LOGISTYKA • KOMUNIKACJA • BEZPIECZEŃSTWO … · i międzynarodowe organizacje gospodarcze, tak międzyrządowe (np. UE, EFTA, OECD i inne) jak i pozarządowe np. Międzynarodowa

LLOOGGIISSTTYYKKAA KKOOMMUUNNIIKKAACCJJAA BBEEZZPPIIEECCZZEESSTTWWOO

WWYYBBRRAANNEE PPRROOBBLLEEMMYY

Redakcja naukowa

Marek Grzybowski, Janusz Tomaszewski

Gdynia 2009

Recenzenci: dr hab. Stanisaw Piocha dr hab. Wiesaw Czyowicz assoc. prof. Roman Jaek assoc. prof. Samuel Uhrin doc. Zlatan oki doc. Angela V. Piatova doc. Vladislav Hofraiter Adiustacja Ewelina Bemke Wysza Szkoa Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni ISBN 978-83-61505-04-4 Druk i oprawa: Sowa druk na yczenie www.sowadruk.pl tel. 022 431-81-40

Wydawnictwo Wyszej Szkoy Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni

ul. Kielecka 7, 81-303 Gdynia www.wsaib.pl

SPIS TRECI

Wstp 5

Cz 1. Logistyka i bezpieczestwo 9

1. Wiesaw Czyowicz, Bezpieczestwo acucha logistycznego w midzynarodowym obrocie towarowym trendy i tendencje

rozwoju w XXI wieku 11

2. Janusz Tomaszewski, Dominik Iwen, Bezpieczestwo gospodarki morskiej w warunkach zagroenia kryzysem

gospodarki wiatowej 59

3. Marek Grzybowski, Bezpieczestwo portu jako obszaru logistycznego 85

4. Ilona Jacyna, Wyznaczanie przepyww towarw w obiekcie magazynowym systemu logistycznego 93

5. Zlatan oki, Vehicle design in function of safety and security of goods in railway transport 105

6. Stanisaw Piocha, Jerzy u, Bezpieczestwo energetyczne przedsibiorstw, jako skadnik bezpieczestwa ekonomicznego 113

7. Piotr Dwojacki, Logistyczne czynniki bezpieczestwa energetycznego Polski 133

8. Krzysztof Fico, Logistyczne aspekty bezpieczestwa energetycznego Polski 145

9. Konrad Zarba, Odnawialne rda energii szans na popraw bezpieczestwa energetycznego kraju 163

10. Janusz Gierszewski, Firmy ochrony jako komercyjne organizacje odpowiedzialne za bezpieczestwo innych

podmiotw gospodarczych 171

Cz 2. Komunikacja i bezpieczestwo 185

11. Mirosaw Czapiewski, Stanisaw Gutowski, Andrzej Urban, Koncepcja funkcjonowania jednostki organizacyjnej realizujcej funkcje systemw bezpieczestwa w strukturze

187

4

przedsibiorstwa wielodziaowego

12. Mirosaw Matosek, Zarzdzanie komunikacj w sytuacji kryzysowej 201

13. Zdzisaw Dugosz, Liniowa metoda skalowania stanu bezpieczestwa informacji stanowicych tajemnic

przedsibiorstwa w warunkach kryzysu 217

14. Pavel Rosman, IP Telephony and VOIP Systems Security 233

15. Roman Jaek, High frequency used for identification qualifying of subjects 243

16. Andreas Chernel, Cogent Arguments for Using Moodle as an LMS Tool to Deliver Security Related Courses 251

17. Elbieta Szczepankiewicz, Mariusz Dudek, Rozwj technologii informatycznych a zagroenia i zarzdzanie

bezpieczestwem informacji w przedsibiorstwach 263

Wstp w jzyku angielskim 275

WSTP

Na przeomie XX i XXI wieku w gospodarce wiatowej nastpiy istotne przemiany. Dywersyfikacji produkcji towarzysz po dzie dzisiejszy zmiany w rozmieszczeniu rynkw pracy i rozwoju rynkw konsumpcyjnych i przemysowych. Do najdynamiczniej rosncych rynkw zarwno biznesowych i konsumpcyjnych nale rynki takich krajw jak Chiny, Indie, Brazylia, czy Turcja. W Unii Europejskiej do szybko rosncych regionw zalicza si grupa krajw Europy rodkowej i Wschodniej. Taki rozkad rynkw determinuje zmiany w wymianie handlowej midzy Europ a innymi rynkami, a to z kolei wymusza rozwj sieci logistycznych.

Zmiany na midzynarodowym rynku pracy i konsumpcyjnym znajduj swoje odzwierciedlenie w transporcie morskim. Przewozy morskie tylko w latach 2005-2008 wzrosy z 6,7 mld ton do 7,4 mld ton. Globalny popyt na przewozy drog morsk osign 32 mld tonomil (w 2008 r.). Szacuje si, e rocznie popyt ten rs do 2008 r. o 5%. Zakada si, e po okresie recesji ten trend powrci do poprzedniego stanu co oznacza, e w 2030 r. moe nastpi nawet podwojenie przewozw drog morsk. W latach 1970-2008 midzynarodowy handel morski wzrs o prawie 190% wraz z wzrostem konsumpcji i zmianami na midzynarodowym rynku produkcji. Przewozy adunkw pynnych wzrosy w tym okresie prawie o 100%. Przewozy adunkw suchych w latach 1970-2008 wzrosy natomiast o ponad 260%. Taka dynamika wymiany towarowej w wymiarze globalnym sprawia szczeglnie w ostatnich latach szybki rozwj sieci logistycznych i systemw informacyjnych. Globalnym powizaniom handlowym towarzyszy sie globalnych powiza komunikacyjnych i acuchw logistycznych.

Kryzys na globalnym rynku finansowym w poowie 2008 r., a nastpnie zaamanie si popytu na rynku dbr i usug zahamowao

6

wzrost adunkw w kontenerach oraz przewozw ro-ro na rynku eglugowym i portowym, a w mniejszym stopniu adunkw masowych. Okres prosperity wywoa na rynku transportu optymizm w planowaniu pozyskiwania nowych rodkw do transportu ldowego, lotniczego i morskiego. Due nakady poniesiono rwnie na budow infrastruktury logistycznej, w tym niezbdnej do przeadunku dynamicznie rosncej poday towarw w kontenerach. Zaamanie koniunktury w wiodcych gospodarkach wywoao najpierw perturbacje na rynku transportu morskiego, potem w portach (zmniejszone przeadunki), a nastpnie w przemyle budowy statkw, co przejawiao si wycofaniem armatorw z zamwie na nowe statki. To z kolei wywoao spadek popytu na wyroby stalowe i specjalistyczne urzdzenia. To przykad sytuacji kryzysowej na kilku powizanych z systemem logistycznym rynkach.

Autorzy bada zamieszonych w publikacji pt. Logistyka, komunikacja i bezpieczestwo starali si nie tylko dokona diagnozy zagroe w obszarze logistyki, komunikacji i energetyki, ale rwnie znale odpowied na problemy dnia dzisiejszego, a take proponowa rozwizania umoliwiajce bezpieczne funkcjonowanie sieci logistycznych oraz informacyjnych.

W czci 1. monografii pt. Logistyka i bezpieczestwo autorzy zwrcili uwag na cay zakres bezpieczestwa procesw logistycznych, a po bezpieczestwo energetyczne i fizyczne obszarw logistycznych, a nawet aspekty techniczne bezpieczestwa jednostek transportu kolejowego.

W czci 2. pt. Komunikacja i bezpieczestwo autorzy podzielili si wynikami bada dotyczcych zarwno sprawnoci przepywu informacji wewntrz organizacji w sytuacjach stabilnych i kryzysowych, jak i aspektami ochrony informacji przedsibiorstwa. W tej czci prezentowane s rwnie wyniki bada nad bezpieczestwem cznoci w najnowszych rozwizaniach ICT w aspekcie technicznym i organizacyjnym.

7

Monografia powstaa na potrzeby tych czytelnikw, ktrzy zainteresowani s spojrzeniem na sprawy bezpieczestwa z punktu widzenia menedera sieci logistycznych, organizatora wymiany handlowej, czy osoby zarzdzajcej informacj w przedsibiorstwie w warunkach stabilnych i kryzysowych.

Marek Grzybowski, Janusz Tomaszewski

8

Cz 1

Logistyka i bezpieczestwo

Wiesaw Czyowicz

BEZPIECZESTWO ACUCHA LOGISTYCZNEGO W MIDZYNARODOWYM OBROCIE TOWAROWYM TRENDY I TENDENCJE ROZWOJU W XXI WIEKU

Wstp Midzynarodowa wymiana towarowa nie tylko handel towarami, ale i obrt (np. w ramach tzw. celnych procedur uszlachetniania czy tranzytu) we wspczesnych warunkach zdynamizowania globalizacji w coraz wikszym zakresie wie si z prawno-instytucjonalnymi mechanizmami jej regulacji odnoszcymi si zwaszcza do kilku gwnych problemw. Wrd tych, jakie w ostatniej dekadzie znalazy si w centrum uwagi polityki nie tylko poszczeglnych pastw czy organizacji midzynarodowych, ale i przedsibiorstw dziaajcych na rynku wiatowym na plan pierwszy wybiy si trzy z nich: uatwienia w przepywie towarw przez granice celne; uproszczenia procedur celnych; bezpieczestwo midzynarodowego acucha dostaw towarowych. Kady ze wskazanych problemw dominowa w rnym okresie ostatnich kilkudziesiciu lat. Jeli w kocu XX wieku, wraz z dynamicznym rozwojem midzynarodowego obrotu towarowego zarwno firmy wczone do tego procesu jak i pastwa oraz organizacje gospodarcze, przede wszystkim wiatowa Organizacja Handlu (WTO/GATT), wiatowa Organizacja Celnictwa (WCO) jak i midzynarodowe organizacje gospodarcze, tak midzyrzdowe (np. UE, EFTA, OECD i inne) jak i pozarzdowe np. Midzynarodowa Izba Handlowa (ICC) czy Midzynarodowa Federacja Stowarzysze Agentw Celnych (IFCBA) czy Europejska Konfederacja Agentw Celnych Autor jest pracownikiem Wyszej Szkoy Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni.

Wiesaw Czyowicz, Bezpieczestwo acucha logistycznego w midzynarodowym obrocie towarowym trendy i tendencje rozwoju w XXI wieku

12

(CONFIAD) skupiay si na uatwieniach i uproszczeniach obrotw towarowych, na szybkoci ich dostaw i przepywu przez granice celne w myl hasa czas to pienidz, to po zamachach terrorystycznych z 11 wrzenia 2001r. na plan pierwszy wysuny si problemy bezpieczestwa midzynarodowego acucha dostaw. W tym momencie okazao si, e dla politykw, przede wszystkim w USA, nie pienidze s najwaniejsze lecz te wartoci, ktre w powszechnym przekonaniu s najistotniejsze ycie i zdrowie. A te, niezalenie od zasadnoci przyjcia tezy o zwikszonym ich zagroeniu w rezultacie zdynamizowania procesw midzynarodowego handlu towarami w warunkach globalizacji, przesoniy wymogi uatwie i uproszcze tego obrotu na rzecz zaostrzenia i efektywnoci kontroli ich przepywu przez granice. Podstaw okazay si tezy o powizaniu midzynarodowych obrotw towarowych z zagroeniem przemytu broni, amunicji i materiaw rozszczepialnych i/lub podwjnego stosowania jako rde zagroenia bezpieczestwa narodowego poszczeglnych pastw. Nawet jeli nie dotyczyoby wskazanych, to w odniesieniu take do innych wysokodochodowych towarw przemycanych na rynki krajw wysokorozwinitych, powizane zostao ze zjawiskiem tzw. prania brudnych pienidzy sucych lub mogcych suy finansowaniu zorganizowanych grup przestpczych i midzynarodowego terroryzmu. Tezy te, niezalenie od ich realnej podstawy, legy u podoa podjtych dziaa politycznych oraz stworzenia nowych i rozbudowania ju istniejcych mechanizmw instytucjonalno-prawnych metod regulacji tego obrotu. Takie rozwizania miay na celu nie tylko zwikszenie efektywnoci kontroli obrotu, ale i przynajmniej deklaratywnie utrzymanie, a nawet rozbudowanie istniejcych uatwie i uproszcze. Punktem wyjcia dla takiego podejcia okazao si nowoczesne rodowisko midzynarodowego handlu towarami zwizanego z gospodark elektroniczn i szerokim wykorzystywaniem w dziaalnoci firm oraz instytucji rzdowych nowoczesnych technik informatycznych i komunikacyjnych (ICT). W tym przypadku podtrzymujc wymg ogromnego zwikszenia efektywnoci kontroli midzynarodowego obrotu towarowego wskazano na moliwoci rozwizania dylematu midzy ni a szybkoci przepywu towarw przez granice. Teoretycznie, wg twrcw takich propozycji jest to ju w chwili obecnej moliwe i ta kwadratura koa moliwa jest do korzystnego dla wszystkich zainteresowanych stron (biznesu midzynarodowego, przedsibiorcw, spoeczestw poszczeglnych


