1

İşletim Sistemi

İşletim sistemi, bilgisayar donanımının doğrudan denetimi ve yönetiminden, temel

sistem işlemlerinden ve uygulama yazılımlarını çalıştırmaktan sorumlu olan sistem yazılımıdır.

İşletim sistemi, üzerinde çalışan uygulamaların belleğe, disk ve diğer aygıtlara erişimini

sağlamak, birden çok yazılım aynı anda çalıştığında kaynak yönetimini yürüterek birbirleri ile

çakışmamalarını sağlamaktan sorumludur.

Bir işletim sistemi, kavramsal olarak, üç grupta toplanabilecek bileşenlerden oluşur:

kullanıcı ara yüzü (bu bir grafik kullanıcı ara yüzü veya komut satırı yorumlayıcısı ["kabuk" da

denir] olabilir.), alt düzey sistem işlevleri ve bir çekirdek. Çekirdek, işletim sisteminin kalbidir.

Adından da anlaşılabileceği gibi, "kabuk", çekirdeğin çevresini sararken, donanımla iletişim

kurmak da çekirdeğin işidir. Kimi işletim sistemlerinde kabuk ve çekirdek tümüyle ayrı

bileşenlerken, kimilerinde bu ayrım yalnızca kavramsaldır.

Açık Kaynak Kodlu Yazılım

Açık kaynak yazılım (open-source software) veya açık kaynak kodlu yazılım, kaynak

kodu isteyen herkese açık olan yazılımlardır. Bu tür yazılımların ayırt edici özelliği kullanıcıya

değiştirme özgürlüğü sağlamasıdır. Açık kaynak kodlu yazılımlar, uyarlanabilir, sağlam, hızlı

ve güvenlidir. Açık kaynak kod dünyası, yeni bir yazılım üretme biçimi, yeni iş modelleri

sunmaktadır.

Programcılar yazılımları geliştirirken kullandıkları programlama dilleriyle kaynak

dosyaları oluştururlar. Daha sonra derlemeli dillerde (C, C++, Java, Pascal) bu dosyayı

derleyerek çalıştırılabilir hale çevirirler. Açık kaynaklı yazılım savunucuları her üretilen ve

dağıtılan programla birlikte kaynak kodunun da dağıtılmasını savunurlar. Bu sayede geliştirme

esnasında ve ilerde yeni sürümlerin ortaya çıkması esnasında daha çok sayıda gözün

süzgecinden geçmiş daha kaliteli bir yazılım çıktığını düşünürler. En iyi bilinen açık kaynak

kodlu yazılımlardan bazıları Linux, Open Office, GNU, Debian’dır.

GNU Genel Kamu Lisansı (GPL)

Kullanımda olan her yazılım üreticisinin haklarını ve kullanıcının haklarını korumaya

yönelik bir lisans anlaşmasına sahiptir. Lisans anlaşması nesnenin kullanımı, geliştirilmesi,

yeniden yapılandırılması, değiştirilmesi, alıntısının yapılabilmesi gibi hususları belirleyen

düzenlemeler içerir. Böylece üreticinin izni olmadan çoğaltılamaz, değişiklik yapılamaz. Ancak

açık kaynak kodlu (Özgür Yazılım 'Free Software') yazılımda istediğimiz gibi kopyalama

yapabilir, yeniden dağıtabilir, hatta yeniden düzenleyebiliriz. Özgür yazılım anlaşmalarından

en popüleri Genel Kamu Lisansı (GPL, General Public License)'dır.

1983 yılında MIT Üniversitesinden Richard Stallman özgür yazılım kavramını ortaya

koyarak GNU organizasyonunu kurdu. Stallman'ın özgür yazılım kavramı, bir yazılımı

istediğimiz gibi kullanma, kopyalama, değiştirme, geliştirme ve geliştirdiğimiz yazılımı aynı

mantıkla dağıtma özgürlüğünü ifade etmektedir.

Bir yazılımın kaynak kodları herkese açık ve geliştirilebilir olmalı, isteyen her geliştirici

bu açık kodları değiştirerek yeni yazılımlar geliştirebilmeli ve yine bu yeni yazılımlar da kaynak

kodları açık olarak özgürce dağıtılmalıdır. Bu düşünce açık kaynak kodlu yazılım ( Open source

software) olarak adlandırılır.

2

GPL lisans anlaşması, GNU projesi için 1983 yılında Richard Stallman tarafından

geliştirilmiştir. Bu lisansın en önemli özelliği yazılımların kaynak kodları ile birlikte

dağıtılması gerektiği fikridir. Bu kullanıcılara yazılımın kaynak kodunu inceleme, istediği

değişiklikleri özgürce yapma, kaynak kodları kısmen ya da tamamen farklı projede kullanma

hakkı vermektedir. Hatta kullanıcılar yeni geliştirmiş oldukları yazılımdan maddi kazanç da

elde edebilir ancak yeni yazılım da GPL lisansı ile lisanslanmalı ve geliştirmeye açık olmalıdır.

GPL'nin en son güncel sürümü FSF (Free Software Foundation - Özgür Yazılım Vakfı)

tarafından 29 Haziran 2007 tarihinde yayınlandı. GNU Genel Kamu Lisansı, dört temel

özgürlüğü garanti altına almayı amaçlamaktadır. Bu özgürlükler şunlardır:

Yazılımı herhangi bir amaç için sınırsız kullanma özgürlüğü

Yazılımın nasıl çalıştığını inceleme ve gereksinimlerinize göre değiştirme özgürlüğü

Yazılımın kopyalarını dağıtma ve paylaşma özgürlüğü

Yazılımın değiştirilmiş halini dağıtma ve paylaşma özgürlüğü

GPL'de yazılımların ücretlendirilmesi ile ilgili bir kural bulunmamakla birlikte, GPL

lisanslı yazılımların büyük çoğunluğu ücretsiz sunulmaktadır. Yazılımdan öte, kullanıcıya

sunulan destekten para kazanılması yaygındır. GPL yazılımı isteyen her kullanıcı dilediği

kopyalayabilir ve kullanabilir. Geliştirici yazılım için bir ücret talep ediyorsa kullanıcı bu ücreti

ödemek durumundadır, ancak ücret talep edilmiyorsa kullanıcının herhangi bir yasal

yükümlülüğü yoktur. GPL lisansı ile kullanıcının hakları korunurken, aynı zamanda tüm

kaynak kodlara müdahale yetkisi vererek onun da bir geliştirici olması ve GPL yazılım

geliştirmesi teşvik edilmektedir.

UNIX Tarihçesi ve Gelişimi

Açık kaynak kodlu yazılımdan bahsedileceği zaman bu sürece kaynaklık eden Unix

işletim sisteminden de bahsetmek gerekir. Unix işletim sistemi, 1960'lı yıllarda AT&T'nin Bell

laboratuarları, MIT ve General Electric'in birlikte yürüttükleri bir projede "Multics" adında

işletim sisteminin patentini aldılar. Bell laboratuarı projeden çekilince Dennis Ritchie ve Ken

Thompson yeni bir projede yeni bir işletim sistemi ortaya çıkardılar. Başlangıçta bilgisayar

programlarının yazılmasında kullanılan alt seviyeli bir çevirme dilinde yazarak geliştirilen bu

işletim sistemine önce "Unics" ismi verildi daha sonra değiştirilerek "Unix" adı verildi.

Dennis Ritchie 1973 yılında kendi geliştirdiği C programlama dili ile Unix'i tekrar yazdı.

Daha önce makine dili ile yazılmış olan işletim sistemini çalıştığı donanımın mimarisine

bağımlı iken, C dili ile birlikte farklı platformlarda da çalışabilme avantajı getirdi. Bu aşamadan

sonra Unix işletim sistemi duyulmaya başladı ve başta üniversitelerin bilgisayar bölümlerinde

okuyanlar ve çalışanların desteği ile hızla büyük ilerleme kaydetti ve en önemli işletim sistemi

konumuna geldi.

1980'lerin başında AT&T UNIX işletim sisteminden para kazanma yoluna gitti ve

işletim sistemini özel lisanslar ile pazarlamaya başladı. UNIX'in ortaya çıktığı günden itibaren

işletim sisteminin gelişmesine yardımda bulunan birçok kişi bu karara karşı çıktı.

Bunun üzerine amacı UNIX benzeri ve parasız dağıtılabilen bir işletim sistemi ortaya

çıkarmak olan GNU projesi Richard Stallman tarafından başlatıldı. GNU’yu desteklemesi için

1984 yılında Stallman ve arkadaşları “Free Software Foundation (FSF - Özgür Yazılım Vakfı)”

projesini yarattılar. FSF'de “free” ile anlatılmak istenen bedava olan yazılımdan çok özgürce

3

dağıtılan yazılım manasını taşımaktaydı. FSF'ye göre herhangi bir amaç için kullanılabilen,

kopyalanıp üzerinde gerekli değişiklik yapılabilen ve daha gelişmiş bir yazılım sistemine dahil

edilebilen yazılım serbest yazılım (free software) olarak kabul edilmişti. Bu özgürlükler için

temel olarak gereken şey yazılımın koduna erişimdi. Bu yüzden bu akım aynı zamanda “Kaynak

Kodu Açık Yazılım – Open Source Software (OSS)” olarak da anılır. Linux, günümüzde

bulunan en büyük kaynak kodu açık yazılımdır.

Linux’un Ortaya Çıkışı

AT&T'nin Unix'i ücretli lisanslaması sonrasında 1987 yılında Prof. Andrew S.

Tanenbaum, üniversitelerde bilgisayar bölümlerinde öğrencilere işletim sistemlerinin çalışma

prensipleri ve işlevlerini öğretebilmek için mikro çekirdek mimarili bir Unix türevi olan

"Minix" işletim sistemini ortaya çıkardı.

1991 yılında bilgisayar bilimi öğrencisi Linus Torwalds Unix ve Minix işletim

sistemleri üzerinde bilgi alışverişlerinin yapıldığı bir haber grubuna bir mesaj gönderdi. Linus

mesajında, ücretsiz bir işletim sistemi üzerinde çalıştığını ve geliştirme için öneri istediğini

belirtti. Linus, yeni işletim sistemine Linus'un Minix'i olarak tanımladığı Linux adını verdi.

Geliştiricilerden Linux'ın geliştirilmesi için yardım teklifleri gelmeye başladı. Linux'ın bir diğer

önemli yanı, GNU projesi çerçevesinde geliştirilen Unix benzeri işletim sisteminin çoğu parçası

bitmişti eksik kalan işletim sisteminin çekirdeği idi ve Linux bu eksiği kapatıyordu.

1991 Eylül'ünde Linux 0.01 ilk sürümü paylaşıma sunuldu. Linus'un mesajı ile birlikte

bu yeni işletim sistemi öyle ilgi uyandırdı ki, 1991 5 Ekim'inde sürüm 0.02 yayınlandı. 1994

yılında Linux 1.0 çekirdek GPL ile yayınlandığında, Linux 100,000 kullanıcıya erişmişti.

Aradan geçen yıllarla birlikte Linux, özellikle sunucu pazarında büyük firmaların Linux'a

destek vermesi ile birlikte önemli bir yere gelmiştir. Bugün Linux hemen her tipteki bilgisayar

donanımını destekleyecek bir işletim sistemi olmuştur.

Linux Türleri

Linux açık kaynak kodlu bir işletim sistemi olduğundan kaynak kodları üzerinde

istediğimiz değişiklikler yaparak, yeniden derleyerek kendimize uygun işlevleri olan bir

çekirdek geliştirebiliriz. Linus Torwalds'ın geliştirdiği aslında bir işletim sisteminin çekirdeği

idi. Bu çekirdek üzerine geliştirilen uygulamalar sayesinde Linux, kullanıcılar tarafından

çekirdek değil de bir işletim sistemi olarak düşünülmektedir.

Linux çekirdeği üzerine kurulmuş, geliştiricilerin kendi istedikleri işlevleri ekledikleri

yapılar barındıran pek çok dağıtım mevcuttur. Bu dağıtımların bir kısmı amatör geliştiriciler

tarafından hazırlanan çalışmalar olduğu gibi, farklı firma ve kuruluşların da profesyonel

kişilerce geliştirilen çalışmaları bulunmaktadır.

Tüm dağıtımların çekirdeği Linux olsa da, farklı dosya ve dizin yapısı, ön tanımlı gelen

programlar farklı dağıtımları oluşturmaktadır. Dağıtımlar arasındaki en dikkat çekici fark

tabanlarıdır. Linux dağıtımları tabanlara göre temel olarak tablodaki gibi ayrılmaktadır.

4

5

Ubuntu nedir?

Ubuntu nedir?

,

Ubuntu masaüstü

Ubuntu, Linux çekirdeği temel alınarak geliştirilen açık kaynak kodlu, özgür ve ücretsiz bir

işletim sistemidir. Ubuntu'yu indirip bir USB bellek ya da DVD yardımıyla bilgisayarınıza

kurup kullanabilirsiniz. Ayrıntılı bilgi için Kurulum sayfasına bakınız.

Ubuntu'nun ilk kararlı masaüstü sürümü 2004 yılında yayınlanmıştır. Masaüstü, sunucu, bulut

ve nesnelerin internetine yönelik olarak geliştirilen türevleri bulunur. Günümüzde on

milyonlarca masaüstü-dizüstü bilgisayarda ve yüz milyonlarca cihazda (sunucu, bulut, iOT,

dron, otomobil vb.) kullanılmaktadır.(1), (2)

Ubuntu'nun her altı ayda bir yeni sürümü yayınlanır. Ubuntu sözcüğü, Zulu dilinde "insanlık"

anlamına gelir.

Kimler tarafından geliştiriliyor?

Ubuntu projesi, Linux ve özgür yazılımın, bilgisayar kullanıcılarının günlük yaşamının bir

parçası haline gelmesi amacıyla(kaynak) Güney Afrikalı girişimci Mark Shuttleworth

öncülüğünde, bu amaç için kurduğu Canonical Ltd. firması bünyesinde 2004 yılında

başlatılmıştır. Ubuntu günümüzde yine Mark Shuttleworth yönetiminde Canonical ve gönüllü

Ubuntu topluluğu tarafından geliştirilmektedir.

Ücretli midir?

Hayır, Ubuntu hem ev hem de işyerinde kullanım için tamamen ücretsiz olarak indirilebilir ve

kullanılabilir. Ubuntu'yu, bir lisans kısıtlaması olmaksızın dilediğiniz sayıda bilgisayara

kurabilir ve kullanabilirsiniz. Ayrıca yayınlanan güncellemeler için ve sürüm yükseltmek için

hiçbir ücret ödemezsiniz.

Canonical Limited, Ubuntu'yu daima ücretsiz tutacağına dair söz vermektedir.(kaynak) Verilen

söz bir yana Ubuntu bünyesinde geliştirilen kodlar GNU Genel Kamu Lisansı isimli bir özgür

yazılım lisansı ile lisanslanmıştır. Bu lisans Ubuntu'nun ücretli olmasına bir engel değildir, karşı

da değildir ancak lisans gereğince söz konusu kodlar adeta bir kamu malı gibi herkese aittir.

Canonical, Ubuntu'nun yalnızca marka haklarına sahiptir. Beklemedik bir şekilde Ubuntu'nun

ileride bir gün ücretli hale geldiğini kabul edelim, bu durumda bile kaynak kodları herkese ait

6

olduğu için, herhangi bir kişi, topluluk ya da kuruluş Ubuntu’nun mevcut kodlarını

kopyalayarak farklı bir isim altında yayınlayıp sürdürebilir, ücretsiz dağıtabilir.

Canonical, Ubuntu işletim sisteminin satışından değil; bulut, sunucu, masaüstü gibi türevlerinin

kullanımı konusunda profesyonel destek almak isteyen kuruluşlardan, bulut ve sunucu

sistemlere yönelik geliştirdiği çeşitli yönetimsel yazılımların satışından gelir elde etmektedir.

Türkçe desteği var mıdır?

Ubuntu'nun %99'luk kısmı Türkçe dil desteğine sahiptir. Ubuntu ile gelen uygulamaların da

birçoğu Türkçe dil desteğine sahiptir. Ubuntu kurulumu sırasında internet bağlantınız olursa

Türkçe dil paketleri otomatik olarak İnternetten indirilerek kurulacaktır. Ubuntu kurulumu

sırasında dil paketlerini kurmasanız bile kurulum sonrasında Ayarlar > Dil Desteği (İngilizce:

Settings > Language Support) yolunu izleyerek Türkçe dil paketlerini yükleyebilirsiniz.

Ubuntu benim bilgisayarım için uygun mudur?

Ubuntu için tavsiye edilen minimum sistem gereksinimleri şöyledir:kaynak

2 GHz çift çekirdek işlemci

2 GB RAM bellek

25 GB boş sabit disk alanı

İnternet erişimi tavsiye edilir

Gerekli minimum sistem gereksinimlerini karşılayamayan eski bilgisayarlar için, resmi olarak

tanınan Ubuntu türevlerinden Lubuntu ya da Xubuntu'yu kullanılabilir. Bu türevleri, hafif bir

masaüstü ortamı (LXDE, Xfce) ile geldiklerinden dolayı epey düşük sistem kaynağı tüketirler.

Nasıl edinebilirim?

Ubuntu'nun son yayınlanan masaüstü sürümünü buradan indirebilirsiniz. İndirdiğiniz Ubuntu

kalıp dosyasını Kurulum sayfasında anlatıldığı gibi bir USB belleğe ya da boş bir DVD'ye

yazdırarak kendi Ubuntu USB belleğinizi ya da Ubuntu DVD'nizi hazırlayabilirsiniz. Ardından

yine kurulum sayfasında anlatılan yönergeleri takip ederek bilgisayarınıza yükleyebilirsiniz.

Windows'un yanına Ubuntu yükleyip her ikisini de kullanabilir miyim?

Ubuntu ve Windows yüklü bir bilgisayarda açılışta işletim sistemi seçme ekranı

7

Evet. Bilgisayarınızın sabit disk boyutu el verdiği müddetçe iki ya da daha fazla sayda sayıda

işletim sistemi kurup kullanmanız mümkündür. Bilgisayarınıza Windows ve Ubuntu kurmanız

halinde, bilgisayarı her açtığınızda (ya da yeniden başlattığınızda) yandaki resimde görüldüğü

gibi GRUB adı verilen bir önyükleme yazılımı sizi karşılayacak ve bilgisayarı hangi işletim

sistemi ile açmak istediğinizi soracaktır. Siz bu menü üzerinden istediğiniz işletim sistemini

açıp kullanabilirsiniz.

Bilgisayarınızda iki işletim sisteminin kurulu olması bilgisayarınızı zorlamaz. Çünkü, kurulan

işletim sistemleri aynı anda çalışmayacakları için (Sanallaştırma yazılımlarıyla yapılan sanal

kurulum durumu hariç) Ubuntu'nun veya Windows'un tekil olarak ihtiyaç duyduğu bellek,

ekran kartı, işlemci vb. gereksinimlerinden daha güçlü bir sisteme gerek yoktur.

Ayrıntılı bilgi için bakınız: Windows'un yanına Ubuntu kurmak

Ubuntu sürüm numaraları neyi ifade eder?

Sürüm numaraları, sürümün çıktığı yıl ve ayı işaret eder. Örnek olarak Ubuntu 4.10 sürümü,

2004 yılının 10'uncu ayında sunulmuştur. Sürümün kod adları belirlenirken birinci sözcük sıfat,

ikinci sözcük de kimi zaman mitolojik özellikler taşıyan bir hayvan adı olarak belirlenmektedir.

Ayrıca sıfat ve isim aynı harfle başlamaktadır. Bir kaç örnek: Hoary Hedgehog (Saygıdeğer

Kirpi), Breezy Badger (Umursamaz Porsuk), Hardy Heron (Cüretkar Balıkçıl), Natty Narwhal

(Zarif Denizgergedanı)

Ara sürüm nedir? LTS sürüm nedir?

Ubuntu'nun, hem masaüstü hem de sunucu sistemler için her altı ayda bir yeni sürümü

yayınlanır. Her 24 ayda (iki yılda) bir yayınlanan sürümler, LTS sürüm olarak tanımlanır. LTS;

(İngilizce açılımı: "Long Term Support") Uzun Süreli Destek sürümlerine verilen addır. LTS

sürümlere 5 yıl boyunca güncelleme desteği sunulmaktadır. LTS olmayan yani “ara sürüm”

olarak tanımlayabileceğimiz sürümlere ise dokuz ay boyunca güvenlik yamaları, geliştirmeleri

ve yazılım güncelleştirmeleri desteği sunulmaktadır.

LTS mi yoksa ara sürüm mü tercih etmeliyim?

