Lms Report Mng

МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САНГИЙН МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТЫН ТӨСЛИЙН ХҮРЭЭНД ХИЙГДСЭН ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА

ЭЦСИЙН ТАЙЛАН

МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САНГИЙН МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТЫН ТӨСЛИЙН ХҮРЭЭНД

ХИЙГДСЭН ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА

ЭЦСИЙН ТАЙЛАН Lamjav Zolbaatar

Хуудас 2 / 71

Энэхүү судалгааны тайлан нь Их Британийн Кембридж Эдюкейшн болон Монголын МЭК ХХК-

ний хамтарсан баг Мянганы Сорилтын Сангийн Мэргэжлийн Боловсрол, Сургалтын төслийн

хүрээнд хийгдсэн болно. Энэ тайланд тусгагдсан үзэл бодол бол зохиогчдын өөрсдийнх нь

бодол бөгөөд Монголын Мянганы Сорилтын Сангийн албан ѐсны бодлого буюу байр суурийг

илэрхийлэхгүй.

Cambridge Education Limited,

Demeter House, Station Road, Cambridge CB1 2RS UK

www.camb-ed.com

Э-шуудан: [email protected]

МЭК ХХК

#511, Чингисийн өргөн чөлөө 21, 14240 Улаанбаатар, Монгол Улс

www.mec.mn

Э-шуудан: [email protected]

http://www.camb-ed.com/

mailto:[email protected]

http://www.mec.mn/

mailto:[email protected]




Хуудас 3 / 71

ТАЛАРХАЛ

Судалгааны багийн зүгээс Мянганы Соритлын Сангийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын

төслийн баг, ялангуяа төслийн захирал Ж. Сүхбаатар, хөдөлмөрийн зах зээлийн асуудал

хариуцсан мэргэжилтэн Д. Бүжинлхам нарт судалгааны явцад гүн туслалцаа, дэмжлэг үзүүлсэнд

талархаж байна.

Түүнчлэн, чадавхи дээшлүүлэх сургалтыг амжилттай явуулахад өөрсдийн ажилчидаа сайтар

зохион байгуулж, идэвхтэй оролцуулсан Хөдөлмөрийн төв биржийн захирал А. Зангад, менежер

Ц. Баярмаа нарт талархал илэрхийлж байна.

Эцэст нь энэхүү судалгааг явуулахад гүн туслалцаа үзүүлсэн Статистикийн ерөнхий хороо,

Хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний газар, Ажил олгогч, эздийн холбоо зэрэг олон арван

байгууллагад талархал илэрхийлж байна.




Хуудас 4 / 71

ГАРЧИГ

ТОВЧИЛСОН ҮГСИЙН ТАЙЛБАР ................................................................................................. 5

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ ........................................................................................................... 6

1. ОРШИЛ ............................................................................................................................... 7

1.1. ТӨСЛИЙН ЗОРИЛТ БУЮУ АЖЛЫН ДААЛГАВАР .................................................................. 7

2. ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА: ГОЛ ҮР ДҮН ..................................................... 9

2.1. ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЦОГЦ ШИНЖИЛГЭЭ .......................................................... 9

2.1.1. Олон улсын жишиг харьцуулалтын шинжилгээ ................................................. 9

1.1.2 Бүсүүдийн харьцуулсан шинжилгээ ............................................................... 13

1.1.3 Барометрийн судалгаа ................................................................................. 19

1.2 ТУСЛАХ СУДАЛГААНУУД ....................................................................................................23

1.2.2 Монголын салбарын ажил эрхлэлтийн загвар ................................................ 23

1.2.3 Зорилтот бүлгийн ярилцлага ........................................................................ 28

2. ДҮГНЭЛТ БА ЗӨВЛӨМЖ ..................................................................................................... 35

ХАВСРАЛТ 1: СУДАЛГААНЫ БАГ ................................................................................................ 56

ХАВСРАЛТ 2: БАРОМЕТРЫН СУДАЛГААНЫ АСУУЛГЫН ЗАГВАР .................................................. 57

ХАВСРАЛТ 3: УУЛЗАЛТАНД ОРОЛЦОГЧИД ................................................................................ 65

ХАВСРАЛТ 4: АШИГЛАСАН БОЛОН ҮНЭЛГЭЭ ХИЙСЭН СТАТИСТИК ТОО БАРИМТ ...................... 67




Хуудас 5 / 71

ТОВЧИЛСОН ҮГСИЙН ТАЙЛБАР

ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн

МСҮТ Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төв

PR Олон нийттэй харилцах

ОХУ Оросын Холбооны Улс

ЕХ Европын холбоо

АНУ Америкийн нэгдсэн улс

БНХАУ Бүгд найрамдах хятад ард улс

АХС Ажиллах хүчний судалгаа

ХЗЗЦС Хөдөлмөрийн зах зээлийн цогц судалгаа

ХАА Хөдөө аж ахуй

БНСУ Бүгд найрамдах солонгос улс

ХЗЗС Хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаа

НХХЯ Нийгмийн хамгаалал хөдөлмөрийн яам

БСШУЯ Боловсрол соѐл шинжлэх ухааны яам

СЯ Сангийн яам

СЗ Салбарын зөвлөл

ЖДҮ Жижиг дунд үйлдвэр

ҮСГ Үндэсний статистикийн газар

ХШ Хяналт шинжилгээ

ISCO Олон улсын ажил, мэргэжлийн ангилал, стандарт

АХБ Азийн хөгжлийн банк

ХЗЗҮҮ Хөдөлмөрийн зах зээлийн үндсэн үзүүлэлт

НҮБ Нэгдсэн үндэстний байгууллага

ТЕГ Тагнуулын ерөнхий газар

ҮСХ Үндэсний статистикийн хороо




Хуудас 6 / 71

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт 1 Хандлагад суурилсан таамаглалын салбаруудын ажил эрхлэлт, мянган ажилтан ..................... 24

Хүснэгт 2 Хандлагад суурилсан таамаглалын өмнөх жилтэй харьцуулсан өсөлт ...................................... 24

Хүснэгт 3 Урьдчилсан таамагийн салбаруудын ажил эрхлэлт, мянган ажилтан ........................................ 26

Хүснэгт 4 Салбарын ажил эрхлэлтийн өсөлт 2009 онтой харьцуулахад.................................................... 27

Хүснэгт 5 Ажиллах хүчний өсөлт хязгаарлалтгүйгээр, мянган ажилтан ................................................... 28




Хуудас 7 / 71

1. ОРШИЛ

Энэхүү тайлан нь Монгол Улсын Мянганы Сорилтын Сангийн ―Мэргэжлийн боловсрол,

сургалтын төсөл‖-ийн хүрээнд хийгдэж буй Хөдөлмөрийн зах зээлийн судлагааны ажлын үр

дүнг үзүүлж байгаа бөгөөд уг ажлыг Их Британийн Кембридж Эдюкейшн ХХК болон Монголын

МЭК ХХК-ийн хамтарсан баг 2009 оны 12-р сарын 1-нээс 2010 оны 6-р сарын 14-н хүртэл

зохион байгуулж гүйцэтгэсэн. Гэрээнд заасны дагуу судалгааны баг нь Монгол Улсын

хэмжээний хөдөлмөрийн зах зээлийн цогц судалгаа хийх үүрэг хүлээсэн бөгөөд гэрээний

хугацаанд төслийн нэгж болон холбогдох байгууллага, хүмүүстэй нягт хамтран ажилласан

болно.

Энэхүү судалгааны гол зорилго нь Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээл, техник, мэргэжлийн

боловсролын салбарыг зах зээлийн эрэлтэд нийцсэн техник, мэргэжлийн боловсролын

үйлчилгээг бий болгоход хэрэгтэй арга хэрэгслээр хангах явдал юм.

Гэрээний хугацаанд судалгааны багийн зүгээс 5 удаагийн тайланг ажлын даалгаварт заасны

дагуу хүргүүлсэн. Үүнд: Эхлэлийн тайлан (2010 оны 1-р сар), Явцын тайлан 1 (2010 оны 3-р

сар), Явцын тайлан 2 (2010 оны 5-р сар), Эцсийн тайлангийн төсөл (2010 оны 5-р сар), Эцсийн

тайлан (2010 оны 6-р сар). Хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаа, цогц шинжилгээний талаар

нэмэлт гарын авлага, техникийн тэмдэглэл зэргийг боловсруулсан болно.

Эцсийн тайланд тусгасан санал, зөвлөмжүүдийг гэрээт хугацаанд хийгдсэн бичиг баримтын

судалгаа, зорилтот бүлгийн ярилцлага, хээрийн судалгаа, статистик мэдээлэл зэрэгт дүн

шинжилгээ хийсний эцэст гаргасан болно.

1.1. ТӨСЛИЙН ЗОРИЛТ БУЮУ АЖЛЫН ДААЛГАВАР

Хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгааны зорилт:

Хөдөлмөрийн зах зээлийн статистик мэдээллийг олон эх сурвалжаас авч судлан,

Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн өнөөгийн эрэлт нийлүүлэлтийг тодорхойлох;

Хөдөлмөр эрхлэлтийн хандлага, эрэлт, нийлүүлэлтийн зөрүү, түүнийг арилгах

сургалтын хэрэгцээний шинжилгээ хийх зорилгоор хөдөлмөрийн зах зээлийн

нийлүүлэлтийн өмнө хийсэн судалгаа, тайлан ба статистик мэдээлэл дээр тулгуурлан

тодорхойлно. Энэ нь Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам, Статистикийн үндэсний

хороо, мэргэжлийн холбоод, нийгэмлэгүүд, аж ахуйн нэгжүүд, хандивлагч

байгууллагууд болон бусад холбогдох байгууллагуудын статистик мэдээлэл дээр

тулгуурлах;

Мэдээллийн эх сурвалжуудыг нэгтгэж, давуу ба сул талыг тодорхойлох;

Цалин хөлс, ажилчдын орлого гэх мэт хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн хандлагыг

салбар болон аж ахуйн нэгжийн хэлбэрээр тодорхойлох;

Ажил олгогчид болон салбарын хүлээлтийг үндэслэн ур чадварын хэрэгцээг ажил

мэргэжлээр нь зөрүүгийн судалгааны аргаар тодорхойлох.

Эдгээр зорилтуудыг хэрэгжүүлэхийн тулд дараах 2 үндсэн үйл ажиллагааг явуулна:

1. Хөдөлмөрийн зах зээлийн өнөөгийн ба ирээдүйд төсөөлж буй эрэлтийн үнэлгээ хийж,

эрэлт, нийлүүлэлтийн гол зөрүүг тодорхойлох;

2. Техник, мэргэжлийн боловсрол, сургалтыг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд

нийцүүлэхийн тулд хүний нөөц, ажиллах хүчний төлөвлөлтийг сайжруулах зөвлөмжийг

боловсруулах.




Хуудас 8 / 71

Хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаа нь нэмэлт судалгаануудын хамтаар Монгол Улсын эдийн

засгийн хөгжлийг сааруулж буй ур чадварын дутагдлын талаар чухал мэдээллийг буй болгож,

техник, мэргэжлийн боловсрол, сургалтыг эрэлттэй нийцүүлж, ажлын байр бий болгох

стратегийг боловсруулахад чухал мэдээллийг өгнө. Уг судалгаа нь эдийн засгийн салбарууд ба

ажил олгогч нарын шаарддаг мэргэжлийн ур чадварын чадварыг тодорхойлсон болно.

Эцсийн тайланд тусгасан дүгнэлт, зөвлөмжүүд нь сонирхолын бүлгүүдийн сонирхолд нийцсэн

дараахь чухал асуудлуудыг багтаасан. Үүнд:

Салбаруудын ажил эрхлэлтийн өнөөгийн ба ирээдүйн байдал;

Төрийн болон хувийн хэвшлийн ажил олгогчдын зүгээс техник, мэргэжлийн сургууль

төгсөгчдөөс шаарддаг ур чадварын шаардлагууд;

Өнөөгийн төгсөгчдийн мэдлэг, ур чадвар ба ажил олгогчдын хүлээлтийн зөрүү;

Ажиллах хүчний оролцооны түвшин ба орлогын хандлага;

Техник, мэргэжлийн боловсрол, сургалтын төрөл бүрийн байгууллагын төгсөгчдийн

ажил эрхлэх боломж;

Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн эрх зүйн өнөөгийн байдал.




Хуудас 9 / 71

2. ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА: ГОЛ ҮР ДҮН

2.1. ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЦОГЦ ШИНЖИЛГЭЭ

2.1.1. Олон улсын жишиг харьцуулалтын шинжилгээ1

Олон улсын жишиг судалгаа нь Монгол Улсын нэгэн адил эдийн засгийн шилжилтийн үе

шатандаа явж байгаа зарим орнуудтай харьцуулах замаар хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт

болон нийлүүлэлтийн чиг хандлага болон институцын нийтлэг ялгааг судалсан. Энэ судалгаа

нь хүн ам, эдийн засаг, хөдөлмөрийн зах зээл болон боловсролын үйлчилгээ зэрэг олон улсад

ашигладаг жишиг үзүүлэлтийн хүрээнд нь авч үздэг.

Румын, ОХУ, Гурж зэрэг орны хүн ам ойрын жилүүдэд ихээхэн буурч байгаа ба энэ хандлага

цаашид ч үргэлжлэх магадлалтай. Энэхүү өөрчлөлт нь хоѐр хүчин зүйлээс шалтгаалж байна.

Үүнд: 1) Төрөлт буурч байгаагаас нэг гэр бүл дэх хүүхдийн тоо цөөрч байгаа; 2) Хөдөлмөр

эрхлэлттэй холбоотойгоор гадагшаа чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөн нэмэгдэж байгаа зэрэг юм.

Ийм өөрчлөлт шилжилтийн эдийн засагтай орнуудад ихээхэн ажиглагддаг. Нэг эмэгтэйд

ноогдох төрөлтийн тооны бууралтыг тухайлбал, эмэгтэйчүүд хүүхэд төрүүлэхээс илүү

(боловсрол болон ажил) албан тушаал ахихыг илүүд үздэг орчин үеийн амьдралын хэв маяг

болон анхнаасаа хүүхдээ оройтож төрүүлэхийг хичээдэг зэрэг олон төрлийн хүчин зүйлтэй

холбож болно.

Монгол Улсын хэмжээнд нийт төрөлтийн тоо сүүлийн хорин жилд аажмаар буурсан. Нөгөө

талаас гадагшаа чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөн одоогоор аюул болохоор хэмжээнд хүрсэн гэж

харагдахгүй байна. Шилжилтийн эдийн засагтай орнуудын туршлагаас харахад эдийн засаг

шилжилтийн үед хэдийчинээ нээлттэй байна хүн ам тэр хэмжээгээр боловсрол эзэмшиж, олон

улсын ажиллагчдын урсгалд хязгаарлагдмал бус (хүлээн зөвшөөрөгдсөн бөгөөд улс төрийн

тогтвортой байдал баталгаажснаар) болж, тодорхой хугацааны туршид гадагшаа чиглэсэн

шилжилт хөдөлгөөн нэмэгддэг. Монгол улсаас гадагшаа чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөн ойрын

жилүүдэд нэмэгдэнэ гэж хэлэхэд илүүдэхгүй байдалтай байна.

Хүн ам зүйн урьдчилсан тооцоллоор Монгол улсад сургуулийн насны хүүхдийн тоо ирэх таван

жилд 10 хувиар буурах төлөвтөй байна. 10 хувь гэдэг нь боловсролын тогтолцооны хувьд

Румын улсын 20 хувийн бууралттай харьцуулахад бага юм. Гэхдээ 10 хувь ч бай аливаа

бууралт нь Боловсрол, Соѐл, Шинжлэх Ухааны Яамны хувьд сэтгэл түгшээсэн асуудал байх

ѐстой.

Монгол Улсын хувьд хүн амын өсөлт нь тогтвортой байх төлөвтэй байгаа бөгөөд Румын болон

Хорватад ажиглагдаж байсан хүүхдийн ачааллын харьцааны түвшин хүртэл буурах

магадлалтай байгааг хэлэх хэрэгтэй.

Монгол Улсын нэг хүнд ноогдох ДНБ жишиг харьцуулалт хийж буй бусад оронтой харьцуулахад

харьцангуй доогуур байгаа нь эдийн засгийн хурдацаа нэмэгдүүлэх шаардлагатайг харуулж

байна. Эдийн засгийн өсөлтийн түвшинг нэмэгдүүлэхийн тулд хүний нөөцөд чиглэсэн хөрөнгө

оруулалтыг шууд хийх шаардлагатай байна.

Монгол Улсын хэрэглээ харьцангуй доогуур байна. Монгол Улсын эдийн засаг шилжилтийн

эдийн засагтай орнуудын туршлагаас харахад хувийн хэрэглээ ойрын жилүүдэд нэмэгдэх

магадлалтай байна. Хадгаламж болон хөрөнгө оруулалтын судалгаанаас гарах ерөнхий дүгнэлт

нь Монгол Улс өөрийн дотоодын хадгаламжийн нөөцөөрөө одоогийн түвшний хөрөнгө

1 Дэлгэрэнгүй тайланг энэхүү тайлангийн техникийн хавсралтаас үзнэ үү.




Хуудас 10 / 71

оруулалтыг санхүүжүүлэх боломжтой гэсэн дүгнэлт байна. Монгол улс дахь гадаадын шууд

хөрөнгө оруулалт нь шилжилтийн эдийн засагтай бусад орнуудтай ижил түвшинд байна.

Монгол Улсад хангалттай хөрөнгө оруулалт хийж байна уу үгүй юу гэдэг нь нээлттэй асуудал

хэвээр байна. Хэрэв Монгол Улс бусад орнуудаас эдийн засгаа илүү хурдан хөгжүүлэхийг хүсч

байвал тодорхой шалтгаанаар хөрөнгө оруулалтаа нэмэгдүүлэх шаардлагатай юм. Гэхдээ

хадгаламжтай болж, хөрөнгө оруулалт хийхийн тулд хэрэглээгээ зүгээр орхино гэсэн үг биш

юм. Ийм тохиолдолд Монгол улс эдийн засгийн хөгжлөө хурдасгахын тулд улам их хөрөнгө

буюу капиталыг гадаадаас оруулж ирэх хэрэгтэй.

Монгол Улс руу шилжүүлж байгаа гадаадад ажиллагсдын мөнгөн гуйвуулгын хэмжээ нь

шилжилтийн эдийн засагтай бусад орнуудтай адилхан байна. Монгол Улс даяаршиж буй

дэлхийн эдийн засагтай улам бүр уялдаж байна. Ингэснээр гадаад руу чиглэсэн шилжилт

хөдөлгөөн нэмэгдэж, мөнгөн гуйвуулгын урсгал өсөх болно. Цаашид тухайлбал, Европын

холбооны хөдөлмөрийн зах зээлд ажиллах хүчний хэрэгцээ өсч, ойрын 10-15 жилд эрэлт нь

өсөх хандлагатай байна.

Худалдааны тэнцэл алдагдалтай гарч байна. Монгол Улсын эдийн засаг хэтэрхий нээлттэй

байгаа нь даяарчлагдаж буй эдийн засгийн нөхцөлд эмзэгээр тусч болно. Гэхдээ нээлттэй

эдийн засаг нь экспортын салбарыг дэмжихэд чиглэсэн арга хэмжээний үр дүнд гадаад

худалдааг нэмэгдүүлэх боломж олгодог. Мэргэжлийн ур чадвар болон оюун ухаан шингээсэн

үйлдвэрлэл ба борлуулалтыг шаарддаг технологи, чанар, загвар, дизайн, барааны тэмдэгттэй

болох замаар Монголын бүтээгдэхүүнийг гадаадын зах зээлд гаргах арга хэрэгсэлд хөрөнгө

оруулах нөхцлийг хангах нь гол асуудал болж байна.

Иймд хөрөнгө оруулалтын гол чиглэл нь Монголын бүтээгдэхүүнийг гадаадын хэрэглэгчдэд

хүргэж чадах ур чадварт хөрөнгө оруулалт хийх өөрөөр хэлбэл, дээд боловсрол (худалдааны

олон улсын эрх зүйч, эдийн засагчид, үйлдвэрлэлийн менежер, PR мэргэжилтэн болон төстэй

мэргэжилтэн) болон МСҮТ (гадаад хэл, борлуулалтын менежер, эдийн засаг болон нягтлан

бодох, PR гэх мэт өндөр ур чадвар) болно. Өндөр ур чадвартай мэргэжилтнүүд ихээхэн

шаардлагатай байгаа талаар Зорилтот бүлгийн уулзалтад оролцогчид тусгайлан онцолж байв.

Монгол Улс Азийн бусад орнуудтай худалдааны өргөн харилцаатай боловч Европ болон Хойд

Америкийн орнууд Монголын бүтээгдэхүүнийг худалдан авах боломж байгаа гэдгийг дурьдах

нь зүйтэй.

Хойд Америк руу гаргадаг экспортын бараа 10 хүрэхгүй жилийн хугацаанд 25-9 хувь болтлоо

буурсан үзүүлэлттэй байна. Европ руу гаргасан экспортын бараа нь Европын холбооны бус

орнуудынх байна. Канад, Их Британийн Нэгдсэн Вант Улс болон Люксембург руу гаргасан

экспорт нь өссөн боловч АНУ руу гаргасан экспорт уналттай байна. БНХАУ руу гаргасан

экспорт хэвийн бөгөөд тогтвортой түвшинд байна.

Монголын бүтээгдэхүүн Европын холбоо болон Хойд Америкийн хэрэглэгчдийн зах зээл дээр

гарна гэдэгт итгэлтэй байгаа. Иймийн тулд Монгол улс зах зээлийн стратеги болон хандлагаа

өөрчлөх хэрэгтэй. Учир нь тэдгээр хэрэглэгчид Монголын бүтээгдэхүүний талаар ойлголт

байхгүйгээс гадна эрэлт нь ялгаатай байдаг. Экологийн хувьд цэвэр хөдөө аж ахуйн

үйлдвэрлэл, хүнсний үйлдвэрлэлийг урамшуулахад анхаарал тавихын тулд Монголын хөдөө аж

ахуйн салбарын бүтээгдэхүүний чанарыг дээшлүүлэх зах зээлийн стратегиа өөрчлөх хэрэгцээ

шаардлага байгааг харуулж байна.

Хүнсний бүтээгдэхүүний экспортын хэмжээ нь Монгол Улс дахь сайн чанарын бүтээгдэхүүнтэй

харьцуулахад бага. Хөдөө аж ахуйн салбарыг экологийн цэвэр аж ахуй хөтлөх болон дэлхийн

зах зээл дээр эрэлт хэрэгцээ нь нэмэгдэж байгаа, олдоц багатай хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн





үйлдвэрлэхэд чиглэсэн хөрөнгө оруулалтын стратеги хэрэгжүүлэн хялбархан урамшуулан

дэмжиж болно. Монгол Улсын хувьд хүнсний үйлдвэрлэлд хөрөнгө оруулалт хийх зөв суурь

байгаа нь ажиглагдаж байна.

Цаашилбал, тодорхой хугацаанд аж үйлдвэрлэлээ илүү орчин үеийн салбар руу, өөрөөр хэлбэл

Хойд Америк болон Европын холбоонд ажиллах хүчний өртөг өндөр байдаг мал эмнэлэг болон

генийн технологи руу шилжүүлэн өөрчлөх боломжтой. Дахин хэлэхэд Монгол Улс нь хөрөнгө

оруулалтыг урамшуулж, үйлдвэрлэлийн бүтцээ сайжруулснаар хожиж болох боловч улс орноо

үйлдвэрлэл хөгжсөн, илүү өндөр хөгжилтэй болгохын тулд хүний нөөцөө сайжруулахад ихээхэн

хүчин чармайлт, хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагатай байна.

Эцэст нь Монгол Улс барилгын материалд өргөнөөр ашигладаг чулуу, пластер, цемент, асбест,

шил болон шилэн эдлэлийг үйлдвэрлэдэг орчин үеийн өндөр технологийн үйлдвэрлэлийг

дэмжиж чадаагүй байна. Монгол Улсад байгалийн нөөц баялаг байгаа ч орчин үеийн барилгын

салбарт хэрэглэдэг бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн баазын know-how огт байхгүй байгаа нь

харамсалтай байна.

Ерөнхийдөө Монгол Улсын эдийн засгийг түүхий эдийн дэлхийн үнийн хэлбэлзлээс

хамааралтай болгож байгаа эцсийн бүтээгдэхүүний анхан шатны үйлдвэрлэл их, бага

хэмжээгээр Монголд бий болж байгаа нь харагдаж байна. Эцсийн бүтээгдэхүүнд хийх хөрөнгө

оруулалтанд анхаарах стратеги боловсруулж, Монголын эдийн засгийг дэлхийн зах зээлийн

үнийн нөлөөлөлд бага өртөж байх нөхцлийг хангах нь зүйтэй гэж санал болгомоор байна.

Гэхдээ үүнийг хийхийн тулд хүний нөөцийн хөрөнгө орууулалт, боловсрол, хүний нөөцийн

стратеги болон цаашлаад микро түвшинд бизнес төлөвлөгөө боловсруулахад хүчин чармайлт

гаргах хэрэгтэй. Иймд хөрөнгө оруулалтыг дэмжихийн тулд үр ашигтай, сайн хөгжсөн

санхүүгийн салбартай болох шаардлагатай.

Хөдөлмөрийн зах зээлийн олон улсын жишиг харьцуулалтын судалгаа нь аргачлалын зөрүүгээс

шалтгаалан зарим талаар төөрөгдүүлэх хандлагатай байдаг нь ажиглагддаг.

Гэсэн хэдий ч энэ судалгаа нь хөгжилтэй улс орнуудад огтхон ч байдаггүй хөдөлмөр

эрхлэлтийн бүтэц Монголд байгаа бөгөөд цалин ба цалинтай ажилчдын хувь ихээхэн доогуур

байгааг харуулж байна. Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдээс гадна гэр бүлээрээ ажиллагчдын хувь

нь харьцангуй өндөр байна. Ялангуяа Европ дахь шилжилтийн эдийн засагтай бусад орнуудын

туршлагад түшиглэн хэлэхэд хэдийгээр Монгол орчин үеийн чинээлэг улс байгуулах замаа яаж

сонгохоос хамаарах ч гэсэн ойрын жилүүдэд цалин ба цалинтай ажилчдын хувь өснө гэж хэлэх

нь зүйтэй юм. Хэрэв Монгол Улс хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлдэг мал аж ахуйгаас

хамааралтай байх юм бол мэдээжийн хэрэг одоогийн байдал хэвээр үргэлжлэх болно. Хэрэв

албан бус салбар Монголын эдийн засагт чухал ач холбогдолтой хэвээр байвал хувиараа

хөдөлмөр эрхлэгчдийн хувь өндөр байх болно.

Нөгөө талаар уул уурхайн салбар аж үйлдвэрийн салбарын нэгэн адил Монголын ажиллах

хүчний сонирхлыг татахын хэрээр цалин ба цалинтай ажилчдын хувь нэмэгдэнэ гэсэн үг.

Монгол Улсын өөр нэгэн салбар болох хүнсний боловсруулах үйлдвэрлэл бий болгохыг дэмжье

гэсэн тодорхой сонголт хийвэл үүнтэй адил зүйл тохиолдоно. Эцэст нь Нийгмийн түншүүд

орчин үеийн хөдөлмөрийн зах зээл болон орчин үеийн чинээлэг нийгэм улсыг байгуулахад

хэдийчинээ нөлөө үзүүлнэ хөдөлмөр эрхлэлтийн бүтэц нь жишиг харьцуулалтад хамааруулсан

Европын орнуудтай төдийчинээ адилхан болно гэсэн үг. Ойрын жилүүдэд гаргах улс төрийн

шийдэл Монгол улсын хувьд чухал байх болно.

Эмэгтэйчүүд төрийн байгууллага болон үйлчилгээний салбарт ажиллах сонирхолтой байх нь

ойлгомжтой. Тиймээс уул уурхайн салбар эмэгтэйчүүдийг олноор нь татаад байхгүй; энэ





салбарын нийт ажилчдын зөвхөн 33 хувь нь эмэгтэйчүүд (тийм ч учраас уул уурхайн салбар

дахь эмэгтэй ажилчдын хувь хамгийн доогуур) байдаг.

Уул уурхайн салбар нь хэдэн жилийн дотор ихээхэн ажиллах хүч шаардлагатай байгаагаас

сонирхлыг онцгой татаж байгаа юм. Гэсэн хэдий ч уул уурхайн салбарын ажилчид Монгол

улсын нийт ажиллах хүчний зөвхөн 4.3 хувийг эзэлдэг байна.

Монгол Улсын хоѐрдогч том салбар нь худалдаа бөгөөд нийт ажилчдын 16 хувь нь энэ салбарт

ажиллаж байна. Худалдааны салбарт эмэгтэйчүүд ихээр ажилладаг бөгөөд тэдний харьцаа 60-

40 байна. Гуравдагч том салбар нь боловсрол бөгөөд эмэгтэйчүүдийн хувьд хамгийн ихээр

ажилладаг салбар юм.

Хөдөө аж ахуйн салбар нь Монгол Улсын хувьд ач холбогдолтой болохыг энэ судалгааны явцад

онцолж өгсөн. Энэ салбар дахь хөдөлмөр эрхлэлт бусад орнуудтай харьцуулахад тогтвортой

бөгөөд өндөр байгааг харуулж байна. Монголын хөдөө аж ахуйн салбарт бүтцийн өөрчлөлт

хийх ѐстой гэдэг дүгнэлтийг хийхэд төвөгтэй биш юм.

Уул уурхайн салбар нь Монгол Улсыг бусад улс орнуудтай харьцуулахад илүү давуу байдалтай

болгож байна. Уул уурхайн салбарт ажилчдын тоо 2000 оноос хойш ихээхэн өссөн бөгөөд

ойрын жилүүдэд бас дахин нэмэгдэх хандлагатай байна.

Ерөнхийдөө барилга, тээвэр болон үйлдвэрлэлийн салбар дахь өсөлт ажиглагдах төлөвтэй

байгаа ба үйлдвэрлэлийн салбар нь Монгол Улсын бүтээгдэхүүнийг хүний нөөцөд хөрөнгө

оруулалт хийх замаар гадаадын зах зээлд гаргах арга замыг олох чадвараас хамаарч байгаа

юм.

Санхүүгийн зуучлалын чиглэлээр ажиллагсдын тооны өсөлт үргэлжлэх төлөвтэй байна. Гэхдээ

санхүүгийн зах зээл түүний дотор мортгэйж болон олон улсын мөнгөн шилжүүлгийг хийх арга

замыг сайжруулахад тэргүүлэх ач холбогдол өгч энэ зах зээлийг цаашид хөгжүүлэхэд анхаарах

хэрэгтэй. Мэдээж энэ нь бас үл хөдлөх хөрөнгийн бизнест хамаатай.

Эрүүл мэндийн салбар орчин үеийн чинээлэг нийгэм байгуулах болон Монголын Улсын

иргэдийн амьдралд чанарын өөрчлөлт хийх улс төрийн эрмэлзлэлийн улмаас өсөх хандлагатай

байна. Эрүүл мэндийн асуудалд ерөнхийдөө улс төрийн хандлага давамгайлж байна.

Монголчууд урт наслахын хэрээр өөр бусад механизмыг хэрэглэж болно. Тухайлбал,

тэтгэврийн насныхан нэмэгдэхийн хэрээр тэтгэмж өгөх болон амьдралын чанарын баталгааг

нэмэгдүүлэх гэх мэт. Энэ нь нийгмийн халамж ба дэмжлэг, мөн боловсролд хөрөнгө оруулах

болон мэргэжилтнийг сургаснаар ахмад настанд хамаарах идэвхитэй амьдрал, спортын

цогцолбор, соѐл үйлчилгээний төв, адал явдалт аялал зэрэг асуудлыг шийдвэрлэх боломж

өгнө.

Залуучуудын ажилгүйдлийн түвшин нь нийт ажилгүйчүүдтэй харьцуулахад харьцангуй өндөр

байна. Иймээс сургууль төгссөний дараа ажил олоход хүндрэлтэй болох хандлагатай болж,

хуучин аргаараа шийдвэрлэхэд хүндрэлтэй болж байна. Үүнийг үгүй ядаж, нийгмийн

түнштэйгээ хэлэлцэх ѐстой, учир нь боловсролын бүхий л төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд төвөгтэй

болгож байгаа юм.

Нарийн мэргэжлийн боловсролтой төгсөгчдийн хувь өндөр байгаа нь олон улсын хэмжээний

асуудал болж байна. Хөгжилтэй бусад орны адилаар Монголд сургууль төгсөгчдөд ажлын байр

бий болгох улс төрийн санаачлага гаргахыг зөвлөх нь тодорхой. Хэрэв урт хугацаанд

боловсролд хөрөнгө оруулалт хийгээд хөдөлмөрийн зах зээлд ашиглаж чадахгүй бол тухайн

орны хувьд хэтэрхий үр ашиггүй хөрөнгө оруулалт гэсэн үг.





Монгол Улсад хөдөлмөрийн бүтээмж санаснаас хурдацтай өсөхгүй байна. Энэ нь Монгол улс

жишиг орнуудтай харьцуулахад сүүлдэж явааг харуулж байна. Энэ нь цаашид эдгээр орнуудыг

гүйцэхэд улам л хүнд байх болно.

Бүхий л салбарын бодит цалин хөдөлмөрийн бүтээмжийн боломжит өсөлтөөс илүү хэмжээгээр

өссөн нь Монголын худалдааны нөхцөл ихээхэн муудсан байгааг харуулж байна. Монгол улсад

цалин ерөнхийдөө бага байгаа нь гол асуудал боловч энэ судалгаанд хамаарах зүйл биш юм.

Нийгмийн түншүүд Монголын хөдөлмөрийн зах зээл ирээдүйд орлого олох боломжтой гэдгийг

ойлгох ѐстой гэсэн санаа юм.

Монгол Улсыг Европын холбооны улсууд болон Чилитэй харьцуулахад МСҮТ-ийн элсэлтийн

хувь бага байна. МСҮТ нь Европын холбооны хэлэлцэх асуудлын тэргүүнд байдаг их ач

холбогдолтой салбар юм. Тийм ч учраас Европ дахь түүний дотор Европын холбоонд элсэхээр

зэхэж байгаа хоѐр орны МСҮТ-ийн элсэлтийн хувь өндөр байгаагийн шалтгаан байж магад.

Хөдөлмөрийн зах зээлтэй нийцсэн сургалт явуулдаг МСҮТ-ийг сонгож байгаа оюутнуудаа

урамшуулж байх нь зүйтэй.

1.1.2 Бүсүүдийн харьцуулсан шинжилгээ2

Орчин үеийн чинээлэг нийгэм байгуулах үйл явц Монголд одоо өрнөж байна.

Сүүлийн жилүүдэд бусад улс орнууд үүний дотор шилжилтийн орнуудын адил Монгол Улсад ч

төрөлтийн түвшин буурсан байна; эмэгтэйчүүд гэр бүл болох, хүүхэд төрүүлэхээс өмнө

боловсролтой, албан тушаалтай болохыг хүсч байна. Үүний үр дүнд 2014 онд (болон ойрын

жилүүдэд) сургуулийн насны хүүхдийн тоо дунджаар 10 хувиар буурах төлөвтэй байна. Энэ

бууралт нь зарим аймгуудад тухайлбал, Дорнод болон Төв аймагт сургуулийн насны хүүхдийн

тоо дараагийн таван жилд 20-25 хувиар буурах магадлалтай байна. Бусад аймгуудад байдал

тийм ч их хүндээр тусахгүй, гэхдээ бүх аймгуудад бууралт ажиглаж болох бөгөөд харин

Улаанбаатар хотод хамгийн бага бууралттай байх төлөвтэй байнаБусад аймгуудын хувьд энэ

хэмжээнд хүрээгүй ч бууралт ажиглагдсаар байна. Улаанбаатар хотын хувьд ирэх 5 жилийн

байдлаар сургуулийн насны хүүхдийн тоон бууралт харьцангуй бага байх төлөвтэй байна.

Ойрын жилүүдэд үргэлжлэх төлөвтэй байгаа энэ бууралт нь сургууль, боловсролын

үйлчилгээнд аажмаар өөрчлөлт оруулахыг шаардах болно. Нөгөө талаар энэ нь аймгууд дахь

сургуулиудын хувьд өөрсдийн чадавхи болон барилга байгууламжаа ашиглан өөр шинэ

чиглэлд ажиллахыг анхааруулах дохио бөгөөд өөрчлөлт хийх нөхцөл нь болж байна. Жишээ нь

орон нутгийн болон аймгуудын хандлагыг насан турш үргэлжлэн суралцах сургалтын зарчимд

хандуулахад чиглэсэн Сургууль-үйлдвэрийн түншлэлийг буй болгоход анхаарлаа онцгойлон

хандуулах явдал юм.

Монголд Улсад ойрын жилүүдэд 15-64 насны хөдөлмөрийн чадвартай хүн амын тоо нэмэгдэх

хандлагатай байгаа.

