Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
2015
http://www.hamrarnir.is
Leikskólinn Hamrar
2
3
Efnisyfirlit
1. LÆSISSTEFNA HAMRA ............................................................................................... 4
2. MARKMIÐ MEÐ LÆSISSTEFNU HAMRA ...................................................................... 4
3. LEIÐIR AÐ SETTUM MARKMIÐUM Í LÆSISSTEFNU HAMRA ......................................... 5
3.1. Þættir bernskulæsis ................................................................................................................ 5
3.1.1. Orðaforði og málskilningur .................................................................................................... 5
3.1.2. Máltjáning og frásagnarhæfni ................................................................................................ 6
3.1.3. Hlustun og hljóðkerfisvitund .................................................................................................. 7
3.1.4. Ritmál ..................................................................................................................................... 7
3.2. Læsis og ritmálsörvandi efniviður ........................................................................................... 8
3.3. Barnabókmenntir .................................................................................................................... 8
3.4. Söngur, rím, þulur og ljóð ........................................................................................................ 9
3.5. Samstarf við foreldra um eflingu læsis .................................................................................... 9
3.6. Samstarf við grunnskóla og frístundarheimili ........................................................................ 10
3.7. Börn með annað móðurmál en íslensku ................................................................................ 11
3.8. Áhugi, reynsla, menning og þekking barna ............................................................................ 12
3.9. Framfarir barna ..................................................................................................................... 12
3.10. Fræðsluefni og námsgögn ..................................................................................................... 13
4. AÐFERÐIR TIL ÞESS AÐ META HVERSU VEL HEFUR TEKIST TIL .................................... 14
5. HEIMILDIR............................................................................................................... 15
4
1. Læsisstefna Hamra
Málþroskinn þróast hratt á leikskólaárunum og mikilvægur grunnur er lagður að alhliða
þroska barna á þessum árum sem undirbýr þau fyrir ýmis flókin viðfangsefni síðar á ævinni,
meðal annars lestrarnám (Scarborough, 2002). Bernskulæsi vísar til þróunar á mikilvægum
undirstöðuþáttum lestrarfærni áður en formleg lestarkennsla hefst. Þessi þróun felur í sér að
börn byrji mjög ung að sýna tal- og ritmáli áhuga og að þau tileinki sér vissa þekkingu í
undirstöðuþáttum lestarfærni áður en þau byrja í grunnskóla, meðal annars orðaforða,
bókstafaþekkingu, hljóðkerfisvitund, málskilning/hlustunarskilning og máltjáningu (Gunn,
Simmons og Kameenui, 1995; Whitehurst og Lonigan, 2002). Þau byrja að skilja tilgang
ritmáls og mörg þeirra byrja að læra fyrstu bókstafina á þessum árum. Góður málþroski á
leikskólaaldri er talinn auka líkur á farsælu lestarnámi (Amalía Björnsdóttir, Ingibjörg
Símonardóttir og Jóhanna Einarsdóttir, 2003; Dickinson, Freiberg og Barnes, 2011; Jóhanna
Einarsdóttir, Ingibjörg Símonardóttir og Amalía Björnsdóttir, 2011).
Í leikskólanum Hömrum fer fram nám sem leggur góðan grunn að þróun bernskulæsis.
Sérstök áhersla er lögð á að efla grunnþætti bernskulæsis í gegnum leik og skipulagt starf.
Barnið er í brennidepli og unnið er með því út frá stöðu þess, reynslu og áhugasviði. Lögð er
áhersla á fjölbreytta vinnu með bernskulæsi og að barnið hafi gott aðgengi að læsis- og
ritmálsörvandi efnivið. Meðal annars er gott aðgengi að fjölbreyttum bókum og lesið er
daglega fyrir barnið í lesstund. Sungið er daglega í söngstund og oft er unnið með vísur og
þulur í samverustundum. Íslenskukunnátta barna með annað móðurmál en íslensku er efld
til að þau geti orðið virkir þátttakendur í samfélaginu og leitast er við að styðja við og efla
móðurmál þeirra í góðu samstarfi við foreldra.
2. Markmið með læsisstefnu Hamra
Leikskólinn Hamrar hefur sett sér skýr markmið um vinnu með bernskulæsi sem byggja á
áherslum læsisstefnu leikskóla Lesið í leik sem gefin var út af Skóla- og frístundarsviði
Reykjavíkur, 2013 og aðalnámskrá leikskóla, 2011. Einnig byggja þau á áherslum stefnu
skóla- og frístundarsviðs Reykjavíkur um fjölmenningarlegt skóla- og frístundarstarf
Heimurinn er hér sem gefin var út 2014. Markmið læsisstefnu Hamra eru að:
þjálfa og efla alla grunnþætti bernskulæsis, en þeir eru:
o Orðaforði og málskilningur
o Máltjáning og frásagnarhæfni
o Ályktunarhæfni (hæfileiki til þess að draga ályktanir)
o Hæfni til að skilja og þekkja uppbyggingu sögu/texta
o Hlustun og hljóðkerfisvitund
o Bókstafaþekking
o Tengsl bókstafs og hljóðs
o Ritmál
hafa frumkvæði að samstarfi við foreldra um eflingu bernskulæsis
eiga samstarf við grunnskóla og frístundarheimili og upplýsingaskipti um:
o skimun á málþroska barna í leikskóla – HLJÓM- 2 og könnun á stafaþekkingu
o mat á stöðu barna við upphaf grunnskólagöngu - Leið til læsis stuðningskerfið
stuðla að því að barn með annað móðurmál en íslensku geti orðið virkur þátttakandi í samfélaginu
5
3. Leiðir að settum markmiðum í læsisstefnu Hamra
Þær leiðir sem taldar eru upp hér á eftir endurspegla Vörður á leið til læsis úr læsisstefnu
leikskóla Lesið í leik. Þær eru:
1. Þættir bernskulæsis
2. Læsis og ritmálsörvandi efniviður
3. Barnabókmenntir
4. Söngur, rím, þulur og ljóð
5. Samstarf við foreldra um eflingu læsis
6. Samstarf við grunnskóla og frístundarheimili
7. Börn með annað móðurmál en íslensku
8. Áhugi, reynsla, menning og þekking barna
9. Framfarir barna
10. Fræðsluefni og námsgögn
Leikskólinn Hamrar hefur útfært leiðir til þess að ná settum markmiðum og skilgreint leiðir
við að meta hversu vel hefur tekist til Hér á eftir er ýtarleg umfjöllun um leiðir sem
endurspegla þær vörður sem að ofan greinir. Fyrst eru leiðirnar taldar upp í punktaformi og
síðan er farið yfir ýtarlegri umfjöllun eftir því sem við á.