Ubuntu'nun resmi sitesindeki Download sayfasında bazı dönemlerde iki çeşit sürümle

karşılaşabilirsiniz. Bunlardan birinin yanında "LTS" yazar, diğer ise ara sürümdür. Bir öncek i

başlıkta belirttiğimiz üzere LTS sürümler 5 yıl boyunca sürüm yükseltme gerektirmeksizin

desteklenirler. Ara sürümler ise 9 ay desteklenir, bu sürenin sonunda güncelleme almaya devam

edebilmesi sürüm yükseltme işlemine tabi tutulması gereklidir.

LTS sürümlerde kararlılığa daha fazla önem verildiği için güncellik olarak uygulamaları

geriden takip eder. Eğer beş sene boyunca yükseltme veya yeniden kurulum ihtiyacı

hissetmeden kararlı bir sürüm kullanmak istiyorsanız LTS sürümü seçebilirsiniz. Ara sürümler

ise mümkün olan en güncel paketleri barındırır, buna bağlı olarak da hata yaşanması ihtimali

LTS sürümlere göre biraz daha fazla olabilir. Ara sürümlerin dokuz aydan sonra güncelleme

alabilmesi için sürüm yükseltme işlemine tabi tutulması gerekir. Sürüm yükseltme işlemi de

sistemin kararlılığını olumsuz etkileyebilir. Yenilikleri takip etmek ve uygulamaların en güncel

sürümlerini kullanmak istiyorsanız ara sürümü tercih edebilirsiniz.

8

Türevleri nelerdir?

Ubuntu'nun geliştiricisi Canonical Ltd. masaüstü, sunucu, bulut ve nesnelerin internetine (ioT)

yönelik olarak Ubuntu Desktop, Ubuntu Server, Ubuntu Cloud, Ubuntu Core isimli

türevlerini resmi olarak geliştirmekte ve desteklemektedir. İsteyen kişi ve kuruluşlara ücreti

karşılığında teknik destek sağlamaktadır.

Eski bilgisayarlarda da kullanılmaya uygun türevi Lubuntu'dan bir görüntü

Ubuntu resmi olarak, GNOME adı verilen bir masaüstü ortamını kullanır. Masaüstü ortamı bir

işletim sisteminin görünen yüzünü teşkil eder. Canonical farklı masaüstü ortamı kullanmak

isteyen Linux severler için ve daha başka ihtiyaçlar için farklı türevlerini yayınlamaktadır.

Aşağıda sıralanan bu türevler resmi olarak Canonical tarafından yayınlanmakla birlikte

kullanıcıları resmi olarak desteklenmez. Bu türevleri kullanan kullanıcılar her türlü hata ve

çözüm için ancak ilgili gönüllü topluluklardan destek alabilirler.

Kubuntu: KDE masaüstü ortamını kullanan türevi.

Lubuntu: Düşük sistem kaynağı tüketen LXDE masaüstü ortamını kullanan türevi

Xubuntu: Düşük sistem kaynağı tüketen Xfce masaüstü ortamını kullanan türevi.

Ubuntu MATE: MATE masaüstü ortamını kullanan türevi.

Ubuntu Budgie: Budgie masaüstü ortamını kullanan türevi.

Ubuntu Studio: Profesyonel video, ses ve grafik düzenleme işlerine yönelik hazırlanan

türevi.

UbuntuKylin: Ubuntu'nun Çin'e yönelik olarak yerelleştirilmiş türevidir. Bu türev Çin Halk

Cumhuriyeti ile 2013 yılında yapılan anlaşma ile hayata geçirilmiştir.

Virüs bulaşır mı?

Zararlı yazılım güvenliği Ubuntu gibi Linux tabanlı bir işletim sistemlerinin en güçlü

yanlarından biridir. Zararlı yazılımların Unix ve Linux sistemlerin mimarisinden kaynaklanan

nedenlere sistemler arasında yayılması bir hayli zordur, ancak imkansız değildir.

Linux işletim sistemi, kullanıcılara genel olarak daha güvenli bir çalışma ortamı sunuyor olsa

da internet dolandırıcılarının, amaçlarına ulaşmak için (örneğin banka hesaplarını ele geçirmek

için) zararlı yazılım yükleme dışında işletim sisteminden bağımsız birçok farklı yöntem

kullandıkları hiçbir zaman unutulmamalıdır. Bu bağlamda diğer işletim sistemlerde çalışırken

olduğu gibi; dolandırıcılık amaçlı olarak gelebilecek e-posta iletilerine karşı her zaman dikkatli

olmalı, işlem yapmak için girdiğiniz sitenin, sizi aldatmaya yönelik sahte bir site olup

9

olmadığına dikkat etmelisiniz. Banka hesapları ile ilgili genel dolandırıcılık yöntemleri

hakkında buradan bilgi edinebilirsiniz.

Ayrıntılı bilgi için bakınız: Linux ve virüsler.

Microsoft Office'de üretilmiş ofis belgelerimi Ubuntu'da düzenleyebilir miyim?

Ubuntu, dünya çapında milyonlarca kişi ve sayısız kuruluş tarafından kullanılan özgür ve

ücretsiz LibreOffice paketini içermektedir. LibreOffice yazılımlarını kullanarak, Microsoft

Office'de hazırlanmış belgeleri açabilir, düzenleyebilir ve isterseniz aynı dosya biçimlerinde

kayıt yapabilirsiniz. LibreOffice, The Document Foundation (Belge Vakfı) öncülüğünde

geliştirilmekte olup Microsoft Office ile büyük ölçüde uyumluluk göstermekte ve Windows

ortamından da kullanılabilmektedir.

Ubuntu üzerinde hangi programlama dillerini kullanabilirim?

Ubuntu pek çok programlama dili ve geliştirme ortamı desteklenmektedir. Ayrıca diğer işletim

sistemlerinde kullanmakta olduğunuz, alışık olduğunuz programlama dilleri ve programlama

ortamlarının pek çoğunun muadillerini de bulabilirsiniz. Ubuntu üzerinde kullanabileceğiniz

programlama dillerinin küçük bir bölümünü şöyle sıralayabiliriz: C, C++, Objective-C, Java,

Python, Perl, Ruby, Pascal, C#/Mono ... Ubuntu altında kullanabileceğiniz bazı geliştirme

araçlarının kısa tanıtımlarına Uygulamalar/Geliştirme sayfasından ulaşabilirsiniz.

Ubuntu'nun lisansı nedir? Ne anlama gelir?

Ubuntu projesi bünyesinde geliştirilen kodlar GNU Genel Kamu Lisansı (kısaca GNU GPL)

isimli bir özgür yazılım lisansı ile lisanslanmıştır. Özgür yazılım lisansları, yazılımın

kullanıcısına ve yazılımın kodlarını kullanmak isteyen kimselere kopyalama, dağıtma, üzerinde

çalışma, değiştirme, geliştirme gibi çeşitli hak ve özgürlükler vermektedir. Bu lisans sayesinde,

Ubuntu'yu dilediğiniz gibi kopyalayabilir, kodlarını değiştirip özelleştirebilir, hatta isterseniz

ücretli olarak satabilirsiniz. Yalnız! Yaptığınız değişiklikleri yine açık kaynak olarak olarak

özgür yazılım lisansı ile dağıtmalı ve önceki kaynağını belirtmelisiniz. Ubuntu'nun isim ve

logosu tescilli bir markadır ve değiştirilen ürünlerin aynı ya da marka tesciline zarar verecek

şekilde benzeyen bir isim ve logo ile dağıtılmaması gerekmektedir.

Tamamen özgür müdür?

Ubuntu projesi kapsamında geliştirilen kodlar açık kaynaklıdır ve özgür yazılım lisansları ile

lisanslıdır. Bununla birlikte Ubuntu kurulum dosyası bünyesinde az sayıda da olsa özgür

olmayan bazı donanım sürücüleri bulunur. Üreticileri tarafından özgür olmayan bir lisansla

dağıtılan bazı donanım sürücüleri Ubuntu'nun daha çok kullanıcıya ulaşabilmesi amacıyla

Ubuntu kurulum dosyası ile birlikte sunulmaktadır. Lisans konusunda ayrıntılı bilgi için resmi

Licensing sayfasına bakabilirsiniz.

Canonical'ın bir gün Ubuntu'nun kaynak kodlarını kapatması olası mıdır?

GPL lisansı ile yayınlanmış kaynak kodların kapatılması mümkün değildir. İstisnai olarak,

herhangi biri GPL lisanslı yazılımının sonraki sürümlerinde, eğer yazılıma dışarıdan

10

(gönüllülerden vb.) bir katkı gelmemiş ise yeni kodları GPL ile dağıtmamayı seçebilir. Tabi

böyle bir durumda bile o ana kadar üretilen tüm kodlar her zaman GPL lisanslı olarak kalır ve

bu kodlar dileyen kişi ya da guruplar tarafından yeni bir isim adı altında geliştirilmeye devam

edebilir.

Ubuntu'nun görsel dosyalarına nasıl ulaşabilirim?

Ubuntu projelerinde kullanılan; logolar, renk paletleri, web sitesi stilleri, Ubuntu Yazı Tipleri

gibi görsel dosyalara resmi design.ubuntu.com adresinden ulaşabilirsiniz.

Ayrıca bakınız

SUDO'da Ubuntu Hakkında En Çok Sorulan Sorular başlıklı makale

Vikipedi'de Ubuntu maddesi

11

Ubuntu Kurulumu

1. Ubuntu kurulum dosyasını indirin

Ubuntu evde ve işyerinde kullanmak için tamamen ücretsizdir. Ubuntu'yu indirmek için

indirme sayfasındaki Download düğmesine tıklayın. İndirme sayfasında dönem dönem iki

farklı Ubuntu sürümü yer alabilir. Bu sürümlerden birin yanında "LTS" yazar. Bu kısaltma söz

konusu sürümün uzun süreli (5 yıl) destek sürümü olduğunu ifade eder. Diğeri ise 9 ay

desteklenen, bu süre sonunda desteklenmesi için sürüm yükseltmeyi gerektiren fakat daha

güncel olan, ara sürümdür. Ayrıntılı bilgi için buraya bakabilirsiniz.

Download düğmesine tıkladıktan bir kaç saniye sonra indirme işlemi otomatik başlayacaktır.

İndirdiğiniz .iso uzantılı dosya Windows ortamında bir arşiv (rar, zip vb.) dosyası gibi

görünebilir, ancak bu dosyayı kesinlikle WinRar gibi programlarla açmaya çalışmayınız.

2. Ubuntu DVD'si ya da USB belleğini hazırlayın

İndirdiğiniz Ubuntu kurulum dosyasını bir DVD ya da USB belleğe yazdırabilirsiniz. Ancak

DVD ya da USB belleğe yazdırma işlemini alttaki belgelerde belirtilen şekilde yapmalısınız.

Aksi takdirde hazırladığınız DVD ya da USB bellek, açılışta başlatılabilir özellikte olmaz.

Windows ortamında DVD ya da USB belleğe yazdırma işlemini hakkında ayrıntılı bilgi için

bakınız:

- Ubuntu ISO dosyasını DVD'ye yazdırmak

- Ubuntu ISO dosyasını USB belleğe yazdırmak

Kuruluma başlamadan önce önemli verilerinizi harici bir aygıta yedekleyiniz.

3. Bilgisayarı DVD ya da USB bellekten başlatın

Tipik bir bilgisayar açılış ekranı. Ayarlara girmek için Del tuşuna basılması gerektiği yazıyor.

Kuruluma başlayabilmek öncelikle bilgisayarınızı Ubuntu DVD'si ya da USB belleğinden

başlatmanız gerekli. Bunun için Ubuntu DVD'si ya da USB belleğini bilgisayarınıza takıp

bilgisayarı yeniden başlatın. Bilgisayarınız yeniden başlarken henüz BIOS ekranındayken bir

tuş yardımıyla BIOS ayarlarına girerek açılış önceliğini sabit disk yerine DVD ya da USB

belleğe getirmeniz gerekli. Günümüz bilgisayarlarının pek çoğunda bilgisayarın güç düğmesine

bastıktan sonra BIOS ekranındayken klavyeden F12 tuşuna tıklanarak açılış önceliğini

belirleme menüsüne kısa yoldan ulaşılabilmektedir. Bazı bilgisayarlarda ilgili ayara

ulaşabilmek için F2, ESC, F8, Delete gibi tuşlardan biri kullanılmaktadır. Hangi tuşun

kullanılması gerektiği bilgisayar açılırken ekranın altında kısa bir süreliğine yazılı olarak

görüntülenir. Ayrıca günümüzde bazı bilgisayarlar, bu menüyü kullanmasanız bile USB'den

otomatik olarak önyükleme yapar. Yani Ubuntu USB belleğini takıp bilgisayarı yeniden

12

başlattığınızda otomatik olarak buradan başlatabilir. Eğer başlamazsa açılışta F12 tuşuna basılı

tutmayı deneyebilirsiniz.

- Bilgisayarı DVD ya da USB bellekten başlatma konusunda daha detaylı bilgi edinmek

isterseniz buraya bakabilirsiniz.

- Her şeye rağmen bilgisayar, Ubuntu DVD'si ya da USB belleğinden başlamıyorsa Kurulum

sorunları sayfasından bilgi alabilirsiniz.

4. Kuruluma başlayın

Bilgisayarı Ubuntu DVD'si ya da USB belleğinden başlatıp bir süre bekledikten sonra

resimdeki görüntü karşınıza gelecektir. Altta bağlantısı verilen kurulum rehberlerinden

faydalanarak kurulumu gerçekleştirebilirsiniz. Dilerseniz bilgisayarızdaki mevcut Windows

işletim sistemini kaldırmadan Ubuntu'yu yükleyip her iki sistemi de kullanabilirsiniz, konu

hakkında yine alttaki belgelerden bilgi alabilirsiniz.

- Ubuntu Linux kurulum rehberi

- Windows'un yanına Ubuntu kurmak

- UEFI modunda Ubuntu kurulumu

Herhangi bir kurulum sorunu yaşarsanız Kurulum sorunları sayfasından bilgi alabilirsiniz.

5. Kurulum sonrası ilk ayarları yapın

Ubuntu'yu kurduktan sonra yaygın ihtiyaç duyulan bazı ayarlamalar hakkında bilgi almak ve

Ubuntu kullanımı konusunda hızlı bir ilerleme kaydetmek için Ubuntu başlangıç kılavuzu ve

Sıkça sorulan sorular sayfalarını okumanızı tavsiye ederiz.

Güncellemeleri yükleyin

Yeni bir Ubuntu sürümünü kurmuş olsanız dahi kurulum sonrasında güncelleştirmeleri hemen

yüklemenizi tavsiye ederiz. Bu olası hataları en aza indirmenizi sağlar. Ayrıca yüklü

yazılımların paketlenen son sürümlerini kullanabilmenizi sağlar. Güncellemeleri elle kontrol

etmek için etkinliklere girip "güncelle" gibi bir sözcüğü aratarak "Yazılım Güncelleştirici"

aracını çalıştırın.

MP3, AVI gibi dosyaları oynatabilmek için...

Ubuntu kurulumunun resimde görülen aşamasında; Mp3 ve diğer ortamları oynatabilmek için

ve bazı ekran kartı, Wi-fi aygıtlarının desteklenmesi için gerekli üçüncü parti yazılımların

kurulması ile ilgili bir seçenek bulunur. Bu seçeneği işaretlediyseniz Ubuntu'yu kurduğunuzda

13

çoklu ortam desteği de hazır olacaktır. Kurulumda bu onay kutucuğunu fark etmediyseniz ya

da işaretlemediyseniz kurulumdan sonra ubuntu-restricted-addons isimli paketi yükleyerek

çoklu ortam desteğini sağlayabilirsiniz ya da daha geniş kapsamlı eklentiler sunan ubuntu-

restricted-extras isimli eklenti paketini yüklemeyi tercih edebilirsiniz. Bu paket çoklu ortam

desteğinin yanı sıra Times New Roman, Arial gibi TrueType yazıtiplerini sisteme ekleyen ttf-

mscorefonts-installer paketini içerir. Parola korumalı .rar biçimli arşiv dosyaların açılabilmesi

için gerekli unrar paketini içerir, MP3 üretmek için gerekli lame paketini ve diğer bazı

eklentileri içerir. Tüm bu eklentiler çeşitli lisans kısıtlamaları nedeniyle Ubuntu kurulum

dosyası içinde yer almamaktadır. Paketi yüklemek için önce uygulama mağazasından Synaptic

Paket Yöneticisi'ni kurun ardından Synaptic'de arama düğmesini kullanarak paketi aratıp

yükleyin.

Ekran kartı sürücü değişikliği...

Ubuntu kurulumu ile beraber ekran kartınız için genellikle açık kaynak toplulukları tarafından

yazılmış sürücü paketleri kurulur. Ancak bu sürücüler üç boyutlu oyunların, vb. 3B yazılımların

çalışabilmesi için yeterli gelmeyebilir. Bu nedenle ekran kartının üreticisi tarafından sağlanan

sürücü paketini kullanmak isteyebilirsiniz. Bunun için internetten ya da başka kaynaklardan

herhangi bir sürücü aramanıza gerek yoktur. Ekran kartı sürücü değiştirme işlemi Yazılım ve

Güncelleştirmeler aracında "Ek Sürücüler" sekmesi üzerinden kolayca gerçekleştirilebilir.

Ancak bu işlemi uygulamadan önce Ekran kartları sayfasını dikkatlice okumanızı önemle

tavsiye ederiz.

İlgili maddeler

UEFI ve BIOS hakkında detaylı bilgiler

Kurulu sistemi bir üst Ubuntu sürümüne güncelleme

Taşınabilir diske Ubuntu kurulumu

14

Ubuntu Linux kurulum rehberi

Kurulum sayfasında anlatıldığı gibi Ubuntu Linux'un güncel sürümünü indirip bir DVD’ye ya

da USB belleğe yazdırdıysanız artık Ubuntu kurulum aşamasına geçebilirsiniz.

Bilgisayarınızda halihazırda Windows işletim sistemi yüklü ise, Ubuntu kurulumu sırasında

onu silebileceğiniz gibi isterseniz Windows’u silmeden yanına Ubuntu’yu kurarak her iki

işletim sistemini de kullanabilirsiniz. Bu belgede her iki durum da göz önüne alınarak gerekli

bilgilere ve ilgili bağlantılara yer verilmiştir.

1. Bilgisayarınızı Ubuntu DVD’si ya da USB belleğinden başlatın

Bu işlemin nasıl yapılacağı Kurulum ana maddesinde açıklanmıştır.

2. Dil seçimini yapın

Bilgisayarı, Ubuntu DVD'si ya da USB belleği ile başlattıktan bir süre sonra alttaki kurulum

ekranı sizi karşılayacaktır. Burada sol taraftaki listeden Türkçe dil seçeneğini seçtiğimizde

resimdeki gibi Ubuntu'yu deneme ve kurma seçenekleri karşımıza gelir. Burada "Ubuntu'yu

Kur" seçeneğine tıklayarak devam ediyoruz.

3. Kurulum hazırlıkları

Alttaki ekranda, diskte kurulum için yeterli alan kontrolü ve internet bağlantısı kontrolü

yapılmaktadır. Eğer bu aşamada otomatik olarak internet bağlantısı sağlanmazsa ekranın sağ

üst köşesinde yer alan ağ ayarları ile ilgili düğmeye tıklayarak açılan menüden ağ bağlantısını

(kablosuz vb.) sağlayabilirsiniz. Kurulum için internet bağlantısı kurulması zorunlu değildir

ancak internet bağlantısı sağlanırsa Türkçe dil paketleri otomatik olarak indirilerek

kurulacaktır. Tabi isterseniz dil paketlerini kurulum sonrasında kendiniz de yükleyebilirsiniz.

15

Güncelleştirmeleri kurulum sırasında indir: Bu seçeneği işaretlerseniz kurulum işlemi internet

bağlantı hızınıza bağlı olarak daha uzun sürecektir. Bu seçeneği işaretlemeniz yani

güncelleştirmelerin kurulum sırasında indirilip yüklenmesi önemle tavsiye edilir.

Bu üçüncü parti yazılımı kur: Bu seçenek Ubuntu'da MP3, AVI, Flash video vb. ortamları

oynatabilmek için gerekli eklentileri yükler. Bu eklentiler lisanslarındaki kısıtlayıcı nitelikler

nedeniyle Ubuntu kurulum dosyası içinde yer almadığında bu şekilde kurulum sırasında ya da

kurulum sonrasında yüklenebilmektedir. Eğer kurulum esnasında bu üçüncü parti yazılımları

kurmazsanız daha sonra Synaptic Paket Yöneticisi aracı üzerinden, daha geniş eklenti desteği

sunan "ubuntu-restricted-extras" isimli paketi kurabilirsiniz.

4. Kurulum türünü seçin

Şimdi kurulumun en önemli aşamasında geldik.

Eğer bilgisayarınızda halihazırda Windows yüklü ise bu aşamada üstteki gibi bir ekran karşınıza gelir.

16

Eğer bilgisayarınızda herhangi bir işletim sistemi yüklü değil ise üstteki gibi bir ekran karşınıza gelir.