Гэхдээ зарим аймгийн хувьд шилжилт хөдөлгөөнтэй холбоотой (аймаг хооронд болон гадаад

руу чиглэсэн) бууралт ажиглаж болно. Ялангуяа Говь-Алтай, Ховд аймгуудад ирэх 5 жилд

хөдөлмөрийн чадвартай хүн амын тоо 8 хувиар буурах хандлагатай, бусад аймгуудын хувьд

энэ үзүүлэлт 10 хувиар, Улаанбаатар хотод 20 хувиар тус тус өсөх хандлагатай байна.

Монгол Улсын хот, аймаг хоорондын шилжилт хөдөлгөөний чиг хандлагын хувьд Улаанбаатар

хот руу чиглэсэн цэвэр шилжилт хөдөлгөөн ихсэх дүр зурагтай – буюу Монгол Улсын хэмжээнд

орлого ба амьдрах нөхцлийн хуваарилалтыг тэгш хүртээх хэмжээнд хүрэхгүй гэсэн үг юм.






Харин ч эдийн засгийн боломж болоод ажлын байр нийслэл хотод олж болно гэдгийг харуулж

байна. Нөгөө талаар Өмнөговь болон Орхон аймгуудад ирэх жилүүдэд цэвэр шилжилт

хөдөлгөөн нэмэгдэхээр байна. Ерөнхийдөө нийслэл Улаанбаатар хот Монгол Улсын хүн амын

дотоодын шилжилт хөдөлгөөний гол төв нь болж ингэснээр Монгол даяар орлого ба хүн амын

амьжиргааны нөхцлийг жигд хуваарилахад сөргөөр нөлөөлөх хүчин зүйл болж байна.

Нийслэлд олдож байгаа эдийн засгийн боломж ба ажил нь Монгол Улсын бусад аймгуудад тэгш

бус байдлыг бий болгоход хүргэж байна гэдгийн тод томруун харуулж байна.

Зарим аймгуудын хувьд бусад аймгуудаас илүү орлого олж байна. Үүний нэг жишээ Орхон

аймаг юм.

Монгол Улсын 22 аймаг/хотоос 15 аймаг нь улсын дунджаас доогуур орлоготой байгаа нь

эмзэглүүштэй асуудал болж байна. Тухайлбал Дорноговь болон Говьсүмбэр аймгуудын орлого

улсын дунджийн гуравны нэгтэй тэнцэж байна. Говьсүмбэрийн аймгийн хувьд бидэнд байгаа

мэдээлэл баримтаас харвал эдийн засгийн хөгжил нь маш сөргөөр гарах магадлал өндөр

байна.

Сүхбаатар аймгийн хувьд энэ аймаг дахь үйлдвэрлэлийн өсөлттэй холбоотой хачирхалтай дүр

зураг харагдаж байна. Өмнөговь аймгийн хувьд бас ийм зүйл ажиглагдаж байгаа ба харин

Дорноговь аймгийн хувьд бидний судалгаанд байгаа статистик мэдээгээр дүгнэлт хийж

болохгүй байна. Улаанбаатар хотод үйлдвэр, барилгын салбар улсын дунджаас доогуур

өсөлттэй байсан байна.

Орлогын жигд бус хуваарилалт эсвэл үндэсний орлогод оруулах хувь нэмрийн нийтлэг дүр

зураг нь Монгол Улсын аймгууд дунд орлого хуваарилах ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулах

шаардлагатай байгааг харуулж байна. Монгол Улсын хот, аймгуудад харилцан адилгүй байгаа

жигд бус үйлдвэрлэл болон тэгш бус орлогын хуримтлал нь дотоодын шилжилт хөдөлгөөнөөр

дамжин хүн амын байдалд өөрчлөлт ороход хүргэж болох талтай. Иймээс тэгш бус байдал нь

аймаг хооронд орлого хуваарилах ерөнхий нөхцөл нь болж байна.

Зарим аймагт сургуулийн насны, 15-24 насны хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүн амын тоо улсын

дунджаас харьцангуй өндөр байна. Тухайлбал, Баян-Өлгий, Өвөрхангай, Өмнөговь аймагт 15-

19 насны хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүн амын тоо өндөр байна. Өмнөговь аймагт 15-24 насны

хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүн амын тоо хөдөлмөрийн насны хүн амын гуравны нэг буюу өндөр

гэгдэж байгаа улсын дундаж болох 15%-аас их байна.

Бусад аймагт, ялангуяа Булган аймагт сургуулийн насны хүн ам доторх хөдөлмөр эрхлэлт

доогуур байна. Завхан аймагт 25-39 насны хүн амын хөдөлмөр эрхлэлт давамгайлж байна.

Харин Төв аймагт 55-аас дээш насны хүн ам ажил олох магадлал өндөртэй байгаа ба энэ нь

нийт хөдөлмөр эрхлэгчдийн 13 хувийг эзэлж байна.

Нийт аймгуудад хөдөлмөр эрхлэлт дэхь хүн амын насны бүтцийн томоохон өөрчлөлт нь хүн

амын бүтэцтэй холбоотой байж болох талтай. Хөдөө аж ахуйн салбарт ажлын байрны олдоц их

байна. Ажил мэргэжлийн ялгаа Улаанбаатар хот, Дархан-Уул, Орхон аймагт их байдаг бол

Говьсүмбэр аймагт хөдөө аж ахуйн мэргэжилтэй ажилчдын хэсэг бага байдаг байна.

Хоѐрдогч томоохон салбар нь Худалдаа бөгөөд нийт ажиллагсдын 16 орчим хувийг эзэлдэг,

харин уул уурхайн салбар ач холбогдлоор харьцангуй бага, нийт хөдөлмөр эрхлэгчдийн 2-3

хувийг эзэлдэг. Уул уурхайн салбар нь Монгол Улсыг бусад улс орнуудтай харьцуулахад илүү

давуу байдалтай болгож байна. Уул уурхайн салбарт ажиллагсдын тоо 2000 оноос хойш

ихээхэн өссөн бөгөөд ойрын жилүүдэд бас дахин нэмэгдэх хандлагатай байна.





Монголын хот болон аймгуудыг судлах үед энэ дүр зураг өөрчлөгдөж байна. Уул уурхайн

салбар нь Орхон болон Говьсүмбэр аймгууд дахь хөдөлмөр эрхлэлтийн хувьд ихээхэн чухал ач

холбогдолтой байхад аж үйлдвэр, худалдаа болон зочид буудал ба нийтийн хоолны салбар нь

Улаанбаатар хот болон Дархан-Уул аймгийн хувьд ач холбогдолтой байна. Бусад аймгуудын

хувьд хөдөө аж ахуйн салбар бүрэн давамгайлж байна.

Аймгууд дахь дүр зураг өөр өөр байгаа нь хүний нөөцийг хөгжүүлэх талаар төрөл бүрийн, олон

талт арга хэмжээ авах шаардлагатай болохыг харуулж байна. Анхаарлаа орон нутгиийн давуу

тал болон боломжийг сайжруулахад хандуулах хэрэгтэй нь ойлгомжтой билээ. Орчин үеийн

чинээлэг нийгэм байгуулах явцдаа Монгол Улсын ажил мэргэжлийн болон эдийн засгийн дэд

бүтцийг өөрчлөх шаардлагатай байгааг гол гол шийдвэр гаргагч нар анхаарах ѐстойг онцолж

байна.

Хөдөө аж ахуйн салбар давамгайлсан аймгуудад өөрчлөлт хийх нь хүндрэлтэй гэдэг нь

ойлгомжтой (шилжилтийн эдийн засагтай орнуудын туршлагаас харахад), учир нь үеэс үе

дамжсан хөдөлмөр эрхлэлтийн бүтцийн хэв загварыг эвдэхэд хэтэрхий мэдрэмтгий байдаг.

Хөдөлмөр эрхлэгчдийн боловсролын түвшин аймгуудаар ихээхэн ялгаатай байгаа нь харагдаж

байна. Сүхбаатар болон Ховд аймагт боловсролгүй боловч хөдөлмөр эрхлэгчид харьцангуй

олон байхад Булган аймагт ерөнхий боловсролын сургууль төгссөн хүмүүс нийт ажиллагсдын

ихээхэн хувийг (бага боловсролтой хүмүүсийн эзлэх хувь бага) эзэлж байна. Улаанбаатар хот,

Дархан Уул, Орхон болон Говьсүмбэр аймгуудад дээд боловсролтой хүмүүс нийт ажиллагсдын

дийлэнх хувийг эзэлж байна.

Эмэгтэйчүүдийн хувьд дээд боловсролтой байх тусмаа хөдөлмөр эрхлэлтэд эзлэх хувь нь

нэмэгдэж байгааг харуулж байна. Эмэгтэйчүүд боловсролтой болоод л ажилтай болж байна,

гэтэл эрэгтэйчүүд боловсрол бага шаарддаг ажил мэргэжилд давамгайлж байна. Үүнийг

удирдах түвшинд эмэгтэйчүүд бага хувийг эзэлж байгаатай эсрэгээр нь холбож болох юм.

Монгол Улсад ажилгүйдэл нас, хүйс ялгахгүйгээр бүгдийг хамарч байна, гэхдээ залуучууд ба

шинэхэн төгсөгчдөд халгаатай. Ажилгүйдэл 20—29 насныхны дунд өндөр бөгөөд аймаг бүрээр

харилцан адилгүй.

Аймгууд дахь ажилгүйдлийн ялгааг гадаад ба дотоод шилжилт хөдөлгөөнөөр тайлбарлаж

болох юм.

Ажиллах хүчний талаарх хоѐр судалгааны хооронд Монгол Улсад ажилгүйчүүдийн тоо 14.7

хувь буюу 13372 хүнээр нэмэгдсэн байна. Аймгуудын түвшинд авч үзвэл хамгийн их нэмэгдсэн

газар бол Хэнтий аймаг бөгөөд 4 дахин өссөн байна. Ажилгүйчүүдийн тоо Хэнтий аймагт 3300

хүнээр нэмэгдсэн нь ямар нэг хэмжээгээр бусад аймаг дахь бууралттай холбоотой ба

Улаанбаатар хотод ажилгүйчүүдийн тоо 10600 нэмэгдсэн нь Монгол Улсын нийт

ажилгүйчүүдийн тоо өсөх гол шалтгаан нь болсон байна. Ажиллах хүчний судалгаагаар нийт

ажиллах хүчний 10 хувь нь ажилгүй болсон боловч аймаг бүрт энэ нь харилцан адилгүй байна.

Орхон аймагт ажилгүйдлийн түвшин өндөр буюу эрэгтэйчүүд ба эмэгтэйчүүдийн хувьд адилхан

30 хувь байна. Бусад аймагт ялангуяа хөдөө аж ахуйн салбар зонхилсон аймагт ажилгүйдэл

бараг байхгүй байна. Үүний шалтгаан нь ажилгүйдлийг хүлээн зөвшөөрөх соѐлын уламжлал

зэрэг хүчин зүйлтэй холбоотой байж болно.

Ажиллах хүчний судалгаагаар дээд боловсролтой хүмүүсийн дунд ажилгүйдэл өндөр байгааг

харуулж байна.

Энэ судалгаа дээд сургууль төгсөгчдийн дунд ажилгүйдлийн түвшин харьцангуй өндөр байгааг

харуулж байна. Нарийн мэргэжлийн боловсролтой төгсөгчдийн хувь өндөр байгаа нь олон





улсын хэмжээний асуудал болж байна. Энэ дүр зураг нь санаа зовоосон зүйл гэхдээ оюутнууд

мөн дээд сургуульд болон МСҮТ-д элсэгчдэд хачин жигтэй дохио өгч байгаадаа биш юм.

Төгсөгчид сургууль төгсөөд удалгүй ажлын байртай болж байх тал дээр онцгой арга хэмжээ

аваасай гэсэндээ аминчлан зөвлөж байгаа юм.

Хөгжилтэй бусад орнуудын адил Монгол Улсад төгсөгчидийг сургууль төгсөнгүүт ажилтай

болгодог улс төрийн санаачилга гаргаасай гэж зөвлөх байна. Хэрэв хөдөлмөрийн зах зээлийн

хувьд оруулсан хөрөнгө оруулалтыг ашиглаж чадахгүй байх юм бол удаан хугацааны турш

боловсролоо санхүүжүүлэх нь энгийнээр хэлэхэд тухайн орны хувьд хэтэрхий үрэлгэн байна

гэсэн үг.

Их, дээд сургууль төгссөн ажилгүйчүүд гол төлөв Улаанбаатар хотод ихээр байгаа ба бусад

аймагт харьцангуй цөөн байна.

Дээд сургууль төгссөн ажилгүйчүүд голдуу нийслэл Улаанбаатар хотод байгаа ба бусад аймаг,

хотод харьцангуй цөөн тоогоор байна. Иймд ажилллах хүчний судалгаанд суурилсан судалгаа

нь барометрийн судалгаатай хавсруулан хийсэн байсан ч өндөр мэргэжлийн төгсөгчдийн

ажилгүй байгаа цаад шалтгааныг ойлгоход хангалттай биш юм. Нарийн учир шалтгааныг

олохын тулд мөшгөх судалгаа хийж, тэнцвэргүй байгаа хэсгийг зорилтот судалгаатай

уялдуулах (өөрөөр хэлбэл, тодорхой салбар ба аймаг/хот/бүс дэхь онцлог ажил мэргэжилд

чиглэсэн сургалтын хэрэгцээ шаардлагын шинжилгээ) шаардлагатай.

Мөшгөх судалгаа хийх төлөвлөгөөг боловсруулах (GOPA төслийн хүрээнд гарын авлагыг

бэлтгэсэн) ба Монгол Улс орон даяар Хөдөлмөрийн зах зээлийн цогц судалгаа болон

Барометрийн судалгаанд дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор бүх боловсролын болон сургалтын

хөтөлбөрт мөшгөх судалгааг хэрэгжүүлэхийг чухалчлан зөвлөж байна.

Хүн амын идэвхигүй бүлгийг нийт хүн амд харьцуулвал Архангай, Баян-Өлгий, Баянхонгор,

Говь-Алтай, Өвөрхангай, Өмнөговь, Сүхбаатар болон Ховд аймагт харьцангуй бага байна.

Харин идэвхигүй бүлгийн бага хэсэг нь Булган аймагт өндөр байгааг оюутнууд олонтой

гэдгээр тайлбарлаж болно. Хэнтий аймагт идэвхигүй бүлэг өндөр байгаа шалтгаанд тайлбар

хийгээгүй боловч өөр шалтгаантай байна. Харин Улаанбаатар хотод идэвхигүй бүлэг өндөр

байгаа буюу улсын дунджаас арай өндөр байгааг өрх гэрийн тоо олон байгаагаар тайлбарлаж

болох юм.

Монгол Улсад бүтээмж нь санаснаас илүү хурдацтайгаар нэмэгдэхгүй байна. Энэ нь Монгол Улс

ихэнх хугацаанд бусад орнуудын ард хоцорч байгааг ерөнхийдөө харуулж байна. Ихэнхи

аймгуудад бүтээмжийн ялгаа их байна. Нийслэл Улаанбаатар хотод 64 хувь байгаа нь улсын

дунджаас дээгүүр байгаа боловч ДНБ-нд нийслэлийн эзлэх жингээр бүтээмжийн дунджийг

тогтоодог гэдгийг бодолцох хэрэгтэй. Сүхбаатар аймгийн хувьд энэ үзүүлэлт улсын дунджаас

дээгүүр байна.

Дорноговь аймаг энэ үзүүлэлт улсын дунджийн 23 хувьтай, Өмнөговь аймаг 90 хувьтай байна.

Ихэнх аймаг, хот улсын дунджийн 30-50 хувийн хооронд байна.

Монгол Улсад 2005-2009 оны хооронд бодит цалингийн хэмжээ бүх салбар болон ажил

мэргэжлийн бүлгээр өссөн байна. Үл хөдлөх хөрөнгө ба бизнесийн бусад үйл ажиллагаа 2005

оноос хойш 366 хувиар буюу хамгийн ихээр өссөн байхад зочид буудал ба нийтийн хоолны

газар хамгийн багаар буюу 2005 оны түвшинтэй харьцуулахад 225 хувиар өссөн байна.

Мэргэжлийн зарим бүлгийн хувьд 2005 онтой харьцуулахад 5 дахин өссөн тухайлбал, хууль

тогтоогчид, засгийн газрын ахлах тушаалын ажилтан, менежер болон уул уурхай, хөдөө аж





ахуйн техникийн болон туслах багш нар, уул уурхайн конторын ажилтан, дархан, үл хөдлөх

хөрөнгийн худалдаа эрхлэгчид, бизнесийн бусад үйл ажиллагаа эрхэлдэг хүмүүс багтаж байна.

Нөгөө талаар дархан болон холбогдох мэргэжил, санхүүгийн зуучлагчийн үйл ажиллагаа

эрхлэгчид, хөдөө аж ахуйн мэргэжилтэй ажилчид, төрийн байгууллага, батлан хамгаалах ба

нийгмийн даатгалын ажилтнууд 2005 онтой харьцуулбал цалин нь буурсан байна. Гэсэн хэдий

ч мэргэжлийн бүхий л бүлгийн цалингийн хэмжээ үнийн инфляцитай харьцуулахад өссөн

байна.

Хууль тогтоогчид, засгийн газрын ахлах тушаалын ажилтан ба менежер, төрийн бус

байгууллагын болон туслах мэргэжилтэн нар эдийн засгийн бүх салбарын дунджаас дээгүүр

цалин авч байгаа ба ихэнхи салбар дахь техникийн ажилтан, туслах мэргэжилтэн нарын хувьд

ч мөн адил байна.

Эмэгтэйчүүдийн цалингийн дундаж эрэгтэйчүүдийн цалингийн дунджаас доогуур байна. Энд

бусдаас онцлох ганц салбар нь үл хөдлөх хөрөнгө ба түүнтэй адилтгах бизнесийн ажиллагаа

эрхэлдэг салбар бөгөөд эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс дунджаар 4 хувиар илүү цалин авч байна.

Эмэгтэй туслах ажилтан эрэгтэй туслах ажилтнаас илүү цалин авч байгаа боловч энэ нь хөдөө

аж ахуй, үйлдвэрлэл, цахилгаан, газ болон усан хангамж, үл хөдлөх хөрөнгө ба бизнесийн

бусад үйл ажиллагаа, төрийн байгууллага, батлан хамгаалах, нийгмийн даатгал, бусад

байгууллага, нийгмийн болон хувийн үйлчилгээний салбарт хамааралгүй.

Гар урлал, үл хөдлөх хөрөнгө болон бизнесийн бусад үйл ажиллагааны чиглэлээр ажилладаг

эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс хоѐр дахин илүү цалин авч байгаа гэдэг нь статистик, аргачлалын

алдаа байгааг харуулж байна. Үүнтэй адил техникийн болон санхүүгийн зуучлагч байгууллагын

туслах мэргэжилтэн эмэгтэйчүүдийн цалин 85 хувиар өндөр байгаа нь үүнтэй мөн холбоотой.

Жендерийн цалингийн зөрүү тээвэр, харилцаа холбооны салбар дахь энгийн ажилчдын хувьд

60 хувиас эхлээд боловсролын салбарын туслах ажилтны зөрүү 124 хувийн хооронд хэлбэлзэж

байна.

Сүүлийн жилүүдэд анагаах ухааны салбар Монгол Улсын оюутнуудын анхаарлыг ихэд татаж

байгаа ба нийгмийн шинжлэх ухаанд зарцуулах зардлын хэмжээгээр дөрөвдүгээрт орж байна.

Анагаах ухааны салбарт 2008 онд элсэлтийн тоо нэмэгдсэн нь төгсөгчдийн тоо нэмэгдсэнтэй

холбоотой биш юм. Элсэлтийн тоо өсч байгаа нь Монгол Улсад сүүлийн жилүүдэд эрүүл

мэндийн талаар баримтлах улс төрийн бодлого, анхаарал нэмэгдэж байгаатай уялдаатай байж

болно.

Цаашилбал, хөдөө аж ахуйн дээд сургуулийн оюутнуудын элсэлт (төгсөгчдийн өсөлт) бага,

нийт төгсөгчдийн 4 хувиас доогуур байна. Өөрөөр хэлбэл, оюутан болон төгсөгчдийн дүр зураг

нь хөдөлмөрийн зах зээл дээрх хөдөлмөр эрхлэлттэй нийцэхгүй байгаа. Учир нь Монгол Улсын

хөдөө аж ахуйн салбарт дээд сургууль төгсөгчдийн хэрэгцээ шаардлага бага байна. Иймд

элсэлт болон хөдөлмөрийн зах зээлийн бүтцийн байдал нь Монгол Улсын хөдөө аж ахуйн

үйлдвэрлэл дэхь хөдөлмөрийн бүтээмж, үр ашиг багатай байгааг харуулах бас нэг үзүүлэлт

болж болох талтай.

Дээд боловсролын байгууллагын тоо буурч МСҮТ-ийн тоо сүүлийн жилүүдэд өсөх хандлагатай

болж байна.

Мэргэжлийн сургуулийн нийт оюутнуудын тоон дахь дээд боловсрол болон МСҮТ-ийн

оюутнуудын харьцаа 2009/2010 онд 78.7/21.3 хувь хэмжээнд байна. Нийт оюутнуудын тоонд

эзлэх МСҮТ-ийн оюутнуудын харьцаа нь 2004 оноос аажмаар нэмэгдсээр байна.





Бүрэн дунд сургууль төгссөний дараа МСҮТ-үүдэд элссэн нийт оюутнуудын хувь нь 2009-2010

оны бүх оюутнуудын зөвхөн 30 хувийг эзэлж байна. Мэдээжийн хэрэг эдгээр сургуулийн

оюутнууд МСҮТ-ийн оюутны сарын тэтгэмжийг авч МСҮТ-ийг бүрэн дунд сургууль болон

цаашлаад дээд боловсрол эзэмших арга хэрэгсэл болгон ашиглаж байна. Маш өндөр

мэргэжлийн ур чадвартай ажилчдыг бэлтгэхийн тулд энэ чиглэлийг өөрчлөх хэрэгцээ

шаардлага гарч байна.

Монгол Улс дахь мэргэжлийн боловсролын үйлчилгээнд шинжилгээ хийсний үндсэн дээр

дараах дүгнэлтийг хийж болно:

Сургалтын хөтөлбөрийг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт шаардлагад нийцүүлэх нь зүйтэй.

Хөтөлбөрийн агуулгыг ажил мэргэжил болон ур чадварыг ажил олгогчдын шаардлагад

нийцүүлэх, хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээлэлд үндэслэн ирээдүйн хэрэгцээг тодорхойлохын

тулд төлөвлөж байх.

Мэргэжлийн сургуулийг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд ойртуулахын тулд дараах ажлыг нэн

даруй хийх шаардлагатай:

• Сургуулиудыг салбар болон орон нутгийн хэрэгцээ шаардлагад үндэслэн

төрөлжүүлэх;

• Чанарын болон тоон судалгааг тогтмол хийх;

• Янз бүрийн түвшний боловсролыг үргэлжлүүлэн хөгжүүлж уялдуулах;

• Тэргүүний технологийн дэвшлийг эзэмших чадвартай техникийн мэргэжлийн

ажилчдыг бэлтгэхийн тулд боловсролыг дэмжих;

• МСҮТ болон коллежийг жилийн турш элсэлт авдаг, ажил олгогчдын хүссэн

мэргэжлийн ажилчдын эрэлт хэрэгцээг хангахын тулд уян хатан байлгах;

• Хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээллийн систем байгуулж, хөдөлмөрийн зах зээлийн

эрэлт ба нийлүүлэлтийг яаралтай, тогтвортой байдлаар хангах;

• Хөдөлмөрийн статистикийн одоогийн тогтолцоог сайжруулах ялангуяа Монголын

боловсролын үзүүлэлтийг олон улсын стандартад нийцүүлэхийн тулд олон улсад

хүлээн зөвшөөрсөн стандартыг боловсруулах;

• Төгсөгчидтэйгээ харилцаа тогтоохын тулд сургалтын байгууллагын одоогийн

туршлагыг өөрчлөх шаардлагатай. Мөшгих судалгаа тогтмол явуулах чадавхийг

яаралтай бий болгох.

• Бүрэн дунд сургууль төгсөгчдөд мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, албан тушаал

ахих зохистой тогтолцоог бий болгохыг зөвлөх;

• Төгсөгчдийн ажил эрхлэлтэй хамааруулан сургалтын байгууллагуудад санхүүгийн

урамшуулал олгох;

• Сургалтын байгуууллагуудын санхүүгийн өнөөгийн механизмыг өөрчилж

сайжруулах.

Сургалтын байгууллагуудыг шинэчлэх ба хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэн уян

хатан байлгах зайлшгүй шаардлага гарч байна. Боловсролын өнөөгийн төлөвлөлт, сургалтын

хөтөлбөр ба сургалтын агуулгыг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэн боловсронгуй

болгох шаардлагатай. Төр ба хувийн хэвшлийн түншлэлийг бий болгон боловсролын

төлөвлөлт, сургалтын хөтөлбөр ба агуулгыг хөгжүүлэхэд ажил олгогчдыг татан оролцуулах

шаардлагатай.





Мэргэжлийн сургалтын байгууллагуудад бүрэн дунд боловсролтой оюутнуудын харьцаа дөнгөж

4 хувь байна.

1.1.3 Барометрийн судалгаа3

Барометрийн судалгаа нь Монгол Улсын эдийн засгийн үндсэн 11 салбарын 1300 орчим

үйлдвэр, байгууллагыг хамарсан. Түүвэрлэлтэнд Монгол Улсын нийт үйлдвэр, аж ахуйн газрын

3.6 хувийг, хамгийн сонирхолтой нь эрэлт хэрэгцээний талаарх судалгаанд Монгол Улсын нийт

ажиллагчдын 17 хувийг хамруулсан байна.

Ерөнхийдөө, энэ судалгааг бусад орнууд үүний дотор Латви, Литви, Польш, Унгар, Румын,

Болгар, Серб, Хорват, Босни-Герцеговин болон Турк зэрэг зүүн европын шилжилтийн эдийн

засагтай орнуудад ашигладагтай адил арга техникийг хэрэглэн бүрэн дүүрэн гүйцэтгэсэн

болно.

Энэхүү судалгаанд уул уурхайн салбарыг эхнээсээ тусгайлан авч үзсэн бөгөөд судалгааны

явцад зочид буудал, ресторан, барилга болон тээврийн салбарууд онцгой анхаарал татаж

эхэлсэн. Түүнчлэн, уг судалгаа нь төрийн үйлчилгээний салбар (эрүүл мэнд, боловсрол)-ыг

тусгайлан авч үзсэн.

Энэхүү судалгаагаар Монгол Улсын нийт ажил олгогчдын 75 хувь нь Барометрийн судалгааг

дахин хийлгэх сонирхолтой байсныг тодорхой харуулж байна. Судалгааны явцад

боловсруулсан техникийн чанартай тайлбар зөвлөмжийн дагуу судалгааг тогтмол хийж, ач

тусыг нь ажил олгогчдод мэдрүүлэх эсэх нь орон нутаг, аймгийн болон үндэсний хэмжээний

сонирхогч талуудаас хамаарах юм.

Монгол Улсын ажил олгогчид ойрын зургаан сард тогтмол хөдөлмөр эрхэлдэг хүмүүсийн тоо

дунджаар 3.1 хувиар нэмэгдэнэ гэж тооцоолж байна. Гэхдээ зарим салбар дахь хөдөлмөр

эрхлэлт бусдаасаа илүү нэмэгдэх төлөвтэй байна. Хөдөө аж ахуй, барилга болон худалдааны

салбар дахь өсөлт дараагийн 6 сард хоѐр оронтой тоонд байх хандлагатай байна.

Монгол Улс дахь хөдөлмөр эрхлэлтийн өсөлтөнд хэлбэлзэл байх төлөвтэй байна. Улаанбаатар

хотын ажил олгогчид хөдөлмөр эрхлэлтийг 4 орчим хувиар өснө гэж байхад бусад аймгууд

дахь ажил олгогчид арай аядуу хүлээлттэй байна. Зүүн бүсийн ажил олгогчид зургаан сарын

турш нийт аймгууд дахь хөдөлмөр эрхлэлт хамгийн доогуур буюу нэг хувиас бага байна гэж

үзэж байна. Зургаан сарын туршид хэрэгцээтэй нийт ажилчдын тоо 4.9 хувь буюу 32000

ажилчид (түр болон байнгын ажлын байртай байх) байна.

Монгол Улсын ажил олгогчид жилийн дотор хөдөлмөр эрхлэлт 3.5 хувиар өсөх буюу

хөдөлмөрийн зах зээл дээрх нэмэлт ажлын байр тогтмол ажилтай байх хүмүүсийн тоо 17500

хүнтэй тэнцэх хэмжээгээр нэмэгдэнэ гэж төлөвлөж байна.

Хөдөлмөр эрхлэлтийн өсөлт нь хөдөө аж ахуйн салбарт 22.5 хувь (2300 хүнээр), худалдааны

салбарт 9.5 хувь (4300 хүнээр), зочид буудал ба нийтийн хоолны газруудад 7.8 хувь (678

хүнээр) нэмэгдэх төлөвтэй байна. Энэ удаад төвийн бүсийн ажил олгогчид хөдөлмөр

эрхлэлтийг 4.3 хувь (9818 хүнээр) өснө гэж тооцолж байна. Гэхдээ, нийслэл Улаанбаатар хотод

хамгийн өндөр буюу абсолют тоогоор 10500 (бараг 4 хувь) хүнээр нэмэгдэх төлөвтэй байна.

Ажил олгогчид түр ажлын байр ирэх 12 сард 2 хувь буюу 14300 бий болохоор байна. Хамгийн

их өсөлт нь ХАА, худалдаа ба барилгын салбарт гарахаар байгаа бөгөөд Төвийн бүст хамгийн

их байна. ХАА-н салбарт 4800, худалдаа 4100, үйлдвэрлэл ба барилгын салбарт 1500 түр






ажлын байр бий болно. Улаанбаатар хотын ажил олгогчид 7000 түр ажилчид буюу Төвийн

бүсээс 2 дахин их байна.

Судалгааны чиг хандлагаас харахад барилга, тээвэр болон аж үйлдвэр дэхь хөдөлмөр эрхлэлт

шилжилтийн эдийн засагтай орнуудтай харьцуулбал мөн өсөх хандлагатай байна. Аж үйлдвэр

нь хүний нөөцөд хөрөнгө оруулалт хийх замаар Монгол Улсын бүтээгдэхүүнийг гадаадын зах

зээлд гаргах арга замыг хайж олбол Монгол Улсын биеэ даах чадвар мэдээж сайжирна.

Орчин үеийн чинээлэг нийгэм байгуулах болон Монгол Улсын иргэдийн амьдралын түвшинг

сайжруулах талаар улс төрийн шийдвэр гаргавал улсын болон эрүүл мэндийн салбарын хувьд

өсөх төлөв байна.

Судалгаанаас харахад ойрын саруудад 7578 шинэ ажлын байрын эрэлт байгаа, үүнээс хамгийн

их шаардлагатай байгаа 20 ажил мэргэжлээр 4488 хүн буюу нийт зарласан орон тооны 59 хувь

болж байна. Эрэлттэй байгаа эдгээр 20 ажил мэргэжлээс наад зах нь 8-н уул уурхай эсвэл

барилгын салбартай холбоотой бөгөөд түүний цаана хүлээн зөвшөөрсөн 2480 ажлын байр

буюу ойрын саруудад эрэлттэй байх хандлагатай байгаа нийт ажлын байрны 33 орчим хувьтай

тэнцэж байна. Мэдээжийн хэрэг, энэ нь хоѐр салбарын хүрээнд шийдвэртэй арга хэмжээ авахыг

шаардаж байна.

Ажлын байр бий болгож буй гол субьект бол ажил олгогчид учраас тэд хамгийн сайн төсөөлөл

хийдэг юм. Барометрийн судалгаанаас гарсан дүр зураг нь төрийн байгууллагуудад хүлээлтийг

мэдэрч, хөдөлмөрийн зах зээлийн идэвхтэй үйл ажиллагааг хэзээ явуулбал тохиромжтойг

мэдээллэнэ. Учир нь ажлын байрны өсөлттэй үед залуучуудын хөдөлмөр эрхлэлт, жендер,

хөгжлийн бэрхшээлтэй ажилчдын асуудал гэх мэт нийгмийн халамжийн асуудлыг ажил

олгогчид өөрсдөө шийдвэрлэх нь хялбар байдаг.

Барилгын салбартай холбоотой ажил мэргэжил (өнгөлгөөчин, модон эдлэлийн мужаан,

сантехникч, цахилгаанчин, гагнуурчин, өрлөгчин болон бетончид), үйлчилгээний салбарын

ажил мэргэжил (тогооч, зочид буудлын хүлээн авагч болон зөөгч), уул уурхайн инженер,

автомашины механикч, болон автобус, хүнд даацын тэрэгний жолооч нар ажил олгогчдын дунд

хамгийн их эрэлттэйд тооцогддог байна.

Ажил олгогчид техникийн ур чадвартай ажилчдаас гадна бусад ур чадвар эзэмшсэн хүмүүс

хайж байна. Хамгийн их шаардагддаг ур чадварын дотор: харилцааны соѐл,

компьютер/техникийг ашиглах чадвар, гадаад хэлний чадвар (ялангуяа үйлчилгээний

салбарт), хүнтэй харьцах чадвар, зарим ажил мэргэжлийн хувьд бусдыг дагуулах/удирдах

болон багаар ажиллах чадвар орж байна. Үүнээс гадна хувь хүний эерэг зан чанар болох

шударга байх, хариуцлага хүлээх чадвар, уян хатан байдал, хариуцлагатай байх болон

ажилдаа хандах эерэг хандлагатай хүмүүсийг ажил олгогчид хайдаг байна.

Түүнчлэн, тэдгээр нь энэ мэргэжлээрээ 2 ба түүнээс дээш жил ажилласан туршлагатай байхыг

илүүд үздэг байна.

Хөдөлмөрийн зах зээлийн цогц судалгааны тайланд гарсан хөдөлмөрийн зах зээлийн чиг

хандлагын судалгаа нь ажил олгогчдын зүгээс хөдөө аж ахуйн салбарт гарах хөдөлмөр

эрхлэлтийн томоохон өсөлтөнд болгоомжтой хандахыг сануулж байна. Олон улсын жишиг

хандлагын судалгаанаас харахад шилжилтийн эдийн засагтай ихэнх орнуудын хөдөө аж ахуйн

салбарын хөдөлмөр эрхлэлтэнд томоохон бууралт гарсныг бид мэднэ.

Хөдөлмөрийн зах зээлийн цогц судалгааны тайланд гарсан хөдөлмөрийн зах зээлийн чиг

хандлагын судалгаа нь ажил олгогчдын зүгээс хөдөө аж ахуйн салбарт гарах хөдөлмөр

эрхлэлтийн томоохон өсөлтөнд болгоомжтой хандахыг сануулж байна. Олон улсын жишиг





хандлагын судалгаанаас харахад шилжилтийн эдийн засагтай ихэнх орнуудын хөдөө аж ахуйн

салбарын хөдөлмөр эрхлэлтэнд томоохон бууралт гарсныг бид мэднэ.

Хэрэв энэ үзэгдэл Монгол Улсад байх ѐстой бол – энэ үзэгдэл ирж байгааг харуулах зарим нэг

шинж тэмдэг ажиглагдаж байгаа боловч тийм ч хурдацтай биш – дээр дурьдагдсан хөдөө аж

ахуй дахь хөдөлмөр эрхлэлтийн өсөлтийг өөр шалтгаанаар тайлбарлах ѐстой болж байна.

Хэрэв энэ үзэгдэл Монгол Улсад байх ѐстой бол – энэ үзэгдэл ирж байгааг харуулах зарим нэг



Эсвэл сүүлийн үед Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж буй ХАА-г дэмжих зарим нэгэн бодлоготой

ч холбоотой байж болох юм.

Гэхдээ дахин хэлэхэд ХЗЗЦС-ны чиг хандлагын шинжилгээнд тусгагдаагүй боловч дээрх эерэг

хандлага нь үндэстэй байж болно. Иймд энэ судалгаанаас гарсан үр дүнг баталгаажуулахын

тулд орон нутгийн түвшинд хөдөө аж ахуйн салбарын ажиллагаанд үнэлгээ хийхийг онцлон

зөвлөж байна. Барометрийн судалгаагаар үйлдвэрүүдэд хүрч очиж ажиллах төлөвлөгөө

хэрэгжүүлэхийг мөн зөвлөж байна.

Сул ажлын байрны бүртгэлийн мэдээллийн чанарыг сайжруулахын тулд яаралтай ISCO зөв

кодлож авдаг болох шаардлагатай. Ингэж хийхгүйгээр бид Барометрийн судалгааны хүрээнд

авсан бүртгэгдсэн сул орон тооны албан ѐсны мэдээллийг ашиглан хөдөлмөрийн зах зээлийн

эрэлттэй харьцуулах боломжгүй. Үүнд 2 чухал асуудал байна:

1. Барометрийн судалгааны үр дүнг захиргааны бүртгэлийн чанар муугаас

баталгаажуулах боломжгүй байна;

2. Хүлээгдэж буй эрэлттэй ажил мэргэжил (ISCO кодлосон) ба бүртгэлтэй сул ажлын

орон тооны албан ѐсны мэдээ хоѐрыг харьцуулж үзсэнээр захиргааны мэдээ учир

дутагдалтайг харж болно. Тиймээс бүртгэлтэй сул ажлын орон тооны захиргааны

статистик мэдээллийг одоогийн байдлаар төлөвлөлт хийхэд ашиглахгүй байх

хэрэгтэй.

