Liber Per Mesuesin Gjeografia 9

8/18/2019 Liber Per Mesuesin Gjeografia 9

1/42

I. PËRMBAJTJA E LËNDËS: GJEOGRAFIA 9

PROGRAMI SINTETIK

35 javë x 2 orë në javë = 70 orë

•

Njohuri të reja = 44 orë• Punë praktike = 10 orë• Përsëritje = 6 orë• Orë në dispozicion = 10 orë

________

70 orë


2/42

OBJEKTI I LËNDËS

Teksti GJEOGRAFIA 9 ka për objekt studimi:

• Pozitën gjeografike, përbërjen dhe hartën politike të trevave shqiptare;

• Natyrën;

•

Popullsinë dhe vendbanimet;

• Ekonominë e trevave shqiptare;

• Lidhjen e ndërsjelltë midis natyrës dhe zhvillimit e organizimit hapësinor të veprimtarisë jetësore dhe prodhuese tëshoqërisë;

•

Studimin tërësor të rajoneve gjeografike shqiptare të RSH dhe trevave shqiptare përtej kufirit të RSH.

OBJEKTIVAT KRYESORE TË LËNDËS

Në përfundim të studimit të lëndës, nxënësit duhet të jenë të aftë:

• Të përcaktojnë saktë shtrirjen e hapësirave gjeografike të trevave shqiptare, kufijtë dhe madhësinë e tyre;

•

Të dallojnë, të shpjegojnë dhe të analizojnë dukuritë kryesore fiziko-gjeografike dhe humane të hapësirës gjeografike tëtrojeve shqiptare;

• Të dallojnë, të shpjegojnë dhe të analizojnë faktorët e organizimit dhe strukturimit të hapësirës gjeografike të trevaveshqiptare;

• Të identifikojnë dhe analizojnë burimet natyrore dhe njerëzore të trevave shqiptare, shkallën e zhvillimit ekonomik dhe perspektivën e këtij zhvillimi në këto treva;


3/42

• Të formojnë koncepte të qëndrueshme, bashkëkohore mbi marrëdhëniet e bashkëpunimit dhe mirëkuptimit midisvendeve e popujve fqinjë e më gjerë, duke e parë të ardhmen e trevave shqiptare të lidhur ngushtë me përfshirjen e tyre

si pjesë e familjes së madhe evropiane;

•

Të kuptojnë qartë lidhjen e ngushtë midis mjedisit gjeografik të trojeve shqiptare me veprimtarinë jetësore të shoqërisëdhe mbi këtë bazë të dinë të zbatojnë rregullat e mbrojtjes dhe të shfrytëzimit shkencor të mjedisit;

• Të identifikojnë trashëgiminë natyrore dhe kulturore të rajoneve gjeografikë të trevave shqiptare duke nxjerrë në pahvlerat dhe problematikat e tyre;

• Të ndërmarrin projekte mësimore për njohjen dhe zgjidhjen e problemeve që shfaqen në mjedisin e tyre të afërt

gjeografik;

• Të duan, të nderojnë dhe të jenë krenarë për vendin e tyre, për vëllezërit shqiptarë kudo që ndodhen, pavarësisht nga barrierat kufitare, ndryshimet dhe veçoritë kulturore, ekonomike, fetare etj.

• Të jenë tolerantë, të pranojnë zhvillimet dhe ndryshimet; të jenë të gatshëm për të bashkëjetuar dhe bashkëvepruar me pakicat etnike që jetojnë në trojet shqiptare, por dhe me kombet e popujt fqinjë, të rajonit e më gjerë.

Nr KAPITULLI OBJEKTIVAT EKAPITULLIT

Nr TEMAT MËSIMORE MATERIALIBURIMOR

123

4

POZITAGJEOGRAFIKE DHEHARTA POLITIKE E

TREVAVESHQIPTARE

Njohuri të reja(2 orë)

Punë Praktike (1 orë)

Orë dispozicion(1 orë)

Në përfundim të këtij kapitulli, nxënësi duhettë jetë i aftë:

NIVELI BAZË:Të përcaktojë dhe përshkruajë pozitën gjeografike të trevave shqiptare nëBallkan, Mesdhe, Evropë dhe Botë, si dhe

përbërjen e këtyre trevave.

NIVELI MESATAR: Të evidentojë rolin e pozitës gjeografike; proçeset historike, politike

dhe gjeografike që përcaktuan ndryshimet dheformimin e hartës politike të trevave shqiptare,

shkaqet e copëtimit, statusin e sotëm politikdhe të ardhmen e tyre në familjen e madhe

evropiane.NIVELI I LARTË: Të gjykojë mbi rolin e

123

4

Pozita gjeografike e trevave shqiptare.Harta politike e trevave shqiptare.

Punë Praktike (Nr 1.1): Harta politike etrevave shqiptare.

Orë e lirë

Teksti,Harta

memece,

Atlas,Harta

politike e

fizike etrevave

shqiptare,Harta e

Evropës.


4/42

pozitës gjeografike në zhvillimet e trevaveshqiptare, statusin e sotëm politik dhe të

ardhmen e tyre në familjen e madhe evropiane.

5

6

789

101112

13

1415

NATYRA E TREVAVESHQIPTARE




Përsëritje (1 orë)


NIVELI BAZË: Të identifikojë dhe tëpërshkruajë larminë e pasurive minerare dheveçoritë kryesore të formave të relievit, klimës,hidrografisë, tokave, botës bimore dhe shtazore

NIVELI MESATAR: Të shpjegojë dhe analizojë larminë e pasurive minerare dheveçoritë e kushteve natyrore në trevat

shqiptare.

NIVELI I LARTË: Të vlerësojë dheinterpretojë rolin e kushteve natyrore dhelarminë e pasurive minerare të trevave

shqiptare si bazë në zhvillimin e tyre.

1

2

345

678

9

1011

Ndërtimi gjeologjik dhe natyra e relievittë trevave shqiptare.Punë Praktike (Nr 2.1): Relievi i trevaveshqiptare dhe shpërndarja e qendrave të

banuara në të.

Orë e lirë Klima e trevave shqiptare.Punë Praktike (Nr 2.2): Ndërtimi dheinterpretimi i grafikëve të reshjeve dhe të

temperaturës.

Hidrografia e trevave shqiptare.Orë e lirë Punë Praktike (Nr 2.3): Analiza e hartëssë rrjetit hidrografik të trevave shqiptare,ndërtimi dhe interpretimi i grafikëve të

rrjedhjes së lumenjve.

Tokat, bimësia dhe bota shtazore e trevaveshqiptare.

Orë e lirëPërsëritje

Teksti,Hartamemece,

Atlas,

Harta fizikedhe politike

e trevaveshqiptare,

Harta

klimatike, e

bimësisë etokave dhe e pasurive

minerale tëtrevave

shqiptare.

16

17

1819

20

POPULLIMI ITREVAVESHQIPTARE




NIVELI BAZË: Të përshkruajë mënyrën eorganizimit administrativ të trevave shqiptare,

ecurinë e popullimit dhe strukturën e

vendbanimeve të trevave shqiptare në periudhatë ndryshme historike. Të plotësojë grafikë tëndryshëm dhe harta të popullsisë së trevave

1

2

34

5

Organizimi administrativ i trevaveshqiptare.

Historiku i popullimit dhe ndryshimetdemografike të trevave shqiptare.

Orë e lirë Struktura e vendbanimeve e problemetmjedisore në trevat shqiptare.Punë Praktike (Nr 3.1): Ndërtimi dhe

Teksti,Harta

memece,Atlas,

Harta

politike efizike e

trevave


5/42


shqiptare.

