Ly luan day hoc vat ly.5912

8/7/2019 Ly luan day hoc vat ly.5912

1/168

NGUYN VN KHI (Ch bin)NGUYN DUY CHIN - PHM TH MAI

L LUN DY HC

VT LTRNG PH THNG

NH XUT BN GIO DC


2/168

1

LI NI U

Cun gio trnh ny c vit theo tinh thn ca chng trnh khung gio dc ihc khi ngnh Sphm do B Gio dc v o to ban hnh. Ni dung ca giotrnh k tha nhngu im ca nhng cun gio trnh v "Phng php gingdy Vt l trng ph thng" xut bn. Cc tc gi cgng cp nht nhngvn mi nhm gip sinh vin tip cn c nhng vn i mi ca gio dc phthng hin nay.

i tng sdng cun gio trnh ny l sinh vin i hc Sphm ngnh Vt l.Tuy nhin, gio trnh ny cng l ti liu tham kho bch cho cc hc vin cao hc,

sinh vin Cao ng S phm v cc gio vin ang ging dy Vt l trng phthng cng nhcc trng chuyn nghip.

Gio trinh cng khng trnh khi nhng thiu st, cc tc gi rt mong nhn csng gp ca ng nghip v bn c chng ti xin chn thnh cm n!

CC TC GI


3/168

2

CHNG 1

I TNG, PHNG PHP NGHIN CUV CSCA MN L LUN DY HC VT L

TRNG PH THNG

1.1. I TNG V NHIM V CA MN L LUN DY HC VT L.

Mn "L lun dy hc Vt l trng ph thng" l mt chuyn ngnh ca khoahc gio dc, nghin cu l thuyt v thc hnh v dy hc Vt l trng ph thng,nhm mc ch m bo cho vic dy hc mn hc ny t dc kt qu m mc tiugio dc ph thng t ra.

S pht trin mnh m ca Vt l hc v nh hng ca n i vi di sng x hi dn n s cn thit a mn Vt l vo chng trnh gio dc ph thng v s hnhthnh v pht trin ca b mn t lun dy hc Vt l.

i tng nghin cu ca b mn L lun dy hc Vt l l qu trnh dy hc bmn Vt l trng ph thng.

Trong nh trng X hi ch ngha Vit Nam dy hc Vt l thc hin ba chcnng chnh: Chc nng gio dng, chc nng pht trin v chc nng gio dc. Chcnng gio dng l chc nng chnh v quyt nh ca b mn. Khi thc hin chcnng ny hc sinh nhn c kin thc v csca Vt l hc, thu c knng vthi quen ng dng kin thc Vt l vo thc tin.

Chc nng pht trin i hi pht trin hc sinh nng lc nhn thc, nng lc

sng to v trau di cho h knng v thi quen t lc hc tp khng ngng lmgiu kin thc v nng lc ca mnh.

Chc nng gio dc l thnh phn khng th thiu c ca vic dy hc Vt l.

c trng gio dc ca hot ng dy hc l mt quy lut ca mi thi i. Chnhmc ch, ni dung v phng php dy hc l cc knh truyn t t tng ca x hicho th h tr. i vi b mn Vt l, l vic hnh thnh th gii quan duy vt binchng, cc phm cht ca ngi lao ng mi, gio dc v thn...

Qu trnh dy hc Vt l l tp hp cc hnh ng c trnh t v tc ng ln nhau

ca gio vin v hc sinh nhm lm cho hc sinh nm vng chc v c thc cc csca Vt l hc, nm dc cc kin thc v thi quen ng dng kin thc vo isng, hng ti s pht trin t duy sng to ca hc sinh, nhm gio dc t tng vgio dc lao ng cho hc sinh.

1. Qu trnh dy hc Vt l c c trng bi s tng tc ca cc thnh phnsau:

a) Ni dung dy hc tc l cc csca Vt l hc


4/168

3

b) Hotng dy: Cc hot ng ca gio vin kch thch ng chc tp cahc sinh, t chc qu trnh dy hc c s dng th nghim Vt l v cc phng tin kthut dy hc, iu khin hot ng t lc ca hc sinh v kim tra, nh gi kin thcv knng.

c)Hotng hc: L cc hot ng hc tp ca hc sinh, bao gm cc hnh ng

th lc v tr tu ca h.d)Cc phng tin kthut dy hc: Cc loi sch gio khoa, sch bi tp v cc

ti liu gio khoa tham kho, dng c th nghim, thit b dy hc Vt l, my vi tnhv phng tin cng ngh thng tin...

2. Mn L lun dy hc Vt l c nhim v nghin cu nhng vn cbn sau

a) Cn c vo nhim v chung ca nh trng ph thng v c im ca mnVt l xc nh nhng nhim v v yu cu ca vic dy hc Vt l v ra ng lithc hin nhng nhim vy.

b) Xc nh v hon thin mt cch c h thng ni dung v cu trc ca chngtrnh Vt l ph thng nhm p ng nhng yu cu o to hc sinh thnh nhngngi lao ng mi, pht trin ton din ph hp vi c im la tui ca hc sinh tng lp, tng cp hc.

c) Nghin cu, kim tra thc nghim v a vo thc tin dy hc nhng phng php hiu qu nht, cc bin php gio dc v pht trin hc sinh, cc thit b thnghim hoc thit b kthut cho dy hc Vt l...

Thc cht nhng nhim v trn nhm tr li cho cc cu hi: Dy Vt l lm g?

Dy nhng g trong mn Vt l v dy Vt l nh th no nh trng ph thng?d) Bn thn mn L lun dy hc Vt l cn c nhim v nghin cu t hon

thin mnh nh mt khoa hc gio dc cho ph hp vi thc tin Vit Nam v p ngs pht trin ngy cng nhanh ca khoa hc Vt l cng nh l lun dy hc trn th gii.

Trn csnhng phn tch trn, ngi ta a ra mt nh ngha khc ca b mnL lun dy hc Vt l: l b mn Khoa hc gio dc nghin cu cc quy lut cchthc, phng php v phng tin dy hc, gio dc v pht trin hc sinh trong qutrnh dy hc Vt l.

mc hin nay ca s pht trin b mn L lun dy hc Vt l cha th m tmt cch nh lng quan h gia cc phng php dy hc v cht lng kin thcca hc sinh, nhng chc chn c mt quy lut v mi quan h v mc ch ca bmn l phi pht hin, nhn thc v lm r bn cht cc quy lut ny. Cc quy lut cakhoa hc gio dc mang c trng thng k, v vy trong nhng nm gn y ngi ta s dng rng ri cc phng php thng k trong nghin cu khoa hc gio dc,trong c b mn L lun dy hc Vt l.

Trong nh trng S phm, b mn L lun dy hc Vt l nhm trang b cho sinh


5/168

4

vin nhng kin thc v knng ngh nghip ban u quan trng nht. Nh vy bncnh vic nm vng kin thc, phng php v lch s pht trin ca Vt l hc, ngigio vin Vt l cn phi nm vng l thuyt v thc hnh ging dy Vt l trng

ph thng, trc ht thng qua b mn L lun dy hc Vt l.

1.2. CC PHNG PHP NGHIN CU KHOA HC THUC LNH

VC L LUN DY HC VT LMn L lun dy hc Vt l thuc s cc b mn khoa hc gio dc nn ngi ta

thng vn dng cc phng php chung ca khoa hc gio dc vo lnh vc nghincu l lun v phng php dy hc Vt l.

1. Nhng quan im cbn

Csphng php lun chung ca cc khoa hc gio dc l trit hc duy vt binchng, n cung cp cho ta nhng quan im cbn v con ng nhn thc th gii,nhn thc chn l. Nhng quan im l:

a) Xem xt cc qu trnh v hin tng trong mi quan h nhiu mt v tc ngqua li ln nhau;

b) Xem xt cc qu trnh v hin tng trong s vn ng v pht trin, s chuynho t s bin i v lng sang s bin i v cht;

c) Pht hin nhng mu thun ni ti v su tranh gia cc mt i lp tm ranhng ng lc pht trin;

d) Coi thc tin l ngun gc nhn thc v l tiu chun ca chn l.

2. Cc phng php nghin cu khoa hc

Cn c cch thc v phng tin tc ng ln i tng nghin cu ngi ta tmthi phn chia cc phng php nghin cu khoa hc nh sau:

a) Quan st Sphm: Quan st trong nghin cu khoa hc gio dc cho php nhnghin cu tch ly cc s kin hnh thnh gi thuyt, lm r cc c im ca qutrnh dy hc Vt l. i tng quan st c th l cc hot ng ca hc sinh hoc mtnhm hc sinh trong qu trnh hc tp, lm th nghim Vt l, gii cc bi ton Vt l...,

phng php th hin bi dy ca gio vin, vic nm vng kin thc ca hc sinh,hnh thnh knng v thi quen...

b) Kho st tliu: L vic nghin cu cc ngun ti liu khc nhau. l cc bikim tra ca hc sinh, vghi ca hc sinh, k hoch ca gio vin v cc ngun t liukhc c lin quan ti qu trnh dy v hc Vt l. Mi quan st khoa hc cn phi: cmc ch r rng, c k hoch quan st c th...

c) Tng kt kinh nghim: L nh gi v khi qut ho nhng kinh nghim hotng thc tin t pht hin ra nhng vn cn khng nh

d) Thc nghim s phm: L mt trong cc phng php nghin cu khoa hc


6/168

5

phc tp v quan trng nht. Thc nghim s phm l qu trnh dy hc c thit kv thc nn tng ng vi nhim v nghin cu. Cho php quan st cc hin tng S

phm trong cc iu kin c kim sot.

Ba nt cbn c trng cho thc nghim s phm:

- a vo qu trnh dy hc nhng thay i quan trng (ni dung hay cu trc ca

ti liu hc tp, cc phng php dy hc, cc thit b dy hc... ) ph hp vi nhimv nghin cu v gi thuyt nghin cu.

- To ra nhng iu kin cho php thy r hn cc quan h gia cc mt khc nhauca qu trnh dy hc.

- X l v mt nh tnh v nh lng cc kt qu ca qu trnh dy hc v nhngthay i a vo qu trnh . Thng xuyn hn c l lm r hiu qu ca vic ngdng cc phng php v phng tin dy hc, tnh va sc ca ni dung dy hc,nhng nghin cu c tnh cht pht hin khc...

Hnh thc ph bin nht ca thc nghim s phm l so snh kt qu dy hc trongcc lp thc nghim vi cc lp i chng. Lp thc nghim l lp c a vo trongqu trnh dy hc cc yu t nghin cu (thc nghim), cn cc lp khc (lp ichng) khng c yu t ny. C th biu din cc giai on cbn ca thc nghim s

phm so snh nh s 1.

e) Test (trc nghim) kim tra kin thc: L tp hp cc bi tp c chn c bit kim tra kin thc ca hc sinh. l cc bi tp i hi nhng cu tr li ngngn v n gi. Cc test v Vt l cho php kim tra: S nm vng ti liu hc tp,nm vng khi nim, hiu quy lut v nguyn nhn cc min tng, thi quen s dngti liu, sch gio khoa, cc dng c thnghim...

g) Phiu phng vn:c s dng rngri trong cc nghin cu khoa hc gio dcni chung v L lun dy hc Vt l niring. c im ca phng php ny llm r cc c trng dy hc Vt l (mtvn v ni dung, phng php... ) da

trn cc cu tr li cho cc cu hi trongmt phiu c son trc theo mcch.

- La chn v lm cn bng iu kin cc lp.

- Xc nh mc ban u M, ca kinthc, knng v vn dc nghin cu.

S 1


7/168

6

- Dy thc nghim.

- Xc nh mc t c ca kin thc, knng M2.

- nh gi mc gia tng ca kin thc, knng...

- Phn tch so snh hiu qu ca yu t thc nghim.

h) Phng php phn tch l thuyt:c s dng khi xc nh cc t tng vgi thuyt nghin cu, trc ht xut pht t cc nghin cu l thuyt nhm hon thincc l thuyt c hoc a ra l thuyt mi. Trong phn tch l thuyt thng s dng, vd nghin cu khi qut cc l thuyt ca ra vn dng trong tnh hung mi, nghincu vn dng cc vn bn cho ca ng v nh nc..., phng php phn tch cutrc logic ca ni dung hc tp v kin thc ca hc sinh, nh gi thng k cc hintng trong qu trnh dy hc Vt l.

i) Phng php phn tch h thng: Theo phng php ny ngi ta coi i tngnghin cu nh mt h thng c cc yu t c tnh cu trc. Cc i tng nghin cu

trong khoa hc gio dc thng phc tp, c nhiu mi quan h v vy trong nhiutrng hp chng c th xem nh mt h thng.

Trn y ch trnh by slc cc phng php nghin cu khoa hc thng cs dng trong b mn L lun dy hc Vt l. Trong thc tin cng tc ca ngi giovin Vt l thng xuyn phi gp cc vn p dng mt phng php mi, s dngmt thit b mi vo thc tin dy hc, thc cht hot ng ca ngi gio vin lmt qu trnh nghin cu khoa hc. V vy p dng cc phng php nghin cu khoahc k trn l mt nhu cu tt yu.

1.3. MI QUAN H GIA MN L LUN DY HC VT LI VI CCKHOA HC KHC

B mn L lun dy hc Vt l trng ph thng c xy dng trn nhng cssau:

- Trit hc duy vt bin chng;

- Vt l hc;

- Cc khoa hc S phm (Tm l hc, Gio dc hc, L lun dy hc...).

1.3.1. Trit hc duy vt bin chng v hc thuyt Mc - L-nin v gio dc l

csphng php lun ca L lun dy hc Vt l. Trc ht l do cc t tngVt l lin quan cht ch vi cc t tng trit hc duy vt bin chng. Th hai, l lunv phng php ging dy Vt l trong nh trng Vit Nam phi da trn nhn thclun Mc - Lnin. l con ng bin chng nhn thc chn l, nhn thc hin thckhch quan.

1.3.2. Vt l hc l khoa hc v tnh cht v cc nh lut chung nht cachuyn ng vt cht.


8/168

7

Vt l l khoa hc v tnh cht v cc nh lut chung nht ca chuyn ng vtcht, l kho v tn cc kin thc ca con ngi v t nhin. Trong khi mn Vt ltrong chng trnh dy hc cc trng ph thng ch th hin mt phn khng lnlm nhng kin thc ny. V vy trong phng php dy hc Vt l cn thit phi thchin nguyn tc la chn kin thc, xy dng ni dung dy hc ph hp vi cc latui khc nhau sao cho nhng ni dung to thnh mt h thng cc kin thc Vt l,cho hc sinh khi nim v Vt l hc hin i, ng thi to cs pht trin t duyhc sinh, hnh thnh hc sinh th gii quan khoa hc, hnh thnh h kh nng sngto, knng v thi quen cn thit v quan trng cho hot ng thc tin hng ngy vhc tp tip theo.