13

pastw i ich sub kontrolnych) rozwizania. Przy tym zaoeniu nie wzito jednak pod uwag, a przynajmniej nie zbilansowano kosztw takiego rozwizania. Okazao si, e bezpieczestwo nade wszystko niezalenie od realnego zagroenia, jego zasadnoci i kosztw. Dziki temu politycznemu zabiegowi uksztatowano nowy paradygmat polityki celnej i handlowej nie tyle uproszczenia oraz uatwienia w midzynarodowym obrocie towarowym, ile jego bezpieczestwo i to nie w jednym kraju czy punkcie, ale w caym acuchu dostawy od producenta, eksportera, spedytora, przewonika po ostatecznego odbiorc. Pod pretekstem ogromnego zagroenia wymienionych wartoci przez midzynarodowy terroryzm poddano nie tylko wewntrzne ycie spoeczno-gospodarcze i polityczne wielu demokratycznych pastw wysokorozwinitych procesowi ideologizacji, militaryzacji i rozszerzania policyjnych metod we wszystkich dziedzinach. To si przenioso na aren midzynarodow. Nie omino take midzynarodowego obrotu towarowego. 1. Nowe uwarunkowania midzynarodowego obrotu towarowego Zagadnienie to stao si przedmiotem zainteresowania dla wielu sub odpowiedzialnych za bezpieczestwo narodowe w jego najszerszym znaczeniu. Szczeglna uwaga administracji celnych skupiona zostaa na problemach bezpieczestwa zwizane z handlem midzynarodowym, a precyzyjniej z midzynarodowym obrotem towarowym. To nie tylko kwestia handlu towarami militarnymi (broni, uzbrojeniem, materiaami rozszczepialnymi czy binarnego przeznaczenia) regulowanymi midzynarodowymi konwencjami1 ale i wieloma innymi towarami w tym przede wszystkim narkotykami oraz wieloma innymi mogcymi suy do prania tzw. brudnych pienidzy i finansowania terroryzmu.2

1 Wykaz tych aktw mona znale na stronie domowej Departamentu Kontroli Eksportu Ministerstwa Gospodarki: http://www.mgip.gov.pl/GOSPODARKA/DKE/Akty/. Znajduj si na niej take cieki (linki) do aktw organizacji midzynarodowych, przede wszystkim Unii Europejskiej. Obszerne informacje na temat midzynarodowych porozumie eksportowych (Wassenaar Arrangement, Nuclear Suppliers Group, Australia Group inne) oraz regulacji tych spraw w USA znajduj si na stronie domowej Biura Bezpieczestwa i Przemysu Ministerstwa Handlu USA: http://www.bis.doc.gov/PoliciesAndRegulations/MultilateralExportRegimes.htm . 2 Por. informacje na ten temat na stronie domowej tzw. Grupy Egmont: http://www.egmontgroup.org/ oraz na stronie domowej Generalnego Inspektora


14

To nie tylko przemyt narkotykw, broni, binarnych rodkw, ale i np. obrt gincymi lub zagroonymi wyginiciem gatunkami flory i fauny oraz wieloma innymi).3 Te i wiele innych aspektw zwizanych ze wspczesnym midzynarodowym handlem, a dokadniej obrotem, towarowym cz si bezporednio z bezpieczestwem nie tylko militarnym, ale i ekonomicznym spoeczestw pastw uczestniczcych w tym procesie. Nie jest to jednak zjawisko cakowicie nowe. Zagroenie bezpieczestwa ycia i zdrowia ludzi, zwierzt czy rolin funkcjonowao i wczeniej w handlu midzynarodowym. Jednak jego cakowicie nowa jako pojawia si w okresie przemian ustrojowy w krajach tzw. obozu socjalistycznego zapocztkowanych w pocztkach lat dziewidziesitych XX w. przez polsk aksamitn rewolucj zapocztkowan powstaniem szerokiego ruchu spoeczno-politycznego Solidarno. Sytuacja ta jednak ulegaa zmianie w nastpnej dekadzie, zwaszcza po przystpieniu Polski, na mocy tzw. Ukadu Europejskiego4 do grupy pastw stowarzyszonych z UE i uzyskujcych preferencje w obrotach towarowych w miar budowy strefy wolnego handlu. Ukad ten nie tylko dawa nam pewne preferencje w handlu z pastwami czonkowskimi, ale i nakada na Polsk okrelone wymogi, ktrych spenienie byo conditio sine qua non dla uzyskania preferencji. Jednymi z takich wymogw byy problemy zwizane z reform naszego celnictwa, w tym procedur ustawodawstwa i procedur celnych, zmian struktury i zakresu zada organw celnych. Wrd gwnych zada wwczas przyjtych w polskiej subie celnej znalaza si harmonizacja prawa, procedur i zada majcych na celu z jednej strony wprowadzanie uatwie i uproszcze w procedurach celnych, z drugiej za zwikszenie

Informacji Finansowej: http://www.mf.gov.pl/index.php?const=1&dzial=79&wysw=82&sub=sub8 3 Por. akty prawne z tym problemem zwizane na stronie domowej polskiej suby celnej: http://www.mf.gov.pl/dokument.php?const=2&dzial=525&id=47104 4 Ukad Europejski Ustanawiajcy stowarzyszenie midzy Rzeczpospolit Polsk, z jednej strony, a Wsplnotami Europejskimi i ich pastwami czonkowskimi, z drugiej strony, [w:] Dz. U., z 27 stycznia 1994 r., zacznik do nr 11, poz. 38. Z punktu widzenia niniejszych rozwaa niezwykle istotnym, bo wprowadzao nowe wymogi np. dotyczce dokumentowania pochodzenia towarw, byo wejcie w ycie na 2 lata wczeniej ni wszed w ycie cay Ukad, tzw. Umowy przejciowej dotyczcej handlu i spraw zwizanych z handlem midzy Rzeczpospolit Polska a Europejsk Wspnot Gospodarcz i Europejsk Wsplnot Wgla i Stali, [w:] Dz.U. z dnia 28 lutego 1992 r., Zacznik do nru 17, poz. 69. By to w istocie III rozdzia Ukadu Stowarzyszeniowego.


15

efektywnoci kontroli obrotu towarowego majcej zagwarantowa wiksze bezpieczestwo tego obrotu. Nie byo to atwe i do dzi, w zasadzie, proces ten nie zosta zakoczony. Co wicej nowe projekty zmian strukturalnych polskiej suby celnej powoduj szereg niepokojw zwizanych ze skutecznoci jak administracja ta w tej chwili osigna.5 Przystpienie Polski do UE na mocy Traktatu Akcesyjnego6 pocigno za sob przyjcie przez nasz kraj wielu nowych rozwiza take w zakresie polityki zagranicznej, w tym i handlu zagranicznego, rozwiza w zakresie polityki handlowej , celnej oraz wielu uregulowa wynikajcych z caoksztatu dorobku prawa unijnego tzw. acquis communautaire.7

5 Por.: List otwarty zw. zawodowych Suby Celnej, [w:] POLSKA. The Times, Warszawa, 2008-11-28, s. 15, a take wczeniejsze prby podejmowane w ramach inicjatywy tzw. Krajowej Administracji Skarbowej. Patrz np. E. Matuszewska, Reforma: Poczenie celnikw i skarbwki Krajowa Administracja Skarbowa zacznie funkcjonowa od 1 stycznia 2008r., [w:] Gazeta Prawna, Warszawa, 2007, 03-0402, a take 3 tomowe wydawnictwo pt. Efektywna Administracja Skarbowa, pod red. Z. Gilowskiej, H. Izdebskiego i K. Raczkowskiego, Ministerstwo Finansw, Wyd. DIFIN, Warszawa, 2007. 6 Pena nazwa tego aktu to: Traktat midzy Krlestwem Belgii, Krlestwem Danii, Republik Federaln Niemiec, Republik Greck, Krlestwem Hiszpanii, Republik Francusk, Irlandi, Republik Wosk, Wielkim Ksistwem Luksemburga, Krlestwem Niderlandw, Republik Austrii, Republik Portugalsk, Republik Finlandii, Krlestwem Szwecji, Zjednoczonym Krlestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Pnocnej (Pastwami Czonkowskimi Unii Europejskiej) a Republik Czesk, Republik Estosk, Republik Cypryjsk, Republik otewsk, Republik Litewsk, Republik Wgiersk, Republik Malty, Rzeczpospolit Polsk, Republik Sowenii, Republik Sowack dotyczcy przystpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estoskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki otewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Wgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Sowenii i Republiki Sowackiej do Unii Europejskiej, podpisany w Atenach w dniu 16 kwietnia 2003 r. (Dz.U. 2004 nr 90 poz. 864) oraz Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej L 236 z 23 wrzenia 2003. 7 Por. np.: E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec (red.), Unia Europejska. Integracja Polski z Uni Europejsk, IKC HZ, Warszawa 1996; E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec (red.), Unia Europejska. Przygotowania Polski do czonkostwa, IKC HZ, Warszawa 2001; W. Czyowicz (red.), Warunki i zadania w zakresie handlu zagranicznego po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Raport przygotowany przez Zesp Midzyresortowy. Tom I IV, T. I Synteza, Rzdowe Centrum Studiw Strategicznych, Warszawa, luty 2003. Ekspertyza, czy J. Barcz, E. Kawecka-Wyrzykowska i K. Michaowska-Gorywoda, Integracja Europejska, Wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2007.


16

Zmiany dotyczyy, przede wszystkim, naszej granicy wschodniej, ktra staa sie zewntrzn granic ldow Unii Europejskiej, a tym samym i zewntrzn granic celn unii celnej Wsplnoty Europejskiej. Pozostae granice celne (z wyjtkiem morskiej i na lotniskach midzynarodowych) z Niemcami, Czechami , Sowacj i Litw znikny. To ogromnie istotna zmiana tak z punktu widzenia odpowiedzialnoci za jej ochron przez polskie suby kontrolne przede wszystkim Stra Graniczn i Polsk Administracj Celn. W tych dwch dziedzinach nastpiy ogromne zmiany formalne i organizacyjne.8 Dotyczyo to przede wszystkim przygotowa polskiej Stray Granicznej do dostosowania swoich standardw do standardw wynikajcych z Ukadu z Schengen. Efektem wysokiej oceny ochrony zewntrznej granicy UE byo przekazanie Polsce siedziby nowoutworzonej Agencji UE ds. Ochrony Zewntrznej Granicy UE.9 Wraz z przystpieniem do UE Polska staa si czci skadow unii celnej tego ugrupowania. W rezultacie tego faktu Polska utracia suwerenno w handlu zagranicznym, poniewa polityka handlowa i celna, taryfowa i pozataryfowa przeszy z narodowych decyzji do organw UE. Najbardziej istotnymi dla obrotw towarowych okazay si Dyrekcje Generalne Komisji UE ds. Handlu, Wsplnej Polityki Rolnej, Ce i Podatkw Porednich. W penym zakresie polskie suby celne, fitosanitarne i weterynaryjne przejy cao regulacji odnoszcych si do midzynarodowej wymiany towarowej. Jednak tylko polityka celna, prawo celne, procedury i dokumentacja celna s w peni ujednolicone w UE. A przecie Polska jest nie tylko czonkiem Unii Europejskiej, ale i uczestnikiem midzynarodowego obrotu towarowego z pastwami trzecimi. Stosowanie rozwiza unijnych nie moe by powodem do niekorzystnych zmian w zakresie bezpieczestwa tego obrotu. Co wicej, dziki standardom unijnym stosowanych w naszym kraju, bezpieczestwo to znacznie wzroso, mimo, e wspczesny rozwj stosunkw spoeczno-gospodarczych nabra ogromnego tempa i przebiega w nowych jakociowo warunkach zewntrznych.

