileşimli sistemde grafik, yazı, video ve animasyon kullanılır.

Bir şeyden başka bir şeye dikkatimizi çeken ipuçları ve işaretler sağlar.

Dokunsal geri bildirim formları sunar.

Daha az değerde olan, ama günlük hayatımızda bilgi edinmemizi sağlayan formlardır.



• Çoklu-model etkileşimli sistemler, kullanıcının kendi yeteneklerine en uygun etkileşim yolu ile erişmesine olanak verir.

• Çoklu model etkileşim reduntant system(Aynı bilginin farklı kanallardan iletilmesi) ile alakalıdır.


MULTI-MODAL INTERACTION(Sound in the

interface)• Ses, kullanışlılık için önemli bir katkı

sağlayıcıdır.• Ses eklenmesinin, hataları azalttığı

yönünde deneysel çalışmalar vardır.• Ses ve görüntü içeren sunumlar, evrensel

tasarımı göstermektedir. (Görme ve işitme engelli kullanıcılar için…)

• Kötü aydınlatılmış ve gürültülü ortamlarda bilgiyi erişebilir sağlar.



interface)• Kullanabileceğimiz iki tür ses vardır:

o Speech(Konuşma)o Non-speech(Sözsüz)



interface)Speech in the interface• Dil, zengin ve karmaşıktır.• Çocukken konuşmayı doğal yolla öğreniriz.

(Çevremizdekileri dinleyip, onları taklit ederek.)

• Dilin karmaşık yapısını farkına varmadan konuşmayı öğreniriz.

• Bu karmaşık yapı, konuşmanın bilgisayar tarafından tanınması ve sentezlenmesini zorlaştırmaktadır.



interface)Speech in the interfaceStructure of speech: Bilgisayar tabanlı tanıma ve konuşmanın oluşumu ile ilgili problemleri çözmek istiyorsak; öncelikle konuşmanın temel yapısını anlamalıyız. Mesela İngilzcede 40 ses(24-16) vardır.- Türkçede 29 ses.



interface)Speech in the interfaceSpeech recognition:

• Konuşma tanıma sistemleri ile ilgili her ne kadar çok çalışma yapılsa da başarıları tek kullanıcılı sistemler için sınırlı kalmıştır.

• Dilin karmaşıklığı başarıda bir engeldir, ama pratikte problemler konuşulan kelimelerin otomatik tanınmasıyla ilgilidir.(Arka plandaki gürültü, konuşurken ııı-iii gibi sesler çıkması, herkesin ses tonunun farklı olması gibi…)

• Konuşma tanıma mevcut kanallara ek veya birincil kanal olarak başka bir iletişim olanağı sağlar.

• Mesela: Bir fabrikada kullanıcının elleri başka bir işlem yaparken; konuşma ideal bir giriş ortamı sağlayabilir.

• Görsel, fiziksel ve bilişsel engele sahip bireyler için alternatif bir giriş ünitesi sağlar.



interface)Speech in the interface• İlk başarılı konuşma tabanlı sistem sesli

daktilo, benzer sesleri bir araya toplayan sinirsel bir şebekeyi kullanır.

• Fincede konuşma girdisinden yazılan çıktıyı üretmek için tasarlanan bu daktilo, bir özel konuşmacıdan girdileri alır ve sonra çıktıları diğerlerine geneller.



interface)



interface)Speech in the interfaceSpeech synthesis: Konuşma tanınmasının tamamlayıcısı konuşma sentezidir. Kullanıcılar için bilgisayarların günlük hayatlarında diğer insanlar gibi konuşarak iletişime geçmesi ilgi çekicidir.Konuşma sentezi yardımcı bir iletişim aracı olabilir.(Görsel ve fiziksel engelli bireyler için.)Sentez işlemi tanıma işleminden daha karmaşıktır.



interface)Uninterpreted speech: Önceden kaydedilmiş mesajlar bütünleştirilmek veya görsel bilginin yerini almak için kullanılabilirler. Kayıtların kalitesi düşük olsa bile, doğal insan seslerinden oluşur.Konuşma segmentleri birlikte kullanılarak mesaj oluşturulur. (Havaalanı-demiryolları duyuruları)



interface)Non-speech sound: • Avantajları:

o Daha çabuk özümsenme (Ne söylendiğini anlamak için tamamını dinlemek zorunda değiliz)

o Herhangi bir dile bağımlı olmama(Başka bir dile çeviri yok.)• Dezavantajları:

o Mesajın açık olmasına karşın, öğrenilmesinin zorunlu olmasıdır.Etkileşimli sistemlerde değişik yollarla kullanılabilirler:

o Geçici-süreksiz bilgi sağlamak için.o Arka plandaki işlemlerin durum bilgisini sağlamak için.o Arayüzde görsel bilgiyi desteklemek için.