Vic la chn v h thng ho cc kin thc Vt l ch c th thc hin khi phntch su logic ca khoa hc Vt l, lch s pht trin ca n ng thi phi da vo ccc im tm sinh l la tui, tm l hc S phm v cc nguyn tc l lun dy hc.

Nhim v sc thc hin trong b mn L lun dy hc Vt l. Trong nh trng

vic ging dy phi gn lin vi gio dc, pht trin cc kh nng sng to ca hcsinh. V vy khi dy hc Vt l cn phi s dng rng ri nh hng gio dc ca nidung cng nh phng php khoa hc ca Vt l hc. Ni dung, cc phng php vlch s ca Vt l hc l cng c mnh m pht trin cc phm cht o c v trtu ca hc sinh.

1.3.3. Tm t hc v Gio dc hc l cskhng th thiu ca L lun dy hcVt l

Tm l hc S phm m ra cc quy lut ca hot ng tm l ca hc sinh trongqu trnh dy hc, n ch ra cho hc sinh th gii bn ngoi nh th no, t duy nhth no, nm vng kin thc, k nng v thi quen nh th no, hng th v thinhng ca hc sinh c hnh thnh ra sao. Tt c nhng yu t cn phi c tnhn khi xy dng chng trnh Vt l cng nh khi la chn cc phng php gingdy cc giai on khc nhau.

L lun dy hc Vt l cng cn da trn logic hc, trn cscc nh lut logichc hnh thnh cc nh ngha v phn loi cc khi nim, hnh thnh cc phn onv cc hin tng t nhin, vn pht trin t duy logic ca hc sinh.

Mt s kin thc ca nhiu b mn k thut cng c s dng trong ging dy

Vt l thc hin nhim v gio dc kthut tng hp, cng nh thit k cc dngc th nghim Vt l... (nhit k thut, in k thut, in t, ch to my,... ) Nguyntc v phng php dy hc Vt l cn phi da trn cc nguyn tc v phng phpdy hc chung, trc ht l cc nguyn tc l lun dy hc chung lo di y ta chxt mt s nguyn tc quan trng nht:

1.Nguyn tc khoa hc hay tnh khoa hc trong ging dy.Tnh khoa hc th hin trc ht trong vic la chn v trnh by kin thc.Tnh


9/168

8

khoa hc ca kin thc th hin cc mt: Bn cht, tnh khch quan v tnh quy lutca hin tng v s vt. Tnh khoa hc cng c th hin bng vic lnh n cc cim la tui hc sinh la chn phng php dy hc thch h p. Qun trit ttnguyn tc khoa hc s c hai tc dng: Lm r kin thc m hc sinh thu nhn c,nm c phng php nhn thc khoa hc.

2. Nguyn tc trc quanNguyn tc trc quan thng rt c coi trng v c nhn mnh trong l lun

cng nh trong thc tin dy hc. Nguyn tc trc quan gip hc sinh nm vng kinthc mt cch c thc v vng chc, pht trin cc kh nng ch , tr nhv cckh nng sng to ca hc sinh. Tnh trc quan m bo cho vic hnh thnh hcsinh cc khi nim da trn cc c s tri gic trc tip cc i tng v hin tngc nghin cu hoc cc hnh nh ca chng.

Trong dy hc Vt l, vic s dng cc th nghim biu din, cc m hnh, s dngcc hnh nh ca cc s vt v hin tng nh: s, hnh v, phim nh hoc video...l cc hnh thc khc nhau thc hin nguyn tc trc quan.

Nguyn tc trc quan khng chc p dng trong dy hc lp di m cnhng lp cui cp, vi cc hc sinh ln, v t duy ca hc sinh c pht trin t cthn tru tng, nn cc lp cui cp, trc quan phi mc t duy tru tng(tc l khc vi tnh trc quan ca cc hnh nh cm tnh). V d: loi trc quan nhvy l "Bn thang sng in t" dng cho lp 12, cc dng m hnh khc nhau trongdy hc Vt l...

3. Nguyn tc tnh tgic v tnh t lc ca hc sinh trong hc tp, gn lin vi

nguyn tc vvai tr lnh o ca gio vin trong qu trnh dy hc.

Nguyn tc ny m bo quan h ti u gia thy v tr trong qu trnh thc hincc nhim v dy hc.

S t gic trong hc tp hc sinh bt u t vic hc sinh hiu c cc nhimv v s cn thit ca cng vic hc tp, trn cs xut hin hng th i vi cngvic. Hng th i vi hc tp Vt l th hin hng lot yu t: Cht lng ca schgio khoa, phng php v phng tin dy hc, cc phm cht ca ngi thy cngnh thin hng ring ca hc sinh...

Tu theo nhim v ca bi hc ngi ta s dng cc bin php khc nhau mbo tnh tch cc ca hc sinh. V d: c th s dng kiu dy hc nu vn mthoi, th nghim Vt l, s dng cc dng bi tp Vt l, cc phng tin cng nghthng tin...

4. Nguyn tc tnh va sc

Nguyn tc ny trong dy hc c tc dng quan trng thc y hc sinh vn lntrong hc lp, bi dng cho hc sinh nim tin sc mnh trn cs ho hng i


10/168

9

su nm vng v vn dng kin thc mt cch sng to.

Nguyn tc tnh va sc khng c ngha l h thp yu cu i vi hc sinh trongqu trnh hc tp m ngc li n i hi ngi gio vin phi hiu c im la tuica hc sinh, s pht trin ca tng i tng hc sinh s dng cc phng phpdy hc mt cch kho lo, nhm khng ngng nng cao mc kin thc, knng v

t duy ca hc sinh.Mun m bo tnh va sc, ngi gio vin cn qun trit mt lc nhiu nguyn

tc v phng php dy hc, v d nguyn tc tnh h thng, tnh trc quan hay cc th php dy hc nh xc nh trng tm trong h thng kin thc, chia nh kin thcthnh cc "liu lng" thch hp vi s tip thu ca hc sinh trong mi giai on...

Qu trnh dy hc l s thng nht gia mc ch, ni dung, phng php v hnhthc t chc dy hc do nhim v v tnh cht ca nh trng quy nh. Phng phpv hnh thc t chc dy hc cn tu thuc c im ca mi mn hc. nc ta tcch mng thng tm 1945 thnh cng cho ti nay, c bit l khi hnh thnh nhtrng X hi ch ngha, cc phng php dy hc dc vn dng v hon thinkhng ngng, c bit cc phng php nhm pht trin nng lc t lc, kh nngsng to ca hc sinh. Trong dy hc Vt l, ngoi cc phng php truyn thng,ngy nay pht trin v vn dng rng ri nhiu phng php v kiu dy hc mi,tin b. V d: Dy hc gii quyt vn , dy hc vn dng theo l tng ca lthuyt S phm tng tc...

1.3.4. Ton hc l mt cng c khng th thiu dc trong nghin cu Vt l hc

Vt l hc l mt khoa hc chnh xc, a s cc khi nim, nh lut Vt l c

din t bng nhng cng thc Ton hc. c bit vic bin i nhng cng thcTon hc din t cc khi nim, nh lut Vt l c th dn n don c nhngdin bin ca hin tng Vt l hoc nhng hin tng, nhng c tnh mi ca thgii vt cht. V vy m bo cht lng hc tp Vt l cn chun b tt cho hcsinh nhng kin thc v Ton hc cn thit v c h thng.


11/168

10

CHNG 2

NHNG NHIM V CBNCA DY HC VT L TRNG PH THNG

2.1. MC TIU DY HC VT L TRNG PH THNG2.1.1. Mc tiu ca gio dc ph thng

Mc tiu gio dc nhm p ng yu cu pht trin kinh t, vn ho, x hi ca tnc hin ti v trong tng lai. Lut Gio dc ngy 14 thng 6 nm 2005 ca ncCng ho x hi ch ngha Vit Nam xc nh: "Mc tiu gio dc l o to conngi Vit Nam pht trin ton din, c o c, tri thc, sc khe, thm mv nghnghip, trung thnh vi l tngc lp dn tc v ch ngha x hi;hnh thnh vbi dng nhn cch, phm cht v nng lcca cng dn, p ng yu cu ca s

nghip xy dng v bo v Tquc".ng thi, mc 1 iu 27 Lut Gio dc ch r: "Mc tiu ca gio dc phthng

l gip hc sinh pht trin ton din vo c, tr tu , thcht, thm mv cc knng c bn, pht trin nng lc c nhn, tnh nngng v sng to, hnh thnhnhn cch con ngi Vit Nam X hi ch ngha, xy dng tcch v trch nhimcng dn; Chun b cho hc sinh tip tc hc ln hoc i vo cuc sng lao ng,tham gia xy dng v bo v Tquc ".

Hin nay, t nc la ang bc vo thi k cng nghi p ho, hin i ho tnc, mca, hi nhp quc t. Mc tiu gio dc v o lo dc xc nh r thm

trong vn kin i hi ng cng sn V Nam ln th X: "Coi trng bi dng chohc sinh, sinh vin kht vng mnh lit xy dngt nc giu mnh, gn lin lpnghip bn thn vi tng lai ca cngng, ca dn tc, trau di cho hc sinh, sinhvin bn lnh, phm cht v li sng ca thh tr Vit Nam hin i".

Nh vy, mc tiu gio dc xuyn sut vn l gio dc ton din, coi trng cc mttr, c, th, mnhm o to ra nhng ngi lao ng mi c tr tu, c nhn cch,nng ng v sng to, chng thch ng vi nn kinh t tri thc v s pht trin cathi i.

2.1.2. Mc tiu dy hc Vt ltrng ph thngMc tiu tng qut ca dy hc Vt l trng ph thng l gp phn thc hin

mc tiu ca gio dc ph thng.

Cc mc tiu c th ca dy hc Vt l trng ph thng:

1. Vkin thc:

t c mt h thng kin thc Vt l ph thng, cbn v ph hp vi nhng


12/168

11

quan im hin i, bao gm:

a) Cc khi nim v cc s vt, hin tng v qu trnh Vt l thng gp trong isng v sn xut.

b) Cc i lng, cc nh lut v nguyn l Vt l cbn.

c) Nhng ni dung chnh ca mt s thuyt Vt l quan trng nht.

d) Nhng ng dng ph bin ca Vt l trong i sng v trong sn xut.

e) Cc phng php chung ca nhn thc khoa hc v nhng phng php c thca Vt l, trc ht l phng php thc nghim v phng php m hnh.

2. Vknng:

a) Bit quan st cc hin tng v qu trnh Vt l trong t nhin, trong i snghng ngy hoc trong cc th nghim, bit iu tra, su tm, tra cu cc ti liu t ccngun khc nhau thu thp thng tin cn thit cho vic hc tp mn Vt l.

b) S dng c cc dng co ph bin ca Vt l, bit lp rp v tin hnh ccth nghim Vt l n gin.

c) Bit phn tch, tng hp v x l cc thng tin thu c rt ra kt lun, racc don n gin v cc mi quan h hay v bn cht ca cc hin tng hoc qutrnh Vt l, cng nh xut phng n th nghim kim tra don ra.

d) Vn dng c kin thc Vt l m t, gii thch cc hin tng v qu trnhVt l, gii cc bi tp Vt l v gii quyt cc vn n gin trong i sng v snxut mc ph thng.

e) S dng c cc thut ng Vt l, cc biu, bng, th trnh by r rng,chnh xc nhng hiu bit cng nh nhng kt qu thu c qua thu th p v x lthng tin.

3. Vthi :

a) C hng th hc Vt l, yu thch tm ti khoa hc, trn trng nhng ng gpca Vt l cho s tin b ca x hi v cng lao ca cc nh khoa hc.

b) C thi khch quan, trung thc; C tc phong t m, cn thn, chnh xc v ctinh thn hp tc trong vic hc tp mn Vt l, cng nh trong vic p dng cc hiu

bit d t c.c) C thc vn dng nhng hiu bit Vt l vo i sng nhm ci thin diu

kin sng, hc tp cng nh bo v mi trng sng t nhin.

d) C th gii quan, nhn sinh quan, t duy khoa hc v nhng phm cht, nnglc theo mc tiu ca gio dc ph thng.

2.2. I CNG V NHIM V DY HC VT L TRNG PHTHNG


13/168

12

2.2.1. c im chung ca dy hc Vt l

Cc mc tiu v nhim v ca trng ph thng c thc hin ch yu thng quavic dy hc cc mn hc. Mn Vt l cng nh cc mn khoa hc khc nh trng

ph thng khng ch trang b h thng kin thc cbn, hin i m cn gp phngio dc v pht trin ton din ngi hc sinh.

Dy hc c hiu l qu trnh hot ng c mc ch ca gio vin v hc sinhtrong s tng tc thng nht, bin chng ca gio vin, hc sinh v t liu hot ngdy hc. Dy hc Vt l l qu trnh gio vin t chc, kim tra, nh hng hnh ngca hc sinh sao cho hc sinh t ch chim lnh, xy dng tri thc Vt l v knngca mnh, ng thi nng lc tr tu v nhn cch ton din ca h tng bc phttrin.

Vt l l mt ngnh khoa hc nghin cu cc quy lut, cc tnh cht chung nht cacu trc, s tng tc v chuyn ng ca vt cht. Vt l khng ch lit k, m t hintng m cn i su nghin cu bn cht, kho st mt nh lng v tm ra cc quylut chung ca chng. S pht trin ca Vt l c lin quan mt thit vi cc t tngtrit hc, l csca nhiu ngnh khoa hc, kthut v cng ngh tin tin. Cc kinthc Vt l c xem nh nhng m hnh c con ngi xy dng nn biu thin thc. Do vy, qu trnh dy hc Vt l c thc hin ch yu theo tin trnh mhnh ho trong nhng tnh hung c vn vi cc hnh thc lm vic chng, tchcc ca hc sinh.

2.2.2. Cc nhim v cbn ca vic dy hc Vt ltrng ph thng

Cn c vo mc tiu chung ca h thng gio dc quc dn, ca nh trng ph

thng, cn c vo v tr v c im ca b mn Vt l, vic dy hc Vt l trngph thng c cc nhim v cbn nh sau:

1. Trang b cho HDC sinh cc kin thc vt l ph thng cbn, hin i, c hthng

a) Cc hin tng Vt l

b) Cc khi nim Vt l

c) Cc nh lut Vt l

d) Ni dung chnh ca cc thuyt Vt le) Cc th nghim Vt l cbn

g) Mt s kin thc v lch s Vt l, cc t tng v phng php nghin cu Vtl, cc ng dng quan trng ca Vt l trong kthut v cng ngh...