8 Szerzej na ten temat pr.: A. Maksimczuk, L. Sidorowicz, Graniczna obsuga ruchu osobowego i towarowego w Unii Europejskiej (wybrane aspekty), Wyd. ALMAMER WSE, Warszawa 2008. 9 Europejska Agencja Zarzdzania Wspprac Operacyjn na Zewntrznych Granicach Pastw Czonkowskich Unii Europejskiej zostaa ustanowiona na mocy rozporzdzenia Rady (WE) nr 2007/2004 (26.10.2004, Dz. U. L 349 z 25.11.2004).


17

Przede wszystkim odnosi si to do zjawiska globalizacji i pogbiania procesw regionalizacji. Rwnoczenie z rozwojem tych zjawisk nastpowa proces eliminacji wielu wczeniej istniejcych barier w midzynarodowym obrocie towarowym i zwizanym z nim acuchem dostaw. Towarzyszca tym procesom dynamika zmian technik komunikacyjnych i informacyjnych, nowoczesna organizacja obrotu towarowego, acucha dostaw oraz zwizanej z nim kontroli pozwalaj nie tylko na ograniczanie wielu barier biurokratyczno-organizacyjnych, w tym dotychczas czsto wystpujcego w subach celnych najbardziej czasochonnego i kosztownego wymogu niemal 100% granicznej, fizycznej rewizji towarw w handlu midzynarodowym, ale i jej radykalne uproszczenie i skrcenie, przy rwnoczesnym zwikszeniu jej efektywnoci. Jej podstawowym zadaniem - do niedawna niemal we wszystkich subach celnych, a dzi jeszcze w bardzo wielu administracjach celnych krajw rozwijajcych si bya kontrola prowadzona, przede wszystkim, ze wzgldw fiskalnych. Nic dziwnego, e w sytuacjach, kiedy dochody budetowe wielu pastw (przede wszystkim rozwijajcych si) pochodzce z ca i jego pochodnych (opat wyrwnawczych, antydumpingowych, ce eksportowych, podatkw granicznych obrotowego, od wartoci dodanej od towarw VAT, akcyzowego, ekologicznego, etc.) stanowi nierzadko ok.20% a czasami ok.25% budetu10, e kontrola celna poprawnoci fiskalnej midzynarodowego obrotu bya, czy niekiedy nadal jeszcze jest tak rygorystyczna i szczegowa. A fakt, e w sytuacjach krajw mniej rozwinitych czy znajdujcych si w procesie transformacji, w ktrych infrastruktura gospodarcza, w tym i teleinformatyczna, bd nie istniay, bd okazay si na bardzo niskim poziomie, nic dziwnego, e bezporednia, graniczna kontrola bya najskuteczniejsz, bo po prostu nie byo innych moliwoci stosowania nowoczesnych metod (poza powtrn kontrol) i instrumentw moliwych do skutecznego egzekwowania podstawowego obowizku wobec pastwa naoonego na przedsibiorc prowadzcego midzynarodowy obrt towarowy zapaty danin, wanie ca i podatkw oraz innych opat nakadanych na towary przywoone lub

10 Por.: dane zawarte w materiaach IMF, Governmental Financial Statistics and World Economic Outlook oraz OECD Revenue Statistics (rne wydania), cyt. za: James T.Walsh: New Customs, [w:] Finance & Development, A quarterly magazin of the IMF, Washington, March 2006, vol.43, Nr 1, p.3, tab.1


18

wywoone poza granice pastwa, czy unii celnej. Mniej istotn rol odgryway inne ni fiskalne funkcje sub celnych. Wspczenie jednak, zwaszcza po wkroczeniu w er rozwoju wysokich technik i technologii informacyjnych, komputerw i internetu, powstania midzynarodowych sieci konglomeratw produkcyjno-usugowych, ogromnego wzrostu przepywu towarw i rodkw transportowych oraz osb, dalsze utrzymywanie i stosowanie tej skutecznej przez tysice lat metody okazao nie tylko nieskuteczne, ale i nieracjonalne, nieefektywne ekonomicznie i spoecznie a w efekcie finalnym i szkodliwe politycznie. Rwnoczenie wraz z tymi tradycyjnymi, fiskalnymi zadaniami kontrolnymi, nie tyle pojawia si ile nasilia si konieczno rozszerzenia ich o kontrol midzynarodowego obrotu towarowego prowadzon przez pryzmat zagroenia nowymi, negatywnymi zjawiskami, w tym przede wszystkim zagroenia zwizanego z dziaalnoci zorganizowanych midzynarodowych grup przestpczych, w tym i terrorystycznych. Zjawisko to, ktrego najbardziej drastycznymi przykadami w ostatnich latach byy akty terrorystyczne w Nowym Jorku, Moskwie, Madrycie i Londynie, stale utrzymuje si. Czy i na ile jest ono wyolbrzymiane w propagandzie inspirowanej przez suby specjalne to inna sprawa.11 Mimo negatywnej oceny tej propagandowej ofensywy strachu, zawsze istnieje jakie realne zagroenie, zwaszcza przy uwzgldnieniu moliwoci uycia broni masowej zagady, broni nie tylko jdrowej, ale i chemicznej czy biologicznej. Fakt ten jest podstawow przesank, zwaszcza w krajach rozwinitych, do zmiany a raczej uzupenienia podstawowej funkcji fiskalnej sub celnych o drug, dzi wysuwan w tych krajach na plan pierwszy kontrol midzynarodowego obrotu towarowego z punktu widzenia ostatecznego celu wykorzystania towarw, w tym i potencjalnego ich wykorzystania bezporednio przez terrorystw bd te do finansowania dziaalnoci terrorystycznej. Ta za grozi dzi ju nie tylko interesom finansowym pastw i spoeczestw , ale wrcz najbardziej podstawowych wartoci samego ycia osb i spoeczestw. Std te konieczno znalezienia nowych, bardziej

11 Niezwykle charakterystyczn w tym zakresie jest krytyka wojny z midzynarodowym terroryzmem rozptanej przez USA, jak da w poowie stycznia 2009r szef dyplomacji brytyjskiej David Miliband w wywiadzie dla The Guardian: Pojcie to ma dobre strony: uwiadamia znaczenie zagroe, potrzeb solidarnoci i konieczno natychmiastowej odpowiedzi, rwnie siowej, jeeli jest potrzeba. Ale ostatecznie jest mylcy i bdny Por. take: Gazeta Wyborcza, 09-01-16, s. 15.


19

skutecznych ni dotychczasowe, metod kontroli celnej ktre byyby w stanie nie tylko zwikszy efektywno tej kontroli, ale i uatwi midzynarodowy obrt towarowy. Niezalenie od skali realnego zagroenia dla midzynarodowego obrotu towarowego, sprawa ta, przede wszystkim pod wpywem suby celnej USA (Customs and Border Protection CBP) znalaza si w centrum uwagi take sub celnych niemal wszystkich pastw wspczesnego wiata. 2. Globalizacja i wyzwania dla wspczesnej kontroli celnej Postpujcy rozwj technik komunikacyjnych i informacyjnych tzw. sektora ICT (Information and Communication Technology), nowoczesna organizacja obrotu towarowego,midzynarodowego acucha dostaw oraz zwizanej z nim kontroli pozwalaj na ograniczanie wielu biurokratycznych barier , w tym dotychczas czsto wystpujcego w subach celnych najbardziej czasochonnego i kosztownego wymogu niemal 100 procentowej kontroli granicznej, fizycznej rewizji towarw w handlu midzynarodowym, zapewniajc rwnoczenie maksymalizacj skutecznoci tej kontroli z rwnoczesnym skrceniem jej czasu. Dlatego te w wielu subach celnych podjto wysiki na rzecz zastpowania, tej od tysicy lat tradycyjnej metody bezwzgldnej granicznej kontroli towarw i rodkw transportowych, innymi, nowoczesnymi takimi, ktre maj moliwo poczenia skutecznoci z uatwieniami i uproszczeniami odpraw celnych. Wrd nich znalazy si rozwizania nie tylko techniczno-technologiczne (wykorzystujce ICT czyli e-Customs, tj. elekroniczne celnictwo), ale i organizacyjno-metodologiczne takie, jak np.: kontrola ex ante i ex post z szerokim stosowaniem analizy ryzyka, czy takie jak kontrola przedwysykowa (pre-departure clearence) lub kontrola wstpna przed przybyciem dostawy do granicznego przejcia lub portu (tzw. pre-arrival clearence). W procesie tym wystpuje zjawisko przenoszenia kontroli celnych z granicy kraju docelowego czy granicy unii celnej, do innych miejsc, tym samym powodujc odblokowywanie samych przej granicznych poprzez skracanie czasu oczekiwania na graniczn odpraw towarw i rodkw transportu. Dziki temu zwiksza si szybko obrotu towarowego, jego bezpieczestwo a w konsekwencji i wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw takimi dziaaniami objtych.


20

Nie jest to jednak rezultat jednostronnych rozwiza podejmowanych przez administracje celne, czy szerzej, graniczne suby kontrolne, lecz wynik rozwijajcej si wsppracy tych sub midzy sob, nie tylko w jednym kraju, ale na arenie midzynarodowej oraz rozwj wsppracy z partnerami biznesowymi, tak w ramach narodowych, jak i midzynarodowych. Choby tylko te wskazane metody pozwalaj w coraz szerszym zakresie traktowa procesy kontroli midzynarodowego obrotu towarowego jako otwieranie, do cile do niedawna zamknitych i mniej czy bardziej szczelnie strzeonych, granic pastw narodowych. Metody te, cho wielce kosztowne w pocztkowej fazie, nie tylko powoduj skrcenie, przyspieszenie czasu powicanego przez przedsibiorcw na odprawy celno-paszportowe, ale i zwikszaj skuteczno kontroli, tym samym zapewniajc obydwu stronom pastwu i biznesowi, okrelone , wymierne korzyci, nie tylko finansowe. Z jednej strony graniczne suby pastwowe celne, paszportowe, fitosanitarne i weterynaryjne maj moliwo duszego i spokojnego analizowania danej dostawy pod kadym ktem fiskalnym, zdrowotnym, techniczno-technologicznym, etc., z drugiej biznes zyskuje coraz szybsz moliwo dysponowania towarem. Proces ten odbywa si jednak kosztem (i to znacznym) przenoszenia, zwikszania spoecznej odpowiedzialnoci za bezpieczestwo midzynarodowego acucha dostaw ze sub granicznych na przedsibiorcw. Coraz szersz wspprac biznesu ze subami granicznymi wymusio samo ycie. Okazao si, e w trakcie rozwoju midzynarodowego obrotu towarowego, dajcego ogromne iloci miejsc pracy i przyczyniajcego si do utrzymywania wysokich stp rozwoju ekonomicznego pastw biorcych w nim udzia, twrcy tych tendencji znaleli si w sytuacji w ktrej narodowe bariery graniczne, przede wszystkim celne taryfowe i pozataryfowe stay si ich hamulcami. To musiao ulec zmianie. Nie mona byo nadal utrzymywa rnego rodzaju dowolnoci w sposobach prowadzenia kontroli celnych na granicach poszczeglnych pastw czy te stosowa rnych wymogw dokumentacyjnych czy dowolnych procedur celnych oraz sposobw interpretacji polityki i prawa celnego. Problem ten nie by nowym. Od dawna spoeczno midzynarodowa staraa si nie tyle likwidowa te bariery ile uczyni je przejrzystymi i czytelnymi dla wszystkich uczestnikw handlu midzynarodowego. Dotyczyo to


21

zarwno barier taryfowych (pierwsza midzynarodowa organizacja celna, istniejca do dzisiaj, to Midzynarodowa Unia dla Publikacji Taryf Celnych i jej Biuro Publikacji Taryf Celnych powstay ju w 1890 r.12), jak i pozataryfowych (powstanie GATT Ukadu Oglnego o Taryfach Celnych i Handlu a nastpnie WTO czyli wiatowej Organizacji Handlu oraz CCC czyli Rady Wsppracy Celnej znanej obecnie jako WCO wiatowa Organizacja Celnictwa).13 Organizacje te zrobiy ogromnie duo dla ujednolicenia zarwno nomenklatury celnej, jak i klasyfikacji towarw znajdujcych si w obrocie midzynarodowym, jak i ujednolicenia procedur celnych oraz obnienia taryf celnych i ich przejrzystoci, dostpnoci i ujednolicenia stosowania, wreszcie doprowadziy do stopniowego zanikania jednej z najistotniejszych i najstarszych, realizowanej przez tysice lat przez wszystkie suby celne w wiecie funkcji fiskalnej. Jednake funkcja fiskalna, podobnie jak i wszystkie inne podporzdkowana bya podstawowej funkcji wszystkich sub celnych funkcji kontrolnej. Mona skrtowo okreli, e celnictwo to kontrola. Wraz z rozwojem spoeczno-ekonomicznym, ochron interesw narodowych wyraanych w polityce celnej, rozwijaa si i zmieniaa kontrola celna jej zadania i funkcje. Ju w drugiej poowie, a zwaszcza pod koniec XX wieku , wraz z obnianiem stawek celnych i wzrostem przejrzystoci parataryfowych oraz pozataryfowych instrumentw polityki celnej14 coraz wicej uwagi powicano nie tyle funkcji fiskalnej