NIVELI MESATAR: Të evidentojë dhe tëanalizojë format e sotme të organizimit

administrativ, strukturën dhe shpërndarjen e popullsisë e të vendbanimeve dhe problemet

mjedisore të trevave shqiptare.NIVELI I LARTË: Të gjykojë mbi shkaqet qëkanë përcaktuar format e organizimitadministrativ të trevave shqiptare, shkaqet e

ndryshimit të numrit e të dendësisë së

popullsisë në periudha të ndryshme historike enë pjesë të ndryshme të trevave, si dhe tëargumentojë vazhdimësinë pellazgë-ilirë-

arbër-shqiptarë. Të ndërtojë dhe tëinterpretojë grafikë të ndryshëm dhe harta të popullsisë së trevave shqiptare.

interpretimi i grafikëve dhe i hartave të popullsisë së trevave shqiptare.

shqiptare,Harta

administrati

ve tëtrevave

shqiptare.

21

2223242526

27

EKONOMIA ETREVAVESHQIPTARE





Në përfundim të këtij kapitulli, nxënësi duhet

të jetë i aftë:

NIVELI BAZË: Të identifikojë, përshkruajëdhe të plotësojë në harta, degët e ekonomisësipas sektorëve dhe rajonet kryesorëekonomikë.

NIVELI MESATAR: Të shpjegojë dhe tëanalizojë faktorët natyrorë dhe historiko-shoqërorë që ndikojnë në zhvillimin ekonomik

të trevave shqiptare.NIVELI I LARTË: Të interpretojë shkallën ezhvillimit ekonomik në raport me kushtet dhemundësitë që i ofrohen trevave shqiptare dhe

të japë mendimin e vet mbi perspektivën e

1

23456

7

Kushtet e zhvillimit ekonomik të trevaveshqiptare.

Sektori i parë i ekonomisë

Sektori i dytë i ekonomisëSektori i tretë i ekonomisë

Orë e lirë Punë Praktike (Nr 4.1): Ndërtimi dhe

interpretimi i grafikëve dhe i hartave tëekonomisë së trevave shqiptare.

Përsëritje

Teksti,Harta

memece,

Atlas,Harta

politike efizike e

trevaveshqiptare,Harta të

shpërndarjesgjeografike

të rajonevekryesore

bujqësore e


6/42

zhvillimit ekonomik. Të ndërtojë dheinterpretojë grafikë të ndryshëm dhe harta tëshpërndarjes gjeografike të rajoneve kryesore

bujqësore dhe industriale të trevave shqiptare.

industrialetë trevave

shqiptare

282930

31

PROBLEMEMJEDISORE TËTREVAVESHQIPTARE




NIVELI BAZË: Të identifikojë e tëpërshkruajë pasuritë e mjedisit të trevaveshqiptare, kuptimin e trashëgimisë natyrore e

kulturore dhe problemet e sotme mjedisore nëkëto treva.

NIVELI MESATAR: Të evidentojë pasuritëmjedisore të përsëritshme e të papërsëritshme,

problemet e sotme mjedisore dhe zonat embrojtura në trevat shqiptare.NIVELI I LARTË: Të vlerësojë rolin e pasurivemjedisore, trashëgiminë natyrore dhe kulturoretë trevave dhe të aftësohet për të marrë pjesëaktivisht në vlerësimin dhe mbrojtjen emjedisit e të trashëgimisë natyrore dhekulturore të rajonit pjesë e të cilit është.

123

5

Pasuritë mjedisore të trevave shqiptareMjedisi i trevave shqiptare

Trashëgimia natyrore e kulturore në trevat

shqiptare.

Orë e lirë

Teksti,fotografi të

ndryshme të

trashëgimisënatyrore e

kulturore tëtrevave

shqiptare,

interneti,

fletëpalosje,etj

32

3334353637

38

PËRBËRJA ETREVAVESHQIPTARE,RAJONET DHEVEÇORITË E TYRE



NIVELI BAZË: Të evidentojë e tëpërshkruajë veçoritë e kushteve natyrore tëRSH e të rajoneve përbërës të saj, strukturën e popullsisë, natyrën e vendbanimeve dhe të

zhvillimit ekonomik të tyre.NIVELI MESATAR: Të nxjerrë në dukje e tëshpjegojë tiparet e përgjithshme të natyrës, të popullsisë dhe të ekonomisë së Shqipërisë,

1

23456

7

Veçoritë e trevave shqiptare dhe përbërjae tyre.

Republika e ShqipërisëPopullsia në Republikën e Shqipërisë.

Ekonomia e Republikës e Shqipërisë

Orë e lirë Pozita gjeografike e rajonit verior dhe

verilindor.Popullimi dhe ekonomia në Alpet e

Shqipërisë.

Teksti,Harta

memece,Atlas,

Harta politike e

fizike e

trevaveshqiptare,

Harta të


7/42

3940

41

42

43444546

47

4849

50515253

54

55


Orë dispozicion

(2 orë) Përsëritje

(2 orë)

faktorët e zhvillimit, shkaqet e gjendjesaktuale, ndryshimet gjatë etapave të ndryshme,

problemet aktuale, perspektivat e zhvillimit në

të ardhmen në kuadrin kombëtar, rajonal dhemë gjerë.NIVELI I LARTË: Të vlerësojë dhe tëinterpretojë rolin e pozitës gjeografike,shkaqet e larmisë së natyrës, gjurmët e popullimit e problemet që e kanë shoqëruar,

natyrën e vendbanimeve, natyrën e zhvillimit

ekonomik dhe perspektivën e zhvillimit tëvendit e të rajoneve: verior dhe verilindor;

juglindor; jugor dhe perëndimor të RSH.

89

10

11

12131415

16

1718

19202122

23

24

Nënrajoni verilindor.Pjesët përbërëse të nënrajonit verilindor

(vazhdim).

Pjesët përbërëse të nënrajonit verilindor(vazhdim).

Pozita gjeografike, kushtet natyrore dhenjësitë e rajonit juglindor.

Popullimi në rajonin juglindor.Ekonomia e rajonit juglindor.

Përsëritje Pozita gjeografike, kushtet natyrore dhenjësitë e rajonit jugor.

Popullimi i rajonit jugor.

Ekonomia e rajonit jugor.Pozita gjeografike, kushtet natyrore dhe

njësitë e rajonit perëndimor.Popullimi në rajonin perëndimor.

Ekonomia e rajonit perëndimor.

Orë e lirë Punë Praktike (Nr 6.1): Ndërtimi dheinterpretimi i grafikëve dhe i hartave të

popullsisë dhe të shpërndarjes gjeografike

të aktiviteteve ekonomike në rajone të

ndryshme të vendit.Punë Praktike (Nr 6.2): Ndërtimi dheinterpretimi i grafikëve dhe i hartave të

popullsisë dhe të shpërndarjes gjeografike

të aktiviteteve ekonomike në rajone tëndryshme të vendit.

Përsëritje

shpërndarjesgjeografike

të rajoneve

kryesore bujqësore

dheindustriale

në RSH,Hartë e

shpërndarjes

së popullsisë,

Hartë fizike

e rajonevetë RSH.