H thng kin thc ph thng v chc, Vt l phn t v nhit hc, in hc,Quang hc, Vt l nguyn t v ht nhn... c trnh by theo quan im hin i, gnlin vi cuc sng v gp phn chun b tim lc cho hc sinh tham gia lao ng sn


14/168

13

xut, ng thi tip tc hc tp nng cao trnh .

2. Pht trin tduy khoa hc v nng lc sng to ca hc sinh

Bi dng phng php hc tp, lng ham thch nghin cu khoa hc v thctch cc chng trong qu trnh chim lnh, xy dng, vn dng tri thc Vt l chohc sinh. Rn luyn cho h c kh nng thc hnh t lp, nng ng v sng to trong

hc tp, lao ng sn xut, thch ng vi s pht trin ca thi i.

3. Hnh thnh thgii quan duy vt bin chng

Lm cho hc sinh hiu r th gii t nhin l vt cht, vt cht lun lun trngthi vn ng v vn ng theo quy lut. Cng c lng tin khoa hc, kh nngnhn bit ngy cng chnh xc v y cc quy lut t nhin ca con ngi. Gp

phn gio dc lng yu nc, yu ch ngha x hi, tinh thn hp tc quc t v thi vi lao ng, vi mi trng cho hc sinh. Bi dng cho h phm cht, nhn cchngi lao ng c t thc, c o c cch mng, c bn lnh vn ln chim lnh

nh cao t tu nhn loi.4. Gp phn gio dc kthut tng hp v gio dc thm m

Lm cho hc sinh nm c nhng nguyn l cbn v cc qu trnh sn xut canhng ngnh ch yu, nm c cu to v hot ng cng nh knng s dng ccdng c do lng, cc my mc n gin. Rn luyn cho hc sinh phng php thcnghim khoa hc, bit t chc cng tc thc hnh, bit x l cc s liu thc nghim,c knng s dng cc bng hng s, cc th, cc php tnh ton n gin... Chun

b c s tm l v nng lc hot ng thc tin cho hc sinh; Gip h trong nhhng ngh nghip, hiu bit v ci p v chng tham gia cc qu trnh sn xut,hot ng x hi. m bo cho vic dy hc Vt l gn vi i sng, vi khoa hc kthut v cng ngh hin i.

Cc nhim v trn c mi lin quan cht ch vi nhau c tin hnh ng thitrong qu trnh dy hc Vt l. Trn c s h thng kin thc Vt l, c im itng hc sinh v nhim v ca mi nh trng, gio vin cn thc hin ng conng nhn thc khoa hc v t chc tt hot ng hc tp ca hc sinh.

2.3. HNH THNH H THNG KIN THC VT L CHO HC SINH

2.3.1. Kin thc Vt l

1. Kin thc ca hc sinh

Kin thc ca hc sinh l kt qu ca qu trnh nhn thc, l tin ca hot ngsng to trong qu trnh tm hiu v ci to th gii ca h. Kin thc bao gm mt tphp nhiu mt v s lng v cht lng ca cc biu tng v khi nim lnh hic, n c ghi nhv ti to khi c nhng i hi tng ng. Kin thc c hnhthnh, cng c v pht trin trong qu trnh hc tp ca hc sinh.


15/168

14

2. Kin thc Vt l

Kin thc Vt l l kt qu phn nh trong u c con ngi v cc tnh cht, ccmi quan h quy lut ca cc s vt, hin tng Vt l v v cch nhn thc, vn dngkt qu phn nh ca con ngi.

Kin thc Vt l c thc hiu l kin thc v cc hin tng, cc qu trnh Vt

l cc khi nim, cc nh lut, cc thuyt Vt l, cc t tng, cc phng php, ccng dng Vt l...

Kin thc Vt l phn nh tnh cht chung ca cu trc, s tng tc v chuynng ca vt cht, tnh bn cht v quy lut chung ca th gii t nhin, l kt qu laong sng to ca nhiu nh khoa hc. Kin thc Vt l l csca nhiu ngnh khoahc kthut v cng nghng thi l tin cho hot ng sng to, tm hiu v cito th gii ca con ngi.

3. Hnh thnh kin thc Vt l

Hnh thnh h thng kin thc Vt l ph thng mc hin i cho hc sinh lmt nhim v cbn ca dy hc Vt l. Nhng kin thc v chc, vt l phn t vnhit hc, in hc, quang hc, dao ng v sng, vt l nguyn t v ht nhn l cs hc sinh nhn thc c th gii vt cht, ng thi pht trin nng lc tr tu vnhn cch ca h.

Vic hnh thnh kin thc Vt l khng ch trang b cho hc sinh nhng tri thc cnthit cho cuc sng m cn pht trin t duy, rn luyn phng php nghin cu khoahc cho h. Thng qua vic quan st, phn tch, so snh, tng hp, khi qut cc hintng, cc di tng Vt l, tm hiu cc s kin, a ra cc gi thuyt v tin hnh thnghim... T pht hin ra cc du hiu bn cht, tnh quy lut ca cc hin tngVt l. T duy khoa hc ca hc sinh c hnh thnh v pht trin, to ra tin cng c v hon thin kin thc. Vt l l mt khoa hc thc nghim, nhng vai trca l thuyt ngy cng gi v tr quan trng, phng php Ton hc, phng php mhnh ho c s dng lm phng php nghin cu ng thi vi phng php thcnghim v cc phng php nghin cu khoa hc khc. Qu trnh hnh thnh v phttrin cc khi nim, cc nh lut, cc thuyt Vt l gn lin vi tin trnh lch s Vt l,qu trnh phn nh mi lin h bin chng gia hnh ng l thuyt v hnh ngthc nghim, gia suy din v quy np trong tin trnh nhn thc khoa hc Vt l. Do

vy, c phng php hnh thnh kin thc Vt l mt cch ti u, i hi gio vinkhng nhng c nng lc chuyn mn, knng s phm tt m cn c vn kin thcthc t phong ph, hiu r cu trc logic kin thc v c im nhn thc ca hcsinh.

2.3.2 Cc du hiu v cht lng kin thc Vt l

1. Tnh chnh xc ca kin thc


16/168

15

Du hiu cht lng c trng bi mc tng ng m hc sinh lnh hi ccc khi nim, cc nh lut, cc l thuyt v t tng Vt l ch yu ca chng trnhVt l ph thng tng cp, tng ban vi ni dung khoa hc ca chng. Ngha l cclun im khoa hc ca Vt l c chun b kc v ni dung v phng php truynth, n khng chm bo tnh khoa hc chnh xc m cn p ng c trnh phttrin tr tu, hiu bit v kinh nghim ca hc sinh. Mc chnh xc ca kin thcVt l ca hc sinh biu hin s pht biu ming v ngn ng vit hnh thc trnh

by r rng v ng n v mt khoa hc.

2. Tnh h thng ca kin thc

Nhng hiu bit ring l v cc hin tng, cc khi nim Vt l c h thng hothnh mt h thng cc khi nim c ung lng ln hn c v ni dung khoa hc vcch thc biu hin. Kin thc Vt l rt phong ph, cch thc biu hin a dng, vth cn phi lin kt li thnh nhng h thng ngy cng tng qut hn. Qu trnh to iu kin cho s thu hiu kin thc v pht trin nng lc tr tu, c bit l cc

thao tc khi qut ho v tru tng ho. Tnh h thng ca kin thc cn biu hinmi lin h logic v pht trin ca cc khi nim, nh lut, l thuyt v nhng ngdng ca Vt l...

3. Tnh khi qut ca kin thc

Hc sinh khng ch hiu vic m t cc i tng, hin tng Vt l m cn phihiu c bn cht ca n. Mt khc vic chuyn t s kho st mt s ln cc itng ring l ti vic nghin cu cc m hnh tng qut c trng cho cc qu trnhhin ti cn phi tru tng ho v khi qut ho. Mc khi qut ca kin thc to cho

hc sinh kh nng kho st cc qu trnh, cc i tng v hin lng Vt l cng loihoc tng t, n biu hin nng lc t duy khi qut ca hc sinh.

4. Tnh bn vng ca kin thc

Qu trnh dy hc Vt l cn quan tm n vic n luyn v khc su h thng kinthc cho hc sinh vi cc cp nm vng kin thc: Hiu, nhv vn dng (haynhn bit, ti hin, knng v sng to). Tnh bn vng ca kin thc gn lin vi vic

pht trin t duy da trn s lnh hi vng chc cc s kin Vt l nn tng, cc kinthc Vt l in hnh. Mc bn vng ca kin thc s c sc sng to cao, l tin tr tu cho hc sinh t hc v vn ln trong khoa hc.

5. Tnh p dngc ca kin thc v kh nng vn dng chng

Mc ch ca vic hc tp l nhm p dng vn kin thc vo hot ng thc tin hiu th gii xung quanh v c kh nng bin i n v li ch ca cng ng. y vic gii cc bi ton Vt l, thc hin cc th nghim, nghin cu cu to nguyntc hot ng ca cc dng c, thit b k thut... c ngha c bit trong qu trnhlnh hi v vn dng kin thc. N gp phn pht trin tnh nng ng v sng to cat duy. Hc sinh lm quen vi vic kho st bt k hin tng hay qu trnh no


17/168

16

nhiu kha cnh, trong iu kin nht nh v bng cc phng php ph hp... Tnhp dng c ca kin thc v kh nng vn dng chng l du hiu bn cht ca chtlng tnh hi kin thc, l cspht trin nng lc t duy sng to, knng v thiquen vn dng kin thc Vt l vo thc tin i sng sn xut.

2.3.3. Hnh thnh khi nim Vt l

1.c im ca khi nim Vt l

a) Khi nim Vt l

Khi nim l mt t tng phn nh nhng du hiu bn cht, khc bit ca cc svt hin tng ca hin thc. Khi nim l kt qu ca nhng qu trnh tru tngho, ca s tng h p, khi qut bin chng, l mt hnh thc t duy phn nhnhng du hiu chung v bn cht ca cc s vt, hin tng trong th gii khchquan.

Khi tip xc v quan st cc vt th, cc hin tng Vt l, ta nhn thy chng c

du hiu ging nhau. Cc du hiu chung y trong hng lot cc s vt khc nhau chphn nh mt mt no ca hin tng, mt tnh cht no ca vt thc chnlc, xc nh, c nh ngha v trthnh khi nim Vt l.

Khi nim Vt ll s phn nh (hiu bit) v nhng du hiu, nhng thuc tnhchung v ch yu ca mt nhm cc s vt hay hin tng Vt l v mi quan h cngdu hiu, thuc tnh chung gia cc s vt hay hin tng trong nhm. Khi nimVt l c hai loi chnh:

Khi nim nh tnh v khi nim nh lng. Khi nim nh tnh miu t cc

hnh vi ca t nhin nhng khng phc tng mt qu trnh o no v v nguyn tckhng phi o, bao gm cc khi nim v hin tng, s vt c th, ht vm, trngVt l, cc thuc tnh Vt l... Khi nim nh lng: i tng t duy l nhng ilng c th miu t cc hnh vi ca t nhin, phc tng theo nhng qu trnh o vv nguyn tc c tho hoc xc nh c, thng dc biu din bng cc biu thcTon hc, bao gm khi nim v cc i lng Vt l, vn v...

b)c im ca khi nim Vt l

Khi nim l hnh thc cbn ca nhn thc l tnh, hnh thnh do kt qu ca tduy, l giai on cao nht ca s phn nh th gii vo trong nhn thc ca con ngi.

Mi khi nim c mt ni hm ring, ni hm ny c xc nh bi mt tp hpnhng du hiu chung, thuc tnh bn cht Vt l no . Khi nim Vt l d c th,d hiu hay tru lng, kh hiu, song lun phn nh ng n mt thuc tnh nhtnh ca th gii khch quan.

Khi nim Vt l c tnh cht tru tng v khi qut, n khc v cht so vi cmgic, tri gic v biu tng. Qu trnh hnh thnh khi nim vi lng Vt l cthc hin tng bc, t vic mra cc tnh cht nh tnh n vic nghin cu mi lin


18/168


19/168

18

hin tng Vt l c th, thy r ngha Vt l ca khi nim. V th, ngi ta coi yl bc t vn v vch r c im nh tnh ca khi nim.

b)Chra c im nh lng ca khi nim

Khi nim vi lng Vt l thng c biu din bng biu thc Ton hc vv nguyn tc c tho hoc xc nh c. Do , gio vin cn nu r tnh cht cht

ch ca i lng Vt l, cho hc sinh thy rng: Nm vng khi nim l phi quntrit c ngha Vt l ln cch xc nh nh lng. Vic xc lp mi quan hnhlng gia khi nim mi v cc khi nim bit da trn s phn tch logic, s khiqut cc kt qu quan st, cc s liu th nghim... i khi phi dng cc php bin iTon hc v suy din l thuyt. C trng hp ngay trong lc t vn v nu ccc im nh tnh, ta cng ng thi cho cc em thy ngay mi quan hnh lngca khi nim. Nh vy qu trnh nu r c im nh lng ca khi nim chnh ltch cc du hiu thuc tnh chung v bn cht cas vt hay hin tng ang nghincu.

c)nh ngha khi nim

nh ngha khi nim l qu trnh nhn thc, lm r cc thuc tnh bn cht cacc s vt, hin trng v mi quan h gia chng. nh ngha cn da trn cc cliu thc t, tun theo cc quy tc logic hc: Phi tng xng, khng c vng quanhlun qun, khng c phnh nhau, ngn gn, r ngha. Thng thng ngi tadng mt mnh nu ngha bn cht, c im nh tnh v nh lng ca khinim, nu cn thit th km theo biu thc Ton hc hoc cch xc nh i lng .Gio vin cn phn tch v gii thch r cc thut ng, cho hc sinh phn tch, nhn xt

v pht biu nh ngha bng li. ng thi ch r tnh cht logic cht ch trong nidung nh ngha qua biu thc Ton hc

d)Xc nh n vo i lng Vt l

o mt i lng Vt l cn tho mn hai yu cu:

So snh hai i lng cng loi bng nhau, ngha l: Phi chn mt "vt mu" so snh vi vt khc c c im nh lng bng c im nh lng ca vt mu;

- Xc nh c mt i lng cng loi c i lng gp i vt mu.