12 Por. informacje na stronie domowej: http://www.bitd.org/default.asp 13 Por. np. P .R. Krugman, M. Obstfeld, Ekonomia midzynarodowa. Teoria i polityka, t.1, PWN, Warszawa, 2007, s. 269 i nast.; M. B. Smitienko, (red.), Miedunarodnyje ekonomiczeskije otnoszenija, Moskwa, INFRA-M, 2008, s.107 i nast.; B. Hoekman, M. M. Kostecki, Ekonomia wiatowego systemu handlu-WTO:Zasady i mechanizmy negocjacji, Wyd. Akademii Ekonomicznej im. O.Langego, Wrocaw 2002; J. Kaczurba i E. Kawecka-Wyrzykowska (red.), Polska w WTO, IKC HZ, Warszawa 2002; T. Bartoszewicz, GATT a Midzynarodowa Polityka Handlowa, PWE, Warszawa 1988. 14 Por.: R. Molski, Administracyjnoprawna regulacja obrotu towarowego z zagranic, Szczecin, Uniwersytet Szczeciski, Rozprawy i Studia T. (CDLII) 378, 2001; A. Drwio, Postpowanie ochronne w prawie celnym, Wyd. Arche, Gdask 2003; W. Czyowicz (red.), Prawo celne, Wyd. C. H. Beck, Warszawa 2004; A. Ku, Publicznoprawne pozataryfowe i parataryfowe instrumenty reglamentacji obrotu towarowego z zagranic. Studium teoretyczno-prawne, Oficyna wyd. Branta, Bydgoszcz-Lublin, 2006. Szeroki przegld polskiej literatury o problemach celnych przedstawiem w monografii: W Czyowicz, Polskie co 1997-2003, WSE, Warszawa 2003.


22

ile innym ochronnym i promocyjnym, uatwiajcym obrt i uproszczajcym dokumentacj oraz procedury celne. Pierwotne i stae utrzymywanie jako jednej z gwnych funkcji fiskalnych (z wyczeniem sytuacji jaka istniaa w pastwach o gospodarce centralnie planowanej w ktrej funkcje fiskalne kontroli celnej praktycznie zaniky na rzecz ochrony wartoci ideologicznych socjalizmu ) powoli byo uzupeniane i rozwijane na rzecz innych funkcji gospodarczych i spoecznych. Dotyczyo to przede wszystkim ochrony uczciwej konkurencji w midzynarodowym obrocie towarowym, ochrony przed napywem na rynki narodowe lub unii celnych towarw o cechach dumpingowych lub subsydiowanych, przemytu i przywozu towarw podrabianych, ochrony wasnoci intelektualnych czy walki o przetrwanie zagroonych wyginiciem gatunkw flory i fauny (Konwencja CITES) i wielu ,wielu innych. Cakowicie nowa sytuacja powstaa na arenie midzynarodowej, w tym zwizanej z midzynarodowym obrotem towarowym stosunkowo niedawno, bo na pocztku XXI wieku po terrorystycznym zamachu na World Trade Center Towers (Wiee Centrum Handlu wiatowego) w Nowym Jorku w dniu 11 wrzenia 2001 roku. Niezalenie od tego, e w praktyce atak ten zosta przeprowadzony z terytorium samych Stanw Zjednoczonych z uyciem ich samolotw i innych instrumentw amerykaskich niezbdnych do dokonania tego zamachu, to w rezultacie nastpia radykalna zmiana pozycji amerykaskiej suby celnej w caej strukturze administracji pastwowej USA. Ulega take zmianie jej pozycja na arenie midzynarodowej. To wanie celnictwo amerykaskie stao si centraln administracj w ramach powoanego nowego, najwikszego, niemal 200-tysicznoosobowego, Ministerstwa Bezpieczestwa Wewntrznego (Homeland Security Department). To subie celnej USA (Customs and Border Protection Service CBP) przekazano cao koordynacji ochrony granic USA. Wrcono tym samym do prawie 120-letniej tradycji tej suby od momentu jej powstania do 1913r, kiedy bya w istocie jedyna suba graniczn o niezwykle rozbudowanych funkcjach nie tylko fiskalnych, ale i spoecznych. To wanie z inicjatywy tej suby zwrcono szczegln uwag na funkcje pozafiskalne, przede wszystkim ochronne i to w najgbszym sensie tego sowa ochrony podstawowych wartoci ludzkich ycia i zdrowia tak pojedynczych ludzi, jak i caych spoeczestw przed


23

zagroeniem jakie moe stwarza wspczesny terroryzm midzynarodowy. Takie rozoenie akcentw w midzynarodowym obrocie towarowym i przeoenie ich nie funkcje fiskalne lecz na bezpieczestwo tego obrotu okrelanego z angielska jako safety and security international trade (forein trade turnover, supply chain security, etc.) jest nadal dzi w peni aktualne. Tak wic bezpieczny, wolny od zagroe terrorystycznych, nie tylko ekonomicznych, midzynarodowy obrt towarowy staje si dzisiaj podstawow wytyczn dla polityki i kontroli celnej. Temu te musz zosta podporzdkowane zarwno dziaania biznesu, jak i administracji celnych. Nie jest to proces ani atwy, ani szybki, ani tani. W przekonaniu wielu sub celnych, midzynarodowych organizacji celnych (WCO, UE) i znacznej czci biznesu midzynarodowego, przede wszystkim korporacji transnarodowych, jest to jednak konieczne. Troch inne stanowisko zajmuj przedsibiorcy z tzw. grupy maych i rednich przedsibiorstw. Jest ono pochodn, przede wszystkim, ich zdolnoci finansowych do ponoszenia nowych, niemaych kosztw rozwiza zwizanych z bezpieczestwem, a proponowanych czy wrcz narzucanych przedsibiorcom funkcjonujcym na midzynarodowym rynku towarowym przez sub celn USA oraz WCO czy UE. Niezalenie od stanowiska nikt nie ma wtpliwoci, e midzynarodowy obrt towarowy musi by zwizany z zapewnieniem jego maksymalnego bezpieczestwa przed zagroeniami dla ycia i zdrowia caych spoeczestw i poszczeglnych ludzi. Rwnoczenie proces ten ma si odbywa z zapewnieniem uatwie i uproszcze dla tego obrotu wprowadzanych przez administracje celne poszczeglnych pastw. Pocztkowo zadanie to wydawao si niewykonalne, a w najlepszym wypadku bardzo trudne i kosztowne. Dzi ze wzgldu na nowoczesne techniki komunikacyjne i cznoci (ICT) oraz nowoczesne metody kontroli ten niemoliwy wczeniej do rozwizania problem: zwikszenie efektywnoci kontroli celnej z rwnoczesnym wprowadzeniem uatwie i uproszcze w tej kontroli skutkujcych skrceniem czasu powicanego na dokonywanie odpraw celnych jest nie tylko potencjalnie moliwe, ale wrcz praktycznie realizowany, cho ze wzgldu na koszty, nadal w bardzo ograniczonym zakresie.


24

3. Nowy paradygmat polityki celnej w warunkach globalizacji bezpieczestwo i uatwienia midzynarodowego obrotu towarowego

Bez wtpienia atak 11 wrzenia 2001r. na WTC w Nowym Jorku, a nastpnie zamachy terrorystyczne na Bali (12 padziernika 2002 r.), w Moskwie (23 padziernika 2002 r.), Madrycie (11 marca 2004 r.), w Biesanie (1 wrzenia 2004 r.) i Londynie (7 lipca 2005 r.) stay si sygnaami dla wszystkich sub i organizacji kontrolnych w wiecie do wzmoenia wysikw na rzecz zwalczania takiego zagroenia.15 Nie omino to rwnie administracji celnych. I nie ma tu znaczenia, e w istocie wysiki te nie zmniejszyy iloci dokonywanych w wiecie atakw terrorystycznych.16 To wanie w zwizku z zagroeniem terrorystycznym w polityce celnej nastpia zmiana paradygmatu. Jeli przez wieki gwny nacisk pooony by na fiskaln funkcj i dostarczanie dochodw do budetu przez administracje celne, to w kocu XX wieku nastpia jego zmiana. Podejcie sub celnych do kontroli i zada fiskalnych zostao wczone w szersz wizj tworzenia warunkw dla rozwoju spoeczno-gospodarczego, a wic odejcie od biecego fiskalizmu na rzecz strategicznych dochodw budetowych bdcych pochodn cignionych zyskw z rozwoju midzynarodowego obrotu towarowego. Wwczas te pojawia si idea, ale i konieczno gospodarcza, tzw. uproszcze i uatwie w dokonywaniu odpraw celnych w midzynarodowych obrotach towarowych. Wreszcie na pocztku XXI wieku, wanie po zamachach terrorystycznych w kilku krajach, take ten paradygmat uleg zmianie. Zosta zastpiony nowym paradygmatem paradygmatem bezpieczestwa tych obrotw. Natomiast nowym wyzwaniem dla sub celnych stao si zapewnienie rwnoczenie bezpieczestwa i uatwie oraz uproszcze w midzynarodowych obrotach towarowych.

15 Ewolucj definicji terroryzmu oraz kalendarium powaniejszych zamachw terrorystycznych w ostatnich latach podaa Rzeczpospolita z 5 kwietnia 2006 r., s. 63. 16 Zgodnie z danymi kongresu USA ilo ta ju w pierwszych kilku latach po zamachach na WCT potroia si. Por.: The U.S. count of major world terrorist attacks more than tripled in 2004, a rise that may revive debate on whether the Bush administration is

winning the war on terrorism, congressional aides said on Tuesday. The number of "significant"

international terrorist attacks rose to about 650 last year from about 175 in 2003, according

to congressional aides briefed on the numbers by State Department and intelligence

officials.Source: Reuters, 050426, http://www.commondreams.org/headlines05/0426-09.htm.


25

Niezalenie od istniejcej sytuacji w administracjach celnych wielu pastw podjto szereg inicjatyw i rozwiza, ktre mog pomc w rozwizaniu tego trudnego zadania. 4. Globalizacja i inicjatywy w zakresie bezpieczestwa

midzynarodowych obrotw towarowych podjte przez sub celn USA (CPB)

Rol inicjatora tych dziaa przeja na siebie suba celna USA (CBP).17 To ona wystpia z inicjatyw nie tylko pierwszych dziaa w sferze bezpieczestwa midzynarodowego obrotu towarowego prowadzonego w kontenerach czyli z tzw. inicjatyw CSI Container Security Iniciative, ale i wielu innych. Take pod naciskiem wymogw CBP midzynarodowe organizacje, w tym WCO oraz UE zaczy podejmowa inicjatywy rozwizania tego trudnego zadania uatwie i uproszcze w odprawach celnych z jednej strony, z drugiej za zwikszenia efektywnoci kontroli celnej i zwikszenia bezpieczestwa midzynarodowych obrotw towarowych. Podstawowe inicjatywy jakie pojawiy si w tej sferze w subie celnej USA w pocztku XXI wieku to przede wszystkim takie jak: Inicjatywa Bezpieczestwa Kontenerowego -Container Security

Iniciative (C.S.I.) i zawarta w niej zasada 24 godzin 24 hours Rule,

Bezpieczestwo Uatwie Zaadowczych i Portowych International Ship and Port, Facility Security (ISPS Code of IMO),Inicjatywa megaportw (Bezpieczestwa Nuklearnego) Magaports iniciatives (Nuclear Security),

Partnerstwo Handlowo-Celne Przeciwko Terroryzmowi Customs-Trade Partnership Against Terrorism (C-TPAT),

Wasna Ocena Bezpieczestwa Importerw Importer Self Assessment (I.S.A),

17 Por. wywiad Nicole Nelson z Szefem (Comissioner) Celnictwa USA (Customs and Border Protecion-CBP) Robertem C. Bonnerem,One Face at the Border the New Role for US Customs, [w:] Customs World, London, Autumn 2003,s.11-15. Fragmenty niniejszego opracowania, uaktualnione, byy prezentowany na konferencji: Swoboda midzynarodowego obrotu towarowego i jej ograniczenia ze wzgldw na zagroenie terrorystyczne (w inicjatywach i regulacjach celnych USA). Referat na konferencj naukow Otwarcie granic rynku a perspektywa BY i MIE czowieka oraz narodu KUL, Lublin, 06-02-23.