3.1. Þættir bernskulæsis
Allir grunnþættir bernskulæsis eru þjálfaðir í Hömrum. Sú þjálfun fléttast inn í allt starf
leikskólans, hvort sem er í samverustund, lesstund, hópastarfi, við matarborðið, í fataklefa,
útiveru, vettvangsferðum o.s.frv. Ritmál er sýnilegt í umhverfi barnsins og það hefur greiðan
aðgang að bókum og ritmálsefnivið.
3.1.1. Orðaforði og málskilningur
Leikskólakennarar og starfsfólk setur orð á athafnir og hluti í umhverfi barnsins, á
upplifun þess, reynslu, athafnir og tilfinningar (virkur orðaforði)
Orðaforði er efldur í lesstund, samverustund og söngstund þar sem unnið er
markvisst með bækur, þulur, vísur og söngtexta (flóknari orðaforði)
Unnið er með lykilorð í Söguaðferðinni og einnig úr framhaldssögum (5-6 ára)
Þekking og reynsluheimur barnsins er víkkaður út, s.s. í vettvangsferðum o.fl.
Barnið skráir niður upplifun sína og reynslu í máli og myndum úr vettvangsferðum
Efling orðaforða og málskilnings á sér stað í daglegu starfi leikskólans þar sem
leikskólakennarar og starfsfólk setur orð á hluti í umhverfi barnsins, á upplifun þess, reynslu,
athafnir og tilfinningar. Þá er um að ræða virkan orðaforða sem barnið notar yfirleitt í
daglegu tali. Lagt er upp úr því að víkka út reynsluheim barnsins með fjölbreyttum aðferðum,
s.s. að fara í vettvangsferðir um nánasta umhverfi þess o.fl. Barnið skráir niður upplifun sína í
máli og myndum úr slíkum ferðum. Þannig verður reynsla þess merkingarbær og í leiðinni
eykst orðaforði barnsins þegar það tjáir sig um reynslu sína af liðnum atburðum og upplifun.
Efling orðaforða og málskilnings á sér einnig stað í lesstund, samverustund og söngstund þar
sem unnið er með bækur, þulur, vísur og söngtexta. Í lesstund lærir barnið flóknari
6
orðaforða. Táknkerfi texta og mynda síast í huga þess þegar lesið er fyrir það og myndir
skoðaðar um leið. Markvisst er unnið með orðaforða hjá elsta árganginum í leikskólanum
þegar unnið er með lykilorð úr framhaldsögum og þau útskýrð og merking þeirra rædd,
ásamt því að vinna með söguna á ýmsan annan máta. Slík þjálfun orðaforða með beinum
hætti hefur gefið góða raun og leitt til aukins orðaforða (Beck, McKeown og Kucan, 2002;
Freyja Birgisdóttir, 2010). Myndir eru einnig teknar í leik og starfi sem starfsmenn leikskólans
og foreldrar skoða með barninu til að byggja upp orðaforða þess þegar það tjáir sig um
upplifun sína.
3.1.2. Máltjáning og frásagnarhæfni
Máltjáning og frásagnarhæfni er efld í gagnvirkum samskiptum í leikskólanum
Leikskólakennarar og starfsfólk beytir virkri hlustun í samskiptum við barnið
Frásagnarhæfni er þjálfuð hjá elstu börnunum í Sögugrunninum
Barnið fær að tjá sig um efni sögunnar sem verið er að lesa í lesstund (rifjar upp)
Barnið fær að tjá sig í samverustund (t.d. bangsi)
Barnið rifjar upp framhaldssögu í máli og myndum (bókagerð, samvinnuritun)
Barnið eflist í ályktunarhæfni í samverustund þar sem það getur í eyður
Máltjáning og frásagnarhæfni eflist í gagnvirkum samskiptum sem eiga sér stað í
leikskólanum þar sem leikskólakennarar og starfsfólk ræða við barnið út frá áhugasviði þess
og reynslu og ýtir þannig undir frásagnargleði þess. Einnig leggja kennarar og starfsfólk mikið
upp úr því að hlusta á barnið í öllum aðstæðum. Barnið er hvatt til þess að skrá niður
upplifun sína í máli og myndum, t.d. eftir vettvangsferðir eða viðburði. Í lesstund er rætt um
efni og persónur sögunnar og barnið fær að tjá sig um hana og rifja hana upp. Þar öðlast það
hæfni til að skilja og þekkja uppbyggingu sögu og texta. Máltjáning og frásagnarhæfni er þar
að auki þjálfuð í samverustund þar sem barnið fær að segja frá t.d. hvað það heitir, hvar það
á heima eða hvað það var að gera um helgina. Hvert barn fer einu sinni yfir veturinn með
bangsa með sér heim yfir helgi og með hjálp foreldra er upplifun barnsins skráð í bók sem
fylgir bangsanum. Í byrjun vikunnar er skráningin lesin fyrir öll börnin í samverustund og
barnið fær einnig að tjá sig og jafnvel sýna myndir sem teknar voru af því með bangsa yfir
helgina. Með elstu börnunum í leikskólanum er unnið með framhaldssögu á margan máta,
m.a. búa þau til sínar eigin bækur þar sem þau tjá sig í máli og myndum sem byggist á
upprifjun þeirra á sögunni. Einnig er máltjáning og frásagnarhæfni þjálfuð hjá elstu og næst
elstu börnunum í Sögugrunninum eftir Guðrúnu Sigursteinsdóttur og Rannveigu Oddsdóttur,
ásamt því að vinna með uppbyggingu sögu. Barnið fær að raða saman myndum og orðum í
sögur sem það getur sagt hinum börnunum frá. Áhersla er lögð á að börnin geri sér grein
fyrir að í sögu er upphaf, miðja og endir. Ályktunarhæfni er einnig þjálfuð í samverustundum
þar sem barnið fær meðal annars að æfa sig í að geta í eyður. (t.d. hundinum þykir gott að
naga ________).