Хоѐрдугаар асуудал маш чухал. Учир нь төрийн байгууллагын гаргаж буй статистик

мэдээллийн чанар муу (бүртгэл болон кодлолт)-гаас ашиглагдахгүй байгаа ба төлөвлөлтийн

ажлыг ―сохроор‖ хийхэд хүргэж байна. Түүнээс хайлтын системийг ашиглах боломжгүйд

хүргэж, ажлын эрэлт ба нийлүүлэлтийг холбох боломжгүйгээс ажил олгогчид ур чадвартай

ажиллах хүч авч чадахгүйд хүрч байна. Тиймээс захиргааны бүртгэл мэдээллийн чанарыг

баталгаажуулахад гол анхаарлаа хандуулах нь нэн чухал.

Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээл маш уян хатан байна. Судалгааны үр дүнгээс харахад

Монгол Улсын ажил олгогчид сүүлийн 12 сард шинээр ажиллах хүч авсан байна. Баруун бүсээс

бусад бүсүүдэд байнгын ажлын байрны орон тоо шинээр бий болсон байна. Баруун бүсэд түр

ажлын байрны тоо байнгынхаасаа 2 дахин илүү байна. Энэ нь магадгүй баруун бүсийнхэн илүү

консерватив байдаг ч юмуу эсвэл өөр асуудал байгаа гэдгийг харуулж байна.

Нөгөө талаас Улаанбаатар хотын ажил олгогчид түр ажилчидтай харьцуулахад 3 дахин их

байнгын ажилчид авдаг байна. Тиймээс хүлээлт бүр харилцан адилгүй байгаа бөгөөд тэр

болгон эерэг биш байна.

Сүүлийн хэдэн жилийн түр ажилчид авсан байдлыг авч үзэхэд ХАА-н салбарт илүү түгээмэл,

харин барилгын салбарт бага байна. Энэ 2 салбар нь улирлын болон эдийн засгийн чанартай





өөрчлөлтөөс хамаарч түр ажилчид авч ажиллуулдаг байна. Үйлдвэрлэлийн салбарт түр

ажилчид байнгын ажилчдын тоотой адил байна.

Тээвэр, үйлчилгээ, төрийн алба болон уул уурхайн салбар байнгын гэрээт ажилчид зонхилон

авч ажилладаг байна. Салбарын онцлогоос хамаарч хөдөлмөрийн гэрээнүүд ялгаатай байх нь

ойлгомжтой. Барилга, ХАА-н салбарууд нь байгаль, цаг уурын байдлаас хамаардаг бөгөөд

өвлийн улиралд ажиллах боломжгүй байдаг.

Нөгөө талаас үйлдвэрлэлийн салбар нь богино гэрээнүүдийг ашиглаж эхлэх хэрэгтэй боловч

тухайн салбарын нөхцөл байдлыг сайн судлахгүйгээр хийж болохгүй. Энэ талаас нь авч үзэхэд

уг судалгаанд үйлдвэрлэлийн салбарыг дотор нь нарийн задалж авч үзээгүй, том ангиллаар нь

авсан болохоор сул талтай. Иймэрхүү байдал бас худалдааны салбарт ажиллагдаг ба богино

хугацааны гэрээнүүд зонхиолдог.

Энэхүү судалгааны гол зөвлөмж бол хөдөлмөрийн гэрээний салбар, бүс нутгийн онцлогийг

мэдэхийн тулд Барометрийн судалгааг тогтмол явуулах явдал юм. Мэдээж нэг удаагийн

судалгаагаар эдгээр асуудлуудыг шийдэхгүй.

Судалгааны түүвэрт хамрагдсан аж ахуйн нэгж буюу Монгол Улсын бүх аж ахуйн нэгжүүд

(түүвэр нь нийт Монголыг төлөөлж буй тул)-ийн 13 хувь нь ажиллах хүчний дутагдалтай

байсан байна. Ялангуяа уул уурхайн салбар хамгийн ихээр (58 хувь) ажиллах хүчний

дутагдалд шууд нэрвэгдсэн байна.

Энэхүү судалгаа нь шаардагдах ажлын орон тоог ажиллах хүчин дутагдалтай байгаа аж ахуйн

нэгжүүдэд одоо ажиллаж байгаа нийт ажилчдын хувиар гаргаж, алдагдсан боломжийг

тодорхойлдог. Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээл нь 11.3 хувийн илүү ажил эрхлэлтийн

боломжийг алдсан байна. Энэ нь их өндөр үзүүлэлт юм.

Ялангуяа боловсрол, барилга, ХАА-н салбарууд ихээр нэрвэгдсэн. Эдгээр салбар нь ихэвчлэн

түр гэрээний ажилчид авдаг байна. Үүний нэг шалтгаан нь магадгүй ажиллах хүч хомс

байдагтай холбоотой байж болох хэдий ч гол нь улирлын чанартай байдагтай холбоотой болов

уу. Ер нь энэ асуудлыг гол сонирхолын бүлгүүдтэй ярилцаж, нийгмийн зөвшилцлөөр шийдэх

ѐстой.

Үйлдвэрлэл, худалдаа, үйлчилгээний салбаруудад ажиллах хүчний дутагдал мөн л

ажиглагдсан.





1.2 ТУСЛАХ СУДАЛГААНУУД

1.2.2 Монголын салбарын ажил эрхлэлтийн загвар4

Хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгааны баг нь загварчилгааны богино хугацааны

мэргэжилтнүүдтэй хамтран Монгол Улсын эдийн засгийн гол салбаруудын ажил эрхлэлийн

загварыг боловсруулсан.

Энэхүү загвар нь Монгол Улсын 2010–2015, 2015–2020 онуудын хөдөлмөр эрхлэлтийн байдлыг

онолын хувьд сайтар тооцоолохыг оролдсон. Гэвч энэ нь хөдөлмөрийн зах зээлийн нарийн,

цогц тооцоолол хийх зорилго агуулаагүй. Ийм учраас цалин, үнэ, ажилгүйдэл, нийт

бүтээгдэхүүн ба инфляци хэрхэн тогтдогийг тооцоогүй.

Салбаруудын ажил эрхлэлтийн загвар нь салбар хоорондын ажиллах хүчин шилжих чадварыг

төгс хэмээн үзсэн юм. Загвар нь эдийн засгийн хоѐр гол үйлдлээр тодорхойлогдоно. Үүнд:

Компаниудын ажилд авах үйлдэл ба ажиллах хүчний салбар хоорондын шилжилт. Ерөнхий

ажил эрхлэлтийн тэнцвэр нь бүх салбаруудын харилцан уялдаатай ажил эрхлэлтийн

тэнцвэрүүдийн нийлбэрээс бүрдэнэ.

Салбарууд ашгаа хамгийн өндөр хэмжээнд байлгахын тулд бүтээмжээсээ шалтгаалан авч чадах

хамгийн олон тооны ажиллах хүчийг ажилд авна.

Ажилчид бүтээмж илүү багатай салбараас бүтээмж ихтэй салбар уруу шилжих сонирхолтой

байна.

Дээрхи хоѐр үйлдлүүдийн үр дүнд 3 тусдаа тэнцвэрийн тавилын нэг нь үүсэх болно. Ийнхүү

салбарын ажил эрхлэлтийн тэнцвэрийг тодорхойлогч дараах дөрвөн хүчин зүйл байх юм:

Салбарын дундаж бодит цалин;

Салбарын бүтээмж;

Нийт үйлдвэрлэл;

Нийт ажил эрхлэлт; үүнд сүүлчийн хоѐр хүчин зүйлийг нэгтгэж, эдийн засаг дахь

дундаж хөдөлмөрийн бүтээмж болгон хэрэглэсэн болно.

Энэхүү загвар нь салбар хоорондын ажиллах хүчний шилжилтийг хязгаарлалтгүй байхаар

авсан. Амьдрал дээр, ажиллах хүчин олон янзын нөхцөлүүдээс шалтгаалан салбараас салбарт

шилжиж чаддаггүй:

Салбаруудын талаар төгс бус мэдээлэл;

Мэргэжлийн боловсрол чадвар;

Зуршил ба хүлээлтүүд;

Хууль эрх зүйн орчин;

Газарзүйн хязгаарлалтууд гэх мэт.

Энэхүү онолын загварыг салбар бүрт тусгайлан үнэлсэн юм. Үнэлгээний үр дүнг ашиглан бид

өөр тавилуудад суурилсан хоѐр таамаглал (хандлагад суурилсан ба дэвшүүлсэн) дэвшүүлсэн

билээ. Хоѐр таамагийн аль аль нь салбарын ажиллах хүчний хөдөлгөөнийг хязгаарлалтгүй

хэмээн үзсэн байгаа болно.






Хандлагад суурилсан таамаглал

Эхний таамаглалд бид тайлбарлагч хүчин зүйлсийг судалгаанд хэрэглэсэн үеийн (2000–2009

он) дундаж өсөлттэй яг тэнцүү хэмжээгээр өснө хэмээн авч үзсэн юм.

Хандлагад суурилсан таамаглалын сул талууд:

Хувьсагчид өнөөгийн хандлагаа ирэх жилүүдэд давтана гэх магадлал бага. Манай орны

хувьд жишээ нь уул уурхайн салбарын өсөлтийг хэтэрхий багаар авсан байгаа нь

ойлгомжтой байна;

Таамаглалын хугацаа мультиколлинеар харилцаа бий болоход хангалттай урт. Өөрөөр

хэлбэл, бүтээмжийн болон салбарын үйлдвэрлэлийн өсөлт нь цалингийн хэмжээнд

нөлөө үзүүлэх боломж маш өндөр болно;

Монгол Улсын эдийн засгийн бүтэц ирэх жилүүдэд өөрчлөгдөх магадлал өндөр бөгөөд

энэ нь одоогийн коэффициентуудийг хүчин чадалгүй болгох болно;

Хандлага нь шинээр ажлын байр үүсгэлтийг хангалттай тусгахгүй. Өөрөөр хэлбэл,

ажиллах хүчний нийт тоог хиймлээр хязгаарладаг;

Зарим салбарууд, Төрийн удирдлага, Эрүүл мэнд, Боловсрол зэрэг нь ажил эрхлэлтийн

тал дээр төрөөс зохицуулагдсан байдаг. Бидний загвар ийм зохицуулалтыг тусгаагүй

болно.

Хүснэгт 1 Хандлагад суурилсан таамаглалын салбаруудын ажил эрхлэлт, мянган ажилтан

Салбар 2009 2010 2015 2020

Хөдөө аж ахуй 349 345 342 330

Уул уурхай 35 31 29 24

Боловсруулах 63 62 92 149

Барилга 50 51 53 56

Худалдаа 160 173 292 444

Зочид буудал 23 15 11 7

Тээвэр холбоо 79 60 73 84

Санхүүгийн зуучлал 12 21 25 30

Төрийн удирдлага 56 68 64 61

Боловсрол 75 32 34 37

Эрүүл мэнд 36 30 35 38

Нийт 937 888 1048 1259

Хүснэгт 2 Хандлагад суурилсан таамаглалын өмнөх жилтэй харьцуулсан өсөлт

Салбар 2010 2015 2020

Хөдөө аж ахуй -1% -1% -1%

Уул уурхай -13% -3% -2%

Боловсруулах -1% 9% 11%

Барилга 2% 1% 1%

Худалдаа 8% 9% 8%

Зочид буудал -43% -8% -7%

Тээвэр холбоо -27% 4% 3%

Санхүүгийн зуучлал 53% 4% 4%

Төрийн удирдлага 19% -1% -1%

Боловсрол -84% 2% 1%

Эрүүл мэнд -16% 2% 2%

Нийт -5% 3% 4%

Дээр дурьдсан дутагдлуудыг үл харгалзан хандлагад суурилсан таамаглалын нь тодорхой

хэмжээнд бидэнд салбарын ажил эрхлэлтийн талаар ойлголт авахад хэрэгтэй юм. Салбарууд

хоорондын тэнцвэрт хүрэхийн тулд ажиллах хүч зарим салбараас гарч бусад салбарууд руу

шилжин хөдлөх ѐстой нь харагдаж байна. Хүснэгт 1, Хүснэгт 2-т таван салбар таамагийн анхны

жилд ихээхэн хэмжээний ажиллах хүчээ алдаж байж тэнцвэрт хүрэх байдалтай байна. Гэвч





цаашдаа уг хөдөлгөөн тогтворжиж байна. Ялангуяа, боловсролын салбар ажиллах хүчнийхээ

84 хувийг эхний жилийн дотор алдана хэмээн таамаглагдаж байна. Ийм үр дүн юуг өгүүлж

байна вэ?

Зарим салбарууд, тухайлбал Боловсрол, Тээвэр холбоо, Зочид буудлын салбарууд ихээхэн

хэмжээний ажиллах хүчний шилжилтийн хязгаарлалттай байгаа нь харагдаж байна:

Хязгаарлалт байгаагүй бол эдгээр салбарууд ажиллах хүчээ Санхүүгийн зуучлал,

Худалдаа, Төрийн Удирдлага зэрэг салбаруудад алдахад хүрнэ;

Үүнээс үүдэн, Боловсрол зэрэг салбарууд ашгийн хувьд сөрөг үзүүлэлттэй буюу нийт

эдийн засгийн үр ашиг нь байж болох хэмжээнээсээ доогуур байна;

Санхүүгийн зуучлал зэрэг салбарууд эсрэгээр ажиллах хүчний хомсдолд орсон ба

өсөлт нь байж болохоос доогуур түвшинд байна.

Салбар бүрийг хязгаарлалттай нь холбон авч үзвэл:

Төрийн удирдлага, Боловсрол, Эрүүл мэнд: Эдгээр гурван салбар нь голчлон ашгийн төлөө бус

байдгаараа онцлог юм. Хэрэв эдгээр салбаруудад ашигтай ажиллахаас илүү төрийн үйлчилгээг

тодорхой түвшинд үзүүлж чадах явдал чухал буюу тэд нийтдээ алдагдалтай боловч одоогийн

бүтцээ хадгалан ажиллах чадвартай бол бидний өрсөлдөөнт, ашгийн төлөө салбарууд дээр

тулгуурласан онолын загвар маань тэдний ажиллах хүчний эрэлтийг оновчтой тодорхойлж

чадахгүй юм.

Уул уурхай: Хэрэв Уул уурхайн салбарын өсөлт трендийн хэмжээнд үлдвэл, бусад салбарт

ажиллах хүчээ алдах шахалтанд орохоор байна. Өөрөөр хэлбэл, Уул уурхайн салбарын

ажиллах хүчний тоо одоогийн болон өнгөрсөн жилүүдийн энэхүү салбаруудын үйлдвэрлэл,

бүтээмжийн түвшинтэй харьцуулахад хэтэрхий их байна. Үүнийг яаж ойлгож болох вэ?

Уул уурхайн төслүүд ихэнхдээ тодорхой тооны жил өнгөрсний дараа бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэж эхэлдэг. Хэрэв тухайн салбарт үйлдвэрлэлээс өмнөх үеийн төслүүд

давамгайлж байгаа бол тухайн үедээ ирээдүйн үйлдвэрлэлээ шилжүүлэн ажиллаж

байгаа гэж үзэж болохоор байна. Өөрөөр хэлбэл, Уул уурхайн салбарт ирээдүйд

бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд хүрэхийн тулд өнөөдөртөө ашиггүй ажиллаж байна гэж

болно;

Ирээдүйн үр ашигтай үйлдвэрлэлийн хүлээлт энэ салбарт хамгийн магадлал өндөртэй

хязгаарлалт болж болно.

Тээвэр холбоо, Зочид буудлын салбараас санхүүгийн зуучлал уруу: Эдгээр салбарууд нь

ихэнхдээ мэргэжлийн тусгай боловсрол эзэмшээгүй ажилтнууд бүхий өрсөлдөөн маш ихтэй

компаниудаас бүрддэг. Иймээс мэргэжлийн боловсрол хамгийн гол хязгаарлалт байж болох

юм. Хэрэв тодорхой хэмжээний ажиллах хүч эдгээр салбаруудаас, мэргэжлийн чадвараас

шалтгаалан өөр бүтээмж өндөртэй Санхүүгийн зуучлал гэх мэт салбар уруу шилжиж чадахгүй

бол дээрхи салбаруудад ажиллах хүчний тоо илүү өндөртэй тэнцвэр тогтох юм. Энэ нь эргээд

Санхүүгийн зуучлалын салбарт ажиллах хүч нэмэх хязгаарлалт болон хувирна.

Урьдчилсан таамаглал

Дээр дурьдсан сул талуудын улмаас хандлагад суурилсан таамаглалын аргаар бодит байдалд

ойрхон үр дүн гаргаж авах нь боломжгүй. Бид бодит байдалд илүү нийцсэн үр дүн гаргаж авах

үүднээс зарим хувьсагчдын өсөлтийг хүлээн зөвшөөрөгдсөн урьдчилсан тооцоонуудтай

тэнцүүлсэн юм:





1. Эдийн засгийн өсөлт ―IMF World Outlook Report of April 2010‖-д таамагласан байдалтай

байна:

2010 2011 2012 2013 2014 2015

7,22% 7,08% 6,10% 27,94% 18,61% 12,85%

2. Нийт ажил эрхлэлт хүн амын өсөлтийн хэмжээгээр нэмэх нь ажилгүйдлээс шилжин

орж ирэх хүний тоогоор нэмэгдэнэ. Бидний авч үзсэнээр, одоогийн байдлаар

тооцоологдож буй 131 мянган ажилгүйчүүд 2015 он гэхэд бүрэн хэмжээгээр ажил

эрхлэлтэд хамрагдсан байна;

3. Хандлагаас дээгүүр эдийн засгийн өсөлтийн ихэнх нь Уул уурхайн салбарт ногдоно;

4. Бусад бүх хувьсагчид, ялангуяа цалин, өмнөх хандлагын өсөлтөө дагана.

Хүснэгт 3 Урьдчилсан таамагийн салбаруудын ажил эрхлэлт, мянган ажилтан

Салбар 2010 2015 Хандлага 2015 Зөрүү %

Хөдөө аж ахуй 347 333 342 -8,4 -2,4%

Уул уурхай 31 50 29 21,0 72,9%

Боловсруулах 67 71 92 -20,8 -22,6%

Барилга 52 50 53 -3,2 -6,0%

Худалдаа 175 282 292 -9,9 -3,4%

Зочид буудал 15 10 11 -1,0 -9,1%

Тээвэр холбоо 65 69 73 -3,9 -5,3%

Санхүүгийн зуучлал 21 24 25 -0,9 -3,6%

Төрийн удирдлага 68 63 64 -0,9 -1,4%

Боловсрол 32 34 34 -0,2 -0,6%

Эрүүл мэнд 31 34 35 -0,8 -2,3%

Нийт 903 1019 1048 -28,9 -2,8%

Дээрхи урьдчилсан тооцоонуудыг ашиглан бид илүү бодитой таамаг бий болгосон юм. Хүснэгт

4-өөс ажиллах хүч шилжилтийн хязгаарлалт энэ удаад ч хүчтэй нөлөөтэй байгаа нь харагдаж

байна. Уул уурхайн салбар хүлээлт ѐсоор ажиллах хүчний өсөлт өндөртэй гарч байна. Хүснэгт

3-т уул уурхайн салбарын өсөлтийн бусад салбарууд болон нийт эдийн засгийн ажил

эрхлэлтэнд үзүүлэх нөлөөг харуулж байна.

Хандлагад суурилсан таамаглалтай харьцуулахад, уул уурхайгаас бусад бүх салбар илүү цөөн

тооны ажилтантай байхаар байна. Мөн нийт эдийн засаг хандлагад суурилсан таамаглалаас

2.8 хувиар бага ажиллах хүчтэй байна. Энэ нь юуг өгүүлж байна вэ?

Уул уурхайн салбарын хүчтэй өсөлт нь бусад салбарыг шахалтанд оруулж, илүү цөөн

тооны ажиллах хүч шинээр авахад хүргэнэ;

Уул уурхайн ажил эрхлэлт дээрхи нөлөөг бүхлээр нь шингээж чадахгүй бөгөөд нийт

ажиллах хүч үүнээс шалтгаалаад илүү бага байна;

Бүтцийн хувьд, Боловсруулах салбар Уул уурхайтай хамгийн өндөр өрсөлдөөнтэй

байна. Өөрөөр хэлбэл, Уул уурхай ихээхэн өсөх тусам Боловсруулах салбар ажиллах

хүчээ үлдээхийн тулд бүтээмжээ дээшлүүлэх шахалтыг хамгийн ихээр мэдрэнэ;

Хандлагад суурилсан таамаглалтай харьцуулахад, илүү олон тооны ажиллах хүч Уул

уурхайд орж ирэх боловч тэд тэр дороо ажлын байр олж чадахгүй. Энэ нь бүтцийн

ажилгүйдэл үүсгэх шалтгаан болно.





Хүснэгт 4 Салбарын ажил эрхлэлтийн өсөлт 2009 онтой харьцуулахад

Салбар 2010 2015

Хөдөө аж ахуй 0% -5%

Уул уурхай -13% 36%

Боловсруулах 7% 13%

Барилга 4% 1%

Худалдаа 9% 57%

Зочид буудал -43% -89%

Тээвэр холбоо -20% -14%

Санхүүгийн зуучлал 53% 68%

Төрийн удирдлага 20% 11%

Боловсрол -84% -79%

Эрүүл мэнд -16% -6%

Нийт -4% 9%

Ерөнхийдөө, нэг салбарын онцгой их өсөлт нийт ажил эрхлэлтэнд заавал сайнаар нөлөөлөх

албагүй нь харагдаж байна. Уул уурхайн салбар бүтцийн хувьд, эмпирик тэгшитгэлээс нь

харахад үйлдвэрлэлийн өсөлт нь хоѐр жилийн дараа л ажиллах хүчний тоонд нөлөө үзүүлдэг

тул, бусад салбараас илүү удаан ажлын байр бий болгох байдалтай байна.

Энэ тавил үнэхээр хэрэгжих эсэх нь эргэлзээтэй. Жишээ нь энэ тавил биелэхийн тулд ихээхэн

хэмжээний ажиллах хүч Боловсрол, Эрүүл мэндийн салбараас шилжиж ирэх ѐстой болж байна.

Дээр тайлбарласанчлан, энэ нь боломжгүй зүйл юм. Хэдий тийм боловч, энэ тавил Монгол

Улсын салбаруудын ажил эрхлэлтийн ерөнхий чиглэлийг сайн харуулж чадаж байна.

Тухайлбал, одоогоор үйлчилж байгаа хязгаарлалтууд, ялангуяа хууль эрх зүйн орчин ба

мэргэжлийн боловсрол, эдийн засгийн үр ашиггүй байдал, ажиллах хүчний хомсдол зэрэг

асуудлуудыг үүсгэж байгаа нь тодорхой байна.

Дүгнэлт ба саналууд

Бидний ашигласан загвар ажиллах хүч шилжих чадварыг төгс хэмээн үзсэн. Хэрэв үнэхээр

салбараас салбарт ажиллах хүч шилжих нь ямар ч хязгаарлалтгүй байсан бол бидний загвар

бодит байдлыг боломжтой сайн дүрслэх чадвартай байх юм. Гэвч бодит байдалд олон тооны

хүчин зүйлүүд ажиллах хүчний хөдөлгөөнийг хязгаарладаг билээ. Иймээс дээр дурьдсан

таамаглалуудын үр дүнг төгс шилжилт бүхий хийсвэр үзүүүлэлт хэмээн хүлээж авах нь чухал

юм. Гэсэн ч ихээхэн хэмжээний хэрэгтэй мэдээлэл загвараас гаргаж авч болох юм.

Хязгаарлалтуудыг загварт оруулж тооцсон тохиолдолд ажил эрхлэлтийн өсөлттэй салбарууд

ажиллах хүчний хомсдолд орох нь ойлгомжтой байна. Тэдгээр салбарууд нь Уул уурхай,

Худалдаа, Санхүүгийн зуучлал, Боловсруулах салбарууд юм. Ажиллах хүч алдах

шаардлагатай ба нэмэх шаардлагатай болох салбаруудын бутцийг авч үзээд дүгнэлт хийвэл,

мэргэжлийн боловсрол гол хязгаарлалт болохоор байна. Жишээлбэл, Хөдөө аж ахуй, Зочид

буудал, Тээврийн салбараас Уул уурхай эсвэл Санхүүгийн зуучлалын салбар уруу шилжих

ажилтан ихэнх үед мэргэжлийн боловсролоо тодорхой хэмжээнд шинээр буюу дахин эзэмших

шаардлагатай болно хэмээн үзэж болох юм. Хэрэв бид дээрхи салбар хоорондын шилжилтэнд

оролцох ажиллах хүч бүхэлдээ мэргэжлийн боловсролоо шинэчлэх шаардлагатай гэж үзвэл,

2010 оноос 2015 он хүртэл мэргэжлийн боловсрол шинээр олгох ѐстой хүний тоог

ойролцоогоор бодож гаргаж болох юм.





Хүснэгт 5 Ажиллах хүчний өсөлт хязгаарлалтгүйгээр, мянган ажилтан

Салбар 2009 2015 Өсөлт

Уул уурхай 34,80 50 15

Боловсруулах 62,70 71 8

Худалдаа 160,30 282 122

Санхүүгийн зуучлал 12,30 24 12

Нийт 270 428 157

Ийнхүү бид загвартаа тулгуурлан гаргасан саналуудаа товчлон тэмдэглэвэл:

1. Уул уурхай, Боловсруулах, Худалдаа болон Санхүүгийн зуучлалын салбарууд уруу

ажиллах хүч шилжилтийг илүү чөлөөтэй болгохыг дэмжих. Хэрэв мэргэжлийн

боловсрол шилжилтийн гол хязгаарлалт болж байгаа бол дээрхи салбаруудад шинээр

орох хүсэлтэй байгаа ажиллах хүчинд хангалттай мэргэжлийн сургалт боловсролыг

олгох;

2. Бусад хязгаарлалтуудыг илрүүлж, арилгасанаар өрсөлдөх чадвар багатай салбарт

түгжигдсэн ажиллах хүчийг бусад салбарт шилжих боломжийг нээж өгөх.

Мөн дээрх загварыг цаашид шинэчлэн сайжруулж хэрэглэхэд оршино. Тэгсэн тохиолдолд

энэхүү загвар нь бодлого боловсруулагчдад шинжилгээ хийх чухал хэрэгсэл болох боломжтой.

Загварыг цаашид цалингийн хэмжээг тодорхойлох чадвартай болгож, олон төрлийн

хязгаарлалтуудыг тооцох чадварыг нь дээшлүүлвэл загварын тайлбарлах боломж нь

нэмэгдэнэ.

1.2.3 Зорилтот бүлгийн ярилцлага5

Зорилтот бүлгийн уулзалтуудыг хийхдээ энгийн SWOT дүн шинжилгээ хийх аргачлалыг

ашиглаж, хэлэлцүүлгийг үр дүнтэй болгохын тулд урьд нь бэлтгэсэн нээлттэй багц асуултуудыг

бэлтгэв. Уулзалтын үеэр тавьсан асуултууд нь тухайн үйлдвэрлэлийн салбар, бүс нутаг,

зорилтот бүлгийн оролцогчдын бүтэц бүрэлдэхүүнээс хамааран өөр өөр байсан юм. Зорилтот

бүлгийн уулзалтыг зохион байгуулахдаа төлөөлж буй бүс нутаг, үйлдвэрлэлийн салбарынх нь

ирээдүйн боломж бололцооны талаарх оролцогчдын хүсэлт хүлээлтийг тусгаж, тэдний ур

чадвар, мэргэжлийн түвшинг нь дээшлүүлэн хөгжүүлэх замыг тодорхойлов.

Цалин хөлс, ажлын цаг, улирлын онцлогоос шалтгаалан хөдөлмөрийн зах зээлд тохиолддог

бэрхшээлээс гадна боловсрол эзэмшихэд тулгардаг саад зэрэг улс орны эдийн засгийн бүтэц,

тогтолцоо, зохион байгууллалтын түвшинд тулгарах саад тотгорыг нарийвчилан

тодорхойлохын тулд зарим үед зорилтот бүлгийг өөр аргаар зохион байгуулав. Багш

дагалдуулан дадлагажуулах сургалт болон чадамжид суурилсан сургалтын арга барилыг ажил

олгогчид хэрхэн сонирхох талаар тандсан асуултыг зарим зорилтот бүлгийн уулзалтанд

оруулсан.

Зорилтот бүлгийн уулзалтууд дараах гурван зорилгод хүрэх үүрэг чигтэй байв. Үүнд: (1)

үйлдвэрлэлийн салбарын хялбарчилсан SWOT аргаар дүн шинжилгээ хийх, (2) нийгмийн

байдал, хөдөлмөр эрхлэлт зэргийг үндэслэн иргэдийг ангилан, тухайн ангилалын сургалтын

хэрэгцээг тодорхойлох бодит жишээн дээр тулгуурласан судалгаа хийх, (3) үйлдвэрлэлийн

салбар болон тухайн ангилалын сургалтын хэрэгцээг тодорхойлон дүн шинжилгээ хийх.

Шаардлагатай үед багийн гишүүдийг тухайн салбарын тухай мэдлэгээр хангаж, туршлагаас нь

хуваалцах зорилгоор салбарын шинжээч экспертүүдийг татан оролцуулж ажлын хэсэгт

хуваарилан ажиллуулсан. Уул уурхай, барилга, аялал жуулчлал, зочид буудлын зохион

байгуулалт, мал аж ахуй, хувиараа аж ахуй эрхлэx, жижиг үйлдвэрлэлийн салбарын болон






ажилгүйчүүдийн төлөөлөлтэй хийсэн зорилтот бүлгийн уулзалтуудыг зохион байгуулахад

ажлын хэсгийн гишүүдийг татан оролцуулсан. Ажлын хэсгийн зарим гишүүд урьдчилан

боловсруулсан асуулгыг салбарын онцлогт нийцүүлж, хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгааны үр

дүнг сайжруулах явцад зохион байгуулагчдад тусласан.

Нийтдээ үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй, уул уурхай, аялал жуулчлал, барилга зэрэг долоон

салбарыг төлөөлсөн 122 хүнээс гадна хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, ажилгүйчүүд, жижиг

бизнес эрхлэгчид, малчид болон хувийн хэвшлийнхэн зэрэг нийгмийн тодорхой бүлгийг

төлөөлсөн 143 хүнийг хамарсан 16 зорилтот бүлгийн уулзалтыг зохион байгуулсан.

Уулзалтын хураангуй

Уул уурхай, аялал жуулчлал, хөдөө аж ахуй, барилга, нийтийн үйлчилгээний салбарыг сонгон

зорилтот бүлгийн уулзалтуудыг зохион байгуулсан бөгөөд эдгээр салбарууд нь ДНБ

үйлдвэрлэхэд дорвитой хувь нэмэр оруулж Монгол Улсын хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг юм.

Тухайлбал уул уурхайн салбар гэхэд алт, зэс, нүүрс, жонш, хар тугалга, төмөр, хүдэр, гянт

зэргийг гарган улсын нийт экспортын орлогын дөрөвний гурвыг бүрдүүлдэг байна. Экспортоор

гарган нийлүүлдэг гол орнууд нь БНХАУ, ОХУ, АНУ болон Канад юм.

Говь нутгийн байгалийн сайхан, нүүдэлчин монгол үндэстний соѐл ахуй, баялаг түүх, домогт

Чингис хаан болон бүтэн жилийн турш олон төрлийн өнгө жавхаатай баяр наадам зохиогддог

учир Монгол Улс зах зээлийн тогтолцоонд шилжиснээс хойш аялал жуулчлалын салбар

эрчимтэй хөгжиж цаашид ч өсөн дэвжих төлөвтэй байна.

Хөдөө аж ахуйн салбар нь Монгол Улсын нийт хүн амын тэн хагаст нь ажлын байр олгож,

дотоодын нийт бүтээгдэхүүний гуравны нэгийг үйлдвэрлэдэг уламжлалт эдийн засгийн салбар

юм. Малыг хувьчилж, үнэ чөлөөлж, худалдааг зах зээлд чөлөөтэй болгох зэрэг томоохон

шинэчлэл өөрчлөлтийг тус салбарт Монгол Улс хийсэн юм.

Сүүлийн жилүүдэд барилгын салбар үндэсний бүтээн байгуулалтын томоохон салбар болон

хувирч нийт 88000 ажил олгогчидтой болж, ДНБ-ийн 20 гаруй хувийг үйлдвэрлэж байна.

Монгол Улсын Засгийн газрын тэргүүлэх зорилгын нэг нь эрүүл мэнд, боловсрол зэрэг

нийгмийн суурь үйлчилгээний чанарыг дээшлүүлж, бүх нийтэд хүртээх явцыг сайжруулах явдал

юм.

Эрүүл мэнд, боловсролын салбарын дэд бүтцийг сайжруулж, үйлчлүүлэгчидтэй ойр, чирэгдэл

багатай болгох талаар дорвитой арга хэмжээ авсан хэдий ч хот хөдөөгийн хооронд нилээд

ялгаатай хэвээр байна. Ерөнхийдөө хөдөө орон нутгийн үйлчилгээний чанар хотын

үйлчилгээний чанартай харьцуулахад муу, мэргэжлийн ур чадвар сул, дэд бүтэц болон тоног

төхөөрөмж дутмаг байна.

Сүүлийн жилүүдэд Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжил удааширч байна. 2008-2009 онуудад

Монгол Улс төсвийн алдагдалд орсон нь нэг талаасаа уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортын

үнэ буурч, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт багассантай холбоотой юм. Ажилгүйдлийн хувь

өндөр хэвээр байгаа бөгөөд нийт хүн амын гуравны нэг нь ядуу амьдралтай байна гэсэн

судалгаа гарчээ. Улсын хэмжээнд зээлийн нийлүүлэлт буурч, төрийн албан хаагчдын

цалингийн өсөлтийг зогсоон барьжээ. Үүнд бөөний болон жижиглэнгийн худалдааны салбар

хамгийн ихээр нэрвэгдэж, удаагаар нь хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэл, барилгын салбар өртжээ.

Салбарын онцлогоос үл хамааран цаашдын бүтээн байгуулалт, хөгжилд саад тотгор болоод

байгаа сул тал, шалтгааныг зорилтот бүлгийн оролцогчид тодорхойлжээ. Үүнд: (1) салбар

хөхүүлэн дэмжих, хөгжүүлэх талаар төрөөс явуулж буй бодлого, журам нь ойлгомжгүй байна.

Тухайлбал төрөөс явуулдаг санхүүгийн бодлого нь тогтворгүй, урьдчилан тооцоолох





боломжгүй байдаг; (2) төрийн бүх байгууллагууд сул засаглалтай байна; (3) төрийн бодлого,

үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хянах захиргааны боловсон хүчин дутмаг, чадвар нь

хүрэлцэхгүй байна; (4) тээвэрлэлтийн өндөр зардал гаргах үндсэн шалтгаан болсон сул дэд

бүтэц нь эдийн засгийн өсөлтийг хязгаарлаж саад болоод байна; (5) бизнес хийх сонирхолтой

хүмүүст олгодог боломж хязгаарлагдмал, санхүүгийн өндөр эх үүсвэр шаардсан, зардал ихтэй

байна; (6) бүхий л салбарт хуулийн хэрэгжилтийн хяналт дутмаг байна.

Оролцогчид мөн тухайн салбарын хүрээнд тохиолддог саад бэрхшээлийг тодорхойлсон.

Тухайлбал, хөдөө аж ахуйн салбарт бүтээмж бага, ургац муу байна. Малчид зах зээлийн

сүлжээнд орж чадахгүй байхаас гадна малын тоо толгой хэт өсөж, малд зориулсан ажилгаагүй

худгийн тоо олширсоноос улбаалан бэлчээрийн даац хэтэрч байгаа нь малчдын асуудлыг улам

хүндрүүлж байна. 2010 оны зуднаар 8 сая орчим мал хорогдсон гол шалтгаан нь эрсдлийн

менежментийн тогтолцоо байхгүй байсантай холбоотой. Уул уурхайн салбарын хувьд, Монгол

Улс уул уурхайгаас хэт хамааралтай байгаа бөгөөд дэлхийн зах зээлд эрдэс баялагийн үнэ

унахад үндэсний хэмжээнд томоохон эдийн засгийн эрсдэлд орох үүдийг төр засаг нээж өгч

байна. Тиймээс эдийн засгийг төрөлжүүлж, өөр өөр эх үүсвэртэй болгож, уул уурхайн

үйлдвэрлэлийн бүтэцтэй холбоотой бэрхшээлтэй асуудлыг шийдвэрлэх саналыг зорилтод

бүлгийн ярилцлагад оролцогчид тавьсан юм. Мөн үүнтэй сацуу тогтворгүй санхүүгийн бодлого

болон өдрөөс өдөрт хуримтлагдаж байгаа зээлээс татгалзаж, түрээслэх сонирхолтой хүмүүсийн

сэтгэхүйг өөрчилж, уул уурхайгаас өөр гаралтай бүтээгдэхүүнийг экспортлоход гарах саад

тотгор, сөрөг үр дагаварыг шингээж чадахуйц бодлого стратеги боловсруулж хэрэгжүүлэх

санал гарлаа. Барилгын салбарын хувьд, маш хатуу зээлийн бодлого болон оршин суугчдад

орон сууцны зээл авах (mortgage) дадал зуршил тогтоогүй байгаа нь тухайн салбарын үйл

ажиллагаанд ноцтой дарамт болж байна. Эдийн засгийн хямралын үед барилгын материалын

үнэ нилээд өссөн нь иргэдийн худалдан авах чадварт бас нэгэн цохилт өгчээ.