56 TREVAT SHQIPTARE Në përfundim të këtij kapitulli, nxënësi duhet 1 Pozita gjeografike dhe kushtet natyrore të Teksti,


8/42

57

58596061626364

6566

67

68

6970

PËRTEJ KUFIRIT TËREPUBLIKËS SËSHQIPËRISË





të jetë i aftë:NIVELI BAZË: Të identifikojë e tëpërshkruajë pozitën gjeografike të këtyre

trevave, tiparet e përgjithshme të natyrës, të popullsisë, të vendbanimeve dhe ekonomisë së

Republikës së Kosovës, të trevave shqiptare nëSerbi, në Maqedoninë Perëndimore, në Mal të

Zi e në Greqi.NIVELI MESATAR: Të dallojë e të shpjegojëfaktorët e zhvillimit, shkaqet e gjendjes

aktuale, ndryshimet gjatë etapave të ndryshme, problemet e statusin aktual të tyre dhe

perspektivat e zhvillimit të këtyre trevave në të

ardhmen në kuadër rajonal dhe më gjerë.NIVELI I LARTË: Të vlerësojë stadin ezhvillimit në raport me kushtet fiziko-gjeografike që u ofrohen, ndikimin e faktorëve

politikë e historiko-shoqërorë, në popullimindhe zhvillimin social-ekonomik të tyre, tëinterpretojë përpjekjet e vazhdueshme përruajtjen e identitetit etnik shqiptar në to dhe tëgjykojë mbi perspektivën e zhvillimit të këtyretrevave në të ardhmen.

2

3456789

1011

12

13

1415

Republikës së Kosovës. Njësitë përbërëse të Republikës së

Kosovës.

Popullsia e Republikës së Kosovës.Ekonomia e Republikës së Kosovës.

Rajoni perëndimor.Rajoni lindor.

Orë e lirëPërsëritjeTrevat shqiptare në Serbi.

Trevat shqiptare në MaqedoninëPerëndimore.

Trevat shqiptare në Mal të Zi.

Trevat shqiptare në Greqi.Punë Praktike (Nr 7.1): Shtrirjagjeografike, vendbanimet e natyra eekonomisë së trevave shqiptare jashtë

kufirit shtetëror shqiptar.Punë Praktike (Nr 7.2): Shtrirjagjeografike, vendbanimet dhe natyra eekonomisë së trevave shqiptare jashtë

kufirit shtetëror shqiptar.

Përsëritje

Hartamemece,

Atlas,

Harta politike e

fizike etrevave

shqiptare,Harta të

shpërndarjes

gjeografiketë

popullsisë,

Harta erajoneve

kryesore bujqësore

dheindustriale

të Kosovës,Interneti,

etj.

Shënim:

1. Plani është hartuar në ndihmë të mësuesve, por ata janë të lirë të bëjnë ndryshime dhe të vendosin orët e përsëritjes apo orët e

lira, sipas kushteve konkrete që kanë nëpër shkolla.2. Vendosja e disa orëve të lira, mbas ndonjë teme disi të gjatë është bërë për t’i dhënë mundësi mësuesit, që ta ndajë atë në dy

pjesë.


9/42

II. ORË MËSIMI(mbështetur në metodën E R R)

Klasa: 9 Lënda: GjeografiTema: Organizimi administrativ i trevave shqiptareObjektivat pedagogjikë: Në përfundim të orës së mësimit, nxënësi duhet të jetë i aftë:

•

NIVELI BAZË: Të përshkruajë mënyrën e organizimit administrativ në trevat shqiptare në periudha të ndryshme historike.

• NIVELI MESATAR: Të vërë në dukje veçoritë e organizimit administrativ në trevat shqiptare në periudha të ndryshmehistorike.

• NIVELI I LARTË: Të krahasojë organizimin administrativ në RSH dhe atë në trevat shqiptare jashtë kufirit shtetëror dhe tëgjykojë mbi shkaqet e ndryshimit të formave të organizimit.

Metoda: E.R.RMjetet: Teksti mësimor, Atlasi, Hartë administrative të trevave, fletore pune.

Fjalë kyçe: federatë, themë, sanxhak, prefekturë, qark, bashki, komunë.

STRUKTURA E MËSIMIT

EVOKIMI

Brainstorming (stuhi mendimesh) (10’)


10/42

Brainstorming-u nxitet nga pyetjet e drejtuara nga mësuesja dhe bazohet në njohuritë e marra në mësimin: “Harta politike e

trevave shqiptare” si dhe nga historia. Drejtohen pyetjet:1. Cilat ishin shtetet e para ilire?

2.

Çfarë sh pësoi harta politike e trevave shqiptare deri në vitin 1913? Përgjigjet mund të orientohen në trajtën e hartave mendore:

REALIZIMI

Gjatë kësaj etape (30’), nxënësve u bëhen plotësimet nga mësuesi (mbështetur në njohuritë e reja që duhet të paraqiten) ose vihentë lexojnë tekstin. Pasi ndan klasën në dy grupe, mësuesi i jep detyrë secilit grup që pas këtij leximi të plotësojë një tabelë të

koncepteve:

Fiset Ilire Ndryshimet e

hartës politike

Dalmatët

Taulantët

Ardianët

Dardanët Kaonët

Thesprotët

Kaonët

Gjatë Perand.

Bizantine

provincaGjatë Perand.

Romake

Paionët

MolosëtAlbanët

Dasaretët

thema

Gjatë pushtimit

osman

Nën udhëheqjen

e Skëndërbeut

vilajeteShtet i pavarur

Në 1913

Copëtimi i trevave


11/42

Grupi I

Periudha kohore:

nga Iliria-1913

Ndarja administrative Arsyet e kësaj ndarjeje

-Iliria

-Gjatë pushtimit romak

-Gjatë pushtimit bizantin

-Gjatë pushtimit osman

-Në 1913

Grupi II

Periudha kohore:nga 1913-sot

Ndarja administrative Arsyet e kësaj ndarjeje

-Shqipëria

-Kosova

-Trevat e tjera shqiptare(M. të Zi, Maqedoni,Serbi, Greqi)


12/42

Secili grup paraqet punën e tij.

REFLEKTIMI

Gjatë kësaj etape (5’), nxënësit plotësojnë tabelën:

Di Mësoj Dua të di Ndarjet administrative kanëndryshuar në periudha tëndryshme kohore

-Si kanë qënë ato në çdo

periudhë-Shkaqet që çuan në

ndryshime

-Funksionet që kryejnë

njësitë administrative sot nëtrevat shqiptare (rajon, qark,

bashki, komunë).

-Ndryshimet midis tyre.

Detyrë shtëpie: Grumbulloni informacion (duke përdorur internetin, fjalorin shqip, material referues që ia orienton vetë mësuesi

etj.) dhe shpjegoni:• Funksionet që kryejnë njësitë administrative sot në trevat shqiptare (rajon, qark, bashki, komunë).

• Ndryshimet midis tyre (psh: një komunë në Shqipëri me një komunë në trevat shqiptare jashtë kufijve shtetërorë etj).


13/42

Klasa: 9 Lënda: GjeografiTema: Republika e Shqipërisë

Objektivat pedagogjikë: Në përfundim të orës së mësimit, nxënësi duhet të jetë i aftë:

•

NIVELI BAZË: Të përcaktojë pozitën gjeografike dhe rajonet përbërëse të RSH dhe të përshkruajë kushtet natyrore të saj.

•

NIVELI MESATAR: Të evidentojë veçoritë e kushteve natyrore të RSH.

• NIVELI I LARTË: Të vlerësojë rolin e pozitës gjeografike dhe të kushteve natyrore të RSH në zhvillimet politike dheekonomike sot.

Metoda: E.R.R

Mjetet: Teksti mësimor, Atlasi, Hartë fizike e politike e Evropës dhe e botës, Hartë fizike e Shqipërisë, fletore pune.Fjalë kyçe: Pozitë gjeografike, ndërtim gjeologjik, reliev, klimë, hidrografi, botë bimore e shtazore, rajonizim.

STRUKTURA E MËSIMIT

EVOKIMI

Brainstorming (stuhi mendimesh) (5’) Brainstorming-u nxitet nga pyetjet e drejtuara nga mësuesja bazuar në njohuritë e marra në mësimet: “Pozita gjeografike e trevave

shqiptare”dhe “Veçoritë e trevave shqiptare dhe përbërja e tyre”, si dhe nga harta fizike të: Botës, Evropës, Ballkanit.