interface)Auditory icons: • Arayüzdeki nesnleri ve hareketleri

doğal seslerle tanıtmak için kullanır.(Geri dönüşüm kutusunu boşaltmak.)

• Her işlemin doğal sesi oluşturulamayabilir. (Dosya taşıma)

Earcons: • Doğal seslere alternatif bir yol

yapay-sentetik sesler oluşturmaktır.

• Olayları ve nesneleri ifade etmek için nota sembolleri kullanırlar.


MULTI-MODAL INTERACTION(Touch in the interface)

• Bilgi gönderme ve alma için kullanılan tek duyudur.

• Arayüzde dokunmanın kullanımı dokunsal (haptic) etkileşim olarak bilinir.o Deri ile algılama (Cutaneous): Dokunarak algılamao Kinestetik: Hareket ve pozisyon ile algılama

• Her iki algı türü de; hem şekil, doku, dayanıklılık, sıcaklık gibi özelliklerin hem de genişlik, yükseklik, pozisyon gibi özelliklerin algılanmasında yardımcıdır.(Nesnelerin karakterleri+aktivitelerin simülasyonları)


MULTI-MODAL INTERACTION(Touch in the interface)


MULTI-MODAL INTERACTION(Handwriting

recognition)• Konuşma gibi, el yazısı da iletişimin çok doğal bir

formudur.• Elle yazılmış girişi yorumlamak, oldukça ilgi

çekicidir.• El yazısının metinsel ve grafiksel kullanımı vardır.



recognition)El yazısı tanıma teknolojisi:• Sayısallaştırılmış tablet: El yazısını

yakalamak için kullanılır. Ekrandaki bilgileri sadeleştirerek elektronik kağıt üretir.



recognition)• Kişilerin el yazıları birbirinden farklıdır,

aynı kişinin el yazısı bile bir süre sonunda değişebilir.

• Metnin içeriğinin belirlenmesine çalışılması ve parçların sayısallaştırarak farklı karakterlere ayrılması işlemleri tanıma problemlerine neden olur.


MULTI-MODAL INTERACTION(Gesture recognition)• Hareket, bilgisayarı kontrol etmesi,

yazıların olmadığı ve diğer duyuların tamamen meşgul olduğu bazı durumlarda faydalı olacaktır. (Ör: işitme kaybı olan.)

• Kişiye göre değişiklik gösterir.(Kullanıcıya bağlı bir olay)


MULTI-MODAL INTERACTION(Gesture

recognition)• Konuşmanın tanınmasıyla birlikte, kullanıcının

nerede olduğunu anlamasını ve nasıl hareket etmesi gerektiğini sağlar. (Her bir modelleme birbirini destekler.)


DESIGNING FOR DIVERSITY(Designing for users with

disabilities)• Evrensel tasarım ilkelerine göre

tasarım yapılacaksa; insanların, farklı ihtiyaç ve sınırlılıklara sahip olduğunu unutma!!

• Buradaki çeşitlilikler:o Engelo Yaş o Kültür



disabilities)• Her ülkede en az %10luk bir kesim

bilgisayarla etkileşimini engelleyecek bir engele sahiptir.(Duyusal, fiziksel ve bilişsel engel)



disabilities)Visual impairment:Görme engeli olan kullanıcılar için;• Ses kullanımı(Speech, earcons, auditory

icons)• Dokunma kullanımı



disabilities)Hearing impairment:• Görme engelli kullanıcılara göre işitme

kaybı olan kullanıcılar daha az sıkıntı yaşar.(Çünkü etkileşimli tasarımlarda görsel kanal daha çok kullanılır.)