Burada yer alan seçenekleri şöyle açıklayabiliriz.

Ubuntu dağıtımını Windows işletim sisteminin yanına kur: Bu seçenek halihazırda

Windows yüklü bir bilgisayarda Windows'u kaldırmadan yanına Ubuntu'yu kurup ikisini

de kullanabilmek isteyen kullanıcılar içindir. Windows'u kaldırmadan yanına Ubuntu

kurma işlemi, bu ekranda en alttaki seçenek olan "Başka bir şey" seçeneği kullanılarak da

yapılabilir ancak bu seçeneği kullanmak biraz karışıktır ve deneyim gerektirir. Windows'u

kaldırmadan Ubuntu'nun kurulumu konusunda geniş bilgi için bakınız:

Windows'un yanına Ubuntu kurmak

UEFI modunda Ubuntu kurulumu

Windows işletim sistemini Ubuntu ile değiştir: Bu seçenek Windows'u ve bilgisayarınızdaki

belgeleri siler ve yerine Ubuntu'yu kurar.

Yeni Ubuntu kurulumunu güvenlik için şifrele: Bu seçenek ile, kuruluma şifre ekleyerek

kendimiz dışındakiler için erişimi ve müdahaleyi kontrol altına alabiliriz.

Yeni Ubuntu kurulumu ile LVM kullan: Bu seçenek ile boyutu genişletilebilir şekilde

yapılandırılmış diske kurulum yaparız. Bu özel bir disk gerektirmez. Bu seçimi yaparsak

diskimiz ileride verilere zarar vermeden diskimizin boyutunu arttırma özelliğine uygun

olarak yapılandırılır.

Başka bir şey: Bu seçenek, diski kendi ihtiyaçlarınıza özel bir şekilde yapılandırmanıza

imkan verir. Bu seçeneğin kullanımı biraz karışıktır ve deneyim gerektirir.

5. Konumunuzu seçin

Ardından "Neredesiniz?" sorusunun cevabını vereceğimiz ekran gelir. Burada Türkiye için

"Istanbul" 'u seçebilirsiniz.

17

6. Klavye düzenini seçin

Sonrasında "Klavye düzeni"ni belirleme ekranı karşımıza gelir. Burada normal şartlarda klavye

düzenimiz otomatik olarak belirleneceğinden genellikle herhangi bir işlem yapmamız

gerekmez. Burada yer alan 'Klavye Düzenini Algıla' düğmesi de klavyenin algılanmasında

kullanılabilir. Bir klavye dili seçtikten sonra burada yer alan kutucuğa klavyeden bazı Türkçe

karakterler girerek söz konusu dilin doğruluğunu yani klavyenizle uyumluluğunu kontrol

edebilirsiniz.

7. Kullanıcı adı ve parolanızı belirleyin

Bu aşamada bilgisayarımızın adını ve kullanıcı hesabımızın adını gireriz. Belirleyeceğimiz

parola en az 6 karakter uzunluğunda olur ve harf, rakam, ?*- vb karakterler içerirse Ubuntu

kurulumu parolamızı beğenir ve 'İyi Parola' der.

18

Otomatik giriş yap: Ubuntu'yu her açtığınızda kullanıcı parolanızı girmeden doğrudan

giriş yapmak istiyorsanız bu seçeneği işaretleyebilirsiniz. Bu seçeneği işaretlemeseniz

bile Ubuntu'yu kurduktan sonra Ayarlar üzerinden de otomatik kullanıcı girişini

etkinleştrebilirsiniz.

Giriş yapmak için parola iste: Üstteki seçeneğin tersidir. Ön tanımlı olarak bu seçenek

işaretli gelir.

Ev dizinimi şifrele: Bu seçeneği işaretlenerek /home isimli klasörün altındaki kullanıcı

ev dizinimiz şifrelenerek bizim dışımızdaki erişimler için kontrol altına alınabilir.

Ardından 'Devam Et' düğmesini kullandığımızda 'Sistem Kuruluyor' mesajı ile gelen "Kur"

ekranı, kurulumu tamamlamak üzere işleme başlar.

8. Kurulumun bitmesini bekleyin

Kurulum tamamlandığında 'Kurulum Tamamlandı' mesajını alırız. 'Şimdi Yeniden Başlat'

dedikten sonra artık Ubuntu'yu kullanmaya başlayabiliriz.

19

Ubuntu başlangıç kılavuzu

Bu belge, Windows ya da Mac işletim sistemlerini kullanan ve herhangi bir Linux deneyimi

olmayan kullanıcıların hızlı bir şekilde Ubuntu Linux kullanmayı öğrenebilmeleri amacıyla

hazırlanmıştır. Belgede Ubuntu'nun kullanım özellikleri yer yer Windows ile kıyaslanarak

anlatılmıştır. Bu kılavuzu okuduktan sonra Sıkça Sorulan Sorular sayfasını da okuyarak kısa

bir sürede kendi kendine yeten bir Ubuntu masaüstü kullanıcısı olabilirsiniz.

Ubuntu masaüstü kavramları

Ubuntu masaüstündeki çeşitli düğme ve çubukların isimleri alttaki görselde belirtilmiştir.

Rıhtım

Ekranın sol kenarında yer alan rıhtım adı verilen bu çubuk, kullanıcıların sık

kullanabileceği çeşitli uygulamalara kısa yol tuşları sağlamaktadır. Rıhtım aynı

zamanda simge durumuna küçültülen pencerelerin de toplandığı yerdir.

Burada bulunan herhangi bir uygulama simgesi hem o uygulamayı başlatmak için

kullanılır hem de o uygulamaya ait açık pencereler arasında geçiş yapmak için

kullanılabilir.

Rıhtıma yeni uygulama simgeler ekleyebilirsiniz. Bunun için "Uygulamaları

Göster" menüsüne girip istediğiniz uygulamayı bulun, ters tıklayıp (yani sağ

tıklayıp) "Sık Kullanılanlara Ekle" deyin. Bir uygulama simgesini çıkarmak için

ise rıhtımdaki simgesine ters tıklayıp "Sık Kullanılanlardan Çıkar" deyin.

Simgelerin sıralamasını değiştirebilirsiniz. Bunun için bir simgeye tıklayıp sürükle

bırak yapın.

Rıhtımı ekranın altına ya da sağına taşıyabilir, genişliğini değiştirebilirsiniz. Bu ve

benzeri ayarlamalar için "Ayarlar > Rıhtım" yolunu izleyin.

Çalışmakta olan uygulamaların simgelerinin solunda nokta işareti belirir. Bu

işaretin görevi hangi uygulamaların açık olduğunu kullanıcıya bildirmektir.

Açık olan bir uygulamadan ikinci bir pencere açmak istediğinizde bunun için,

uygulamanın rıhtımdaki simgesine ters tıklayıp menüdeki "Yeni Pencere"

seçeneğini kullanabilirsiniz.

20

Etkinlikler genel görünümü

Ekranın sol üst köşesine tıkladığınızda ya da klavyeden Süper tuşuna bastığınızda etkinlikler

genel görünümü ortaya çıkar ("Süper" tuşu, üzerinde pencere simgesi bulunan tuştur). Attaki

resimde görüldüğü gibi etkinlikler genel görünümünde; açık tüm uygulama pencereleri ön

izleme şeklinde görüntülenir, üstte bir arama çubuğu ortaya çıkar, sağ kenarda ise birden fazla

çalışma alanı kullanmaya imkan veren "çalışma alanları paneli" ortaya çıkar.

Etkinlikler genel görünümü

Ubuntu'da çalışırken açık uygulama pencereleri arasında geçiş yapmak için kullanılabilecek

yollardan biri etkinlikler genel görünümünü kullanmaktır. Pencereler arasında geçiş yapmak

için kullanılabilecek tüm yöntemler belgenin ilerleyen bölümlerinde Pencere yönetimi başlığı

altında detaylı olarak açıklanmıştır.

Arama çubuğu; sisteminizde yüklü bulunan uygulamaları, çeşitli ayar seçeneklerini,

sisteminizde yüklü olmayan ancak uygulama mağazasından kurulabilen uygulamaları,

dosyalarınızı, takvim kayıtlarını vb. öğeleri aramayı sağlar. Ayrıca basit hesap işlemleri için

hesap makinesi olarak da kullanılabilir. Arama yapmak için arama çubuğuna tıklamanıza gerek

yoktur. Bir şey aramak istediğinizde klavyeden Süper tuşuna basın (ya da sol üstten Etkinlikler

düğmesine tıklayın) ve doğrudan yazmaya başlayın... Arama işlevinin hangi türden öğeleri

arayıp aramayacağı da ayarlanabilir.

Etkinlikler genel görünümünde sağ kenarda ortaya çıkan çalışma alanları paneli ise

çalışmalarınızı birden fazla masaüstünde (yani birden fazla çalışma alanında) yürütmenizi

sağlar. Çok sayıda uygulama penceresi ile çalışırken çalışmalarınızı daha organize bir şekilde

yürütmek için bu özelliği kullanmak isteyebilirsiniz. Çalışma alanları panelinde ön tanımlı

olarak iki adet çalışma alanını temsil eden ön izleme görüntüsü bulunur. Bir çalışma alanında

çalışırken açmış olduğunuz bir pencereyi diğer çalışma alanına taşımak için etkinlikler genel

görünümüne girin, pencereyi sürükleyip ekranın sağında istediğiniz çalışma alanının üzerine

bırakın. Çalışma alanları arasında geçiş yapmak için ise etkinliklerdeyken fare tekerleğini

döndürebilirsiniz ya da sağ taraftaki çalışma alanı ön izlemelerine tıklayabilirsiniz.

21

Etkinlikler genel görünümüne girdikten sonra herhangi bir işlem yapmayıp çıkmak isterseniz

yine Etkinlikler düğmesine tıklayabilir ayrıca klavyeden Esc ya da Süper tuşlarını

kullanabilirsiniz.

Sistem menüsü

Masaüstünde sağ üst köşede yer alan sistem menüsü, ekran görüntüsünden de anlaşılacağı üzere

ses seviyesi, ekran parlaklığı, internet bağlantısı, bilgisayarı kapatma, oturumu kilitleme gibi

çeşitli seçeneklere ve Ayarlar ara yüzüne ulaşmak için gerekli bir düğmeye ev sahipliği yapar.

Masaüstünde sağ üst köşesindeki simgelerin tamamı aslında tek bir düğmedir. Sistem

menüsünü açmak için bu simgelerin bulunduğu alanda herhangi bir noktaya tıklamanız

yeterlidir. Bu sayede örneğin ses seviyesini değiştirmek istediğinizde imleci tam olarak ses

simgesinin üzerine odaklamanız gerekmez.

Menüde yer alan "ekranı döndür" simgesi, dikey veya yatay döndürmeyi destekleyen bir

ekranınız varsa, ekranı döndürme özelliğini açmanızı ya da kapatmanızı sağlar. Eğer ekranınız

döndürmeyi desteklemiyorsa bu düğmeyi göremezsiniz.

Ekranı kilitleme düğmesi ile bilgisayarınızı terk ederken başkalarının kullanmasını önlemek

için ekranınızı kilitleyebilirsiniz.

Uygulamaları göster düğmesi

Ekranın sol alt köşesinde yer alan "Uygulamaları Göster" düğmesinin görevi

bilgisayarınızda kurulu bulunan tüm uygulamaları ve sık kullandığınız uygulamaları

listelemektir. Ayrıca etkinlikler genel görünümünde ortaya çıkan arama çubuğu

öğesine buradan da ulaşılabilir.

Uygulama menüsü

Ekranın sol üstünde Etkinlik düğmesinin hemen sağında ortaya çıkan "Uygulama menüsü",

etkin uygulamanın adını simgesiyle birlikte gösterir ve uygulamanın tercihlerine veya

yardımına hızlı erişim sağlar. Uygulama menüsünde bulunan öğeler, uygulamaya bağlı olarak

22

değişir. Bu menüde, uygulamaya bağlı olarak "Tercihler, Hakkında, Yardım, Yeni Pencere,

Çıkış" gibi seçenekler bulunabilir.

Dosya yöneticisi açıkken uygulama menüsünün içeriği

Kullandığınız bir uygulamanın tercihlerine ulaşmak istediğinizde uygulamanın ara yüzünde

bununla ilgili bir menü ya da düğme bulamıyorsanız bu durumlarda uygulama menüsünü

kontrol etmeyi unutmayınız. Örneğin Dosyalar, Videolar gibi uygulamaların ayar

seçeneklerine ulaşmak için bu menüye girmeniz gereklidir, çünkü bu uygulamaların ara yüzü

üzerinde ayarlar ile ilgili herhangi düğme ya da seçenek konulmamıştır.

Ubuntu'da GNOME adı verilen bir grafiksel masaüstü ortamı ve bu projeye ait bazı uygulama

bileşenleri kullanılmaktadır. Uygulama menüsü, özellikle GNOME uygulamaları tarafından

daha etkin kullanılmaktadır.

Bildirim menüsü

Ekranın üst tarafında bulunan yatay çubuğun adı tepe çubuğu olup bu çubuğun ortasında

gün/saat bilgisinin bulunduğu yer ise bildirim alanıdır. Gün/saat bilgisinin üzerine tıklayarak;

sistem tarafından yapılan son bildirimlerin listesine ve takvime ulaşabilirsiniz. Bu menü aynı

zamanda bir müzik çalar denetleyicisi sunar. Yani herhangi bir müzik çalar uygulaması ile

müzik dinlerken bildirim menüsünü kullanarak çalan şarkıyı durdurabilir, sonraki-önceki

şarkıya geçme gibi işlemleri kısa yoldan yapabilirsiniz.

23

Bildirimler tıklanabilir özelliktedir. Örneğin bilgisayarınıza taktığınız bir USB belleğin

içeriğine ulaşmak istediğinizde isterseniz ilk açılan bildirim kutucuğuna tıklayabilirsiniz ya da

daha sonra herhangi bir zamanda bildirim menüsüne girip ilgili satıra tıklayabilirsiniz.

Dosya sistemi içinde gezinmek

Ubuntu'da, klasörler arasında gezinmek için Dosyalar (orijinal adıyla GNOME Files)

adında bir dosya yöneticisi kullanılmaktadır. Dosya yöneticisini açmak için rıhtımdaki

klasör simgesine tıklayınız.

"C: , D:" gibi sabit disk bölümleri nerede?

Ubuntu masaüstünü ilk açtığınızda Windows'taki gibi bir “Bilgisayarım” bölümünün

bulunmadığını fark edecek ve muhtemelen C: , D: gibi yerel disk bölümlerini bulmaya

çalışacaksınız. Ubuntu gibi Linux tabanlı işletim sistemlerinde depolama aygıtları C: , D: gibi

harfler ile değil farklı bir şekilde tanımlanırlar.

Ubuntu'da, bilgisayarınızdaki mevcut yerel disk bölümlerine dosya yöneticisinde sol altta yer

alan "Diğer Konumlar" bölümünden ulaşabilirsiniz. Ayrıca USB bellek, hafıza kartı, CD/DVD

gibi harici depolama ortamlarına resimde göründüğü gibi yine dosya yöneticisi ara yüzündeki

kenar çubuğundan ulaşabilirsiniz. USB bellek, hafıza kartı gibi harici depolama ortamlarını

sistemden güvenli kaldırmak istediğinizde yine dosya yöneticisini açıp söz konusu diskin

sağında yer alan üçgen biçimindeki simgeye tıklayabilir ya da diskin üzerine ters tıklayıp açılan

menüdeki ilgili seçeneği kullanabilirsiniz.

Dosya yöneticisi

Ubuntu'da CD sürücü içinde herhangi bir disk takılı değil iken, dosya yöneticisi kenar

çubuğunda CD/DVD ile ilgili herhangi bir seçenek aramayın, böyle bir seçenek bulunmaz.

Ubuntu'da sabit ya da taşınabilir depolama ortamlarının dizin hiyerarşisinde teknik olarak hangi

konumlarda bulunduğunu öğrenmek isterseniz konuda Linux dosya sistemi hiyerarşisi

sayfasından bilgi alabilirsiniz.

24

Program kurma, kaldırma, güncelleme

Programlar nasıl kurulur?

Yazılımlar paket yöneticisi ara yüzü

Öncelikle belirtmek gerekir ki Ubuntu (Linux), Windows ve Mac farklı birer işletim sistemidir.

setup.exe, install.exe gibi program kurulum dosyaları tamamen Windows platformuna hitaben

hazırlandıkları için ne Mac işletim sistemi için ne de Ubuntu (Linux) işletim sistemi için bir

anlam ifade etmezler. Bu nedenle Linux temelli bir işletim sistemi olan Ubuntu'ya, ancak Linux

sürümü bulunan programlar kurulabilir.

Ubuntu'da programlar Yazılımlar arayüzü aracılığıyla uygulama mağazasından temin edilerek

kurulurlar. Ubuntu paket (yazılım) depoları son derece zengindir, binlercesi uygulama olan

60.000'den fazla paket barındırır. Üreticisi tarafından ücretli olarak yayınlanan az sayıda

uygulama haricinde çok büyük bir bölümü ücretsizdir.

Yeni bir programa ihtiyaç duyduğunuzda Yazılımlar'ı açın, istediğiniz programı arama

düğmesini kullanarak ya da yazılım kategorileri arasında gezinerek bulun, "Kur" düğmesine

tıklayarak yükleyin, hepsi bu kadar. Uygulama mağazasında gezinirken ya da arama yaparken

bir uygulamadan iki adet bulunduğunu görebilirsiniz. Bunlardan biri geleneksel .deb biçiminde

paketlenmiştir. Diğeri ise yeni nesil .snap biçiminde paketlenmiş olanıdır. Her ikisi de aynı

işlevi görür. (Snap, Ubuntu tarafından geliştirilen yeni bir yazılım paketleme biçimidir.)

Program yükleme kaldırma işlemleri için önceleri Ubuntu'ya özgü bir paket yönetim aracı

kullanılırken 2016 yılında çeşitli teknik nedenlerden dolayı yeni "Yazılımlar" (orijinal adıyla

GNOME Software) aracına geçilmiştir. Ancak Yazılımlar, geliştirilmesi erken evrelerde olan

bir araçtır. Diğer yandan bu araç, genel olarak uygulama niteliğinde olan yazılımları listeler.

Uygulama niteliğinde olmayan diğer paketleri, kütüphane, dil dosyası vb. yazılımları arama

sonuçlarında göstermez. Bu nedenle Yazılımlar ara yüzü orta ve ileri seviyedeki kullanıcı

ihtiyaçları için yeterli gelmeyebilir. Paket yönetimi konusunda gelişmiş düzey ihtiyaçları olan

kullanıcılar geleneksel Synaptic Paket Yöneticisi aracını kurup kullanabilirler. Ubuntu'da

program kurulumu konusunda aklınıza gelebilecek diğer tüm soruların cevaplarını almak için

Ubuntu'da yazılım kurmak maddesini okumanızı tavsiye ederiz.

Windows programları (.exe dosyaları) çalıştırılabilir mi?

Hem evet hem de hayır. Önceki başlıkta da belirttiğimiz gibi Ubuntu (Linux), Windows ve Mac

farklı mimarilere sahip işletim sistemleridir. Bir işletim sisteminin mimarisine uygun olarak

yazılmış programlar, diğer işletim sistemlerinde normal şartlarda çalışmazlar. Yani setup.exe,

25

install.exe gibi program kurulum dosyaları tamamen Windows platformuna hitaben yazıldıkları

için Ubuntu'ya kurulamazlar.

Windows üzerinde kullanılabilen bir programı Ubuntu'da kullanmak istiyorsanız öncelikle

Ubuntu uygulama mağazasında (Yazılımlar ya da Synaptic üzerinden) o programın adını aratın.

Programın üreticisi Linux sürümünü üretiyor ise büyük ihtimalle Ubuntu uygulama

mağazasında da bulunur.

Diğer yandan Linux sürümü bulunmayan Windows programlarının .exe biçimli kurulum

dosyalarını Linux'da kullanabilmek için Wine gibi üçüncü parti öykünücü yazılımlar (İng.

emulator) geliştirilmiştir. Wine sayesinde pek çok Windows programı (.exe dosyası) Linux ya

da Mac altında çalıştırılarak kullanılabilmektedir. Ancak öykünüm yazılımları her yazılımı

çalıştıramazlar, çalışan yazılımların da düzgün çalışacağını ve tüm özelliklerinin

kullanılabileceğini garanti edemezler.

Windows yazılımlarını Ubuntu üzerinde çalıştırmayı denemek yerine Linux dünyasında yer

alan kaliteli muadil yazılımları araştırıp kullanmanız daima en sağlıklı çözüm olacaktır.

Windows'ta sıkça kullanılan programların Ubuntu'daki bazı alternatiflerini buradan

öğrenebilirsiniz.

Programlar nasıl kaldırılır?