Одоо ажиллаж буй боловсролын байгууллагуудын чанар муу байгаа нь түгээмэл бэрхшээл гэж

зорилтот бүлгийн уулзалтын явцад олон оролцогчид онцгойлж байсан. Эдийн засгийн бүх

салбарт өндөр ур чадвартай, мэргэшсэн боловсон хүчин асар их дутагдалтай байна, ажилчдыг

дахин сургах зайлшгүй хэрэгцээ байгаа атал сургалтын байгууллагууд энэ шаардлагыг хангаж

чадахгүй байгаа нь улс орны эдийн засгийн хөгжилд саад болж байна гэжээ.

Ур чадвар, чадамжаа дээшлүүлэх, өсөн дэвжихэд одоо байгаа боломж, цаашдын бололцооны

талаар санал бодол авах зорилгоор хувийн хэвшлийн ажил олгогчдын дунд зорилтот бүлгийн

уулзалтыг зохион байгуулсан. Монгол Улсын эдийн засгийн ихэнх хувийг хувийн хэвшлийнхэн

эзэлж байгаа бөгөөд ДНБ-ий бараг 80 хувийг үйлдвэрлэдэг.

Улс орны эрдэс баялагийн нөөц арвин, дэлхийн хамгийн том худалдан авагчийн зах зээл болох

хоѐр орон Монгол Улстай хил залгасан байдал, харьцангуй сайн татварын бодлого, хямд

хөдөлмөрлөх хүчин, хөдөө аж ахуйн салбарт бизнес хийх боломж их байгаа зэрэг тус салбарт

буй хэд хэдэн давуу талыг зорилтот бүлгийн оролцогчид онцолсон. 2007 онд хэрэгжүүлсэн

татварын бодлогын шинэчлэлт нь бизнесийн орчинд маш эерэг нөлөө үзүүлсэн гэж оролцогчид

дүгнэв. Хувийн хэвшлийнхэн цаашид нэгдэж болзошгүй шинж тэмдэг ажиглагдаж эхэллээ.

Мэргэжлийн ур чадвартай боловсон хүчин дутагдаж байгаа нь хувийн хэвшлийн салбарын

хөгжилд саад болж буй гол шалтгаан юм. Боловсролын салбар зах зээлийн хэрэгцээг хангаж

чадахгүй байна гэж олон оролцогчид хэлж байв. Хичээлийн хөтөлбөрийг шинэчлэж,

хөдөлмөрийн зах зээлийн хэрэгцээнд нийцүүлэх зайлшгүй шаардлага байгаагаас гадна орчин

үеийн тоног төхөөрөмж хомс, туршлагатай багш нарын тоо хангалтгүй байгаа нь сургалтын

чанарт сөрөг нөлөө үзүүлсэн хэвээр байна гэв. Эдгээр бэрхшээл нь бага, дунд, ахлах сургууль,





их дээд сургууль, техник-мэргэжлийн сургууль зэрэг боловсролын бүх шатанд ижил тулгарч

байна.

Цөөн төрлийн бүтээгдэхүүний экспортоос хамааралтай байдаг мөн хөдөө аж ахуйн салбарт цаг

агаарын байдал шууд нөлөөлөх эрсдэл байдаг нь хувийн хэвшлийн салбарын бас нэг сул тал

юм. Далайд гарцгүй газар зүйн байршил, шаардлага хангахгүй дэд бүтэц нь гадны зах зээлд

орох боломжийг хязгаарлаж, тээвэрлэх хугацаанд нөлөөлж байдаг зэрэг хүчин зүйл нь экспорт,

импортын боломжийг хязгаарлаж байна. Хувийн бэрхшээлийн тухай асуухад авилгал, мөн аж

ахуйн нэгж ажиллуулах санхүүгийн өндөр зардал саад болж байна гэсэн хариулт хамгийн их

дурдагдав. Айл өрх, хувиараа ажил эрхлэгчдэд дотоодын зээл олгож эхэлсэнээр санхүүгийн эх

үүсвэрээс хүртэх боломж бага зэрэг тэлсэн байна. Гэхдээ л жижиг болон дунд үйлдвэрлэл

эрхлэгчдэд хөнгөлттэй зээл авна гэдэг томоохон асуудлын нэг хэвээр байна. Зээлийн хүү

өндөр, төлөх хугацаа богино хэвээр байна.

Төрийн байгууллагуудад авилгал их, олон нийтийн хяналт бага, хариуцлага тооцдоггүй талаар

сэтгэл зовниж байна гэж ихэнхи оролцогчид ярив. Татварын алба, гааль, зөвшөөрөл, лиценз

олгох, хянах байгууллага, газар хувиарлах асуудал дээр ихээхэн учир дутагдалтай зүйл бий

гэж бизнес эрхлэгчид хэлж байна. Газар авах, ялангуяа нийслэлд газар авах, асуудал улам бүр

хүндрэлтэй болж байна. Хувийн хэвшлийн салбарт нөлөөлөх бодлогын чанартай журам

хэлэлцэхдээ хувийн хэвшлийхэнтэй бараг зөвшилцдөггүй учир тэр нь зах зээлд сөргөөр

нөлөөлсөн тохиолдол цөөнгүй гарчээ. Тиймээс төрийн бодлого огцом өөрчлөгдөж урьдчилан

тооцоолох аргагүй байдаг нь хувийн хэвшлийн хөгжилд саад болж байгаа гол хүчин зүйлийн

нэг гэж олонтоо дурдагдав.

Цар хүрээнийх нь талаар хоорондоо хол зөрүү өөр өөр мэдээлэл байдаг ч албан бус салбар нь

Монгол Улсын эдийн засагт ихээхэн үүрэг гүйцэтгэж байгаа нь тодорхой байна. Тус салбарын

тухай ойлголт, мэдээлэл авч, цаашид тэдний үйл ажиллагааны цар хүрээ, боломжийг

нэмэгдүүлэх үүднээс сургалтын хэрэгцээний талаар үнэлгээ хийх зорилго агуулан албан бус

салбарын бичил болон жижиг аж ахуй эрхлэгчдийн дунд зорилтот бүлгийн уулзалт 3 удаа

зохион байгуулсан билээ.

Албан бус салбарт хамрагддаг хүмүүсийн дийлэнхи нь албан ажлаасаа цомхотголд орсон дунд

насных нь болон хөдөлмөрийн зах зээлд дөнгөж орж буй залуучууд байдаг нь зорилтот

бүлгийн уулзалтын явцад тодорхой болсон. Албан бус эдийн засгийн тээврээс бусад бүх

салбарт гол төлөв эмэгтэйчүүд ажилладаг байна. Албан бус салбарын ажилчид маш сайн

боловсролтой байдаг. Үүний учир нь өрхийн орлого олох өөр боломж байхгүй эсвэл бага

цалиндаа нэмэрлэх өөр арга зам олоогүй байдагтай шууд холбоотой байж магад. Мөн өмнөх

туршлага хэрэггүй, банкнаас зээл авах шаардлагагүй ашиг олох боломжтой ажил эрхлэх арга

замыг овсгоотой хөдөлмөр эрхлэгчид олж харсантай холбоотой байх магадлалтай. Үнэн зөв

хариулт нь аль аль нь байх талтай. Албан бус салбарт хөдөлмөр эрхлэнэ гэдэг амь зууж бор

хоногоо залгуулах арга зам болон бизнес хийх бололцоо хоѐрыг нээж өгдөг. Энэ нь амьдрах

арга ухаан эсвэл бичил үйлдвэрлэлийг төлөөлдөг.

Зорилтот бүлгийн уулзалтаас цуглуулсан мэдээллээр, албан бус салбарт хөдөлмөр эрхлэгчид

хэд хэдэн бэрхшээлтэй тулгардаг байна. Үүнд: (1) ажил хөдөлмөр хийх эерэг бизнес орчин

үгүйлэгдэж байна. Хууль тогтоомж, дүрэм журмын дагуу лиценз, зөвшөөрөл авахад

хүндрэлтэй, зардал өндөр байдаг байна; (2) эрүүл мэнд, татвар, гаалийн байцаагч нарт болон

захын захиргаанд албан ѐсны болон албан бус төлбөр төлдөг ―албан ѐсны үйл ажиллагаа‖

болон ―хуулийн бус үйл ажиллагаа‖ гэдгийн хооронд гарсан завсарын ―саарал‖ орон зай бий

болсон байна. Татвар болон гаалийн төлбөрийг хөдөлмөр эрхлэгчдийн нилээд хэсэг нь төлөхөд

маш хэцүү, огт төлөх боломжгүй гэж үздэг байна. Төлбөр хураамжийг хялбаршуулахын тулд





татвар ноогдуулахдаа тодорхой заасан хэмжээ тогтоожээ. Гэтэл хүмүүсийн орлогын хэмжээ хол

зөрүүтэй байдаг учир энэ нь сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Их орлоготой хүмүүстэй харьцуулахад

бага орлоготой хүмүүс орлогоосоо илүү их хувийг төлж таардаг байна; (3) гишүүд (бие

биендээ) дэмжлэг үзүүлдэг байгууллага юмуу үйлдвэрчний эвлэл байгуулах нь давуу талтай

юм гэсэн санал албан бус салбарынхны дунд зохион байгуулсан зорилтот бүлгийн уулзалт дээр

гарч ирсэн. Ингэвэл өөрсдийгөө бусдад таниулах, ил тод байдал бүрдүүлж, хяналтаа

сайжруулах, авилгалыг багасгаж, бэрхшээлтэй асуудал шийдвэрлэхэд хүчээ нэгтгэх сайн

талтай юм. Тэднийг нийтлэг эрх ашиг, сонирхолыг хамгаалах үйлдвэрчний эвлэл юмуу өөр

төрлийн ийм холбоо эвсэл байгуулан нэгдэхийг түрээс олгогчдын талаас зөвшөөрдөггүй байна;

(4) Зорилтот бүлгийн уулзалтанд оролцогчид тэдэнд ямагт санхүүгийн эх үүсвэр дутагдаж

байдаг гэж ярив. Санхүү, зээл авах нь ямагт асуудал байдаг. Ихэнхдээ хувийн болон гэр

бүлийн хадгаламжиндаа тулгуурладаг. Цөөн хэд нь хувь хүн, барьцаалан зээлүүлэх газар

(ломбард), банкнаас зээл авдаг байна. Мөн анх удаа үйл ажиллагаа эхлэх бас нэг хөрөнгийн эх

үүсвэр нь гадаадаас явуулсан мөнгөн гуйвуулга юм байна.

Зорилтот бүлгийн уулзалтанд оролцогчдын цөөн хэсэг нь ажлын бүтээмжээ нэмэгдүүлж, зах

зээлийн хэрэгцээг хангахын тулд шинэ техник, тернологи, түүхий эд, суурь тоног төхөөрөмж

хэрэгтэй гэж үзэж байна. Ихэнхи нь зохих техник мэргэжлийн боловсролтой, үнийн бодлого

болон нягтлан бодох бүртгэлийн дадалтай, бизнес хийх санаа оноотой байгаа нь ажиглагдсан

ч дэмжих үйлчилгээ тэдэнд хэрэгтэй болох нь дамжиггүй.

Улаанбаатар хот болон Хэнтий аймагт судалгаанд хамрагдсан хөдөлмөр эрхлэгчид зах зээлийн

эдийн засгийн тогтолцоонд амьжиргаагаа залгуулах маш өндөр ур чадвартайгаа харууллаа.

Тэд эрсдэл болон мэдээлэл байхгүй тодорхой бус нөхцөлд амь зуух өөрийн стратеги арга

барилыг боловсруулсан байна. Үйлдвэрлэлийн аргачлал боловсруулах, давхар үйл ажиллагаа

явуулах, олон төрлийн бүтээгдэхүүн борлуулах, бүтээгдэхүүний ялгааг үнийн бодлогоор

зохицуулах, бизнес хийх оновчтой газар сонгох, улирлын чанартай ажил хийх, сүлжээ

байгуулж зохицох, эргэлтийн хөрөнгө бий болгох зэрэг олон арга замаар эрсдлээ сааруулж

байна. Түүнээс гадна албан ѐсны сургалтанд хамрагдаагүй ч ихэнхи нь бизнесийн арга барил,

дадлаа сайжруулж ирсэн байна. Зарим нь БНХАУ, ОХУ, БНСУ-руу ганзагын наймаа хийн бичил

бизнесийн орчинд хөл тавьж суралцжээ.

Зорилтот бүлгийн уулзалтанд оролцогчдын ихэнхи нь ажлын байрны нөхцөл байдлын талаар

гомдолтой байв. Тэр дундаа задгай захын орчин нь тааламжгүй, ариун цэвэр болон аюлгүй

байдлын шаардлага хангаагүй байдаг. Хөдөлмөр эрхлэгчдийн дийлэнх хувь нь эрүүл мэндийн

даатгал, тэтгэвэрийн асуудалд сэтгэл зовниж байгаагаа илэрхийлэв. Албан бус салбарынхныг

нийгмийн хамгаалалтанд хамруулах зайлшгүй шаардлага тулгамдсан асуудлын нэг болсон нь

уулзалтын үеэр тодорхой байсан.

Ажилгүйчүүд болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн ажлын ур чадварыг тогтоох, чадамжийг

сайжруулах хэрэгцээг тодорхойлохын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдтэй зорилтот бүлгийн

уулзалт зохион байгуулсан билээ. Ажил хайх явцад ажилгүй иргэд дараах түгээмэл

бэрхшээлтэй тулгардаг байна. Үүнд: (1) ажил олгогчдын амлаж буй цалин нийгмийн

халамжаас өгч байгаа тэтгэмжтэй харьцуулахад бага юмуу өрсөлдөх чадваргүй байдаг; (2)

хувийн хэвшлийн байгууллагад сайн засаглал илт дутагдаж байдаг. Ихэнхдээ хувийн хэвшлийн

байгууллагыг нэг гэр бүл толгойлон авч явдаг бөгөөд хамаатан садан биш гадны хүнд

ажиллахад хэцүү байдаг; (3) ажил олгогчид тухайн ажилдаа өсөн дэвжих боломж олгодоггүй;

(4) ажилчдынхаа даатгалыг төлдөггүй, доод хэмжээний цалин хөлс төлдөг ажил олгогчид их

байдаг; (5) төрийн байгууллагад ажилд орох болон багшийн ажил хийхэд хувийн холбоо,

сүлжээ хэрэгтэй болдог. Тиймээс авилгал нь энд томоохон бэрхшээл болдог; (6) олон ажил





улирлын чанартай байдаг учир ажил багасах үед ажил олддоггүй; (7) хүнийг нас, хүйс, гаднах

үзэмжийг ажилд авах шаардлагын нэг хэсэг болгодог тохиолдол цөөнгүй. Тиймээс настай буюу

хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд ажил олдох маш хүндрэлтэй байдаг.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ажил олгогчид ажилд авах дургүй байдаг; хөгжлийн

бэрхшээлтэй иргэдийн олонх нь боловсролгүй, ажил олгогчдын шаардлагыг хангадаггүй;

техник технологийн хөгжил дэвшил нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэх

бололцоог улам бүр багасгах магадлалтай (ихэнхи хар бор ажлыг машин техник автоматаар

гүйцэтгэдэг болжээ); хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн талаар нийгэмд ташаа, өрөөсгөл

мэдээлэл бий болжээ; нийгмийн халамжийн тогтолцоо нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн бие

даах чадварыг улам бүр алдагдуулж байна; төрийн бодлогыг газар дээр нь хэрэгжүүлэхгүй

байна; зарим бодлого нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хэрэгцээг хангахгүй байна,

(тухайлбал хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд үнэ төлбөргүй дуртай сургуульдаа сурч болно гэсэн

боловч тэргэнцэр явах зам мэт зохих дэд бүтэц байхгүй учир сургалтын байгууллагуудад

хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд очиж, орж чадахгүй байдаг); хөгжлийн бэрхшээлтэй ихэнхи иргэд

ажлын байрын шаардлага хангаагүй орчинд гэрийн нөхцөлд ажил хийдэг. Тэд үйлдвэрлэсэн

бүтээгдэхүүнээ зах зээлд борлуулж чадахгүй, мэдээлэл авч чадахгүй байдаг. Хөгжлийн

бэрхшээлийн төрөл бүр өөрийн гэсэн онцлог бэрхшээлтэй байдаг учир төрөөс тусгайлсан

ялгавартай бодлого явуулах хэрэгтэй.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд нь бусад иргэдтэй ижилхэн ажил хийж чаддаг бөгөөд бүр илүү

уйгагүй ажиллаж, хүчин чармайлт гаргадаг нь цөөнгүй. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд сурч

боловсрох, гар урлал хийх, массаж иллэг хийх, урлагын бүтээл туурвих, барилгатай холбоотой

ажил хийх, дохионы хэл заах, компьютерийн програмын ажил хийх чадвартай байдаг. Гагцхүү

хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд боломж олгоход төрийн зүгээс зөв зохистой бодлого явуулах

хэрэгтэй. Тухайлбал, японы хуулийн дагуу хөгжлийн бэрхшээлгүй хүн массаж иллэг хийж

болохгүй гэж заасан байдаг.

Зорилтот бүлгийн уулзалтын үеэр төрөөс хөгжлийн бэрхшээлийн төрөлд тохирсон тусгайлсан

ялгавартай бодлого нэвтрүүлэх хэрэгтэй гэдэг нь илэрхий байв.

Тухайлбал, тэргэнцэр хөлөглөсөн хүмүүст зөвхөн нэг газраас нөгөө газар хүрэх боломж олгох

тээврийн хэрэгсэл л хэрэгтэй байдаг. Хөгжлийн бэрхшээлийн иргэдийг ажилд авсан

байгууллагад төрөөс татаас өгөх хэрэгтэй (хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн үйл ажиллагааг

дэмжиж татвараас чөлөөлөх гэх мэт), эсвэл хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ажилд авах ямар

нэгэн хөшүүргийг ажил олгогчдод олгох цогц арга хэмжээг нэвтрүүлэх хэрэгтэй.

Дүгнэлт

Зорилтот бүлгийн уулзалтын оролцогчдын ихэнх нь одоо үйл ажиллагаагаа явуулж буй

боловсрол сургалтын байгууллагуудын чанар муу байна гэж тодорхойлсон. Хичээлийн

хоцрогдсон хөтөлбөр, багшлах арга барил, тоног төхөөрөмж, туршлагатай багш нарын

тоо хангалтгүй байгаа нь сургалтын чанарт сөргөөр нөлөөлсөн хэвээр байна. Эдгээр

бэрхшээл нь бага, дунд, ахлах сургууль, их дээд сургууль, техник-мэргэжлийн сургууль

зэрэг боловсролын бүх шатанд ижил тулгарч, эдийн засгийн хөгжилд саад болж байна;

Өндөр ур чадвартай мэргэжлийн боловсон хүчин дутагдалтай байгаа нь хувийн

хэвшлийн салбарыг хөгжүүлэхэд тулгарч буй гол саад болж байна гэж олон оролцогчид

тодорхойлсон . Шинэ техник, технологи, түүхий эд материал, суурь тоног төхөөрөмж

нэвтрүүлэх нь ажлын бүтээмжийг нэмэгдүүлж зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг хангахад

чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэж хувийн хэвшлийн төлөөлөл тэмдэглэж байв. Гэтэл тийм

шинэ техник, технологийг нэвтрүүлж, хүссэн түвшинд нэмэлт бүтээгдэхүүн





боловсруулж чадахуйц шинэ тоног төхөөрөмжийг ажиллуулж чадах мэргэжлийн

боловсон хүчин олдохгүй байна гэв. Тухайлбал ийм асуудлыг шийдвэрлэхдээ барилгын

салбар гадаадын ажилчдыг урьж ажиллуулдаг болсон байна.

Зөвлөмжүүд

Боловсролын салбарыг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэхийн тулд

хичээлийн хөтөлбөрийг шинэчлэн боловсруулах хэрэгтэй байна. Ажиллаж буй багш

нарыг дахин сургалтанд хамруулах оновчтой хөтөлбөр нэвтрүүлэх шаардлагатай. Шинэ

хичээлийн хөтөлбөр, багшлах арга барил нэвтрүүлэхийн сацуу сургалтын материалыг

сайжруулж орчин үеийн тоног төхөөрөмж ашиглах шаардлага зүй ѐсоор урган гарч

байна;

Зорилтот бүлгийн уулзалтын оролцогчдын хэлсэнээр техник-мэргэжлийн сургуулийн

төгсөгчид өнөөдрийн хөдөлмөрийн зах зээлд өрсөлдөж чадахын тулд сургалт

боловсролын байгууллагууд нь техник мэргэжлийн үндсэн хичээлийг компьютерийн

мэдлэг, англи хэлний мэдлэг, биеэ зөв авч явах хэвшил, сэтгэн бодох чадвар зэрэг уян

хатан ур чадвартай хослуулан хөгжүүлж чадахуйц иж бүрэн цогц хичээлийн хөтөлбөр

боловсруулж нэвтрүүлэх хэрэгтэй;

Сургууль болон үйлдвэрлэлийн хоорондын холбоог сайжруулах нь зүйтэй. Үүний нэг

арга нь одоо хэрэглэж байгаа үйлдвэрийн дадлагыг сайжруулах;

Үйлдвэрийн дадлагын нарийвчилсан хөтөлбөрийг бэлтгэж, хийх хугацааг тодорхой

тогтоож, сургуулиас нь зохих удирдамж, удирдлагаар хангах нь чухал;

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ажлын байраар хангахын тулд дараах зөвлөмжийг

боловсруулав. Үүнд: (1) тухайн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний онцлогт тохируулсан

тусгайлсан сургалт явуулах бодлого нэвтрүүлэх; жишээ нь, тэргэнцэр дээр байдаг хүнд

компьютерийн сургалт явуулах, хараа муутай хүнд массаж иллэг заах, сэтгэцийн

бэрхшээлтэй хүнд нэг төрлийн байнга давтагдах суурь хөдөлгөөн орсон үйл ажиллагаа

заах (тухайлбал картонон цаасаар хайрцаг хийх гэх мэт), сонсголын бэрхшээлтэй хүнд

гар урлал заах гэх мэт; (2) боловсрол олгох явцад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн

хэрэгцээг тусгасан байхыг хууль тогтоомжоор баталгаажуулах;

Жижиг үйлдвэрлэгчдэд болон үйлдвэрлэл, бизнесийн гараагаа эхэлж буй хүмүүст

зориулан бизнес болон үйлдвэр эрхлэх сургалтыг төрөөс зохион байгуулах нь зүйтэй;

Орон нутгийн сургалт боловсролын байгууллагууд нь тухайн бүс нутагт амьдардаг

ажилгүйчүүд болон бусад сонирхогч бүлгүүдэд зориулан зохих сургалт явуулахад нь

дэмжлэг үзүүлэх нь зүйтэй (тухайлбал гутал хийх, засварлах, ногоо тарих, цагаан идээ,

сүүн бүтээгдэхүүн боловсруулах, хүлэмж барьж ажиллуулах гэх мэт).





2. ДҮГНЭЛТ БА ЗӨВЛӨМЖ

Хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгааны үеэр хийсэн Монгол Улсын эдийн засгийн талаарх цуврал

шинжилгээ тайлан нь дүгнэлт гаргах гол үндэс, суурийг тавьж өгч байна. Манай багийн зүгээс

цаашид баримтлан санал болгож болох дэлгэрэнгүй үйл ажиллагааны цар хүрээг энэ дүр

зургаас тодорхой харж болно. Тайлан нэг бүрийн хураангуйг агуулсан хүснэгт бүхий Статистик

хавсралтууд нь цаашдын үйл ажиллагааны хүрээг хангах болно.

Сүүлийн жилүүдэд бусад улс орнууд үүний дотор шилжилтийн орнуудын адил Монгол Улсад ч

төрөлтийн түвшин буурсан байна; эмэгтэйчүүд гэр бүл болох, хүүхэд төрүүлэхээс өмнө

боловсролтой, албан тушаалтай болохыг хүсч байна. Үүний үр дүнд 2014 онд (болон ойрын

жилүүдэд) сургуулийн насны хүүхдийн тоо дунджаар 10 хувиар буурах төлөвтэй байна. Энэ

бууралт нь зарим аймгуудад тухайлбал, Дорнод болон Төв аймагт сургуулийн насны хүүхдийн

тоо дараагийн таван жилд 20-25 хувиар буурах магадлалтай байна. Бусад аймгуудад байдал

тийм ч их хүндээр тусахгүй, гэхдээ бүх аймгуудад бууралт ажиглагдаж болох бөгөөд харин

Улаанбаатар хотод хамгийн бага бууралттай байх төлөвтэй байна.

Ойрын жилүүдэд үргэлжлэх төлөвтэй байгаа энэ бууралт нь сургууль, боловсролын

үйлчилгээнд аажмаар өөрчлөлт оруулахыг шаардах болно. Нөгөө талаар энэ нь аймгууд дахь

сургуулиудын хувьд өөрсдийн чадавхи болон барилга байгууламжаа ашиглан өөр шинэ

чиглэлд ажиллахыг анхааруулах дохио бөгөөд өөрчлөлт хийх нөхцөл нь болж байна. Жишээ нь

орон нутгийн болон аймгуудын хандлагыг насан турш үргэлжлэн суралцах сургалтын зарчимд

хандуулахад чиглэсэн Сургууль-Үйлдвэрийн түншлэлийг буй болгоход анхаарлаа онцгойлон

хандуулах явдал юм.

Гадагшаа чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөн одоогоор аюул болохоор хэмжээнд хүрсэн гэж

харагдахгүй байна. Шилжилтийн эдийн засагтай орнуудын туршлагаас харахад эдийн засаг

шилжилтийн үед хэдийчинээ нээлттэй байна хүн ам тэр хэмжээгээр боловсрол эзэмжиж, олон

улсын ажиллагчдын урсгалд хязгаарлагдмал бус (хүлээн зөвшөөрөгдсөн бөгөөд улс төрийн

тогтвортой байдал баталгаажснаар) болж, тодорхой хугацааны туршид гадагшаа чиглэсэн

шилжилт хөдөлгөөн нэмэгддэг. Монгол Улсаас гадагшаа чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөн ойрын

жилүүдэд нэмэгдэнэ.

Монголын хот, аймаг хоорондын шилжилт хөдөлгөөний чиг хандлагын хувьд Улаанбаатар хот

руу чиглэсэн цэвэр шилжилт хөдөлгөөн ихсэх дүр зурагтай – буюу Монгол Улсын хэмжээнд

орлого ба амьдрах нөхцлийн хуваарилалтыг тэгш хүртээх хэмжээнд хүрэхгүй гэсэн үг юм.

Харин ч эдийн засгийн боломж болоод ажлын байр нийслэл хотод олж болно гэдгийг харуулж

байна. Нөгөө талаар Өмнөговь болон Орхон аймгуудад ирэх жилүүдэд цэвэр шилжилт

хөдөлгөөн нэмэгдэхээр байна.

Монголын нэг хүнд ногдох ДНБ нь жишиг харьцуулалт хийж буй улс орнуудтай харьцуулахад

харьцангуй доогуур бөгөөд эдийн засгийн хурдцаа нэмэгдүүлэх шаардлагатайг харуулж байна.

Өсөлтийн түвшинг нэмэгдүүлэхийн тулд хүний нөөцөд чиглэсэн хөрөнгө оруулалтыг шууд хийх

шаардлагатай байгааг мөн харуулж байна.

Зарим аймгуудын хувьд бусад аймгуудаас илүү орлого олж байна. Үүний нэг жишээ Орхон

аймаг юм.

Монгол Улсын 22 аймаг/хотоос 15 аймаг нь улсын дунджаас доогуур орлоготой байгаа нь

эмзэглүүштэй асуудал болж байна. Тухайлбал Дорноговь болон Говьсүмбэр аймгуудын орлого

улсын дунджийн гуравны нэгтэй тэнцэж байна. Говьсүмбэр аймгийн хувьд бидэнд байгаа





мэдээлэл баримтаас харвал эдийн засгийн хөгжил нь маш сөргөөр гарах магадлал өндөр

байна.

Орлогын жигд бус хуваарилалт эсвэл үндэсний орлогод оруулах хувь нэмрийн нийтлэг дүр

зураг нь Монгол Улсын аймгууд дунд орлого хуваарилах ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулах

шаардлагатай байгааг харуулж байна. Монголын хот, аймгуудад харилцан адилгүй байгаа

жигд бус үйлдвэрлэл болон тэгш бус орлогын хуримтлал нь дотоодын шилжилт хөдөлгөөнөөр

дамжин хүн амын байдалд өөрчлөлт ороход хүргэж болох талтай. Иймээс тэгш бус байдал нь

аймаг хооронд орлого хуваарилах ерөнхий нөхцөл нь болж байна.

Худалдааны тэнцэл алдагдалтай гарч байна. Монголын эдийн засаг хэтэрхий нээлттэй байгаа

нь даяарчлагдаж буй эдийн засгийн нөхцөлд эмзэгээр тусч болно. Гэхдээ, нээлттэй эдийн засаг

нь экспортын салбарыг дэмжихэд чиглэсэн арга хэмжээний үр дүнд гадаад худалдааг

нэмэгдүүлэх боломж олгодог. Мэргэжлийн ур чадвар болон оюун ухаан шингээсэн үйлдвэрлэл

ба борлуулалтыг шаарддаг технологи, чанар, загвар, дизайн, барааны тэмдэгттэй болох

замаар Монголын бүтээгдэхүүнийг гадаадын зах зээлд гаргах арга хэрэгсэлд хөрөнгө оруулах

нөхцлийг хангах нь гол асуудал болж байна.

Иймд хөрөнгө оруулалтын гол чиглэл нь Монголын бүтээгдэхүүнийг гадаадын хэрэглэгчдэд

хүргэж чадах ур чадварт хөрөнгө оруулалт хийх өөрөөр хэлбэл, дээд боловсрол (худалдааны

олон улсын эрх зүйч, эдийн засагчид, үйдвэрлэлийн менежер, PR мэргэжилтэн болон төстэй

мэргэжилтэн) болон МСҮТ (гадаад хэл, борлуулалтын менежер, эдийн засаг болон нягтлан

бодох, PR гэх мэт өндөр ур чадвар) болно. Өндөр ур чадвартай мэргэжилтнүүд ихээхэн

шаардлагатай байгаа талаар Зорилтот бүлгийн уулзалтад оролцогчид тусгайлан онцолж байв.

Мэдээжээр, Монгол Улс Азийн соѐлтой гүнзгий холбоотой бөгөөд дэлхийн энэ бүс нутаг дахь

улс орнуудтай худалдааны өргөн харилцаатай. Гэхдээ Европ болон хойд Америкийн улс орнууд

Монголын бүтээгдэхүүнийг худалдан авах боломж байгаа гэдгийг дурьдахад таатай байна.

Экологийн цэвэр хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл, хүнсний үйлдвэрлэлийг урамшуулахад анхаарал

тавихын тулд Монгол Улсын хөдөө аж ахуйн салбарын бүтээгдэхүүний чанарыг дээшлүүлэх зах

зээлийн стратегиа өөрчлөх хэрэгцээ шаардлага байгааг харуулж байна.

Хүнсний бүтээгдэхүүний экспортын хэмжээ Монгол Улс дахь сайн чанарын бүтээгдэхүүнтэй

харьцуулахад бага. Хөдөө аж ахуйн салбарыг экологийн цэвэр аж ахуй хөтлөх болон дэлхийн

зах зээл дээр эрэлт хэрэгцээ нь нэмэгдэж байгаа, олдоц багатай хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэхэд чиглэсэн хөрөнгө оруулалтын стратеги хэрэгжүүлэн хялбархан урамшуулан

дэмжиж болно. Монгол Улсын хувьд хүнсний үйлдвэрлэлд хөрөнгө оруулалт хийх зөв суурь

байгаа нь ажиглагдаж байна.

Ерөнхийдөө Монгол Улсын эдийн засгийг түүхий эдийн дэлхийн үнэ дэхь хэлбэлзлээс

хамааралтай болгож байгаа эцсийн бүтээгдэхүүний анхан шатны үйлдвэрлэл их, бага

хэмжээгээр Монгол Улсад бий болж байгаа нь харагдаж байна. Эцсийн бүтээгдэхүүнд хийх

хөрөнгө оруулалтанд анхаарах стратеги боловсруулж, Монголын эдийн засгийг дэлхийн зах

зээлийн үнийн нөлөөлөлд бага өртөж байх нөхцлийг хангах нь зүйтэй гэж санал болгомоор

байна. Гэхдээ үүнийг хийхийн тулд хүний нөөцийн хөрөнгө оруулалт, боловсрол, хүний

нөөцийн стратеги болон цаашлаад микро түвшинд бизнес төлөвлөгөө боловсруулахад хүчин

чармайлт гаргах хэрэгтэй.

Хөдөлмөрийн зах зээлийн талаарх олон улсын жишиг харьцуулалтын судалгаа нь үндсэндээ

аргачлалын зөрүүгээс шалтгаалан зарим нэг талаар төөрөгдүүлэх хандлагатай байдаг нь

ажиглагддаг. Ихэнх тохиолдолд судалгааны нарийвчлал нь Монгол Улсын статистикийн тоо

баримтыг найдвартай болгох шаардлагатай байгааг харуулж байна. Энэ зөвлөмжийг Үндэсний





Статистикийн Хорооны чадамжийг дээшлүүлэхийн тулд хөрөнгө оруулалт хийх замаар

хэрэгжүүлж болно.

Цаашлаад, энэ судалгаа нь Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам, Хөдөлмөрийн төв бирж

(ISCO-ийн ангилалын түвшинд ажлын байр болон ажилгүйчүүдийг кодлох)-ны дотор

захиргааны тайланг бүртгэхтэй холбоотой ноцтой асуудал байхад, нөгөө талаар Боловсрол,

соѐл, шинжлэх ухааны яам (мэдээлэл байхгүй, ихэнх өгөгдөл нь зөвхөн боловсролын үйлчилгээ

болон түүний үр ашгийн талаар хэсэгчилсэн дүр зургийг өгч байна)-нд бас асуудал байна.

Улсын бүхий л бүртгэлийг шинэчлэх төлөвлөгөө боловсруулахыг зөвлөж байна; ингэхгүй бол,

үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг хийх утга учиргүй болж байна. Эндээс захиргааны тайланг

хичнээн сайн хийсэн ч хүн амын талаарх орон нутгийн амин чухал статистик тоо баримтын

бүртгэл тархай бутархай байх төлөвтэй гэж харагдаж байна.

Гэсэн хэдий ч энэ судалгаа нь хөгжилтэй улс орнуудад огтхон ч байдаггүй хөдөлмөр

эрхлэлтийн бүтэц Монгол Улсад байгаа бөгөөд цалин ба цалинтай ажилчдын хувь ихээхэн

доогуур байгааг харуулж байна. Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдээс гадна гэр бүлээрээ

ажиллагчдын хувь нь харьцангуй өндөр байна. Ялангуяа Европ дахь шилжилтийн эдийн

засагтай бусад орнуудын туршлагад түшиглэн хэлэхэд хэдийгээр Монгол орчин үеийн чинээлэг

улс байгуулах замаа яаж сонгохоос хамаарах ч гэсэн ойрын жилүүдэд цалин ба цалинтай

ажилчдын хувь өснө гэж хэлэх нь зүйтэй юм. Хэрэв Монгол Улс хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл

эрхэлдэг мал аж ахуйгаас хамааралтай байх юм бол мэдээжийн хэрэг одоогийн байдал хэвээр

үргэлжлэх болно. Хэрэв албан бус салбар Монголын эдийн засагт чухал ач холбогдолтой

хэвээр байвал хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдийн хувь өндөр байх болно.

Нөгөө талаар, уул уурхайн салбар аж үйлдвэрийн салбарын нэгэн адил Монгол Улсын ажиллах

хүчний сонирхлыг эзэмдэхийн хэрээр цалин ба цалинтай ажилчдын хувь нэмэгдэнэ гэсэн үг.

Монгол Улс өөр нэгэн салбарыг жишээлбэл, хүнсний боловсруулах үйлдвэрлэл бий болгохыг

дэмжье гэсэн тодорхой сонголт хийвэл үүнтэй адил зүйл тохиолдоно. Эцэст нь хэлэхэд

нийгмийн түншүүд орчин үеийн хөдөлмөрийн зах зээл болон орчин үеийн чинээлэг нийгэм

улсыг байгуулахад хэдийчинээ нөлөө үзүүлнэ хөдөлмөр эрхлэлтийн бүтэц нь жишиг

харьцуулалтад хамааруулсан Европын улс орнуудтай төдийчинээ адилхан болно гэсэн үг.

