RADYASYON DOZ DEĞERLENDİRMESİNDE LÜMİNESANSIN ÖNEMİ

Turgay KARALIEge Üniversitesi, Nükleer Bilimler Enstitüsü

• Radyasyonun absorblanmasından sonra, bazı maddeler bu absorblanan enerjinin bir kısmını yarı karalı enerji düzeylerinde depolarlar.

• Bu enerjinin bir uyartım kaynağı (OSL-ışık ;TL-ısı) ile UV, Görünür yada IR olarak yayınlanmasına olayına lüminesans adı verilir.

LÜMİNESANS=IŞIMA

Isı

Işık

Kristaller X-ışını, ultraviyole, katod ışınlarına veya benzeriiyonize radyasyona maruz kaldıklarında ışımanın (lüminesansın)meydana gelmesi radyasyonun soğurulmasından sonrakarakteristik zamanda (c) gerçekleşir. Bu karakteristik zamanagöre ışıma

c < 10-8 s ise floresans

c >10-8 s s ise fosforesans

şeklinde sınıflandırılır.

LÜMİNESANS=IŞIMA

Termolüminesans (TL) ve Optik Uyarımlı Lüminesans (OSL)

• Kristal, radyasyona maruz kaldığında bir miktar enerjiyi

soğurur. Herhangi bir uyartım olmazsa bu enerji uzun yıllar

kristal içinde depo edilir.

• Bir uyartım enerjisi uygulanırsa depolanmış bu enerji ışık

olarak (çoğunlukla görünür bölgede) geri salınır.

• Uyartım ısı ile meydana getiriliyorsa termo ışıma, ışık ile

meydana getiriliyorsa optik uyarımlı ışıma (OSL)

• Yayımlanan ışımanın şiddeti, soğurulan radyasyon dozu ile

orantılıdır.

TL/OSL mekanizması

IŞIMA TEKNİKLERİNİN UYGULAMA ALANLARI

KİŞİSEL

DokuOrgan Tüm Vücut

KLİNİK

RadyoterapiTeşhise Dayalı Radyoloji

ÇEVRE

UzayKarasal

YÜKSEK DOZ

Malzeme TestiGıda Sterilazyonu

Nükleer Reaktörler

KİŞİSEL DOZİMETRE

• Extremity dosimeter

Elin herhangi bir kısmı, kollar veya ayaklar.

• Tüm Vücut Dozimetresi:Vücudun yüzeyinin altındaki insan dokusunda 1000 mg.cm-2(yani 1.0 cm derinlik) teki soğurulan doz eşdeğeri ve/veya kritik organlardaki doz eşdeğeri.

( ışınları, X ışınları (>15 keV) ve nötronlar gibi girici radyasyonlar)

• Doku Dozimetresi: 5-10 mg.cm-2 derinlikte soğurulan doz eşdeğeri.

(Beta parçacıkları ve X ışınları (<15 keV) gibi girici olmayan radyasyon)

ÇEVRESEL DOZİMETRE

KARASAL

• Jeolojik Tarihleme

• Arkeolojik Tarihleme

• Retrospektif dozimetre

UZAYSAL

Kozmik ışınlar

Yüksek enerji protonlar, güneş

rüzgarlarından gelen ağır yüklü

parçacıklar

KLİNİK DOZİMETRE

• Teşhise dayalı Radyoloji

(Diagnostic Radiology)

Örn: Mamografi, diş tedavisi, görüntüle sırasında X-

ışınlarına maruz kalınması.

• Radyoterapi

Örn: Çeşitli Kanserlerin terapisi

X ışınları, Gama ışınları (137Cs ve 60Co ), Elektronlar

(40 MeV’e kadar), ağır yüklü parçacıklar ve

nötronlar.

YÜKSEK DOZ DOZİMETRE

• 102den 106 Gy’e kadar olan dozlar için

• Örneğin;

Nükleer reaktörler,

Gıda ışınlaması ölçümleri,

Malzeme testleri

Lüminesans Dozimetrilerin Özellikleri

• Doz Cevabı

• Duyarlılığı

• Enerji Cevabı

• Tavlama Koşulları

• Termal Sönümleme

• Işık Duyarlılığı

• Diğer Etkiler (Nem, Rutubet,triboluminesans vb.