26

Ustawa o Terroryzmie Biologicznym Bioterrorism Act (BTA) of the FDA (Food and Drug Administration),

Inicjatywa Rozprzestrzenienia Bezpieczestwa Proliferation Security Iniciative (P.S.I.),

Inicjatywa Bezpieczestwa w Transporcie Lotniczym Aviation. To tylko niektre z inicjatyw i ustaw przyjtych w USA z inicjatywy CBP.18 Znacznie szersz ich gam przedstawi naukowiec fiski pracujcy w szwajcarskim uniwersytecie w Lozannie Juha Hintsa na marcowej (2006) konferencji w WCO.19 Przyjrzyjmy si najwaniejszym, ze wzgldu na wpyw na midzynarodow wspprac administracji celnych midzy sob oraz ich wspprac z krgami biznesu, wybranym z tych ktre zostay przyjte w USA. Inicjatywa Bezpieczestwa Kontenerowego - CSI Pierwsz z inicjatyw (programw i ustaw) zwizanych bezpieczestwem midzynarodowego acucha dostaw bya CSI. Zostaa ogoszona przez CBP ju w styczniu 2002 r. Po kilku latach od jej ogoszenia ju (a albo zaledwie) 26 narodowych administracji celnych przystpio do tej Inicjatywy. Ich stopie zaawansowania w realizacji CSI jest jednak b. zrnicowany. Co prawda CSI jest implementowana w wielu portach (na pocztku 2006r. byo to 36 zagranicznych portw morskich) na wszystkich kontynentach, to jednak jeszcze daleko jest do osignicia postawionego Inicjatywie Bezpieczestwa 18 Cyt. za: Noel Colpin Dir. Gen. of the Belgian Customs and Excise Administration & Paul Raes Programme Menager Presentation ,WCO Session , Brussels 2004-06-25. 19 Por.: Juha Hintsa: Future Research Agenda for Supply Chain Security, Border Security and Port Security Management. Cross-border Research Association & HEC University of Lausanne, w: WCO Research, Conference Brussels, March 1-3, 2006, slajd zatytuowany: Trade and cargo security nothing new under the sun, but a jungle? Autor wymienia ok. 25 rnych inicjatyw bezpieczestwa podejmowanych zarwno w USA jak i na wiecie. Por. rwnie: Dictionary of International Trade, ed. E.G. Hinkelmann, Novato, California, wyd. World Trade Press, 2005, p.543-621, cyt.za: P.M. Sikorski: Bezpieczestwo acucha dostaw, [w:] Polska gazeta transportowa, Warszawa, nr 13 z 29 marca 2006, s.10; tego:C-TPAT i CSI, tame, nr 14 z 5 kwietnia 2006, s.8; WCO Framework of Standards. To Secure and Facilitate of Global Trade, [w:] http://www.wcoomd.org/ie/en/en.html, Jan Sobieski, wiatowy Dzie Celnictwa.Czas na standardy, w: Wiadomoci celne, 2006, nr 2/3, s.10-14. W artykule tym s omwione zaoenia i podstawowe standardy wspomnianego dokumentu WCO.


27

Kontenerowego przez CPB osignicia do koca 2006 r. co najmniej 50 portw morskich. Taki stan zaangaowania pastw w CSI pozwoliby na objcie ni ok. 90% wszystkich dostaw morskich. Do dzisiaj jednak zaoony cel nie zosta osignity pomimo zmian w zasadach wyboru tych portw w rezultacie rezygnacji z rezydentw zagranicznych CPB, przerzucenia kosztw i odpowiedzialnoci za CSI na narodowe suby celne pastw i administratorw wybranych portw.20 Przesank wiodc przy tworzeniu i przyjmowaniu CSI przez CPB byo to, e ogromna ilo towarw importowanych do USA (ponad 80 %) dostarczanych jest do tego kraju kontenerami. Nic wic dziwnego, e mona oczekiwa tego, i w takiej masie towarw dostarczanych kontenerami moe znajdowa si towar niezgoszony albo zgoszony faszywie, to jest, e moe nim by np. bro masowego raenia, artykuy binarnego przeznaczenia czy inne towary mogce by rdem pochodzenia rodkw dla finansowania grup terrorystycznych. Drug, nie mniej istotn, ale faktycznie stanowic conditio sine qua non dla skutecznego zrealizowania tej inicjatywy byo funkcjonowanie bezpiecznej sieci elektronicznej Internetu. Co prawda i przy pomocy innych rodkw technicznych, np. faksu czy teleksu mona byoby realizowa podstawowe zaoenia CSI jednak byoby to rozwizanie znacznie mniej doskonae a tym samym i mniej bezpieczne, wolniejsze i znacznie drosze. Sama Inicjatywa zakadaa i do dzi to ulego zmianie 4 podstawowe cele zwizane z bezpieczestwem midzynarodowego acucha dostaw kontrolowanego przez administracje celne pastw i terytoriw z ktrych kontenery wysyane s do USA. Miaa i ma ona zapewni: Identyfikacj kontenerw tzw. wysokiego ryzyka z wykorzystaniem

automatycznych metod analitycznych bazujcych na wstpnej, przedwysykowej informacji (pre-departure declaration) oraz danych wywiadu strategicznego;

Przewietlenie (przy pomocy duych skanerw rentgenw i innych tzw. nie inwazyjnych metod kontroli) oraz ocen kontenerw przed ich zaadunkiem moliwie jak najwczeniej, co ma zapewni bezpieczestwo acucha dostaw, najczciej w porcie zaadunku;

20 Spis tych portw na: http://www.worldtraderef.com/WTR_site/csi.asp (08-11-30, godz.15:20).


28

Dokonanie przewietle kontenerw musi odbywa si przy pomocy skanerw pozwalajcych na szybkie dokonywanie tego, bez spowalniania obrotw towarowych;

Wykorzystanie tzw. inteligentnych (smarter) bardziej bezpiecznych kontenerw, ktre pozwalaj oficerom CBP ju w portach USA zidentyfikowa te z kontenerw, ktre zostay poddane jakimkolwiek niedozwolonym dziaaniom podczas operacji tranzytowych.

Zaadunki w portach zagranicznych dokonywane byy do niedawna w obecnoci oficerw CBP. Jednake na wysokie koszty utrzymywania zagranicznych rezydentw CBP oglna ilo portw bya niewielka w ktrych faktycznie penili sub. Std te zasada ta zostaa zmieniona na rzecz przekazania, po inspekcji dokonywanej przez oficerw CBP i ich akceptacji, odpowiedzialnoci za nadzr za zaadunek w porcie wysyki na rzecz narodowej suby celnej. Na zasadzie wzajemnoci oficerowie administracji celnych wspdziaajcych z CBP mog by kierowani do USA. Do dzisiaj jedynie administracje celne Kanady i Japonii skorzystay z takiej moliwoci. Wie si to po prostu z wysokimi kosztami utrzymania zagranicznych placwek celnych. W CBP wczano do CSI kolejne porty morskie, w tym Szczecin. Od marca 2007 do wrzenia 2007 r. realizowany by pilota tego programu w morskim porcie w Szczecinie. Tak wic na zasadzie przekazania cakowitej odpowiedzialnoci na polsk administracj celn, bez obecnoci oficerw CBP, za wysyk kontenera do USA nasz port zosta wczony do CSI. Sama idea CSI polegaa na tym eby informacja o towarach umieszczonych w kontenerach majcych by zaadowanymi na rodek transportu zmierzajcy do USA bya dostarczona (obligatoryjnie!!!) do CBP wczeniej ni zaadunek w miejscu odprawy celnej w kraju wysyki a dokadniej ni zaadunek na rodek transportu (statek lub samolot) udajcy si do USA. Co wicej informacja ta musi by dostarczona do CPB elektronicznie co najmniej 24 godz. przed zaadunkiem na statek czy samolot. To zasada tzw. 24 godz. (24 hours principle).21 Dopiero po analizie uzyskanych w ten sposb danych , CBP przekazuje zwrotnie zgod albo nie - na zaadunek danego kontenera na statek lub 21 Szczegy CSI znajduj si na stronie domowej CBP pod adresem: http://www.cbp.gov/xp/cgov/border_security/international_activities/csi/csi_in_brief.xml.


29

samolot kierowany do USA. Istotnym jest jednak to, e CBP wymuszaj na zagranicznych partnerach biznesowych obligatoryjne dostarczanie tych danych.

Partnerstwo biznesu i celnictwa przeciwko terroryzmowi - C-TPAT

To druga z globalnych, wiodcych inicjatyw ca amerykaskiego, ktra tym razem oparta na dobrowolnym uczestnictwie firm wsppracujcych ze sub celn jako agencj rzdow, ma na celu zwikszenie bezpieczestwa midzynarodowego acucha dostaw w obrocie towarowym.22 Zapocztkowana zostaa w listopadzie 2001 r. z udziaem siedmiu wielkich importerw amerykaskich. W do grudnia 2008 r. ponad 10 tys. firm zoyo wnioski o wczenie ich do tego programu, za ponad 5300 otrzymao ju status jego uczestnika.23 Wrd biznesowych partnerw enumeratywnie wskazano na nastpujce grupy przedsibiorcw zwizanych z midzynarodowym obrotem towarowym i acuchem dostaw: Zarejestrowanych importerw amerykaskich, Przewonikw drogowych na granicy z Kanad, Przewonikw drogowych na granicy z Meksykiem, Przewonikw kolejowych, Przewonikw morskich, Przewonikw lotniczych, Wadze portw amerykaskich portw morskich i operatorw

(administratorw) terminali, Konsolidatorw frachtw powietrznych, porednikw transportw

oceanicznych oraz tzw. nie-okrtowych operatorw wsplnych, przewozw (Non-Vessel Operating Common Carriers NVOCC)

Meksykaskich producentw, Zaproszonych, wybranych producentw zagranicznych oraz

licencjonowanych amerykaskich agentw celnych

Gwnym kryterium wyboru tych a nie innych firm jest okrelenie ich wiarygodnoci wynikajcej z analiza ryzyka. Na licie wybranych do programu C-TPAT mog si znale tylko takie firmy, ktre przez CBP

22Por.:http://www.cbp.gov/xp/cgov/trade/cargo_security/ctpat/what_ctpat/ctpat_overview.xml (08-11-30, godz.15:40). 23 Cyt. za: http://www.cbp.gov/xp/cgov/import/commercial_enforcement/ctpat/.


30

zostay zaliczone do firm o niskim stopniu zagroenia dla bezpieczestwa pastwa, ktre speniaj minimum standardowych kryteriw bezpieczestwa acucha dostaw towarw do USA. S one opracowane dla chtnych w takich sposb, by zainteresowane firmy mogy elektronicznie (on-line) dokona zgoszenia z wypenieniem wymaga dla partnerw biznesowych, procedur bezpieczestwa, bezpieczestwa fizycznego, bezpieczestwa kadrowego, odpowiedniego szkolenia i doskonalenia zawodowego, wynikw kontroli i moliwoci jej prowadzenia, procedur zgaszania dostawy, bezpieczestwa rodkw transportowych. Nie s to wymogi mae, mimo okrelenia ich minimalnymi, poniewa w kadej ze wskazanych grup jest wiele szczegowych kryteriw. Celem C-TPAT jest umoliwienie wsppracujcym przedsibiorcom zmniejszenia fizycznych kontroli, a tym samym zapewnienie szybkich odpraw dostaw importowych. Uatwienie to pozwala take CBP na skupienie uwagi na kontroli pozostaych firm, ktre niemal automatycznie objte s zaoeniem wysokiego ryzyka. Tak wic i w tym przypadku realizowane s dwa cele: zwikszenie bezpieczestwa i przyspieszenie midzynarodowego obrotu towarowego. Ten ostatni cel to biznesowa warto sama w sobie i to warto bardzo mierzalna Time is Money (czas to pienidz). W warunkach ostrej konkurencji na rynku amerykaskim to przysowie ma realn, namacaln, wymiern, finansow tre.