Program kaldırma işlemi de yine Yazılımlar paket yöneticisi üzerinden yapılır. Kaldırmak

istediğiniz programı Yazılımlar ara yüzündeki arama düğmesini kullanarak bulun, karşınıza

gelen "Kaldır" düğmesine tıklayarak kaldırın.

Güncellemeler nasıl yapılır?

Windows işletim sisteminde güncellemeler için kullanılan "Windows Update" isimli araç

sistemde kurulu bulunan tüm yazılımları değil sadece Windows'un kendisi ve Windows'a ait

diğer bazı yazılımları güncelleyebilir. Bu nedenle Windows kullanıcıları, sistemlerine farklı

kaynaklardan temin ederek kurdukları çeşitli uygulamaları tek tek güncellemeleri gerekir.

Linux'ta ise sisteme sonradan kurulan programlar da dahil olmak üzere her türlü yazılımı

denetleyip tek tıkla güncelleyebilen paket yönetim sistemleri kullanılır.

Ubuntu'da güncellemeler ön tanımlı ayarlara göre arka planda otomatik olarak denetlenir.

Güncellemeleri herhangi bir zamanda elle denetlemek isterseniz etkinliklere girip arama

çubuğunda “Yazılım Güncelleştirici” aracını aratarak çalıştırabilirsiniz. Güncelleme ayarlarını

değiştirmek için ise Yazılım ve Güncelleştirmeler isimli aracı açıp "Güncelleştirmeler"

sekmesini üzerinden yapabilirsiniz.

Donanımlar

Donanımlar nasıl tanıtılır?

Ubuntu'da donanım tanıtma işlemleri genellikle otomatik olarak yapılır. Yani Ubuntu'yu

kurduğunuzda donanımlarınızın hemen hepsinin otomatik olarak tanınarak kullanıma hazır hale

gelmesi beklenir, dolayısıyla elle herhangi bir sürücü yüklemeniz gerekmez. Çünkü binlerce

çeşit donanıma ait sürücüler Ubuntu (Linux çekirdeği) ile birlikte yüklü gelmektedir. Bununla

birlikte özellikle ekran kartları için aşağıdaki başlıkta bahsedildiği gibi ek sürücü yüklemeniz

26

gerekebilir. Bunun sebebi, bazı ekran kartı üreticilerinin, sürücüleri kapalı kodlu olarak

yayınlaması ve getirdikleri çeşitli lisans kısıtlamaları ile ilgilidir.

Windows'a yönelik olarak hazırlanmış .exe biçimli program kurulum dosyaları Ubuntu'ya

kurulamadığı gibi aynı şekilde .exe biçimli sürücü paketleri de Ubuntu'ya kurulamaz. Zaten

Ubuntu'nun otomatik donanım tanıma desteği sayesinde böyle bir ihtiyaç da olmaz.

Ubuntu'da donanımlarınız ile ilgili herhangi bir sorun yaşamanız halinde aşağıdaki seçenekleri

deneyebilirsiniz.

UbuntuWiki'nin Donanım bölümünde ve Ubuntu-tr Forum sayfasında araştırma yapınız.

Ubuntu Desktop certified hardware sayfasına girin. Bu sayfada, Ubuntu altında resmi

olarak test edilerek sertifikalandırılmış çeşitli markalardan bilgisayarların Ubuntu altındaki

çalışma durumları ve varsa yaşanılan sorunlar, yapılması gereken işlemler hakkında

İngilizce dilinde bilgi verilmektedir. Bu sayfada bilgisayarınızı aratın.

Bir arama motoruyla donanımınızın adının yanına "Linux" yazarak arama yapın. Örneğin

Hp 1022 marka yazıcı için Hp 1022 Linux şeklinde arama yapabilirsiniz.

Sorunu Ubuntu-tr Forum'da dile getirerek gönüllülerden yardım isteyebilirsiniz.

Ekran kartları

Ubuntu kurulumu ile beraber ekran kartınız için çoğunlukla açık kaynak toplulukları tarafından

yazılmış sürücü paketleri kurulur. Ancak bu sürücüler çeşitli masaüstü efektlerinin, 3 boyutlu

oyunların ve diğer 3B yazılımların çalışabilmesi için (ya da tam performansla çalışabilmesi

için) yeterli gelmeyebilir. Bu nedenle ekran kartınızın tüm özelliklerini kullanabilmek için kart

üreticisi tarafından sağlanan kapalı kodlu-sahipli resmi sürücü paketlerini kullanmak

isteyebilirsiniz. Ekran kartı sürücü değiştirme işlemi Yazılım ve Güncelleştirmeler aracında "Ek

Sürücüler" sekmesi üzerinden kolayca gerçekleştirilebilir. Ancak bu işlemi uygulamak

isterseniz öncelikle Ekran kartları sayfasını dikkatlice okumanızı önemle tavsiye ederiz.

Yazıcılar/Tarayıcılar

Ubuntu kurulumu ile birlikte yüzlerce çeşitli marka/model yazıcının Ubuntu'da çalışabilmesi

için gereken sürücü paketleri de sisteme yüklenmektedir. Ubuntu'nun sahip olduğu otomatik

yazıcı tanıtma özelliği sayesinde pek çok yerel yazıcı, hiçbir işlem yapılmadan otomatik olarak

tanınarak kullanıma hazır hale gelmektedir. Yazıcıyı bilgisayara takıp güç düğmesine bastıktan

sonra sistemin yazıcıyı tanımasını bekleyin, adından herhangi bir belgeyi açıp yazdırmayı

deneyebilirsiniz. Ubuntu'ta belge ya da resim taramak için Basit Tarama (Simple Scan) adında

bir program hazır yüklü gelmektedir. Bu tarama programını açmak için etkinliklere girip

örneğin “tarama” sözcüğünü aratın.

Yazıcı ve tarayıcılar konusunda detaylı bilgi edinmek için Yazıcılar/Tarayıcılar maddesine

bakabilirsiniz.

Diğer donanımlar

Bluetooth aygıtlarından kablosuz ağ kartlarına, web kamerasından klavyeye kadar her çeşit

donanımın kullanılması ya da ayarlanması ile ilgili belgelere Donanım sayfası üzerinden

ulaşabilirsiniz.

27

Ayrıca Ubuntu'yu kurmadan önce, Ubuntu'yu canlı DVD/USB olarak deneyerek

bilgisayarınızdaki donanımların Ubuntu üzerindeki çalışma durumlarını önceden test etmeniz

de mümkündür.

Pencere yönetimi

Pencereler arasında geçiş yapmak

Ubuntu'da simge durumuna küçültülmüş pencerelere ulaşmak ve açık diğer tüm uygulamalar

arasında geçiş yapmak için pek çok pratik yol bulunur. Şimdi örnek olarak bir adet Firefox

penceresi, iki adet LibreOffice Writer penceresi ve bir adet dosya yöneticisi penceresi açarak

bu farklı yöntemleri deneyerek beraber inceleyelim.

1. yol : Geçiş yapmak istediğiniz uygulamanın rıhtım üzerindeki simgesine tıklayarak geçiş

yapabilirsiniz. Eğer o uygulamadan birden fazla sayıda pencere açık ise karşınıza

Resim 1'deki gibi pencerelerin önizlemeleri karşınıza gelir. İstediğiniz ön izleme

penceresine tıklayarak açabilirsiniz.

2. yol : Etkinlikler genel görünümüne girerek açık uygulama pencereleri arasında geçip

yapabilirsiniz. Bunun için sol üst köşedeki "Etkinlikler" düğmesine ya da klavyeden

Süper tuşuna tıklayın. Açık tüm uygulama pencereleri büyük ön izleme pencereleri

şeklinde ekrana döşenecektir, istediğinize tıklayarak geçiş yapabilirsiniz. İsterseniz

ufak bir ayarlama yaparak, Etkinlikler düğmesine tıklamak yerine imleci ekranın sol

üst köşesine götürdüğünüzde (tıklamaya gerek olmaksızın) etkinliklerin açılmasını

sağlayabilir böylece bu işlevi daha pratik bir şekilde kullanabilirsiniz. Gerekli ayarlama

için "İnce Ayarlar > Tepe Çubuğu" yolunu izleyiniz.

3. yol : Alt + Sekme (Tab) tuş bileşimini kullanarak açık tüm uygulama pencereleri arasında

geçiş yapabilirsiniz. Alt+Sekme yaptığınızda, açık uygulamalar Resim 2'deki gibi

ekranın ortasında listelenecektir. Burada elinizi Alt tuşundan çekmeden tekrar tekrar

sekme (tab) tuşuna tıklayarak istediğiniz uygulamanın üzerine gelin, ardından ellerinizi

tuşlardan çekin. Ayrıca Alt+Sekme ile birden fazla sayıda penceresi açık olan bir

uygulamanın üzerine geldikten sonra (örneğin LibreOffice Writer) elinizi Alt tuşundan

çekmeden Alt + " yaparak o uygulamanın pencereleri arasında geçiş yapabilirsiniz.

4. yol : Alt + " tuş bileşimini kullanarak o sırada aktif olan uygulamanın diğer pencereleri

arasında geçiş yapabilirsiniz. Örneğin 2 adet LibreOffice Writer penceresinden

herhangi birinde çalışırken Alt + " yapın, elinizi Alt tuşundan çekmeden tekrar tekrar

" tuşuna tıklayın.

28

Resim 1

Resim 2: Alt + Sekme ile açık pencereler arasında geçiş

Ayrıca tüm pencereleri simge durumuna küçülterek masaüstünü görüntülemek için

Windows'ta olduğu gibi klavyeden Süper + D tuş bileşimini kullanabilirsiniz.

Pencereleri taşımak / boyutunu değiştirmek/ döşemek

Bir pencereyi taşımak, yani masaüstünde farklı bir konuma hareket ettirmek için pencerenin üst

tarafındaki başlık çubuğundan tutup (fare ile basılı tutup) masaüstünde istediğiniz bir yere

doğru sürükleyip bırakın.

Bir pencereyi büyütmek ya da küçültmek için pencerenin herhangi bir köşesinden tutup

istediğiniz yöne doğru ilerletip bırakabilirsiniz.

Bazen masaüstünün yarısını bir pencerenin, diğer yarısını da başka bir pencerenin kaplamasını

isteyebilirsiniz. Bunun için iki pencereyi teker teker boyutlandırıp ekranın yarısını kaplayacak

hale getirmeniz gerekmez. Bu gibi durumlarda pencerelerden birini başlık çubuğundan tutup

ekranın en soluna doğru sürükleyebildiğiniz kadar sürükleyip bırakın, bunu yaptığınızda

pencere otomatik olarak ekranın sol yarısını kaplayacaktır. Diğer pencereyi de benzer şekilde

sağ tarafa doğru sürükleyerek ekranın sağ tarafını kaplamasını sağlayabilirsiniz. Aynı işlemleri

klavye Süper + Sol Ok ve Süper + Sağ Ok tuş bileşimlerini kullanarak da

gerçekleştirebilirsiniz.

Ayarlar

Ayarlar arayüzünde "Güç" bölümü

29

Ubuntu'da; kullanıcı hesapları, yazıcı/fare/klavye gibi donanımların ayarlanması, masaüstü

görünüm özelliklerinin değiştirilmesi, dil ve erişilebilirlik ayarları gibi her türlü ayarlama

işlemleri Ayarlar arayüzü üzerinden gerçekleştirilir. Ayarlar'ı açmak için masaüstünde sağ üst

köşedeki sistem menüsüne girip menüde yer alan ilgili düğmeyi kullanabilirsiniz.

Ayrıca masaüstünü daha detaylı şekilde özelleştirmek (simge seti, pencere, tepe çubuğu ayarları

vb.) ve daha detaylı pek çok ayar seçeneği için uygulama mağazasından İnce Ayarlar aracını

yükleyip kullanabilirsiniz.

Ubuntu ile çalışmak

İnternet araçları

İnternet'te

gezinmek

: İnternette gezinmek için Ubuntu ile birlikte popüler web tarayıcı Mozilla

Firefox kurulu gelmektedir. Çok sayıda eklenti desteğine sahip Firefox'u,

eklentiler aracılığıyla ihtiyaçlarınıza göre özelleştirebilirsiniz. Firefox'un yanı

sıra başka pek çok alternatif tarayıcı kurmanız da mümkündür, bunlardan

birkaçı: Chromium, Google Chrome, Opera

E-posta

okumak

: E-postalarınızı okumak, organize etmek için Ubuntu ile kurulu gelen Mozilla

Thunderbird'i kullanabilirsiniz. Ayrıca uygulama mağazasından Geary,

Evolution, KMail-Kontact, Mailspring gibi alternatif uygulamalar

bulabilirsiniz.

Sohbet ve

iletişim

: İnternet üzerinden sesli ve görüntülü görüşme yapmak için: Skype, Wire, Ring

gibi uygulamaları kurup kullanabilir ya da sadece web tarayıcısı üzerinden Wire

ya da Google Hangouts servislerini kullanabilirsiniz.

İnternet üzerinden mesajlaşmak için web tarayıcı üzerinden WhatsApp Web'i

kullanabilir ayrıca Telegram'ın masaüstü uygulamasını yükleyip

kullanabilirsiniz.

ICQ, IRC, XMPP, Google Talk, AOL, Yahoo! gibi servisler üzerinden iletişim

kurmak için Empathy'yi kullanabilirsiniz.

Çoklu ortam uygulamaları

Müzik

dinlemek

: Müzik dinlemek için Ubuntu ile birlikte Rhythmbox yüklü gelmektedir. Her

zaman olduğu gibi uygulama mağazasında pek çok alternatif bulmanız

mümkündür. Gelişmiş özellikler sunan alternatiflere Clementine, Amarok örnek

verilebilir, eğer daha basit, hafif bir müzik çalar olsun derseniz Audacious,

Qmmp'i deneyebilirsiniz. Çevirimçi müzik platformu Spotify'ın masaüstü

uygulamasını kullanabilirsiniz.

Film

izlemek

: Film izlemek için Ubuntu ile birlikte Videolar isimli (orijinal adıyla GNOME

Videos) oynatıcı yüklü gelmektedir. Elbette uygulama mağazasında pek çok

alternatif video oynatıcı bulabilirsiniz. Örneğin, Windows ortamında da yaygın

bir şekilde kullanılan VLC, SMPlayer gibi.

30

CD/DVD

yazdırmak

:

Dosya yöneticisinde CD/DVD yazdırma

Bilgisayarınıza boş bir CD/DVD taktıktan sonra otomatik olarak gelen

penceredeki ilgili seçeneklerini kullanarak ya da yazdırmak istediğiniz verileri

dosya yöneticisi üzerinden boş CD/DVD üzerine sürükleyip bırakarak kolayca

yazdırabilirsiniz. Ayrıca uygulama mağazasından K3b ya da Brasero CD/DVD

yazdırma araçlarından birini yükleyip kullanabilirsiniz. Brasero'yu kullanarak

ses CD'si - video diski oluşturma, kalıp dosyası hazırlama gibi sık kullanılan

tüm işlemleri gerçekleştirebilirsiniz. Eğer daha gelişmiş ve tam teşekküllü bir

CD/DVD yazdırma programı isterseniz K3b'yi kullanabilirsiniz.

Grafik uygulamaları

Resim

işlemek

: Özgür yazılım dünyasının en önde gelen projelerinden biri olan Gimp, dijital

fotoğraflarınız üzerinde işlem yapmak için size tüm olanakları sunmaktadır.

Basit resim düzenleme/boyama işlemleri için ise KolourPaint her işinizi

görebilecek yeteneklere sahiptir.

Fotoğraf

albümü

: Shotwell ile fotoğraf arşivinizi albümler halinde düzenleyebilir ve

görüntüleyebilirsiniz. Alternatif olarak DigiKam'ı deneyebilirsiniz.

Tarayıcıyı

kullanmak

: Fiziksel belgelerinizi, fotoğraf ve diğer dosyalarınızı tarayıp bilgisayara

kaydetmeniz için Ubuntu ile kurulu gelen Basit Tarama (Simple Scan)

uygulamasını kullanabilirsiniz. Arama çubuğuna "tarama" gibi bir ifade girerek

programa ulaşabilirsiniz.

Ofis uygulamaları

Ubuntu, dünya çapında milyonlarca kişi ve sayısız kuruluş tarafından kullanılan özgür ve

ücretsiz LibreOffice paketini içermektedir. The Document Foundation (Belge Vakfı)

öncülüğünde geliştirilen LibreOffice, bireysel kullanıcılardan profesyonel ihtiyaçlara kadar

geniş bir yelpazede çözümler sunmaktadır. LibreOffice, Microsoft Office ile uyumluluk

göstermekte ve Windows ortamından da kullanılabilmektedir.

Microsoft Office ile oluşturulmuş (.doc, .docx, .xls, .xlsx, .ppt, .pptx, .pps, .ppsx) dosyaları

Ubuntu'da LibreOffice ile açabilir, düzenleyebilir yine aynı biçimlerde kayıt yapabilirsiniz.

31

LibreOffice uygulamaları asıl olarak OpenDocument adı verilen, tamamen standartlaşmış

özgür dosya biçimlerini kullanmaktadır. Yaygın kullanılan bazı OpenDocument biçimleri:

LibreOffice Writer : .odt - (Microsoft Word biçimleri olan .doc ve .docx'in karşılığı)

LibreOffice Calc : .ods - (Microsoft Excel biçimleri olan .xls ve .xlsx'in karşılığı)

LibreOffice Impress : .odp - (Microsoft PowerPoint biçimleri olan .ppt, .pps, .pptx, .ppsx'in

karşılığı)

LibreOffice, Microsoft Office'in dosya biçimlerini desteklerken Microsoft Office ise ancak

2007 SP2 sürümünden itibaren LibreOffice'de kullanılan dosya biçimlerini (OpenDocument

biçimlerini) desteklemeye başlamıştır. Bu nedenle LibreOffice'de OpenDocument biçimlerinde

oluşturduğunuz dosyaları Microsoft Office'in 2007 SP2 sürümü ve sonraki sürümlerinden

birinde açıp rahatlıkla kullanabilirsiniz. Eğer LibreOffice'de hazırladığınız belgeleri Microsoft

Office'in 2007 SP2'den daha eski sürümlerinde açmanız gerekiyorsa bunun için çalışmalarınızı

LibreOffice'de Microsoft Office'in eski dosya biçimlerinde (.doc, .xls, .ppt gibi) kaydetmeniz

yeterlidir.

Güvenlik

Virüsler

Güvenlik Ubuntu gibi Linux tabanlı bir işletim sistemlerinin en güçlü yanlarından biridir.

Zararlı yazılımların Unix ve Linux sistemlerin mimarisinden kaynaklanan nedenlere sistemler

arasında yayılması bir hayli zordur, ancak imkansız değildir. Ayrıca Linux'ta kullanıcıların

kurmak istedikleri programları herhangi bir web sitesinden değil doğrudan dağıtımın resmi

paket depoları üzerinden (Yazılımlar ara yüzü gibi) temin etmesi de bu sağlam yapıyı

desteklemektedir. Linux, güvenli yapısı nedeniyle günümüzde dünya genelinde sunucu

sistemlerde en çok tercih edilen işletim sistemidir.

Masaüstü ya da sunucu Linux sistemler üzerinde kullanılabilecek bazı anti-virüs programları

ile karşılaşabilirsiniz (örneğin ClamAV gibi). Ancak bu antivirüs yazılımları, Linux virüslerine

yönelik değil Windows virüslerini tespit edip temizlemeye yöneliktir. Windows virüsleri Linux

sistemlerde çalışamazlar ve sisteme herhangi bir zarar veremezler. Bu anti virüs yazılımlarına

özellikle, e-posta sunucusu ya da dosya sunucusu olarak kullanılan Linux sistemlerde ihtiyaç

duyulmaktadır.

Masaüstü ya da sunucu Linux sistemlerde, "Linux virüslerini" temizlemek için ise

kullanılabilecek herhangi bir anti-virüs programı yoktur çünkü ortada dolaşan "Linux virüsleri"

yoktur.

Diğer yandan internet dolandırıcılarının, amaçlarına ulaşmak için (örneğin banka hesaplarını

ele geçirmek için) zararlı yazılım yükleme dışında işletim sisteminden bağımsız bir çok farklı

yöntem kullandıkları da unutulmamalıdır. Örneğin size bankanız adına bir e-posta gönderip

sahte bir siteye yönlendirerek banka hesabı bilgilerinizi öğrenebilirler. Virüsler konusunda daha

geniş bilgi için Linux ve virüsler maddesine bakabilirsiniz.

32

Güvenlik duvarı

Ubuntu'da varsayılan olarak internet portları kapalı olduğundan kullanıcılar genellikle bir

güvenlik duvarına ihtiyaç duymasalar da çeşitli gereksinimlerden dolayı Ubuntu ile birlikte

UFW güvenlik duvarı aracı yüklü gelmektedir. Güvenlik duvarını bir ara yüz üzerinden

yönetebilmek için uygulama mağazasından gufw paketini kurup kullanabilirsiniz.