TL/OSL dozimetrilerin Avantajları:

Boyut (nokta dedektör)

Doku eşdeğeri

Toplam doz ölçümü

Kabloya ihtiyaç yok

Yüksek hassasiyet

TL/OSL dozimetrilerin radyoterapide başlıca uygulamaları:

In vivo dozimetri

Fantomlarda tedavi tekniklerinin doğrulanması

Dozimetri denetimleri

Hastaneler arasında karşılaştırma

Uygulamalarda LiF: Mg,Ti (TLD-100) den sonra en çok kullanılan malzemeler

LiF:Mg,Cu,P ve Li2B4O7:Mn, BeO → doku eşdeğerlilik

CaSO4:Dy, Al2O3:C, CaF2:Mn → yüksek hassasiyet

• Çubuk• Bant

TLD/OSLD formları

• Toz• Çip

TL/OSL dozimetrelerin ölçümü

Bazı Dozimetrik Malzemelerin Özellikleri

Malzeme

Adı

Zeff Duyarlılık Lineer Doz

Aralığı

(mGy)

Termal

Sönümleme

Işık

Duyarlılığı

Tavlama

Prosedürü

LiF: Mg,Ti

(TLD 100)

8,1 1 5x10-3-102 Yılda

%5-10

- 400 C 1 sa

80 C 24 sa

Li2B4O7:Cu 7,4 8 10-2-105 2 ayda %25 Duyarlı 300 C 15

dk.

MgB4O7:Dy/T

m

8,4 7 10-3-102 2 ayda %10 Duyarlı 600 C 1 sa

CaSO4:Dy 15,3 30 10-4-3x103 6 ayda

%7-30

5 saatte

%30

400 C 1 sa

CaSO4:Tm 15,3 60 10-5-3x103 6 ayda

%7-30

5 saatte

%30

400 C 1 sa

Al2O3 10,2 5 10-2-102 ayda

%5

Duyarlı 900C 15 dk

BeO 7,2 1 5x10-3-5 ayda

%8

Duyarlı 650C 30 dk

Gıdaların Işınlanması

• Gıda Işınlama, kontrollü bir şekilde gıdaları iyonize radyasyona maruz bırakmaişlemidir.

• Bu yöntem zararlı mikroorganizmaları (E.Coli, Salmonella, Campylo-bacter, Listeriavb.) yok etmek, filizlenmeyi-olgunlaşmayı engellemek ve böcekleri öldürmek içinkullanılır.

• Gıdaların korunmasında X ışınları, gama ışınları ve hızlandırılmış elektronlarkullanılmaktadır.

• Isıl bir işlem olmadığı için gıda ışınlaması soğuk sterilizasyon olarak daadlandırılmaktadır.

• Ülkemizde 2 adet lisanslı gama ışınlama tesisi bulunmaktadır.

(Gamma-Pak,Tekirdağ; TAEK, Sarayköy)

• Gıdaların radyasyonla sterilizasyonu dünyada ve ülkemizdeki gıda sektörlerindegittikçe artan bir biçimde kullanılmasıyla, gıda örneklerinin ışınlanıpışınlanmadıklarının ve ışınlanmış iseler uluslararası kurumların belirlemiş olduklarıdoz limitlerine uyulup uyulmadığının tespiti büyük önem taşımaktadır.

Işınlanan Gıdaların Tespiti• Herhangi bir iyonize radyasyon ile ışınlanmış gıdalar (genellikle kuru gıdalar)

lüminesans yöntemleri kullanılarak tespit edilebilir. Ayrıca ışınlama dozu hakkında da bilgi edinilebilir.

• Bilindiği gibi yiyecekler yüzeylerine yapışmış bir şekilde bir miktar mineral içerebilmektedir.

• TL/OSL metodu silikat içeren baharatlar, şifalı bitkiler, bitki ve çiçek soğanları, kabuklu deniz ürünleri, meyve ve sebzeler vb. gibi yiyecek maddelerinin ışınlanıp ışınlanmadığının tesbitinde oldukça kullanışlıdır.