Podstawowym celem tej inicjatywy jest ...takie budowanie stosunkw wsppracy, ktre umocni i udoskonal bezpieczestwo

zarwno midzynarodowego acucha dostaw jak i granic USA.24 Punktem wyjcia dla tego programu jest uznanie faktu, e CBP moe

skutecznie zapewni na najwyszym poziomie bezpieczestwo obrotu towarowego jedynie w cisej wsppracy z ostatecznymi wacicielami tych dostaw, takimi jak importerzy, przewonicy, spedytorzy, agenci celni i producenci. Zgodnie z deklaracjami rzdowymi

C-TPAT oferuje biznesowi zwizanemu z midzynarodowym

obrotem towarowym moliwo odgrywania aktywnej roli w wojnie

przeciwko terroryzmowi. Udzia w tym pierwszym na wiatow skal

programie midzynarodowego acucha dostaw zapewnia firmom, jej

24 Tame.


31

pracownikom, dostawcom i klientom wiksz szybko i wicej

bezpieczestwa.25

Bez wtpienia to atrakcyjne dla biznesu wartoci w jego dziaalnoci na arenie midzynarodowej. Jednak ze wzgldu na fakt, e ogromnie wiele jest branowych partnerw, wspomnianych przykadowo w cytowanym wyej fragmencie zaoe tego programu, dlatego te przewidziano dla kadych z nich odpowiednie, zrnicowane wymogi przystpienia do tej inicjatywy. Wraz z tym zosta opracowany Strategiczny plan dziaania w ktrym szczegowo okrelono nie tylko cele, ale i odpowiednie kryteria wczenia danej firmy do tego programu.26 Wzajemne porozumienia, ze specyficznymi kryteriami dla przystpienia do tego programu, zostay sformuowane dla przewonikw drogowych, morskich, lotniczych, agentw celnych oraz innych przedsibiorcw biorcych udzia w midzynarodowym acuchu dostaw. Kryteria te zostay na nowo sformuowane, stay si bardziej precyzyjne i przejrzyste od marca 2006r. To nowe, tzw. minimalne kryteria obejmuj, m.in. takie jak: zapewnienie bezpieczestwa postoju samochodu na parkingu czy terminalu waciciela czy nadawcy, zapewnienie kompetencji i wiarygodnoci kierowcw, etc. tak by zapewni bezpieczestwo dostawy od zaadunku do dostarczenia towaru do odbiorcy. Podobne kryteria zostay na nowo sformuowane w tyme miesicu dla pozostaych grup partnerw biznesowych.27 Bez wtpienia amerykaskie inicjatywy programy bezpieczestwa midzynarodowego acucha dostaw wskazuj na moliwo rozwizania dychotomii midzy skutecznoci kontroli celnej i jej szybkoci, cho nie zwracaj specjalnej uwagi na koszty takiego rozwizania. A te staj si coraz wiksze dla biznesu i narodowych administracji celnych, przynajmniej w pocztkowym okresie tworzenia odpowiednich systemw i programw komputerowych. Jak wida na przykadzie tylko dwch inicjatyw programw zwalczania nie tylko samego terroryzmu midzynarodowego, ale i prewencyjnie zapobiega zagroeniu atakami gronych dla obywateli

25 Tame. 26http://www.cbp.gov/linkhandler/cgov/import/commercial_enforcement/ctpat/ctpat_strategicplan.ctt/ctpat_strategicplan.pdf 27 http://www.cbp.gov/xp/cgov/import/commercial_enforcement/ctpat/


32

i caych spoeczestw amerykaska suba celna pooya nacisk na bardzo cis i jak najszersz wspprac programowo-organizacyjn z partnerami biznesowymi, nie tylko wasnymi, ale i midzynarodowymi. Podobne rozwizania przewiduj i pozostae inicjatywy amerykaskie. Niektre z nich , tak jak CSI czy C-TPAT, przenoszone s na aren midzynarodow. Rwnoczenie wiele z tych rozwiza wynika z mniej czy bardziej realnych politycznych obaw przed atakiem terrorystycznym z zewntrz poszczeglnych pastw, mimo, e dotychczasowa praktyka pokazaa, e wszystkie dotychczasowe byy rezultatem si znajdujcych si wewntrz danych spoeczestw narodowych. Tym nie mniej mimo, e inicjatywy w wikszym stopniu propagandowym wykorzystujc naturaln potrzeb Czowieka i caych narodw do ycia bezpiecznego wprowadziy szereg ogranicze praw obywatelskich (np. USA Patriot Act of October 24, 2001), to ostatecznie doprowadziy do pewnych zmian w midzynarodowym acuchu dostaw towarowych. 5. wiatowa Organizacja Celnictwa (World Customs

Organization WCO) i jej podejcie do bezpieczestwa odpraw celnych w warunkach rynku globowego

Naciski USA wymusiy zarwno na administracjach celnych, jak i na partnerach biznesowych zmiany w podejciu do wzajemnej wsppracy. Odnosi si to przede wszystkim do specjalnego projektu wiatowej Organizacji Celnictwa, tzw. Ramowych Standardw Bezpieczestwa i Uatwie dla Midzynarodowego acucha Dostaw (WCO SAFE Framework of Standards to Secure and Facilitate Global trade dalej okrelanych jako "SAFE Framework").28

28Por. tekst tego dokumentu na: http://www.wcoomd.org/files/1.%20Public%20files/PDFandDocuments/SAFE%20Framework_EN_2007_for_publication.pdf , wg stanu z : 081017.godz.9:43 Dokument ten jest dostpny take w wielu innych jzykach w postaci broszury, take w j. rosyjskim. Por. te szereg analiz i informacji w specjalistycznej prasie powiconej celnictwu i procedurom celnym, takich jak, np.: The international Customs Community Wants to be Safe [w:] Customs Today.Startegic Perspectives on Trade, Security and Canadian Business, Ottawa, May 2007, s.5 czy art. M.Giffoni: Programma SAFE, [w:] Il Doganalista, Roma, 2008, no 4 Luglio-Agosto 2008, s.15 i nast. czy R.Mc Donagh: Customs In the 21st Century, [w:]Rechtsfragen des Zolls in globalen Markten, Schriften zum Aussenwirtschaftsrecht, Heraugegeben von Dirk Ehlers Und Hans-Michael Wolffgang, Frankfurt AM Main, 2005, s.7-11, czy D. Tweddle: Logistics, Security


33

Ramowe Standardy Bezpieczestwa i Uatwie dla Midzynarodowego acucha Dostaw (SAFE Framework) wiatowej Organizacji Celnictwa (WCO)

Cele i zasady jakie zostay sformuowane w programie SAFE Framework WCO to : ustanowienie standardw ktre zapewni uatwienia bezpieczestwo

midzynarodowego acucha dostaw na poziomie globowym, ich przewidywalno i pewno;

umoliwienie zintegrowania zarzdzania acuchem dostaw dla wszystkich rodzajw transportu;

podwyszenie rol celnictwa, jego funkcji i zdolnoci sprostania wyzwaniom i moliwociom XXI wieku;

umocnienie wsppracy pomidzy administracjami celnymi w doskonaleniu wykrywania dostaw wysokiego ryzyka;

wzmocnienie wsppracy celnictwa ze rodowiskiem biznesu; promowanie pynnoci obrotu towarowego w ramach bezpiecznego

midzynarodowego acucha dostaw. Powysze cele znalazy szczegowe opisanie w czterech zasadniczych (core) elementach SAFE Framework. Pierwszy z nich odnosi si do harmonizacji wymogw zwizanych z wykorzystywaniem zaawansowanej informacji elektronicznej o odprawianej, wyadowywanej i transportowanej dostawie towarowej. Drugi wie si z koniecznoci stosowania przez pastwa sygnatariuszy SAFE Framework metody analizy ryzyka uwzgldniajcej zagroenia dla wymogw bezpieczestwa. Trzeci to wymg powiadamiania kraju odbiorcy, na bazie porwnywalnej metodologii profilowania ryzyka przez administracj celn kraju wysyki i kraju przeznaczenia, a opartej na dokonywaniu kontroli towarw i kontenerw wysokiego ryzyka zwizanej z wykorzystaniem, przede wszystkim, nieinwazyjnych detektorw takich jak due skanery rentgenowskie czy podobne aparaty. I czwarty element, to zdefiniowanie korzyci jakie suby celne przedo tym przedsibiorcom, ktrzy speni minimalne wymogi dla and Compliance: The Part To Be Played by Authorised Economic Operators (AEOs) and Data Management, [w:] World Customs Journal, Canberra, INCU, 2008 April,Vol.2, no 1, s. 101-105.


34

standardw bezpieczestwa acucha dostaw oraz najlepszych praktyk (best practices).29 Przedstawiony powyej zestaw czterech elementw standardw bezpieczestwa wie si faktycznie z dwoma wzajemnie poczonymi midzy sob funkcjonaln wspprac filarami filarem celniczym i biznesowym (celnictwo jednego kraju z celnictwem innego kraju C2C a raczej zgodnie z tradycj akronimw G2G lub A2A oraz partnerstwo przedsibiorcy (biznesu) z celnictwem (business customs partnership B2C lub tradycyjnie B2G). Strategia midzynarodowego acucha dostaw bazujca na tych dwch filarach ma, zgodnie z zaoeniami omawianego dokumentu, wiele zalet dla obydwu stron tego procesu. Przede wszystkim tworzy partnerstwo i wzajemne zaufanie midzy biznesem i celnictwem ju choby przez sam fakt jawnego, jasnego, precyzyjnego i zrozumiaego sformuowania wymogw kontrolnych zwizanych z realizacj zasad bezpieczestwa w midzynarodowym acuchu dostaw towarowych. Co wicej, w przekonaniu twrcw dokumentu, ten zestaw jednolitych na arenie midzynarodowej wymogw jest stosunkowo atwym do wprowadzenia w ycie przez wszystkich zainteresowanych, mimo, e w istocie bezporednie rodki i programy komputerowe bd narodowo (narodowe programy komputerowe, softwares) dostpnymi w pastwach sygnatariuszach tego dokumentu.

W SAFE Framework, podobnie jak i w innych tego typu dokumentach, znaczn cz zajmuje ideologiczno-polityczne ich podbudowanie poprzez wskazanie interesu przedsibiorstw ktre przyjm te projekty. Kadzie si w nim nacisk wanie nie tylko na bezpieczestwo, ale i na korzyci. Wymienia si tu przede wszystkim, e wreszcie na arenie midzynarodowej powstaa nowa, skonsolidowana platforma ktra pozwala na to, e mona udoskonali midzynarodowy obrt towarowy, lepiej zapewni bezpieczestwo przed terroryzmem, zwikszy wkad celnictwa i partnerw handlowych do gospodarczego i spoecznego dobrobytu narodw. Rwnoczenie zrealizowanie zaoe WCO SAFE Framework sprzyja ma udoskonaleniu zdolnoci celnictwa do wykrywania i zarzdzania dostawami o wysokim ryzyku dla bezpieczestwa, powikszeniu efektywnoci i przyspieszeniu odpraw towarw. Tak wic realizacja przewidzianych regu ma przynie

29 Tame.


35

korzyci wszystkim zainteresowanym biznesowi, celnictwu, rzdom i narodom.30 Zgodnie z intencj WCO omawiany dokument mia stworzy i formalnie stworzy, m.in., przesanki kryteria i wymogi dla nie tylko bezpieczestwa midzynarodowego acucha dostaw towarowych, ale i dla uatwie dla tego obrotu oraz promocji midzynarodowego handlu towarami. Tym samym mia wesprze i uatwi kupujcym i sprzedajcym obrt towarowy midzy pastwami. To take odnosi si ma sfery produkcji i dystrybucji. Dziki przyjciu instytucji tzw. upowanionego przedsibiorcy (Authorized Economic Operator-AEO) certyfikowane firmy maj osiga dodatkowe korzyci, takie jak np. szybsze postpowanie kontrolne czy zmniejszenie iloci kontroli, co ma si przeoy na ich czas a tym samym i koszty funkcjonowania przedsibiorstwa.31 Jednym z podstawowych zaoe SAFE Framework jest stworzenie pakietu midzynarodowych jednolitych i przewidywalnych standardowych wymogw minimalnych dla wypenienia potrzeb bezpieczestwa, a take ograniczenie informacji sprawozdawczych acucha dostaw towarowych. Powinno to zapewni AEO korzyci z dokonanych inwestycji wynikajcych z wymogw techniczno-organizacyjnych i kadrowych. 6. Upowaniony przedsibiorca (AEO) w Unii Europejskiej Problem AEO pozostawiony jednak zosta w gestii narodowej i to narodowa administracja celna, zgodnie z prawem celnym, okrela warunki uzyskania odpowiedniego certyfikatu. W tej chwili sygnatariuszami tego dokumentu, jako dobrowolnego zobowizania, jest 154 pastw, regionw i ugrupowa. W samej Unii Europejskiej sprawa zapobiegania grobie i zwalczania terroryzmowi wywoay szereg dziaa opartych na rnych przedsiwziciach.32 Wrd nich pastwa czonkowskie UE i UE jako organizacja midzynarodowa.33