7
3.1.3. Hlustun og hljóðkerfisvitund
Virk hlustun er æfð í leik og skipulögðu starfi (leikur, fyrirmæli, sögur, vísur og þulur)
Hlustun og hljóðkerfisvitund er þjálfuð í samverustundum (rím, samstöfur o.fl.)
Barnið eflist í hlustun og hljóðkerfisvitund í Lubbastund (3-5 ára)
Í vinnustund er m.a. verið að þjálfa hljóðkerfisvitund (4-6 ára)
Bókstafaþekking er æfð í vinnustund (4-6 ára)
Tengsl bókstafs og hljóðs eru þjálfuð í Lubbastund og vinnustund
Virk hlustun er æfð í leik og skipulögðu starfi leikskólans þar sem barnið þarf að einbeita sér í
að hlusta á fyrirmæli, sögur o.fl. Unnið er með rím, vísur og þulur í samverustundum og farið
í hina ýmsu málörvunarleiki sem einnig þjálfa virka hlustun og hljóðkerfisvitund.
Hljóðkerfisvitund er efld með því að ríma og klappa samstöfur með yngri börnunum í
leikskólanum en með eldri börnunum er einnig verið að greina hljóð í orðum og
sundurgreina og setja saman orð. Hlustun og hljóðkerfisvitund er einnig þjálfuð í
Lubbastundum, sem eru skipulagðar málörvunarstundir þar sem unnið er með bókina Lubbi
finnur málbein eftir Eyrúnu Ísfold Gísladóttur og Þóru Másdóttur. Í Lubbastund er þar að auki
unnið með tákn, hljóð, framburð og tjáningu. Einnig er unnið með listsköpun og söng sem
tengjast hljóðinu sem verið er að þjálfa hverju sinni. Yngstu börnin í leikskólanum eru ekki í
Lubbastundum, en fá að spreyta sig í Könnunarleik þar sem þau læra hin ýmsu hugtök. Elstu
börnin vinna með Söguaðferðina í samstarfi við Kelduskóla Vík þar sem unnið er með hina
ýmsu þætti málsins. Hjá elstu börnunum á markviss efling bernskulæsis sér stað á hverjum
degi í vinnustund þar sem ýmis málörvunar- og talnaskilningsverkefni eru unnin. Í þessum
stundum er unnið að því að undirbúa barnið fyrir næsta skólastig, meðal annars með því að
hvetja það til sjálfshjálpar, staldra við í verkefnavinnu og æfa sig í að hlusta og fara eftir
fyrirmælum. Verkefnin sem unnin eru í þessum stundum taka á flestum þáttum málsins, s.s.
orðaforða, málskilning, hlustun, máltjáningu, bókstafaþekkingu, tengsl stafs og hljóðs,
hljóðkerfisvitund og ritun. Barnið merkir verkefnablaðið sitt í upphafi vinnustundar og lærir
smám saman að skrifa nafnið sitt.
3.1.4. Ritmál
Ritmál er sýnilegt í umhverfi barnsins
Barnið hefur gott aðgengi að læsis og ritmálsörvandi efnivið
Barnið upplifir tilgang og gildi ritmáls og læsis
Barnið býr til bækur út frá framhaldssögum (samvinnuritun 5-6 ára)
Barnið lærir að skrifa nafnið sitt og merkir myndir og verkefni (4-6 ára)
Barnið skrifar bréf með hjálp foreldra og setur í póstkassa á deildinni (5-6 ára)
Barnið skrái niður upplifun sína og reynslu í máli og myndum úr vettvangsferðum
Ritmál er haft sýnilegt í umhverfi barnsins svo það átti sig á hvaða tilgangi bókstafir og orð
gegna. Samvinnuritun er notuð í bókagerð elstu barnanna í leikskólanum þar sem frásögn
barnsins sem byggir á upplifun þess á framhaldssögu er skrifuð niður og það getur nýtt sér
það sem forskrift til að skrifa texta í bókina sína sem síðan er lesin fyrir barnið.
Samvinnuritun er einnig æfð í vinnustund með elstu börnunum þar sem byrjað er á því að
láta þau merkja verk sín og vinnublöð og seinna meir skrifa þau lengri texta. Einnig eru næst
elstu börnin látin merkja verkin sín eftir forskrift. Tilgangurinn er fyrst og fremst sá að vita
8
hver vann verkið svo það týnist ekki. Póstkassi er á eldri deildum leikskólans og getur barnið
ritað bréf heima með hjálp foreldra eða teiknað mynd sem það setur í hann og svo er bréfið
lesið eða myndin skoðuð í samverustund. Í mörgum tilfellum getur barnið lesið bréfið sjálft
þar sem það veit nákvæmlega hvað þar er skrifað. Farið er í vettvangsferðir þar sem er leitað
að formum og bókstöfum í umhverfinu. Barnið skráir niður upplifun sína í máli og myndum
úr vettvangsferðum og gerir þannig reynslu sína merkingarbæra.