• Bu konuda yapılan ilk çalışmalarda baharatlar, aromatik bitkiler ve hurmalarda 1989 da yapılmıştır.

• Bu metodlardan OSL metodu, ısı yerine ışık kullanıldığından tahribatsız bir metottur. Bu nedenle mineral, özellikle silikat içeren her türlü organik ve inorganik örneğe uygulanabilir.

• TL/OSL metodları EU Standard metodlar olarak onaylanmıştır (EN 1788) (EN 13751).

Işınlanan Gıdaların Tespiti

• Işınlanan gıdaların tesbitinde TL ve OSL yöntemlerinin her ikiside kullanılabilir.

• Örneğin önce doğrudan TL li ölçülür (glow 1), sonra ölçülen örneğe 1kGy normalizasyon dozu verilir ve yeniden ölçülür (glow 2).

• Örneğin ışınlanıp ışınlanmadığını gösteren 2 kriter vardır (TS EN 1788:2007)

1- Glow 1/glow 2 0,1 ışınlanmamış

Glow 1/glow 2 0,5 ışınlanmış

2- Işınlama sonucu oluşan TL piki 150-250 oC arasında olmalıdır.

• OSL tarama ölçümünde iki farklı eşik değeri tanımlanmıştır:

1- Alt sınır T1=700 sayım/60saniye, örnek ışınlanmamış

2- Üst sınır T2=5000 satım/60saniye, örnek ışınlanmış

Sayım değeri T1 ve T2 arasında ise başka bir metod ile (örn. TL) valide edilmelidir.

.Figure 2. Farklı iyonize radyasyonlar ile ışınlanan portakal örneklerinden ayrıştırılan silikat minerallerinin TL ışıma eğrileri.

Işınlanan Gıdaların Tespiti

Işınlanmamış Örnek Işınlanmış Örnek

Retrospektif (geriye dönük) dozimetri

• Lüminesans yöntemleri geriye dönük dozimetri çalışmalarında, bir malzemenin birradyasyon kazası nedeniyle maruz kaldığı radyasyon dozu, ilgili malzemeninlaboratuvarda enerjisi bilinen foton kaynaklarıyla ışınlanması sonunda meydana gelenlüminesans şiddetlerinin karşılaştırılmasıyla hesaplanabilir.

• Retrospektif dozimetri, doz ölçümünün yapılmadığı bölgelerde doz tahmini(reconstruction) için kaza dozimetrisi olarak önemli araçlardan biridir ve 10 mGy e kadardozlar belirlenebilmektedir.

• TL ilk defa Hiroşima’ya atılan atom bombasının yarattığı gamma ışınımlarının tahribatınıbelirlemek için 1963’de çatı kremitleri üzerinde yapılan çalışmalarda kullanıldı.

• Roesch tarafından 1987 ve Haskell tarafından 1993’te Hiroşima ve Nagazaki’ye atılanbombaların yarattığı dozların yeniden simüle edilmesinde uygulandı.

• Haskel tarafından 1994’te Nevada Test Bölgesi’nde,Hütt tarafından 1993’te Çernobilenerji tesisinde ve Takada tarafından 1993 yılında Kazakistan’daki Semipalatinsk nükleerdeney merkezi’nde kullanıldı. Daha sonra Benarjee tarafından 1999-2000 yıllarındaseramik bileşimi materyaller gibi değişik malzemelere uygulandı.

Kazada etkilenen alanlarda bulunan birçok materyaldozimetre olarak kullanılabilir, örneğin;

• Doğal tuz (NaCl)• Çeşitli elektronik parçalar (örneğin cep telefonları)• Seramikler• Diş minesi,• Kredi kartları• Doğal materyaller yada kişisel eşyalardan alınan

inorganik tozlar• Lamba duyları, sigortalar

Retrospektif (geriye dönük) dozimetri

• Pişirilmiş bina malzemelerinden (tuğla, kiremit vb.) elde edilen kuvarsminerali retrospektif lüminesans dozimetri için en yaygın mineraldir.

• Çernobil kazasından sonra halkın maruz kaldığı radyasyon dozlarınınyeniden oluşturulmasında lüminesans dozimetri yeniden önemkazanmıştır. Bu bölgede dışsal maruz kalma dozlarını saptamak için birçokçalışmada kullanılmış ve kuvarsın 210 oC pikinden yararlanarak kazadan 20yıl sonra 18-20 mGy değerleri saptanmıştır.