Ойрын жилүүдэд гаргах улс төрийн шийдэл Монгол Улсын хувьд чухал байх болно.

Хөдөө аж ахуйн салбар нь Монгол Улсын хувьд ач холбогдолтой болохыг энэ судалгааны явцад

онцолж өгсөн. Энэ салбар дахь хөдөлмөр эрхлэлт бусад орнуудтай харьцуулахад тогтвортой

бөгөөд өндөр байгааг харуулж байна. Монголын хөдөө аж ахуйн салбарт бүтцийн өөрчлөлт

хийх ѐстой гэдэг дүгнэлт хийж байна.

Хоѐрдогч томоохон салбар нь Худалдаа бөгөөд нийт ажиллагсдын 16 орчим хувийг эзэлдэг,

харин уул уурхайн салбар ач холбогдлоор харьцангуй бага, нийт хөдөлмөр эрхлэгчдийн 2-3

хувийг эзэлдэг. Уул уурхайн салбар нь Монгол Улсыг бусад улс орнуудтай харьцуулахад илүү

давуу байдалтай болгож байна. Уул уурхайн салбарт ажиллагсдын тоо 2000 оноос хойш

ихээхэн өссөн бөгөөд ойрын жилүүдэд бас дахин нэмэгдэх хандлагатай байна.

Монголын хот болон аймгуудыг судлах үед энэ дүр зураг өөрчлөгдөж байна. Уул уурхайн

салбар нь Орхон болон Говьсүмбэр аймгууд дахь хөдөлмөр эрхлэлтийн хувьд ихээхэн чухал ач

холбогдолтой байхад аж үйлдвэр, худалдаа болон зочид буудал ба нийтийн хоолны салбар нь

Улаанбаатар хот болон Дархан Уул аймгийн хувьд ач холбогдолтой байна. Бусад аймгуудын

хувьд хөдөө аж ахуйн салбар бүрэн давамгайлж байна.

Эмэгтэйчүүд төрийн байгууллага болон үйлчилгээний салбарт ажиллах сонирхолтой байх нь

ойлгомжтой. Тиймээс уул уурхайн салбар эмэгтэйчүүдийг олноор нь татаад байхгүй; энэ





салбарын нийт ажиллагсдын зөвхөн 33 хувь нь эмэгтэйчүүд (тийм ч учраас уул уурхайн салбар

дахь эмэгтэй ажилчдын хувь хамгийн доогуур) байдаг.

Аймгууд дахь дүр зураг өөр өөр байгаа нь хүний нөөцийг хөгжүүлэх талаар төрөл бүрийн, олон

талт арга хэмжээ авах шаардлагатай болохыг харуулж байна. Анхаарлаа орон нутгиийн давуу

тал болон боломжийг сайжруулахад хандуулах хэрэгтэй нь ойлгомжтой билээ. Орчин үеийн

чинээлэг нийгэм байгуулах явцдаа Монгол Улсын ажил мэргэжлийн болон эдийн засгийн дэд

бүтцийг өөрчлөх шаардлагатай байгааг гол гол шийдвэр гаргагч нар анхаарах ѐстойг онцолж

байна.

Хөдөө аж ахуйн салбар давамгайлсан аймгуудад өөрчлөлт хийх нь хүндрэлтэй гэдэг нь

ойлгомжтой (шилжилтийн эдийн засагтай орнуудын туршлагаас харахад), учир нь үеэс үе

дамжсан хөдөлмөр эрхлэлтийн бүтцийн хэв загварыг эвдэхэд хэтэрхий мэдрэмтгий байдаг.

Монгол Улсад ажилгүйдэл нас хүйс ялгахгүйгээр бүгдийг хамарч байна. Гэхдээ залуучууд ба

шинэхэн төгсөгчдөд халгаатай. Ажилгүйдэл 20—29 насныхны дунд өндөр бөгөөд аймаг бүрээр

харилцан адилгүй.

Залуучуудын ажилгүйдлийн түвшин нь нийт ажилгүйчүүдтэй харьцуулахад харьцангуй өндөр

байна. Иймээс сургууль төгссөний дараа ажил олоход хүндрэлтэй болох хандлагатай болж,

бүхний сайн мэдэх аргаар шийдвэрлэхэд хүндрэлтэй болж байна. Үүнийг нийгмийн түнштэйгээ

хэлэлцэх ѐстой. Учир нь ийм механизмгүйгээр боловсролын бүхий л төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд

төвөгтэй болгож байгаа юм.

Ажиллах хүчний талаарх хоѐр судалгааны хооронд Монгол Улсад ажилгүйчүүдийн тоо 14.7

хувь буюу 13372 хүнээр нэмэгдсэн байна. Аймгуудын түвшинд авч үзвэл хамгийн их нэмэгдсэн

газар бол Хэнтий аймаг бөгөөд 4 дахин өссөн байна. Ажилгүйчүүдийн тоо Хэнтий аймагт 3300

хүнээр нэмэгдсэн нь ямар нэг хэмжээгээр бусад аймаг дахь бууралттай холбоотой ба

Улаанбаатар хотод ажилгүйчүүдийн тоо 10600 нэмэгдсэн нь Монголын нийт ажилгүйчүүдийн

тоо өсөх гол шалтгаан нь болсон байна. Орхон аймагт ажилгүйдлийн түвшин өндөр буюу

эрэгтэйчүүд ба эмэгтэйчүүдийн хувьд адилхан 30 хувь байна.

Энэ судалгаа дээд сургууль төгсөгчдийн дунд ажилгүйдлийн түвшин харьцангуй өндөр байгааг

харуулж байна. Нарийн мэргэжлийн боловсролтой төгсөгчдийн хувь өндөр байгаа нь олон

улсын хэмжээний асуудал болж байна. Энэ дүр зураг нь санаа зовоосон зүйл гэхдээ оюутнууд

мөн дээд сургуульд болон МСҮТ-д элсэгчдэд хачин жигтэй дохио өгч байгаадаа биш юм.

Төгсөгчид сургууль төгсөөд удалгүй ажлын байртай болж байх тал дээр онцгой арга хэмжээ

аваасай гэсэндээ аминчлан зөвлөж байгаа юм.

Хөгжилтэй бусад орнуудын адил Монгол Улсад төгсөгчидийг сургууль төгсөнгүүт ажилтай

болгодог улс төрийн санаачилга гаргаасай гэж зөвлөх байна. Хэрэв хөдөлмөрийн зах зээлийн

хувьд оруулсан хөрөнгө оруулалтыг ашиглаж чадахгүй байх юм бол удаан хугацааны турш

боловсролоо санхүүжүүлэх нь энгийнээр хэлэхэд тухайн орны хувьд хэтэрхий үрэлгэн байна

гэсэн үг.

Дээд сургууль төгссөн ажилгүйчүүд голдуу нийслэл Улаанбаатар хотод байгаа ба бусад аймаг,

хотод харьцангуй цөөн тоогоор байна. Нарийн учир шалтгааныг олохын тулд мөшгөх судалгаа

хийж, тэнцвэргүй байгаа хэсгийг зорилтот судалгаатай уялдуулах (өөрөөр хэлбэл, тодорхой

салбар ба аймаг/хот/бүс дэхь онцлог ажил мэргэжилд чиглэсэн сургалтын хэрэгцээ

шаардлагын шинжилгээ) шаардлагатай.

Монгол Улсад бүтээмж нь санаснаас илүү хурдацтайгаар нэмэгдэхгүй байна. Энэ нь Монгол улс

ихэнх хугацаанд бусад орнуудын ард хоцорч байгааг ерөнхийдөө харуулж байна. Ихэнхи





аймгуудад бүтээмжийн ялгаа их байна. Нийслэл Улаанбаатар хотод 64 хувь байгаа нь улсын

дунджаас дээгүүр байгаа боловч ДНБ-нд нийслэлийн эзлэх жингээр бүтээмжийн дунджийг

тогтоодог гэдгийг бодолцох хэрэгтэй. Сүхбаатар аймгийн хувьд энэ үзүүлэлт улсын дунджаас

дээгүүр байна.

Дорноговь аймаг энэ үзүүлэлт улсын дунджийн 23 хувьтай, Өмнөговь аймаг 90 хувьтай байна.

Ихэнх аймаг, хот улсын дунджийн 30-50 хувийн хооронд байна.

Бүхий л салбарт бодит цалин бүтээмжээс илүү хурдацтай өссөн бөгөөд Монголын

бизнесийнхний хувьд худалдааны нөхцөл ихээхэн доройтож байна гэсэн үг юм.

Монгол Улсад 2005-2009 оны хооронд бодит цалингийн хэмжээ бүх салбар болон ажил

мэргэжлийн бүлгээр өссөн байна. Үл хөдлөх хөрөнгө ба бизнесийн бусад үйл ажиллагаа 2005

оноос хойш 366 хувиар буюу хамгийн ихээр өссөн байхад зочид буудал ба нийтийн хоолны

газар хамгийн багаар буюу 2005 оны түвшинтэй харьцуулахад 225 хувиар өссөн байна.

Мэргэжлийн зарим бүлгийн хувьд 2005 онтой харьцуулахад 5 дахин өссөн тухайлбал, хууль

тогтоогчид, засгийн газрын ахлах албан тушаалын ажилтан, менежер болон уул уурхай, хөдөө

аж ахуйн техникийн болон туслах багш нар, уул уурхайн конторын ажилтан, дархан, үл хөдлөх

хөрөнгийн худалдаа эрхлэгчид, бизнесийн бусад үйл ажиллагаа эрхэлдэг хүмүүс багтаж байна.

Нөгөө талаар дархан болон холбогдох мэргэжил, санхүүгийн зуучлагчийн үйл ажиллагаа

эрхлэгчид, хөдөө аж ахуйн мэргэжилтэй ажилчид, төрийн байгууллага, батлан хамгаалах ба

нийгмийн даатгалын ажилтнууд 2005 онтой харьцуулбал цалин нь буурсан байна. Гэсэн хэдий

ч мэргэжлийн бүхий л бүлгийн цалингийн хэмжээ үнийн инфляцитай харьцуулахад өссөн

байна.

Хууль тогтоогчид, засгийн газрын ахлах тушаалын ажилтан ба менежер, төрийн бус

байгууллагын болон туслах мэргэжилтэн нар эдийн засгийн бүх салбарын дунджаас дээгүүр

цалин авч байгаа ба ихэнхи салбар дахь техникийн ажилтан, туслах мэргэжилтэн нарын хувьд

ч мөн адил байна.

Эмэгтэйчүүдийн цалингийн дундаж эрэгтэйчүүдийн цалингийн дунджаас доогуур байна. Энд

бусдаас онцлох ганц салбар нь үл хөдлөх хөрөнгө ба түүнтэй адилтгах бизнесийн ажиллагаа

эрхэлдэг салбар бөгөөд эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс дунджаар 4 хувиар илүү цалин авч байна.

Жендерийн цалингийн зөрүү тээвэр, харилцаа холбооны салбар дахь энгийн ажилчдын хувьд

60 хувиас эхлээд боловсролын салбарын туслах ажилтны зөрүү 124 хувийн хооронд хэлбэлзэж

байна.

Цалингийн талаарх судалгаа нь тодорхой дүгнэлт гаргах боломж өгөхгүй байна. Цалин бүх л

түвшинд инфляциас тэр байтугай Монгол Улсын бүтээмжийн түвшнээс ч илүү хурдацтайгаар

өсч байна.

Хэдийгээр чиг хандлага болон төсөөллийн үнэ цэнийг бууруулж байгаа ч олон улсын

туршлагад суурилсан энэ дүр зураг нь ойрын жилүүдэд өндөр цалинтай байгаа уул уурхайн

салбар дахь цалингийн түвшин (уул уурхайн салбарт эмэгтэйчүүд олноор ажилладаггүй учир

Монгол Улс дахь жендерийн цалингийн зөрүүг нэмэгдүүлнэ) санаанд оромгүй хэмжээгээр

нэмэгдэнэ гэдгийг сануулж байна.

Юуны түрүүнд санхүүгийн зуучлал болон барилгын салбарт огцом өсөлт гарч, цаашлаад үл

хөдлөх хөрөнгийн (үндсэндээ Улаанбаатар хотод) салбарт ажиллагсадын цалин ерөнхийдөө

нэмэгдэх төлөвтэй байна.





Уул уурхайн салбар нь өөр өөр газар нутагт байрладаг тул орлогын түвшин Монголын нийт

аймгуудад харьцангуй муудах төлөвтэй байна. Харин Улаанбаатар хотод өөр бусад олон

салбар байдаг тул байдал бусад аймгаас давуутай байна.

Барометрийн судалгаа нь Монголын эдийн засгийн үндсэн 11 салбарын 1300 орчим үйлдвэр,

байгууллагыг хамарсан. Түүвэрлэлтэнд Монголын нийт үйлдвэр, аж ахуйн газрын 3.6 хувийг,

хамгийн сонирхолтой нь эрэлт хэрэгцээний талаарх судалгаанд Монголын нийт ажиллагчдын

17 хувийг хамруулсан байна.

Ерөнхийдөө, энэ судалгааг бусад орнууд үүний дотор Латви, Литви, Польш, Унгар, Румын,

Болгар, Серб, Хорват, Босни-Герцеговин болон Турк зэрэг зүүн европын шилжилтийн эдийн

засагтай орнуудад ашигладагтай адил арга техникийг хэрэглэн бүрэн дүүрэн гүйцэтгэсэн

болно.

Энэхүү судалгаагаар Монголын нийт ажил олгогчдын 75 хувь нь Барометрийн судалгааг дахин

хийлгэх сонирхолтой байсныг тодорхой харуулж байна. Судалгааны явцад боловсруулсан

техникийн чанартай тайлбар зөвлөмжийн дагуу судалгааг тогтмол хийж, ач тусыг нь ажил

олгогчдод мэдрүүлэх эсэх нь орон нутаг, аймгийн болон үндэсний хэмжээний сонирхогч

талуудаас хамаарах юм.

Монголын ажил олгогчид ойрын зургаан сард тогтмол хөдөлмөр эрхэлдэг хүмүүсийн тоо

дунджаар 3.1 хувиар нэмэгдэнэ гэж тооцоолж байна. Гэхдээ зарим салбар дахь хөдөлмөр

эрхлэлт бусдаасаа илүү нэмэгдэх төлөвтэй байна. Хөдөө аж ахуй, барилга болон худалдааны

салбар дахь өсөлт дараагийн 6 сард хоѐр оронтой тоонд байх хандлагатай байна.

Монгол дахь хөдөлмөр эрхлэлтийн өсөлтөнд хэлбэлзэл байх төлөвтэй байна. Улаанбаатар

хотын ажил олгогчид хөдөлмөр эрхлэлтийг 4 орчим хувиар өснө гэж байхад бусад аймгууд

дахь ажил олгогчид арай аядуу хүлээлттэй байна. Зүүн бүсийн ажил олгогчид зургаан сарын

турш нийт аймгууд дахь хөдөлмөр эрхлэлт хамгийн доогуур буюу нэг хувиас бага байна гэж

үзэж байна. Зургаан сарын туршид хэрэгцээтэй нийт ажилчдын тоо 4.9 хувь буюу 32000

ажилчид (түр болон байнгын ажлын байртай байх) байна.

Монголын ажил олгогчид жилийн дотор хөдөлмөр эрхлэлт 3.5 хувиар өсөх буюу хөдөлмөрийн

зах зээл дээрх нэмэлт ажлын байр тогтмол ажилтай байх хүмүүсийн тоо 17500 хүнтэй тэнцэх

хэмжээгээр нэмэгдэнэ гэж төлөвлөж байна.

Хөдөлмөр эрхлэлтийн өсөлт нь хөдөө аж ахуйн салбарт 22.5 хувь (2300 хүнээр), худалдааны

салбарт 9.5 хувь (4300 хүнээр), зочид буудал ба нийтийн хоолны газруудад 7.8 хувь (678

хүнээр) нэмэгдэх төлөвтэй байна. Энэ удаад төвийн бүсийн ажил олгогчид хөдөлмөр

эрхлэлтийг 4.3 хувь (9818 хүнээр) өснө гэж тооцолж байна. Гэхдээ, нийслэл Улаанбаатар хотод

хамгийн өндөр буюу абсолют тоогоор 10500 (бараг 4 хувь) хүнээр нэмэгдэх төлөвтэй байна.

Судалгааны чиг хандлагаас харахад барилга, тээвэр болон аж үйлдвэр дэхь хөдөлмөр эрхлэлт

шилжилтийн эдийн засагтай орнуудтай харьцуулбал мөн өсөх хандлагатай байна. Аж үйлдвэр

нь хүний нөөцөд хөрөнгө оруулалт хийх замаар Монголын бүтээгдэхүүнийг гадаадын зах зээлд

гаргах арга замыг хайж олбол Монгол Улсын биеэ даах чадвар мэдээж сайжирна.

Орчин үеийн чинээлэг нийгэм байгуулах болон Монголын иргэдийн амьдралын түвшинг

сайжруулах талаар улс төрийн шийдвэр гаргавал улсын болон эрүүл мэндийн салбарын хувьд

өсөх төлөв байна.

Судалгаанаас харахад ойрын саруудад 7578 шинэ ажлын байрын эрэлт байгаа, үүнээс хамгийн

их шаардлагатай байгаа 20 ажил мэргэжлээр 4488 хүн буюу нийт зарласан орон тооны 59 хувь

болж байна. Эрэлттэй байгаа эдгээр 20 ажил мэргэжлээс наад зах нь 8-н уул уурхай эсвэл





барилгын салбартай холбоотой бөгөөд түүний цаана хүлээн зөвшөөрсөн 2480 ажлын байр

буюу ойрын саруудад эрэлттэй байх хандлагатай байгаа нийт ажлын байрны 33 орчим хувьтай

тэнцэж байна. Мэдээжийн хэрэг, энэ нь хоѐр салбарын хүрээнд шийдвэртэй арга хэмжээ авахыг

шаардаж байна. Статистик хавсралтад ойрын үед шаардлагатай ажлын байрны талаар

дэлгэрэнгүй тодорхойлсон болно.

Барилгын салбартай холбоотой ажил мэргэжил (өнгөлгөөчин, модон эдлэлийн мужаан,

сантехникч, цахилгаанчин, гагнуурчин, өрлөгчин болон бетончид), үйлчилгээний салбарын

ажил мэргэжил (тогооч, зочид буудлын хүлээн авагч болон зөөгч), уул уурхайн инженер,

автомашины механикч, болон автобус, хүнд даацын тэрэгний жолооч нар ажил олгогчдын дунд

хамгийн их эрэлттэйд тооцогддог байна.

Ажил олгогчид техникийн ур чадвартай ажилчдаас гадна бусад ур чадвар эзэмшсэн хүмүүс

хайж байна. Хамгийн их шаардагддаг ур чадварын дотор: харилцааны соѐл,

компьютер/техникийг ашиглах чадвар, гадаад хэлний чадвар (ялангуяа үйлчилгээний

салбарт), хүнтэй харьцах чадвар, зарим ажил мэргэжлийн хувьд бусдыг дагуулах/удирдах

болон багаар ажиллах чадвар орж байна. Үүнээс гадна хувь хүний эерэг зан чанар болох

шударга байх, хариуцлага хүлээх чадвар, уян хатан байдал, хариуцлагатай байх болон

ажилдаа хандах эерэг хандлагатай хүмүүсийг ажил олгогчид хайдаг байна.

Сэтгэл түгшүүлэх зүйл байна. Хөдөлмөрийн зах зээлийн цогц судалгааны тайланд гарсан

хөдөлмөрийн зах зээлийн чиг хандлагын судалгаа нь ажил олгогчдын зүгээс хөдөө аж ахуйн

салбарт гарах хөдөлмөр эрхлэлтийн томоохон өсөлтөнд болгоомжтой хандахыг сануулж байна.

Олон улсын жишиг хандлагын судалгаанаас харахад шилжилтийн эдийн засагтай ихэнх

орнуудын хөдөө аж ахуйн салбарын хөдөлмөр эрхлэлтэнд томоохон бууралт гарсныг бид

мэднэ.

Хөдөө аж ахуй дахь хөдөлмөр эрхлэлт янз бүрийн шалтгаанаар буурч болно, тухайлбал,

үйлдвэрлэлийн үр ашгаа нэмэгдүүлэхийн тулд өндөр бүтээмжтэй үйлдвэрлэлд шилжих, бусад

салбар дахь ерөнхий орлого өндөр болсноос шилжих гэх мэт. Иймээс шилжилтийн үеийн

үндсэн онцлог нь хөдөө аж ахуйн салбараас эдийн засгийн бусад чухал салбарууд руу

ажилчдыг шилжүүлэх явдал юм.

Хэрэв энэ үзэгдэл Монгол улсад байх ѐстой бол – энэ үзэгдэл ирж байгааг харуулах зарим нэг



Нэг шалтгааныг нь хөдөө аж ахуй салбарт ажиллаж байгаа ажил олгогчид өөрчлөлтийг сайн

мэдрээгүй, харин ч ойрын жилүүдэд уламжлалт үйлдвэрлэл хэвээрээ байна гэж үзэж байгаатай

холбож болно. Өөр нэг шалтгаан нь албан бус салбар дахь хөдөлмөртэй холбоотой байж

болно.

Гэхдээ дахин хэлэхэд ХЗЗЦС-ны чиг хандлагын шинжилгээнд тусгагдаагүй боловч дээрх эерэг

хандлага нь үндэстэй байж болно. Иймд энэ судалгаанаас гарсан үр дүнг баталгаажуулахын

тулд орон нутгийн түвшинд хөдөө аж ахуйн салбарын ажиллагаанд үнэлгээ хийхийг онцлон

зөвлөж байна. Барометрийн судалгаагаар үйлдвэрүүдэд хүрч очиж ажиллах төлөвлөгөө

хэрэгжүүлэхийг мөн зөвлөж байна.

Тэр талаас авч үзэхэд ХАА-н салбарыг тухайн орон нутгийн түвшинд байнга судалж,

Барометрийн судалгааны хүрээнд аж ахуйн нэгжээр очиж судлах зөвлөмж гаргаж байна.

Ажилчдын хомсдлоос үүдэлтэй дарамтыг хохирсон үйлдвэрүүдийн тоогоор хийсэн судалгаа нь

Монголын үйлдвэрүүдийн төлөөлөл болж түүвэрлэлтэнд хамруулсан нийт үйлдвэрүүдийн 13





хувь нь ажилчдын хомсдлоос болж хохирсон болохыг харуулж байна. Ялангуяа уул уурхайн

салбар үүнд ихээхэн өртсөн. Нийт байгууллагын 58 хувь нь хөдөлмөрийн хомсдолд шууд орсон

байна.

Эрэлт хэрэгцээтэй хүмүүсийн тооны талаарх судалгаагаар ажилчдын хомсдолд өртсөн

байгууллагууд дахь алдагдсан боломжийг тэдгээрийн одоогийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувиар

үзүүлэн нийтлэг дүр зургийг харуулсан байна. Энэ судалгаа нь Монголын хөдөлмөрийн зах зээл

нь одоогийн түвшингөөр тооцвол, 11.3 хувиар дээгүүр байх боломжийг алдсаныг харуулж

байна. Хэрэв сонирхогч талууд хөдөлмөрийн зах зээл дээрх тэнцвэргүй байдлыг хугацаанд нь

мэдэрч, зассан бол энэ байдлаас зайлсхийж болох байсан. Мэдээжийн хэрэг 11.3 хувь гэдэг бол

их тоо.

Ялангуяа, боловсрол, барилга болон хөдөө аж ахуйн салбар их өртсөн байна. Бусад салбар

гэвэл аж үйлдвэр, худалдаа, тээвэр болон үйлчилгээний салбарууд дээрх хомсдолд өртсөн

байна.

Боловсролын үйлчилгээний талаарх судалгаа нь бусад орнуудтай тухайлбал, Европын орнууд

болон Чили улстай харьцуулахад Монгол улс дахь МСҮТ-дийн элсэлт хувь ихээхэн доогуур

байгааг харуулж байна. Европын Холбооны орнууд үүний дотор Европын Холбоонд элсэхээр

зэхэж байгаа хоѐр орныг энэ судалгаанд багтаасан шалтгаан нь эдгээр орнууд дахь МСҮТ-дийн

элсэлтийн хувь өндөр байдаг, нөгөө талаар Европын Холбооны хэмжээнд МСҮТ нь дээгүүр

тавигддаг салбартай холбоотой. МСҮТ-тийг сонгосон элсэгчдийг урамшуулж байх нь зүйтэй

юм.

Мэргэжлийн сургуулийн нийт оюутнуудын тоон дахь дээд боловсрол болон МСҮТ-ийн

оюутнуудын харьцаа 2009/2010 онд 78.7/21.3 хувь хэмжээнд байна. Нийт оюутнуудын тоонд

эзлэх МСҮТ-ийн оюутнуудын харьцаа нь 2004 оноос аажмаар нэмэгдсээр байна.

Бүрэн дунд сургууль төгссөний дараа МСҮТ-үүдэд элссэн нийт оюутнуудын хувь нь 2009-2010

оны бүх оюутнуудын зөвхөн 30 хувийг эзэлж байна. Мэдээжийн хэрэг эдгээр сургуулийн

оюутнууд МСҮТ-ийн оюутны сарын тэтгэмжийг авч МСҮТ-ийг бүрэн дунд сургууль болон

цаашлаад дээд боловсрол эзэмших арга хэрэгсэл болгон ашиглаж байна. Маш өндөр

мэргэжлийн ур чадвартай ажилчдыг бэлтгэхийн тулд энэ чиглэлийг өөрчлөх хэрэгцээ

шаардлага гарч байна.

Монгол улс дахь мэргэжлийн боловсролын үйлчилгээнд шинжилгээ хийсний үндсэн дээр

дараах дүгнэлтийг хийж болно:

Сургалтын хөтөлбөрийг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт шаардлагад нийцүүлэх нь зүйтэй.

Хөтөлбөрийн агуулгыг ажил мэргэжил болон ур чадварыг ажил олгогчдын шаардлагад

нийцүүлэх, хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээлэлд үндэслэн ирээдүйн хэрэгцээг тодорхойлохын

тулд төлөвлөж байх.

Мэргэжлийн сургуулийг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд ойртуулахын тулд дараах ажлыг нэн

даруй хийх шаардлагатай:

• Сургуулиудыг салбар болон орон нутгийн хэрэгцээ шаардлагад үндэслэн

төрөлжүүлэх;

• Чанарын болон тоон судалгааг тогтмол хийх;

• Янз бүрийн түвшний боловсролыг үргэлжлүүлэн хөгжүүлж уялдуулах;

• Тэргүүний технологийн дэвшлийг эзэмших чадвартай техникийн мэргэжлийн

ажилчдыг бэлтгэхийн тулд боловсролыг дэмжих;





• МСҮТ болон коллежийг жилийн турш элсэлт авдаг, ажил олгогчдын хүссэн

мэргэжлийн ажилчдын эрэлт хэрэгцээг хангахын тулд уян хатан байлгах;

• Хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээллийн систем байгуулж, хөдөлмөрийн зах зээлийн

эрэлт ба нийлүүлэлтийг яаралтай, тогтвортой байдлаар хангах;

• Хөдөлмөрийн статистикийн одоогийн тогтолцоог сайжруулах ялангуяа Монголын

боловсролын үзүүлэлтийг олон улсын стандартад нийцүүлэхийн тулд олон улсад

хүлээн зөвшөөрсөн стандартыг боловсруулах;

• Төгсөгчидтэйгээ харилцаа тогтоохын тулд сургалтын байгууллагын одоогийн

практикийг өөрчлөх шаардлагатай. Трэсерын судалгаа тогтмол явуулах чадавхийг

яаралтай бий болгох;

• Бүрэн дунд сургууль төгсөгчдөд мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, албан тушаал ахих

зохистой тогтолцоог бий болгохыг зөвлөж байна;

• Төгсөгчдийн ажил эрхлэлттэй хамааруулан сургалтын байгууллагуудад санхүүгийн

урамшуулал олгох;

• Сургалтын байгуууллагуудын санхүүгийн өнөөгийн механизмыг өөрчилж сайжруулах.

Сургалтын байгууллагуудыг шинэчлэх ба хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэн уян

хатан байлгах зайлшгүй шаардлага гарч байна. Боловсролын өнөөгийн төлөвлөлт, сургалтын

хөтөлбөр ба сургалтын агуулгыг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэн боловсронгуй

болгох шаардлагатай. Төр-хувийн хэвшлийн түншлэлийг бий болгон боловсролын төлөвлөлт,

сургалтын хөтөлбөр ба агуулгыг хөгжүүлэхэд ажил олгогчдыг татан оролцуулах шаардлагатай.

Мэргэжлийн сургалтын байгууллагууд дахь бүрэн дунд боловсролтой оюутнуудын харьцаа

гайхмаар доогуур дөнгөж 4 хувь байна. Мэдээжийн хэрэг, эдгээр сургуулийн оюутнууд МСҮТ-

ийн оюутны сарын тэтгэмжийг авч МСҮТ-ийг бүрэн дунд сургууль болон цаашлаад дээд

боловсрол эзэмших арга хэрэгсэл болгон ашиглаж байна. Маш өндөр мэргэжлийн ур чадвартай

ажилчдыг бэлтгэхийн тулд энэ чиглэлийг өөрчлөх хэрэгцээ шаардлага гарч байна.





ГОЛ АЖИГЛАЛТУУД БОЛОН САНАЛ БОЛГОЖ БУЙ АРГА ХЭМЖЭЭНҮҮД

A. ЭРЭЛТ, НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН ЗӨРҮҮ БА ДУТАГДАЛТАЙ БАЙДАЛ

# Судалгааны үр

дүн

Шийдвэрлэх асуудал Зөвлөмж Авах арга хэмжээ Хариуцах байгууллага

1. Эдийн засгийн

салбаруудад сул ажлын орон тоо их байна.

Ref: Барометрийн судалгаа, зорилтот бүлгийн ярилцлага

Ажиллах хүчний

дутагдал нь эдийн засгийн өсөлтийг сааруулж, инфляцийг

нэмэгдүүлдэг.

a) Судалгаан үр дүн,

зөвлөмжийн дагуу хариуцсан байгууллагууд арга хэмжээ авах

b) Энэхүү зөрүүтэй байдал улам даамжирахаас өмнө арга хэмжээ авах

-------- Арга хэмжээ: c) Эрт сануулах тогтолцооны

тусламжтайгаар ажиллах хүчний дутагдлыг цаг тухайд нь тогтоох.

d) Нийгмийн түншүүдтэйгээ ярилцах

e) Стратеги боловсруулах (MbO)

f) Арга хэмжэ авч арилгах

g) Хяналт, үнэлгээ хийх

1. НХХЯ (Хөдөлмөрийн

бирж), БСШУЯ-ны холбогдох хүмүүсийг томилж, энэхүү

судалгааны үр дүн, зөвлөмжид үнэлгээ өгөх

2. Энэхүү судалгааны үр

дүнгийн талаар цаашид ажиллах НХХЯ (Хөдөлмөрийн бирж),

БСШУЯ-ны холбогдох хүмүүсийг томилох

3. Орон нутгийн хариуцах

хүмүүсийн томилох 4. Төлөвлөгөө боловсруулж,

хэрэгжүүлэх 5. Арга хэмжээг хянах

-------

Арга хэмжээ: 6. Тогтвортой эрт сануулах

тогтолцоог бий болгох

7. Бүсийн зөвлөлүүдийг бий болгох

8. MbO-ийн зарчмыг авч

хэрэгжүүлэх 9. Хариуцсан яамд дээр

хяналт, үнэлгээ,

мэдээллийн тогтолцоог бий болгох хүмүүсийг томилох (яамд, бүсийн,

аймгийн ба сумынтүвшинд)

1. НХХЯ, БСШУЯ

2. НХХЯ, БСШУЯ ба нийгмийн түншүүд

3. НХХЯ, БСШУЯ ба

нийгмийн түншүүд 4. НХХЯ, БСШУЯ ба

нийгмийн түншүүд

5. НХХЯ, БСШУЯ ------ Арга хэмжээ:

6. НХХЯ (Хөдөлмөрийн бирж)

7. НХХЯ, БСШУЯ

8. НХХЯ, БСШУЯ 9. НХХЯ (Хөдөлмөрийн

бирж), БСШУЯ, сургалтын байгууллагууд ба

бусад

2. Эрэлт багатай салбар,

мэргэжлээр төгсөгчид ажилгүй байна.

Ref.: Барометрийн судалгаа, зорилтот

бүлгийн ярилцлага

Боловсрол бол өртөг ихтэй. Мэдээж хувь

хүмүүс олон өнцгөөс харж сонголт хийдэг. Гэхдээ төрийн хувьд

тогтвортой эдийн засгийн хөгжил чухал байх ѐстой. Ажилгүйдэл

байх нь сайн зүйл биш боловч боловсролтой ажилгүйдэл байж

болохгүй.

1) Оюутнуудыг сонгосон мэргэжлийнхээ ирээдүйн ажил олдох байдлаас бодож үзүүлэх

2) Боловсролын түвшин бүрт ажил, мэргэжил сонголтын зөвлөгөө өгдөг тогтолцоо өгдөг болгох

3) Хүүхэд бүрийг өөрийн хувийн боловсролын төлөвлөгөө хийдэг

систем руу орох 4) Ажил бага олдох чиглэлийн боловсролыг хязгаартай болгох 5) Одоогийн мэдлэгийг ашиглан давтан сургаж өөр мэргэжил

эзэмшүүлэх 6) Сургуулиудад мөшгих судалгаа хийдэг болгох

1. БСШУЯ 2. БСШУЯ, НХХЯ/бирж

3. БСШУЯ, сургуулиуд 4. БСШУЯ 5. НХХЯ ба бирж

6. БСШУЯ ба сургалтын төвүүд

3. Ажиллах хүчний

дутагдалтай ажил мэргэжлээр сурсан төгсөгчид ажилгүй

байна.

Ref.: Барометрийн судалгаа, зорилтот бүлгийн ярилцлага

Энэ нь ямар нэгэн маш

буруу байгааг харуулж байгаа бөгөөд ажлын байр ихээр бий болж

байгаа боловч ажилгүйчдийн тоо

нэмэгдэж байна.