3.2. Læsis og ritmálsörvandi efniviður
Barnið hefur greiðan aðgang að læsis- og ritmálsörvandi efnivið
Tengsl leiksins við ritmál og læsi er styrkt (þemakassar með ritmálsörvandi efnivið)
Leikskólakennarar og starfsfólk ýtir undir kennslufræðilegan leik
Barnið hefur aðgang að tæknimiðlum, s.s. borðtölvum og spjaldtölvum
Barnið hefur greiðan aðgang að læsis- og ritmálsörvandi efnivið í leikskólanum hvort sem er í
leik eða starfi. Í leikskólanum er lögð áhersla á tengingu leiks og læsis og eru þemakassar til
staðar í hlutverkaleik sem innihalda ritmálsörvandi efnivið, s.s. skriffæri, skrifbækur, ýmsar
bækur o.fl. Einnig er ritmálsörvandi efniviður til staðar á ákveðnum svæðum í leikskólanum
eins og t.d. í holukubbum og salnum ásamt málningarlími sem barnið notar til þess að hengja
upp verk sín, hvort sem um er að ræða myndir eða jafnvel skilti. Leikskólakennarar eru til
staðar og ýta undir kennslufræðilegan leik, þ.e. þeir leggja til hugmyndir og leikefni í leikinn
með ákveðin námsmarkmið í huga. Þeir þróa leikinn áfram ásamt því að auðga hann með
hugmyndum, gagnvirkum samræðum og leikefni sem eflir mál og læsi. Barnið hefur einnig
aðgengi að tæknimiðlum eins spjaldtölvum og borðtölvum sem bjóða upp á ýmsa leiki og
möguleika sem stuðla að eflingu bernskulæsis.
3.3. Barnabókmenntir
Barnið hefur greiðan aðgang að fjölbreyttum bókum sem skipt er út reglulega
Barnið lærir að umgangast bækur af virðingu og njóta þess að hlusta á sögu
Lesið er daglega fyrir börnin í stærri og minni hópum
Bækur, sögubox (bók, leikmunir eða brúður) og loðtöflusögur notaðar í lesstund.
Sögugrunnurinn fyrir 4-6 ára
Barnið lærir uppbyggingu sögu (upphaf, miðja, endir)
Barnið býr til bækur í máli og myndum í tengslum við framhaldssögu (4-6 ára)
Barnið fer í heimsókn á bókasafnið og hlustar á sögu og fær lánaða bækur (3-5 ára)
Bækur gefa barninu víðari sýn á veröldina og ýta undir ímyndunarafl þess. Þær gefa því nýjar
hugmyndir sem skila sér í leik, sögugerð og orðaforða þess. Barnið hefur greiðan aðgang að
fjölbreyttum bókum í leikskólanum sem skipt er út reglulega. Það lærir að umgangast bækur
af virðingu og njóta þess að hlusta á sögur. Lestrarstundir hafa mikla þýðingu fyrir málþroska
barnsins og leggja grunn að lestrarnámi þess. Lesið er daglega fyrir börnin í lesstund í stærri
og minni hópum, en oft er þeim skipt niður í minni hópa svo hver einstaklingur fái að njóta
sín betur. Einnig er lesið fyrir eitt og eitt barn í einu þegar því verður við komið. Oft eru
sögubox og loðtöflusögur nýttar í lesstund. Í söguboxinu er yfirleitt bók og leikmunir eða
brúður sem tengjast henni. Loðtöflusögur eru myndir úr bókum sem raðað er í lestrarátt á
9
töflu eða teppi sem hangir uppi á vegg. Einnig er Sögugrunnurinn notaður í lesstund með
elsta og næst elsta árgangi leikskólans. Barnið raðar saman myndum og orðum í sögur sem
það segir hinum börnunum frá og áhersla er lögð á að börnin geri sér grein fyrir að saga
hefur upphaf, miðju og endir. Sem fyrr segir vinnur elsti árgangurinn í leikskólanum með
framhaldssögu meðal annars með því að búa til sínar eigin bækur þar sem þau tjá sig í máli
og myndum, sem byggist á upprifjun þeirra á sögunni. Börnin fara á bókasafnið einu sinni í
mánuði frá þriggja ára til fimm ára aldurs þar sem lesin er saga fyrir þau og þau fá lánaðar
bækur sem þau taka með sér í leikskólann.
3.4. Söngur, rím, þulur og ljóð
Barnið lærir fjölbreytta söngtexta, rím, þulur og ljóð í söng- og samverustundum
Unnið er með söng, rím og þulur í Lubbastund (3-5 ára)
Rím er m.a. þjálfað í vinnustund (4-6 ára)
Söngur, rím, þulur og ljóð örva mál og læsi hjá barninu. Sungið er alla daga í leikskólanum og
þá aðallega í samverustundum. Þar lærir barnið fjölbreytta söngtexta. Einnig er haldin
vinastund í sal einu sinni í mánuði þar sem öll börnin í leikskólanum koma saman og syngja
og hafa gaman saman. Í hverri viku eru skipulagðar tónlistarstundir. Þar er unnið með
hlustun, takt, söng og hreyfingu. Einnig er unnið með tónlistarverkefnin Karnival dýranna og
Pétur og úlfurinn. Barnið fær að prófa hljóðfæri og ýmsa hljóðgjafa í tónlistarstundum. Það
þjálfast í hreyfingu og hrynjanda þegar það syngur, dansar og tekur þátt í hreyfileikjum. Í
samverustund er unnið með rím, þulur og ljóð ásamt því að farið er í ýmsa málörvandi leiki. Í
þessum stundum eflist barnið í flestum þáttum bernskulæsis, s.s. hljóðkerfisvitund,
orðaforða, framburði, málskilningi o.fl. Elsti og næst elsti árgangurinn í leikskólanum vinna
einnig með rím í vinnustund og þar að auki er unnið með söng, rím og þulur í Lubbastund.