30 Tame. 31 Por.: One More International Trade Acronym what is an AEO?, [w:] Customs Today. Strategic Perspectives, op.cit., s.4 32 Por. ciekawy art.: K. Jaoszyski- Unia wobec zagroenia terroryzmem, [w:] Monitor Unii Europejskiej", Warszawa, 2008, nr 7/8(49/50), s. 104 i nast. 33 Cyt. za: http://www.wcoomd.org/files/1.%20Public%20files/PDFandDocuments/Enforcement/


36

W przypadku Polski zagadnienie to nie jest jednak wyczn kompetencj naszej suby celnej lecz jest zwizane z wyczn kompetencj organw UE Parlamentu i Rady oraz Komisji. To co w dokumencie WCO zostao podkrelone to, poza ideologicznymi wartociami (bezpieczestwo, uatwienia, dobrobyt, przyspieszenie obrotu, etc.) to wskazanie na fakt, e status AEO moe uzyska kady przedsibiorca, ktry wypeni odpowiednie kryteria. Moe nim by zarwno producent, jak i dystrybutor towaru czy porednik, przewonik, spedytor, agent celny, port, skad , w tym i skad celny, etc. I tu dochodzimy do tego o czym mwi stare przysowie, e diabe tkwi w szczegach. A te zostay okrelone w UE w Rozporzdzeniu 648 z 13 kwietnia 2005r.34 a wic akcie powszechnie obowizujcym, bezporednio skutecznym i egzekwowalnym. Jego podstawowe elementy znalazy si zarwno w poprzednim Wsplnotowym Kodeksie Celnym z 1992 po uzupenieniu go o art. 5a (Upowanione Podmioty Gospodarcze) jak we Wsplnotowym Kodeksie Celnym (zmodernizowanym) z 2008 r. (art.13-15).35 Niezalenie od faktu, e zarwno UE jak i WCO przyjy odpowiednie akty ju w 2005 r., to w UE dopiero z dniem 1 stycznia 2008 r. weszy w ycie przepisy wykonawcze umoliwiajce funkcjonowanie instytucji upowanionego przedsibiorcy (AEO). Z t dat przedsibiorcy zainteresowani uzyskaniem statusu AEO mogli zacz skada do organw celnych wnioski o wydanie wiadectwa AEO, a po jego uzyskaniu korzysta z uatwie odnoszcych si do kontroli celnej dotyczcej bezpieczestwa i ochrony i/lub z uproszcze przewidzianych w ramach przepisw celnych.36 Naley jednak zwrci uwag na fakt, e zarwno wg SAFE Framework jak i aktw prawnych

WCO%20TABLE%20Intention%20to%20implement%20the%20FOS-%20EN-FR_June08V2.pdf z :081017, godz.10:55 34 Rozporzdzenie (WE) nr 648/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 kwietnia 2005 r. zmieniajce rozporzdzenie Rady (EWG) nr 2913/92 ustanawiajce Wsplnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. UE L 117 z 4.05.2005, s. 13)-na: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32005R0648:PL:HTML;081017,godz.11:21 35 Tekst nowego Wsplnotowego Kodeksu Celnego, Rozp.450/2008: http://www.mf.gov.pl/_files_/sluzba_celna/akty_prawne/przepisy_celne/wspolnotowe/pc_lexuriserv-pl.pdf 36 Szerzej na temat AEO pisz: M. Laszuk, M. Masowska, Wady i zalety instytucji upowanionego przedsibiorcy,[w:] Zeszyty Naukowe Wyszej Szkoy Administracji Publicznej Administracja Publiczna. Studia Krajowe, Biaystok, Nr 2/2008


37

UE dotyczcych AEO status ten moe by uzyskiwany (podobnie jak ma to miejsce w przypadku C-TPAT w USA) na DOBROWOLNEJ ZASADZIE czyli nie jest to obowizek a prawo i moliwo uzyskania takiego statusu. 7. Podstawa prawna

Instytucja upowanionego przedsibiorcy (AEO) zostaa wprowadzona do porzdku prawnego Unii Europejskiej rozporzdzeniem (WE) nr 648/2005 (dalej jako Rozp. 648) Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 kwietnia 2005 r. zmieniajcym rozporzdzenie Rady (EWG) nr 2913/92 ustanawiajce Wsplnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. UE L117 z 4.05.2005, s. 13), z tym, e jej zastosowanie uzalenione byo od opracowania i przyjcia przepisw wykonawczych. Stao si to moliwe z dniem 1 stycznia 2008r., kiedy to weszy w ycie przepisy rozporzdzenia Komisji (WE) nr 1875/2006 z dnia 18 grudnia 2006 r. zmieniajcego rozporzdzenie (EWG) nr 2454/93 ustanawiajce przepisy w celu wykonania Wsplnotowego Kodeksu Celnego (Dz. Urz. WE L 360 z 19.12.2006 str. 64).37 Rozporzdzenie Wykonawcze reguluje procedur przyznawania statusu AEO oraz okrela wymogi i kryteria, jakie powinien spenia przedsibiorca ubiegajcy si o uzyskanie tego statusu, wskazuje na korzyci wynikajce z posiadania wiadectwa AEO oraz obowizki przedsibiorcy i organw celnych. Przyjte rozwizania w Rozporzdzeniu 648 o AEO czciowo zostay wczone do Zmodernizowanego Wsplnotowego Kodeksu Celnego (ZWKC). Upowanionemu przedsibiorcy powicony jest Sekcja 3 i tak te zatytuowana U p o w a n i o n y p r z e d s i b i o r c a (art.13-15). 8. Definicja i warunki uzyskania wiadectwa AEO

37 Por. tekst: Rozporzdzenie Komisji (WE) nr 1875/2006 z dnia 18 grudnia 2006r. zmieniajcego rozporzdzenie (EWG) nr 2454/93 ustanawiajce przepisy w celu wykonania Wsplnotowego Kodeksu Celnego (Dz. Urz. WE L 360 z 19.12.2006 str. 64): http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:360:0064:01:PL:HTML z 081017,godz.11:43.


38

Punktem wyjcia dla zrozumienia formalnoprawnego statusu AEO jest enumeratywne wymienienie instytucjonalnych dowodw takiego statusu czyli posiadanie odpowiedniego wiadectwa (certyfikatu)38 . Zgodnie ze ZWKC o status AEO moe ubiega si kady przedsibiorca z UE. Wg art.13 tego aktu prawnego 1.Przedsibiorca majcy siedzib na obszarze celnym Wsplnoty i speniajcy warunki

okrelone w art. 14 i 15 moe wystpi o przyznanie statusu

upowanionego przedsibiorcy.

1. Status ten przyznawany jest przez organy celne w stosownych

przypadkach po przeprowadzeniu konsultacji z innymi waciwymi

organami i podlega nadzorowi.

2. Status upowanionego przedsibiorcy obejmuje dwa rodzaje

upowanienia: przedsibiorcy upowanionego do korzystania

z uproszcze celnych i przedsibiorcy upowanionego do korzystania

z uatwie w zakresie bezpieczestwa i ochrony.

Pierwszy rodzaj upowanienia umoliwia przedsibiorcom korzystanie

z niektrych uproszcze zgodnie z przepisami prawa celnego. Na mocy

upowanienia drugiego rodzaju jego posiadacz ma prawo do korzystania

z uatwie w zakresie bezpieczestwa i ochrony. Mona korzysta

z obydwu rodzajw upowanienia jednoczenie. Cho mamy tu okrelenie tego KTO moe WYSTPI (aplikowa) o status AEO, to nie definiuje si odpowiedzi wprost na pytanie KIM JEST podmiot posiadajcy taki status. To bardziej precyzyjnie zostao sformuowane w Rozp.648. I tak w art.14a tego wanie rozporzdzenia stwierdza si, e upowanionym przedsibiorc jest ten przedsibiorca, ktry posiada przynajmniej jedno z poniej wymienionych dokumentw: wiadectwo AEO uproszczenia celne, wiadectwo AEO bezpieczestwo i ochrona, wiadectwo AEO uproszczenia celne/bezpieczestwo i ochrona. wiadectwo AEO uproszczenia celne przeznaczone dla przedsibiorcw wnioskujcych o korzystanie z uproszcze celnych przewidzianych w przepisach prawa celnego, wiadectwo AEO bezpieczestwo i ochrona przeznaczone dla przedsibiorcw chccych korzysta z uatwie w kontroli celnej

38 Por. take: Informacja o AEO na stronie domowej polskiej Suby Celnej: http://www.mf.gov.pl/index.php?const=2&dzial=764&wysw=4&sub=sub13


39

w zakresie bezpieczestwa i ochrony towarw przy przywozie na obszar celny Wsplnoty Europejskiej lub przy wywozie z obszaru celnego Wsplnoty Europejskiej, wiadectwo AEO uproszczenia celne/bezpieczestwo i ochrona przeznaczone dla przedsibiorcw chccych korzysta z uproszcze przewidzianych przepisami celnymi oraz udogodnie w zakresie bezpieczestwa i ochrony towarw. Powysze certyfikaty daj przedsibiorcom szereg uprawnie. wiadectwo AEO uproszczenia celne daj przedsibiorcy moliwo atwiejszego dostpu do uproszcze celnych wyszczeglnionych w artykule 14b ust. 1 Reg. 648 czyli mniejszej liczby kontroli fizycznych i kontroli dokumentw, priorytetowego traktowania w przypadku wytypowania do kontroli oraz moliwo skadania wniosku o okrelone miejsce przeprowadzenia takiej kontroli. Status AEO moe zosta udzielony kademu przedsibiorcy posiadajcemu siedzib na obszarze celnym Wsplnoty (wyjtki okrelaj przepisy Rozporzdzenia Wykonawczego) speniajcemu warunki i kryteria, o ktrych mowa w art. 5a ust. 2 Wsplnotowego Kodeksu Celnego39. S to: odpowiednie przestrzeganie wymogw celnych, odpowiedni system zarzdzania ewidencjami handlowymi i, gdzie

zachodzi taka potrzeba, ewidencjami transportowymi, ktry umoliwia waciw kontrol celn,

udokumentowana wypacalno, tam, gdzie ma zastosowanie, odpowiednie standardy bezpieczestwa

i ochrony. Powysze warunki i kryteria, badane s przez organy celne w toku procedury o wydanie wiadectwa AEO, zostay szczegowo rozpisane w art. 14h art. 14k Rozporzdzenia 648. Te pozornie niewinnie brzmice sformuowania s, niestety, dla praktycznej realizacji przez przedsibiorc niezwykle skomplikowane i kosztowne. Mimo, e polska Suba Celna uczynia ogromnie wiele, co

39 Po wejciu w ycie ZWKC artykuy okrelajce warunki i kryteria zawarte we wskazanych ju wczeniej artykuach znalazy si w nowym kodeksie w art.13-15. Por. tekst ZWKC oraz zacznika do ZWKC Tabela zbienoci w Dz. U. UE nr 145 z 2008 r., a take jego przedruk [w:] Monitor Prawa Celnego i Podatkowego, Szczecin, Wyd. BW, nr 9 (158)/2008, rok XII, wrzesie 2008.