• Lüminesans teknikleri ile binaların tuğlalarından yararlanılarakabsorblanan doz, derinliğin fonksiyonu olarak da belirlenebilir. Bu şekildeyağış kalıntılarından yayınlanan fotonların enerji ve kaynak dağılımlarıhakkında bilgi edinilebilmektedir.

• Kaza kaynaklı malzemede absorplanan gama dozu:

• Dx= DL - A (Da + Db + Dg + Dc)

Lüminescence, A örnek yaşı, a,b,g,c sırasıyla alfa, beta, gama ve kozmik dozlar

Retrospektif (geriye dönük) dozimetri

Retrospektif (geriye dönük) dozimetri

Hafıza kartından çıkarılan bir rezonatörün TL eğrisi

• Elektronik parçalardaki ana malzeme Al2O3

• Doğal sıfır-doz sorun ! (TL için 3–5 Gy, IRSL için 100 mGy )

Cep telefonu kartıLineer doz yanıtıBir direncin a) TL, b) OSL eğrisi

• Akrilik yumuşak dokuları, mantar tabaka akciğeritemsil etmektedir. Tedavi planlaması programı ilebelirlenen dozlar ve programın 4 farklı algoritma ileheterojenlik düzeltmesi yapılan değerleri

• Lineer hızlandırıcı 15 MeV foton• TLD-100 (LiF:Mg,Ti)• İnsan göğüs kafesi boyutunda fantom

TLD ile heterojen ortamlarda doz dağılımı

OSL Görüntüleme Filmleri• Esnek plastik malzeme (200-300 μm) üzerine

kaplanmış BaFBr:Eu phosphor (150 μm tanecik)

• Lazer (632 nm) ile tarama (uyartım) scanning

• 390 nm de ışıma

• Doğrusal doz yanıtı (0.1 to 50 mGy)

Lüminesans Tarihleme

Işım

a Si

nya

li

Mineral oluşuma

Erozyon,Taşıma ve ya Pişirilme

Yaş

zamanÖlçüm

TL ve OSL yöntemleri ile tarihlendirmede genellikle kuvars, feldspat gibi doğal minerallerkullanılmaktadır. Kuvars arkeolojik buluntularda veya yapı malzemelerinde bulunma oranınınyüksek olması ve yer kabuğunun büyük bir bölümünü kaplaması nedeniyle en fazla tercihedilen malzemedir.

Lüminesans Tarihleme

Örneğin eşdeğer (toplam) dozunun belirlenmesi

Örneğin yıllık dozunun belirlenmesi

(Gy/y)DozYıllık

(Gy)DozEşdeğer Yaş

Lüminesans Tarihleme

Eşdeğer Doz: Örneğin sıfırlanmasından günümüze kadar geçen sürede

depoladığı radyasyon enerjisine toplam doz veya eşdeğer doz adı verilir.

Yıllık doz: Örneğin içerdiği minerallerin bir yıl içerisinde kendinden veçevresindeki nükleer radyasyon akısından soğurduğu enerjiye karşılık gelir

• Brakiterapi , 137Cs telleri, 192Ir telleri veya 125I çekirdekleri gibiradyoaktif kaynakların doğrudan tümörlü dokunun içineyerleştirildiği bir radyoterapi yöntemidir.

Radyoterapi Kaynaklarının Doz Dağılımları

Radyoterapide TLD uygulamaları

Cilt ve kritik organların aldığı dozların güvenli doz

limitlerini aşıp aşmadığını belirlemek

Doz dağılımlarını doğrulamak

Merkezler-arası karşılaştırma sağlamak

in vivo dozimetri

Radyoterapide TLD uygulamaları(Kaynak Konumu)

Üzerine çeşitli polar açı ve radyal

uzaklıklarda delikler açılarak hazırlanan

katı su RW3 fantomunun geometrisi.

Planlanan doz dağılımı.