3.5. Samstarf við foreldra um eflingu læsis
Leikskólakennarar og starfsfólk eiga frumkvæði að virku samstarfi við foreldra um
eflingu bernskulæsis
Leikskólakennarar og starfsfólk á samtal við foreldra um sameiginlega ábyrgð foreldra
og leikskóla um eflingu bernskulæsis
Leikskólakennarar og starfsfólk benda foreldrum á mikilvægi þess að lesa fyrir börnin
Leikskólakennarar og starfsfólk leiðbeinir foreldrum um hvernig megi örva mál og
læsi barna þeirra
Leikskólakennarar miðla upplýsingum um nám barna og framfarir þeirra til foreldra
Stuðlað er að virku tvítyngi barns með annað móðurmál en íslensku með því að
styrkja foreldra þess í því að viðhalda og efla móðurmál þess
Niðurstöðum málþroskaskimana er ávallt skilað til foreldra með það að markmiði að
efla þekkingu þeirra á bernskulæsi og gera þá virkari í námi barns síns
Leikskólakennarar og starfsfólk leikskólans hefur frumkvæði að virku samstarfi við foreldra
um eflingu læsis og samræðu um sameiginlega ábyrgð foreldra og leikskóla um
viðfangsefnið. Miðlar til þeirra upplýsingum um nám barna sinna og framfarir þeirra í máli og
10
læsi. Einnig benda leikskólakennarar og starfsfólk foreldrum á mikilvægi þess að lesa fyrir
börnin sín og leiðbeinir þeim um það hvernig örva megi mál og læsi þeirra.
Leikskólakennarar og starfsfólk getur stuðst við efni sem þegar er til og er aðgengilegt
foreldrum á foreldravef Reykjavíkurborgar og á mörgum tungumálum á upplýsingavef
Árósaborgar. Stuðlað er að virku tvítyngi barns með annað móðurmál en íslensku í
leikskólanum með því að styrkja foreldrana í því að viðhalda og efla móðurmál þess.
Niðurstöðum málþroskaskimana er ávallt skilað til foreldra með það að markmiði að efla
þekkingu þeirra á bernskulæsi og gera þá virkari í námi barns síns.
3.6. Samstarf við grunnskóla og frístundarheimili
Leikskólinn á gott samstarf við grunnskólann og frístundarheimilið í hverfinu
Unnið er með Söguaðferðina í samstarfi við grunnskólann
Börnin fá að upplifa kennslustund með fyrsta bekk að vori
Börnin heimsækja frístundarheimilið að vori
Fyrsti bekkur kemur í heimsókn í leikskólann að hausti
Upplýsingum um framfarir og stöðu leikskólabarna í málþroska er miðlað með
skipulögðum hætti til grunnskólans, s.s. HLJÓM-2
Grunnskólinn miðlar upplýsingum um niðurstöður úr Leið til læsis til leikskólans sem
nýttar eru til að bæta leikskólastarfið
Leikskólinn stuðlar að samfellu í námi barnsins með samstarfi við grunnskólann í hverfinu,
Kelduskóla Vík og frístundarheimilið Vík Galdraslóð. Unnið er með Söguaðferðina (e. Story-
line) með elsta árgangi leikskólans og teknir eru fyrir tveir sögurammar yfir veturinn og fær
barnið að heimsækja verkgreinakennara skólans í tengslum við þá vinnu. Leitast er við að
skapa ævintýraheim þar sem börnin eru þátttakendur og leita sjálf lausna. Umhverfið er haft
hvetjandi og námið fer fram í gegnum leik. Söguaðferðin heyrir undir fjölbreytta
kennsluhætti þar sem öll börn taka þátt og jafnrétti til náms og virkt lýðræði er í hávegum
haft. Börnin fá einnig boð um að koma og upplifa tvær kennslustundir með fyrsta bekk að
vori og fyrsti bekkur kemur í tvær heimsóknir í leikskólann að hausti. Þetta er gert til að
skapa samfellu milli skólastiganna. Að vori er börnunum einnig boðið í heimsókn í
frístundaheimilið Vík Galdraslóð þar sem þau fá að hitta starfsmenn og kynnast umhverfi
þess. Upplýsingum um stöðu leikskólabarna í málþroska er miðlað með skipulögðum hætti til
grunnskólans, s.s. niðurstöðum skimana vegna málþroska og læsis eins og t.d. HLJÓM-2
málþroskaskimunin. Grunnskólinn miðlar einnig upplýsingum um niðurstöður úr Leið til læsis
stuðningskerfinu til leikskólans sem nýttar eru til að bæta leikskólastarfið.
11
3.7. Börn með annað móðurmál en íslensku
Þær leiðir sem settar eru fram í þessum kafla endurspegla Stiklur í fjölmenningarlegu skóla-
og frístundastarfi úr stefnu skóla- og frístundarsviðs Reykjavíkur um fjölmenningarlegt skóla-
og frístundarstarf Heimurinn er hér.