Güvenlik duvarı hakkında daha geniş bilgi için Ubuntu'da güvenlik duvarı kullanımı belgesini

okuyabilirsiniz.

Erişim hakları

Ubuntu, diğer Linux dağıtımları gibi UNIX sisteminin kullanıcı yetkilendirme standartlarını

kullanır, bu standartlar sayesinde büyük sunuculardaki yüksek güvenlik özellikleri masaüstü

Linux sistemler için de sıradan bir özellik olur. Linux sistemi, esinlendiği Unix gibi çok

kullanıcılı bir sistem olarak geliştirilmiştir. Bir Linux sistemi, aynı anda yüzlerce kullanıcı

tarafından kullanılabilir ve bu kullanıcıların hiçbirisi bir diğerinin belge ve ayarlarına

ulaşamadığı gibi hiçbir sistem kaynağına da izinsiz erişemez. Masaüstü Linux sistemler her ne

kadar bu kadar çok kullanıcıyı hedeflemiyor ve bu imkanları pek kullanmıyor olsa da güvenlik

açısından bu erişim güvenlik politikası aynen uygulanmaktadır.

Linux sistemlerde tüm yetkilere sahip bir yönetici hesabı bulunur ve bu hesabın kullanıcı adı

root 'dur. Root hesabı, Windows'taki sistem yöneticisi olan Administrator hesabına

benzetilebilir. Ancak aralarındaki yetkilendirme sistemi farklı olduğundan root kullanıcısı ile

diğer kullanıcılar arasındaki yetki farkı Windows'takinden daha büyüktür. Ubuntu'da yetkili

kullanıcı hakları elde etmek için oturumun Root olarak açılmasına gerek yoktur. Zaten Root

olarak oturumun açılması, bazı sakıncalar barındırıyor olması nedeniyle varsayılan olarak

engellenmiştir. Yetkili kullanıcı hakları gerektiren bir işlemi yapmak istediğinizde (örneğin bir

yazılım kurmak istediğinizde), size yetkili kullanıcı şifresini soran bir pencere ile

karşılaşırsınız. Bu pencerede yetkili kullanıcı şifresini girerek geçici olarak root yetkisi almış

olursunuz.

Root hakları elde etme konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. Root (kök kullanıcı) hakları elde

etmek

Dosya dizin hiyerarşisi

Windows işletim sisteminde, her bir depolama aygıtı için ayrı bir kök (başlangıç) dizin

bulunur. İşletim sisteminin kurulu olduğu disk bölümü C kök dizininden başlar, sonraki

sabit disk bölümü D kök dizininden başlar, USB bellek, CD gibi diğer depolama aygıtları

da aynı şekilde farklı harflerle ifade edilen kök dizinlerden başlar. Ubuntu gibi Linux işletim

sistemlerinde ise tek bir kök dizin bulunur. Linux'ta tüm depolama ortamlarının, dosya ve

dizinlerin adresi / işaretiyle gösterilen kök dizinden başlayarak dallanıp budaklanır.

- İşletim sisteminin kurulu olduğu disk bölümündeki içeriğe / dizininden ulaşılır.

33

- Diğer sabit disk bölümlerine ve taşınabilir depolama ortamlarına ise bu dizin altındaki /mnt

ve /media dizinlerinden ulaşılabilir (dosya yöneticisine elle bir adres girebilmek için Ctrl+L

yaparak adres çubuğunu açınız).

Kök dizin altında bulunan home dizini içinde her kullanıcının kendi adında bir alt klasörü

bulunur (örneğin /home/ahmet , /home/ayşe gibi). Bu dizinlere o kullanıcının "ev dizini"

denilir. Kullanıcı, parolasıyla sisteme giriş yaptıktan itibaren gerçekleştirdiği her işlemi

pratikte bu dizininde gerçekleştirir. İnternet geçmişi, oynanan oyunların puanları gibi çeşitli

kişisel dosyalar ve hatta arka plan resimleri, temalar ve benzeri ayarlar da her kullanıcıya

ayrı ayrı açılmış kullanıcı ev dizini içinde yer alan gizli dosya ve dizinlerde saklanır. Elbette

hiçbir kullanıcı bir diğerinin seçimlerini değiştiremez ve diğer kullanıcıların özel dosyalarına

erişemez.

Windows'ta dosya adreslerinde \ (ters slaş) işareti kullanılırken Linux'ta / işareti kullanılır.

Windows'ta dosya ve dizin adlarında küçük büyük harf duyarlılığı yoktur, KLASOR_ADI

ve klasor_adi aynı şeydir, fark etmez. Ubuntu'da (Linux'ta) ise bunlar farklı klasörlerdir.

Linux'ta dosya dizin hiyerarşisi hakkında daha detaylı bilgi edinmek için Linux dosya

sistemi hiyerarşisi belgesini okuyabilirsiniz.

Gizli dosyaların görüntülenmesi

Windows'ta olduğu gibi Ubuntu'da da normal ayarlar ile göremediğimiz gizli dosyalar vardır.

Gizli dosyaları görüntülemek için Dosyalar aracını açıp resimde (1) olarak gösterilen düğmeye

tıklayın, açılan menüdeki "Gizli Dosyaları Göster" seçeneğini işaretli hale getirin. Ayrıca

isterseniz klavyeden Ctrl + H tuş bileşimini kullanarak da gizli dosyaları görünür hale

getirebilir ve tekrar görünmez hale getirebilirsiniz.

Örneğin kullanıcı ev dizininde normalde "Belgeler, Resimler, Müzik, Videolar..." adında bir

kaç klasör görünür. Gizli dosyaları görünür hale getirdiğinizde ise bu dizin içerisinde aslında

daha başka çeşitli gizli dosya ve dizinlerin bulunduğunu görebilirsiniz. Dikkat ederseniz tüm

bu gizli dosya ve dizinlerin adı nokta karakteri ile başlar. Ubuntu'da (Linux'ta) tüm gizli dosya

34

ve dizinlerin adının başında nokta karakteri bulunur, dolayısıyla adının başına nokta

bıraktığınız herhangi bir dosya otomatik olarak gizli dosya haline gelir.

Disk yönetimi

Windows'ta yer alan disk yönetim aracının Ubuntu'daki karşılığı Diskler'dir (orijinal adıyla

GNOME Disks). Ubuntu ile kurulu gelen bu araca ulaşmak için etkinliklere girip diskler

kelimesini aratabilirsiniz. Bu program aracılığıyla bilgisayarınıza bağlı tüm disk bölümlerini

görüntüleyebilir, disk bölümlerini silebilir, biçimlendirebilir, bağlama-ayırma işlemleri

yapabilir ve ayrıca disk kalıp dosyalarını (.iso, .img) sisteme bağlayabilirsiniz. Eğer disk

yönetimi konusunda daha detaylı bir araç kullanmak isterseniz uygulama mağazasından

GParted uygulamasını yükleyebilirsiniz.

Disklerin başlangıçta bağlanması

Bağlanmak (İngilizce: mount) demek, bir disk bölümünün sisteme bağlanarak kullanıma hazır

hâle gelmesi demektir. Windows işletim sistemi, bilgisayardaki disk bölümlerinin tümünü

açılışta bağlarken Linux dağıtımlarında ise bu durum seçimliktir, istenirse bazı disk bölümleri

kullanıcı ilk erişimi sağlayana kadar bağlanmaz, buna "otomatik bağlama" adı verilir.

Ubuntu'da da durum böyledir. Ubuntu'da sistemin kurulu olduğu (ve kullanıcı ev dizininin

bulunduğu) disk bölümü başlangıçta bağlanırken, bunların dışında kalan sabit disk bölümleri

performans vb. nedenlerle kullanıcı erişim sağladığı anda bağlanacak şekilde ayarlı gelir,

bilgisayarı çalıştırıp Ubuntu masaüstüne ulaştığınızda bu disk bölümleriniz aslında henüz

sisteme bağlanmamış olur. Dosya yöneticisi üzerinden bu disk bölümlerine tıkladığınız anda o

disk bölümü "otomatik" olarak sisteme bağlanır. Bu açıdan baktığımızda kullanıcıların bu

konuda yapması gereken herhangi bir işlem yoktur.

Bağlanan aygıtların yanında resimdeki gibi üçgen biçiminde düğmeler ortaya çıkar.

Bununla birlikte eğer belgelerinizi Ubuntu'nun kurulu olduğu disk bölümü dışında ayrı bir disk

bölümünde bulunduruyorsanız (örneğin aynı bilgisayarda Windows ve Ubuntu kullanan

kullanıcıların yaygın olarak tercih ettiği gibi NTFS biçimli ayrı bir belge alanı kullanıyorsanız)

bu durumda daha rahat ve sorunsuz bir kullanım için belgelerin bulunduğu o disk bölümünü

bilgisayar başlangıcında bağlanacak şekilde ayarlamanızı tavsiye ederiz. Aksi halde,

35

oluşturduğunuz çeşitli dosya ya da dizin kısa yollarının çalışmaması gibi küçük çaplı sorunlarla

karşılaşabilirsiniz. Gerekli ayarlamayı bir kaç tıkla kolayca gerçekleştirebilirsiniz. Ayrıntılı

bilgi için bakınız: Diskleri başlangıçta bağlamak

Disk birleştirme

Windows'ta geleneksel tipteki sabit disklerde (içinde yuvarlak disk plakları olan SATA gibi)

zaman içinde dosyaların parçalanmasına bağlı olarak meydana gelen performans kaybını

gidermek için bir disk birleştirme aracı bulunur. Kullanıcılar, arada sırada bu programı

çalıştırarak disk birleştirme işlemi yapar. Ubuntu'da ise herhangi bir disk birleştirme aracı

bulunmaz, çünkü disk birleştirmeye Windows'taki gibi ihtiyaç duyulmaz. Ubuntu ve diğer pek

çok Linux dağıtımı Ext dosya sistemini kullanmaktadır. Ext biçimli bölümlerdeki dosyalar

Windows'ta kullanılan NTFS ya da FAT gibi dosya sistemlerinde farklı bir dağılımla

kaydedildiğinden parçalanma daha kayıt sırasında önlenmiş veya en aza indirilmiştir.

Sistem süreçlerini görüntülemek ve sonlandırmak

Windows'da, çalışmakta olan programların listelenmesi, istenilen bir programın sonlandırılması

gibi amaçlar için kullanılan "Görev Yöneticisi" aracının Ubuntu'daki karşılığı Sistem

Gözlemcisi'dir. Arama çubuğunu kullanarak Sistem Gözlemcisi'ne ulaşabilirsiniz. Cevap

vermeyen bir programı Sistem Gözlemcisi ara yüzünü açarak sonlandırabileceğiniz gibi

isterseniz ilgili komuta önceden bir kısa yol tanımlayarak, istediğiniz pencereye sadece

tıklayarak da sonlandırabilirsiniz.

Komut satırı kullanımı

Ubuntu, masaüstü kullanıcılarına yönelik bir Linux dağıtımıdır. Ubuntu'da günlük kullanım için

komut satırı araçlarının kullanılmasına genel olarak gerek yoktur. Ancak bazı durumlarda

komut satırı kullanmaya zorunlu olarak ihtiyaç duyulabilir. Örneğin bir hatanın tespiti için ve

çözümlenmesi için komut satırından faydalanılabilir. Linux, son derece gelişmiş bir komut

sistemine sahiptir. Sistem yöneticileri ve geliştiriciler Linux'un bu güçlü yanından özellikle

istifade ederler.

Ubuntu'da komut satırı kullanımı için Uçbirim adı verilen bir araç yüklü gelir. Komut satırı

penceresini açmak için klavyeden Ctrl + Alt + T kısayolunu kullanabilir ya da etkinliklere girip

uçbirim sözcüğünü aratabilirsiniz.

Forumlarda ya da başka kaynaklarda herhangi bir sorunun tespiti ya da çözümü için sizden

genellikle sudo ile başlayan bir komutu girmeniz istenir. Komut satırı ekranında yetki almanızı

sağlayan bu komutu kullandığınızda devamında kullanıcı parolanızı girmenizi bildiren bir

iletiyle karşılaşırsınız. Kullanıcı parolanızı girerken, sanki klavyeniz çalışmıyormuş gibi

ekranda hiç bir değişiklik olmayacaktır, bu normaldir. Siz parolanızı yazıp Enter tuşu ile devam

etmelisiniz. (Eğer klavyenizin nümerik tuş takımını kullanıyorsanız Num Lock'un açık olması

gerektiğine dikkat ediniz.)

36

Linux dosya sistemi hiyerarşisi

Uzun süreler Windows işletim sistemini kullanan, örneğin Program Files, Windows, System32,

Documents and Settings, Application gibi klasörlerin görevleri hakkında bilgi sahibi olan

kullanıcılar, Ubuntu gibi Linux (Unix) temelli bir işletim sistemine geçtiklerinde tamamen

farklı bir dosya sistemi hiyerarşisi ile karşılaştıklarından hangi klasörün ne işe yaradığı vb.

konularda bir bilgi boşluğuna düşebilirler.

Bir Linux dağıtımından diğerine dosya sistemi yapısı bakımından küçük farklılıklar olabilir

ancak genel yapı aynıdır. Bu maddede, Ubuntu ve diğer Linux dağıtımlarının kullandığı ortak

dosya sistemi yapısı, dizinlerin ne anlama geldikleri ve Windows'taki bazı dosya ve dizinlerin

Linux'taki karşılıkları konularında temel ve ileri düzeyde bilgi alabilirsiniz.

Temel prensipler

Dosya sistemi, işletim sisteminin bir disk veya bölüm üzerindeki dosyaları takip edebilmesi için

oluşturulmuş yöntem ve veri yapıları bütünüdür. Linux da, Unix'de olduğu gibi "Tekil

Hiyerarşik Klasör Yapısı"nı benimsemiştir. Her şey / simgesiyle ifade edilen kök dizinden

başlayarak dallanıp budaklanır. Kök dizin altındaki dizinler, geçmişte Linux Dosya Sistem

Hiyerarşisi (kısaca FSSTND) denilen bir standart ile belirlenmiş klasörlerdir. Günümüzde

Linux dağıtımlarının büyük çoğunluğunun FSSTND standardında belirlenmiş klasörlerin

dışında kök dizine bir iki klasör daha ekledikleri ya da nadiren bu yapıdan bir klasörü

çıkardıkları görülmektedir.

Herhangi bir dizin ya da dosyanın sistemdeki adresi önce kök dizinden başlar sonra o dosya ya

da dizine ulaşmak için geçilmesi gereken dizinler arasına yine / yazılarak elde edilir. Örneğin

/home/ahmet yolu, kök dizininde, home isimli dizin içindeki ahmet dizininin konumunu

belirtir. Bu ifadede en baştaki / işareti kök dizini belirtmektedir.

Windows'ta dosya adreslerinde \ (ters eğik çizgi, slash) işareti kullanılırken Linux'ta / işareti

kullanılır. Linux'ta bu kullanımın nedeni Linux'un Unix geleneğini takip etmesindendir. Ayrıca

bu geleneğe uygun olarak küçük büyük harf duyarlılığı önemli bir konudur. Örneğin;

Windows'ta KLASOR_ADI ve klasor_adi aynı şeyi ifade eder. Linux'ta ise bunlar farklı

klasörlerdir.

37

Windows'ta bir program yüklediğinizde, programa ait dosyaların büyük çoğunluğu Program

Files içindeki kendi klasörüne yüklenir. Linux'ta ise durum farklıdır; programın, örneğin

belgelendirmeleri /usr/share/doc/program_adi/ altına atılır, manual dosyaları,

/usr/share/man/man altına atılır, info dosyaları /usr/share/info altına atılır. Bu şekilde aradığınız

bir yerelleştirme dosyasını, yani programın Türkçe çalışması için yapılmış çeviri dosyasını,

programın kullandığı kütüphane dosyasını yani Windows'taki (.dll) Linux'daki (.so) dosyası ve

bunun gibi belirli bir amaç için kullanılan dosyaları yerleştirilmiş oldukları kendine özgü

klasörün içinde bulabilirsiniz. Kısacası Linux'ta, sistem hiyerarşisine gömülen bir yapı söz

konusudur. Yüklenen herhangi bir program, işletim sisteminin muhtelif yerlerine

yerleşmektedir.

Her şey bir dosya

Linux'ta sistemdeki her şey bir dosyadır, buna sistemdeki aygıtlar, donanım kaynakları hatta

hafızada çalışan programlar da dahildir. Linux çekirdeği örneğin bir ethernet kartına ulaşmak

istediğinde /dev/eth0 dosyasına okuma yazma yapar veya bir sabit disk bölümü için mesela

/dev/sda1 dosyasını kullanır. /dev dizini altında aygıtlar /proc dizini altında sistem kaynakları

ile ilgili dosyalar bulunur. Ancak bu tür dosyalar sistem açıldığında oluşturulan ve

kapandığında kaybolan dosyalardır ve sadece sistem programları tarafından erişilebilir.

Bağlama (mount)

Bağlama (İngilizce: mount), basit bir ifadeyle sisteme takılan sabit disk, USB bellek, CD/DVD

gibi çeşitli aygıtların sisteme bağlanarak kullanılabilir, içeriğine erişilebilir hale gelmesi

işlemidir.

Windows işletim sistemi, bilgisayar açılışında gördüğü tüm disk bölümlerini başlangıçta

bağlayarak kullanılma hazır hale getirirken Linux dağıtımlarında ise bu durum seçimliktir.

Linux'ta, işletim sisteminin kurulu olduğu disk bölümü dışındaki bölümler genellikle, kullanıcı

tarafında ilk erişim sağlanıncaya kadar bağlanmaz. Kullanıcı bilgisayarı açtıktan sonra dosya

yöneticisi üzerinden (yani klasörler üzerinden) bir disk bölümüne tıkladığı anda o disk bölümü

sisteme otomatik olarak bağlanır (ayrıntılı bilgi için Diskleri başlangıçta bağlamak).

Bağlanan aygıtların yanında resimdeki gibi üçgen biçiminde düğmeler ortaya çıkar.

Bağlama, daha teknik bir ifadeyle /dev dizinindeki depolama aygıtının uygun bir sürücü ve

erişim izinleri ile başka bir dizinde kullanılmasını sağlamaktır. Bu güvenliği ve denetimi

38

sağlayan, dağıtık çalışmayı kolaylaştıran bir yöntemdir. Eğer /dev altındaki bu disk bölümlerine

NTFS veya Ext gibi bir aygıt sürücüsü ile ulaşılırsa içindeki dosyalar görünecektir, sistem de

bu dosyalara kullanıcının erişimi için /dev/ haricindeki başka bir dizini kullanır.

Örneğin /dev/sda1 dosyasındaki disk bölümü /mnt/sda1 dizinine NTFS sürücüsü ve uygun

erişim izinleri ile bağlanırsa bu dizinden dosyalara ulaşılabilir olur, bağlama işlemi yapılmadığı

sürece /mnt/sda1 dizini boş olacaktır.

Çıkarılabilir aygıtlara medya takıldığında da sistemde sürekli çalışan HAL servisi tarafından

takip edilir. Kullanıcı bu medyalara erişmek istediğinde bağlama /media dizinine otomatik

olarak yapılır.

Tüm bunların amacı nedir?

Tüm bu tek kök dosya sistemi ve bağlama özelliklerinin amacı çok kullanıcılı ve dağıtık bir

sistemi güvenli ve kolay bir şekilde kurup yönetebilmektir. Örneğin birden çok bilgisayarın

olduğu bir ağda bilgisayarlardan birisindeki bir ağ dizinine /home dizini bağlanır, bir diğerine

/var dizini içerisindeki e-posta sunucusunun dosyalarının olduğu dizin, bir diğerine de web

sunucusunun dosyalarının olduğu dizin bağlanabilir. Bu sayede fiziksel olarak pek çok

bilgisayara dağılmış olan bir sunucu tek bir kök dosya sisteminden sanki tek bir bilgisayarmış

gibi yönetilerek kullanılabilir.

Her ne kadar bu durum tek kullanıcı ve tek bilgisayardan oluşan masaüstü kullanımı için

gereksiz gibi görünse de Linux'un sunucular için sağladığı bu güvenlik özellikleri masaüstünde

de aynen kullanılmaktadır.

FSSTND'a göre kök dizin altındaki temel klasörler

Linux Dosya Sistem Hiyerarşisi (kısaca FSSTND) standardına göre kök dizin altında bulunan

dizinlerin görevleri (bkz: Linux Documentation Project) özetle şöyledir:

/bin : Olması zorunlu temel komut dosyalarını içerir.

/boot : Başlangıç için gerekli dosyaları bulundurur.

/dev : Donanım dosyaları vardır.

/etc : Sistem ayarlarını barındırır.

/lib : Kütüphane dosyaları ve çekirdek modülleri bulunur.

/media : Bazı depolama ortamları için bağlanma noktasıdır (detaylı açıklama aşağıdadır).

/mnt : Bazı depolama ortamları için bağlanma noktasıdır (detaylı açıklama aşağıdadır).