Drejtohen pyetjet:

• Ku ndodhet RSH?

• Duke u mbështetur në njohuritë që ju keni për kushtet natyrore të trevave shqiptare, cilat mendoni që janë tipike për RSH?


14/42

REALIZIMI

Gjatë kësaj etape (35’), nxënësve u bëhen plotësimet nga mësuesi (për 20’), duke prezantuar materialin e ri.

Koncepti / Ide Komenti

Pozita gjeografike

Të dhëna të ndryshme

Vlerat e pozitës gjeografike

Ndërtimi gjeologjik

Relievi

Klima

Hidrografia

Bota bimore e shtazore

Rajonizimi

Koordinatat…

Sipërfaqja, vija kufitare, shtrirja veri-jugdhe lindje-perëndim

“portë hyrëse”…

I larmishëm, përbëhet nga shkëmbinj …

Lartësia mesatare 708 m, reliev i ulët, imesëm, i lartë.

Mesdhetare në perëndim – kontinentale në

lindje si dhe malore në lartësi.Temperaturat

dhe rreshjet.

E pasur. Përbëhet …

E shumëllojshme dhe ndahet në kate …

4 rajone: …

Për të realizuar objektivat e arritjes si dhe për t’i vlerësuar ata, nxënësve u jepet të plotësojnë një kllaster (i përgatitur që më parë

nga mësuesi):


15/42

KLLASTER (15’)

Pozita gjeografike, kufijtë,madhësia, rajonizimi i RSH

Kushtet natyrore të RSH Rëndësia e pozitës gjeografike dhe ekushteve natyrore të RSH nëzhvillimet politike dhe ekonomike

Republika e Shqipërisë


16/42

REFLEKTIMI

Gjatë kësaj etape (5’), nxënësit plotësojnë tabelën:

Di Mësoj Dua të diKu ndodhet RSH në Mesdhe,

Ballkan, Evropë, Botë.

Një përshkrim të përgjithshëm tënatyrës shqiptare.

-Pozita gjeografike, kufijtë,

madhësia, rajonizimi i RSH.

-Kushtet natyrore të saj-Rëndësia e pozitës gjeografikedhe të kushteve natyrore

Projekte rajonale që bazohen në

pozitën gjeografike dhe kushtet

natyrore të favorshme të RSH.

III ORË TË LIRA

I. TEMA : NDOTJA E MJEDISIT NË SHQIPËRI DHE ROLI I SHOQËRISË NË TË


17/42

OBJEKTIVAT PEDAGOGJIKË: Në përfundim të realizimit të këtij moduli, nxënësi duhet të jetë i aftë:

•

Të përcaktojë llojet e ndotjeve që janë prezente në mjedisin shqiptar dhe në zonën ku banon. (niveli i ulët)

• Të analizojë llojet e ndotjeve në mjedis dhe ndikimin e shoqërisë shqiptare në të (niveli mesatar)

• Të japë gjykimin e tij mbi shkallën e lidhjes mjedis-shoqëri dhe të aftësohet për të qënë individ aktiv në mbrojtjedhe përmirësim të mjedisit që e rrethon (niveli i lartë)

KOHA NË DISPOZICION: 45 min

MJETET QË DO TË PËRDOREN: Harta fizike e Shqipërisë, materiale të sjella nga nxënësit (fakte, argumente, statistika,modele, fotografi, albume, esse); lap-top (nëse krijohet mundësia).

PUNA PËRGATITORE: Nxënësit njihen që më parë me tematikën. Pasi ndahen në grupe, secili grup merr orientimet në lidhjeme punën që do të bëjnë për grumbullimin e materialit që do të shfrytëzohet dhe do të ekspozohet në klasë.

FAZA E PARË:

Nxënësit ekspozojnë pamje dhe fotografi që paraqesin mjedise që kanë pësuar ndryshime nga ndërhyrja e shoqërisë njerëzore në periudha të ndryshme kohore.


18/42

Në rastet kur shkolla apo niveli i klasës ofron mundësinë e përdorimit të kompjuterit, materiali mund të paraqitet me ndihmën e

“Power point”

Gjatë kësaj faze, nxënësit arrijnë të dallojnë:

•

Forma të ndryshme të ndotjes së mjedisit,

• Prezencën e faktorit njeri në këtë mjedis.

FAZA E DYTË:

Faza e dytë fillon në trajtën e një brainstorming-u dhe në tabelë krijohet një “hartë mendore“ që përmbledh llojet e ndotjeve. Më

pas, nxënësit kalojnë në analizën e:

• Secilës prej llojeve të ndotjeve, duke mbajtur edhe shënime në fletore,

• Shkallës së ndikimit të shoqërisë njerëzore në këto ndryshime që vihen re në mjediset e paraqitura.

FAZA E TRETË:

Gjatë kësaj faze (e fundit), nxënësit kalojnë në gjykimet e tyre dhe mbajnë qëndrim:

• Mbi shkallën e ndryshimit të mjedisit nga dora njerëzore.

• Përcaktojnë pasojat që do të rrjedhin n.q.s do të vazhdohet me këto ritme.

• Nxjerrin në pah edhe ndikimin pozitiv të shoqërisë njerëzore mbi mjedis.

•

Pozicionojnë qëndrimin e tyre (si do të ishin ata aktivë në ndihmë të mjedisit dhe në uljen e nivelit të ndotjes në të.


19/42

Gjatë trajtimit të kësaj tematike, disa nxënës mund të prezantojnë edhe esse, vizatime, makete, albume etj.

II. TEMA : TRASHËGIMIA NATYRORE DHE KULTURORE E MJEDISIT KU UNË JETOJ

OBJEKTIVAT PEDAGOGJIKË: Në përfundim të realizimit të këtij moduli, nxënësi duhet të jetë i aftë:

•

Të identifikojë objekte, mjedise apo elemente të trashëgimisë natyrore dhe kulturore të mjedisit ku banon. (niveli iulët)

• Të analizojë rëndësinë dhe gjendjen aktuale të kësaj trashëgimie. (niveli mesatar)

• Të japë gjykimin e tij mbi shkallën e ndërhyrjes të komunitetit në këtë trashëgimi dhe rëndësinë e kësaj trashëgimienë ndihmë të zhvillimit social-ekonomik dhe kulturor të mjedisit ku ai banon. (niveli i lartë)

KOHA NË DISPOZICION: 45 min


20/42

MJETET QË DO TË PËRDOREN: Teksti, materiale të sjella nga nxënësit: albume, fotografi ku paraqiten objekte apo mjedisetë trashëgimisë natyrore, vargje këngësh, gjeagjëza, fjalë të urta, modele veshjeje popullore, objekte dhe elemente të ndryshme tëtraditës etj.

PUNA PËRGATITORE: Nxënësit njihen që më parë me tematikën. Pasi ndahen në grupe, secili grup merr orientimet në lidhjeme punën që do të bëjnë për grumbullimin e materialit që do të shfrytëzohet dhe do të ekspozohet në klasë.

FAZA E PARË:

Ekspozohen në klasë nga grupet e nxënësve materialet e grumbulluara.

Gjatë kësaj faze, nxënësit arrijnë të identifikojnë:

•

Trashëgiminë natyrore të mjedisit të tij.

• Trashëgiminë kulturore të mjedisit të tij.

• Vendi që zë kjo trashëgimi në shkallë vendi.

FAZA E DYTË:

Nxënësit kalojnë në:

• Prezantimin e vlerave që ka kjo trashëgimi.

• Prezantimin e gjendjes aktuale të kësaj trashëgimie.