1) Barrier Model буюу саадын загварыг ашиглан асуудлыг гол хаана

байгааг тогтоох (хувь хүн, нийт түвшин) 2) Сургалтын агуулгын сайтар эргэн харж, нийгмийн түншүүдийг

урьж, ярилцах

3) Төгсөгчдийг давтан сургах, өөр мэргэжил олгох 4) Ажил дээрх сургалтыг сайжруулж, ажил эрхлэх боломжийг нь

нэмэгдүүлэх

1. НХХЯ

2. БСШУЯ, Салбарын зөвлөлүүд, нийгмийн түншүүд

3. НХХЯ, Хөдөлмөрийн бирж, сургуулиуд,

салбарын зөвлөлүүд, нийгмийн түншүүд

4. Нийгмийн түншүүд,

аж ахуйн нэгжүүд, Бирж

4. Эдийн засгийн салбаруудад шинэ ажил, мэргэжлүүд

бий болж байна. Ref.: Барометрийн

судалгаа, зорилтот бүлгийн ярилцлага

Шинэ ажил, мэргэжлүүд нь ирээдүйн эдийн засгийн

өсөлтийн үзүүлэлт байж болно. Монголын хөдөлмөрийн зах

зээлийн хөгжлийг цаашид хангахын тулд шинэллэг санааг

тодорхой хэмжээнд дэмжих хэрэгтэй.

a) Нийгмийн түншүүд, сургалтын байгууллагууд шинэ ажил, мэргэжлийн

талаар мэдэж байх ѐстой. Тайланг салбарын зөвлөлд явуулж, эрэлтийн талаар

ярилцах b) Сургалтын хэрэгцээний

шинжилгээ хийж,

асуудлуудын дэлгэрэнгүй тодорхойлолтыг гаргах

c) Эрэлтэд суурилсан

стандартыг бий болгох d) Сургалтын хөтөлбөрийг

шинэчлэх

1. Салбарын зөвлөлүүдээр хэлэлцүүлэх, цаашид авах арга хэмжээг батлуулах

2. Тодорхой салбар, мэргэжлийг сонгож, сургалтын хэрэгцээг нь

шинжлэх 3. Салбарын зөвлөлүүдээр

сургалтын хөтөлбөрийн

шатлалынг батлуулах 4. Салбарын зөвлөлүүдээр

НХХЯ, БСШУЯ-ннас цаашид

авах арга хэмжээг батлуулах

5. Салбарын зөвлөлүүдээр хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэх талаар

гарсан зөвлөмжүүдийн дагуу авах арга хэмжээг батлуулах

1. БСШУЯ, салбар зөвлөлүүд,

2. Салбарын зөвлөлүүд,

агентлагууд 3. Салбарын зөвлөлүүд,

агентлагууд,

сургалтын байгууллагууд

4. Салбарын зөвлөлүүд,

агентлагууд, Салбарын зөвлөлүүд, агентлагууд, НХХЯ,

БСШУЯ

5. Уул уурхайн салбарт ихээр бий

болж байна Ref.: Барометрийн

судалгаа, зорилтот бүлгийн ярилцлага ба бусад

уулзалтууд

Ур чадвартай ажиллах хүчний эрэлт хэрэгцээ

их өндөр байна; Одоогийн хэрэгцээг Техник, мэргэжлийн

сургуулиуд хангаж чадахгүй байна; Эдгээр сургуулиуд нь

сургалтын тоног

a) Салбар болон нийгмийн түншүүдтэй сайтар

ярилцах (урт хугацааны шийдлийн талаар)

b) Ур чадваргүй туслах

ажилтнуудыг чадваржуулах ажлын байран дээр сургах, сэлгэх

зэрэг шаталсан арга

1. Нийгмийн түншүүд, салбарын ажил

олгогчидтой сайтар ярилцах

2. Салбар дотроо ALMM-г

эрэмблэх 3. Салбарын зөвлөлүүдээр

сургалтыг агуулгыг

салбаруудыг

1. БСШУЯ, НХХЯ, СЯ 2. НХХЯ

3. БСШУЯ, НХХЯ, салбарын зөвлөлүүд

4. Гол ажил олгогчид,

салбарын зөвлөлүүд, НХХЯ, БСШУЯ

5. БСШУЯ, салбарын

зөвлөлүүд,





төхөөрөмж (өртөг ихтэй), сургалтын материал, багш нар

хэмжээ авах; c) Чадварт суурилсан

сургалтын агуулгын бий

болгох; d) Боловсролын салбарт

гадаадын бэлэн хөтөлбөрүүдийг нэвтрүүлэх;

e) Сургалтын байгууллагуудад хөрөнгө оруулалт хийх

f) Ажлын байран дахь бүрэн хэмжээний сургалт, дадлагын хөтөлбөрийг бий

болгох (ЕХ-ны загвар)

тусламжтайгаар хэрхэн боловсруулах вэ гэдгийн батлуулах

4. Боловсролын салбарын ур чадвартай мэргэжилтэн

гаргах чадварыг хурдан дээшлүүлэх

5. Салбаруудын эрэлт

хэрэгцээг сургуулиудад хөрөнгө оруулалт (ж. Гадаадаас сургагч багш

авах) хийснээр хангах 6. Сургалтын тоног

төхөөрөмж авах хөрөнгийг

олон улсын байгууллагуудаас босгох

7. Салбарын зөвлөлүүдээр

жлын байран дахь бүрэн хэмжээний сургалт, дадлагын хөтөлбөрийг

батлуулах 8. Салбарын зөвлөлүүдээр

ийм хөтөлбөрөөр төгссөн

хүмүүст Магистрын зэргийн кредит цагаар

тооцох


6. БСШУЯ, СЯ,


7. БСШУЯ/НХХЯ, СЗ 8. БСШУЯ/НХХЯ, СЗ

6. Хүн ам зүйн

өөрчлөлт: Сургуулийн насны хүн ам

хурдацтайгаар буурч байна

Ref.: CLMA

Цөөн оюутан байхын

хэрээр цөөн багш, сургуультай байдаг. Сургууль, багш нарыг

тэдний тухайн нийгэмдээ үзүүлж байгаа ач холбогдлоор

нь үнэлж чаддаггүй. Түүнчлэн, сургалтын систем дэх

боловсролын чанарыг хангах асуудлын хувьд ноцтой хэмжээ хязгаар

байна. Оюутны тоо тогтсон тодорхой тооноос

буурсан тохиолдолд боловсролын

хүртээмжийн чанар муудаж, цаашлаад ирээдүйн төгсөгчдийн

ажил эрхлэх чадвар болон тэдний цаашид суралцах боломжид

ноцтой нөлөө үзүүлнэ

a) Тоон болон чанарын

үзүүлэлтэнд тулгуурлан сургуулиудыг тодорхойлох, үнэлэх (

PISA үзүүлэлтийг ашиглах) b) Орон нутгийн бүх

сургуулыг үндэсний

стандартын дагуу ажилладаг болгох дараалсан QA in Education

үзүүлэлтүүдийг хэрэгжүүлэх (нийцээгүй сургуулийг хаах) (эдийн

засгийн үзүүлэлтийг тусгайлан авч үзэхгүй байхыг сануулах)

c) Орон нутгийн түншүүдэд үр өгөөж доогуур

сургуулиудыг хэрхэх арга замуудыг тодорхойлох бололцоо олгох

d) Ерөнхийдөө, орон нутгийн сургуулиудад Adult Learning Programme буюу

Насанд Хүрэгчдийн Боловсролын Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхлэх, мөн

Lifelong Learning буюу Насан Туршийн Боловсролын арга

барилыг шинэчлэх e) Бүс/орон нутгаас

шалтгаалсан чанарын

ялгааг арилгах үүднээс холын зайн сургалтын

хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх арга замуудыг судлан үзэх (Интернетээр

эсвэл аудио хэлбэрээр) f) Эцсийн эцэст, үр өгөөж

муутай сургуулиудыг

хаахаас зайлсхийхэд тун бэрх байдаг. Сургуулийн үйл ажиллагааг хаах

ерөнхий стратеги нь орон нүтгийн түншүүдэд гаргахаас аргагүй

ярвигтай шийдвэр байсан гэдгийг ойлгуулахад хэрэгтэй юм

1. БСШУЯ-н хүрээнд

Үзүүлэлтүүдийг тогтоох (гадаад түншүүд, судлаачдыг татан

оролцуулах, ѐс зүйн дээд хэм хэмжээг хангах)

2. Чанарын наад захын

стандартыг хангах хэрэгцээ шаардлагын талаарх хамтын

ажиллагаа, ойлголцлыг бүрэн боловсролын системийн хүрээнд хангах

3. Тогтоосон үзүүлэлтүүдын дагуу Монгол улсын нутаг дэвсгэр дэх сургууль

бүрийг үнэлэх 4. Боловсролын салбарын

чанарын шаардлага, суралцагчдын тооны бууралтад төлөвлөгөө

гаргах шаардлагын аль алинд ил тод нээлттэй байдлаар хандах

5. Орон нутгийн хүн хүчний тусламжтайгаар явуулах Насан Туршийн Боловсрол

/ Насанд Хүрэгчдийн сургалт зэрэг бусад үйл ажиллагаануудад зориулан

орон нутгийн сургууль нээх арга зам хайх

1. Гол хариуцагч:

БСШУЯ

7. Хүн ам зүйн өөрчлөлт: Гадаад

руу гарах явдал ихсэх төлөвтэй

байна Ref.: CLMA

Хэдийгээр гадаад улс орон руу шилжин

суурьших явдал, ялангуяа их хэмжээний

шилжилт (тухайлбал Ирланд) сорилтыг бий болгодог ч өндөр

үзүүлэлттэй байгаа одоогийн шилжилтийг асуудал болгон

буруушаах хэрэггүй. Шилжин суурьшигчид мөнгө хуримтлуулан

(мөнгөн гуйвуулга) Монгол руу илгээдэг бөгөөд туршлагаас

1) Шилжилт хөдөлгөөнийг хүлээн зөвшөөрөх (одоохондоо болмжгүй ч ирээдүйд биелэлээ олно гэдэгт найдаж байна); шилжиж буй

хүнд нийгмийн болоод соѐлын харилцаатай холбоотойгоор гадаадад гарах шийдвэр гаргахад хэзээ ч хялбар байдаггүйг

ойлго. Өөрөөр хэлбэл, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр дамжуулан гадаад орнуудад гадаадад ч хөдөлмөр эрхлэхээр шийдсэн Монголчууд болон өөр бусад орны иргэдэд хандсан улс

төрийн таагүй уур амьсгалыг мэдэрч болно 2) Гадаадад амьдарч буй иргэдийн сүлжээ байгуулж, гадаадад

байгаа Монголын төлөөллөөр дамжуулан халамжийн болон

соѐлын дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх 3) Гадаадад оршин суугаа Монголчуудыг тэдний хаа байгаагаас үл

хамааран Монголын банкуудад мөнгөө хадгалах боломжтой

болгох үүднээс олон улсын стандартыг бүрэн хангасан уян хатан санхүүгийн системийг бий болгох

4) Зөвхөн элитүүдэд бус (гол төлөв элит хүмүүс гадаад руу шилжин

1. Улс төрийн бүх талууд болон

эрдэмтэд 2. Гадаад Хэргийн Яам

3. Үндэсний Банк болон санхүүгийн байгууллагууд хэрвээ

шаардлагатай бол хууль тогтоомжийг өөрчлөх зөвлөмж

гаргах хэрэгтэй байна

4. БСШУЯ, сургуулиуд





харвал шилжин суурьшигчид хэсэг ажилласны эцэст эх

орондоо шинээр бизнес, аж ахуй

эрхлэхээр нутаг буцах хандлагатай байдаг. Тэдний эрхэлж байгаа

аж ахуй нь ерөнхийдөө өндөр түвшинд хөгжсөн зах зээлийн эдийн

засгийн боловсронгуй туршлага дээр суурилсан сайн зохион

байгуулалттай байдаг. Монголчуудын зарим нь өөр орнуудад ажлын

туршлага хуримтлуулж байхад өрсөлдөх чадвар Монгол улсыг

одоо болон ирээдүйдээ хөрөнгө оруулагч орон болгоно.

суурьшдаг) бүгдэд боловсролийг олгох. Дахин хэлэхэд, нийгмийн ерөнхий төлөв их чухал ( A 14-г харах)

8. Суурь чадварууд

их шаардагддаг боловч сургалтын хөтөлбөрт үүнийг

заадаггүй Ref.: Зорилтот

бүлгийн ярилцлага болон салбарын судалгаа

Уян хатан байна гэдэг

орчин үеийн зах зээлийн эдийн засгийн бүхий л түвшинд сайн,

мэдээж мэргэжлийн түвшинд ч мөн адил. Мэргэжлийн

стандартууд өөрчлөгдөх, холилдох мөн өөр нэг шинэ

онцгой бөгөөд орон нутаг (хувь хүнд) зохицсон стандарт

болон нэгдэх хандлагатай байна. Сорилт нь ажил

олгогчдыг илүү бүтээлч болоход түлхэц өгдөг. Түүнчлэн аж ахуйг улам

бүтээмжтэй болгох, үйлдвэрлэлийн шинэ

арга барил бий болгох цаашлаад борлуулалтын шинэ зах

зээл хайх өндөр чадвартай ажилчин, төгсөгчдийг

ажиллуулахад урам зориг өгдөг. Нэгэн хэвийн ажлын

арга барилд шинэ арга зам онцлог зүйлсийг тусгах, өндөр түвшинд

хөгжсөн зах зээлийн эдийн засгийн хандлагууд

үйлдвэржсэн томоохон компаниуд дээр

харилцааны ур чадварууд техникийн гол ур чадваруудтай

нийлмэл байдаг гэдгийг харуулж байна. Тухайлбал, уран

дархны ажил хийхэд үйлчлүүлэгтэйгээ харьцах авьяас

шаарддаг. Тиймээс, энэ нь зөвхөн эдийн засаг/нягтлан бодох

болон техникийн ур чадваруудын хоорондын уламжлалт

нэгдэл биш юм. Сорилт мэдлэг

мэдээллийн цар хүрээг холбох гүүрүүдийг бий болгосноор оюутнуудыг

уян хатан, бүтээлч, шинийг санаачлагч болоход нь сэдэл

болдог.

1) Сэтгэхүйн чадварыг болон биеэ авч явах чадвартай, мөн

мэдээллийн технологийг хэлний чадвартай нэгтгэх /Гол Ур Чадварууд/ техникийн субьектүүдтэй зэрэгцүүлэн/

2) Боловсрол, сургалтын салбар дах Нийтэч Үзэл Санаа ба

Нийгмийн Чадавхийг бататгах стратеги төлөвлөгөө гаргах 3) Оюутнуудыг илүү бүтээлч шинийг санаачлагч болоход урам өгөх 4) Боловсролын салбарт уян хатан байдал болоод бүтээлч авьяасыг

хөгжүүлэх шинэлэг санаануудыг хөгжүүлэх, үүнд: Нийгмийн түншүүд болон бусад талуудтай хамтын

ажиллагааны хүрээнд боловсролын/сургалтын дамжаанууд бий болгох

Оюутнуудыг өөрийн боловсролыг бий болгох бололцоо

олгох Оюутнуудыг бүтээлч уян хатан болоход урамшуулах

Хөдөлмөрийн зах зээлийн чадамжийн тухай Ажил Мэргэжлийн Чиг Баримжаанд засвар оруулах

Оюутан сурагчдыг нарийн боловсруулсан Ажил Мэргэжлийн Чиг Баримжаагаар хангах

Хувийн Боловсролын Төлөвлөгөөний Системийг оюутан тус бүрт бий болгох

Багийн ажил ба нийгмийн чадамжийг боловсролын үйл ажиллагаанд хангах

Үйлчилгээний салбарын шаардлагыг хангахын тулд зочломтгой байдлын сургалтанд анхаарал хандуулах

(төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагууд аль аль нь) 5) Орон нутгийн/бүсийн хөдөлмөрийн зах зээлийн хэрэгцээ,

чадамжид тохируулах:

Ажил олгогчидийн саналыг сонсох, дурдсан шалтгааны дагуу тэдний шаардлагад нийцэх

Сургууль-Бизнес Түншлэл бий болгох Орон нутгийн, бүсийн болон үндэсний төлөвлөгөө

тайлангуудыг уншиж танилцах Сургуулийн жилийн төлөвлөгөөнд хөгжлийн чиг хандлагыг

тусгах Бүсийн болон орон нутгийн хүний нөөцийн хөгжлийн

талаарх хуралд оролцох.

1. Сургуулиуд

2. БСШУЯ болон сургуулиуд

3. сургуулиуд

4. БСШУЯ болон сургуулиуд

5. Хөдөлмөрийн бирж

болон сургуулиуд

9 Бүрэн дунд

боловсрол эзэмшсэн мэргэжлийн

сургалтын төвүүдэд суралцаж буй

Суралцагчид техник

мэргэжлийн сургалтын төвийг бүрэн дунд боловсрол эзэмшиж

дээд боловсролын сургуульд элсэн сарын тэтгэлэг авч байх арга

a) Санхүүжилтийг техник

мэргэжлийн сургалтын төвүүдэд ур чадвартай техникийн ажилчид

бэлтгэхэд зүй зохистой зарцуулах хэрэгтэй

1. Өндөр эрэлттэй байгаа

мэргэжлээр ур чадвартай ажилчин бэлтгэхэд зориулагдсан санхүүгийн

урамшууллыг нэвтрүүлэх 2. Ажил олгогчдын хэрэгцээ

шаардлагад тулгуурласан

1. БСШУЯ





оюутнуудын харьцаа доогуур, 30 хувьтай байна.

Ref: Зорилтот


болгож байна. техник мэргэжлийн сургалтын төвийн санхүүжилтийн аргыг

нэвтрүүлэх

10 БСШУЯ техник

мэргэжлийн сургуулиудын зураглалыг

боловсруулсан боловч одоогоор хэрэгжүүлж

эхлээгүй байна. Ref: Салбарын

судалгаа, Зорилтот бүлгийн ярилцлага

БСШУЯ техник

мэргэжлийн сургуулийн лицензийг олгож байна. Энэ лиценз нь 4

жилийн турш хүчинтэй байх юм. Хугацаа нь хэт удаан байгаа тул

богиносгох хэрэгтэй.

a) Салбарын болоод орон

нутгийн эрэлтэд үндэслэн сургуулиудыг мэргэжүүлэхийн тулд

одоогийн лицензүүдийг даруй шинэчлэх;

b) Мэргэжлийн Сургалт

Үйлдвэрлэлийн Төвүүд болон коллежид жилийн турш элсэлт авах,

мэргэжлийн ажилчдын тал дээр ажил олгогчдын эрэлтэд нийцүүлэхэд уян

хатан хандах.

1. Лицензийн хүчинтэй

хугацааг богиносгох нь сургуулиудыг эрэлттэй бөгөөд илүү уян хатан

болгоно 2. Одоогоор олгож байгаа

лицензийг шинэчилж

техник мэргэжлийн сургуулийн зураглалыг хэрэгжүүлэх

1. БСШУЯ

11 Өндөр ур

чадвартай ажилчид ажлын байруудыг эзэлж

байна

Ref.: Ажиллагсад, Зорилтот бүлгийн ярилцлага

Хөдөлмөрийн зах зээл

зарим үед өөрийнхөө үр ашгийн эсрэг хачирхалтай үйлдэл

үзүүлдэг. Хөдөлмөрийн зах зээл

гажуудахад ирээдүйн оюутнуудыг удаан хугацаагаар суралцахад

нь дэмжлэг үзүүлэхэд бэрх болно. Цаашлаад ур чадвар доогуур

болон дунд зэргийн чадвартай ажилчид, хөгжлийн бэрхшээлтэй

болон эрэлтгүй болсон мэргэжилтэй ажил хайж буй хүмүүст ажил

олоход бараг боломжгүй болж нийгмээс шахагдах

болно. Аж ахуйн нэгжийн

хувьд өндөр чадвартай ажилчдыг хөлслөх нь ашиг орлогын хувьд тун

алсын хараагүй үйлдэл бөгөөд тэдгээр ажилчид илүү

боломжтой ажил олонгуутаа ажлаа орхих хандлагатай.

Тиймээс үнэнч найдвартай өндөр чадвартай ажилчид

бага. Аж ахуйн нэгжийн төлөө илүү ажиллаж авах урамшуулал нь ч

мөн доогуур байдаг. Ийм нөхцөлд тухайн

бизнес дэлхийн зах зээлд өрсөлдөж чадахгүйд хүрнэ.

a) Бид ер нь төрийн

үйлчилгээний салбар дах учир шалтгаан болон гаргаж болох

шийдлүүдийн талаар тун бага мэддэг. Нийгмийн

түншүүд болон тэдний гишүүд тэдгээр шийдлүүдийг гаргадаг

бөгөөд бид тэдэнтэй уулзалт зохион байгуулж судалгаагаа цаашид

үргэжлүүлж болох юм

1. Нийгмийн түншүүдтэй

уулзалт товлож хөдөлмөрийн зах зээлийг гажуудлаас урьдчилан

сэргийлэх тухай хэлэлцэх 2. Нийгмийн түншүүдийн

байгууллагын гишүүдэд хандсан мэдээллийн кампанит ажил зохион

байгуулах 3. Нийгмийн түншүүдийн

байгууллагуудтай орон

нутгийн уулзалтуудыг зохион байгуулах

4. Өсөлт, ирээдүйн

тогтвортой үйлдвэрлэл болон зах зээлийн үр ашгийг хангах бизнес

төлөвлөгөөнүүд, хүний нөөцийн стратегид ажил олгогчдыг сургах

1. НХХЯ, Хөдөлмөрийн

бирж 2. НХХЯ, нийгмийн

түншүүд

3. Хөдөлмөрийн бирж, нийгмийн түншүүд

4. Нийгмийн түншүүд, ажил олгогчдын холбоо





12 Ажил мэргэжил боловсрол хоѐрын хоорондын

зохицолдоо ойлгомжгүй байх –

магадгүй үүнд стандарт байхгүй эсвэл стандартууд

нийцэхгүй байна Ref.: Барометрийн

судалгаа, зорилтот бүлгийн ярилцлага,

Судалгаа Сургалтын Байгууллагууд,

салбарын судалгаа

Ажлыг ур чадваргүй

ажилчид гүйцэтгэж байна

Хэрэглэгчид

чанарын баталгаа авч чадахгүй

байна (гадны бараа үйлчилгээг илүүд үзнэ)

Компаниуд ур чадваргуй

ажилчдыг чадвар шаардсан ажил хийх боломж

олгосноор амжилт олж болох юм.

Гадаадын компаниуд ур

чадвартай хөдөлмөрлөх хүч оруулж ирэхийг

илүүд үзэж болох юм.

Нийгмийн халамжийн салбар дах бүхий

л бууралт, эдийн засгийн хөгжлийн

саад.

1) Мэргэжлийн стандартыг хангах арга барилыг нийгмийн түншүүдийн хандивын дийлэнх хэсгээр бий болгох. Жишээ нь: слесарь гагнуурчин (энэ зөвхөн ур чадваргуй

туслах ажилчны хийх ажил уу). 2) Салбарын хороодод худалдаа эдийн засгийн салбар тус бүрт

гаргасан зөвлөмжүүдтэй танилцаж санал гаргах зөвшөөрөл олгох 3) Зорилтот судалгаанууд болон зорилтот бүлгийн уулзалтуудын

тусламжтайгаар одоогоор мөрдөгдөж байгаа мэргэжлийн

стандартуудын талаар судалгаа явуулах 4) Тайлан илтгэлээс мэдээлэл авах, цуглуулсан мэдээллээ

системчлэн тайлан бэлдэх 5) Мөшгих судалгааны төлөвлөгөөг эхлүүлж ажил олох талаар

төгссөн оюутнуудаас дэлгэрэнгүй мэдээлэл цуглуулах

----- Дунд зэрэг, доогуур эсвэл ур чадваргүй ажилчин гэх үгүүдийг хэрэглэж

буй учир нь өндөр хөгжсөн зах зээлийн эдийн засагтай орнуудын хөдөлмөрийн зах зээл (стандартууд) нь даатгалын систем болон хууль тогтоох хүрээтэй нягт холбоотой байдаг. Жишээ нь, үйлчлүүлэгч

захиалгыг (гэртээ барилгын ажил хийлгэх гэх мэт) нь ур чадваргүй ажилчин гүйцэтгэсэн тохиолдолд шүүхийн системээр дамжуулан албан ѐсны гомдол гаргаж хөнгөлөлт эдлэх юмуу уг ажлыг муу гүйцэтгэсэн

байвал мөнгөө буцаан авч болдог. Бас нэг жишээ дурьдвал, ажил олгогчдын даатгалын компаниуд ур чадваргүй ажилчнаас шалтгаалан гарсан гэмтэл осолд нөхөн төлбөр олгодоггүй. Мэдээж, дээрх хоѐр

жишээ ажил олгогчдод санхүүгийн талаар чухал хичээл болж байна

1. НХХЯ / БСШУЯ 2. БСШУЯ, салбарын

зөвлөлүүд

3. НХХЯ, Хөдөлмөрийн бирж болон

агентлагууд 4. НХХЯ, БСШУЯ 5. БСШУЯ

13 Сургууль ажил

олгогчдын хооронд холбоо харилцаа

байдаггүй Ref: зорилтот


Оюутнууд хүссэн

түвшиндээ дадлага хийж чаддаггүй.

a) Дадлагын нарийвчилсан

хөтөлбөрийг сайжруулж одоогийн дадлага хийх практикийг сайжруулах,

дадлагажих хугацааг тодорхой болгох, зүй ѐсны удирдамжийг

нэвтрүүлэх.

1. 1. Техник мэргэжил

боловсролын сургалтын байгуулагууд ажил

олгогчидтой хамтран

14 Хөдөлмөрийн

насны хүмүүсийн дундах ажилгүйдлийн

түвшин өндөр байгаа нь ажлын чадамжийн маш

хязгаарлагдмал байдлыг бий

болгож байна Хөгжлийн

бэрхшээлтэй иргэдийн хөдөлмөр эрхлэх

боломж засгийн газрын бодлого шийдвэр, зүй

зохистой дэд бүтэц дутагдалтайгаас

шалтгаалан хязгаарлагдмал байна.

Ref: Зорилтот бүлгийн


Халамжийн салбарын

одоогийн нөхцөл байдал нийгмийн буурай хэсгийнхэнд

үйлчилгээ үзүүлж төдийлөн чадахгүй байна. Хөгжлийн

бэрхшээлтэйн дээр боломжийн ажил олох

магадлал доогуур байх байх давхар буурай байдал нийгмийн

тусгаарлал, ядуу амьдралыг бий болгодог. Цаашлаад

энэ нь эрүүл мэндийн байдлыг нь доройтуулдаг.

Гэвч, хөгжлийн бэрхшээлтэй ажилчид хийж чадах ажлаа

олсон тохиолдолд тэд тогтвортой, найдвартай мөн үнэнч ажилчид

болдог байна. Олон оронд Хөгжлийн бэрхшээлтэй ажилчдын

компанийн маркетинд үзүүлж байгаа үнэтэй

хувь нэмрийг бизнесийн байгууллагууд

физиологийн эсвэл оюун ухааны тал дээр хөгжлийн бэрхшээлтэй

ажилчдыг ажиллуулдаг болсон. Зарим тохиолдолд компаниуд

тэдний нийгмийн хувь нэмрийг өөрсдийн бүтээгдэхүүний

маркетинд шууд ашигладаг. Хэрвээ хэрэглэгчидэд

үнэлэгдэж байвал үүнээс орж ирэх ашиг

асар их байх юм.

1) Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн тодорхой хэрэгцээ шаардлагад

нийцсэн зорилтот сургалт нэвтрүүлэх; жишээбэл, тэргэнцэртэй хүмүүст компьютерын сургалт, хараагүй хүмүүст массажны, оюуны бэрхшээлтэй хүмүүст хялбар бөгөөд давтагдмал

үйлдвэрлэлийн дадлага (хүүхдийн шог зургийн хайрцаг хийх гэх мэт), өр зээлтэй хүмүүст гар урлалын сургалт явуулах гэх мэт;

2) Хууль зүйн боловсролыг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн

хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн олгох. Бүх сургууль сургалтын төвүүдэд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд элсэн орж байх нөхцлөөр

хангах (үүнийг үзүүлэлт болгох; A6-г хар) 3) Бүхий л олон нийтийн барилга байгууламжид хөгжлийн

бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан нэвтрэх зам тавих (тухайлбал

Улаанбаатарт маш их хэрэгтэй байна) 4) Ажил олгогчдыг компаний нийгмийн үүрэг хариуцлагын бодлогод

сургах

5) Үүнийг улс төрийн бодит асуудал болгон дэвшүүлж Монголын нийгмийн бүхий л түвшин дэх нийгмийн сайн үйлсийг онцлох улс төрийн алхмыг хийх

6) Төрийн бүх албан газруудыг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан ажлын байртай болохыг даалгах

7) Төрийн байгууллагуудыг нийгмээс тусгаарлагдсан хүмүүсийг

тухайлбал хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг нийгмийн үйл ажиллагаанд оролцох боломжоор хангах стратегитай болохыг даалгах

8) Нийгмийн байдлыг бэхжүүлэх мэдээллийн компанит ажлыг эхлүүлэх

1. НХХЯ

2. НХХЯ болон БСШУЯ 3. Бүх яамд 4. Нийгмийн түншүүд,

НХХЯ 5. Улс төрийн

түвшнийхэн болон

шийдвэр гаргагчид 6. Улс төрийн

түвшнийхэн болон шийдвэр гаргагчид

7. Улс төрийн


8. Улс төрийн


15 Жижиг дунд

үйлдвэрлэлд дэмжлэг хэрэгтэй байна

Ref.: Барометрийн

Жижиг дунд

үйлдвэрлэл, ЖДҮ, үргэлж шинэ боломж, өсөлтийн чадамж болон

ирээдүйн ийг үйлдвэрлэлийн

1) Шинээр эхэлж байгаа бизнесд чиглэсэн анхан шатны дэмжлэгийн

багцыг эхлүүлэх (нарийн тодорхойлсон үзүүлэлтүүдэд тулгуурласан хяналт үнэлгээтэй). Бусад орны, ялангуяа ЕХолбооны орнуудын туршлагыг харгалзах (бусад компаниудын

дургүйцэлтэй тэмцэхэд хэцүү учраас), үүнд: 2) Гурав орчим жилийн хугацаатай хүү багатай өндөр эрсдэлтэй

1. Нийгмийн

түншүүдтэй зөвлөлдсөний дараа бүх шийдвэр

гаргагчид 2. СЯ, гол үйлдвэрийн





судалгаа, салбарын судалгаа, зорилтот

бүлгийн уулзалтууд

өсөлтийг дэмжиж байдаг. Дан ганц ажил

олгогчийн хувьд санхүү, хууль дүрэм гэх

мэт асуудлуудыг зохицуулахад ярвигтай байдаг учраас бизнес

эхлүүлнэ гэдэг түвэгтэй үйл явц байдаг. Бусад орны туршлагаас

харахад шинэ бизнесүүдийн дийлэнх нь эхний нэг жилдээ

дампуурдаг нь тэдний бизнес санаа, ажил эрхлэлт нь муу

байсандаа биш гагцхүү бизнес эхлүүлэх эхний үйл явцууд маш хүнд

бөгөөд их цаг авдагтай холбоотой юм. Гэвч, өрсөлдөөнт зах

зээлийн эдийн засагт шууд мөнгөн

тэтгэмжээр тодорхой салбаруудын тодорхой компаниудыг дэмждэг.

Ерөнхийдөө, хүн бүр шинийг санаачлагчдыг шинэ бизнес эхлэхэд нь

урамшуулах хэрэгтэй гэдэгт санал нийлдэг.

зээл (төрөөс баталгаа гаргасан) гэх мэтийг багтаасан санхүүгийн багц дэмжлэгийг үйлдвэрийн хөрөнгө оруулагчдын дэмжиж буй шинийг санаачлагч аж ахуйн нэгжүүдэд олгох

3) Санхүүгийн болон захиргааны (хууль зүйн) багц дэмжлэг (10 цагийн хууль зүйн болоод нягтлан бодох бүртгэлийн зөвлөгөө

өгөх гэх мэт), мөн тухайн бүсийн татварын албанаас шинэ ажил олгогчид сургалт явуулах

4) ЖДҮд эхлэлийн үе шатанд нь (ер нь гурван жил байдаг) принтер,

интернет зэрэг шаардлагатай хэрэгсэлтэй ажлын өрөө, нарийн бичгийн туслалцаа зэргийг хямд өртгөөр хангах

5) Бүтээгдэхүүнээ экспортлоход нь дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх

(хууль зүйн зөвлөгөө, экспортийн зөвлөгөө, гэх мэт.) 6) Улс орны хувьд хөгжих шаардлагатай байгаа салбаруудад

бизнесийн эхэн үеийн дэмжлэгийг чиглүүлнэ, газар тариалан

эрхлэх, хүнсний боловсруулалт гэх мэт ( A 17-г харах)

эзэд, санхүүгийн салбар (банкууд)

3. Яамд болон

татварын газар 4. Яамд

5. Яамд 6. Яамд

16 Том албан бус салбар

Ref.: Салбарын судалгаа, зорилтот бүлгийн


a) Татварын урамшуулал гэх мэт урамшууллыг дэмжих (2-жилийн эхлэлийн тусламжийг үзүүлснээр (зээл эсвэл хөнгөлөлт), бизнесийн аж ахуйнуудыг албан ѐсны болоход татна

b) Нийгэмд харш сахилга батын тухай том хэмжээний мэдээллийн кампанит ажил эхлүүлэх

c) Үйлдвэрлэл, мэргэжлийн стандарт (бараа үйлчилгээ) бий

болгоход нийгмийн түншүүдэд эрх олгох d) Нийгмийн түншүүдийг нийгмийн эсрэг ажиллагсад, сахилга

батыг эсэргүүцэх эрх олгох, (A 14-г харах)

e) Веб хуудсанд компаниудыг нэрлэхдээ сайтар бодох, ямар ч худалдан авагч тэдгээр компаниас бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

авахгүй байхаар болгох

1. НХХЯ, БСШУЯ, Нийгмийн түншүүд, бусад яамд

17 Уул уурхайгаас

бусад салбарт экспортийн салбарын

хэрэгцээг нэмэгдүүлэх,

Ref.: ХЗЗЦС, салбарын судалгаа, зорилтот

бүлгийн уулзалтууд

Дан түүхий

эдийн үйлдвэрлэл

эдийн засгийг дэлхийн үнэ тарифт мэдрэг

болгодог Монголын эдийн

засаг нээлттэй (ДНБ-д харьцуулахад

экспорт өндөр хувьтай байх / ДНБ-д

харьцуулахад импорт өндөр хувьтай байх)

Уул уурхайн салбарт

эмэгтэйчүүд бага ажилладгаас цалинг мөн

ялгавартай олгодог.

a) Бусад салбарын хүний

нөөцийн хөгжлийн төлөвлөгөөнд хөрөнгө оруулах (ялангуяа

экспортод чиглэсэн салбарууд)

b) ЖДҮ-г өсгөх төлөвлөгөө

гаргах (A15-г харах) c) Монголын бүтээгдэхүүнийг

Технологи, Чанар, Загвар,

Худалдааны тэмдэглэгээ болон борлуулах чадвар зэргээр сегментчилэх

төлөвлөгөө эхлүүлэх (A8-г харах)

d) Хүнсний боловсруулах үйлдвэрт хөрөнгө оруулах

e) Газар тариалан, мал аж

ахуйн үйлдвэрлэлийг харгалзан үзэх

1. Урт хугацааны стратегийг

нийгмийн түншүүдтэй нягт хамтын ажиллагаатай хэрэгжүүлэх

2. ЖДҮ-н төслүүдэд хандивлагчдыг олох (орон нутгийн хөгжил), ЖДҮ-г

болон бичил бизнесийг дэмжих бүтэц бий болгох (дуудлагын төвүүд, нарийн

бичгийн үйл ажиллагаа, ажлын байр гэх мэт)

3. Хувь хүний ур чадварын

боловсрол сургалтыг хичээлийн төлөвлөгөөнд

багтаахаар судалж үзэх 4. Хөрөнгө оруулалтыг

хүнсний боловсруулах

үйлдвэр лүү чиглүүлэх (УБ хот болон орон нутаг), татварын болон бусад

урамшууллаар шинээр эхэлж буй бизнесүүдийг дэмжих

2. Бүх шийдвэр

гаргагчид, гол яамд, НХХЯ болон нийгмийн түншүүд

3. A15-г харах 4. A8-г харах 5. НХХЯ, БСШУЯ,

нийгмийн түншүүд, бусад яамд

6. БСШУЯ болон Хөдөө

Аж Ахуйн Яам

18 Монгол дах бүтээмжийн байдал доогуур

үзүүлэлттэй байна. Бүтээмжийн

өсөлтийн түвшин жишиг

орнуудынхаас доогуур байна

Ref.: ХЗЗЦС

Бага бүтээмж (олон ажилчин бага хэмжээний

бүтээгдэхүүн хийх) орчин үеийн халамжийн

тогтолцоотой байхад шаардлагатай

хангалттай их орлогыг бий болгож чадахгүй. Бүтээмжийг өрсөлдөгч

орнуудтай нэгэн түвшинд хүргэхийн тулд өсөлтийн түвшин

эгц дээш үзүүлэлттэй байх хэрэгтэй.

1) Монголд бүтээмжийг нэмэгдүүлэхэд байнгын анхаарал хандуулах 2) Жил бүр нарийн тодорхойлсон үзүүлэлтүүдэд тулгуурлан

бүтээмжийн судалгааг мэргэжил, эдийн засгийн салбаруудад

хийх (ХЗЗЦС-г харах) 3) Орон нутгийн болоод бүсийн бүтээмжийн үзүүлэлтүүдийг гаргах

(B7-г харах)

4) Жилийн жишиг судалгааг Монгол дах бүтээмжийг тодорхойлоход ашиглах

5) Ажилчид болон аж ахуйн нэгжүүдэд чиглэсэн мэдлэг олгох кампанит ажилд зөвлөмж гаргахад нийгмийн түншүүдийг урих

6) Нийгмийн түншүүд сургах хэрэгтэй, үгүй бол үйлдвэрийн ажил

олгогчдыг орон нутгийн бизнес төлөвлөгөө болон хүний нөөцийн стратегийг хэрэгжүүлж эхлэхэд дэмжлэх үзүүлэх

1. Бүх түвшний шийдвэр гаргагчид


3. ҮСГ, Хөдөлмөрийн бирж


5. НХХЯ, Хөдөлмөрийн бирж, and нийгмийн

түншүүд 6. нийгмийн түншүүд,

голчлон ажил

олгогчдын холбоо

19 Бодит цалин бүтээмжээс илүү

хурдан өсч байна Ref.: ХЗЗЦС

Цалин хөлсний огцом өсөлт худалдааны

нөхцлүүдэд хор хөнөөл учруулж импортийг өсгөж Монголын

бүтээгдэхүүн

a) Үнэндээ, бодит цалингийн өсөлтийг хянахаас өөр

хийх юм байхгүй b) Нийгмийн түншүүдийг

асуудлыг хүндрэлгүй

шийдэхэд урам өгөх

1. ҮСГ-т цалингийн өсөлтийг хянах ажиглалтын үйл

ажиллагаа явуулах 2. Нийгмийн түншүүдийг

уулзалтуудад тогтмол

урьж оролцуулан санал

1. ҮСГ (нэмэлт үүрэг үйл ажиллагааг

улсын төсвөөс санхүүжүүлэх шаардлагтай)

2. НХХЯ and Нийгмийн





үйлдвэрлэлд (экспорт буурна) сөрөг нөлөө үзүүлнэ.

Цалингийн өсөлт бүтээмжийн өсөлтөөс

өндөр байгаа нөхцөлд бизнесийг цаашид авч явахад хүндрэлтэй

болгодог. Цалингаас үүсэлтэй инфляци бол жинхэнэ аюул юм

(ижил бүтээгдэхүүнийг өндөр үнээр худалдах авах нөхцлийг

цалингийн өсөлт зайлшгүй бий болгодог) Гол төлөв цалин

хөлсний тохиролцоо нь нийгмийн түншүүдийн хийх ажил бөгөөд

цалингийн нэмэлт шударга бөгөөд зүй ѐсны байх ѐстой.