Trong Vt l hc, c hai loi n v: n v cbn v n v dn xut. n v c

bn c th tu chn, khng ph thuc vo n vo cc i lng khc (v d: nvo di, thi gian, khi lng trong chc). Cc n v dn xut u c xcnh da trn cng thc nh ngha ca i lng Vt l mun o. n vo mt ilng l mt trng hp ring, c th ca i lng . V d: n vo chiu di chc th l chiu di ca vt lm mu (thc mt mu), n vo cng sut l cng sutca mt my lm mu. Trong khi nh ngha n v ta phi xc nh r vt lm mu. Thng qua vic nh ngha n v, gio vin lm r chohc sinh cch o mt i


20/168


21/168

20

Giai on 3. nh ngha khi nim: Gia tc ca mt chuyn ng thng bin iu l mt i lng Vt l c trng cho s bin thin nhanh hay chm ca vn tc vc xc nh bng thng s ca bin thin vn tc v khong thi gian vn tc

bin thin. Gia tc l mt i lng vc t, hng ca a trng vi hng ca v .nvo gia tc: m/s2.

Giai on 4. Nhn mnh cho hc sinh thy- Gia tc biu thc (4) ch l gi tr trung bnh.

- Vi chuyn ng thng bin i u: a : - = const

- Hng ca vc tgia tc trong chuyn ng thng nhanh dn u (vt >v0), a

cng hng vi vc t tv .

- Hng ca vc t gia tc trong chuyn ng thng chm dn u (v0>vt) a

ngc hng vi vc t tv .

Sau cho hc sinh luyn tp, gii cc bi tp...

2.3.4. Con ng hnh thnh nh lut Vt l

1.c im ca nh lut Vt l

Theo L-nin: Khi nim v quy lut l mt trong nhng mc nhn thc ca conngi, v s thng nht v s lin h ph thuc ln nhau v s ton b ca mt qutrnh trong v tr. nh lut l phn nh ca vt cht tn ti trong vn ng. nh lutVt l l s phn nh mi lin h bn cht c tnh quy lut khch quan, n nh chi

phi mt s s vt, hin tng v cc thuc tnh Vt l ca chng. Cc hin tngtrong t nhin tuy mun mu mun v nhng khng xy ra mt cch hn lon m tuntheo nhng quy lut nht nh, ngha l trong nhng iu kin xc nh, hin tng sxy ra trong mi quan h no c m t thng qua cc i lng Vt l c linquan.

Ging dy nh lut Vt l l qu trnh t chc hot ng nhn thc hc sinhnm vng ni dung nh lut, nhn thc c c th tnh quy lut ca t nhin, hiuc gi tr v vn dng n trong sn xut i sng, ng thi pht trin t duy khoahc v hnh thnh quan nim ng n v th gii vt cht.

Cc nh lut Vt l c mt sc im saua)Tnh quy lut khch quan

Mi hin tng trong v tru din ra c quy lut ngoi mun ch quan cacon ngi. Cc hin tng v cc thuc tnh Vt l trong nhng iu kin xc nh cmi lin h bin chng c lp i lp li, phn nh tnh quy lut ca nh lut Vt liu ny c ngha l trong nhng iu kin nht nh, nh lut phi ng mi ni,mi lc v cho thy phm vi tc dng ca cc nh lut Vt l khng ging nhau.


22/168


23/168

22

thc, nhn bit c nhng du hiu cm tnh ca chng. l im xut pht vcng l tiu chun bit xem iu m ta nhn thc c c phi l chn l khng.Song quan st trc tip bao gicng ch thu c nhng biu hin b.n.ngoi ri rcca s vt, hin tng xy ra trong nhng iu kin nht nh. Do vy cn phi tinhnh mt php quy np rt ra cc thuc tnh bn cht, nhng mi lin h c tnhquy lut, ngha l khi qut ho thnh mt nh lut Vt l. Ta c th nhn thy iuny khi xem xt cc nh lut Vt l c a vo chng trnh Vt l ph thng, c

bit cp trung hc cs.

b)t ti nh lut thng qua quan st trc tip v khi qut ho l thuyt

Con ng nhn thc nh lut Vt l thng qua quan st trc tip v khi qut hol thuyt din ra theo cc giai on sau:

- Giai on 1: Quan st thu thp cc c liu thc nghim (thng qua quan st tnhin, thng qua th nghim, qua kinh nghim tch luc t trc). giai onny hc sinh phi m t bng li hin tng quan st c v nhng iu kintrong hin tng din ra.

- Giai on 2: Khi qut ho nhng kt qu quan st c, lm ni bt ci chung,ci bn cht, ci ging nhau trong cc s vt, hin tng c th, phn bit nhng iukin khng cbn vi nhng iu kin cbn trong hin tng din ra.

- Giai on 3: Gii thch nhng nhng kt qu quan st c. giai on ny cth xy ra hai trng hp:

+ Hc sinh gii thch c kt qu quan st nhvn dng nhng kin thc, nhngnh lut bit. Qu trnh nhn thc kt thc vi s gii thch ny. Hot ng nhnthc i n gii thch c mt hin tng mi nhng khng em li mt nh lutmi;

+ Hc sinh vn dng tt c nhng kin thc, nhng nh lut bit giithch hin tng nhng khng thnh cng, bt buc phi a ra mt phng on l:Hin tng din ra do mt tnh cht mi ca s vt, mt quy lut mi ca hin tngm trc y ta cha bit. Li phng on l mt gi thuyt. Pht biu mt githuyt, c ngha l pht biu mt mnh , m nhvn dng n c th gii thch chin tng mi quan st c. Qu trnh nhn thc cn phi c tip tc xc nh

xem gi thuyt c ng n khng. Trong thc t hc sinh c tha ra nhiu githuyt khc nhau gii thch cng mt hin tng, khi cn tho lun, kim tra, richn ra mt gi thuyt c nhiu trin vng nht, l biu hin ca t duy sng toca hc sinh, gio vin cn khuyn khch.

- Giai on 4: Kim tra sng n ca gi thuyt

Thc tin l tiu chun ca chn l, v vy, kim tra sng n ca mt gi thuytchnh l kim tra xem gi thuyt c ph hp vi thc tin hay khng! Thc tin ny


24/168

23

phi quan st c trong t nhin hay trong cc th nghim. C hai trng hp xy ra:

+ Kim tra trc tip ngay gi thuyt trong thc tin khng thng qua mt suy luntrung gian no c. V d: kim tra gi thuyt "vt nng ri nhanh hn vt nh", tac th ly tng cp hai vt bt k nng nh khc nhau v th cho ri cng mt lc cng mt cao: hn vi ci l, c tgiy v na tgiy...;

+ Kim tra thng qua mt h qu rt ra t gi thuyt nhsuy lun Ton hc haysuy lun lgic. Nu s suy lun c thc hin cht ch, ng n th gia gi thuytv h qu c mi lin h bn cht. H qu ph hp vi thc tin th c ngha l githuyt phn nh ng thc tin, ngc li th gi thuyt l sai, phi bc b.

Nh vy, sau khi rt ra h qu bng suy lun l thuyt, ta phi b tr th nghimthch hp kim tra xem h qu don c xy ra trong thc t khng. Tt nhin, hquy phi khc vi hin tng ban u bit, dc dng lm nhng s kinxut pht xy dng gi thuyt. Trong trng hp th nghim khng nh iu don trong h qu th gi thuyt cng c khng nh v c coi l chn l, l nhlut.

- Giai on 5: Vn dng nh lut vo thc tin

Vic gii quyt vn t ra ban u, gii thch cc hin tng thc t, gii cc biton ng dng, lm th nghim... s gip hc sinh hiu v nm vng nh lut bnvng su sc hn. Qu trnh vn dng nh lut vo gii quyt cc vn thc t, kthut... c tc dng cng c nim tin, pht trin tr tu v hng th hc tp hc sinh.

c)t ti nh lut xut pht tnhng mnh l thuyt tng qut bit

Con ng ny ch c th thc hin c cc lp cui cp khi m hc sinh tch lu dc kh nhiu kin thc khi qut.

im xut pht ca qu trnh nhn thc ny l cc mnh dc coi l chc chnng. T nhng mnh , c th thc hin cc php suy lun din dch, rt ranhng h qu, nhng tin on c tnh cht quy lut. Qu trnh ny c th tri qua ccgiai on sau:

- Nu ln mt hin tng thc t m ta cha th gii thch c hoc cha th don c din bin ca n, cha th bit c mi quan h gia mt si lng no.

- Nu ln mt mnh l thuyt m ta don rng c lin h vi hin tng ngxt. Mnh ny phi c gi tr chn tht, ngha l c chng minh l chc chn.

- Thc hin mt php suy lun din dch t mnh l thuyt, rt ra mt h qulogic trong nu ln mi quan h gia cc s vt, hin tng nh mt nh lut Vtl.

d) Lm th nghim kim tra don xem c ph hp vi thc tkhng. Nu ph


25/168

24

hp th h qu don trthnh mtnh lut.

Trong Vt l hc, c cc nh lut Vt l lc u c nhn thc bng con ngquan st trc tip kt hp vi khi qut ho l thuyt. Nhng ngy nay, sau khi Vt l xy dng c nhng l thuyt tng qut th ngi ta li tm ra con ng khcxut pht t mnh l thuyt i n nh lut . V d: nh lut m cho ton

mch, trong lch s vn l mt nh lut c pht hin bng con ng quan st trctip, kt hp vi khi qut ho l thuyt, ngy nay ngi ta c th suy ra nh lut nytnh lut bo ton nng lng v nh lut Jun - Len-x.

2.3.5. Con dng hnh thnh cc thuyt Vt l

1. Thuyt Vt l

Thuyt Vt l l mt h thng nhng t tng v Vt l, gii thch cc hin tngt nhin, cc mi quan h gia vt cht v vn ng. Trn cscc s liu, cc hintng, cc nh lut Vt l. Cc nh khoa hc nu ln nhng kin ginh gii

thch nhiu hin tng, l gi thuyt khoa hc. Cc gi thuyt y c th nghimtrong thc tin khoa hc, c un nn, b sung v trnn vng chc ng tin cy strthnh mt l thuyt khoa hc, mt thuyt Vt l. Ni mt cch khc, thuyt Vt l lmt h thng nhng t tng, nh lut l thuyt c din dt bi cc nguyn l hay

phng trnh Ton hc v phn nh bn cht ca mt lnh vc nht nh ca hintng Vt l. Cc nh lut l thuyt phn nh s tru tng cao, s l tng ho ccqu trnh v hin tng Vt l mc tng qut v su sc.

2. Cu trc ca thuyt Vt l

Thuyt Vt l thng gm cc thnh phn sau: C s ca thuyt, ht nhn cathuyt v h qu ca thuyt.

a) C s ca thuyt bao gm: C s thc nghim, c s kinh nghim, cc itng c l tng ho, cc khi nim, i lng Vt l, cc nh lut thc nghim.

b)Ht nhn ca thuyt bao gm: H thng cc t tng, nguyn l cbn, ccnh lut cbn, phng trnh cbn, hng s cbn.

c) H qu ca thuyt bao gm: Nhng kt lun rt ra t cc php suy lun logichoc cc nghim khi gii h cc phng trnh i vi cc trng hp c th, cc hintng c gii thch, don...

3. Vai tr v c im ca thuyt Vt l

a) Thuyt Vt l phn nh s tru tng ho v khi qut ho rt cao cc qu trnhv hin tng ca th gii t nhin. Thuyt Vt l xut pht t thc tin khoa hc,c hnh thnh trn cskhi qut rt nhiu cc s kin thc nghim, cc khi nim,cc nh lut, gi thuyt khoa hc, cc i tng Vt l c l tng ho, cc m hnhvt cht... Thc tin va l ni xut pht, va l ni kim nghim thuyt Vt l.


26/168

25

c im ny cho thy thuyt Vt l c tc dng rt ln trong vic mrng phmvi nhn thc ca hc sinh, to iu kin gii thch cc hin tng Vt l, kch thchhng th hc tp v pht trin nng lc tr tu ca h.

b) Thuyt Vt l c tnh cht chung, phn nh bn cht, nguyn nhn su xa quytnh mi quan h gia cc s vt hin tng trong s vn ng, bin i ca chng.

Thuyt Vt l gn cc kin thc Vt l li thnh mt h thng cht ch. Trong tngthi k, cc hc thuyt Vt l cho php chng ta hnh dung c th gii vt cht mtcch tng qut: Cc thuyt thi Ga-li-l, Niu-tn hnh thnh bc tranh chc cin, cc thuyt thi Mc-xoen, nu ra bc tranh in ng lc v vi h thng lthuyt ca Anh-xtanh - Planxk - Bo hnh thnh bc tranh lng t v trng v thgii vt cht.

Trong qu trnh tin ln ca khoa hc, cc thuyt Vt l c b sung v mrng,cc thuyt c trthnh cc trng hp ring ca thuyt mi.

R rng, thuyt Vt l c vai tr c bit quan trng trong s pht trin ca Vt lhc. N khng ch gip gii thch cc hin tng m cn cho php tin on cnhiu h qu, don c nhiu hin tng mi. V d: Thuyt in t ca Mc-xoen cho php don trc s tn ti ca sng in t v p sut nh sng, sau mt thi gian h qu c thc nghim xc nhn.

Thuyt Vt l gp phn lm phong ph vn tri thc ca loi ngi v thc ykhoa hc ngy cng pht trin.

c) Cc thuyt Vt l c tnh thc tin, gn b mt thit vi cc t tng trit hcduy vt bin chng. Qu trnh u tranh gt b nhng gi thuyt duy tm, khng ng

thc t khch quan c tc dng cao gi tr khoa hc ca cc thuyt chnh thng.Vic nghin cu cc thuyt Vt l gp phn to ln trong vic hnh thnh th gii quanduy vt bin chng v bi dng phng php lun khoa hc cho hc sinh; ng thicng c nim tin vo khoa hc v tnh u vit ca trit hc duy vt bin chng, vokh nng nhn thc v ci to th gii t nhin ca con ngi.

4. Phng php ging dy cc thuyt Vt l

a)Tm hiu csnn tng, nu r sxut hin ca thuyt

Bng cc t liu lch s, cc s kin thc nghim... ta c tht vn , gii thiu

s xut hin ca thuyt, nhng mu thun gp phi lm ny sinh thuyt mi. C thl lm r c s nn tng ca thuyt, cho hc sinh thy c tin trnh lch s cathuyt ni ring v s pht trin ca khoa hc ni chung. Nh vy, to iu kin chovic tip thu c cshp l, khng t ngt bng, gip hc sinh nhn thc c nidung ca thuyt v s pht trin ca khoa hc Vt l.