• Analizën e rolit dhe ndikimit që ka luajtur kjo trashëgimi deri tashmë në zhvillim.


21/42

FAZA E TRETË:

Gjatë kësaj faze (e fundit), nxënësit japin gjykimet e tyre dhe mbajnë qëndrim:

• Mbi shkallën dhe mundësinë e ndërhyrjes së komunitetit në këtë trashëgimi.

• Mbi shkallën dhe mundësinë e mbrojtjes dhe pasurimit të kësaj trashëgimie nga komuniteti.

• Rëndësinë e kësaj trashëgimie në ndihmë të zhvillimit social-ekonomik dhe kulturor të mjedisit ku ai banon si edhe nëshkallë vendi.

Në përfundim, me fotot e grumbulluara mund të formohet një album apo stendë në shkollë, me vargjet, gjeagjëzat apo fjalët e urtamund të krijojnë një fond të rëndësishëm për zhvillimin e tyre letrar etj. Me materialet e tjera të siguruara mund të krijohet një

kënd ku paraqitet trashëgimia kulturore e zonës, krahinës apo qarkut.

Shënim:Ideja mund të realizohet jo vetëm me elementë të trashëgimisë kulturore të një krahine, por duke marrë në konsideratë lëvizjet e

popullsisë dhe praninë në klasë të nxënësve nga shumë krahina. Paraqitja e tyre sjell tradita dhe vlera nga zona të ndryshme tëShqipërisë dhe mund të shkojë deri në organizimin e një panairi.

TESTI 1

GRUPI A

EMRI___________ MBIEMRI____________________________________________________________________________________


22/42

1. Plotëso mendimin:

a.

Trevat shqiptare ndodhen në _________________________________________________dhe shtrihen ___________________________________________________________

b. Trualli historik i Ilirëve shtrihej _________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________ (2 pikë)

2. Plotëso dhe jep arsyen:

Pozita gjeografike e trevave shqiptare ka rëndësi:

a.

_______________ sepse______________________________________________ b. _______________ sepse______________________________________________

c. _______________ sepse______________________________________________(3 pikë)

3.

Lidh me shigjetë:

1. Minerale metalore a. Gazi natyror, qymyri i gurit

2. Lëndë e djegshme b. Mermeri, gipsi

3. Minerale jometalore c. Zinku, bakri (3 pikë)

4. Plotëso:


23/42

Për nga përbërja shkëmbinjtë ndahen në:

1.

_________________________________2.

_________________________________

3. _________________________________

(3 pikë)

5. Argumento mendimin:

Faktorë të rëndësishëm klimë-formues janë:

1. Relievi, sepse:______________________________________________________

_______________________________________________________________________

2. Masat ajrore, sepse:__________________________________________________ _______________________________________________________________________

3. Pozita gjeografike, sepse:_____________________________________________ _______________________________________________________________________ (6 pikë)

6. Krahaso midis tyre liqenet: e Ohrit dhe të Shkodrës dhe nxirr në dukje të përbashkëtat dhe dallimet midis tyre:

Të përbashkëta Dallime ________________________________________


24/42

(6 pikë)

7. Lidh midis tyre me shigjetë:

1. Brezi i shkurreve mesdhetare 1. bimësi barishtore

2.

Brezi i kullotave alpine 2. qarri, panja3. Brezi i ahut 3. makje, shibljak

4. Brezi i dushkut 4. pyje ahu

(4 pikë)

Notat 4 5 6 7 8 9 10Pikët Deri 6 7-10 11-14 15-18 19-21 22-25 26-27

TESTI 1

GRUPI B

EMRI___________ MBIEMRI____________________________________________________________________________________


25/42


a. Trevat shqiptare përbëhen nga ________________________________________

_______________________________________________________________________ b.

Fiset më të rëndësishme Ilire ishin:_____________________________________

_______________________________________________________________________

(2 pikë) 2. Plotëso dhe jep arsyen:

Harta politike e trevave shqiptare ka ndryshuar sepse: ___________________________a. gjatë sundimit bizantin ishte: __________________________________________

b. gjatë sundimit osman ishte: ____________________________________________

c. pas 1913 ishte: ______________________________________________________

(3 pikë)

3. Lidh me shigjetë:

1. Shkëmbinj magmatikë a. Qymyri i gurit

2. Shkëmbinj sedimentarë b. Hekur-nikeli

3. Shkëmbinj metamorfikë c. Kromi(3 pikë)


26/42


27/42

(6 pikë)

7. Lidh midis tyre me shigjetë:

1.Brezi i shkurreve mesdhetare a. 700-1200 m

2.Brezi i kullotave alpine b. 1200-1800 m3.Brezi i ahut c. deri 400 m

4.Brezi i dushkut d. mbi 1700 m

(4 pikë)

Notat 4 5 6 7 8 9 10Pikët Deri 6 7-!0 11-14 15-18 19-21 22-25 26-27

TESTI 2

GRUPI A

EMRI___________ MBIEMRI____________________________________________________________________________________


28/42


1.Trevat tona kanë filluar të banohen që në __________ dhe popullsia jetonte në vendbanime________________.2. Të dhënat e para statistikore janë të vitit __________ me rreth_____________ banorë.3. Dendësia më e madhe e popullsisë sipas rajoneve në trevat shqiptare sot paraqitet në:

_______________________________________________________________________.(6 pikë)

2. Plotëso strukturën e popullsisë së trevave:

1. sipas gjinisë __________________________________________________________2. sipas moshës __________________________________________________________

(2 pikë)

3. Problemet mjedisore në vendbanimet fshatare kanë ardhur si rezultat i:

1. ____________________________ (shembull)

2. ____________________________ (shembull)3.

____________________________ (shembull)

4.

____________________________ (shembull)

5. ____________________________ (shembull)(5 pikë)

4. Listo rajonet kryesore të ekonomisë bujqësore të trevave shqiptare dhe paraqit kulturat kryesore që ato kultivojnë:


29/42

1. _________________________ dallohet për___________________________________2. _________________________ dallohet për___________________________________

3. _________________________ dallohet për___________________________________4. _________________________ dallohet për___________________________________

(8 pikë)

5. Cilat janë degët e transportit në trevat shqiptare dhe si paraqitet përqendrimi i tyre?

(6 pikë)

Notat 4 5 6 7 8 9 10Pikët Deri 6 7-!0 11-14 15-18 19-21 22-25 26-27

TESTI 2

GRUPI B

EMRI___________ MBIEMRI____________________________________________________________________________________

1. Plotëso mendimin: 1. Në periudhën e mesjetës vendi quhej____________dhe origjina e popullsisë ishte ___________________ .