192 Ir HDR kaynağı ile TLD yüklü fantomun ışınlanması

Radyoterapide TLD uygulamaları

Doz-1, 3: 997 mm’ye konumlandırılmış Ir-192 HDR kaynağı ile 90o polar açıya ve 1 cm

uzaklığa 5 Gy doz verecek şekilde 30x30x30 cm3 hacminde fantom kullanılarak yapılan

ışınlama.

Doz-2: 1000 mm’ye konumlandırılmış Ir-192 HDR kaynağı ile 90o polar açıya ve 1 cm

uzaklığa 5 Gy doz verecek şekilde 30x30x30 cm3 hacminde fantom kullanılarak yapılan

ışınlama.

Doz-3: 997 mm’ye konumlandırılmış Ir-192 HDR kaynağı ile 90o polar açıya ve 1

cm uzaklığa 5 Gy doz verecek şekilde 30x30x30 cm3 hacminde fantom

kullanılarak yapılan ışınlama.

Doz-4: 997 mm’ye konumlandırılmış Ir-192 HDR kaynağı ile 90o polar açıya ve 1

cm uzaklığa 5 Gy doz verecek şekilde 30x30x10 cm3 hacminde fantom

kullanılarak yapılan ışınlama.

Doz-5: 1000 mm ye konumlandırılmış Ir-192 HDR kaynağı ile 90o polar açıya ve 1 cm uzaklığa

5 Gy doz verecek şekilde 30x30x20 cm3 hacminde fantom kullanılarak yapılan ışınlama.

Doz-6: 1000 mm ye konumlandırılmış Ir-192 HDR kaynağı ile 90o polar açıya ve 1 cm uzaklığa

5 Gy doz verecek şekilde 30x30x30 cm3 hacminde fantom kullanılarak yapılan ışınlama.

Katı su fantomda

gerçekleştirilen dört ayrı

ışınlamadan elde edilen

ortalama doz dağılımları.

Polar açılara göre radyal uzaklıklara

bağlı doz dağılımları.

SONUÇLAR

Doz dağılım deneyleri çeşitli polar açılarda ve radyal uzaklıklarda Ir-192 HDR kaynağı ile gerçekleştirilmiştir.

Kaynağın pozisyonuna geliş ve dönüşü sırasında 135o lik açılarda daha yüksek doz ölçülmüştür.

Kaynağın ışınlama pozisyonu 3 mm değiştirildiğinde elde edilen doz dağılımları %25-30 değişmiştir.

Saçılmalardan dolayı, fantom hacminin elde edilen doz dağılımlarına etkisi farklı kalınlıklarda fantomlar kullanılarak incelenmiştir.

Hacim arttığında elde edilen doz değerlerinin çok belirgin bir şekilde olmasa da daha yüksek olduğu, ancak bunun deneysel hata sınırları içinde yer aldığı bulunmuştur.

TLD-100’ler kullanılarak yapılan deneylerde fantom hacminin 30x30x10 cm3 veya 30x30x30 cm3

olmasının geri saçılma etkisinden dolayı sonuçlarda belirgin bir farklılığa yol açmayacağı söylenebilir.

RapidArc PlanlamalarınınKalite Kontrolü

• Radyoterapi, kanser hastalarının tedavisinde kullanılan primer tedavi yöntemlerinden biridir.

•Hedefte radyasyon dozu

•Normal doku korunması

•Kompleks planların uygulanması

•Kompleks planların ayrıntılı kalite kontroltestleriyle doğrulanması gerekmektedir.

Planların oluşrurulması

Tedavi planlarının oluşturulması

Verifikasyon planlarının oluşturulması

TLD kalibrasyonu

ECC faktörününbulunması

RCF faktörünün bulunması

Işınlama

TLD

RapidArc PlanlamalarınınKalite Kontrolü

• 10 Prostat kanseri hasta

• Hastaların tomografi kesitleri alındı

Eclipse tedavi programı6 MV X ışınıTek ark veya iki arkFraksiyon dozu 2 Gy

RapidArc Planların Oluşturulması

1’er cm’lik doku eşdeğeri katı fantomlar üstüste konuldu ve tomografi kesitleri alındı.