40

warto podkreli jako bardzo istotny wyraz nowych wzajemnych stosunkw tych partnerw, dla konsultacji i ich spopularyzowania w krgach biznesowych, to w istocie niewiele przynioso to efektw w praktycznej realizacji szczytnych zaoe zarwno SAFE Framework, jak i Rozp.648.40 Wrd promowanych korzyci dla przedsibiorcw, jakie idea instytucji AEO zakada zarwno w przyjtym dokumencie WCO, jak i w dokumentach UE czy te praktycznej ich adaptacji w Polsce podkrela si szereg rozwiza, jakie maj zachca przedsibiorcw do wystpowania do organw celnych o uzyskiwanie tego statusu. Zgodnie z Rozporzdzeniem 648, ZWKC jak i promocj zawart w innych dokumentach oraz materiaach propagandowo-szkoleniowych wskazuje si na to, e status AEO przyznany w jednym pastwie czonkowskim Unii Europejskiej jest uznawany przez wszystkie suby celne UE. A co to w praktyce oznacza? Dla kogo, ktrego przedsibiorcy jest to istotne? Jeli w ogle ma to jakiekolwiek praktyczne znaczenie to jedynie w sytuacji, kiedy przedsibiorca dokonuje odpraw celnych w innym pastwie czonkowskim ni w tym w ktrym prowadzi swoj dziaalno. Cho zdarza si to coraz czciej, to jednak do czasu dopki w caej UE nie bdzie funkcjonowa elektroniczna platforma dostpu do poszczeglnych urzdw celnych czy miejsc odpraw niezalenie od miejsca znajdowania si towaru celnego w UE czyli Single European Authorization-SEA (pojedyncze pozwolenie europejskie) oraz dopki nie bdzie w peni skomputeryzowanych europejskich baz danych przedsibiorcw, to w istocie wspominana korzy moe ewentualnie - odnosi si jedynie do firm ekspresowych typu FEDEX, DHL, UPS czy MAERSK. I one te s najczstszymi aplikantami o ten status i najczciej go otrzymuj.

40 Warto podkreli rzeczywicie nowe podejcie PSC do stosunku z biznesem w tej kwestii. Ju wiosna 2007 r. (w marcu i maju) odbyy si dwa specjalne warsztaty i szkolenia-konsultacje zorganizowane w Centralnym Orodku Doskonalenia Funkcjonariuszy Celnych w widrze dla przedsibiorcw. Przedstawione zostay na nich podstawowe zaoenia oraz etapy wdraania AEO w Polsce. Przedsibiorcy bardzo aktywnie wczyli si do opracowania kryteriw oceny warunkw niezbdnych dla uzyskania statusu AEO wskazujc jednoczenie na fakt niezwykej zoonoci i rygoryzmu w ocenie i egzekwowaniu tych kryteriw przy realnie niewielkich, a w istocie adnych korzyciach w stosunku do ju funkcjonujcych w unijnym i polskim prawie celnym preferencjach celnych w stosowaniu procedur celnych, w tym i uproszcze w dokonywaniu zgosze. Por. informacje na stronie domowej PSC: http://www.mofnet.gov.pl/index.php?const=2&dzial=771&wysw=4&sub=sub13


41

Status AEO uprawnia do korzystania z uatwie odnoszcych si do kontroli celnej dotyczcej bezpieczestwa i ochrony i/lub z uproszcze przewidzianych w ramach przepisw celnych. Z punktu widzenia przedsibiorcy te wanie udogodnienia s najistotniejszymi w ich dziaalnoci na midzynarodowym rynku towarowym. Jednym z najbardziej istotnych elementw zarzdzania przedsibiorstwem jest zarzdzanie czasem. Std te i w wielu firmach realizowana jest metoda zarzdzania znana jako Just In Time (Na czas). Najprociej mwic polega ona na dostarczaniu do odbiorcy towarw niezbdnych do prowadzenia dziaalnoci w tym momencie, kiedy dany towar jest potrzebny. Dziki takiej organizacji pracy zmniejsza si koszty dziaalnoci o koszty utrzymywania magazynw czy skadw. W przypadku midzynarodowych obrotw towarowych, ktre wi si z koniecznoci dokonywania zgosze i odpraw celnych, to dodatkowy czas wyduajcy okres oczekiwania dostaw. A w tym przypadku to wrcz namacalny przykad przysowia, e czas to pienidz. Std te takie uatwienia jakie s propagowane w idei AEO i wspomnianych regulacjach s, przynajmniej na pierwszy rzut oka, najbardziej atrakcyjnymi i podanymi przez przedsibiorcw. I tak w przypadku posiadanie wiadectwa AEO uproszczenia celne daje przedsibiorcy moliwo atwiejszego dostpu do uproszcze celnych wyszczeglnionych w artykule 14b ust. 1 Rozp.648 czyli mniejszej liczby kontroli fizycznych i kontroli dokumentw, priorytetowego traktowania w przypadku wytypowania do kontroli oraz moliwo skadania wniosku o okrelone miejsce przeprowadzenia takiej kontroli. W przypadku posiadania certyfikatu AEO bezpieczestwo i ochrona przedsibiorca moe korzysta z nastpujcych uatwie: podlega mniejszej ni inni przedsibiorcy liczbie kontroli fizycznej

i kontroli dokumentw, w przypadku wytypowania go do kontroli przeprowadzana jest ona

w sposb priorytetowy, uprawnienia do wczeniejszego powiadomienia o wytypowaniu

przesyki do kontroli, uprawnienia do skadania przywozowej deklaracji skrconej

z ograniczonym zakresem danych bezpieczestwa,


42

moliwoci wnioskowania o przeprowadzenie kontroli w innym miejscu ni urzd celny.

Na dodatek w przypadku zoenia przez AEO wniosku o stosowanie uproszcze enumeratywnie wymienionych w art. 14b ust. 1 Reg. 648 organy celne nie badaj ponownie tych warunkw, ktre ju byy badane przy przyznawaniu wiadectwa AEO. Trzeci rodzaj wiadectwa AEO uproszczenia celne/bezpieczestwo i ochrona daje uprawnienie do wszelkich korzyci wymienionych powyej. Jednak musimy mie na uwadze to, e certyfikat upowanionego przedsibiorcy nie ma wpywu na korzystanie z uproszczonej procedury.41 To wszystko wyglda niezwykle atrakcyjnie, ale by uzyska ktrykolwiek z wymienionych certyfikatw niezbdnym jest spenienie wymogw przewidzianych zarwno w unijnych aktach prawnych (ZWKC, Rozp. 648, inne przepisy wykonawcze), jak i w polskich dokumentach przygotowanych przez Ministerstwo Finansw i Sub Celn w postaci Wytycznych w sprawie sposobw badania i oceny speniania wymogw i kryteriw w postpowaniu

w sprawie przyznania statusu upowanionego przedsibiorcy AEO

wersja 10 z dnia 21.04.2008r., oraz w Kwestionariuszu samooceny AEO i w Deklaracji Bezpieczestwa. Na ile jest to skomplikowana, a w sumie trudna do praktycznej realizacji przez ogromn wikszo przedsibiorcw zwizanych z odpowiedzialnym zarzdzaniem firm, procedura, wystarczy popatrze na ten ostatni dokument Deklaracj Bezpieczestwa. W pozostaych nakada si dodatkowo jeszcze czasochonno i kosztowno przygotowania aplikacji. Dokument ten, Deklaracja Bezpieczestwa wynika z Rozp. 648 (art. 14k ust.1e). Nakada on na wnioskodawc ubiegajcego si o status AEO obowizek wdroenia rodkw umoliwiajcych jednoznaczn

41 W zwizku z tym, e pojawio si szereg wtpliwoci, jakie odnosiy si do stosowania tzw. uproszczonych procedur zgoszenia celnego MF wyjanio, e posiadanie certyfikatu AEO nie likwiduje dotychczasowych pozwole na stosowanie tych form uproszczonego zgoszenia jakie s stosowane. Jednak zgodnie z propozycj TAXUD czyli Dyrekcja Generalna ds. Unii Celnej i Podatkw Porednich w Komisji UE zmierza do stworzenia niemal identycznych jak dla AEO kryteriw dla wydawania pozwole dla stosowania uproszcze, w tym i dla tzw. procedury w miejscu (wpis do rejestru). Por.: http://www.mf.gov.pl/_files_/sluzba_celna/aeo/aeo_wyjasn.pdf .


43

identyfikacj jego zagranicznych partnerw handlowych w celu zabezpieczenia midzynarodowego acucha dostaw. Powysze stanowi element realizacji kryterium posiadania odpowiednich standardw bezpieczestwa i ochrony koniecznych do uzyskania wiadectwa AEO bezpieczestwo i ochrona lub wiadectwa mieszanego tj. AEO uproszczenia celne bezpieczestwo i ochrona. Zgodnie z dokumentem opracowanym przez Komisj Europejsk i pastwa czonkowskie nr TAXUD/2006/1450 z dnia 29 czerwca 2007 r. Upowanieni Przedsibiorcy Wytyczne upowanieni przedsibiorcy mog odpowiada wycznie za swoj cz acucha

dostaw, towary znajdujce si pod ich piecz oraz uatwienia, ktre

stosuj. Jednake s take uzalenieni od standardw bezpieczestwa

stosowanych przez partnerw handlowych w celu zapewnienia

bezpieczestwa towarw znajdujcych si pod ich piecz. W celu

spenienia tego wymogu przy wchodzeniu w nowe stosunki umowne

z partnerem handlowym upowanieni przedsibiorcy powinni zachca

drug stron umowy do oceny i poprawy bezpieczestwa ich acucha

dostaw oraz, w zakresie odpowiednim dla ich modelu biznesowego, do

uwzgldnienia takich sformuowa w ustaleniach umownych.42 Proponowane przez Komisj Europejsk rozwizanie polegajce na stosowaniu Deklaracji Bezpieczestwa dla Upowanionego Przedsibiorcy AEO moe by wykorzystywane przez przedsibiorcw w celu realizacji i udowodnienia spenienia wymaga do uzyskania statusu AEO. Jest to jedna z moliwoci jakie powinni speni aplikanci. Jednak przedsibiorcy z certyfikatami AEO nie s zobowizani do wymagania od swoich partnerw handlowych, by rwnie posiadali status AEO. A to jeden z najprostszych i w sumie jeden z najatwiej weryfikowalnych kryteriw dla duych przedsibiorstw. Znacznie bardziej skomplikowane i trudniejsze, bardziej czasochonne i tym samym znacznie kosztowniejsze jest zrealizowanie pozostaych

42 Por. informacja ze str. Domowej PSC: http://www.mf.gov.pl/index.php?const=2&dzial=771&wysw=4&sub=sub13 , 08-10-19, godz.13:44.


44

kryteriw. I odnosi si to w istocie do wszystkich trzech rodzajw certyfikatw AEO.43 Pozornie prostym jest (dla wszystkich rodzajw wiadectw AEO) spenienie takiego wymogu-kryterium jak przestrzeganie wymogw celnych. Warunek ten uznany bdzie za speniony, jeeli w cigu ostatnich trzech lat poprzedzajcych zoenie wniosku nie doszo do powanego naruszenia przepisw lub do powtarzajcych si narusze przepisw prawa celnego przez osoby kierujce przedsibiorstwem wnioskodawcy lub nadzorujce takie przedsibiorstwo, przez przedstawiciela prawnego reprezentujcego wnioskodawc w sprawach celnych albo przez osob odpowiedzialn w przedsibiorstwie wnioskodawcy za sprawy celne. Pojawia si, trudne do jednoznacznego sprecyzowania na gruncie poszczeglnych pastw, pytanie o to czym jest powane naruszenie przepisw celnych lub powtarzajcych si narusze? ycie pokazuje, e w praktyce dla suby celnej w istocie KADE naruszenie, nawet najdrobniejsze, prawa celnego skutkuje zaliczeniem go do powanego naruszenia i odmow uzyskania jakichkolwiek uatwie i uproszcze w procedurach zgoszenia celnego. To kwestia , ktra w trakcie wspomnianych warsztatw wzbudzaa ogromne , rozbiene , interpretacje z jednej strony przez celnikw z drugiej przez przedstawicieli biznesu. Kolejnym, wydawaoby si jasnym i oczywistym wymogiem jest to, e przedsibiorca aplikujcy o status AEO dowolnego typu powinien rwnie posiada odpowiedni system zarzdzania ewidencjami handlowymi oraz w przypadku, gdy jest to potrzebne, ewidencjami transportowymi, ktry umoliwia waciw kontrol celn. Wymg ten znw tylko pozornie oznacza to, e system ten powinien by zgodny z oglnymi zasadami rachunkowoci prowadzonymi przez pastwo

43 Por.: Wytyczne w sprawie sposobw badania i oceny speniania wymogw i kryteriw w postpowaniu w sprawie przyznania statusu upowanionego przedsibiorcy AEO (Wytyczne AEO), na: http://www.mf.gov.pl/index.php?const=2&dzial=771&wysw=4&sub=sub13. Cho jest to materia dobrze przygotowany, take w oparciu o konsultacj z biznesem, to jednak zawiera ogromn ilo wymogw, z ktrych cz zostaa przedstawiona jako egzemplifikacja tezy o niezwykle wysokich wymogach dla przedsibiorstw aplikujcych o status AEO. Dodatkowe wyjanienia zawiera obszerny (29 stron) Kwestionariusz samooceny AEO, tame.


45