30/42

2. Ndikim të madh në numrin e popullsisë së trevave pati ________________________, duke lënë jashtë kufijve politikë të

Shqipërisë rreth________________ shqiptarë.3. Dendësia më e madhe e popullsisë në trevat shqiptare sot paraqitet në:_____________ dhe më e vogël në

__________________________. (6 pikë)

2. Plotëso strukturën e popullsisë së trevave:

1. sipas përbërjes kombëtare ______________________________________________

2. sipas besimit fetar ____________________________________________________

(2 pikë)

3. Vendbanimet qytetare (urbane) ndryshojnë midis tyre për nga:

1. ____________________________ (shembull)

2. ____________________________ (shembull)3. ____________________________ (shembull)

4. ____________________________ (shembull)5. ____________________________ (shembull)

(5 pikë)

4. Listo rajonet kryesore industriale të trevave shqiptare dhe paraqit drejtimet kryesore të degëve në to:

1. _________________________ dallohet për___________________________________

2. _________________________ dallohet për___________________________________

3. _________________________ dallohet për___________________________________


31/42

4. _________________________ dallohet për___________________________________

(8 pikë)

5. Argumento rëndësinë e zhvillimit të turizmit në trevat shqiptare.

(6 pikë)

Notat 4 5 6 7 8 9 10

Pikët Deri 6 7-!0 11-14 15-18 19-21 22-25 26-27

TESTI 3

GRUPI AEMRI___________ MBIEMRI____________________________________________________________________________________

1. Prezanto karakteristikat e përgjithshme fiziko-gjeografike të rajonit:

Alpet Shqiptare dallohen për:


32/42

Ndërtimi gjeologjik_______________________________________________________Reliev __________________________________________________________________

Klimë __________________________________________________________________Hidrografi _______________________________________________________________

Toka ___________________________________________________________________

Bimësi dhe botë shtazore ____________________________________________________

(6 pikë)


1.Rajoni verior dhe verilindor a. Lugina e Shkumbinit të Sipërm2. Rajoni juglindor b. Malësia midis Tomorrit dhe Melesinit

3. Rajoni jugor c. Zona kodrinore Dumre-Darsi4. Rajoni perëndimor d. Blloku i Jezercës (4 pikë)

3. Plotëso mendimin dhe përcakto shkakun e ndryshimeve:

Në strukturën e popullsisë sipas moshës në rajonin juglindor, peshën më të madhe e zë __________________, por vihet re njëtendencë ________________________________

_______________________________________________________________________.Shkaqet e kësaj tendence janë: ______________________________________________.

(4 pikë)

4. Plotëso tiparet e veçanta të rajonit perëndimor:


33/42

1. Në strukturën sipas vendbanimeve dallohet për ______________________________________________________________________________________________________.

2. Në strukturën sipas moshës dallohet për _____________________________________ _______________________________________________________________________.

3. Për nga mosha e formimit të truallit dallohet për ______________________________

_______________________________________________________________________.4. Për nga forma e relievit dallohet për ____________________________________

_______________________________________________________________________.5. Për nga zhvillimi ekonomik dallohet për ____________________________________

_______________________________________________________________________.(5 pikë)

5. Analizo raportin që kanë midis tyre: burimet natyrore dhe zhvillimi i ndërtimtarisë dhe i turizmit në RSH. (8 pikë)

Notat 4 5 6 7 8 9 10Pikët Deri 6 7-!0 11-14 15-18 19-21 22-25 26-27

TESTI 3

GRUPI B

EMRI___________ MBIEMRI____________________________________________________________________________________

1. Prezantoni karakteristikat e përgjithshme fiziko-gjeografike të rajonit:


34/42

Nënrajoni verilindor i RSH dallohet për:

Ndërtimi gjeologjik _______________________________________________________Reliev __________________________________________________________________

Klimë __________________________________________________________________

Hidrografi _______________________________________________________________Toka ___________________________________________________________________

Bimësi dhe botë shtazore ____________________________________________________(6 pikë)


1.Rajoni verior dhe verilindor a. Vargjet malorë midis Vjosës së Sipërme dhe Drinosit2. Rajoni juglindor b. Fushëgropa e Prrenjasit

3. Rajoni jugor c. Vargjet e Skëndërbeut

4. Rajoni perëndimor d. Kodrat e Mallakastrës

(4 pikë)

3. Plotëso mendimin dhe përcakto shkakun e ndryshimeve:

Në strukturën e popullsisë sipas moshës në rajonin juglindor, peshën më të madhe e zë __________________, por % popullsisësë grupit të tretë është ___________________ _______________________________________________________________________.

Shkaqet e kësaj % lidhen me: ______________________________________________.

(4 pikë)


35/42

4. Listo veçoritë e popullimit në rajonin perëndimor:

1._________________________________________________2._________________________________________________

3._________________________________________________4._________________________________________________

5._________________________________________________(5 pikë)

5. Analizo raportin që kanë midis tyre: burimet natyrore dhe zhvillimi i energjitikës dhe i metalurgjisë në RSH.

(8 pikë)

Notat 4 5 6 7 8 9 10Pikët Deri 6 7-!0 11-14 15-18 19-21 22-25 26-27

ESE-ja në GJEOGRAFI

KUPTIMI MBI ESE-në

Ese-ja është një shkrim i shkurtër që ka për bazë faktin mbi të cilin nxënësi shpreh opinionin e tij. Ese-ja mund të jetë:


36/42

• Përshkruese, kur nxënësi përshkruan me detaje dukurinë apo faktin.• Shpjeguese, kur nxënësi shpjegon dhe arsyeton mbi opinionin e shprehur.• Argumentuese, kur nxënësi bën kërkime dhe sjell argumente mbi një dukuri, fakt, zhvillim, etj.•

Vlerësuese, kur nxënësi vlerëson, mban qëndrim kritik dhe shpreh reflektimin e tij mbi një dukuri, fakt, zhvillim, etj.

STRUKTURA E ESE-së

Ese-ja përbëhet nga:Hyrja - ku paraqitet fakti apo dukuria mbi të cilën nxënësi do të japë opinionin e tij.Zhvillimi i përmbajtjes – paraqitja e fakteve dhe argumenteve në paragrafë të organizuar sipas një rrjedhe logjike dhevazhdimësie.Mbyllja – nxënësi nxjerr konkluzione dhe shpreh reflektimin e tij mbi faktin, dukurinë etj.

Disa shembuj që konkretizojnë krijimin e një ese-je:

I. Ese përshkruese

Struktura e ese-së përshkruese mbi fakte, dukuri apo opinione, mund të zhvillohet duke filluar me paraqitjen e një informacioni.Mbas parashtrimit të informacionit kalohet tek një këndvështrim ose opinion i caktuar mbi këtë informacion të dhënë. Njëmënyrë interesante që mund të përdorej nga nxënësi në parashtrimin e qëndrimeve dhe opinioneve të veta do të ishte njëkëndvështrim individual. Kjo mënyrë e të arsyetuarit do ta ndihmonte nxënësin më shumë për të kaluar tek sygjerimet osepropozimet (mbyllja e esesë), sepse kjo pjesë do të vinte natyrshëm dhe nuk do të tingëllonte si retorikë.

Shembull : Tema mësimore: Sektori i tretë i ekonomisë (turizmi)

Hyrje: Turizmi malor po bëhet gjithmonë e më shumë tërheqës për ata që pëlqejnë të eksplorojnë natyrën (ky është njëinformacion i dhënë nga media ose agjensi të ndryshme turistike që ndeshet shpesh e më shpesh sidomos në prag të sezoneveturistike).


37/42

Zhvillimi: Gjithmonë kam dashur që pushimet tii kaloja pranë detit. Sportet e ujit, rrezet e diellit, freskia, mbrëmjet e paharruara, perëndimet e diellit nuk bëjnë gjë tjetër veçse të shtyjnë që edhe pushimet e sezonit të ardhshëm turistik t’i planifikosh pranë detit.Por këtë verë, këto mendime u fshinë si me gomë nga mendja ime. Shkak u bënë shokët e mi. Ata më ftuan të shkoja me ta në një

udhëtim të gjatë në Alpet e Shqipërisë. Madhështinë e Alpeve e kisha parë vetëm nëpërmjet televizorit, por ishte shumë mëndryshe të bëheshe pjesë e saj. Rruga nëpërmjet luginës së Cemit, Leqeve të Hotit, Grykës së Selcës e deri në Vermosh ishte e

jashtëzakonshme. Kampimin e ngritëm në Qafën e Brodolecit. Aty mund të shihej shumë qartë me sy ajo që kishim mësuar në

Gjeografi mbi brezat e bimësisë. Udhëtime të tilla ne ndërmorëm nga të gjitha drejtimet për të prekur e shijuar sa më shumë nga bukuritë e tyre. Sigurisht nuk mund të linim pa vizituar edhe Razmën e Thethin. Sezonin tjetër turistik kemi planifikuar të

vizitojmë luginën e Valbonës (nxënësi bën një përshkrim nga një kënvështrim individual mbi një çështje të trajtuar në temënmësimore, siç është në këtë rast turizmi malor).