Stuðlað er að ríku málumhverfi
Stuðlað er að virku tvítyngi barns með annað móðurmál en íslensku með því að
styrkja foreldrana í því að viðhalda og efla móðurmál þess
Fjölbreyttir kennsluhættir nýttir, s.s. Könnunaraðferðin, Söguaðferðin, þemastarf,
samvinnunám og -leikir,
Rafræn tækni er nýtt, s.s. borðtölva og spjaldtölva til að auðvelda barninu að tjá sig
og æfa ný orð
Túlkaþjónusta er nýtt til að auðvelda samskipti við foreldra
Samskiptabækur (Ljáðu mér orð) með myndum og texta á íslensku og á máli barnsins
eru notaðar
Myndræn skilaboð, t.d. dagskipulag og matseðill er haft sýnilegt
Fánar ýmissa þjóða hafðir sýnilegir og fólk boðið velkomið á mörgum tungumálum
Fjölmenningarmappa er til staðar með tilkynningum, kveðjum og auglýsingum á
ýmsum tungumálum
Hugmyndir og lausnir af Fjölmenningarvefnum eru notaðar í vinnu með barninu
Framfarir barnsins í tungumálinu eru metnar með hjálp leiðarvísisins Einn leikskóli
– Mörg tungumál um skráningu á framförum barna í íslensku sem öðru máli
Í leikskólanum er íslenskukunnáttu barna með annað móðurmál en íslensku efld, m.a. í leik
og með ríku málumhverfi til að þau geti orðið virkir þátttakendur í samfélaginu. Rannsóknir
sína að virkt tvítyngi sé farsælast fyrir nám og líf barna með annað móðurmál en íslensku
(Birna Arnbjörnsdóttir, 2010). Það felur í sér færni einstaklings til að nota íslensku og
móðurmálið sitt daglega í námi, leik og samskiptum. Móðurmál barnsins er mikilvægur
grunnur fyrir máltöku annars máls og samofið sjálfsmynd þess (Birna Arnbjörnsdóttir, 2010;
Cummins, 2004). Stuðlað er að virku tvítyngi barnsins í leikskólanum með því að styrkja
foreldra þess í því að viðhalda móðurmálinu um leið og leikskólinn vinnur markvisst með
íslenskunám þess. Fjölbreyttir kennsluhættir eru nýttir, s.s. Söguaðferðin, Könnunaraðferðin,
þemavinna, hópavinna, samvinnunám o.fl. Einnig er rafræn tækni nýtt, s.s. borðtölvur,
myndavélar og spjaldtölvur til að auðvelda barninu að tjá sig og læra ný orð. Móttöku og
aðlögun barnsins er vel háttað og reynt er að eiga gott samstarf við foreldra þess þannig að
þeir verði raunverulegir þátttakendur í námi barns síns. Túlkaþjónusta er nýtt til að auðvelda
samskipti við fjölskyldur. Einnig eru notaðar samskiptabækur með myndum og texta (Ljáðu
mér orð) á íslensku og máli barnsins sem unnar eru í samvinnu við foreldra þess. Myndræn
skilaboð eru notuð í samskiptum við barnið og foreldrana, t.d. er dagskipulag og matseðill
dagsins í myndrænu formi. Fánar ýmissa þjóða eru sýnilegir og gestir eru boðnir velkomnir á
mörgum tungumálum. Leikskólinn hefur komið sér upp Fjölmenningarmöppu þar sem hægt
er að nálgast tilkynningar, kveðjur og auglýsingar á hinum ýmsu tungumálum. Hugmyndir og
lausnir af Fjölmenningarvefnum eru notaðar í vinnu með barninu og foreldrum þess.
Framfarir barnsins í tungumálinu eru metnar með hjálp leiðarvísisins Einn leikskóli – Mörg
tungumál um skráningu á framförum barna í íslensku sem öðru máli.
12
3.8. Áhugi, reynsla, menning og þekking barna
Unnið að því að vekja áhuga barnsins á málinu og tungumálið nýtt sem skapandi
efniviður
Lagt er upp úr því að kynnast barninu og áhugasviði þess og nýta þær upplýsingar í
náminu
Leikskólakennarar og starfsfólk beytir virkri hlustun í samskiptum við barnið
Unnið að því að vekja áhuga barnsins á málinu og tungumálið nýtt sem skapandi efniviður.
Leikskólakennarar og starfsfólk ræðir við barnið út frá áhugasviði þess og reynslu og ýta
þannig undir frásagnargleði þess. Málskilningur barnsins er háður þekkingu og reynsluheimi
þess. Barnið tengir nýja reynslu við fyrri reynslu sína og þekkingu og þannig er hægt að vinna
markvisst með bernskulæsi í merkingarbæru samhengi. Áhugi og innri hvöt barnsins er
lykilatriði þegar kemur að eflingu bernskulæsis í leikskólanum. Barnið er í brennidepli og
unnið er út frá stöðu þess, reynslu og áhugasviði. Lagt er upp úr því að kynnast barninu og
áhugasviði þess og nýta þær upplýsingar í náminu. Leikskólakennarar og starfsfólk beitir
virkri hlustun í samskiptum við barnið. Leikur barnsins er skráður í máli og myndum og á
þann máta er mögulegt að fylgjast með framförum þess og áhugasviði, t.d. hvar það leikur
helst, hverja það leikur við og hvaða leikefnivið og verkefnum það hefur mestan áhuga á
o.s.frv. Einnig eru spurningar lagðar fyrir barnið sem tengjast áhugasviði þess og svörin skráð
niður, t.d. hvað því finnst skemmtilegast að gera í leikskólanum og hvaða leikefnivið og
verkefnum það hefur mestan áhuga á.
3.9. Framfarir barna
Framfarir barnsins eru skráðar og metnar
Hvert barn á sína ferlimöppu, vinnustundarmöppu (4-6 ára) og Lubbamöppu (3-5 ára)
Leikur barnsins er skráður í máli og myndum
Ef grunur vaknar um seinkaðan málþroska fer strax af stað íhlutun
Börn á fjórða ári eru metin samkvæmt EFI-2 málþroskaskimuninni
HLJÓM-2 málþroskaskimunin er lögð fyrir börn í elsta árgangi
Könnun er gerð á stafaþekkingu barna í elsta árgangi
Niðurstöðum málþroskaskimana er ávallt skilað til foreldra með það að markmiði að
efla þekkingu þeirra á bernskulæsi og gera þá virkari í námi barns síns
Rannsóknir sýna að mikill munur er á flestum sviðum málþroska hjá leikskólabörnum (Freyja
Birgisdóttir, 2011). Rannsóknir sýna einnig að með markvissri íhlutun og örvun með
grunnþætti bernskulæsis geta leikskólabörn náð lengra í málþroska en áður var talið
(Scarborough, 2002; Snow, Burns og Griffin, 1998). Þannig er hægt að jafna tækifæri þeirra
til að ná árangri í námi og lífinu öllu. Það er því til mikils að vinna að finna þau börn sem
þurfa á stuðningi að halda sem fyrst og styðja þau sérstaklega og koma þannig í veg fyrir að
þau dragist aftur úr í málþroska og læsi. Leikskólakennarar og starfsfólk í Hömrum fylgist
með leik barnsins og er leikur þess skráður og framfarir barnsins skoðaðar. Hvert barn á sína
vinnustundarmöppu (4-6 ára), Lubbamöppu (3-5 ára) og ferlimöppu þar sem skráðar eru
framfarir þess í starfinu alla leikskólagönguna, t.d. er hægt að fylgjast með ferli barnsins frá
krotstigi yfir í það að draga til stafs og jafnvel skrifa orð. Slík skráning auðveldar
leikskólakennurum að meta hvort þörf sé á því að meta málþroska barnsins nánar með
13
öðrum matstækjum eða skimunum og hvort þörf sé á markvissri íhlutun. Þau matstæki sem
leikskólinn notar til þess að mæla málþroska eru EFI-2 málþroskaskimunin sem metur
málþroska barna á aldrinum þriggja til fjögurra ára. Öll börn á fjórða ári í leikskólanum eru
metin samkvæmt EFI-2 málþroskaskimuninni með því markmiði að finna börn sem eru með
frávik í málþroska svo hægt sé að grípa inn í með snemmtækri íhlutun. Snemmtæk íhlutun
felur í sér að gripið er inn í mál barns með frávik eða seinkun eins snemma og kostur er.