Ялангуяа асуудал Үндэсний Банкны нөөц,

инфляци, бүхэл бүтэн санхүүгийн салбар цаашлаад Монголын

эдийн засагт нөлөөлөхүйц байгаа бол олон нийт

нийгмийн түншүүдийг үүнийн амжилттай шийдэхэд нь дэмжлэг

болох хэрэгтэй. Гол нь, энэ бол одоогийн зарлага,

ирээдүйн хөрөнгө оруулалтын тухай хэлэлцүүлэг юм.

бодлоо хэлэх бололцоо олгох (Үндэсний Банкид тайлбар өгөх)

3. Нийгмийн түншүүдэдийн хувьд эдийн засагчидтай

ажиллахыг зөвлөж байна

түншүүд 3. Нийгмийн түншүүд

20 Бодит цалин жишиг

орнуудынхаас илүү хурдан өсч

байна Ref.: ХЗЗЦС

Бодит цалин Монголд гадаадын шууд хөрөнгө

оруулaлт хийх мөн гадны шинэ бизнесийг

эхлүүлэхэд стандарт болж өгдөг. Хэрвээ цалин бусад

орнуудынхаас хурдацтай өссөөр байвал үйлдвэрлэл өөр

бусад орнууд руу гараад явчихдаг. Хөдөлмөрийн хөлс

ижил бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж буй бусад орнуудынхтай

харьцуулахад өсөөд байвал худалдааны нөхцлийг илт зөрчиж

байгаа явдал болно

1) Худалдааны нөхцлүүдийг тогтмол хяна 2) Бодит цалингийн үзүүлэлтийг хяна (Сонгосон орнуудтай жиших)

3) Нийгмийн түншүүдийг яриа хэлэлцээрт орохыг дэмжих; тэднийг хариуцлагыг гартаа авахыг зөвшөөрөх

1. ҮСГ 2. ҮСГ

НХХЯ / хөдөлмөрийн бирж

3. Нийгмийн түншүүд

21 Залуучуудын ажилгүйдэл өндөр байна

Ажилд ороход тулгардаг хүндрэлтэй асуудлууд залуучуудыг

хөдөлмөрийн зах зээлийн хүчтэй оролцогч болоход нь

саад болдог

1) Мэргэжлийн Чиг Баримжаа маш их хэрэгтэй бөгөөд and үүнийг орон даяар хэрэглэж болохуйц ул суурьтай байнгын хэрэглээ болгох

2) Мөшгих судалгааг боловсролын бүх түвшинд бий болгож ажилд орох талаар ойлголттой болгох

3) Боловсролын үйлчилгээг хянах үзүүлэлтүүдийг хөгжүүлэх ( B3-4-

г харах) 4) Сургууль-Бизнесийн түншлэл, ажил олгогчидтой нягт холбоотой

байхыг сургалт хүмүүжлийн эрт үеэс сайшаах

5) Орон нутгийн ажлын байрны зөвлөхүүд ALMM-г урьдчилгаа болгон ажлын туржлагыг хөхүүлэн дэмжих

6) Европын зарим оронд сайшаагдаж байгаа дадлага олгох

системийг хэрэгжүүлэхийг харгалзан үзэж төр хувийн хэвшлийн түншлэлийг дэмжих

7) Салбар хороодыг цаашдын зөвлөмжийг боловсруулахад

оролцуулах

1. БСШУЯ нь НХХЯ болоод хөдөлмөрийн бирж

тэй хамтын ажиллагаа хөгжүүлэх

2. БСШУЯ

3. БСШУЯ, ҮСГ, болон НХХЯ

4. БСШУЯ, сургалтын

төвүүд, нийгмийн түншүүд, салбарын зөвлөлүүд

5. хөдөлмөрийн бирж 6. НХХЯ, БСШУЯ,

салбарын зөвлөлүүд

7. БСШУЯ болон салбарын зөвлөлүүд

22 Ажилгүйчүүдийн дунд

боловсролтой хүмүүс өндөр хувьтай байна

Төгсөгчдийн дунд ажилгүйдэл өндөр

байгаа нь шинэ оюутнуудын урмыг хугалж байна. Ажилгүй

төгсөгч өөрийн сайн хийж чадах ажлаа хийх болно

1) Мэргэжлийн Чиг Баримжаа нь маш их хэрэгтэй бөгөөд and үүнийг орон даяар хэрэглэж болохуйц ул суурьтай байнгын хэрэглээ

болгох 2) Мөшгих судалгааг боловсролын бүх түвшинд бий болгож ажилд

орох талаар ойлголттой

3) Сургууль-Бизнесийн түншлэл, ажил олгогчидтой нягт холбоотой байхыг сургалт хүмүүжлийн эрт үеэс сайшаах

4) Салбар хороодыг цаашдын зөвлөмжийг боловсруулахад

оролцуулах

1. БСШУЯ хөдөлмөрийн бирж

тэй хамтран ажиллах 2. БСШУЯ 3. БСШУЯ, сургуулиуд,

нийгмийн түншүүд, салбарын зөвлөлүүд

4. БСШУЯ, салбарын

зөвлөлүүд





23 Уул уурхай, барилгын салбарт шинэ ажилчдын

эрэлт өндөр байна

Ажиллах хүчний хомсдол удахгүй багасна, инфляцид

нөлөөлнө, гадны ажил хүч оруулж ирнэ

1) Уул уурхайн салбарт төгсөгчдийг бэлтгэхийн тулд техник мэргэжлийн боловсролын байгууллагуудыг бэлдэх хэрэгтэй

2) Ажиллах хүчний хомсдолтой тэмцэх арга зам олох, ирээдүйд

төгсөгчдийг бэлтгэх талаар олон нийтийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулах

3) Богино хугацаанд шийдэлд хүрэхийн тулд ажлын байрны сургалтыг хангах олон нийтийн хэлэлцүүлэг явуулах

4) Барилгын болон уул уурхайн салбаруудад чиглэсэн техник

мэргэжлийн сургуульд элсэгчдийг нэмэгдүүлэх зорилгоор уг боловсролын хөтөлбөрийн талаар мэдээлэл хүргэх кампанит ажил явуулах

5) Сургууль-Бизнесийн түншлэл, ажил олгогчидтой нягт холбоотой байхыг сургалт хүмүүжлийн эрт үеэс сайшаах.

1. БСШУЯ, техник мэргэжлийн боловсролын

байгууллагууд 2. НХХЯ, хөдөлмөрийн

бирж and Social Partners

3. НХХЯ, хөдөлмөрийн

бирж, Нийгмийн түншүүд

4. НХХЯ, БСШУЯ,

Нийгмийн түншүүд 5. БСШУЯ болон

Нийгмийн түншүүд

24 Монгол улсын салбарууд болон

бүс нутгуудад ажиллах хүч хомсдолтой байна

Ажиллах хүчний хомсдол эдийн засгийн

хөгжилд садаа болдог төдийгүй хөдөлмөр эрхлэлтийн өсөлтийг

зогсолтонд оруулдаг. Ажиллах хүчний хомсдол бусад салбар,

бүс нутгууд руу амархан тархдаг бөгөөд

инфляцийг хөөргөдөг.

1) Богино хугацаанд шийдэлд хүрэхийн тулд ажлын байрны сургалтыг хангах олон нийтийн хэлэлцүүлэг явуулах

2) ALMM-г хэрэгжүүлэх 3) Сургууль-Бизнесийн түншлэл, ажил олгогчидтой нягт холбоотой

байх нь ажиллах хүчний хомсдолын дарамтийг бууруулна

4) Эрт сануулах тогтолцооны тусламжтайгаар ажиллах хүчний хомсдолыг цаашид цаг хугацаанд нь тогтоох (B1-г харах)

1. НХХЯ (хөдөлмөрийн бирж) Нийгмийн

Түншүүд 2. НХХЯ and

хөдөлмөрийн бирж

3. БСШУЯ, нийгмийн түншүүд

4. хөдөлмөрийн бирж





B. ӨНӨӨГИЙН ТОГТОЛЦООН ДАХ ДУТАГДАЛТАЙ ЗҮЙЛС БА ДЭВШИЛД ХҮРЭХ БУСАД БОЛОЛЦООТ СИСТЕМИЙН МАГАДЛАЛУУД

# Судалгааны үр дүн

Асуудал / үр ашиг Зөвлөмж Авах арга хэмжээ Хариуцах байгууллага

1. Эрт сануулах тогтолцоо

Ref.: Үйл явцын турш дах ерөнхий

тодорхойлолт

Байнгын хяналтын

тогтолцоогүйгээр тэнцвэргүй байдлыг цаг тухайд нь засаж

болохгүй Нийлүүлт нь эрэлттэй

тэнцвэргүй байх үзэгдэл үргэлжилнэ

Эдийн засаг

боломжуудыг алдсанаар алдагдалд

орно

a) Орон нутаг, бүс болон үндэсний үйл

ажиллагааны хөтөлбөрийг тэтгэх тогтвортой эрт

сануулах тогтолцоог бий болгох (Хүний

нөөцийн стратегийн 2-р алхам)

b) Бүс нутаг дах

хэсгүүдэд уг тогтолцоог хянах, системчлэх болон

удирдах эрхийг олгох (дуустал нь гүйцэтгэх)

c) Бүсийн төлөвлөлтйн системд (хагас бие даасан байдалтай)

бүс нутгийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх зарим

эрхийнхээ дагуу оролцох

1. Тогтвортой эрт сануулах тогтолцоог дараах

зүйлүүдэд тулгуурлан бий болгох:

2. Орон нутгийн түвшинд аж

ахуйн нэгжүүдийн байдалтай танилцах, бүсийн

төлөвлөгөөний дагуу: 3. Аж ахуйн нэгжүүдийг үзлэг

шалгалтын явцад оролцоход

дэмжих, тухайлбал ажил олгогчдыг давталттай Барометрийн судалгааны

турш эрт сануулах тогтолцоонд оролцоход дэмжих

4. Нийгмээс тусгаарлагдсан хүмүүсийг нийгмийн үйл ажиллагаанд оролцуулах

зорилгоор ажлын байр хөдөлмөрийн зах зээлд бий болгох амлалтыг ажил

олгогчдоос авах 5. Орон нутгийн түвшинд

бизнесийн байнгын комисс

байгуулах 6. Судалгааны мэдээлэл болон

бүртгэлийг хянах хөтлөх үйл ажиллагаан дах чадварыг бэхжүүлэх

7. Бүс нутгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн шинжээчдийг томилох

8. Бүс нутгийн сургалтын байгууллагуудын зохицуулагчдыг томилох

9. Бүс нутаг хоорондын мэдлэг солилцох үйл ажиллагааг зохицуулах, хангах

1. НХХЯ (хөдөлмөрийн

бирж) 2. НХХЯ /

хөдөлмөрийн

бирж болон орон нутаг

3. хөдөлмөрийн бирж болон орон нутаг



6. хөдөлмөрийн бирж

7. НХХЯ,


8. НХХЯ,

хөдөлмөрийн бирж хөдөлмөрийн

бирж

2. Бүртгэлдээ ISCO кодыг алдаатай

тэмдэглэж байна

Ref.: Барометрийн судалгаа

Завсрын шинжилгээ хийх боломжгүй байна (мөн

зөвхөн судалгаанаас бус)

a) Хамгийн эхний хандалтаас (орон

нутгийн түвшинд хүлээн авах

ажилтан) кодлон авч чанарыг нь шалгах

b) Бүсийн хянагч

зааварлагчдыг батлах

c) Сургалтын хөтөлбөр

боловсруулах d) Үндэсний чанарын

баталгааны хөтөлбөр

боловсруулах

1. Кодлох үйл ажиллагаа болон чанарын баталгаагаар

хангахад орон нутгийн албан хаагчдыг сургах

2. Бүсийн хянагчдыг орон нутгийн болоод бүсийн түвшинд чанарт хяналт

тавих эрх олгох 3. Сургалтын хөтөлбөр

хэрэгжүүлэх

4. Кодлох аргачлалыг тодорхой болгох стратеги эхлүүлэх


2. НХХЯ, хөдөлмөрийн бирж

3. хөдөлмөрийн бирж 4. НХХЯ,


3. Боловсролын

салбар дах захиргааны бүртгэл тааруу

байна Ref.: Салбарын

судалгаа, ХЗЗЦС сургалтын

байгууллагуудад хийсэн судалгаа

Захиргааны бүртгэл муу

байгаа нь эрэлт нийлүүлтийн талаар завсрын судалгаа хийх боломжгүй

болгож байна; Мэргэжлийн Чиг Баримжаа бэрхшээлтэй асуудал болж

байна. Наад зах нь, тун хүрэлцээгүй байна

a) Бүртгэх кодлох үйл

ажиллагаанд чанарын шалгалтад дээд зэргийн

анхаарал тавих, боловсролын систем дэх бүх сургуульд

мөрдөх b) Үзүүлэлтүүдийг

аажмаар бүрдүүлэх төлөвлөгөө гаргах (IIA хэсэг дэх 3-р

хавсралтыг үз; бусад үзүүлэлтүүдийг Eurostat, Cedefob, UN

зэргээс олох боломжтой)

c) Хянагч

зааварлагчдыг батлах

d) Сургуулийн

удирдлагын албан хаагчдад зориулсан сургалтын хөтөлбөр

гаргах e) Үндэсний чанарын

баталгааны хөтөлбөр

гаргах f)

1. Орон нутгийн сургуулийн

албан хаагчдыг чанарын шалгалт, бүртгэл кодлолын аргачлалд сургах

2. Хянагчдад чанарын хяналт тавих эрх олгох

3. Сургалтын хөтөлбөрийг

хэрэгжүүлэх 4. Кодлох аргачлалыг тодорхой

болгох стратеги эхлүүлэх 5. Үнэлэлт хийх стратеги ( PISA

гэх мэт) болон Мөшгих

Судалгаа явуулах 6. Хяналт шнжилгээнд

тулгуурласан, нарийн

тодорхойлсон,системчилсэн үзүүлэлтүүд гаргах хөтөлбөр боловсруулах

7. Мэдлэг хуваалцах үндэсний илтгэл тавих болон дагалдах үйл ажиллагааг хариуцах

ажилтныг төв хэсэгт томилох

1. БСШУЯ болон

сургуулиуд 2. БСШУЯ 3. БСШУЯ

4. БСШУЯ болон харьяа газрууд


харьяа газрууд 6. БСШУЯ, харьяа

газрууд, сургуулиуд


харьяа газрууд





4. Боловсрол сургалтад мэдээллийн бааз

нэршил дутагдалтай байна

Ref.: ХЗЗЦС

Боловсролын хангалтын талаар

даацтай судалгаа хийхэд хэцүү

Тогтмол саналуудыг

тавих хэцүү (ALMM болон боловсрол аль

аль нь/ training), учир нь боловсролын болон сургалтын

хөтөлбөрүүдийн талаар ерөнхий тойм үнэлгээ дутагдалтай байна

Мэргэжлийн Чиг Баримжаагаар хангахад

хэцүү

a) Бүх нэгжүүдэд үндэсний сургалт боловсролын

хөтөлбөрүүдэдийн ангилалыг

сайжруулах төлөвлөгөөг Үндэсний ур

чадварын хүрээнд түшиглэж эхлүүлэх

b) Австрали, Англи гэх

зэрэг бусад орнуудаас дэмжлэг олох

1. Хөдөлмөрийн зах зээлийн шинжээч, боловсролын эдийн засагч болон

Үндэсний Статистикийн Газрын статистикчээс

бүрдсэн ажлын хэсэг байгуулах

1. ҮСГ

5. Захиргааны

бүртгэл болон албан ѐсны тоон мэдээллүүдийг

хийхдээ олон улсын зөвлөмжийг

дагадаггүй Ref.: ХЗЗЦС,

Барометрийн судалгаа

Жишиг тогтооход хэцүү

бөгөөд энэ нь төлөвлөлт болон

хяналтыг илүү нарийвчилсан түвшинд хийхэд бараг

боломжгүй болгодог Стратегийн урьдчилан

таамаглал бараг боломжгүй болж байна

a) Тоон мэдээллүүдийг

олон улсын зөвлөмжийн дагуу гаргах төлөвлөгөө

боловсруулах

1. ҮСГ-н үйл ажиллагааны арга

замуудыг тодорхойлох төлөвлөгөө гаргах

2. Олон улсын хөдөлмөрийн

байгууллага зэрэг олон улсын байгууллагуудаас

зөвлөгөө авах, 3. Байнгын чанарын шалгалтыг

хийх

1. ҮСГ

2. ҮСГ 3. ҮСГ

6. Эрт үеийн хяналт шинжилгээ (ХШ)

Ref.: Үйл явцын ерөнхий тодорхойлолт

ХШ -гүйгээр ажил хэрэгт хэрэглэгдэх

мөнгөнд баталгаа гаргах боломжгүй

ХШ -гүйгээр зах

зээлийн хариу үйлдлийг тодорхойлох

боломжгүй ХШ -гүйгээр дараагийн

үйл ажиллагаанд нөөц төлөвлөх боломжгүй

ХШ -гүйгээр бидний

зүтгэлийн үнэлж дүгнэх, үйл

ажиллагаанд цаг тухайд засвар оруулах боломжгүй

a) ХШ –г орон нутгийн болон бүсийн түвшний төрийн бүх

байгууллагад хангах төлөвлөгөө эхлүүлэх

b) Аргачлалыг

хөгжүүлэх

1. Үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох: аж ахуй тус бүрт ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН

ЗАРДАЛ, БҮТЭЭГДЭХҮҮН, АШИГ, ҮР ДАГАВАР

2. Аргачлалыг сайжруулах,

бүдүүвч болон үлгэр зохиох

1. СЯ бусад яамдуудтай хамтран ажиллах

7. Монгол орны бүсчлэлийн ялгаа

болон бизнесийн үе шат цаашлаад бүсийн эдийн

засгийн чадамжийг шинжлэх байнгын

тогтолцоо дутагдалтай байна

Ref.: Үйл явцын ерөнхий тодорхойлолт

Эдийн засгийн

чадамжаар тэгш бус хуваарилсан бүсчлэл цаашид цаг тухайд нь

нь тодорхойлох механизмгүй хөгжих болно

a) Эрт сануулах тогтолцоо байгуулах

төлөвлөгөө гаргах(B1-г үз)

b) Монгол орны бүс тус

бүрээр бизнесийн орчлын тайланг улирал тутамд хийх

1. (B1-г үз) 2. Монгол орны бүс нутгийн аж

ахуйн нэгжүүдийн эдийн засгийн нөхцөл байдлыг үнэлэх үзүүлэлтүүдийг

гаргах (хотууд, аймгууд)

1. (B1-г үз) 2. ҮСГ

8. Үндэсний үйл

ажиллагааны даацтай төлөвлөгөө

боловсруулахад шаардлагатай байнгын загвар

дутагдалтай байна; байнгын хяналт

шинжилгээтэй барометрээр холбогдсон CLMA

шинэ хандлага бий болохыг харуулж байна

Ref.: Үйл явцын

ерөнхий тодорхойлолт

Эдийн засгийн

хөгжлийн төлөвлөгөө (яамд) төрөл бүрийн хүний нөөцийн

хөгжлийн төлөвлөгөөнүүдийн

(НХХЯ болон БСШУЯ) хоорондын уялдаа үндэсний хэмжээний

стратеги хэрэгжилтийг уян холбоогоор бүрэн хангахад ач

холбогдолтой Харилцан уялдаагүй

бол шийдвэр гаргагчдад зөв шийдвэр гаргахад

хэцүү болно Харилцан уялдаагүй

бол өөр өөр талуудыг байнга нийлэмжтэйгаар ижил чиглэлээр

ажиллахад хэцүү болно Байнгын төлөвлөлтийн

загваргүй бол, төлөвлөгөөнүүдийг жил бүр шинэчлэхэд маж

ярвигтай болно

a) Төлөвлөгөөнүүдийг

сайжруулах b) Нэмэлт төлөвлөгөөг

(хавсрал)

төлөвлөлтийн үе шатанд ерөнхий болон эхний

төлөвлөгөөтэй нягт уялдуулаж холбож өгөх

c) Удирдлагын зарчмыг GOPA болон Cambridge-н санал

болгосноор хэрэгжүүлэх

d) Бүх түвшинд

төлөвлөлтийн хүрээг баримтлах

1. Санхүү эдийн засгийн яам

үйл ажиллагааны уялдаатай ажилладаг яамдыг ажлын төлөвлөгөө гаргахад

оролцуулах 2. Үндэсний хөгжлийн

хөтөлбөр боловсруулахад

шаардлагатай суурь судалгааг хийх ХЗЗЦС Жишиг Шинжилгээний

Загвар гаргах үүргийг НХХЯ-д өгөх

3. Тайлан хөтөлбөрүүдийн

ерөнхий загвар дээр яамд тохиролцох

4. CLMA Жишиг Судалгааны үр

дүнгийн дагуу Үндэсний Хөгжлийн Хөтөлбөр гаргах

5. CLMA Жишиг Судалгаа болон үндэсний хөгжлийн хөтөлбөрийн ерөнхий

төлөвийн дагуу хөгжлийн хөтөлбөр гаргах

1. СЯ





C. НӨХЦӨЛ САЙЖРУУЛАХ БОЛОМЖУУД # Судалгааны үр

дүн Шийдвэрлэх асуудал Зөвлөмж Авах арга хэмжээ Хариуцагч

байгууллага

1. Бүсийн Хүний Нөөцийн Хөгжлийн

Зөвлөлүүд

Бүсийн зөвлөлүүд орон нутгийг төвийн түвшний

мэдлэг хуваалцах бололцоогоор хангах

Орон нутгийн судалгаа

шинжилгаа болон төлөвлөгөөг удахгүй байгуулах (орон

нутгийн түвшинд ажиллах хүн хүч дутагдалтай); бүсийн хэмжээний байгууллагууд

орон нутаг болон төвийн хэсгийг хооронд нь холбож болох юм (орон нутгийн

хэмжээнд бага өртөгөөр хийх) Бүсийн зөвлөлүүд төвийн

хэсгийн болон орон нутгийн аль алинийх нь үйл ажиллагааг хурдан шуурхай

тасралтгүй хангах, орон нутгийн хэрэгцээ шаардлагын дагуу зорилтуудыг биелүүлэх

нөхцөлөөр хангах Бүсийн зөвлөлүүд үйл

ажиллагааны төрөл зүйлийг олшруулж, үүний дагуу үр ашигтай хэрэгжилтийг хангах

Бүсийн зөвлөлүүд хяналт шинжилгээ болон санхүүгийн

хяналтад илүү анхаарал хандуулах

a) Бүсийн зөвлөлүүдийг байгуулах

1. Даалгавар хариуцлагын талаар зөвшилцөлд хүрэх,

засгийн газрын / яамдын хариуцлага болон дэмжлэгийг

хангах 2. Хууль эрх зүйн хүрээнд

зөвшөөрөгдсөн маягт

гаргах 3. Уулзалтуудын зохион

байгуулалтын загвар

дээр зөвшилцөх (гишүүдийн тоо болон

тэдний үүрэг) 4. Төсвөө хэлэлцэж

санхүүжилт олох

5. Үүний дагуу хариуцагч тал албан тушаалтнуудыг

томилох 6. Сонгосон бүсүүдэд /

аймгуудад хэрэг эрхлэх

газруудыг байгуулах 7. Бүсийн хөдөлмөрийн

зах зээлийн

шинжээчдийг томилох 8. Бүсийн сургалтын

байгууллагуудын

зохицуулагчдыг томилох

9. Оролцогч талуудыг

бүсийн зөвлөлд оролцуулах

1. НХХЯ, БСШУЯ, НИЙГМИЙН

ТҮНШҮҮД 2. НХХЯ,

БСШУЯ,

НИЙГМИЙН ТҮНШҮҮД НХХЯ,

БСШУЯ, НИЙГМИЙН ТҮНШҮҮД

3. НХХЯ БСШУЯ

2. Эдийн засгийн хөгжилд бүс

нутгийн тэгш бус байдал нөлөөлж байгаа нь сүүлийн

үеийн статистикийн системд

мэдэгдээгүй

Бүс нутгууд жигд бус хөгжих хандлагатай

a) Эрт сануулах тогтолцоонд

төлөвлөгөө гаргах (B1-г үз)

b) Бүс нутгийн бизнесийн

үе шатын талаар улирал тутам тайлан гаргах ( B7-г үз)

1. B7-г үз 1. B7-г үз

3. Орон нутгийн дэд

бүтцийн хөгжилтэй хангалттай

анхаарал тавихгүй байна

Орон нутгийн хэрэгцээг

тодорхойлоогүй, арга хэмжээнүүдийг дурын үндэслэлээр хэрэгжүүлдэг

a) Бүсийн ажиглалтын

үүрэг / байгууллага бий болгох (бүсийн зөвлөлийн харьяа,

хэрэг эрхлэх байдлаар ажиллаж болно; C1-г үз)

c) Эрт сануулах тогтолцооны

төлөвлөгөө гаргах (B1-г үз)

b) Бүс нутгийн бизнесийн

үе шатын талаар улирал тутам тайлан гаргах ( B7-г үз)

1. C1, B1, B7-г үз 1. C1, B1, B7-г

үз

4. Бүсүүд дэх ашиг орлогын ялгаатай

хуваарилалт

Бүсүүдийн тэгш бус байдал шилжих хөдөлгөөнд нөлөөлж нийгэмд

хурцадмал байдлыг бий болгож байна

a) Бүс нутаг хоорондыг орлого хуваарилалтын

үндэсний хөтөлбөр хангах

b) Бүсийн хүний нөөцийн

хөгжлийн хөтөлбөрүүдийг хийх

c) Зөвлөмж, SWOT-гаргах

бүсийн гурван талт байгууллагыг байгуулах

1. Орлого хуваарилалтын ялгааг үргэлжлүүлэх

шинжлэх 2. Нийгмийн ухамсар

иргэний нийгмээр

дамжуулан эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих арга

хэмжээнүүдийн талаар олон нийтийн мэдлэгийг үнэлэх

3. ЖДҮ болон шинээр эхэлж буй бизнесийг

урамшуулах 4. Бизнесээ эхэлж байгаа

хүмүүст тохиромжтой

санхүүгийн тогтолцоо бий болгох

5. Орон нутгийн аж ахуйн

нэгжүүд шинээр санаачлагчдад зориулж фонд байгуулах (өндөр

эрсдэлтэй зээлийн бүтээгдэхүүн)

1. СЯ, НХХЯ, БСШУЯ

2. НХХЯ, хамтын ажиллагаатай яамд

3. Mo? 4. Mo? 5. Mo?

5. Мэргэжлийн Чиг Баримжааны систем ирээдүйд

ажил олоход туслах нягт

аргачлалгүй

Мэргэжлийн Чиг Баримжааны системд оюутнууд болоод ажилгүйчүүдийг ирээдүйн ажлын

чиглэлээ сонгоход туслах аргачлал/арга барил дутмаг байна.

Энэ нь хөдөлмөрийн зах зээлд

1) Хүний нөөцийн хөгжлийн стратегийн хөдөлмөрийн зах зээлийн шинжилгээнд үндэслэн орон нутгийн болон бүсийн түвшинд хэрэгжүүлэх. Энэ шинжилгээг ажил мэргэжилийн

чиг хандлагын дэлгэрэнгүй судалгаа (зорилтот судалгаа, CLMA), мөшгих судалгаа болон ХНХ-н хөтөлбөрт тусгагдсан

төлөв байдал зэргийн тусламжтай хийдэг.

1. БСШУЯ хөдөлмөрийн бирж

2. БСШУЯ, хөдөлмөрийн

бирж





байна гажуудал бий болгодог. Түүнчлэн, оюутнууд / ажилгүйчүүдийг тогтсон ажил олох арга барилгүй орхидог.

2) Доорх асуудлуудаар мэдээллийн баазын систем байгуулах: Мэргэжлийн стандарт, тодорхойлолт

Тодорхой мэргэжилд хандсан боловсролын чиглэл Дэс дараалсан боломж, тухайлбал ижил боловсролын

нөхцөлд бололцоот чиглэлийг сонгох Цалин хөлс ба орлого

Ажилд орох боломжууд, үүнд: o Гадаадад ажиллах боломж

o Ажил олох бололцоо болон ажиллах хүчний дутагдалын талаарх бүсийн илтгэлийг CLMA болон барометрийн судалгаанд үндэслэсэн

бүсийн хөдөлмөрийн зах зээлийн тайлангаас авдаг

Хүссэн мэргэжлээрээ ирээдүйд ажиллах бололцоо Ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхэд санхүүгийн

болоод бусад дэмжлэг o Тэтгэлэг авах боломжуудтай холбож өгөх

(Монголын элсэгчдийг тэтгэлэгийн

нарийвчилсан төсөл) o Дотуур байг гэх мэт.

Өргөдлийн маягттай номын сан, үүнд:

o Санхүүгийн тусламж хүссэн өргөдлийн маягт o Хичээлийн жилийн турш суух дотуур байрны

болон бусад төрлийн орон сууцны өргөдөл, гэх мэт.

o Дэмжлэг авах боломжуудын талаарх хууль эрх

зүйн тогтолцоо o Бусад төрлийн дэмжлэг авах боломжууд,

тухайлбал гадаад боловсролын төсөл ( ЕХ болон АНУ-н гадаад оюутнуудад үзүүлдэг дэмжлэг болон олон улсын болон харилцан 2 талын

оюутнуудын хөтөлбөр)





ХАВСРАЛТ 1: СУДАЛГААНЫ БАГ

Судалгааны үндсэн баг:

Н. Батчимэг, Багийн ахлагч;

Томас Кинч- Женсэн, Хөдөлмөрийн зах зээлийн зөвлөх;

Б. Баясгалан, Хөдөлмөрийн эдийн засагч;

Л. Лханям, Хөдөлмөрийн зах зээлийн шинжээч;

Ж. Бямбацогт, Төслийн менежер;

Л. Золбаатар, Судалгааны менежер;

Г. Золзаяа, Туслах ажилтан.

Богино хугацааны зөвлөхүүд:

Д. Оюунчимэг, Хөдөлмөрийн зах зээлийн статистикч;

Д. Буяндэлгэр, МСҮТ-ийн зөвлөх;

Н. Мөнхбат, Эконометрикийн зөвлөх;

О. Отгонтөгс, Эконометрикийн зөвлөх;

Д. Мягмарцэрэн, Хуулийн зөвлөх;

Б. Наранчимэг, Хүн ам зүйн зөвлөх;

Ч. Содномдорж, Хэвлэл мэдээллийн зөвлөх.

Судалгааны баг:

Ж. Энхтуяа, Судалгааны зохицуулагч;

Д. Даваа, Мэдээллийн технологийн зөвлөх;

Судлаачид, МЭК ХХК;

Операторууд, МЭК ХХК.





ХАВСРАЛТ 2: БАРОМЕТРЫН СУДАЛГААНЫ АСУУЛГЫН ЗАГВАР

БҮЛЭГ 1. ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

1. Таны нэр:...............................................................................

2. Та энэ байгууллагад ямар алба хашдаг вэ?

ХЭРЭВ РЕСПОНДЕНТ ХЭД ХЭДЭН АЛБАН ТУШААЛ ХАШДАГ БОЛ ХАМГИЙН ӨНДӨР ТУШААЛЫГ НЬ ТЭМДЭГЛЭНЭ.

Респондентын албан тушаал Сонголт

Хувь нийлүүлэгч (эзэн) 1

Захирал 2

Дэд захирал 3

Ерөнхий нягтлан бодогч 4

Бусад (тодруулах)............................................ 5

“999”

3. Танай байгууллагын үндсэн үйл ажиллгааны чиглэл юу вэ?

ҮНДСЭН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНААС ТУСЛАХ ХҮРТЭЛ 3 ҮЙЛ АЖИЛЛГААГ ТЭМДЭГЛЭНЭ.

# Үйл ажиллагааны үндсэн чиглэлүүд

1.

2.

3.

4. Танай байгууллагын үндсэн бүтээгдэхүүн/үйлчилгээ 2009 онд юу байсан бэ?

ХЭРЭВ ТУС БАЙГУУЛЛАГА ХУДАЛДАА ЭРХЛЭДЭГ БОЛ ―ХҮНСНИЙ ХУДАЛДАА‖, ҮЙЛЧИЛГЭЭ/ҮЙЛДВЭРЛЭЛ ЯВУУЛДАГ БОЛ ―АВТО

ЗАВСАРЫН ҮЙЛЧИЛГЭЭ‖, ―ВАКУМ ЦОНХНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ‖ ГЭХ МЭТЭЭР ТОДРУУЛНА.

4.1.............................................................................................................................................

4.2.............................................................................................................................................

4.3.............................................................................................................................................

5. Танай байгууллага хэдэн онд үйл ажиллагаагаа эхэлсэн бэ?

Он: Сар:

6. Танай байгууллагын үндсэн хөрөнгө 2009 оны жилийн эцсийн санхүүгийн тайланд

тусгагдсан байдлаар хэдэн төгрөг байсан вэ?

МӨНГӨН ДҮНГ ҮСГЭЭР БИЧНЭ.

Бичгээр Тайлбар

Үндсэн хөрөнгө Төгрөг

“888”

“999”

7. Танай байгууллагын нийт борлуулалт 2009 оны жилийн эцсийн татварын тайланд

тусгагдсан байдлаар хэдэн төгрөг байсан бэ?

МӨНГӨН ДҮНГ ҮСГЭЭР БИЧНЭ.

Бичгээр Тайлбар

Нийт борлуулалт Төгрөг

“888”

“999”





БҮЛЭГ 2. АЖИЛ ЭРХЛЭЛТИЙН БАЙДАЛ

8. Танай байгууллага одоо хэдэн ажилтантай вэ?

ХЭРЭВ РЕСПОНДЕНТ ТУХАЙН АСУУЛТАНД ХАРИУЛЖ МЭДЭХГҮЙ БАЙВАЛ “888”, ХАРИУЛАХААС ТАТГАЛЗАЖ БАЙВАЛ “999” ГЭЖ

ТЭМДЭГЛЭНЭ (―ТҮР АЖИЛТАН‖ ГЭЖ 6 САРААС ДООШ, УЛИРАЛЫН ЧАНАРТАЙ БОЛОН АЖИЛ ГҮЙЦЭТГЭХ ГЭРЭЭГЭЭР АЖИЛЛАЖ

БУЙ ХҮМҮҮСИЙГ ХЭЛНЭ).

# Ажилтны төрөл Эрэгтэй Эмэгтэй Нийт

1. Байнгын ажилтан

2. Түр ажилтан (хэрэв байхгүй бол “0” гэж тэмлэглээд A>11)

3. Нийт

9. Танай байгууллагад түр хугацаагаар ажиллаж буй ажилтнуудын боловсролын

түвшин/хүйсээр тодруулна уу.


ТЭМДЭГЛЭНЭ (ТУХАЙН АЖИЛТНЫ БОЛОВСРОЛЫН ХАМГИЙН ДЭЭД ТҮВШИНГ АВНА).

# Боловсролын түвшин Эрэгтэй Эмэгтэй Нийт

1. Зэрэгтэй дээд (магистр/доктор)

2. Дээд (бакалавр)

3. Мэргэжлийн дунд шатны буюу техникийн боловсролтой

(МСҮТ/техникум/коллеж төгссөн, мэргэжлийн дипломтой)

4.

Мэргэжлийн боловсролтой (МСҮТ/коллеж төгссөн, Мэргэжлийн боловсролын

үнэмлэхтэй, 2,5-3 жил суралцаж мэргэжил ба бүрэн дунд боловсролыг хамт

эзэмшсэн)

5. Мэргэжлийн анхан шатны боловсролтой (МСҮТ/коллеж төгссөн, Мэргэжлийн

үнэмлэхтэй, 1-2 жил суралцаж мэргэжил эзэмшсэн)

6.

Мэргэжлийн түр сургалт, богино хугацааны дамжаа (Түр сургалтын

байгууллага, МСҮТ/коллеж төгссөн, Чадамжийн гэрчилгээтэй,

сертификаттай, 1-3 сар суралцаж мэргэжлийн тодорхой чадамж, модуль

эзэмшсэн)

7. Бүрэн дунд (10/11-р анги төгссөн)

8. Бүрэн бус дунд (8/9-р анги төгссөн)

9. Бага (3/4-р анги төгссөн)

10. Боловсролгүй

11. Нийт

10. Танай байгууллагад түр хугацаагаар ажиллаж буй ажилтнуудын хугацаа

Ажилтны төрөл Өдөр/цаг Сар/өдөр Улирал/сар Жил/улирал

Түр хугацааны ажилтан

11. Танай байгууллагын үндсэн/байнгын ажилтнуудын боловсролын түвшин/хүйсээр

тодруулна уу.


ТЭМДЭГЛЭНЭ (ТУХАЙН АЖИЛТНЫ БОЛОВСРОЛЫН ХАМГИЙН ДЭЭД ТҮВШИНГ АВНА).