RapidArc Planların Oluşturulması

TLD’ lerin konumlandırılması

– Işın merkezi (C noktası)

– Işın merkezin 2 cm sağı ve solu (B ve D noktaları)

– Tümörün bittiği noktanın 1 cm sağı ve solu (A ve E noktaları)

TLD SONUÇLARI

A NOKTASI B NOKTASI C NOKTASI D NOKTASI E NOKTASI( MERKEZ)

HastaNO

Planlanan Ölçülen %F Planlanan Ölçülen %F Planlanan Ölçülen %F Planlanan Ölçülen %F Planlanan Ölçülen %F

1 1,72 1,62 %-6 2,56 2,61 %2 2,48 2,45 %-1 2,36 2,4 %2 1,31 1,34 %2

21,11 1,08 %-3 2,52 2,53 %0 2,52 2,51 %0 2,55 2,66 %4 0,93 0,84

-%10

31,06 0,94

%-11

2,44 2,55 %-5 2,39 2,56 %5 2,43 2,53 %4 0,87 0,82 -%6

41,40 1,32 %-6 2,53 2,47 %2 2,53 2,49 %-2 2,51 2,52 %0.0 1,45 1,36 -%7

51,69 1,66 %-2 2,63 2,71 %-3 2,60 2,61 %0 2,59 2,56 %-1 1,88 1,92 %2

61,57 1,48 %-6 2,63 2,70 %-3 2,61 2,76 %5 2,69 2,77 %3 1,38 1,31 -%5

71,67 1,69 %1 2,52 2,56 %-2 2,43 2,44 %0 2,62 2,67 %2 1,86 1,82 -%2

81,03 1,19 %13 2,82 2,93 %-4 2,71 2,68 %-1 2,82 2,77 %-2 1,33 1,38 %4

91,29 1,26 %-2 2,49 2,37 %5 2,41 2,42 %0 2,31 2,24 %-3 1,55 1,48 -%5

102,0 2,10 %5 2,79 2,88 %-3 2,76

2,84%3 2,7 2,82 %4 1,71 1,76 %3

– TLD ile yapılan ölçümlerde tümör dışında doz yaklaşık %40-50 düşmektedir.

– Elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde

• 3. hastada %11 (sağ dış)

• 8. hastada %13 (sag dış)

• 2. hastada %10 (sol dış) fark görülmüştür

• Bunun dışındaki değerler %5 ve daha azdır

– Tümörün bittiği noktaların dışında yani MLC ile nisbeten kapalı olan bölgelerde planlanan doz ile ölçülen dozun farklı olmasının, MLC’ lerden kaynaklı sızıntının planlama bilgisayarınca %100 doğrulukla hesaplanamamasının sonucu olabileceği düşünülmektedir

TLD SONUÇLARI

KAYNAKLAR• L.A.R. da Rosa,1 S.C. Cardoso,2a L.T. Campos,1 V.G.L. Alves,2 D.V.S. Batista,3 A .Facure4 Percentage depth dose evaluation in

heterogeneous media using thermoluminescent dosimetry Journal Of Applied Clinical Medical Physics, Volume 11, Number 1, 2010

• Percentage depth dose evaluation in heterogeneous media using thermoluminescent dosimetry L.A.R. da Rosa, S.C. Cardoso, L.T. Campos, V.G.L. Alves, D.V.S. Batista, A .Facure4 journal of applied clinical medical physics, volume 11, number 1, 2011

• Luminescence properties of BeO optically stimulated luminescence (OSL) detectors Eduardo G.YukiharaRadiation Measurements Volume 46, Issues 6–7, June–July 2011, Pages 580-587

• S.W.S. McKeever, M. Moscovitch, P.D. Townsend, Thermoluminescence dosimetry Materials: Properties and uses,, Nuclear Technology Publishing, 1995.

• S.W.S. McKeever, Thermoluminescence of Solids, Cambridge University Press, 1985.