• Çoklu ortam sunumlarında sesin çok kullanılmasına ek olarak metinsel bilgi de kullanılmalıdır.



disabilities)Physical impairment:• Kontrol ve hareket noktasında sıkıntı

yaşanır.(fare, touchpad kullanımı…)• Bu durumda; konuşma giriş ve çıkışı

alternatif seçenekken, diğer seçenek ise eyegaze(göz ile kontrol) sistemleridir.



disabilities)Speech impairment:• Konuşma ve duyma engeli olan kullanıcılar

için, multimedya sistemleri yapay konuşma, metne dayalı iletişim ve konferans sistemi dahil bir çok iletişim aracı sağlar.(Metne dayalı iletişim yavaştır, iletişimde etkisi daha azdır.)



disabilities)Dyslexia:• Metin tabanlı bilgilerin bulunmasında

zorluk çekilebilir.• Konuşma giriş ve çıkışı, okuma ve yazma

gereksinimi azaltılabilir veya hece doğrulama olanakları bu kullanıcılara yardımcı olabilir.

• Metin tabanlı bilgi grafikle desteklenerek metnin kavranılabilirliği kolaylaştırılmalıdır.



disabilities)Autism:• Bireyin insanlarla ve çevresiyle olan iletişim ve

etkileşim yeteneğini olumsuz etkiler.(Sosyal etkileşim, iletişim, hayal gücü)

• İletişim ve etkileşim otistik insanlar için en büyük zorluktur.

• Teknolojinin evrensel tasarımı bu bireylere nasıl yardımcı olur?(İletişim ve Eğitim)

• Bilgisayar destekli iletişim ve sanal çevreler bu bireylerin çevresindeki kişilerle iletişimini kolaylaştırır.

• Bilgisayar otistik kişilerin eğitiminde önemli bir etkendir.


DESIGNING FOR DIVERSITY(Designing for different

age groups)• Sınırlılıklar yaş ile birlikte artış

göstermektedir. • 65 yaş üstü insanların yarıdan fazlasında

çocuklarda sahip olunan sınırlılıklar görülmektedir.

• Etkileşimli sistemler kullanılırken özel ihtiyaçlar olabilir.(çocuklarda ve yaşlılarda.)



age groups)Older People:• Yaşlı kullanıcıların teknolojiye karşı isteksiz

olduklarını gösteren herhangi bir delil yoktur.

• Aksine etkileşimli sistem uygulamalarına istekleri artmaktadır.

• Yaşlılar, diğer yaş grubu insanlarına göre engelleri olduğu için farklıdır.(Görme, duyma, hareket kaybı.)

• Mesela:o Sosyal etkileşimlerini kolaylaştırma: E-posta ve anlık mesajo Hafıza kayıplarında zihinsel destek: Mobil teknoloji



age groups)Older People:• Teknoloji yaşlı insanlara en iyi desteği nasıl

sağlar?• Tasarımda anahtar konular nelerdir?• Tasarım sürecine yaşlı bireyler etkili bir

şekilde nasıl dahil edilebilir? gibi soruların önemi gelecekte artacaktır.



age groups)Children:• Yaşlılar gibi çocukların da teknoloji kullanımındaki

ihtiyaçları farklıdır. (3 yaşındaki çocuk ile 12 yaşındaki çocuk.)

• Yetişkinlerden farklı olarak amaçlara, sevdikleri ve sevmedikleri şeylere sahiptirler.

• Küçük çocuklar el-göz koordinasyonu gelişmediği için klavye kullanımında sorun yaşayabilirler. Alternatif olarak kalem tabanlı arayüzler kullanılabilir.

• Klavye-fare = dokunma-el yazısı• Deneyimlerini geliştirmek için bilgi metin, grafik ve

ses içerecek şekilde sunulabilir.


DESIGNING FOR DIVERSITY(Designing for cultural

differences)• Farklı dildeki veri tabanı kaynaklarında araç

çubukları, menü maddelerinin hata mesajlarının ve diğer metinlerin yerel dile çevrilmesine yardımcı olur.

• Semboller farklı kültürlerde farklı anlamlara gelirler. (tik-çarpı işareti)

• Arayüzde kullanılan renkler(kırmızı,=olumsuz, yeliş=olumlu) evrensel akımı yansıtır.

• Kırmızı olumsuz anlamda kullanıldığı halde yaşam(Hindistan), mutluluk(Çin) ve krallık(Fransa) anlamlarında da kullanılabilir.

Documents

Lanet toynaklar! Yine yanlış düğmeye bastım! Kim geliştirdi bu panelleri, rakunlar mı?