HLJÓM-2 málþroskaskimunin sem metur hljóðkerfis- og málmeðvitund er lögð fyrir börn í
elsta árgangi leikskólans í október ár hvert með það í huga að greina þau börn sem eru í
áhættu hvað varðar lestrarerfiðleika síðar meir og sérstaklega er unnið með þau börn sem
ekki ná meðalfærni og síðan er staða þeirra endurmetin í lok janúar. Niðurstöður HLJÓM-2
eru kynntar leikskólakennurum yngri barna með það að markmiði að upplýsa þá um þá þætti
hljóðkerfisvitundar sem þarf að þjálfa betur með yngri börnunum. Samhliða HLJÓM-2
málþroskaskimuninni er gerð könnun á stafaþekkingu barna þar sem þekking barna á
bókstöfum og hefðum ritmáls hefur sterkt forspárgildi fyrir síðari lestrarfærni (Bowyer-
Crane, Snowling, Duff, Fieldsend, Caroll, Miles, Götz og Hulme, 2008; Cain, 2010; Steinunn
Torfadóttir, Helga Sigurmundsdóttir, Bjartey Sigurðardóttir og Ásthildur Bj. Snorradóttir,
2010). Unnið er markvisst með ritmál og stafaþekkingu út frá þeim niðurstöðum. Framafarir
barna með annað tungumál en íslensku eru metnar með hjálp leiðarvísisins Einn leikskóli –
Mörg tungumál um skráningu á framförum barna í íslensku sem öðru máli. Metið er út frá
því hvort barnið er byrjandi, lengra komið eða búið að ná góðri færni í íslensku. Ef grunur
vaknar um seinkaðan málþroska fer strax af stað íhlutun og leitað er eftir stuðningi
sérfræðinga. Sem fyrr segir er niðurstöðum skimana ávallt skilað til foreldra með það að
markmiði að efla þekkingu þeirra á bernskulæsi og gera þá virkari í námi barns síns.
3.10. Fræðsluefni og námsgögn
Leikskólinn á fjölbreytt úrval námsgagna sem efla bernskulæsi
Í leikskólanum er til fjölbreytt úrval námsgagna sem örva mál og læsi og nota má með öllum
barnahópnum. Allir starfsmenn hafa aðgang að þessum námsgögnum. Hér er dæmi um þau
námsgögn sem til eru í leikskólanum:
o Sögugrunnurinn eftir Guðrúnu Sigursteinsdóttur og Rannveigu Oddsdóttur er góður
til að vinna með frásagnarhæfni og uppbyggingu sögu.
o Orðahljóð eftir Guðrúnu Sigursteinsdóttur eru námsgögn sem ætluð eru til að efla
hljóðvitund 3-6 ára barna.
o Lærum og leikum með hljóðin eftir Bryndísi Guðmundsdóttur er undirbúningur fyrir
hljóðmyndun og tal.
o Hljóðalestin eftir Bryndísi Guðmundsdóttur sem eflir framburð og hljóðkerfisvitund
o Lubbi finnur málbein eftir Eyrúnu Ísfold Gísladóttur og Þóru Másdóttur sem er
hugsuð til málörvunar og hljóðnáms fyrir börn á aldrinum 2-7 ára.
o Markviss málörvun eftir Helgu Friðfinnsdóttur, Sigrúnu Löve og Þorbjörgu
Þóroddsdóttur er handbók í þjálfun hljóðkerfisvitundar og tengsl hljóðkerfisvitundar
við lestarferli og myndun læsis.
o Ljáðu mér eyra (bók og spilastokkar) eftir Ásthildi Bj. Snorradóttur sem er
undirbúningur fyrir lestur þjálfar hljóðkerfisvitund og stuðla að aukinni lestrarfærni.
o Bína Bálreiða eftir Ásthildi Bj. Snorradóttur sem stuðlar að betri hegðun, s.s. að
hlusta, bíða, passa hendur o.fl.
14
o Tölum saman eftir Ásthildi Bj. Snorradóttur og Bjartey Sigurðardóttur sem er
málörvunarkerfi fyrir börn með málþroskafrávik og tvítyngd börn.
o Orðagull eftir Bjartey Sigurðardóttur og Ásthildi Bj. Snorradóttur sem styrkir
vinnsluminni, heyrnræna úrvinnslu, orðaforða og endursögn.
Einnig er til fjölbreytt úrval af spilum til málörvunar í leikskólanum.
4. Aðferðir til þess að meta hversu vel hefur tekist til
Leikur barnsins skráður
Ferlimappa barnsins
Vinnustundarmöppur (4-6 ára) og Lubbamöppur (3-5 ára)
Endurmat tvisvar sinnum á ári
Huga þarf að viðhorfi starfsmanna til bernskulæsis
Efla þarf símenntun starfsmanna á bernskulæsi
Leikskólinn hefur skilgreint leiðir til þess að meta hversu vel hefur tekist til að vinna að
settum markmiðum í læsisstefnu Hamra. Fylgst er með framförum barna, t.d. með skráningu
í leik og í gegnum ferlimöppur þeirra, vinnustundarmöppur (4-6 ára) og Lubbamöppur (3-5
ára). Einnig er unnið endurmat tvisvar sinnum á ári í leikskólanum þar sem metið er hversu
vel hefur gengið að vinna samkvæmt markmiðum læsisstefnu Hamra. Í leikskólanum er
starfandi sérfræðingur um mál og læsi sem getur veitt ráðgjöf um eflingu bernskulæsis til
starfsmanna. Mikilvægt er að huga að viðhorfi starfsmanna leikskólans til bernskulæsis og
efla símenntun þeirra á viðfangsefninu.