Mbyllje: Sa mirë do të ishte që ne ta vazhdonim udhëtimin tonë përmes gjithë kësaj zone të mrekullueshme. Por fakti ishte se përtë shkuar në Razëm dhe në Theth na u desh të ktheheshim mbrapsht dhe gjithçka ta rinisnim nga rruga nacionale. Këto bukuri të

mahnitshme nuk duhet t’i shijojnë vetëm ata që kanë shpirtin e eksplorimit, por të gjithë. (mbyllja e esesë, nuk shpreh thjesht një përvojë personale, por është një sygjerim, në këtë rast për potencialet e mëdha dhe pak të shfrytëzuara deri tani të trevaveshqiptare për turizmin malor).

II. Ese shpjeguese

Hyrja e një eseje shpjeguese mund të ishte parashtrimi i një përvoje apo përjetimi personal i nxënësit në lidhje me faktin,dukurinë, apo opinionin e paraqitur në temën mësimore. Një mënyrë e zhvillimit të përmbajtjes së esesë mund të ishte krahasimidhe kontrasti. Bazuar në përvojën apo përjetimin personal, duke përdorur krahasimin apo kontrastimin, nxënësit mund të krijojnëmë pas ambjentin e duhur për zbatimin e metodave interaktive gjatë proçesit të mësimnxënies (këmbim idesh midis tyre). Mbylljae esesë do të realizohej me anë të arsyetimit mbi çështjet e diskutuara. Nxjerrja e shkaqeve dhe pasojave do të rriste gamën eargumenteve të sjella, si dhe do të eleminonte rrezikun e një shpjegimi të njëtrajtshëm dhe monoton.

Shembull: Tema mësimore: Pjesët përbërëse të nënrajonit verilindor (Lugina e Drinit të Zi dhe vargu i Korabit)

Hyrje: Udhëtimi përgjatë luginës së Drinit të Zi të krijon një mori emocionesh dhe përjetimesh të cilat ndryshojnë nga kilometrinë kilometër (nxënësi parashtron një përvojë ose përjetim që ka të bëjë direkt me një çeshtje apo aspekt të temës mësimore).


38/42

Zhvillim: Lumi Drin bashkë me degët e tij: Drinin e Bardhë dhe Drinin e Zi, është një lumë i cili përfshin në rrjedhat e tij jetëndhe aktivitetin e shumë shqiptarëve, në Shqipëri, Kosovë e Maqedoni. Drini i Zi ka një burim të vrullshëm e të shpejtë në Strugë.Shqiptarët e Strugës janë me fat që kanë edhe liqenin edhe Drinin. Rrjedha e tij e fortë dhe e vendosur çan me shpejtësi përmes

malesh në drejtim të Dibrës, pavarësisht se rrugën mundohen që t’ia presin dy hidrocentrale. Pasi gjen pak qetësi në liqenin ekrijuar prej tij në Dibrën e Madhe, Drini i Zi hyn në territorin e RSH në Miresh të rrethit Bulqizë. Gjarpëron me forcë deri sa vjen

tek zgjerimi i Maqellarës. Lugina e tij aty ka krijuar kushte që të kultivohen të gjitha llojet e drithërave dhe pemëve tradicionale të

zonës. Përtej Peshkopisë Drini i Zi ka një zgjerim të dytë duke i krijuar mundësinë fshatrave përgjatë tij të bazojnë në këtë luginëaktivitetet jetësore të përditshme të tyre. Më pas ai ashpërsohet, ngushtohet, duke krijuar gryka e ngushtime përrallore. Mbasi del

nga ngushtimi i Skavicës ai e di se e pret Liqeni i Kukësit, ku do të bashkohet me Drinin e Bardhë dhe sëbashku do të nisinrrugëtimin nëpër hidrocentralet e ngritura njëri pas tjetrit dhe që presin shumë nga forca e tij. (Eseja zhvillohet duke u bazuar nëshpjegimet e hollësishme të nxënësve mbi atë aspekt apo çështje mësimore. Shpesh ky shpjegim mund të përmbajë më tepërdetaje e fakte se ato të shpjeguara në tekst, sepse mbështetet mbi përjetime personale).

Mbyllje: Sigurisht Drini me dy degët e tij, Drinin i Zi dhe Drinin e Bardhë kanë shumë më tepër për t’i ofruar shqiptarëve. Poredhe ai pret nga ne më shumë investime (mbyllja e esesë vjen natyrshëm duke sjellë argumentin e nevojës së investimeve tëmëtejshme në këtë luginë, investime të cilat do të sillnin rezultate të vërtetuara si në energjitikë, ashtu edhe në aktivitetetekonomike e shoqërore të popullsisë që jetojnë përgjatë tij).

III. Ese argumentuese

Hyrja e një ese-je argumentuese zakonisht prezanton një propozim ose qëndrim të caktuar të nxënësit mbi faktet, dukuritë,opinionet ose shtysat që lidhen me çështjen që do të trajtohet. Zhvillimi i përmbajtjes së ese-së sjell argumentet. Mënyratradicionale e sjelljes apo paraqitjes së argumenteve është renditja e tyre. Një tjetër metodë e zhvillimit të ese-së mund të ishteheqja e paraleleve (vënia përballë e fakteve apo opinioneve të ndryshme) ndërmjet fakteve, dukurive, fenomeneve, etj., të njohurae të provuara gjerësisht. Gjithashtu edhe paraqitja e argumenteve që rrjedhin prej kërkimit dhe eksperimentimit nga vetënxënësi, është një zhvillim i drejtë i përmbajtjes së kësaj eseje. Mbyllja do të ishte konkluzioni që del nga përballja eargumentave të parashtruar.

Shembull: Tema mësimore: “Historiku i popullimit dhe ndryshimet demografike të trevave shqiptare”


39/42

Hyrje: Historiografia serbe shkruan se nuk ka prova që popullsia shqiptare të jetë pasardhëse e ilirëve. Ata shkruajnë se popullsiashqiptare ka ardhur vonë në trevat ku kanë jetuar ilirët (prezantohet një qëndrim)

Zhvillimi: 1. Mënyra tradicionale: Zbulimet arkeologjike në Xarë, në Shën Marinë, në rrëzë të Dajtit etj., tregojnë se treva ku jetojnë shqiptarët është jetuar që në kohët më të hershme. Qytetet e Bylisit, të Amantias, Dardanisë, etj., tregojnë për qytetërimin

ilir dhe organizimin shoqëror të tyre. Por zbulimet në Koman janë provat e pakundërshtueshme e të pranuara botërisht jo vetëm

nga studiuesit shqiptarë të etnosit ilir, por edhe nga shumë studiues të huaj të këtij qytetërimi apo nga albanologë të njohur.

(renditen apo paraqiten argumenta).