/opt : Üçüncü parti kullanıcı programlarının kurulması içindir.

/sbin : Sistemi yöneticisiyle ilgili çalıştırabilir dosyaları tutar.

/srv : Sistemin sunduğu hizmetlerle alakalıdır.

/tmp : Geçici dosyaları tutmak içindir.

/usr : Tüm kullanıcılarca paylaşılan verileri içeren dizindir.

/var : Log dosyaları, e-posta ve yazıcı kuyrukları gibi değişken verileri barındırır.

Günümüzde Linux dağıtımlarının pek çoğunun FSSTND standardında belirlenmiş klasörlerin

dışında kök dizine bir iki klasör daha eklediği ya da nadiren bu yapıdan bir klasörün çıkardığı

39

görülmektedir. Bu küçük farklılıklar dışında Linux dağıtımlarında genel yapı aynıdır. Şimdi,

gerek güncel dağıtımları, gerekse FSSTND'yi baz alarak kök dizin altında yer alan klasörlerin

görevlerini inceleyelim.

/bin

İşletim sisteminizi kullanmak için gereken birçok komut /bin klasörü altındadır. cat, mkdir, cp,

ls, mv, rm vb. temel komutların hepsi buradadır. Sistem boot ettiğinde, ilk olarak /bin klasörü

çalışır hâle getirilir. Sistemde ne kadar ciddi bir sorun olursa olsun /bin klasöründeki komutlar

çalışmaya devam eder. Sisteminizde bir sorun meydana geldiğinde /bin klasörü altındaki

komutları kullanarak sistemi onarabiliriz.

/boot

Boot, işletim sisteminin yüklenme evresidir. /boot klasörü, boot işlemi için gerekli olan tüm

dosyaları içerir (çekirdek görüntüsü, sistem haritası, önyükleyici yapılandırması gibi).

Bilgisayarın başlangıç (boot) aşamasında gerekmeyen ayar ve yapılandırma dosyaları burada

bulunmaz; başka klasörlerden gerektiği zamanlarda yüklenir.

/dev

Linux'ta her şey bir dosyadır; donanım aygıtları da öyle. USB girişleri, seri ve paralel portlar,

depolama ortamları, CD-ROM'lar vb. bütün aygıtlar /dev klasörü altında tutulan dosyalardan

ibarettir. Örneğin /dev altında bulunan sda1 dosyası, sabit diskinizi temsil eder. Ya da /dev/dsp,

ses aygıtınızdır. Bunları programlar vasıtasıyla kullanırız; ancak bu dosyalar üzerinden

doğrudan müdahale etmek de mümkündür. Mesela cat /boot/vmlinuz > /dev/dsp yazarak

çekirdeğin sesini duyabilirsiniz.

Bazı önemli aygıt dosyaları:

/dev/ttyS0 : Fare, modem gibi aygıtların bağlandığı seri port (COM 1).

/dev/psaux : PS/2 girişi; fare ve klavyeler içindir.

/dev/lp0 : Paralel port (LPT 1); yazıcı, tarayıcı vs.

/dev/dsp : Birincil ses aygıtı

/dev/usb : USB aygıtları

/dev/sda : SCSI aygıtlar, USB bellekler, harici CD-ROM'lar vs.

/dev/scd : SCSI CD-ROM'lar

/dev/js0 : Oyun çubuğu (Joystick)

/etc

İşletim sistemini bir vücuda benzetirsek, /etc klasörünü sinir sisteminin merkezi olarak

görebiliriz. Sisteme dair bütün ayarları barındırır, bulunduğu bilgisayara özel birçok

40

yapılandırma bilgisini içerir. Durağandır, çalıştırılmak için değildir. /etc klasörü içerisinde

bulunan bütün klasör ve yapılandırma dosyalarını tek tek incelememiz mümkün değil. Ancak

son kullanıcının işine yarayacak bir ipucu verebiliriz.

Sürekli DNS problemleri yaşayanlar, /etc/resolv.conf dosyasını root (yetkili) olarak açıp yeni

DNS adresleri ekleyebilir, ayrıntılı bilgi için bkz: DNS adreslerini değiştirmek

/home

home klasörü kullanıcıların kalesi olarak tabir edilir. home klasörü içerisinde her kullanıcının

kendi adında bir alt klasörü bulunur. (örneğin /home/ahmet , /home/ayşe gibi). Kullanıcıların

kişisel verileri, kullandığı programlarda yaptığı ayar değişiklikleri, yapılandırmaları

tutulmaktadır. Kullanıcının çeşitli programlarda yaptığı ayarları barındıran dosyalar gizli dosya

oldukları için görüntülenebilmeleri için gizli dosyaların görünür hale getirilmesi gereklidir.

Kullanıcılar /home dizinini elbette belge, müzik, resim vb. dosyaları düzenli, tertipli bir şekilde

depolamak amacıyla da kullanabilirler. /home dizini Windows'taki kullanıcı dizinlerine göre

çok daha güvenli bir yapıya sahiptir. Çünkü Linux'ta bir başkasının ev klasörüne müdahale

edemezken, Windows'ta çok zorlanmadan istediğinizi yapabilirsiniz.

/home dizini, aynı zamanda kullanıcı ayar dosyalarını barındırıyor olması nedeniyle bu dizinini,

Windows'taki Documents and Settings ya da Application klasörlerine benzetebiliriz.

/initrd

initrd, "initial ramdisk" kısaltmasıdır. Anlamı, yaklaşık olarak "Başlangıç Bellek Diski"

şeklinde ifade edilebilir. Boot aşamasında ilk önce çekirdek (kernel) yüklenir. Bundan sonra

bilgisayarınızın belleğinde bir Bellek Diski oluşturulur. Oluşturulan Bellek Disk üzerinde /

(root) yansısı açılır ve kök dizin olarak monte edilir. /initrd bu işlemlerin yapılması ve Linux'un

yüklenmesi için gereklidir.

/lib

Çekirdek modülleri ve paylaşılan kütüphane dosyaları bu klasörde bulunur. Var olan çekirdek

modüllerini /lib/modules/[versiyon_numarasi] içerisinde bulabilirsiniz. Bahsedilen kütüphane

dosyalarıysa, sistemi başlatmak ve /bin ile /sbin içerisindeki komutları çalıştırmak için

gereklidir. Paylaşılan kütüphane dosyalarını, Windows'ta DLL ile eş tutabiliriz. Linux'ta

kütüphane dosyalarının sonu ".so" ile biter.

/lost+found

İngilizce bir terim olan “Lost and Found” kayıp eşya bürosu demektir. /lost+found klasörü de

tam olarak bu işlevi görmektedir. Bazen sisteminizde herhangi bir problem olur; örneğin

bilgisayarı resetlerseniz, elektrik gider sonrasında bilgisayarı yeniden başlatırsınız. Bu gibi

durumlarda Linux'ta fsck (File System Check) komutu devreye sokulur. Bu komut

Windows'taki Scandisk programına benzetilebilir. Düzeltilemeyen bir sorun varsa, bağlantıları

41

kopmuş kayıp dosyalar ortaya çıkmışsa, bunlar /lost+found altına atılır. Kısaca özetlersek; kötü

bir sistem kapanmasından sonra, olması gereken bazı dosyaları bulamıyorsanız, kayıp eşya

bürosuna bakmanızda yarar var. Ancak bu klasöre girmek istediğinizde erişimi engelleyen bir

ileti ile karşılaşırsınız, bu klasörün içeriğine ulaşabilmek için dosya yöneticisini tam yetki ile

açmanız gereklidir. Bunun için Dosyalar sayfasında anlatıldığı gibi sudo -H nautilus komutunu

kullanmalısınız.

/media

Kaldırılabilir aygıtların (USB bellek, SD kart, CD vb.) ve sistem başlangıcında bağlanmayan

sabit disk bölümlerinin bağlanma noktasıdır. Söz konusu depolama ortamları sisteme

bağlanmamış iken dizin içeriği boş görünür.

/mnt

İşletim sisteminin kurulu olduğu disk bölümü hariç olmak üzere sistem başlangıcında bağlanan

sabit disk bölümleri ve donanım aygıtlarının bağlanma noktasıdır. (İşletim sisteminin kurulu

olduğu disk bölümünün içeriği ise doğrudan / (kök dizin) altında bulunur.)

Bağlama (mount) işlemi, bir disk bölümünün sisteme bağlanarak kullanıma hazır hâle gelmesi

demektir. Nereye bağladığınız sizin tercihinizdir, değiştirmeniz mümkündür. Yani bir diski,

/media veya /mnt klasörüne ya da bir başka yere bağlamanız fark etmeyecektir. /media ve /mnt

genel kabul görmüş bağlantı noktalarıdır.

/opt

İşletim sisteminden bağımsız, sistem için zorunlu olmayan 3. parti kullanıcı programları bu

dizinde bulunur. Örneğin; Google Earth programını indirip kurmak istediğinizde, 'default'

olarak kurulacağı nokta, /opt/google-earth adresidir.

Elbette üçüncü parti bir programı kurarken bu kurulum konumunu değiştirebilir, size uygun

gelen bir başka konuma yükleyebilirsiniz. Ancak daha önce de bahsettiğimiz gibi bazı şeyler

genel kabule dayanır.

/proc

Süreçler, sistem belleği, bağlı aygıtlar, donanım yapılandırmalarıyla ilgili bilgileri içeren özel

bir “sanal” dosya sistemidir. Bildiğimiz anlamda fiziksel dosyalar bulundurmaz; sistem

durumuna dair bilgi içeren sanal dosyaları vardır. Bir bilgi alma merkezi olarak görülebilir,

birçok uygulama buradaki bilgilerden yararlanmaktadır. Örneğin "cat /proc/swaps" yazarak

sisteminizdeki takas dosyalarına dair bilgi alabilir ya da "cat /proc/cpuinfo" komutuyla

işlemcinizin özelliklerini görebilirsiniz.

42

/proc klasörü içersindeki dosyalar, sadece sistem durumunu görüntülemek için kullanılmaz,

gerektiğinde sistemde ayarlama yapmak için de kullanılabilir. Fakat son kullanıcılara hitap eden

bir konu değildir. Ayrıntılı bilgi için bakınız Sistemi İzleme Merkezi: /proc

/root

Linux/Unix sistemlerde, işletim sistemine her türlü müdahalede bulunabilme yetkisine sahip,

"root" adıyla tanımlanmış, süper yetkili özel bir kullanıcı hesabı vardır. /root dizini, bu özel

kullanıcı hesabının ev dizinidir. Root kullanıcısına "kök kullanıcı" da denilir.

Kullanıcıların, sistemi root hesabıyla açma ihtiyacı bulunmaması nedeniyle ve ayrıca sistemi

root olarak açmanın güvenlik zafiyetine yol açabilecek olması nedeniyle pek çok Linux

dağıtımında root hesabıyla sisteme giriş yapılması, ön tanımlı olarak engellemiştir. Linux

dağıtımlarında, yetki gerektiren bir işlemin yapılabilmesi için sistem root olarak açılmaz, bunun

yerine geçici olarak root hakları elde edilir. Bunun için, önce bir uçbirim komut satırı penceresi

açılır. Sonra kullanmakta olduğunuz Linux dağıtımına bağlı olarak su , su - , su root ya da

sudo komutlarından biri girilir ve ardından root kullanıcısının (ya da yönetici hesabın) parolası

girilir.

Ubuntu'da geçici olarak root yetkisi almak için sudo komutu kullanılmaktadır. Grafik arayüz

üzerinde de geçici olarak kök kullanıcı hakları alınabilir. Ubuntu'da dosya ve dizinler arasında

grafiksel olarak gezinmeye yarayan Dosyalar dosya yöneticisini kök kullanıcı yetkisiyle

çalıştırmak için önce uçbirimde sudo -H nautilus komutunu girip ardından yönetici hesabın

parolasını gireriz. Parolayı girdikten sonra root yetkisiyle donatılmış bir dosya yöneticisi

penceresi açılacaktır. Bu pencere üzerinden, root yetkisi gerektiren herhangi bir işlem

gerçekleştirilebilir. Ayrıca bakınız: Root (kök kullanıcı) hakları elde etmek

/sbin

Linux'ta normal kullanıcının kullanabileceği komutlarla, kök kullanıcının (root) kullanabileceği

komutlar ayrılmıştır. root tarafından kullanılacak bakım ve yönetim için kullanılan önemli

programlar, /sbin altında tutulur. Daha az öneme sahip yönetim komutlarıysa, /usr/sbin

klasöründedir. Eğer yerelde, yani kullandığınız makineye özgü kök kullanıcı (root) komutları

bulunuyorsa, bunları da /usr/local/sbin altında bulabilirsiniz.

/usr

Unix ilk çıktığında, kullanıcılara ait ev klasörleri, /usr altında tutulurdu. Örneğin; "cagatay"

isimli bir kullanıcının ev klasörü /usr/cagatay şeklindeydi. Bu yöntem zamanla değişti ve /home

klasörü doğmuş oldu. /usr klasörü hâlâ çok önemli bir yapıdır ve işletim sisteminizde

kullandığınız her şeyle ilişkisi bulunur.

Kurduğunuz pek çok program /usr içine kurulur. Her ne kadar Linux'ta kurulan bir programa

ait tüm dosyalar usr dizini içine atılmıyor olsa da usr dizini Windows'taki Program Files klasörü

ile benzer görev görmektedir. /opt adresi işletim sistemi dışında gelen 3.parti programlar içindir.

43

Fakat işletim sistemi aracılığıyla ya da paket yönetim sistemlerini kullanarak yüklediğiniz her

şey /usr altına aktarılır. Aynı zamanda yüklediğiniz programların çalışmak için ihtiyaç duyacağı

kütüphane dosyaları, /usr/lib altındadır.

/usr, daha geniş bir tanımla; tüm kullanıcılarca paylaşılan verileri (programlar, komutlar,

kütüphaneler, dokümanlar gibi) içeren dizindir. /usr ile ilgili söylenebilecek bir başka nokta da

"local" klasörüdür. Linux, sunucu olarak birçok istemciye hizmet verebilecek bir işletim

sistemidir. Bir Linux sunucu (server) kurarsanız, ona bağlanan yüzlerce istemci (client) olabilir.

Her istemci bilgisayara, /usr altındaki programların ayrı ayrı yüklenmesi gerekmez; bir başka

konumdan bu komutları çalıştırabilirsiniz. Ancak /usr altında bulunan "local" klasörü sadece

kullandığınız makineye özeldir. Örneğin /usr/local/bin klasörü içinde bulunan bütün komutlar,

direkt olarak kullandığınız makineye yüklenmiştir. /usr/bin komutları ise geneldir ve bir ağ

üstündeki bütün makinelerden erişilebilir. "local" gördüğünüzde, bunun sadece sizin

makinenize özel olduğunu bilin.

/var

Log dosyaları, e-posta ve yazıcı kuyrukları gibi değişken sistem bilgilerini barındırır.

Sisteminize dair tutulan log'ları buradan görebilir; güvenlik durumunu buradan kontrol

edebilirsiniz.

/tmp

Geçici dosyalar içindir. Birçok program, burayı geçici depolama alanı olarak kullanır. /tmp

klasörünün içeriği genellikle KB'lar mertebesinde kalır ve genellikle işletim sistemi yeniden

başlarken içindeki dosyalar silinir. Her ne kadar tmp klasörü geçici dosyalar için de olsa bu

klasör altında bulunan dosyaları, ne yaptığınızdan emin değilseniz, kesinlikle silmemelisiniz!

Aksi takdirde sisteminizde ya da bazı programlarda sorun çıkabilir. Örneğin açık bir soket

dosyasını sildiğinizde, onu kullanan programa ve kendinize sorun çıkartabilirsiniz.

Erişim izinleri

Linux sistemlerde her dizin ve dosyanın bir Sahip Kullanıcısı ve bir de Sahip Grubu vardır.

Erişim izinleri de sahibi, grubu ve diğerler kullanıcıların izinleri olarak üç kategoride

ayarlanabilir. Bunlardan her birisine okuma, yazma ve çalıştırma yetkileri verilebilir veya

kısıtlanabilir.

Örneğin; /root dizininin sahip kullanıcısı "root", sahip grubu yine "root" olarak ayarlanmıştır.

Erişim izinleri de Sahibi:Okuma-Yazma, Grubu:İzin yok, Diğerleri:İzin yok olarak

ayarlanmıştır. Böylece bu dizine sadece "root" kullanıcısı erişebilmektedir.

44

İpuçları

Ubuntu'da gizli dosyaları şurada anlatıldığı şekilde görünür hale görüntüleyebilirsiniz.

Windows'ta kullanıcıların çeşitli programlarda yaptığı değişiklik ve ayarlamaların

tutulduğu Documents and Settings ya da Application klasörlerinin yerini Linux'ta büyük

oranda Ev Dizini almaktadır.

/home dizini altındaki kullanıcı ev dizinlerine erişim için bir kısa yol vardır. Şöyle ki; bir

kullanıcı, kendi ev dizinindeki metin.txt adındaki bir dosyaya ulaşmak için dosya

yöneticisinde adres çubuğuna ~/metin.txt yazarak erişebilir. Yani ~ işareti her kullanıcı

için, o kullanıcının ev dizinini belirtir.

Mevcut tüm diskleri ve bölümlerini komut satırında sorgulamak için yönetici olarak fdisk

-l (küçük L) komutu verilir.

Programların dil dosyaları /usr/share/locale dizininde saklanır.

Linux'ta (.so) yani kütüphane dosyaları diğer bir değişle Windows'ta bulunan (.dll)

dosyalarının benzerleri lib ve usr/lib dizinlerinde yer alır.

Windows’taki Program Files klasörü Linux'ta yaklaşık olarak /usr klasörüne

benzemektedir.

Windows'ta bulunan CONFIG.SYS ve AUTOEXEC.BAT gibi sistem açılışı ve pencere

sisteminin düzenini etkileyen dosyaların yer aldığı dizin /etc dizinidir.

Geçici dosyaların yer aldığı dizinler /tmp ve /var/tmp dizinleridir.

Kaynakça

PardusWiki

Çağatay ÇEBİ

PLO e-dergi 7. sayı

hakanarin.blogspot.com

Linux İlk Sorulan Sorular

45

Ubuntu'da yazılım kurmak

Ubuntu'da yazılımlar nasıl kurulur?

,

Yazılımlar paket yöneticisi ara yüzü

Öncelikle belirtmek gerekir ki Ubuntu (Linux), Windows ve Mac farklı birer işletim sistemidir.

setup.exe, install.exe gibi program kurulum dosyaları tamamen Windows platformuna hitaben

hazırlandıkları için ne Mac işletim sistemi için ne de Ubuntu (Linux) işletim sistemi için bir

anlam ifade etmezler. Bu nedenle Linux temelli bir işletim sistemi olan Ubuntu'ya, ancak Linux

sürümü bulunan programlar kurulabilir.

Ubuntu'da programlar Yazılımlar ara yüzü aracılığıyla uygulama mağazasından temin edilerek

kurulurlar. Ubuntu paket (yazılım) depoları son derece zengindir, binlercesi uygulama olan

60.000'den fazla paket barındırır. Üreticisi tarafından ücretli olarak yayınlanan az sayıda

uygulama haricinde çok büyük bir bölümü ücretsizdir.

Yeni bir programa ihtiyaç duyduğunuzda Yazılımlar'ı açın, istediğiniz programı arama

düğmesini kullanarak ya da yazılım kategorileri arasında gezinerek bulun, "Kur" düğmesine

tıklayarak yükleyin, hepsi bu kadar. Uygulama mağazasında gezinirken ya da arama yaparken

bir uygulamadan iki adet bulunduğunu görebilirsiniz. Bunlardan biri geleneksel .deb biçiminde

paketlenmişdir, diğeri ise yeni nesil .snap biçiminde paketlenmiş olanıdır. Her ikisi de aynı

işlevi görür. (Snap, Ubuntu tarafından geliştirilen yeni bir yazılım paketleme biçimidir.)

Program yükleme kaldırma işlemleri için önceleri Ubuntu'ya özgü bir paket yönetim aracı

kullanılırken 2016 yılında çeşitli teknik nedenlerden dolayı yeni Yazılımlar (orijinal adıyla

GNOME Software) aracına geçilmiştir. Ancak Yazılımlar, geliştirilmesi erken evrelerde olan

bir araçtır. Diğer yandan bu araç, genel olarak uygulama niteliğinde olan yazılımları listeler,

uygulama niteliğinde olmayan diğer paketleri, kütüphane, dil dosyası vb. yazılımları arama

sonuçlarında göstermez. Bu nedenle Yazılımlar ara yüzü orta ve ileri seviyedeki kullanıcı

ihtiyaçları için yeterli gelmeyebilir. Paket yönetimi konusunda gelişmiş düzey ihtiyaçları olan

kullanıcılar geleneksel Synaptic Paket Yöneticisi aracını kurup kullanabilirler.