V d: Ging dy thuyt cu to nguyn t ht nhn, ta c tht vn hcsinh thy r s cn thit nghin cu, tm hiu cu trc vt cht. T lc s gi


27/168

26

thuyt ca -m-crt, A-ri-xtt, thuyt Ng hnh phng ng... thuyt ng hcphn t, vic nghin cu thuyt cu to nguyn t v ht nhn.

b)Xy dng ht nhn, phn tch r ni dung ca thuyt

Ht nhn ca thuyt l h thng cc t tng, nh lut tng qut biu din didng cc nguyn l hay phng trnh Ton hc. V vy, cn phn tch r ni dung ca

thuyt, khai thc cc kha cnh ca cc mnh , ch ra tnh bn cht v tng qut cathuyt trong lnh vc nht nh ca th gii t nhin.

Vic minh ho bng thc nghim, phn tch cc s kin, hin tng Vt l l rtcn thit, xong khng nn xem cc mnh ca thuyt l nhng kt lun trc tip rtra t nhng minh ho gin n y.

Cn ch trng n vai tr tch cc chng ca hc sinh, to iu kin cho htham gia vo nghin cu, su tp cc ti liu lch s, cc s kin th nghim Vt l,trc tip phn tch lm sng t ngha Vt l ca cc mnh , rt ra cc h qu cn

thit.c)Vn dng thuyt Vt l vo thc tin

y l giai on rt quan trng, khng dng li sau khi kt thc gihc. Vic giithch nhng hin tng Vt l c lin quan, cc nh lut bit s gip hc sinh hiusu, nm chc ni dung ca thuyt v nhn thc c gi tr ca n. Cn hng dn vcho hc sinh tp luyn, tm cch l gii c cn c khoa hc da trn cc ni dung chnhca thuyt mt cch y , hp logic.

y cn thit lu cho hc sinh gii hn ng dng ca cc thuyt, iu kin

bin khi gii h cc phng trnh tng qut, ch r t tng bin chng v nhng vn cn nghin cu hon thin.

2.4. PHT TRIN T DUY V NNG LC SNG TO CA HC SINHTRONG DY HC VT L

2.4.1. Tduy v nng lc sng to

1. T duy l mt qu trnh nhn thc khi qut v gin tip nhng s vt v hintng trong nhng du hiu, nhng thuc tnh bn cht ca chng, nhng mi quan hkhch quan, ph bin ca chng, ng thi cng l s vn dng sng to nhng kt

lun khi qut thu c vo nhng du hiu c th, don c nhng thuc tnh,hin tng, quan h mi.

T duy l s hot ng ca h thng thn kinh cao cp ca con ngi, phn nhhin thc khch quan bng biu tng, khi nim, phn on... T duy bao gicnglin h vi mt hnh thc nht nh ca s vn ng ca vt cht l s hot ngca b c con ngi. T duy lin h khng kht vi ngn ng v c pht trin trongqu trnh hot ng thc tin ca con ngi.


28/168

27

2. Nng lc sng to: Theo Bch khoa ton th Lin X (Nga): "Sng to l mtloi hot ng m kt qu ca n l mt sn phm tinh thn hay vt cht c tnh cchtn, c ngha x hi, c gi tr", hay Tin bch khoa Vit Nam (tp 3): Sng to l"Hot ng to ra ci mi". Nh vy, c th hiu nng lc sng to l kh nng to ranhng gi tr mi v vt cht v tinh thn, tm ra ci mi, gii php mi, cng c mi,vn dng thnh cng nhng hiu bit c vo hon cnh mi.

Nng lc sng to phn nh hot ng l tnh ca con ngi, l kh nng nhnthc th gii, pht hin ra cc quy lut khch quan v s dng nhng quy lut vovic ci to th gii t nhin, phc v loi ngi. Nng lc sng tc biu hin trnh t duy pht trin mc cao ca con ngi.

3. Pht trin t duy v nng lc sng to ca hc sinh l bi dng cho h cch suyngh, phong cch hc tp, lm vic khoa hc, rn luyn cc thao tc tu duy logic, tduy bin chng, rn luyn cc knng, pht trin h t duy khoa hc, t duy Vt lv nng lc vn dng kin thc vo cc tnh hung khc nhau.

2.4.2. Scn thit phi pht trin tduy v nng lc sng to

1.Yu cu ca thi i

Cch mng khoa hc v cng ngh tip din vi nhp cao, t ra nhiu vn mi khng ch trong cc lnh vc Khoa hc - Cng ngh m c nhng vn rtchung, rt tng qut nh trong lnh vc t duy v hot ng kinh t x hi.

Mi pht minh xut hin ko theo hng lot pht minh khc, n c ng dngnhanh chng vo kthut v sn xut, a li nhng thnh tu k diu cho khoa hc vcuc sng con ngi. iu tc ng trc tip n mc tiu, ni dung v phngthc dy hc; ng thi, l i hi bc thit phi pht trin t duy v nng lc snglo cho th h tr...Vic o to ngi lao ng cho x hi hin i, khng ch hc tptrong nh trng m cn c kh nng t hc, t hon thin mnh, ngha l "Hc mt

bit mi". Mun vy ngi hc sinh phi c t duy pht trin, c nng lc sng to,c tri thc khoa hc, sn sng p ng cc nhu cu ca thi i.

2. Mc tiu, nhim v ca dy hc Vt l

Dy hc Vt l khng ch truyn th h thng kin thc cbn m iu quan trnghn l xy dng cho hc sinh mt tim lc, mt bn lnh th hin phng php suy

nghv lm vic, trong cch tip cn, gii quyt cc vn thc tin. ng thi, giph c kh nng pht trin vn hiu bit d c, thy r nng lc strng ca mnh la chn ngh nghi p, vn ln trong s nghi p khoa hc v thch ng vi s phttrin ca x hi.

Pht trin t duy v nng lc sng to c tc dng thit thc hc sinh chngxy dng, chim lnh kin thc, bit vn dng kin thc vo thc hnh, t kin thcca h tr nn vng chc v sinh ng. ng thi, gip cho vic pht hin v bi


29/168

28

dng i ng nhng ngi lao ng c trnh cao, nhng nhn ti cho t nc.

3.Yu cu ca qu trnh nghin cu Vt l

Vt l l mt khoa hc thc nghim, song vai tr l thuyt ngy cng c caov pht trin, n i su nghin cu bn cht ca i tng, tm ra cc quy lut chung,cc l thuyt v ng dng mi. V vy, cng i su nghin cu cc hin tng v bn

cht ca qu trnh Vt l th h thng cc kin thc cng phc t p, h thng ccphng php v knng cng phong ph, i hi hc sinh phi c t duy pht trin.

Kin thc Vt l c hnh thnh, pht trin v ng dng vo thc tin lun lungn lin vi hot ng t duy v sng to ca con ngi trong hon cnh xc nh. Do, pht trin t duy v nng lc sng to ca hc sinh va l mc ch va l phngtin trong nghin cu v dy hc Vt l trng ph thng.

2.4.3. Vai tr cakin thc v phng php Vt l trong vic pht trin tduy vnng lc sng to ca hc sinh

1. Vai tr ca kin thc Vt l

Kin thc Vt l bao gm hiu bit v cc cc hin tng, cc khi nim, cc nhlut cc thuyt Vt l, cc t tng, phng php nhn thc v cc ng dng ca vt l,l kt qu hot ng ca hot ng t duy, l tin ca hot ng sng to ca conngi trong qu trnh tm hiu v ci to th gii t nhin. Qu trnh quan st, phntch cc s kin, hin tng Vt l, lm cc th nghim... khi qut hnh thnh cckhi nim, nghin cu mi quan h gia hin tng, cc i lng, hnh thnh ccnh lut v thuyt Vt l l cspht trin t duy cho hc sinh. Cc nh lut v ccthuyt Vt l cho php ch ra cc quy lut vn ng, pht trin v hiu r bn cht,nguyn nhn ca cc hin tng v qu trnh bin i ca th gii t nhin. chnhl kt qu cao nht ca hot ng t duy ca con ngi trong vic tm hiu, nhn thcth gii t nhin.

Qu trnh nghin cu, ng dng cc phng trnh, cng thc Vt l vo thc tin,gii thch cc hin tng, gii cc bi ton Vt l kthut... c tc dng pht trin nnglc sng to, rn luyn cc thao tc t duy v ngn ng ca hc sinh.

Cc kin thc Vt l cc mc khc nhau u l nhng kt lun rt ra sao mtqu trnh t duy logic da trn nhng kt qu quan st, th nghim, o lng v tnh

ton v cc hin tng t nhin. Thng thng cc kin thc Vt l c trnh bybng hai con ng th hin qu trnh t duy Vt l: Con ng i t quan st, thnghim, o c tin ln khi qut theo phng php quy np v con ng t l thuytm phn tch, ng dng gii thch, suy ra cc h qu, don theo phng phpdin dch.

Tt nhin, d bng con ng no cng phi m bo tnh h thng, nht qun,chnh xc v cht ch ca khoa hc Vt l. Mi biu thc, kt lun rt ra u c thit


30/168

29

ch r ngha Vt l v mi lin h bn cht ca n. R rng kin thc Vt l c vai trc bit trong vic pht trin t duy v nng lc sng to ca hc sinh.

2. Vai tr ca phng php nhn thc Vt l

Qu trnh nghin cu, thc nghim, gii cc bi ton Vt l... thng s dng ccphng php nhn thc tng qut ca khoa hc: Phng php gi thuyt. phng php

thc nghim, phng php l thuyt (Ton hc), phng php tng t phng phpm hnh ho, phng php quy np - suy din. ng thi, s dng cc phng phpc th ca Vt l nh phng php ng hc, phng php ng lc hc, phng

php nng lng... Cc phng php trn cn c th s dng ch ra cch thc hotng xy dng, chim lnh kin thc v vn dng kin thc Vt l cho hc sinh.

Vic vn dng chu trnh nhn thc khoa hc Vt l trong dy hc c tc dng rtln pht trin t duy v nng lc sng to ca hc sinh. Chu trnh cn gi l chutrnh s ne to khoa hc. n th hin qua cc bc nh s 2:

Hc sinh hiu c ngha ca nhng s kin xut pht bng quan st v.jnhnghim bn thn, vai tr sng to ca l thuyt thng qua vic l xy dng n hnh githuyt v rt ra h qu logic, ng thi thy r tm quan trng ca s lim tra bngthc nghim v c th li l s kin khi u cho chu trnh nhn hc mi.

Hnh thnh nng lc p dng cc phng php nhn thc khoa hc cng nh hutrnh sng to khoa hc trong dy hc Vt l c ngha to ln trong vic bi lngnng lc t hc, nim tin v hng th sng to ca hc sinh

2.4.4. Rn luyn cc thao tc tduy

1. Rn luyn cc thao tc tduy 1ogic hnh thc

Qu trnh dy hc Vt l cn t p luyn cho hc sinh cch suy nghvn dng cthao tc t duy logic, ngha l s dng cc thao tc: Phn tch, tng hp, so snh hthng ho, tru tng ho v c th ho... trong khi gii cc bi tp Vt n luyn, lmth nghim...

Phn tch l thao tc dng tr c chia nhi tng thnh cc b phn lghincu, chia ci ton th ra thnh tng phn hoc tch ra tng thuc tnh, tng lnh kha


31/168

30

ring bit nghin cu. Thao tc ny c s dng ph bin tm hiu cc hintng Vt l, kt qu th nghim, cc bi ton, lm r ngha Vt l ca biu thc,

phng trnh Vt l...

Tng hp l thao tc dng tr c lin hp cc b phn ca hin tng hay vt thcc du hiu hay thuc tnh ca chng li tm ra mt iu chung; Xc lp c mi

quan h gia chng vi nhau. Vic suy nghv cch gii thch hin tng, tin hnhth nghim, trnh t cho vic gii bi ton... l tin hnh thc hin thao tc tng hp.

So snh l thao thc dng tr c tm ra cc du hiu thuc tnh ging nhau hockhc nhau ca cc s vt, hin tng, cc qu trnh. Thao tc so snh c s dngtrong hnh thnh cc gi thuyt khoa hc, qu trnh khi qut ho cc s kin, hintng, trong n tp, h thng ho kin thc Vt l... N gip khc su, hiu r kinthc ton din v tng qut hn.

H thng ho l thao tc dng tr c tp hp, lit k sp xp cc yu t kin thc knng, tin hnh phn tch, so snh, tng hp cc yu t, t h thng ho kin thc,knng. Vic h thng ho c tin hnh thng xuyn trong tt c cc bi hc Vtl, n l cscho vic nghin cu ti liu mi, gii bi tp, tin hnh th nghim thchnh...

Tru tng ho l thao tc dng tr c phn bit nhng lnh cht cn bn ca mtnhm cc s vt, hin tng, loi b nhng thuc tnh ph v khi qut nhng tnhcht cn bn y bng s tru tng khoa hc, biu hin trong nhng khi nim v

phm tr khoa hc; Tru tng ho c s dng ph bin khi nghin cu khi nim,nh lut, thuyt Vt l, cc t tng Vt l.

2. Rn luyn cc thao tc tduy 1ogic bin chng

Cc hin tng v qu trnh Vt l cn c kho st ph hp vi s pht trinbin chng, iu c ngha l khi nghin cu v ging dy kin thc Vt l cn phntch ton din, sp xp chng trong mi lin h tng h, trong s pht trin lch s,thng nht v mu thun ni ti ca chng.

Rn luyn t duy logic bin chng chnh l bi dng phng php t duy cn cvo nhng c th ca tng i tng, s dng php bin chng, tnh quy lut xemxt cc i tng. Ni cch khc l rn luyn cch suy nghc cskhoa hc, phn

nh hin thc trong s vn ng v pht trin khng ngng ca chng.V vy cn cho hc sinh nghin cu cc s vt v hin tng t nhiu mt khc

nhau, trong mi lin h ph thuc, tnh quy lut, tnh chuyn ho v bo ton giachng... Ch r cho hc sinh thy s nhn thc khoa hc bt u t s

nghin cu ci ring, ri nng ln ci c th v sau na l n ci ph bin. Songngi ta c th s dng ci chung gii thch v don ci ring, ng thi cichung cng tn ti trong ci ring.


32/168

31

Trong dy hc Vt l, cn rn luyn cho hc sinh t duy vt l, t duy khoa hc kthut, phng php suy lun logic cht ch h thng, nht qun v c cn cy Ch n cu trc logic, tin trnh ca bi hc, c im i tng ca hc sinh nhm

pht huy ti a tnh chng tch cc hc tp ca h. l nhng yu tm bo chovic pht trin t duy v nng lc sng to ca hc sinh.