• Thermoluminescence dosimetric properties of beryllium oxide D. R. Vij, n. Singh journal of materials science 32 (1997) 2791-2796

• Işınlanmış Baharat ve Otların Tespitinde CW OSL Tekniğinin Kullanılması ESR Metodu ile Karşılaştırma, Talat Aydın 05-07 ekim 2016, 12. Gıda kongresi-edirne

• Bhaskar Sanyal, Joong-Ho Kwon, 2014 Thermoluminescence characterization of isolated minerals to identify oranges exposedto gamma-ray, e-beam, and X-ray , Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry, DOI 10.1007/s10967-014-3421-6

• PN-EN 1788 (2001) Foodstuffs – ther moluminescence 3. detection of irradiated food from which silicate minerals can be isolated. European Com mittee for Standardization, Brussels PN-EN 13751 (2002) (U) Foodstuffs – detection of irradi-4. ated food using photostimulated luminescence. European Com mittee for Standardization, Brussels Sanderson DCW, Carmichael LA, Fisk S (1998) Estab-5. lishing luminescence methods to detect irra diated foods. Food Sci Technol Today 12;2:97–102 Sanderson

• D., Botter-Jensen, L., and Murray, A. S. (2000). Retrospective dosimetry: Estimation of the dose to quartz using the single-aliquot regenerativedose protocol. Applied Radiation Isotopes, 52:831-844)

• E. A. Ainsbury et al. Review of retrospective dosimetry techniques for external ıonısıng radıatıon exposures, Radiation Protection Dosimetry (2011), Vol. 147, No. 4, pp. 573–592

• D.Mesterház, M.Osvay, A.Kovács, A.Kelemen Accidental and retrospective dosimetry using TL method

• H. Y. Göksu and I. K. Bailiff Luminescence dosimetry using building materials and personal objects, Radiation Protection Dosimetry (2006), Vol. 119, No. 1–4, pp. 413–420

• Leybovich, L. B., Sethi, A., and Dogan, N. Comparison of ionization chambers of various volumes for IMRT absolute dose verification, Med Phys, 30, 119-23,2003.

• Bouchard, H. and Seuntjens, J. Ionization chamber-based reference dosimetry of intensity modulated radiation beams, Med. Phys. 31, 2454-65, 2004

• Daniel W. Bailey, Lalith Kumaraswamy, Mohammad Bakhtiari, Harish K. Malhotra, Matthew B. Podgorsak. Epid dosimetry for pretreatment quality assurance with two commercial systems. Journal of Applied Clinical Medical Physics, Volume 13, Number 4, 2012.

• Klein EE, Hanley J, Bayouth J, Yin FF, Simon W, Dresser S, Serago C, Aguirre F, Ma L, Arjomandy B, Liu C, Sandin C, Holmes T and Task Group 142 Report: Quality assurance of medical linear accelerators. Medical Physics 2009; 36(9): 4197-4212.

• R.A. Kinhikar, R. Upreti, S. Sharma, C.M. Tambe and D.D. Deshpande. Intensitiy modulated radiotherapy dosimetry with ion chambers, TLD, MOSFET and EDR2 film. Australasian Physical and Engineering Sciences in Medicine Volume 30 Number 1, 2007

• Varatharaj Chandraraj, Sotirios Stathakis, Ravikumar Manickam, Carlos Esquivel, Sanjay S. Supe, Nikos Papanikolaou.Comparison of four commercial devices for RapidArc and sliding window Imrt Qa.Journal Of Applıed Clınıcal Medıcal Physıcs, Volume 12, Number 2, spring 2011

• Rivera T. Thermoluminescence in medical dosimetry. Applied Radiation and IsotopesVolume 71, Supplement, December 2012, Pages 30–34.

• David Kleina, Tina Marie Brierea, Rajat Kudchadkera, Louis Archambault, Luc Beaulieu, Andrew Leee, Sam Beddara. In-phantom dose verification of prostate IMRT and VMAT deliveries using plastic scintillation detectors. Radiation Measurements Volume 47, Issue 10, October 2012, Pages 921–929

• Krzysztof Slosarek, Marta Szlag, Barbara Bekman, Aleksandra Grzadziel.EPID in vivo dosimetry in RapidArc technique. Reports of Practical Oncology & Radiotherapy. Volume 15, Issue 1, January–February 2010, Pages 8–14

• Stine Korreman1, Joakim Medin and Flemming Kjær-Kristoffersen. Dosimetric verification of RapidArc treatment delivery. 2009, Vol. 48, No. 2 , Pages 185-191.

TEŞEKKÜRLER