Windows yazılımları (.exe dosyaları) Ubuntu'ya kurulabilir mi?

Hem evet hem de hayır. Önceki başlıkta da belirttiğimiz gibi Ubuntu (Linux), Windows ve Mac

farklı mimarilere sahip işletim sistemleridir. Bir işletim sisteminin mimarisine uygun olarak

yazılmış programlar, diğer işletim sistemlerinde normal şartlarda çalışmazlar. Yani setup.exe,

46

install.exe gibi program kurulum dosyaları tamamen Windows platformuna hitaben yazıldıkları

için Ubuntu'ya kurulamazlar.

Windows üzerinde kullanılabilen bir programı Ubuntu'da kullanmak istiyorsanız öncelikle

Ubuntu uygulama mağazasında (Yazılımlar ya da Synaptic üzerinden) o programın adını aratın.

Programın üreticisi Linux sürümünü üretiyor ise büyük ihtimalle Ubuntu uygulama

mağazasında da bulunur.

Diğer yandan Linux sürümü bulunmayan Windows programlarının .exe biçimli kurulum

dosyalarını Linux'da kullanabilmek için Wine gibi üçüncü parti öykünücü yazılımlar (İngilizce:

emulator) geliştirilmiştir. Wine sayesinde pek çok Windows programı (.exe dosyası) Linux ya

da Mac altında çalıştırılarak kullanılabilmektedir. Ancak öykünüm yazılımları her yazılımı

çalıştıramazlar, çalışan yazılımların da düzgün çalışacağını ve tüm özelliklerinin

kullanılabileceğini garanti edemezler.

Windows yazılımlarını Ubuntu üzerinde çalıştırmayı denemek yerine Linux dünyasında yer

alan kaliteli muadil yazılımları araştırıp kullanmanız daima en sağlıklı çözüm olacaktır.

Windows'ta sıkça kullanılan programların Ubuntu'daki bazı alternatiflerini buradan

öğrenebilirsiniz.

Eğer Windows'ta kullandığınız ve hiçbir şekilde vazgeçemeyeceğiniz bir program varsa

şansınızı Wine ile deneyebilirsiniz. Eğer ihtiyaç duyduğunuz program, iş amaçlı ya da mesleki

- teknik bir program ise Wine kullanmak da sizin için riskli olabilir. Bu durumda aynı

bilgisayarda Windows ve Ubuntu kullanma yoluna gidebilirsiniz.

Linux'ta program kurulum dosyalarının uzantısı nedir?

Windows'ta program kurulum dosyaları .exe uzantılıdır (nadiren .msi biçimi görülebilir).

Linux'ta ise geleneksel olarak bir kaç çeşit kurulum dosyası tipi bulunur ve bu biçimler her

Linux dağıtımında çalışmaz. Bunlardan en yaygın olanları .deb ve .rpm biçimleridir. Son

yıllarda Linux'taki tüm bu paket biçimlerinin yerini alabilmesi amacıyla Flatpak ve Snap paket

sistemleri geliştirilmeye başlanmıştır. Özellikle Snap biçimi önemli bir yol katetmiş, binlerce

uygulamanın Snap biçimli paketi üretilmiştir.

Deb : Bu paketleme biçimi ilk olarak 1995'te Debian Linux dağıtımı tarafından üretilmiştir.

Debian geleneğinden gelen Ubuntu, LinuxMint, Mepis, Pardus gibi Linux

dağıtımlarının kullandığı paketleme biçimidir.

Rpm : Bu paketleme biçimi ilk olarak 1997'de Red Hat Linux dağıtımı tarafından üretilmiştir.

Red Hat geleneğinden gelen Fedora, OpenSUSE, CentOS, Mageia gibi dağıtımlarının

kullandığı paketleme biçimidir.

.deb ve .rpm biçimleri 20 seneyi aşkın süredir ve günümüzde Linux dağıtımlarında kullanılan

en yaygın paket yönetim biçimleridir. deb paketlerini kullanan Linux dağıtımlarında rpm

paketleri çalışmaz, rpm paketlerini kullanan dağıtımlarda ise deb paketleri çalışmaz. Bu durum

Linux'a yönelik uygulama geliştirmek isteyen geliştiriciler için zorlaştırıcı bir etkendir. Ayrıca

eski birer teknoloji olmaları nedeniyle de geliştiricilerin uygulama paketleme, güncelleme,

bakım, bağımlılıkların takibi gibi işlerini zorlaştırmaktadır.

47

Flatpak : 2014 yılında geliştirilmeye başlanmış olup tüm Linux dağıtımlarında kullanılmaya

elverişli yeni nesil bir paketleme sistemidir. Projeyi GNOME ve Red Hat

geliştiricileri başlatmış, sonra Freedesktop.org projesi bünyesine alınmıştır. Hem

geliştiriciler hem de kullanıcılar için çok sayıda yenilik ve avantaj sağlar.

Geliştirilmesi devam etmekte olup bu biçimde paketlenmiş uygulama sayısı henüz

son derece kısıtlıdır. Web sitesi: http://flatpak.org/apps.html

Snap : 2014 yılında Ubuntu'nun geliştiricisi Canonical Ltd. tarafından geliştirilmeye

başlayan ve tüm Linux dağıtımlarında kullanılmaya imkan veren yeni nesil bir

paketleme biçimidir. Hem geliştiriciler hem de kullanıcılar için çok sayıda yenilik

ve avantaj sağlar. Bilgisayar, telefon, bulut, sunucu ve nesnelerin interneti gibi

sistemlerde kullanılacak şekilde tasarlanmıştır. Web sitesi: https://snapcraft.io

Ayrıca bakınız: bilgi grafiği (Ekim 2018), Forum iletisi (Mayıs 2015)

Linux dağıtımlarında genel durum böyledir. Ubuntu özeline geçecek olursak, Ubuntu'da

uygulama mağazası üzerinden kurduğunuz paketlerin bir kısmı .deb bir kısmı ise Snap

biçiminde paketlenmiştir.

Linux sürümü bulunan yazılımlar için diğer kurulum yöntemleri

Ubuntu, Linux tabanlı bir işletim sistemidir, bu nedenle Linux sürümü bulunan her yazılım

Ubuntu'ya çeşitli yöntemlerle kurulabilir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi Ubuntu, son derece

zengin paket depolarına sahiptir. Bu nedenle bir programı kurmaya ihtiyaç duyduğunuzda

başvurmanız gereken yer uygulama mağazasıdır. Ancak nadiren de olsa, Linux sürümü bulunan

bazı uygulamalar çeşitli nedenlerden dolayı Ubuntu paket depolarında yer almayabilir. Bu

durumda kullanıcılar aşağıdaki yöntemlerden biriyle söz konusu yazılımı Ubuntu'ya yükleyerek

kullanabilirler. Ancak Ubuntu'nun kendi paket depolarında bulunmayan herhangi bir yazılımı

kurmanız, sistemin kararlılığını, güvenliğini etkileyebileceğinden, genel olarak tavsiye

edilmez.

Programın web sitesinden Ubuntu sürümünü (.deb) indirerek yüklemek

Üreticisi tarafından Ubuntu paketi hazırlanıp yayınlandığı halde çeşitli nedenlerle (lisans

kısıtlaması, yazılımın kararlı bir düzeyde olmaması, vb.) resmi Ubuntu paket depolarına

alınmayan bazı programlarla karşılaşılabilir (Opera, Google Chrome, TeamViewer gibi).

Bu gibi yazılımların web sitesinden .deb uzantılı Ubuntu sürümünü bilgisayarınıza indirdikten

sonra çift tıklayarak kurabilirsiniz. Bu şekilde kurulan bir yazılım, ileride güncellenebilmesi

için sisteme özel bir yazılım deposu (PPA adresi) ekleyebilir ya da eklemeyebilir. Kontrol

etmek için Yazılım ve Güncelleştirmeler aracında "Diğer Yazılımlar" sekmesine bakabilirsiniz.

Eğer kendi depo adresini eklemiyor ise kurulan bu paket ileride güncelleme alamaz.

48

Yeni bir İnternet (PPA) deposu eklemek

Yazılım ve Güncelleştirmeler penceresinde "Diğer Yazılımlar" sekmesi

Bir yazılım çeşitli nedenlerle (lisans kısıtlaması, yazılımın kararlı bir düzeyde olmaması, vb.)

Ubuntu depolarında yer almayıp herhangi bir gönüllü kişi ya da topluluğun özel paket

deposunda bulunabilir. Ubuntu'nun resmi depoları haricindeki bu depolara PPA (Kişisel Paket

Arşivi) deposu denilir. Eğer kullanmak istediğiniz özel depodaki paketlerin Ubuntu ile düzgün

çalışıp test edildiğinden eminseniz ve söz konusu yazılım kaynağına güveniyorsanız bu depo

adresini, yazılım kaynaklarınıza ekleyebilirsiniz.

Sisteme yeni bir depo ekleme işlemi Yazılım ve Güncelleştirmeler ara yüzü üzerinden ya da

Uçbirim komut satırında alttaki komut yardımıyla gerçekleştirilebilir.

sudo add-apt-repository yeni_deponun_PPA_adresi

Herhangi bir yazılım deposu ekledikten sonra paket depolarını güncellemeniz gereklidir. Bunun

için alttaki komut kullanılabilir.

sudo apt-get update

Artık, kurmak istediğiniz yazılımı uygulama mağazasında (Yazılımlar ya da Synaptic) aratarak

ya da uçbirimde alttaki komutu kullanarak kurabilirsiniz.

sudo apt-get install paket_adı

Yazılım kaynaklarının yönetilmesi konusunda ayrıntılı bilgi için bakınız: Yazılım ve

Güncelleştirmeler

Kaynak koddan (.targz vb.) yazılım kurmak

Linux sürümü bulunan açık kaynak kodlu yazılımların web sitelerinde, genellikle programın

deb, rpm paketlerinin yanı sıra bir de genellikle tar.gz uzantılı bir paketi de indirilmeye

sunulur. Programın kaynak kodlarını barındıran bu arşiv paketleri; deb, rpm gibi uzantılı

paketlerin aksine derlenmemiş yani kurulmaya hazır halde olmayan ham dosyalardır.

Tar.gz, tar.bz2 gibi arşiv uzantılara kaynak kod paketlerinin, diğer Linux dağıtımlarında olduğu

gibi Ubuntu altında da derlenerek kurulması mümkündür. Bu işlem, Uçbirim gibi komut

satırları üzerinden gerçekleştirilen ve biraz deneyim gerektiren bir işlemdir. Ayrıntılı bilgi için

bakınız:

Kaynak koddan yazılım derlemek ve kurmak

Checkinstall yardımıyla yazılım kurmak

49

.bin, .sh, .run uzantılı paktlerin kurulumu

Nadiren de olsa bazı yazılım üreticileri, Linux için .bin, .sh, .run uzantılı sürümler

yayınlayabilmektedir. Bu tür yazılım paketleri diğer Linux dağıtımlarında olduğu gibi

Ubuntu'ya da kurulabilir. Bunun için öncelikle dosyaya sağ tıklayıp "Özellikler > Erişim

Hakları" yolu izlenerek orada yer alan "Çalıştırılabilme" seçeneği açık hale getirmelisiniz.

Dosyayı bu şekilde çalıştırılabilir hale getirdikten sonra çift tıklayarak çalıştırmayı

deneyebilirsiniz eğer çalışmazsa dosyayı bir Uçbirim komut satırı penceresi içine sürükleyip

bırakarak çalıştırabilirsiniz. Ayrıca bu tür program paketleri, üstte anlatıldığı gibi çalıştırılabilir

hale getirildikten sonra komut satırında dosya adının başına "./" eklenerek de çalıştırılabilir.

Yani;

bin dosyası için: ./dosyanın_adı.bin

sh dosyası için: ./dosyanın_adı.sh

run dosyası için: ./dosyanın_adı.run

Komut satırı üzerinden paket ve depo yönetimi

Yazılım ekleme, çıkarma, sisteme yeni depo eklenmesi, yazılımların güncellenmesi gibi

işlemler apt-get isimli komut satırı aracı kullanılarak Uçbirim üzerinden komutlar yardımıyla

da gerçekleştirilebilir. apt-get aracı, paket ve depo yönetimi için grafik ara yüz araçlarına göre

biraz daha gelişmiş düzey seçenekler sunar. Örneğin; kendinize alttaki gibi basit bir kod

hazırlayarak çok sayıda paketi tek bir komutla kurabilirsiniz.

sudo apt-get install gimp vlc kolourpaint4 smplayer chromium-browser inkscape

Komut satırı üzerinden paket ve depo yönetimi için kullanılabilecek komutlar hakkında ayrıntılı

bilgi için apt-get sayfasına bakınız.

50

Kaynak koddan yazılım derlemek ve kurmak

Linux sürümü bulunan açık kaynak kodlu yazılımların kaynak kod paketleri bu yazılımların

internet sitelerinde, genellikle tar.gz biçiminde arşivlenmiş olarak indirilmeye sunulurlar.

Programın kaynak kodlarını barındıran bu arşiv paketleri; deb, rpm gibi uzantılı paketlerin

aksine derlenmemiş yani kurulmaya hazır bir halde olmayan ham dosyalardır. Bu tür paketlerin

Ubuntu gibi her çeşit Linux dağıtımına derlenerek kurulması mümkündür.

Kaynak koddan yazılım derleme ve kurma işlemi, Uçbirim gibi komut satırları üzerinden

gerçekleştirilen ve biraz deneyim gerektiren bir işlemdir. Genellikle aşağıda sıralanan komutlar

yardımıyla gerçekleştirilir. Farkı yazılımlar için farklı işlemler yapmak gerekebilir. tar.gz ,

tar.bz2 gibi uzantılı kaynak kod paketlerinin içinde genellikle programın nasıl kurulabileceği

anlatan install, readme, configure gibi bir ada sahip dokümanlar bulunur. Bu dokümanlardan

net bilgi edinilebilir.

Kaynak koddan yazılım derleme ve kurma

1. Programın kaynak kod paketini İnternet sitesinden indirin (genelde tar.gz uzantılıdır)

2. İndirdiğiniz arşive sağ tıklayıp "Buraya çıkart" seçeneğine tıklayarak bir klasöre çıkartın.

3. Şimdi komut satırı üzerinden söz konusu klasörün içine girmemiz gerekiyor. Bunun için

Uçbirim komut satırı ekranını açın. Eğer söz konusu klasör, masaüstünüzde ise alttaki komutu

kullanabilirsiniz:

cd ~/Masaüstü/klasörün_adı

4. Sırasıyla aşağıdaki adımları gerçekleştirin.

configure adımı

Program derlenmeden önce gerekli kütüphaneler ve bağımlılıklar kontrol edilir.

./configure

Eğer eksik bir şeyler varsa kurmanız gerekir.

make adımı

Make aşaması için derleme yapacak paketleri kurmanız gerekir:

sudo apt-get install build-essential

Daha sonra make adımına geçebiliriz.

make

Böylece program derlenmiş olur.

make install adımı

Derlenen program alttaki komut yardımıyla sisteme kurulur.

sudo make install

51

Apt-get

apt-get, Ubuntu gibi Debian temelli Linux dağıtımlarında, tanımlanmış kaynaklardan yeni

yazılım paketlerini indirme ve bağımlılıkları ile birlikte kurma, paketleri yükseltme, paket liste

içeriklerini güncelleme gibi işlemleri yerine getirmek için kullanılan bir komut satırı ara

yüzüdür. Basit bir araç olan apt-get, Ubuntu sunucu uygulamalarında, diğer paket yönetim

araçlarına göre çok sayıda üstünlüğü vardır. Bu üstünlüklerden bazıları, temel internet

bağlantılarının (SHH) kolay kullanımı ve sistem yönetim betiklerinin kullanılabilmesidir.

Ön bilgiler

Aşağıdaki komutlarda olduğu gibi sudo ile başlayan herhangi bir komutu girdikten

sonra kullanıcı şifrenizi girmenizi isteyen bir ileti ile karşılaşırsınız. Ancak komut

satırı ekranında şifrenizi girerken sanki klavyeniz çalışmıyormuş gibi ekranda hiç bir

değişiklik olmaz. Siz bu durumu görmezden gelip şifrenizi yazıp ardından Enter

tuşuna tıklayınız.

Komut satırında işlemler yaparken, bir işlemi onaylamanız için alttaki gibi bir ileti

karşınıza gelir.

Burada E/h ifadesindeki E: Evet, h: hayır demektir. Bu iletiyi gördüğünüzde işlemi

onaylamak için; klavyeden E harfine tıklayıp Enter ile devam edin. İptal etmek için ise

H harfine tıklayıp Enter ile devam edin.

Bazı komutlar

Komutlar hakkında detaylı bilgi için Apt nasıl-3 belgesine ve Ubuntu.com'da ilgili sayfaya

bakabilirsiniz.

İşlem Komut

Paket kurmak sudo apt-get install paket_adı

Birden çok paket kurmak

sudo apt-get install paket1 paket2 paket3

paket4 paket5 paket6 ...

Örnek: sudo apt-get install gimp vlc

kolourpaint4 smplayer chromium-browser

Kurulu bir paketi kaldırmak sudo apt-get remove paket_adı

Kurulu bir paketi yapılandırma dosyaları ile

beraber kaldırmak (açıklama [1]) sudo apt-get purge paket_adı

Kullanılmayan tüm bağımlılık paketlerini

kaldır sudo apt-get autoremove

52

Paket listelerini güncellemek (açıklama [2]) sudo apt-get update

Kurulu tüm paketleri güncellemek sudo apt-get upgrade

Tüm sistemi yükseltmek sudo apt-get dist-upgrade

Yeni depo eklemek sudo add-apt-repository

yeni_deponun_PPA_adresi

Program aramak sudo apt-cache search paket_adı

Program hakkında bilgi almak sudo apt-cache show paket_adı

Sistemde /var/cache/apt/archives/ dizininde

tutulan paketleri silmek (açıklama [3]) sudo apt-get clean

Apt komutları hakkında yardım apt-get help

Açıklamalar

[1] purge komutu sadece bazı yapılandırma dosyalarını siler. Bu komutun, program ile

ilgili her türlü kalıntıyı sileceği anlaşılmamalıdır. Örneğin kullanıcı ev dizini içinde,

programa ait kullanıcı ayar dosyalarını silmez. Ayrıca artık kullanılmayan bağımlılıkları da

silmez. Sistemdeki gereksiz bağımlılık dosyalarının temizlenmesi için yukarıda da

belirtildiği gibi sudo apt-get autoremove komutu kullanılabilir.

purge işlemi istenirse Synaptic Paket Yöneticisi’nde “Tamamen kaldır” seçeneği

kullanılarak grafik ara yüz üzerinden de gerçekleştirilebilir.

[2] APT paket içeriği /etc/apt/sources.list dosyasında tanımlıdır. Tüm depo ekleme,

düzenleme vb. değişikliklerden sonra alttaki komut yardımıyla söz konusu veri tabanı

güncellenmelidir. Ayrıca bakınız update / upgrade / dist-upgrade arasındaki farklar

sudo apt-get update

[3] Sisteme tanımlı paket depoları üzerinden indirilen paketlerin .deb uzantılı kurulum

dosyaları /var/cache/apt/archives/ dizini altında arşivlenmektedir. Paket depoları

üzerinden bir program kurmak istediğinizde apt-get önce bu dizini tarar. Eğer söz konusu

paketi burada bulursa internetten indirmek yerine bu kurulum dosyasını kullanır.

53

Bir yazılımı kaldırmak

Ubuntu'da bir programı kaldırmak için grafik ara yüz üzerinden Yazılımlar ya da Synaptic paket

yöneticilerinden birini kullanabilirsiniz. Komut satırı üzerinden program kaldırma işlemi için

ise apt-get aracını kullanabilirsiniz.

Yazılımlar aracı ile program kaldırma

Yazılımlar aracı üzerinden program kaldırma

Yazılımlar paket yöneticisini açıp, kaldırmak istediğimiz programın adını aratıp bulun.

Karşımıza gelen arama sonuçları listesinde kaldırmak istediğimiz programa tıklayın. Ardından

gelen ekranda "Kaldır" düğmesine tıklayın.

Synaptic ile program kaldırma

Yazılımlar paket yöneticisine göre daha ayrıntılı ve gelişmiş seçenekler sunan Synaptic Paket

Yöneticisi üzerinden de .deb biçiminde paketlenmiş herhangi bir programı kaldırabilirsiniz.

Bunun için kaldırmak istediğiniz paketi Synaptic'de Ara düğmesini kullanarak aratıp bulun.

Ardından program üzerine sağ tıklayıp Kaldırmak İçin İşaretle seçeneğini kullanın. Eğer

programı tüm yapılandırma dosyalarıyla beraber silmek isterseniz Tamamen Kaldırmak İçin

İşaretle seçeneğini kullanabilirsiniz. Kaldırmak istediğiniz paketleri bu şekilde işaretledikten

sonra "Uygula" düğmesine tıklayarak devam edin.