3. Rn luyn ngn nguyn l cho hc sinhNgn ng l hnh thc biu hin ca t duy. Mi khi nim Vt l c biu t

bng mt t, mt nh ngha, nh lut Vt l c pht biu bng mt mnh misuy lun bao gm nhiu phn on lin tip.

Tuy kin thc Vt l rt a dng nhng nhng cch pht biu cc nh ngha, quytc nh lut Vt l cng c nhng hnh thc chung nht nh, gio vin c th ch rn luyn cho hc sinh quen dn. C th nh:

a) m t mt hin tng, cn nhng thut ng din t nhng du hiu c trng

cho loi hin tng . V d: M t chuyn ng chc, cn n cc thut ng chqui o (thng, cong, trn... ), ch s nhanh hay chm ca chuyn ng (vn tc)...;

b) nh ngha mt i lng Vt l thng c hai phn: mt phn nu ln c imnh tnh v mt phn nu ln c im nh lng;

c) Mt nh lut Vt l thng nu ln mi quan h hm s gia hai i lng hocnu ln nhng diu kin cho mt hin tng c th xy ra.

Trong Vt l hc, nhiu khi vn dng cc t ng nh trong ngn ng hng ngynhng c mt ni dung phong ph v chnh xc hn. Mi khi gp mt thut ng mi

din t mt khi nim mi cn gii thch r cho hc sinh v yu cu h tp s dng nmt cch chnh xc, thnh tho thay cho ngn ng hng ngy.

2.4.5. Rn luyn tc phong lm vic khoa hc

1. Tc phong lm vic khoa hc

Tc phong lm vic ph hp vi quy lut khch quan c quy nh trong qutrnh lm vic gi l tc phong lm vic khoa hc. Tc phong lm vic khoa hc thhin cch suy ngh, xem xt v x l khoa hc cc vn phi tip xc, gii quyt;Mi vic lm u c chch, c k hoch vi h thng phng php, phng tin

thit b hp l v t hiu qu cao.Tc phong lm vic khoa hc ca hc sinh khng ch biu hin qua vic gii cc

bi ton Vt l, lm th nghim, t chc qu trnh hc tp trn lp l c hot ng ngoigihc, nh v cng tc x hi. R rng, vic rn luyn nhng phm cht v thiquen v cch lm vic khoa hc khng ch cn thit trong qu trnh xy dng, chimlnh tri thc m iu quan trng l chun b cho h tham gia vo qu trnh sn xut vhot ng x hi.


33/168

32

2. Rn luyn tc phong lm vic khoa hc

Trong dy hc Vt l, gio vin c th rn luyn tc phong lm vic cho hc sinh mi khu, mi lc. Cn c yu cu k hoch v hng dn cch ghi chp, cch quanst, thu thp s liu, tin hnh th nghim, x l kt qu... tc l rn luyn cho hc sinhcch tc ng n hin thc theo phng php khoa hc, loi b tnh tu tin, i khi,

hiu sut thp. Rn luyn thi quen tip cn cc vn thc t mt cch thn trng, csuy nghcn nhc y , khng gii quyt my mc, phin din.

Cn thit cho he sinh thy rng, Vt l hc i hi s trung thc, tnh khch quantn trng s tht. Cc s liu thc hnh, kt qu cc php o, cc php tnh ton phim bo chnh xc v trung thnh vi thc t. iu mi cho php tnh c cc gitr gn ng, s liu c tnh khch quan, gip cho vic khi qut ng n rt ra cckt lun y .

3. Rn luyn cc knng cbn vVt l

Rn luyn knng ca he sinh trong hc tp Vt lKnng c hiu l kin thc trong hnh ng, l kh nng ca con ngi thc

hin cc hot ng nht nh da trn vic s dng cc kin thc v k xo cTrong qu trnh nhn thc Vt l, hc sinh lun thc hin cc thao tc chn tay, ccthao tc t duy, cc hnh ng nhn thc. Do vy, gio vin phi c k hoch rnluyn thng xuyn, bng csnh hng hnh ng, bng hot ng t lc ca hcsinh, c th cn hnh thnh c hc sinh nhng knng cbn nh:

a) Quan st, gii thch cc hin tng Vt l.

b) M t, gii thch cu to, nguyn l hot ng v ng dng ca cc dng c thitb kthut.

c) Lp k hoch th nghim; B tr, lp rp, tin hnh th nghim; Quan st, o ghichp s liu; nh gi v mt Ton hc cc kt qu thu c.

d) Biu din bng th cc kt quo; Gii thch cc th c sn, a vo th biu th nhng s ph thuc hm s.gia cc i lng Vt l.

- Gii cc bi ton Vt l, gii thch ngha Vt l ca cc kt qu thu c.

4. Rn luyn kxo ca hc sinh trong hc tp Vt l

Kxo c hiu l cc hnh ng, thao tc m cc hp phn ca n do luyn tp trthnh tng ho. y cn rn luyn cho hc sinh nhng kxo thc nghim,k xo p dng cc phng php Ton hc, c th nh:

a) S dng ng n cc dng c do: cn, thc, lc k, nhit k, ampe k, vn k.

b) S dng ng n cc trang b ph tr: cc, bnh, gi , cc ngun in, ccdy ni...


34/168

33

c) Lp c cc mch in n gin theo s v cc thit b thc nghim nhhnh v.

d) Tnh ton vi cc i lng bin i, tnh cc i lng trung bnh.

e) Gii h phng trnh n gin.

g) S dng bi s v c s ca cc n v ca cc i lng Vt l.

5. Rn luyn cc thi quen ca hc sinh trong hc tp Vt l

Trong qu trnh dy hc Vt l cn rn luyn hc sinh cc thi quen v cc cchthc, trnh t thc hin cc hnh ng trong vic gii cc bi tp v trong vic tinhnh cc th nghim, c th l:

a) Cn nhc cc iu kin cho.

b) Phn tch ni dung bi ton Vt l; Biu din tnh hung Vt l trn hnh v.

c) Lp cc phng trnh m t c th tm c i lng cn tm.

d) Chuyn i tt cn vo v mt h thng n v ca cc i lng Vt l.

e) Phn chia hp l cc php tnh, ch n chnh xc ca i lng.

g) Kim tra vic gii theo cc n vo v xem xt kt qu bng s.

h) Xc nh mc ch th nghim, i lng Vt l cn o.

i) Lp k hoch theo tin trnh th nghim; La chn thit b cho cc th nghim.

k) Chun b mu bo co cc th nghim trc khi bt du o.

l) V th trn giy k li.

m) Xem xt sai s khi x l cc kt qu th nghim.

2.5. GIO DC TTNG TRONG DY HC VT L

2.5.1. c im ca gio dc ttng trong dy hc Vt l

1. Gio dc ttng

T tng l h thng quan im ca con ngi v t nhin v x hi, l phn nhca hin thc trong thc, l biu hin quan h ca con ngi i vi th gii xungquanh.

Gio dc t tng cho hc sinh chnh l hnh thnh cho h th gii quan duy vtbin chng, nim tin vo kh nng nhn thc v ci to th gii ca con ngi. Giodc lng yu nc, yu ch ngha x hi, tinh thn hp tc quc t, thi i vi laong v th gii xung quanh.

2.c im ca gio dc ttng trong dy hc Vt l

Dy hc l mt hot ng c phng hng, c mc ch, c t chc trong hthng cc nh trng, cc lp hc nhm o to i ng ngi lao ng khng ch c


35/168

34

tri thc, c tay ngh, nng ng, sng to m cn c th gii quan, nhn sinh quan, cphm cht, nhn cch ngi cng dn trong x hi vn minh hin i l mt trongnhng nhim v, chc nng quan trng ca dy hc Vt l ni ring, ca qu trnh dyhc v gio dc ni chung.

Vt l v trit hc c mi quan h tng h cht ch, trit hc c soi sng bi

nhng thnh tu ca Vt l hc. ng thi, Vt l hc vn dng v chu nh hng susc phng php lun, nhn thc lun ca trit hc. Mn Vt l vi c im ni dung,t tng v phng php c th c kh nng rt ln trong vic gio dc t tng, tnhcm cho hc sinh.

Gio dc l mt hot ng cng ng ca gio vin v hc sinh trong mi trngc th, nhn t quan trng c tc ng trc tip n t tng, tnh cm ca hc sinhtrong qu trnh dy hc l trnh tr tu v nim tin khoa hc ca gio vin. Nh vy,ch c bng vn hiu bit khoa hc, hiu bit thc tin su sc, bng tm lng nhit-tnh v vi h thng bin php thch hp, chng ta mi c th hnh thnh cho hc sinh

quan nim ng n v th gii, v con ngi v rn luyn nhng phm cht cn thith.

Gio dc t tng l mt qu trnh lin tc, mt cng vic khng th gng pcng bc m phi bng con ng tri thc khoa hc, nhng l gii, minh ho tin cy;Bng nim tin, s cm ho v c tnh kin nhn.

2.5.2. Ni dung gio dc ttng trong dy hc Vt l

1. Hnh thnh thgii quan duy vt bin chng

Hnh thnh th gii quan duy vt bin chng l tng bc lm cho hc sinh cc nhng hiu bit, c mt quan nim ng n v th gii t nhin, v s tn tica vt cht, mi quan h gia vt cht v thc, v cc quy lut tng qut.ca s vnng ca vt cht. C th hn l hnh thnh h thng quan im ca ch ngha duy vt

bin chng (CNDVBC) v: Tnh vt cht ca th gii, tnh vn ng, cc quy lut vnng tnh nhn thc c ca th gii...

l c s l lun v phng php nhn thc th gii duy nht ng nhm giithch v ci to th gii ca con ngi.

Con ng hnh thnh th gii quan duy vt bin chng trong dy hc vt l c ththc hin nhs 3.


36/168

35

Con ng ng thi nng cao cht lng kin thc Vt l.

Ni dung th gii quan khoa hc trong chng trnh Vt l

a)Tnh vt cht ca thgii v svn ng ca chng

Lm bc l tnh vt cht ca gii t nhin cng l hnh thnh cho hc sinh khinim vt cht. Tt c cc i tng Vt l u l thc th vt cht tn ti khch quan,khng ph thuc thc con ngi. Cc quan nim vi tng y l s phn nh thgii khch quan ca t nhin vo cm gic ca chng ta.

Nghin cu Vt l, hc sinh lm quen vi cc nh lut chuyn ng ca cc vt vm, bit cc i lng c trng cho Vt l l khi lng, xung lng, nng lng...iu ny rt cn thit, sng cn ch r cho h hiu rng, cc i lng y dng chnhng c tnh chung cho tt c cc vt th ch khng phi l nhng thc th vt cht.ng thi ni n s tng tc, s bin i, s chuyn ng... th bao gicng phign lin vi cc vt th c thc, cc cht im, phn t, nguyn t, ht, trng vt l...

Vt cht lun lun gn lin vi vn ng, vn ng l phng thc tn ti ca vtcht. Trong qu trnh vn ng ca vt cht, vt cht lun lun bin i v nhiu tnhcht c bo ton. T cho thy tnh cht bin chng, tnh a dng nhng thngnht ca cc hnh thi chuyn ng ca vt cht.

Khi nim chuyn ng c hnh thnh hc sinh mt cch tun t, t chuynng chc, l dng chuyn ng n gin nht, n chuyn ng hn lon cacc phn t, chuyn ng ca cc din tch, ph tn, ca sng in t... Nghin cucc c trng ca vt cht vn ng v s bo ton nng lng, chng ta khi qutc rng: Nng lng l so mc vn ng ca vt cht.

Vic nghin cu nh lut bo ton v chuyn ho nng lng c ngha quantrng i vi vic hnh thnh th gii quan khoa hc cho hc sinh. T tng ca nhlut ny c pht trin tun t, trong cn nhn mnh hai sau:

Th nht: S bo ton nng lng khi chuyn ho, n l biu hin c th tnhkhng t sinh ra v cng khng t mt i ca chuyn ng vt cht.

Th hai: S tn ti ca qu trnh chuyn ho nng lng v cht t mt dng nysang dng khc cho thy, ni dung su xa ca nh lut bo ton vt cht v chuynng trong phm vi khoa hc t nhin, k cmc vm v vi m. Nh vy,

chuyn ng ca vt cht khng mt i m chuyn t dng ny sang dng khc, tngng l cc dng nng lng v s chuyn ho gia chng. Cc dng chuyn ng cc tnh khc nhau, song trong cc qu trnh Vt l thc lun lun xy ra s chuynho t mt dng chuyn ng ny sang dng chuyn ng khc.

b)Tnh cht bin chng ca cc hin tng Vt l

Trong s vn ng v bin i ca cc hin tng Vt l th hin r nt tnhbin chng ca th gii t nhin. Tuy vy, trong qu trnh dy hc Vt l cn lm cho


37/168

36

hc sinh nhn thy c:

- S lin quan v mi quan h nhn qu gia cc hin tng.

- Quy lut lng i - cht i.

- Quy lut thng nht v u tranh gia cc mt i lp.

Cc mi lin quan gia cc hin tng hoc i lng Vt l th hin r cc nhlut Vt l cc thuyt Vt l. Mt hin tng c th lin quan vi nhiu hin tngkhc, n c th l nguyn nhn ca hin tng ny song cng c th l kt qu cahin tng khc. iu ni ln mi lin quan phc tp ca cc hin tng Vt l mvic l gii v tnh nhn qu khng ch trong phm vi ni dung v

i Vi quy lut lng i - cht i, cn gii thch ngha khi nim lngbiuhin mt s lng ca mt i lng Vt l, s thay i v s lng n mt hay

gii hn no s c bc thay i vcht- l trng thi, tnh cht ca hin tngc c trng bng nhng i lng Vt l khc. Trong s bin i v cht, c th ch

c mt s tnh cht thay i, chng hn cc trng thi cu to ca cc cht nh nc,nc v hi nc, chng khc nhau v cht nu xt phm vi cu trc phn t, tnhcht chuyn ng phn t v mi lin kt gia chng, nhng nu xt v phng dinho hc th chng khng khc nhau. C th phn tch cc hin tng nh: S nn kh,s dn in ca in mi, phn ng ht nhn, s siu dn... Lm sng t quy lut binchng, s bin i v lng dn n nhng bin i v cht, l mt quy lutkhch quan, ph bin ca th gii t nhin.

