Лекц-2

Зах зээл гэж юу вэ? Үйлдвэрлэгч, хэрэглэгчийн худалдах, худалдан авах үйл ажиллагаа хэрэгжиж байгаа газар юм.

Арилжаалагдаж байгаа зүйлээс нь хамааруулан зах зээлийг 3 ангилдаг:

Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээл

Хүчин зүйлийн зах зээл

Санхүүгийн зах зээл гэж ангилдаг.

Энэ зах зээл дээр:

Эцсийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ

Хагас боловсруулагдсан бүтээгдэхүүн арилжаалагддаг.

Пүүсүүд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэн нийлүүлж, өрхүүд түүнийг худалдан авч хэрэгцээгээ хангадаг.

Энэ зах зээл дээр үйлдвэрлэлийн орц болон ашиглагддаг эдийн засгийн нөөцүүд арилжаалагддаг.

Өрхүүд өөрт байгаа хүчин зүйлүүдийг зах зээлд нийлүүлж, пүүсүүд түүнийг нь худалдан авдаг.

Арилжаалагдаж буй зүйлээс нь хамааруулан дотор нь:

Хөдөлмөрийн зах зээл

Капиталын зах зээл

Газрын зах зээл гэж ангилдаг.

Энэ зах зээл дээр:

Төрөл бүрийн үнэт цаас

Бонд, хувьцаа

Гэрээ зэрэг санхүүгийн активууд арилжаалагддаг.

Мөнгөн хөрөнгөө эргэлтэнд оруулж, ашиг олох зорилготой хөрөнгө оруулагчид, хөрөнгө оруулалтын, санхүүгийн эх үүсвэр шаардлагатай өрх болон пүүсүүд арилжаанд оролцдог.

Зах зээлХудалдан

авагч \эрэлт\Худалдагч

\нийлүүлэлт\

Бүтээгдэхүүн,үйлчилгээний

зах зээлӨрхүүд Пүүсүүд

Хүчинзүйлийн зах

зээлПүүсүүд Өрхүүд

Юуг ? – Юу үйлдвэрлэх вэ?

Яаж ? – Яаж үйлдвэрлэх вэ?

Хэнд ? – Хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ?

Эдийн засгийн үндсэн асуудлыг хэрхэн яаж

шийдвэрлэж байгаагаас хамааруулаад

эдийн засгийн тогтолцоог ангилна.

Хугацааны тухайн агшинд ямар бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг ямар хэмжээгээр үйлдвэрлэхийг шийддэг.

Үүнтэй холбоотойгоор бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг:

Хувийн хэрэглээний

Үйлдвэрлэлийн зориулалтын \үйлдвэрлэлийн нөөц\ гэж ангилдаг.

Пүүсийн хувьд хамгийн их ашиг олох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэнэ.

Хязгаарлагдмал нөөцийг ямар харьцаагаар, ямар хослолоор хэрэглэж, ямар технологийн дагуу уг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэхийг тодорхойлно.

Үйлдвэрлэл яаж зохион байгуулагдах нь дараах 3 асуудлаас бүрдэнэ.

Салбаруудын хооронд эдийн засгийн нөөцүүд хэрхэн яаж хувиарлагдах ѐстой вэ?

Салбар бүрт ямар пүүс үйлдвэрлэл явуулах ѐстой вэ?

Пүүс тус бүр эдийн засгийн нөөцийн ямар хослол, ямар технологи ашиглах ѐстой вэ?

Энэ асуудал нь маркетингийн үйл ажиллагаатай холбоотой.

Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нь хэрэглэгчидэд хувиарлагдахдаа тэдний хүсэл сонирхол болон худалдан авах чадвараас хамаардаг.

Эдийн засгийн асуудлаа хэрхэн шийдвэрлэж байгаагаар нь эдийн засгийг 4 тогтолцоонд ангилдаг.

Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоо

Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцоо

Холимог эдийн засгийг тогтолцоо

Уламжлалт эдийн засгийн тогтолцоо

Өрхүүд хөдөлмөр, газар, капитал, үйлдвэрлэл эрхлэх ур чадвар гэсэн 4 төрлийн нөөцийг эзэмшдэг. Түүнийгээ пүүсүүдэд зарж орлого олдог.

Өрхүүд хөдөлмөрөө зарж цалин, капиталаа нийлүүлж хүү, газраа нийлүүлж рент, үйлдвэрлэл эрхлэх ур чадвараа нийлүүлж ашиг олдог.

Олсон орлогоороо бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээлээс хэрэгцээтэй зүйлээ худалдан авна

Засгийн

газар

Өрх

ХЗЗЗ

Пүүс

БҮЗЗ

Хөдөлмөр, капитал, газар, ААЭУЧ

Ц, Х, Р, АТатвар

Татвар

Газар, ААЭУЧ, хөдөлмөр, капитал

Үйлдвэрлэлийн зардал

Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ

Хэрэглээний зардал

Орлого

Бүтээгдэхүүн,үйлчилгээ

Хууль, журамзохицуулалт

Хууль, журамзохицуулалт

1

2

4

3

I – Өрх гэрүүд өөртөө бэлэн байгаа нөөцийг захзээлд гарган (худалдах, түрээслэх) орлого олох үешат

II – Үйлдвэрлэлд шаардлагатай нөөцүүдийгхудалдан авч бэлтгэх үе шат

III – Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг борлуулжорлого олох үе шат

IV – Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг худалдан авч,хэрэгцээгээ хангах үе шат

◦ Биет эргэлт

◦ Мөнгөн эргэлт

2/16/2011 14

Эдийн засгийн хязгаарлагдмал нөөцөөрөөүйлдвэрлэж чадах үйлдвэрлэлийн боломжийн дээд хэмжээнийг үйлдвэрлэлийн боломж гэнэ.

Түүний график дүрслэлийг үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй гэдэг.

Үйлдвэрлэлийн боломжид дараах нөхцөлийг тавьдаг.◦ Үйлдвэрлэлд ашиглагдаж буй нөөцүүд тогтмол◦ Техник технологи тогтмол

◦ 2 төрлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ үйлдвэрлэх

Жиш: Тухайн эдийн засаг бүх нөөцөөрөө

18тн мах эсвэл 40тн гурил үйлдвэрлэх боломжтой.

Гурил (тн) Мах (тн)

А 0 18

В 10 16

С 20 12

D 30 7

E 40 0

F – нөөцөө дутуу ашиглаж байгааг харуулж байна

J – үйлдвэрлэх боломжгүй бүтээгдэхүүний хэмжээ юм.

2/16/2011 16

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

0 10 20 30 40 50

Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй

Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй

JC

F

гурил

мах

А

B

D

E

Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй нь тухайн эдийн засаг бүх нөөцөөрөө мах, гурил гэсэн хоѐр бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх янз бүрийн боломжит сонголтуудыг харуулж байна.

Хэрэв нэг цэгийг нь сонговол бусад сонголтын боломжийг алдах болно.

Ингэснээр бусад сонголтуудаас олох боломжит ашгаа алдах бөгөөд үүнийг эдийн засагт алдагдсан боломжийн зардал буюу алдагдсан боломжийн өртөг гэдэг.