Komut satırı üzerinden program kaldırma

Komut satırı üzerinden apt-get aracı yardımıyla program kaldırabilirsiniz. Bunun için öncelikle

Uçbirim komut satırını açıyoruz. Uçbirim'de:

sudo apt-get remove program_adı

yazıp Enter tuşuna basarak programı doğrudan sistemden kaldırabiliriz. Bu komutla beraber

program ve bağımlılıkları kendiliğinden kalkacaktır. Size kaldırılacak paketlerin listesi

verilecektir. Eğer sisteminizden kaldırılmasını istemediğiniz bir program olduğunu

düşünüyorsanız işlemi iptal edebilirsiniz.

Eğer programın tüm yapılandırma dosyalarıyla beraber kaldırılmasını istiyorsanız:

sudo apt-get purge program_adı

komutunu kullanabilirsiniz.

54

İpuçları

Kullanılmayan bağımlılıkların kaldırılması

Bir uygulama sistemden kaldırıldıktan sonra bağımlılıkları arkada kaldırılmadan kalabilir. Bu

bağımlılıkları apt-get ile şu şekilde kaldırabilirsiniz:

sudo apt-get autoremove

Kaldırılan uygulamalara ait yapılandırma dosyalarının temizlenmesi

Uygulamalar kaldırıldıktan sonra sistemde yapılandırma dosyaları kalmış olabilir. Bu dosyaları

şu şekilde temizleyebilirsiniz:

dpkg -l

55

Uçbirim

GNOME Terminal

Geliştiren(ler): GNOME geliştiricileri

İşletim sistemi: Linux, Unix-benzeri

Türü: Komut satırı penceresi

Lisansı: GNU Genel Kamu Lisansı

Resmi sitesi: -

Uçbirim ya da orijinal adıyla GNOME Terminal, GNOME masaüstü ortamının

komut satırı aracıdır.

Bir pencere yöneticisi üzerinden komut satırına bağlanan GNOME Terminal gibi yazılımlar

genel olarak "uçbirim" olarak ifade edilmektedir. Bu yazılımlar aynı zamanda "konsol, kabuk,

terminal" gibi terimlerle de anılırlar.

Uçbirim'i açmak için klavyeden Ctrl+Alt+T kısayolunu kullanabilirsiniz ya da etkinliklere girip

"uçbirim" sözcüğünü aratarak ulaşabilirsiniz.

Yetkili kullanıcı olarak çalışma

Bilgisayarınızda yönetici haklarına sahip bir kullanıcı olsanız bile komut satırı ekranında

çalışırken bazen ayrıca yetki almanız gerekebilir. Ubuntu'da komut satırında çalışırken yetki

alabilmek için; girilecek herhangi bir komutun başına sudo yazılır. Örneğin paket veri tabanını

güncellemek için kullanılan şu komutta olduğu gibi:

sudo apt-get update

Sudo ile başlayan herhangi bir komutu girdiğinizde karşınıza kullanıcı parolanızı soran bir ileti

çıkar. Siz bu iletiye karşılık kullanıcı parolanızı yazarken, sanki klavyeniz çalışmıyormuş gibi

ekranda hiç bir değişiklik olmayacaktır, bu bir güvenlik önlemidir. Siz parolanızı yazıp Enter

tuşu ile devam etmelisiniz. (Eğer klavyenizin nümerik tuş takımını kullanıyorsanız Num

Lock'un açık olması gerektiğine dikkat ediniz.)

Boşluk karakterli dosya adreslerinin girilmesi

Herhangi bir komut içinde, adında boşluk karakteri bulunan bir dosya adresini girmeniz

gerekirse boşluk karakterinin bulunduğu yere ters eğik çizgi ve bir boşluk (yani \ )

yerleştirmelisiniz. Aksi takdirde dosya yolu bulunamayacağından komut çalışmayacaktır.

56

Örneğin "Adsız Klasör" isimli bir dizinin adını komut içinde Adsız\ Klasör şeklinde

kullanmanız gereklidir. Örneğimizi bir komut içinde kullanalım:

sudo mv /home/ahmet/Belgeler/Adsız\ Klasör/Notlar.odt /home/ahmet/Masaüstü

Bir yazılımı komut satırından çalıştırmak

Bilgisayarınızda kurulu olan; grafik ara yüzü olan ya da olmayan her türlü yazılım komut satırı

üzerinden çalıştırılabilir. Bunun için programın paket adını komut satırında girip Enter tuşuna

tıklamanız yeterlidir. Programların paket adı genellikle programın adı ile aynı olur, ancak bazen

ufak farklılıklar olabilir. Örneğin Mozilla Firefox'un paket adı (yani komut satırındaki adı)

sadece firefox 'dur. Chromium web tarayıcısının paket adı chromium-browser şeklindedir.

Eğer sedece "chromium" yazarsanız böyle bir komutun bulunamadığına dair bir hata iletisi

alırsınız. Bu gibi durumlarda programın adının ilk iki üç harfini yazıp klavyeden iki kez sekme

(tab) tuşuna basın. Bunu yaptığınızda o harfler ile başlayan kullanılabilir tüm komut

alternatifleri listelenecektir.

Unutmayın ki Uçbirim üzerinden bir programı çalıştırdığınızda Uçbirim penceresini

kapattığınızda program da kapanacaktır.

İlgili maddeler

Root (kök kullanıcı) hakları elde etmek

Paket yönetimine ilişkin komutlar (apt-get)

Temel Linux komutları

Unix komutları (daha fazla)

Dosya dizgesi cat • cd • chmod • chgrp • chown • cksum • cmp • cp • dd • du •

df • fsck • fuser • ln • ls • lsattr • lsof • mkdir • mount • mv • pwd

• rm • rmdir • split • touch • umask

Süreç ve görev yönetimi at • chroot • cron • crontab • exit • kill • killall • nice • pgrep •

pidof • pkill • ps • pstree • sleep • time • top • wait

Kullanıcı ortamı env • finger • id • logname • mesg • passwd • su • sudo • uptime

• w • wall • who • whoami • write

Metin işleme awk • comm • csplit • cut • diff • ed • ex • fmt • head • iconv •

join • less • more • paste • sed • sort • strings • tail • talk • tr • uniq

• vi • vim • wc • xargs

Kabuk programlama alias • basename • dirname • echo • expr • false • printf • test •

true • unset

Ağ Araçları inetd • host • ifconfig • netcat • netstat • nslookup • ping • rlogin

• traceroute

Arama find • grep • locate • whereis • which

Diğer apropos • banner • bc • cal • clear • date • dd • file • help • history

• info • lp • lpr • man • pax •size • tee • tput • type • uname •

whatis • yes

57

Temel Linux komutları

Bu maddede Linux sistemlerde kullanılabilecek temel komutlar ve tuş komutları anlatılacaktır.

Bu komutların hepsi Uçbirim, Konsole vb. komut satırı pencereleri üzerinden veya X-windows

altındaki bir terminal programından (x-term, rxvt, aterm gibi) çalışmaktadır. Fakat tuş

komutlarının bir kısmı komut satırı pencerelerine özgüdür ve x-altında pencere yöneticinize

göre farklı hareket etmektedirler.

Komut satırı kısayol tuşları

Ctrl + Alt + F1

Bir sonraki terminale geçmektedir. Birçok Linux dağıtımı açılışla

birlikte altı standart terminal açar. Bunlar tamamen birbirinden

bağımsızdırlar ve eş zamanlı çalışırlar. Yani birinde bir işlem

yapılmaya devam ederken bir diğerine geçip başka bir işleme

başlayabilirsiniz.

Ctrl + Alt + F7

Daha önceden açmış olduğunuz sonra CTRL + Alt + F1 ile

çıktığınız X oturumuna geri döner. Burada önemli nokta bunun

altı konsollu bir sistemde geçerli olmasıdır. Eğer sisteminizde

dört konsol varsa büyük ihtimalle bu işin tuşu F7 değil F5

olacaktır.

Ctrl + Alt + Fn (n=7-12) n numaralı X terminaline geçer. Birden fazla X kullanmak

mümkün olduğu için bunlar arasında geçiş yapabilirsiniz.

tty Bu komutu yazdığınız terminalin ismini bildirir.

Tab (sekme)

Yazmakta olduğunuz komutu tamamlar (text terminalde). Mesela

README dosyasını okutmak için more RE yazıp TAB'a

basarsanız o anda bulunduğunu dizindeki RE ile başlayan

dosyaların listesini görürsünüz, eğer tek dosya varsa satır

tamamlanır. Aynı şey komut isimleri için de geçerlidir, bas yazıp

taba bastığınızda hemen basename diye komutun tamamlandığını

görürsünüz

<Yukarı-aşağı ok> Daha önceden girilmiş komutlar arasında gidip gelmenizi sağlar

Shift + PgUp Terminal çıktısında ileri geri hareket etmenizi sağlar (ekrandan

çıkmış olan yazıları görmek vs.)

Ctrl + Alt + (+)

(X de) Bir sonraki ekran çözünürlüğüne geçmenizi sağlar.

Tanımlı modlar /etc/X11/XF86Config dosyasında durmaktadır.

En büyük ekran modu Virtual Screen boyutunu tanımlar.

Ctrl + Alt + BkSpc (X de) Her şeyi iptal edip X'den çıkmanızı sağlar.

Ctrl + Alt + Del

Sistemi kapatıp reboot (baştan başlatmak) etmek anlamına gelir.

Konsoldaki shutdown (kapat) komutu gibi davranır. Reset

(Sıfırlama) tuşuna basmayıp bunu tercih etmeniz gerekir.

58

Ctrl + C Mevcut komutu durdur. Genelde konsoldaki basit komutlar için

kullanılır.

Ctrl + D

Eğer sizden girdi kabul eden bir konsol komutundaysanız dosya

sonu (EOF) yollar, promptaysanız logout olursunuz. O yüzden

iki defa basmayın.

Ctrl + S Terminale olan çıkışı durdurur

Ctrl + Q Terminale olan çıkışa devam eder.

Ctrl + Z Çalışmakta olan komutu arka plana gönderir.

exit Konsoldan çıkar.

reset

Konsol bir şekilde saçma sapan karakterler basıyorsa (genelde

binary bir dosyayı ekrana çıkışa gönderdiğinizde olur)

düzeltmeye yarar.

Farenin orta tuşu

Genelde bir başka pencerede seçilmiş bir yazıyı paste etmeye

(yapıştırmaya) yarar. Burada dikkat edilecek nokta Linux altında

(KDE ve bazı özel programların istisnası ile) kopyala+yapıştır

işleminin Windows'tan farklı olmasıdır. Bir yazıyı seçerseniz, o

seçili olduğu sürece yapıştırılabilir olur (bir kez paste edildikten

sonra zaten bufferda kalır) yani bir kopyalama emri vermeniz

gerekmez, seçip yapıştıracağınız yere gidip orta tuşa basmanız

yeter. Konsolda kullanılabilmesi için gpm çalışıyor olması

gerekir

Shift + Insert Yapıştırma işlemini klavyeden yapar.

Temel Linux komutları

Bilgi edinme komutları

KOMUT

(KOMUT

SATIRINDA

YAZILIŞI)

AÇIKLAMA

pwd Bulunduğunuz dizinin ismini verir.

hostname Makinanın konak ismini verir.

whoami Sisteme giriş yaparken yazdığınız kullanıcı isminizi verir.

id [kullanıcı_ismi] Kullanıcının kullanıcı kimliği, birincil grup kimliği ve üyesi olduğu

grupları gösterir.

date

Sistem tarihi göstermek ya da değiştirmek için kullanılır. Tarihin

yerele özgü gösterimle basılmasını isterseniz date +%c yazın.

Örneğin "tr_TR" yereli için sadece date komutu Prş Eki 23 21:31:06

EEST 2003 basarken date +%c komutu Prş 23 Eki 2003 21:31:19

59

EEST basar.date 102321322003 komutu sistem tarihini Prş Eki 23

21:32:00EEST 2003 yapar. Donanım saatini değiştirmek için

setclock komutunu kullanmanız gerekir.

time

Belli bir komutun işlemini bitirmesinin ne kadar süre tuttuğunu

gösterir. Örneğin, bir dizinin listelenme süresini time ls ile

öğrenebilirsiniz.

who O an sistemde bulunan kullanıcıların kullanıcı isimlerini, hangi

uçbirimlerde çalıştıklarını ve sisteme giriş tarih ve saatlerini gösterir.

finger [kullanıcı_ismi] Belli bir kullanıcı hakkındaki bilgi verir.

last Sisteme en son giriş yapmış kullanıcıların bugünden geriye doğru

listesi.

more more sayesinde sayfa sayfa okuyabilirsiniz.

uptime Makinanın ne kadar süredir açık olduğu bilgisini verir.

ps Kullanıcının kullandığı uçbirimde çalıştırmakta olduğu komutların

ve süreçlerin listesi.

more Sistemin açılışından beri çalışmakta olan bütün süreçlerin listesi.

top Temel sistem durumu, çalışmakta olan süreçler ne kadar

bellek/işlemci kullandıkları vs.

uname -a Sistem hakkında çekirdek sürümünü, işlemci türü gibi bilgiler.

free Bellek kullanımını gösterir.

df -h Bağlı sabit disk bölümlerinin doluluk oranlarını gösterir.

du -sk [dizin] Belirtilen dizin in (belirtilmezse bulunduğunuz dizinin) içeriğinin

diskte kapladığı alanın kB cinsinden boyutunu verir.

cat /proc/interrupts Çekirdek tarafından tanımlanmış sistem kesmelerinin listesi.

cat /proc/version Linux çekirdeğinin sürüm bilgileri.

cat /proc/filesystems Çekirdekte tanımlı kullanılabilecek dosya sistemlerinin listesi.

cat /etc/printcap Yazıcıların düzeni.

lsmod Yüklü çekirdek modüllerinin listesi.

set, declare, export Üçü de kabukta tanımlı ortam değişkenlerinin listesini verir.

Tümünü (miras alınanlar dahil) sadece declare verir.

echo

$PATH - PATH ortam değişkeninin değerini gösterir. PATH,

kullanıcı tarafından çalıştırılabilecek yazılımların aranacakları

yerleri kabuğa bildirmek için kullanılır.

more

Sistem açılışından itibaren çekirdek tarafından üretilen iletiler. Bu

iletiler /proc/kmsg dosyasında bulunur ve dmesg komutu sadece

tampondaki son iletileri gösterir.

60

Genel amaçlı komutlar

help Kabuk komutlarının listesini gösterir. Bu komutların herbiri için help komut_ismi

komutu ile yardım alabilirsiniz.

'komut_ismi --help Söz konusu komut ile ilgili yardım iletisi basar (varsa).

man başlık Sistemdeki kılavuz (man) dosyaları. Bir komut hakkında olabildiği gibi bir

dosya ya da bir işlev hakkında da olabilir.

apropos başlık söz konusu başlıkla ilgisi olan komutların listesi.

ls O an bulunulan dizinin içeriğini listeler.

ls -al | more O an bulunulan dizindeki bütün dosyaları gösterir (. ile başlayan gizli dosyaları

da) Komut burada more komutuna yönlendirilmiştir, bu sayede çıktının bir ekrandanfazla

olması durumunda bir ekranlık çıktıdan sonra devamını göstermek için bir tuşa basmanız

gerekir.

cd dizin dizin dizinine geçilir; dizin verilmezse ev dizinine geçilir.

cp kaynak hedef Bir yerdeki dosya ya da dizinleri başka bir yere kopyalamak içindir.

Unix'lerde genelde bu tür komutlarda her zaman kaynak önce hedef sonra yazılır.

mcopy kaynak hedef DOS'tan Unix'e ya da tersine (disketi bağlamanız şart değil) bir

dosyayı başka bir yere kopyalar.Aynı mantıkta çalışan

mdir,mcd,mren,mmove,mdel,mmd,mrd,mformat gibi komutlar da vardır.

ln hedef [isim] Sözkonusu hedef e sabit bağ oluşturur. Sözkonusu dosyalar iki yerde de var

gibi gözükür, herhangibir değişiklik diğerini de etkiler,biri silindiğinde diğeri kalır. Sabit

bağların kısıtlamaları, bağ dosyası ile asıl dosyanın aynı dosya sistemi içinde olması

gerekliliği ve

dizinlerle özel dosyalara sabit bağ verilememesidir.

ln -s hedef [isim] hedef 'e bir sembolik bağ dosyası (isim verilmezse hedef ile aynı isimde)

oluşturur.

Sembolik bağda hedef 'in nerede bulunacağının bilgisi vardır. Sembolik bağlar dizinler için

de kullanılabilir. Tek sorunu hedef silindiğinde bağ bozulmuş olur.

rm dosya ... Verilen dosyaları siler. Sileceğiniz dosyanın sahibi olmanız gerekir.

mkdir dizin dizin adlı bir dizin oluşturur.

rmdir dizin ... Belirtilen dizinler boşsa silinir.

rm -r dosya ... Dosya ve dizinleri ve dizinlerin içindeki dizinleri artarda siler. Root olarak

kullanırken dikkat edin, çünkü her şeyi silebilirsiniz!

cat dosya | more Bir dosyayı sayfa sayfa görüntülemek için kullanılır.

less dosya Önceki komuta eşdeğerdir, biraz daha fazla özellikleri vardır

vim dosya Bir metin dosyasını düzenlemek için kullanılır. Aynı türden nano, joe, mcedit

gibi metin düzenleyicileri de kullanabilirsiniz, ancak vim ile UTF-8 kodlu metinleri de

düzenleyebilirsiniz. Diğerleri bunu yapamaz.

find / -name "dosya" dosya adlı dosyayı en üst dizinden itibaren aramaya başlar. Dosya

ismi,ve &nbsp gibi arama karakterleri de içerebilir.

locate dosyaismi find gibidir, fakat düzenli olarak oluşturulan bir veri tabanına bağlıdır,

sistemdeki son değişikliklerden haberi olmayabilir.

61

touch deneme.txt 'deneme' isimli dosyanın oluşturulma ve düzenleme tarih bilgilerini şu

anki tarihe değiştirir. Eğer böyle bir dosya yoksa sıfır bayt uzunluğunda deneme.txt isimli

dosya oluşturur.

xinit Pencere yöneticisi olmayan bir X oturumu açar.

startx Pencere yöneticili bir X oturumu açar. DOS'daki win komutu gibidir.

startx --:1 1 numaralı ekranda X oturumu açar, ilk ekran 0 dır ve komut için öntanımlıdır.

Ekranlar arasında <Ctrl><Alt><F7-F8 ...> ile geçiş yapabilirsiniz.

xterm Basit bir X uçbirimi açar. Daha hafif sürümleri (rxvt, aterm, eterm gibi) bulunur ve

tercih edilir.

shutdown -h now Sistemi durdurur. ATX sistemlerde ayrıca makinayı kapatır.

halt shutdown -h now ile aynıdır. Sistemi durdurur.

reboot shutdown -r now ile aynıdır. Sistemi yeniden başlatır.

Dosya sıkıştırma ve açma komutları

gzip -9 dosya Belirtilen dosya yı en iyi şekilde sıkıştırır ve dosya.gz haline getirir.

bzip2 dosya Belirtilen dosya yı en iyi şekilde sıkıştırır ve dosya.bz2 haline getirir.

Çoğunlukla gzip'den daha iyi sıkıştırır.

gunzip dosya.gz gzip ile sıkıştırılmış dosya.gz dosyasını dosya olarak açar.

bunzip2 dosya.bz2 bzip2 ile sıkıştırılmış dosya.bz2 dosyasını dosya olarak açar.

tar -xvf arsiv.tar İsmi arsiv.tar gibi belirtilen (sıkıştırılmamış) arşiv dosyasını bulunulan

dizine açar.

tar -zxvf arsiv.tar.gz İsmi arsiv.tar.gz gibi belirtilen sıkıştırılmış arşiv dosyasını bulunulan

dizine açar. Dosya uzantısı .tar.gz

olan dosyalardan başka .tgz olan dosyaları da açar.

tar -zxvf arsiv.tar.gz -C dizin Sıkıştırılmış arşiv dosyasını belirtilen dizine açar.

tar -jxvf arsiv.tar.bz2 -C dizin Bzip2 ile sıkıştırılmış arşiv dosyasını belirtilen dizin e açar.

(Eski sürümlerde -Ixvf kullanılırdı.)

tar -zcvf arsiv.tar.gz dizin1 dizin2 ... dosya1 dosya2 ... Belirtilen dizin ve/veya dosya ları

arsiv.tar dosyası haline getirir ve ardından gzip ile sıkıştırıp arsiv.tar.gz haline getirir.

unzip arsiv.zip -d dizin arsiv.zip zip arşivini belirtilen dizin e açar.

unarj e arsiv.arj arsiv.arj arj arşivini açar.

uudecode -o hedef kaynak uuencode ile kodlanmış (genelde eposta ekleri) dosyayı açar.