Trong qu trnh dy hc Vt l cn phn tch cho hc sinh thy r tnh cht muthun song thng nht ca cc s vt, hin tng Vt l. V d: Khi hai vt lng tcnhau, nu vt th nht tc dng ln vt th hai mt lc th ng thi vt th hai cngtc dng ln vt th nht mt lc ngc li. Hai lc tc dng v phn tc dng y tuydi lp nhau (t ln hai vt, ngc chiu nhau) nhng tn ti thng nht trong h haivt tng tc (tn ti ng thi, cng bn cht v c ln nh nhau). Trong vt dnlun tn ti hai loi in tch: in tch dng (+) v in tch m (-) hai loi in tchny i lp nhau, tng tc vi nhau nhng tn ti thng nht trong mt vt dn...

c)Tnh nhn thc c ca thgii

Gio vin phi lm cho hc sinh hiu r cc lun im cbn ca trit hc duy vt

bin chng v tnh c th nhn thc c ca th gii. C th cn lu cc vn sauy:

- Hin thc khch quan l ngun gc tri thc, mi hin tng trong v tru dinra c quy lut ngoi mun ch quan ca con ngi. Con ngi nhn thc c ccquy lut ca t nhin, x hi v t duy, ng thi s dng c cc quy lut vohot ng thc tin ca mnh.

- Nhn thc l mt qu trnh khng ngng chuyn t ch cha bit n ch bit, t


38/168

37

mt chn l tng i ny sang mt chn l tng i khc trn con ng dn tichn l tuyt i. Tri thc Vt l, l s phn nh hin thc khch quan trong thcca con ngi din ra di dng cc khi nim, cc nh lut, cc thuyt Vt l.

- Nhn thc l mt qu trnh c tnh mc ch, tnh quy nh x hi; Hc Vt lkhng ch hiu bit, tch ly tri thc m iu cbn l p dng kt qu do vo

sn xut v i sng, lm phong ph tr tu bn thn, p ng nhu cu pht trin cathi i.

- Lch s chng t rng: Con ngi c kh nng nhn thc c cc quy lutkhch quan v tc dng ca chng trong t nhin, x hi v t duy; Vn dng chngtrong thc tin; ng thi con ngi lun coi thc tin l tiu chun ca chn l. Kinthc Vt l c xy dng, b sung ngy cng hon thin, lun gn b mt thit vi s

pht trin ca cc ngnh khoa hc khc. Lun im ny cho thy v nguyn tc khngc gii hn ca s nhn thc.Vt l bt ngun t sn xut v trli phc v sn xut lmt quy lut khch quan. Qu trnh pht trin ca Vt l hc din ra trong su tranh

dai dng gia nhng t tng duy vt v duy tm, gia bin chng v siu hnh. Vvy, vic hnh thnh th gii quan duy vt bin chng cho hc sinh i hi gio vin

phi l ngi duy vt bin chng, phi c l tng v phng php ng, da trn cskhoa hc Vt l v hon cnh thc tin.

2. Gio dc ch ngha v thn

a)c im ca gio dc ch ngha v thn

Gio dc ch ngha v thn thc cht l u tranh chng li t tng thn b, thnquyn, chng m tn d oan, nhng t tng lc hu trong i sng x hi... Bi

dng nim tin cho hc sinh vo khoa hc, vo kh nng nhn thc v ci to th giica con ngi.

Hin nay, mc d khoa hc gii p c nhiu b mt ca v tr nhng nhngt tng lc hu, m tn, doan vn tn ti. Mi khi gp chuyn khng may, gp mttai nn bt ng... con ngi d dng cm thy yu ui v tm n s an i ca tngio, ca cc lc lng siu hnh. iu cho thy cuc u tranh chng cc t tnglc hu, thn b, thn quyn l cuc du tranh lu di v phc tp.

Vic gio dc ch ngha v thn trong dy hc Vt l l mt nhim v cn thit

nhm v trang cho hc sinh sc mnh tinh thn, s hiu bit v t nhin mt cchkhoa hc, c th nhn thc c th gii ng n, c nim tin v bn lnh vnln trong cuc sng vn minh hin i.

b)Ni dung v bin php gio dc ch ngha v thn

Dy hc qun trit cc quan im duy vt bin chng, hnh thnh th gii quankhoa hc, chnh l csgio dc ch ngha v thn cho hc sinh. Khi hc sinh thc c y v th gii vt cht xung quanh, s vn ng, bin i khng ngng


39/168

38

ca vt cht di nhiu hnh thc khc nhau, hiu r tnh khch quan v s tt yu cacc hin tng t nhin v x hi th dn dn h khng tin vo may ri, thn b. Khicon ngi hiu r c cc quy lut ca t nhin, x hi v t duy, khi trnh vnho, khoa hc c nng ln th nhng iu m tn doan tin vo nh mnh, ng ticao s gim i...

Qu trnh dy hc Vt l cn vch r cc lun im phi khoa hc, phn tin b cacc t tng lc hu, cch gii thch th gii theo cc quan im duy tm cho rng mihin tng din ra u do thn linh, cha tri, lc lng siu hnh sng to ra...ngthi cho hc snh thy r bc tin ca khoa hc, hiu rng khng chn thun ls tch ly s lng cc nh lut, cng thc... m l mt qu trnh sng to, s nhyvt v cht trong nhn thc th gii. Khoa hc ngy cng pht trin c chiu su vchiu rng, khc hn vi s ln trnh, th nhn yu ui ca tn gio. V d: Cn giithch cho hc sinh hin tng sm stkhi nghin cu hin tng phng in; Hintng gu n trngkhi nghin cu tnh cht truyn thng ca nh sng; Hin tng

sao chi khi nghin cu nh lut vn vt hp dn... Cn vch r cskhoa hc, tnhcht bin chng ca cc hin lng Vt l c nghin cu.

Tn gio phn bit th gii t nhin lm hai lnh vc: Mt bn l h gii ni conngi ang sng, mt bn l thng gii ca cc v thnh thn, y mi iu u caoqu hn, b n hn. Gn dy, tn gio li nu vn di mt hnh thc khc h chorng: Khoa hc khng bao git n mt chn l, v tt c nhng iu khoa hc nuln u hn ch v tng di, ch c chn l tuyt i trong tn gio, trong c tin mthi. S tht th cng l mt loi quan nim v thn quyn, v siu phm, l ttng duy tm bin dng. Qu trnh dy hc Vt l cn cho hc sinh hiu rng: T

nhin v cng a dng, phong ph v hin nay cha phi chng ta bit ht, song vinhng iu bit, hon ton c cn c khng nh trong t nhin c th xy rav s hin tng khc nhau, c th tn ti cc nh lut k l nhng khng th c ssiu phm, thn b. i vi con ngi ch c nhng iu cha bit ch khng th cnhng iu khng th bit.

Do vy, vic gio dc ch ngha v thn khng ch chng m tn doan, phcc lun im duy tm, lc hu m iu quan trng l lm cho hc sinh hiu r tnh vtcht, cc quy lut chi phi cc hin tng t nhin, thy c kh nng tm hiu b mtca v tr, khng b cc th lc phn ng la di, li dng.

3. Gio dc tinh thn yu nc, yu Ch ngha x hi v hp tc quc t

a)Bi dng tnh cm v nim tin

Bng vic la chn v s dng cc ti liu khoa hc, ti liu lch s, k thut vcng ngh, cc phng tin thit b dy hc hin i...phn tch, ging gii cho hcsinh hiu r vai tr ca Vt l v k thut trong i sng v sn xut, trong cng cucxy dng v bo vt nc. Cho hc sinh tm hiu nhng thnh tu khoa hc, k


40/168


41/168


42/168


43/168

42

thut v sn xut, l csca ni dung gio dc kthut tng hp. Trong ly hc Vtl cn lm cho hc sinh hiu v nm vng cc vn chnh nh sau:

1. Nhng nguyn t khoa hc, k thut v cng ngh cbn, chung ca cc gitrnh sn xut chnh

Trong qu trnh dy hc Vt l, cn phn tch lm sng t cc nguyn tc Vt l

trong hot ng ca cc thit b khc nhau, cc nguyn l cbn ca iu khin my,phng tin kthut, thit b thng tin lin lc, thit b quang hc... Gii thiu hcsinh hiu c c sca nng lng hc, k thut in t hc k thut tnh ton, kthut nhit, k thut lin quan n quc phng... Cc nguyn l bo ton, nguyn l thnng cc tiu, nguyn l s ni, s bay... nguyn l ch to, s dng cng c lao ng,thit k ch to dng c th nghim, cc mu sn phm, vt dng...

Qua vic nghin cu cc kh nng, hnh thc v phng php ng dng cc nhlut cc l thuyt Vt l cn ch ra cho hc sinh hiu v nm dc nguyn l khoa hcchung ca cc qu trnh sn xut chnh nh: Qu trnh sn xut ckh, sn xut tng, qu trnh sn xut gia cng vt liu, sn xut, truyn ti v s dng in nn g...

Bng vic thc hin cc th nghim Vt l, gii quyt cc bi ton kthut, t hctham quan, ngoi kho... cn bi dng tri thc, knng v t chc lao ng khoa hcv qun l kinh t - k thut, ng thi cho hc sinh hiu bit thm cc nguyn l kthut chung, hiu vi tng lao ng, cng c lao ng.v sc lao ng trong qutrnh sn xut x hi.

2. Cc phng hng cbn ca tin b khoa hc - kthut

Cng vi vic chim lnh cc nguyn l khoa hc, kthut v cng ngh, cn l chohc sinh lnh hi c vn kinh t - x hi ca k thut, cc phng tng cbnca tin b khoa hc - kthut, bao gm:

Cc yu t v cu trc ca cc h k thut, nguyn tc v chc nng ca k trutmi, l csca tin b khoa hc v cng ngh, ca cc phng php an xut mi.V d: Nghin cu cc di tng v qu trnh k thut v vt dn, tin mi, v namchm in, my bin th, cc thit bin khc nhau....Gio vin cn phn tch r ccdng sn xut hoc my mc v vt liu tng ng nh c loi vt liu in, cc dngc, thit bin t... T, cho thy xu hng ln b kthut ca chng, l in t

hc v in kthut, l csca qu trnh n xut bn tng v tng...Cc t tng khoa hc hin di v xu hng pht trin ca k thut v cng lgh

sn xut nh: Ckh ho nn sn xut quc dn, sn xut v truyn ti in lng, snxut v gia cng vt liu mi, s dng nng lng nguyn t, tng lo sn xut,quang c v kthut o lng, in t v tin hc...

Vic gii thiu c im, phng hng pht trin ca mt s ngnh ngh rongnn kinh t quc dn, ca tin b khoa hc - kthut v nhng d bo v thu cu ca


44/168

43

thi i... c ngha to ln trong vic bi dng tri thc, chun b c tm l vhng nghip cho hc sinh.

3. Rn luyn cc knng v thi quen thc hnh

Rn luyn cc knng cbn v s dng cc dng c thit b th nghim Vt l,cc cng c sn xut ph bin nh: H thng thao tc o c, c cc gi tr, a chn

dng c vi cp chnh xc thch hp... quy tc lp rp, kim tra, vn lnh bo quncc thit b, ng c, my mc... Cn cho hc sinh hiu bn cht Vt l ca cu trc kthut, lm quen vi vic thc hin cc yu cu kthut cng th k hoch lm vic.

Rn luyn cc knng tnh ton, s dng bn v, th, t thit k v ch to,cdng c, m hnh phc v hc tp, gii bi ton k thut... Nhm pht trin lng lcsng to v rn luyn thi quen thc hnh cho hc sinh.

Vic vn dng cc kin thc vt l vo gii quyt nhng nhim v k thut v rnluyn cc knng l yu t cn thit rn luyn tc phong lm vic khoa hc, xy

dng thc v thi quen thc hnh, bi dng nng lc hot ng thc tin ho hcsinh.

2.6.3. Cc bin php gio dc kthut tng hp trong dy hc Vt l

1. Ging dy kin thc Vt lm bo tnh h thng, vng chc, lin h cht chvi kthut, sn xut v i sng

Vic la chn ti liu hc tp c gi tr khoa hc ln v c xu hng thc tin, tcbit v k thut v cng ngh cho mi ti, bi hc Vt l l rt cn thit, mun vndng c kin thc khoa hc vo thc hnh th iu trc tin l phi liu v nm

vng kin thc y. Mun gio dc kthut tng hp cho hc sinh th khng nhng lmcho h nm vng h thng kin thc Vt l m cn nhn thc lc cc nguyn l kthut cbn, thy c con ng vn dng nh lut vo rong cu trc v hot ngca my mc, dng c. Vic la chn v gii cc bi )n kthut, vic mrng cc bihc trong iu kin sn xut c th, vi cc s Lu k thut xc nh, cho php hcsinh lm quen vi nhng tnh hung sn xut, i hot ng kinh t - k thut a

phng, t rn luyn knng cn thit v )ht trin t duy kthut cho h.

2. La chn cc phng php dy hc gp phn pht trin nng lcsng to kthut ca hc sinh

S dng rng ri cc s, m hnh, thit b k thut, phim viio v cc qu rnhsn xut v kthut... Ch r cho hc sinh hiu nguyn l khoa hc - kthut a cc qutrnh sn xut, ca tin b khoa hc - kthut - cng ngh.

Gii nhng bi tp c ni dung kthut sn xut. T chc su tm, la chn giicc bi tp c tnh kthut, s liu rt ra t nn sn xut a phng, ph hp vi thct...

Cho hc sinh tm hiu, su tp v chun b cc bo co b sung cho bi hc, rao


45/168


46/168

45

xut, nh trng gn lin vi x hi. l mt trong nhng con ng nng cao nhnthc ca hc sinh, quyt nh tnh cht vng chc ca kin thc Vt l, p ng yucu o to v pht trin kinh t - x hi.

Vt l bt ngun t cuc sng, pht trin theo si hi ca cuc sng. Cc kinthc Vt l c khi qut t hng lot cc s kin, hin tng hay biu t bi cc

tin l thuyt tng qut bng ngn ng Ton hc... u c vn dng vo qu trnhlao ng sn xut, vo kthut v cng ngh...phc v cuc sng cn ngi. Dy hcVt l chnh l dy mt khoa hc , ang tn ti v pht trin, mt khoa hcsng-nggn vi mi trng xung quanh. Do vy, dy hc Vt l khng th tch ri vithc tin cuc sng m phi lun to c svi nhng tnh hung xut pht v giitrnh ph hp, phi da trn c im nhn thc ca hc sinh.

Dy hc Vt l gn vi cuc sng l mt hot ng thng nht gia gio dc, giodng vi mi trng kinh t - x hi. Trc ht, gio vin Vt l phi c kin thcthc t, am hiu v c kh nng phn tch, khi qut, ch ra cc mi lin h cn thit

gia kin thc Vt l vi cc ng dng trong kthut, cng ngh sn xut v i sng.Bng cc v d minh ho, cc s kin Vt l - kthut... cho hc sinh hiu v thy cmt thc t ca kin thc Vt l, thy r kh nng nhn thc v ci lo th gii tnhin v cuc sng ca con ngi.