3. Мэргэжлийн дунд шатны буюу техникийн боловсролтой (МСҮТ/техникум/коллеж төгссөн, мэргэжлийн дипломтой)

4. Мэргэжлийн боловсролтой (МСҮТ/коллеж төгссөн, Мэргэжлийн боловсролын үнэмлэхтэй, 2,5-3 жил суралцаж мэргэжил ба бүрэн дунд боловсролыг хамт эзэмшсэн)

5. Мэргэжлийн анхан шатны боловсролтой (МСҮТ/коллеж төгссөн, Мэргэжлийн үнэмлэхтэй, 1-2 жил суралцаж мэргэжил эзэмшсэн)

6.

Мэргэжлийн түр сургалт, богино хугацааны дамжаа (Түр сургалтын байгууллага, МСҮТ/коллеж төгссөн, Чадамжийн гэрчилгээтэй, сертификаттай, 1-3 сар суралцаж мэргэжлийн тодорхой чадамж, модуль

эзэмшсэн)





11. Нийт





12. Танай байгууллагад 2009 онд шинээр орсон үндсэн/байнгын ажилтны тоо/хүйсээр нь

ангилан тодруулна уу.


ТЭМДЭГЛЭНЭ. ХЭРЭВ ТУХАЙН БАЙГУУЛЛАГА 2009 ОНД ШИНЭЭР ҮНДСЭН/БАЙНГЫН АЖИЛТАН АВААГҮЙ БОЛ “0” ГЭЖ

ТЭМДЭГЛЭЭД АСУУЛТ 15-РУУ ШИЛЖИНЭ.

Хугацаа Эрэгтэй Эмэгтэй Нийт

2009 оны 01-р сарын 1-нээс 2009 оны 6-р сарын 31-ийг дуустал


Нийт

13. Танай байгууллагад 2009 онд тухайн орон тоон дээр шинээр орсон үндсэн/байнгын

ажилтны мэргэжил, хүйсээр нь ангилан тодруулна уу.


ТЭМДЭГЛЭНЭ

# Мэргэжил ISCO 2009 онд нийт 2009.01.01-2009.06.31 2009.07.01-2009.12.31

Эр Эм Нийт Эр Эм Нийт Эр Эм Нийт

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

14. Танай байгууллагад 2009 онд шинээр орсон үндсэн/байнгын ажилтнуудын боловсролын

түвшин/хүйсээр ангилан тодруулна уу.






4.

Мэргэжлийн боловсролтой (МСҮТ/коллеж төгссөн, Мэргэжлийн

боловсролын үнэмлэхтэй, 2,5-3 жил суралцаж мэргэжил ба бүрэн дунд

боловсролыг хамт эзэмшсэн)

5. Мэргэжлийн анхан шатны боловсролтой (МСҮТ/коллеж төгссөн,

Мэргэжлийн үнэмлэхтэй, 1-2 жил суралцаж мэргэжил эзэмшсэн)

6.




эзэмшсэн)





11. Нийт

15. Танай байгууллагад 2009 онд түр хугацаагаар орсон ажилтнуудын тоо/хүйсээр нь



ТЭМДЭГЛЭНЭ. ХЭРЭВ ТУХАЙН БАЙГУУЛЛАГА 2009 ОНД ШИНЭЭР ТҮР АЖИЛТАН АВААГҮЙ БОЛ “0” ГЭЖ ТЭМДЭГЛЭЭД АСУУЛТ 18-

РУУ ШИЛЖИНЭ.

Хугацаа Эрэгтэй Эмэгтэй Нийт



Нийт





16. Танай байгууллагад 2009 онд түр хугацаагаар орсон ажилтнуудын мэргэжил, хүйсээр нь



ТЭМДЭГЛЭНЭ.

#

Мэргэжил ISCO 2009 онд нийт 2009.01.01-2009.06.31 2009.07.01-2009.12.31

Эр Эм Нийт Эр Эм Нийт Эр Эм Нийт

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

17. Танай байгууллагад 2009 онд түр хугацаагаар орсон ажилтнуудын боловсролын

түвшин/хүйсээр нь ангилан тодруулна уу.






4.

Мэргэжлийн боловсролтой (МСҮТ/коллеж төгссөн, Мэргэжлийн

боловсролын үнэмлэхтэй, 2,5-3 жил суралцаж мэргэжил ба бүрэн дунд

боловсролыг хамт эзэмшсэн)

5. Мэргэжлийн анхан шатны боловсролтой (МСҮТ/коллеж төгссөн,

Мэргэжлийн үнэмлэхтэй, 1-2 жил суралцаж мэргэжил эзэмшсэн)

6.




эзэмшсэн)





11. Нийт

18. Танай байгууллага 2009 онд МСҮТ (Мэргэжлийн сургалт-үйлдвэрлэлийн төв) төгсөгчдийг

ажилд шинээр авсан эсэхийг тодруулна уу.

Сонголт Тайлбар

Тийм 1

Үгүй 2 А>20

“888”

“999”





19. Танай байгууллага 2009 онд МСҮТ төгсөгчдийг ажилд авсан бол тэдгээрийн мэргэжил,

хүйсээр нь ангилан тодруулна уу.



# Мэргэжил ISCO Эрэгтэй Эмэгтэй Нийт

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

20. Танай байгууллага 2009 онд мэргэжлийн сургалт (Мэргэжлийн ур чадвар эзэмшүүлэх

богино хугацааны, мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай

хуульд заасан сургалт) төгсөгчдийг ажилд шинээр авсан эсэхийг тодруулна уу.


Тийм 1

Үгүй 2 А>22

“888”

“999”

21. Танай байгууллага 2009 онд мэргэжлийн сургалт (Мэргэжлийн ур чадвар эзэмшүүлэх богино хугацааны, мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуульд заасан сургалт) төгсөчдийг ажилд шинээр авсан бол тэдгээрийн мэргэжил,

хүйсээр тодруулна уу.


1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

22. Танай байгууллага 2009 онд ажлын байрандаа мэргэжлийн сургалт явуулж ажилтнаа

бэлтгэсэн эсэхийг тодруулна уу.


Тийм 1

Үгүй 2 А>24

“888”

“999”





23. Танай байгууллага 2009 онд ажлын байрандаа мэргэжлийн сургалт явуулж

ажилтнаа бэлтгэсэн бол тэдгээрийн мэргэжил, хүйсээр тодруулна уу.


1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

24. Танай байгууллага 2009 онд дагалдуулан сургах замаар шинээр ажилтан авсан эсэхийг

тодруулна уу.


Тийм 1

Үгүй 2 А>26

“888”

“999”

25. Танай байгууллага 2009 онд дагалдуулан сургаж ажилтан шинээр авсан бол

тэдний мэргэжил, хүйсээр ангилан тодруулна уу.


1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

26. Танай байгууллага 2009 оны эхний хагас (2009.01.01-2009.06.31-ийг дуустал) жилд хөдөлмөрийн зах зээл дээр зохих мэргэжилтэй ажилтан олдоогүйгээс ажлын байрандаа шинээр ажилтан авч чадаагүй тал бий юу?


Тийм 1

Үгүй 2 А>28

“888”

“999”

27. Танай байгууллага 2009 оны эхний хагас жилд хөдөлмөрийн зах зээл дээр зохих

мэргэжилтэй ажилтан олдоогүйгээс ажлын байрандаа шинээр ажилтан авч чадаагүй бол

дутагдаж буй ажилтнуудыг мэргэжил, ур чадварын ангилалаар үзүүлнэ үү?

# Мэргэжил ISCO Эрэгтэй Эмэгтэй Нийт Нарийн мэргэжил/ур чадвар

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.





28. Танай байгууллага 2009 оны сүүлийн хагас (2009.07.01-2009.12.31-ийг дуустал) жилд

зохих мэргэжилтэй ажилтан олдоогүйгээс ажлын байрандаа шинээр ажилтан авч

чадаагүй тал бий юу?


Тийм 1

Үгүй 2 А>30

“888”

“999”

29. Танай байгууллага 2009 оны сүүлийн хагас жилд хөдөлмөрийн зах зээл дээр зохих

мэргэжилтэй ажилтан байгаагүйгээс шинээр ажилтан аваагүй бол дутагдаж буй

ажилтнуудыг мэргэжил болон чадварын ангилалаар үзүүлнэ үү?


1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

30. Танай байгууллага ажилтан авахад ямар бэрхшээл тулгардаг вэ? (ажлын туршлaга

хангалтгүй, нийтэч өөриймсөг байдал үгүйлэгддэг гэх мэт)

.................................................................................................................................

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

31. 2009 онд танай байгууллага шинээр ажилтан авахад мэдээллийн ямар эх сурвалж

ашигласан бэ? (нэгээс олон хариулт байж болно)

31.1. Өөрсдөө ханддаг

31.2. Сонины болон ТВ зараар

31.3. Хөдөлмөрийн биржээс

31.4. Бусдын аман мэдээллээр

31.5. Интернэтээс

31.6. Зуучлалын байгуулагуудаар дамжуулан

31.7. 2009 онд шинээр ажилтан аваагүй

31.8. ―888‖

31.9. ―999‖

31.10. Бусад (тодруулна уу).......................................................

БҮЛЭГ 3. АЖИЛ ОЛГОГЧИЙН ХҮЛЭЭЛТ

32. Танай байгууллагаас 2010 онд (2010.01.01-2010.12.31-ийг дуустал) өндөр насны

тэтгэвэрт гарах ажилтны тоо/хүйсээр нь ангилан тодруулна уу.



# Хүйс Тоо

1. Эрэгтэй

2. Эмэгтэй

3. Нийт

33. Танай байгууллагад 2010 онд шинээр авах ажилтан төлөвлөгөө бий юу?

33.1. Тийм

33.2. Үгүй А>37

33.3. ―888‖ A>37





33.4. ―999‖ A>37

34. Танай байгууллага 2010 онд хэдэн ажилтан авах төлөвлөгөөтэй байна вэ?



# Хугацаа Байнгын Түр Нийт

1. 2010 оны эхний хагаст (2010.01.01-2009.06.31-ийг дуустал)

2. 2010 оны сүүлийн хагаст (2010.07.01-2009.12.31-ийг дуустал)

3. 2010 онд нийт

35. Танай байгууллага шинээр авахаар төлөвлөж буй ажилтнуудыг өөрийн хөрөнгөөр сургах

эсэхийг тодруулна уу.


Тийм 1

Үгүй 2 A>37

“888”

“999”

36. Танай байгууллага 2010 онд өөрийн хөрөнгөөр сургах ажилтнуудыг мэргэжил болон

чадварын ангилалаар үзүүлнэ үү?


1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

37. Танай байгууллага 2010 онд ажилтан авах эсвэл цөөлөх бол ажилтны тоог мэргэжил

боловсролоор харуулна уу. ( “–“ тоо нь бууралтыг,”+” тоо нь өсөлтийг үзүүлнэ)

ХЭРЭВ РЕСПОНДЕНТ ТУХАЙН АСУУЛТАНД ХАРИУЛЖ МЭДЭХГҮЙ БАЙВАЛ “888”, ХАРИУЛАХААС ТАТГАЛЗАЖ БАЙВАЛ “999” ГЭЖ ТЭМДЭГЛЭНЭ

# Мэргэжил ISCO Боловсролын түвшин Хүлээгдэж буй өөрчлөлт

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

38. Танай байгууллага Монгол Улсын Засгийн газрын байгууллагуудаас жил бүр

явуулах энэхүү судалгаанд байнга оролцох уу?

38.1. Тийм

38.2. Үгүй

38.3. ―888‖

МАНАЙ СУДАЛГААНД ХАМРАГДСАН ТАНД МАШ ИХ БАЯРЛАЛАА!





ХАВСРАЛТ 3: УУЛЗАЛТАНД ОРОЛЦОГЧИД

1. Д. Батмөнх ХХҮГ-ын орлогч дарга 2. Д. Мөнхтогтох ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 3. С. Цээпил БСШУЯ-ны Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын арга

зүйн төвийн захирал 4. Я. Аюушжав Үндэсний татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн

орлого, хяналтын газрын дарга 5. А. Алтантуяа Үндэсний татварын ерөнхий газрын

Олон нийттэй харилцах хэлтсийн мэргэжилтэн 6. Ш. Галсандулам НЗДТГ-ын дэргэдэх ХХҮГ-ын орлогч дарга 7. Ц. Оюунтунгалаг МҮЭ-ийн ХХҮГ-ын дарга 8. Г. Дарханчулуун МҮЭ-ийн Эдийн засгийн бодлогын газрын дарга 9. Э. Амарсанаа МҮЭ-ийн Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллага

хариуцсан ажилтан 10. Р. Лхагвасүрэн МҮЭ-ийн Санхүүгийн хэлтсийн ерөнхий менежер 11. A. Зангад Хөдөлмөрийн төв биржийн захирал 12. Ё. Отгонсүрэн Хөдөлмөрийн төв биржийн Хөдөлмөр зуучлал

зохицуулалтын газрын дарга 13. н. Oюунбилэг Хөдөлмөрийн төв биржийн Хөдөлмөр зуулчлал,

зохицуулалтын газрын дарга 14. Ц. Баярмаа Хөдөлмөрийн төв биржийн гадаад харилцаа

хариуцсан мэргэжилтэн 15. С. Жандос Хөдөлмөрийн төв биржийн Мэдээллийн технологийн менежер 16. Д. Оюунчимэг ҮСХ-ны Хүн ам нийгмийн статистикийн газрын дарга 17. Б. Саранчимэг ҮСХ-ны Хүн ам нийгмийн статистикийн газрын орлогч дарга 18. Б. Даваахүү ҮСХ-ны Хүн ам нийгмийн статистикийн газрын

ахлах мэргэжилтэн 19. Р. Баасанжав ҮСХ-ны эдийн засгийн статистикийн газрын дарга 20. С. Дэмбэрэл МҮХАҮТ-ийн дарга 21. Б. Түмэнбаяр Монголын үндэсний худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимын

ерөнхий менежер 22. Ж. Борхүүхэн Монголын үндэсний худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимын

Бизнес гадаад худалдаа, сургалт судалгааны газрын дарга 23. Б. Баатарсүрэн Aрхангай аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 24. А. Гальяа Баян-Өлгий аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 25. Г. Цогтмагнай Булган аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 26. Н. Гантуяа Говь-Алтай аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 27. Г. Буяннэмэх Дорноговь аймгийн ХХҮГ-ын Үнэлгээ мониторингийн

хэлтсийн мэргэжилтэн 28. н. Сансармөнх Дорнод аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 29. С. Оргилмаа Дундговь аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 30. Ч. Oдончимэг Завхан аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 31. Г. Эрдэнэбаяр Өвөхрхангай аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 32. N. Байгальсайхан Өмнөговь аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 33. M. Mөнхзул Сүхбаатар аймгийн ХХҮГ-ын Мэдээлэл хариуцсан мэргэжилтэн 34. Э. Нандин-Эрдэнэ Сэлэнгэ аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн

35. С. Oтгонхуяг Төв аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 36. Д. Батмөнх Увс аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 37. Б. Эрдэнэчимэг Ховд аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 38. З. Лхамсүрэн Хөвсгөл аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 39. н. Mөнхтулга Хөвсгөл аймгийн ХХҮГ-ын Хөдөлмөр зуулчлалын мэргэжилтэн 40. O. Aзжаргал Дорнод аймгийн ХХҮГ-ын

Хөдөлмөрийн зах зээлийн мэргэжилтэн 41. П. Mишиг Дархан-Уул аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 42. Б. Рэнцэнбат Орхон аймгийн ХХҮГ-ын мэргэжилтэн 43. С. Oюунжаргал Говьсүмбэр аймгийн ХХҮГ-ын

Хөдөлмөр зуулчлалын мэргэжилтэн 44. П. Занабазар Багануур дүүргийн ХХҮГ-ын

Хөдөлмөр зуулчлалын мэргэжилтэн 45. Ч. Сарантуяа Налайх дүүргийн ХХҮГ-ын





Хөдөлмөр зуулчлалын мэргэжилтэн 46. Г. Ганчимэг Багахангай дүүргийн ХХҮГ-ын

Хөдөлмөр зуулчлалын мэргэжилтэн 47. O. Пүрэвсүрэн Чингэлтэй дүүргийн ХХҮГ-ын

Хөдөлмөр зуулчлалын мэргэжилтэн 48. Б. Гантуяа Дархан-Уул аймгийн ХХҮГ-ын мэдээлэл хариуцсан мэргэжилтэн 49. T. Aлтанцэцэг Баянгол дүүргийн ХХҮГ-ын

Хөдөлмөр зуулчлалын мэргэжилтэн 50. Ц. Tунгалаг Баянзүрх дүүргийн ХХҮГ-ын

Хөдөлмөр зуулчлалын мэргэжилтэн 51. Н. Ганбат Хан-Уул дүүргийн ХХҮГ-ын

Хөдөлмөр зуулчлалын мэргэжилтэн 52. Ч. Цэвэлмаа Сонгинохайрхан дүүргийн ХХҮГ-ын

Хөдөлмөр зуулчлалын мэргэжилтэн 53. Ж. Борхүүхэн Монголын худалдаа аж үйлдвэрийн танхим 54. O. Oлзбаяр Монголын сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн

бизнесийн холбооны тэргүүлэгч 55. Ж. Юра Техникийн болон мэргэжлийн сургуулиудын

холбооны тэргүүн, Үйлдвэрлэл урлалын сургуулийн захирал 56. Н. Бямбасүрэн Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын газрын дарга 57. Stobinski Guenther ABU төслийн багийн ахлагч 58. A. Oюун ABU төслийн зохицуулагч 59. Jean Luc Marcellin ABU төслийн сургалт, хөгжлийн мэргэжилтэн 60. Oana Vodita ABU төслийн менежер 61. M. Чаминцэцэг ABU төслийн сургалт, хөгжлийн мэргэжилтэн 62. Ж. Чимэг ABU төслийн орчуулагч 63. Ц. Ганчимэг GOPA төслийн барилгын салбар болон мэргэжлийн

сургалтын хөтөлбөрийн шинжээч 64. Д. Бямбаа БОАЖЯ-ны Төрийн захиргаа удирдлагын газрын дарга 65. Л. Oтгонжаргал ХААИС-ийн ЭЗБС-ийн эрдэм шинжилгээний ажилтан 66. Э. Tүмэндэмбэрэл Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын газрын

арга зүйн мэргэжилтэн 67. С. Мягмаржав ММСС-ийн ТМБС-ын төслийн сургалт, хөгжлийн мэргэжилтэн 68. Allan Green Оюу толгой ХХК-ний сургалт, арга зүйн зөвлөх 69. Д. Эрдэнэчимэг Оюу толгой ХХК-ний сургалтын ахлах ажилтан 70. Д. Энхбаатар Оюу толгой ХХК-ний сургалтын ахлах ажилтан 71. Д. Хашбаяр Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын газрын

мэдээллийн технологи,статистик, хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээлэл хариуцсан мэргэжилтэн

72. Ч. Нарантуяа МУИС-ийн ЭЗС-ийн профессор 73. Б. Бат МУИС-ийн ЭЗС-ийн дэд захирал 74. Л. Эсмэдэх МУИС-ийн ЭЗС-ийн профессор 75. Ч. Хашчулуун Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хорооны дарга 76. н. Цолмон НХХЯ-ны мониторинг үнэлгээний газрын дарга 77. Corazon A. Posadas БСШУЯ, АХБ-ны Дээд боловсролын шинэчлэл төслийн зөвлөх 78. Richard Dlc. Gonzales БСШУЯ, АХБ-ны Дээд боловсролын шинэчлэл төслийн зөвлөх 79. С. Лувсанвандан Завхан аймгийн МСҮТ-ийн захирал 80. T. Энхтуяа НХХЯ-ны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын

дарга 81. T. Эрдэнэ НХХЯ-ны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах

газрын мэргэжилтэн 82. н. Отгонхундаг НХХЯ-ны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах

газрын мэргэжилтэн 83. н. Норжмаа НХХЯ-ны Хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээлллийн

газрын мэргэжилтэн 84. н. Aлимаа НХХЯ-ны Хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээлллийн

газрын мэргэжилтэн 85. Ц. Даваасүрэн ХХҮГ-ын Мэдээллийн технологийн газрын мэргэжилтэн 86. н. Цагаанхүү Монголын жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих холбооны тэргүүн 87. Б. Энхжаргал Монголын барилгачин эмэгтэйчүүдийн холбооны тэргүүн





ХАВСРАЛТ 4: АШИГЛАСАН БОЛОН ҮНЭЛГЭЭ ХИЙСЭН СТАТИСТИК ТОО

БАРИМТ

A. ОЛОН УЛСЫН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

1

Нэр: Хүний хөгжлийн тайлан, НҮБХХ

Байгууллага: НҮБХХ (Үндэсний статистикийн хорооны тоо баримтад тулгуурласан)

Давтамж: Жилийн тайлан

Сул тал ба бусад тайлбар:

Жилийн тайлан нь жилээс жилд сайжирч байгаа бөгөөд гэхдээ түүний сайн тал нь дэлхийн улс орнуудыг сайтар тодорхойлсон үзүүлэлтэд суурилах эрэмбэлсэн тайлангийн хүснэгт дэхь жишиг харьцуулалтын мөн чанарт оршино. Сул тал нь гэвэл, цар хүрээ, цаг хугацааны цуврал болон хязгаардагдмал үзүүлэлттэй байгаа юм. Хүн ам зүйн үүний дотор шилжилт хөдөлгөөний статистик тоо баримтад зориулсан Олон улсын жишиг харьцуулалтын судалгаа (Хэсэг I)- нь ялангуяа их сайн болсон. Эдийн засгийн үзүүлэлт болон Хөдөлмөрийн зах зээлийн үзүүлэлтүүд нь бүрэн бус байна. Боловсролын үйлчилгээний үзүүлэлтүүд нь тун ядмаг байгаа.

2

Нэр: АХБ-ны үндсэн үзүүлэлт

Байгууллага: АХБ (Азийн хөгжлийн банк). Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан тоо баримтад тулгуурлан хийсэн статистик тоо барист

Давтамж: Жилийн тайлан


Өргөн утгаар нь ярьвал, энэ тайланг ашиглахад түвэгтэй байдаг. Эдгээр хүснэгт нь наад зах нь сүүлийн арван жилийн байдлаар цаг хугацааны цувралыг харуулж байгаа боловч АХБ-нд дотоодын эсвэл бие даасан баталгаажуулдаг журам байхгүй учир өгөгдлийг ашиглан улс хоорондын аргачлалын ялгааг тодорхойлоход бэрхшээлтэй байдаг.

3

Нэр: Хөдөлмөрийн зах зээлийн үндсэн үзүүлэлт (ХЗЗҮҮ)

Байгууллага: ОУХБ, үндэсний тайлан тулгуурлан (статистик тоо баримт болон судалгааны өгөгдлөөр хангах (Ажиллах хүчний судалгаа -АХС))

Давтамж: Зарчмын хувьд, жилээр


ХЗЗҮҮ-ийн өгөгдөл нь өгөгдлийн нээлттэй байдлыг хангадаг ОУХБ-аас хянаж удирддаг сайн баталгаажсан аргачлалд суурилсан байдаг. Гэхдээ, захиргааны тайлангийн хувьд өгөгдлийг орон бүрт ялгаатай байдаг үндэсний аргачлал, баталгаажуулалт болон хяналтаар хийдэг. Цаашилбал, АХС-ны санал асуулгад хариулах хувь хүмүүсийн хариултын зөрүүтэй байдлыг олон улсын судалгаанаас харж болно (АХС-г өөрөө тайлагнах зарчимд тулгуурлан өрхийн судалгаа хэлбэрээр хийдэг. ХЗЗЦС-ны мэдээллийн бааз (интернетэд суурилсан) нь аажмаар сайжирч байна. Энэ мэдээллийн бааз нь хөдөлмөрийн зах зээл дээрх 18 үндсэн үзүүлэлтийг багтаадаг тул цар хүрээний хувьд хязгаарлагдмал байдаг.

4

Нэр: Дэлхийн банкны интернет мэдээллийн бааз

Байгууллага: Дэлхийн банк (Монгол улсын Үндэсний статистикийн хороо болон Монгол банкны мэдээлэлд тулгуурласан)

Давтамж: Жилээр


Интернет интерфэйс нь өгөгдөлтэй харьцах, ашиглахад хялбар болгодог. Хайлт нь хялбар бөгөөд хэрэглэгчид найрсаг. Мэдээллийн бааз нь улсын болон сайн баримтжуулсан олон улсын төрөл бүрийн үзүүлэлтүүдийг багтаасан байдаг. Сул тал нь цаг хугацааны цуврал өгөгдөл нь зөвхөн сүүлийн таван жилээр байдагт оршино. Цаашилбал, бүх өгөгдөл нь үндэсний META-өгөгдөл болон аргачлал, баталгаажуулалт болон хяналтад байх шаардлагатай. Мэдээж хэрэг, улс хоорондын аргачлалын зөрүүг ашигладаг ба эдгээр өгөгдлийг болгоомжтой ашиглах хэрэгтэй байдаг. Эцэст нь, ихэнх өгөгдлийг зөвхөн маш томсгосон байдлаар гаргадаг тул дэлгэрэнгүй судалгаа хийхэд тохирдоггүй.





5

Нэр: НҮБ-ийн статистикийн хүрээлэнгийн интернет мэдээллийн бааз

Байгууллага: НҮБ-ийн статистикийн хүрээлэн

Давтамж: Жил тутам


Боловсролын үзүүлэлтийн талаарх энэ мэдээллийн бааз нь олон улсын уялдуулсан стандартыг хэрэглэдэг. Энэ мэдээллийн бааз нь аажмаар сайжирч байгаа учир нь PISA-ийн үзүүлэлтийг багтаасан стандартыг олон улс орнууд мөрдөж байгаатай холбоотой юм. Мэдээжээр, энэ бааз нь захиргааны тайлангийн үндэсний баталгаажуулалт болон хяналтаас хамааралтай байдаг.

6

Нэр: АНУ-ын ТЕГ-ын Дэлхийн тоо баримт ном (Интернет)

Байгууллага: ТЕГ

Давтамж: Үе үе шинэчилдэг


Энэ өгөгдөл нь тухайн орны талаар товч мэдээлэл өгдөг, гэхдээ өгөгдлийг судалгаанд ашиглахад зохимжгүй.

7

Нэр: Евростат/EUROSTAT

Байгууллага: Евростат /EUROSTAT

Давтамж: Үе үе шинэчилдэг, статистик баримтын төрлөөс хамааралтай


Евростатын өгөгдөл нь зүүн европын бүх орнуудыг багтаадаг (Европын эдийн засгийн орон зай нь ЕХ-ны гишүүн орнууд болон европын бусад орнуудыг оруулдаг) мөн зарим цөөн орнууд (өөрөөр хэлбэл, АНУ, Япон, ба тодорхой хэмжээгээр Орос) ордог. Өгөгдөл байгаа ЕЭЗОЗ-н бүх орнуудад бүсийн түвшинд нээлттэй байдаг (NUTS 1, 2, and 3). Ойрын жилүүдэд түвшнээ нарийвчлалтай болгосноор орон нутгийн түвшин нэмэгдэнэ. Евростатын өгөгдлийн мэдээллийн баазыг дэлхийн дээрх өгөгдлийн хамгийн тохиромжтой олон улсын эх сурвалж гэж үздэг. Евростатын өгөгдөл нь үндэсний тайлагнах тогтолцоонд тулгуурладаг гэхдээ – олон улсын байгууллагаас өөр нь– аргачлал болон META өгөгдлийн хувьд улс орнуудаас дээгүүр хатуу хяналт хийж байдгаараа ялгаатай. Тухайлбал, Дани улсын хувьд хөдөлмөр эрхлэлтийн тодорхойлолт нь олон улсын тодорхойлолтоос ялгаатай байдаг, харин Евростат Данийн үндэсний статистикийн институтаас хоѐр өөр цуврал өгөгдөл гаргаж өгөхийг шаарддаг. Евростат олон улсын үзүүлэлтийг тодорхойлох талаар олон ажилласан байгаа одоо боловсролын үйлчилгээний үзүүлэлтийг багтаасан нь НҮБ-ын үзүүлэлтээс хол давсан байна. Үндэсний статистикийн хороонд хандаж Монгол улсад сайн тодорхойлсон үзүүлэлтийг бий болгохын тулд Евростаттай харилцаа холбоо тогтоохыг зөвлөсөн болно. Цаашид сонирхогч талууд ялангуяа, LECO, хандан олон улсын жишиг судалгааны зорилгоор Евростатын өгөгдлийг ашиглах талаар мөн зөвлөж байна. Евростатын өгөгдөл нь онлайн хэлбэрээр болон үнэ төлбөргүй байдаг.





Б. ҮНДЭСНИЙ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Б.1 Тооллого ба судалгаа

8

Нэр: Монгол улсын Хүн амын болон орон сууцны тооллого

Байгууллага: Үндэсний статистикийн хороо

Давтамж: 1969, 1979, 1989, 2000


Тооллогын тоо баримт нь найдвартай, дэлгэрэнгүй мэдээлэл байдаг. Сул тал нь гэвэл тооллогын дүн гаргах зардал ихтэй тул 10 жил тутамд нэг удаа явуулдаг. Шилжилтийн эдийн засагтай орнууд дахь тооллогын дүнг ашиглаж болно. Гэхдээ, тооллогын 10 жилийн давтамж нь цаг хугацааны цуврал судалгааг хийхэд хүндрэл учруулдаг бөгөөд эдийн засгийн шилжилтий үр дүнд ажиглалт хийж болдоггүй. Тооллогын өгөгдлийг ҮСХ-ны судалгаанд тоон (суурь ) хэлбэрээр түүвэрлэлт болон баталгаажуулахад ашигладаг.

9

Нэр: Ажиллах хүчний судалгаа, АХС

Байгууллага: ҮСХ/АХБ

Давтамж: 2004, 2006/07, 2007/08 болон 2009 оноос улирал тутам


Олон улсын судалгаанд АХС – нь олон улсын стандарт ашигладаг учраас үнэн зөв, найдвартай гэж үздэг (ОУХБ-ын хяналт дор хийдэг, дээрээа үзнэ үү). АХС-ны өгөгдлийн сул тал нь цуврал тайланд хэд хэдэн удаа дурьдсанаар өрхийн судалгаанд тулгуурласан өөрөө –тайлагнах арга техник ашигладаг АХС-ны аргачлалын мөн чанарт байгаа юм. Ерөнхийдөө, АХС нь хүн амын болохоос хөдөлмөрийн зах зээлийн статистик биш юм. Тэрээр хөдөлмөрийн зах зээлийн онцлог шинжийг хэмждэг, гэхдээ энэ нь заавал хөдөлмөрийн зах зээлтэй холбоотой байх албагүй байдаг. АХС-гааг ажиллах хүчний талаарх өргөн, нийтлэг судалгаанд ашиглаж болно. Монгол улсад үүгээр ажилгүйдлийн тодорхой дүр зургийг гаргаж болно, учир нь энгийн юм: 1) ажилгүйчүүдийг бүртгэхэд төвөгтэй; 2) Монгол улс дахь бүртгэлийн чанар маш муу. Гэхдээ, АХС нь ихэнхдээ ажилгүйдлийн талаарх бүрэн дүр зургийг гаргахад чиглэдэггүй, учир нь өөрөө тайлагнах арга нь ийм дүр зургийг гаргахад бэрхшээлтэй болгодог. Нөгөө талаар боломжтой байсан ч хянаж баталгаажуулахад түвэгтэй байдгийг тэмдэглэх хэрэгтэй.

10

Нэр: Өрхийн орлого болон зардлын судалгаа/амьдралын түвшнийг хэмжих судалгаа

Байгууллага: ҮСХ/Дэлхийн банк

Давтамж: 1995, 1998, 2002/2003, 2007/2008


АХС-ны талаарх тайлбарыг үзнэ үү.

11

Нэр: Цалин, ажлын цаг болон хөдөлмөрийн өртгийн талаарх судалгаа

Байгууллага: ҮСХ

Давтамж: 2005 оноос хойш улирал тутам


Цалин, ажлын цаг болон хөдөлмөрийн өртгийн талаарх судалгаа нь захиргааны тайлан нь найдваргүй байгаа учир зөвхөн Монгол улс дахь цалингийн бодит дүр зургийг гаргахад зориулсан судалгаа юм.

12

Нэр: Байгууллагын тооллого




Монгол улс дахь байгууллага болон хөдөлмөр эрхлэлтийн дүр зургийг эдийн засгийн салбар болон аж үйлдвэрээр гаргадаг. Энэ дээрх асуудлын талаарх Эртнээс сэргийлэх систем бий болгох хүртэл хамгийн найдвартай мэдээллийн эх сурвалж болж байна (зөвлөмжийг үзнэ үү).





Б.2 ЗАХИРГААНЫ ТАЙЛАН

13

Нэр: Эдийн засгийн хувьд идэвхитэй хүн ам

Байгууллага: Багийн засаг дарга цуглуулж, ҮСХ-нд тайлагнадаг.



Монгол улс дахь хөдөлмөр эрхлэлтийн дүр зургийг харуулж байдаг. Захиргааны тайлангийн чанар муутайгаас тоо баримт нь эргэлзээ төрүүлдэг. Мэдээлэл цуглуулахдаа орон нутгийн онцлогийг анхаарах нь зүйтэй гэж үзэж байна.

14

Нэр: Бүртгүүлсэн ажилгүйчүүд

Байгууллага: Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний газраас цуглуулан бэлтгэдэг.

Давтамж: Улирал тутам


Ажилгүйдлийн тоо баримтыг баталгаажуулж, хянадаггүй. Тэр ч байтугай түүнийг үнэн зөвөөр кодлодоггүй. Цаашилбал, Монгол улсад ажилгүй гэж бүртгүүлэх урамшуулал муутай учир тайланг ажилгүйдлийн талаарх судалгаанд ашиглаж болдоггүй. Тайланг болгоомжтой ашиглах хэрэгтэй.

15

Нэр: Хүн амын хөдөлмөр эрхлэлтийн талаарх статистик тоо баримт




16

Нэр: Шинээр бий болсон ажлын байрны талаар

Байгууллага: Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний газраас цуглуулан бэлтгэдэг.



17

Нэр: Ажилчдын ажил мэргэжлийн гэмтлийн талаарх статистик тоо баримт

Байгууллага: Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын харьяа салбаруудаас цуглуулан бэлтгэдэг.



Манай судалгаанд ашиглаагүй.

18

Нэр: Монгол улс дахь гадаадын ажиллагчдын талаар

Байгууллага: Ажил олгогчдоос Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний газарт бэлтгэж өгдөг



19

Нэр: Монголын гадаадад ажиллагчдын талаар

Байгууллага: Зуучлагч агентлагаас Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яаманд өгдөг тайлан



20

Нэр: Ажлын байрны талаар

Байгууллага: Ажил олгогчдоос Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний газарт бэлтгэж өгдөг

Давтамж:


Эдгээр тайлан нь үнэн зөвөөр кодлогдоогүй. Суурь бүртгэл болон тайлагнах талаар чанарын өөрчлөлт гаргах төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлэх шаардлагатай болохыг холбогдох байгууллагуудад зөвлөж байна.





21

Нэр: МСҮТ-дийн оюутнуудын тооны талаар

Байгууллага: МСҮТ-дээс БСШУЯ-нд гаргаж өгдөг тайлан



МСҮТ нь сүүлийн таван жилд өргөжиж байгаа. Гаргаж буй тайлан нь нэгтгэх шатанд зарим нэг хүндрэл гардгийг хүлээн зөвшөөрч байгаа боловч сайн, найдвартай гэдэгт итгэж байгаа. Бүртгэх болон тайлагнах аймаг бүрийн онцлог байгаа боловч суурь бүртгэл болон тайлагнах талаар чанарын өөрчлөлт гаргах төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлэх шаардлага байгааг анхаарахыг зөвлөж байна.

22

Нэр: МСҮТ-дийн төгсөгчдийн талаар

Байгууллага: МСҮТ-дээс БСШУЯ-нд гаргаж өгдөг тайлан



МСҮТ-дийн оюутнуудын тооны талаарх дээр байгаа тайлбарыг үзнэ үү. Дор дурьдсан түр сургалт төгсөгчдийн талаарх тайлбарыг үзнэ үү.

23

Нэр: Түр сургалтад хамрагдсан хүмүүсийн талаар

Байгууллага: Түр сургалтын байгууллагаас НХХЯ-д өгдөг тайлан



Гаргаж буй тайлан нь нэгтгэх шатанд зарим нэг хүндрэл гардгийг хүлээн зөвшөөрч байгаа боловч сайн, найдвартай гэдэгт итгэж байгаа Бүртгэх болон тайлагнах аймаг бүрийн онцлог байгаа боловч суурь бүртгэл болон тайлагнах талаар чанарын өөрчлөлт гаргах төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлэх шаардлага байгааг анхаарахыг зөвлөж байна. Цаашилбал, МСҮТ-дийг төгсөгчид болон түр сургалтад хамрагдагсдыг ангилан ялгах шаардлагатай байна. Боловсрол болон сургалтын хөтөлбөрийг ангилах төлөвлөгөө боловсруулж, хэрэгжүүлэхийг онцлон зөвлөж байна.

Documents

Lms Report Mng