Zhvillimi: 2. Nëpërmjet heqjes së paraleleve ose vënies përballë të fakteve: Veglat dhe orenditë e gjetura në qytetet iliretregojnë se etnosi ilir u formua në neolitin e mesëm, u zhvillua në periudhën e bakrit dhe arriti kulmin në atë të hekurit. Ky etnoska lënë gjurmë të qarta në një territor që shtrihet nga lumi Sava e Danub në veri, në brigjet e Adriatikut e Jonit në perëndim e deri

në gjirin e Ambrakisë në Jug, ndërsa në lindje kufizohej me thrakët nga Morava e Vardari. Ndërsa veglat e punës, orenditë,

zbukurimet, etj., e gjetura në Koman vërtetojnë katërcipërisht faktin e vazhdimësisë së identitetit të të njëjtës popullsi, pra tëarbërve e shqiptarëve në trevat e tyre. Nga ana tjetër të gjithë e dinë se nga erdhën dyndjet sllave në Ballkan, po ashtu të gjithë e

dinë se këto dyndje filluan në shekujt VI dhe VII dhe përfunduan në shekullin VIII të erës sonë. Atëherë kush është në trojet e vetaqë kur këto treva të Ballkanit Perëndimor filluan të banohen e deri më sot? Cila popullsi ka ardhur vonë në Gadishullin e

Ballkanit?

Zhvillimi: 3. Nëpërmjet kërkimit ose eksperimentimit nga vetë nxënësi: Kultura e Komanit është një provë e pakundërshtueshme e vazhdimësisë së popullsisë shqiptare në trojet e veta qysh nga koha e ilirëve e deri më sot. Kam pasurgjithmonë kuriozitetin që ta vizitoja këtë vend. Rruga nga Puka për në Koman nuk ishte e lehtë, por natyra dhe peizazhi janë të

papërsëritshëm. Kur zbret për në Koman, pa mbërritur akoma në lumin Drin, në një vend shumë të bukur dhe me pamjemadhështore, të shfaqen gërmimet arkeologjike të kulturës së Komanit. Ky vend kishte qenë një nekropol. Pranë nekropolit

ndodhen gërmadhat e dy kishave. Pjesa më e madhe e objekteve të gjetura ishin prej bronxi dhe hekuri, pjesa tjetër prej argjendi

dhe qelqi, si dhe stoli zbukurimi. Në bazë të këtyre të dhënave del se varrezat e Komanit u përkasin shekujve VIII-XII të erës sonë. Në një kohë që shqiptarët përmenden se kanë jetuar në këtë zonë edhe nga burime të shkruara historike të shekulli të XI. Pra, unë

pashë dhe preka vazhdimësinë ilir-arbër-shqiptar në një udhëtim që do të më ngelet gjatë në memorjen time.


40/42

Mbyllja: Popullsia shqiptare ruajti kulturën e vet materiale të trashëguar nga ilirët, e pasuroi atë duke krijuar trajta të reja, irezistoi asimilimit, duke siguruar vazhdimësinë e të njëjtës popullsi në trevat e saj. ( konkluzion që del nga përballja eargumentave)

IV. Ese vlerësuese

Ese-të vlerësuese i vijnë në ndihmë mësuesit për të realizuar sintezën e njohurive të dhëna mbi tema të caktuara, si dhe janë një

instrument për të zhvilluar të menduarit krijues e kritik tek nxënësit. Hyrja e kësaj ese-je paraqet vlerësimin apo qëndrimin kritik të nxënësit ndaj fakteve, dukurive apo çështjeve të trajtuara në temën mësimore. Në mënyrë që të nxitet personaliteti krijues i

nxënësit zhvillimi i përmbajtjes së kësaj ese-je mund të jetë paraqitja e një propozimi, projekti, apo platforme të vetë nxënësit nëlidhje me faktet, dukuritë apo çështjet e shtruara për të trajtuar. Ese-ja mund të mbyllet me një reflektim personal të nxënësit.Duke qenë se reflektimi është individual kjo ese krijon kushte që të mundësohet tërheqja e mendimit të gjithsecilit.

Shembull 1: Tema mësimore: Mjedisi i trevave shqiptare (probleme të sotme mjedisore; rrugët e mbrojtjes së mjedisit ngashoqëria)

Hyrje: Në parkun kombëtar të Tomorit që është një zonë e mbrojtur për vlerat natyrore dhe kulturore që ka ky park, punojnëeskavatorët dhe fadromat për të nxjerrë dhe tregëtuar gurë dekorativë, si materiale ndërtimi (nxënësi vlerëson, në këtë rast nëmënyrë kritike, faktet apo dukuritë që ndodhin në lidhje me temën e trajtuar).

Zhvillimi: Mënyra tradicionale: Ka plot alpinistë ose qytetarë të thjeshtë të apasionuar pas ngjitjeve në mal. Sigurisht mali iTomorit është një objektiv i lakmueshëm për të gjithë ata. Këtij mali i ngjiten edhe shumë pelegrinë, të cilët përveç respektimit tëritualeve, gjejnë tek bukuritë e këtij mali një ripërtëritje shpirtërore e fizike. Por bukuritë e këtij parku kombëtar, i shpallur zonë e

mbrojtur, vriten nga zhurma dhe puna e disa dhjetra eskavatorëve dhe fadromave që çajnë malin për të nxjerrë gurin dekorativ dhe

më pas për ta shitur si material ndërtimi. A ia vlen ky mal të jetë një park kombëtar, një zonë e mbrojtur për vlerat e tij të veçanta,apo është më mirë që ai të mbushet me gurore dhe kushdo mund të hapë një aktivitet të nxjerrjes dhe shitjes së këtij lloj guri? Deri

ku do të arrijë ky shkatërrim? (nxënësi shtjellon vlerësimin e tij për atë që ndodh në mjediset e një parku kombëtar që ështëshpallur zonë e mbrojtur).


41/42

Mbyllja: Ndoshta për dikë nuk është shkatërrim, por mirëqenie. Nuk e di si do të veproja unë po të jetoja në këmbët e këtij mali.A do të isha aq i fortë dhe i zoti sa t’i bindja të gjithë? (nxënësi shpreh një reflektim personal mbi dukurinë)

Shembulli 2. (mbi të njejtën temë mësimore):

Hyrje: Parku kombëtar i Dajtit mbushet plot letra e mbeturina mbas një pikniku mbresëlënës (nxënësi mban një qëndrim kritik përfakte ose dukuri, pavarësisht se vetë ai/ajo ka kaluar një ditë shumë të mirë).

Zhvillimi i esesë nëpërmjet një projekti, platforme ose propozimi:Parku kombëtar i Dajtit popullohet çdo fundjavë. Ky park krijon mundësi për të gjithë. Por çfarë ngelet mbasi të gjithë ata që kanë

qenë për piknik, barbekju e festa familjare në natyrë, largohen? Përgjigja duket me sy: mbeturina dhe letra pafund. Cila do të ishtezgjidhja? Nuk e di. Ndoshta ka shumë zgjidhje. Unë i propozoj klasës sonë që këtë javë të përgatisim një poster, ta shumëfishojmë

atë dhe në fundjavë ta shpërndajmë në vendet më të dukshme të këtij parku. Ndërsa për përmbajtjen e posterit, unë mendoj, se do

të ishte më mirë që të ndaheshim në grupe dhe të votojmë punën më të mirë (nxënësi shpreh vlerësimin e tij/saj për faktet,fenomenin ose dukurinë në mënyrë aktive, duke u munduar të bëhet pjesë e zgjidhjes me anë të një propozimi, projekti, platforme,

etj.).

Mbyllja: Nuk mendoj se plehrat dhe mbeturinat në parkun e Dajtit, apo në mjedise dhe zona të mbrojtura ose jo, më shqetësojnëvetëm mua. Kjo i shqetëson të gjithë. Unë u mundova të jem pjesë e zgjidhjes me anë të një propozimi modest. Dikush, sigurisht,mund të paraqesë propozime apo projekte më efikase (me anë të kësaj eseje krijohen kushte për të tërhequr vlerësimet e

gjithësecilit, si dhe për një debat konstruktiv ndoshta në dobi të një projekti të ardhshëm).


42/42

Documents

Liber Per Mesuesin Gjeografia 9