Þessi læsisstefna mun vera í stöðugri endurskoðun og fekari þróun.
15
5. Heimildir
Amalía Björnsdóttir, Ingibjörg Símonardóttir og Jóhanna Einarsdóttir. (2003). Þróun HLJÓM-2
og tengsl þess við lestrarfærni og ýmsa félagslega þætti. Uppeldi og menntun, Tímarit
K.H.Í., 12, 9-30.
Aðalnámskrá leikskóla. (2011). Sótt í október 2013 af
http:/www.menntamalaraduneyti.is/utgefid-efni/namskrar/nr/3952.
Beck, I., McKeown, M. og Kucan, L. (2002). Bringing words to life: robust vocabulary
instruction. New York: Guilford Press.
Birna Arnbjörnsdóttir. (2010). Skólar og fjölskyldur sem málsamfélög. Í Hanna Ragnarsdóttir
og Elsa Sigríður Jónsdóttir (ritstjórar), Fjölmenning og skólastarf (bls. 315-336). Reykjavík:
Rannsóknarstofa í fjölmenningarfræðum KHÍ og Háskólaútgáfan.
Bowyer-Crane, C. Snowling, J. Duff, F. Fieldsend, E. Caroll, J. Miles, J. Götz, K. og Hulme, C.
(2008). Improving early language and literacy skills: differential effects of an oral
language versus a phonology with reading intervention. Journal of child psychology and
psychiatry, 49, 422-432.
Cain, K. (2010). Reading Development and difficulties. Cornwall: TJ International.
Cummins, J. (2004). Language, Power and Pedagogy. Bilingual Children in the Crossfire (3.
útgáfa). Clevedon: Multilingual Matters Ltd.
Dickinson, D., Freiberg, J. og Barnes, E. (2011). Why are so few interventions really
effective?: A call for fine-grained research methodology. Í Susan B. Neuman and David
K. Dickinson (ritstjórar), Handbook of early literacy research. (Vol. 3, bls. 337–357). New
York: The Guilford Press.
Freyja Birgisdóttir. (2010). Kennsla um orðhluta eykur orðskilning nemenda á yngsta stigi
grunnskólans. Uppeldi og menntun, 19, 33-50.
Freyja Birgisdóttir. (2011). Þróun læsis hjá fjögra til átta ára aldurs. Ráðstefnurit Netlu -
Menntakvika 2011. Sótt í mars 2013 af http://netla.hi.is/menntakvika2011/005.pdf.
Gunn, B., Simmons, D. og Kameenui, E. (1995). Emergent literacy: Synthesis of the research.
Sótt í september 2013 af
http://www.researchconnections.org/childcare/resources/2776/pdf%3b%0bjsessionid=F
9953602F27AA733C2194693DE06A9F8.
Jóhanna Einarsdóttir og Anna Magnea Hreinsdóttir (2011). ,,Við hugsum kannski meira um
námið sem leikurinn felur í sér”. Starfendarannsókn um tengsl leiks og læsis í leikskóla.
Netla – Veftímarit um uppeldi og menntun. Sótt í janúar 2014 af
http://netla.hi.is/greinar/2011/ryn/007.pdf
Scarborough, H. (2002). Connecting early language and literacy to later reading (dis)abilities:
Evidence, theory, and practice. Í Susan B. Neuman and David K. Dickinson (ritstjórar),
Handbook of Early Literacy Research. (bls. 97 – 110). New York: The Guilford Press.
Skóla- og frístundasvið Reykjavíkurborgar. (2013). Lesið í leik. Læsisstefna leikskóla.
Reykjavík: Höfundur. Sótt í október 2013 af http://reykjavik.is/lesid-i-leik-laesisstefna-
leikskola.
Skóla- og frístundasvið Reykjavíkurborgar. (2014). Heimurinn er hér. Stefna skóla og
frístundarsviðs Reykjavíkur um fjölmenningarlegt skóla- og frístundarstarf. Reykjavík:
Höfundur. Sótt í október 2014 af
http://reykjavik.is/sites/default/files/ymis_skjol/skjol_utgefid_efni/fjolmenningarstefna_up
psett.pdf
http://netla.hi.is/http://www.researchconnections.org/childcare/resources/2776/pdf%3b%0bjsessionid=F9953602F27AA733C2194693DE06A9F8http://www.researchconnections.org/childcare/resources/2776/pdf%3b%0bjsessionid=F9953602F27AA733C2194693DE06A9F8http://netla.hi.is/greinar/2011/ryn/007.pdfhttp://reykjavik.is/lesid-i-leik-laesisstefna-leikskolahttp://reykjavik.is/lesid-i-leik-laesisstefna-leikskolahttp://reykjavik.is/sites/default/files/ymis_skjol/skjol_utgefid_efni/fjolmenningarstefna_uppsett.pdfhttp://reykjavik.is/sites/default/files/ymis_skjol/skjol_utgefid_efni/fjolmenningarstefna_uppsett.pdf
16
Snow, C., Burns, M. og Griffin, P. (1998). Preventing reading difficulties in young children.
Washington: National Academy Press, 47, 27-34.
Steinunn Torfadóttir, Helga Sigurmundsdóttir, Bjartey Sigurðardóttir og Ásthildur Bj.
Snorradóttir. (2010). Leið til læsis: Stuðningskerfi í lestrarkennslu. Ráðstefnurit Netlu –
Menntakvika 2010. Sótt í október 2012 af
http://netla.hi.is/menntakvika2010/alm/028.pd
Whitehurst, G. Lonigan, C. (2002). Emergent Literacy: Development from Prereaders to
Readers. Í S. B. Neuman and D. K. Dickinson (ritstjórar), Handbook of Early Literacy
Research (bls. 11-30). New York: The Guilford Press.
http://netla.hi.is/menntakvika2010/alm/028.pd