Nguyn tc kthut tng hp l b phn cu thnh ca dy hc Vt l gn lin vicuc sng. Vic thc hin cc ni dung gio dc kthut tng hp v gio dc kt hpvi lao ng sn xut m bo cho qu trnh dy hc Vt l gn b mt thit vi cucsng. N gp phn pht trin ti a nng lc cami hc sinh, gip hnh hngngh nghip, bit cm th ci p v c kh nng thch ng nhanh vi s phn cnglao ng x hi cng nh hot ng sng to.

Gio dc mi trng l mt qu trnh hot ng c thc, c mc ch, c khoch nhm trang b cho hc sinh nhng tri thc khoa hc v mi trng, nhng kinhnghim v k nng v bo v mi trng, thc ch p hnh lut php v tun thnhng quy trnh kthut, quy tc an ton... mi ngi u c hiu bit, trch nhimv ngha v hnh ng lm cho mi trng sng ngy cng tt p. H thng kinthc Vt l l csca nhiu ngnh khoa hc, k thut, csca cc gii php khoahc v bo v mi trng, v d: Thit b lc bi bng phng php tnh in, lng

ng, ngng kt... phng php chiu sng ni lm vic, thng gi, gim ting n...thit b an ton ca li in cao th, bnh ngng vi p sut cao, l phn ng htnhn... Qu trnh dy hc Vt l cn ch ra yu t cbn, cc iu kin v gii hn caqu trnh Vt l, mi lin h v nh hng ca n i vi mi trng xung quanh; c

bit lu cc yu t tc hi v cc bin php phng h, bo v cn thit.

2.7.2. Cc bin php gn dy hc Vt l vi cuc sng

1.a cc v d c thca i sng, sn xut st vi ni dung bi hc


47/168

46

V d c th do thy gio hoc hc sinh da ra song phi c phn tch r bncht Vt l v nguyn l kthut ca n.

2. Sdng cc sliu kthut, nhng tin b trong lnh vc sn xuta phngvo bi hc

V d: S liu k thut la chn my mc, thit b nh cng sut tiu thin

nng, cng sut ca ng c, my bm nc... vic ckh ho, in kh ho, tngho sn xut, ng dng cng ngh mi...

3.a ni dung ca hotng lao ng v snxut ca hc sinh xng trnghay cssn xut vo minh ha cho bi hc

l vic gii trnh hot ng ca thit b, my mc, cc yu t kthut lin quann kin thc v phng php Vt l.

4. Sdng cc bi ton Vt l c ni dung k thut v thc t, cc bi ton nynhm gii quyt cc vn c th ca i sng, kthut, ca vic hp l ho v ci tin

sn xut.

5. Tng cng cng tc ngoi kho Vt l, tchc tham quan cssn xut, cctrung tm nghin cu v ng dng khoa hc - kthut. Tm hiu cc bin php kthutv bo v mi trng...

6. Gii thiu phng hng sn xut, cng cuc xy dng v bo vt nc,thnh tu khoa hc v cng ngh, vn bo v mi trng, sinh thi... c lin quanvi chng trnh ang nghin cu.

2.8. NH HNG THC HIN NHIM V DY HC VT L TRNG

PH THNGNhim v dy hc Vt l. c thc hin thng qua vic dy hc nhng kin thc

Vt l v hot ng hc tp ca hc sinh. Do vy, mun thc hin tt cc nhim v dyhc Vt l th cn thc hin ng con ng nhn thc Vt l v t chc hot ngnhn thc Vt l ca hc sinh.

2.8.1. Con ng nhn thc Vt l

Qu trnh nhn thc th gii, i tm chn l c V.I.L-nin ch ra: "T trcquan sinh ng n t duy tru tng, t t duy tru tng n thc tin. l con

dng bin chng ca nhn thc chn l, nhn thc thc t khch quan".Con ng nhn thc, s sng to khoa hc trong Vt l c nhiu nh khoa

hc trnh by di dng chu trnh nhn thc khoa hc: T s khi qut ho nhng skin xut pht, xut vn i n xy dng m hnh tru tng (gi thuyt khoahc); T m hnh dn n vic rt ra cc h qu l thuyt (bng suy lun logic hay suylun Ton hc), i n kim tra h qu bng thc nghim. Nu nhng kt qu thcnghim ph hp vi h qu don th m hnh gi thuyt c xc nhn l ng


48/168

47

n v trthnh chn l. Nu nhng s kin thc nghim khng ph hp vi donl thuyt th phi xem li l thuyt, chnh l li hoc thay i. M hnh tru tng cxc nhn trthnh ngun tri thc mi, tip tc c dng suy ra nhng h qu mihoc gii thch nhng s kin thc nghim mi pht hin.

Chu trnh nhn thc khoa hc khng khp kn m c m rng dn dn, lm

phong ph thm cho kin thc khoa hc. Bng cch , con ngi ngy cng tip cnhn vi chn l khch quan. i theo con ng cho php xy dng ni dung kinthc mt cch thch h p v nng cao trnh khoa hc ca kin thc Vt l nhtrng, ng thi to iu kin c th rn luyn cho hc sinh t duy sng to trongchim lnh tri thc v vn dng tri thc. Theo , vic dy hc Vt l phi m bo chohc sinh thng xuyn i chiu, lin h vi thc tin khch quan, nhn thc r khinim, nh lut, m hnh Vt l... lm cho hc sinh hiu, tin tng vng chc rng: Mihin tng trong t nhin din ra theo quy lut ca t nhin, c tnh khch quan, c hthng cht ch, con ngi hon ton c th nhn thc c ngy cng su sc, y

v chnh xc hn. Nh vy, con ng nhn thc Vt l, i tm chn l xut pht tthc tin v cui cng trli thc tin, ly thc tin lm chn l.

2.8.2. T chc hot ng nhn thc Vt l ca hc sinh

S phi hp hot ng ca gio vin v hc sinh trong qu trnh dy hc Vt l c ngha quyt nh n hiu qu dy hc. Mun thc hin tt mc tiu, nhim v dyhc Vt l, gio vin khng ch hiu r ni dung, cu trc logic ca kin thc Vt l,ca qu trnh dy hc, i tng ngi hc m cn phi t chc hp l hot ng nhnthc Vt l ca hc sinh, to ra mi trng thun li hc sinh tch cc, chngthc hin cc hnh ng, thao tc hc tp.

1. Hotng nhn thc Vt l ca hc sinh

Vic chim lnh nhng tri thc, knng, kinh nghim v pht trin nhng phmcht, nng lc u phi thng qua hot ng t lc ca bn thn hc sinh.

Hot ng hc hao gm cc thnh phn: ng c, mc ch, phng tin, iukin, hot ng, hnh ng, thao tc; Chng c quan h cht ch v tc ng ln nhau. thc hin mt nhim v ra, t c mt mc ch hc tp nht nh th hcsinh cn phi thc hin nhng hnh ng, thao tc c th.

a)Nhng hnh ng phbin trong nhn thc Vt l- Quan st, nhn bit nhng du hiu c trng ca s vt, hin tng.

- Phn lch mt hin tng phc tp ra thnh nhng hin tng n gin.

- Xc nh nhng giai on din bin ca hin tng.

- Tm du hiu ging nhau, tng t ca cc s vt, hin tng.

- B tr mt th nghim to ra mt hin tng trong nhng iu kin xc nh.


49/168


50/168

49

b)Xy dng cu trc logic ca ni dung bi hc thch hp

Phn chia bi hc thnh cc phn, n v kin thc ph hp vi trnh xut phtca hc sinh, xc nh h thng nhng hnh ng nhn thc ca hc sinh c th thchin c vi s c gng va sc. Cu trc logic ni dung bi hc c trnh by rrng, n gin, p ng nhu cu hc tp ca hc sinh v mc tiu ca chng trnh

dy hc.c)Rn luyn cho hc sinh knng thc hin mt s thao tc cbn, mt shnh

ng nhn thc phbin

Gio vin c th rn luyn knng cho hc sinh bng cch lm theo mu nhiu ln,theo mt angorit xc nh hoc theo csnh hng khi qut thng qua vic lm thnghim, gii bi ton Vt l, lm bo co chuyn ...

d)Bi dng cho hc sinh phng php nhn thc c sdng rng ri trongnghin cu Vt l: Phng php thc nghim, phng php m hnh...

Cho hc sinh lm quen v nm c ni dung cc giai on chnh ca cc phngphp nhn thc nu trn, c th l:

- Phng php thc nghim gm cc giai on chnh:

+Nu cc s kin khi u, pht hin vn (nu cu hi).

+ Xy dng gi thuyt (cu tr li don).

+ T gi thuyt, suy ra h qu c th kim tra c bng thc nghim

+ B tr, tin hnh th nghim kim tra.

+ Kt lun.

-Phng php m hnh gm cc giai on chnh:

+ Pht hin nhng c tnh bn cht ca vt gc.

+ La chn h thng vt th, k hiu m ta bit r quy lut hnh ng cachng biu th nhng c tnh ca vt gc.

+ Cho m hnh hot ng, suy ra mt h qu c th kim tra c trong thc t.

+ B tr, tin hnh th nghim kim tra h qu don.

+ Kt lun: Nu kt qu th nghim ph hp vi don th m hnh phn nhng thc t v c chp nhn, nu khng ph hp th phi sa i m hnh hoc xydng m hnh mi.

e)Tchc, hng dn to iu kin hc sinh pht biu, trao i, tranh lun vkt qu hnh ng ca mnh, ng vin khuyn khch kp thi.

y cn thit rn luyn t duy ngn ng, cch trnh by bng li ca hc sinh;ng thi ch trng cch hp thc ho cc kt qu nghin cu, cc hnh ng nhn


51/168

50

thc ti u ca h.

g)La chn v trang b cho hc sinh nhng phng tin, cng c cn thitthchin cc hnh ng

- Phng tin vt cht: Dng c thit b th nghim, dng co lng, m hnhvt cht, hnh v, biu , cng c h tr, phng tin kthut dy hc...

- Phng tin tinh thn: Nhng khi nim khoa hc bit, phng php suylun, nhng kin thc Ton hc cn thit...


52/168


53/168

52

Hin nay hnh thnh nhiu phng php dy hc khc nhau. Trong a s cctrng hp cc phng php ny c thc nhm li theo ba du hiu chung nht:

1. Ngun kin thc.

2. c trng hot ng ca gio vin.

3. c trng hot ng ca hc sinh.

Ba du hiu ny xut pht t vic xem dy hc nh l hai mt ca mt qu trnhthng nht. Trong ngun kin thc c xem nh gn lin vi hot ng ca giovin v ca hc sinh. Phn loi theo ngun kin thc v s thng nht hot ng cagio vin v ca hc sinh l n gin v thun tin trong thc t v n cho php lachn cc phng php tu theo c im ni dung ca ti liu hc tp v cc nhim vdy hc Vt l. Tuy nhin, phn loi ny cn xa mi c hon thin v n khng cho

php phn loi n gi tt c cc phng php ging dy, ng thi n cng cha tnhn y c trng hot ng nhn thc ca hc sinh.

Theo phn loi trn, cc phng php dy Vt l c thc chia thnh ba nhm: Nhm cc phng php dng li, nhm cc phng php trc quan v nhm ccphng php thc hnh.

Trong cc phng php dng li ngi gio vin khi hnh thnh kin thc cho hcsinh d dng phng tin chnh l li ni, di lc c th dng th nghim hoc cc

phng tin trc quan minh ho, m thoi... v cng c th din ging thng quacc phng tin thng tin di chng nh cc phng tin truyn thanh, truyn hnh,video, phng tin cng ngh thng tin... Hot ng ca hc sinh trong nhm ny chyu biu hin vic lng nghe bi ging, t duy v tham gia vo cc hot ng dis t chc ca gio vin chng nm vng kin thc nh tr li cc cu hi bngcc hnh thc dng li ni hoc trnh by ra giy, tho lun... y thng tin ca lini l ngun kin thc chnh trong nhm cc phng php dng li.

Trong cc nhm phng php trc quan vic biu din cc hin tng v itng cn nghin cu ng vai tr cbn, gio vin dng li ni trong trng hp ny t chc hot ng quan st v t duy logic ca hc sinh, lm chnh xc ho cc trigic ca hc sinh. Trong qu trnh quan st, hc sinh t duy trn c s cc kt ququan st, cc s kin thc nghim, tho lun v chnh xc ho cc kt lun di s ch

o ca gio vin v t thu nhn c cc kin thc mi. Vic s dng cc thnghim biu din, gii thiu cc hnh nh slide, cc s, hnh v, cc phim videogio khoa... trong bi hc, thc cht l ngi gio vin s dng phng php trcquan. i lc cc th nghim thc hnh ng lot m hc sinh tin hnh ngay khinghin cu ti liu mi di s hng dn ca gio vin, nh hc sinh khng chthu c kin thc mi m c nhng k nng n gin, cn thit... cng c th xemnh mt hnh thc trc quan. Ngun kin thc cbn trong nhm phng php ny lcc i tng quan st. Cn hot ng ca ngi gio vin th hin siu khin


54/168

53

qu trnh nhn thc ca hc sinh. Hot ng ca hc sinh l quan st v k v nhngiu quan st c, l lp li cc th nghim v i lc l nghe v tr li, tham gia tholun...

Cc phng php thc hnh: Hc sinh thc hin cc th nghim thc hnh v ccth nghim thc hnh tng hp, cc th nghim v quan st ngoi lp hc, gii cc bi

ton Vt l. Trong qu trnh p dng cc phng php ny hc sinh khng ch nhnc kin thc mi m cn thu c k nng v thi quen thc nghim, o c vnghin cu, thi quen p dng kin thc gii cc bi ton. Li ni ca gio vin y chng vai tr ch dn t chc, gii thiu mc ch ca cng vic. Hot ng cagio vin cng tp trung vo t chc hot ng ca hc sinh, gip hc sinh tho lunrt ra kt lun. Tuy nhin trong nhiu trng hp hc sinh c th s dng bn ch dnm gio vin son sn. Bng qu trnh t duy c lp hot ng thc hnh v hotng t duy c lp hc sinh hon thnh c cc nhim v thc hnh (tm cc s liuthc nghim, p s ca bi ton, rt ra c cc kt lun khoa hc...). Kt qu ca

cc hot ng nh vy l ngun ch yu ca cc kin thc v knng.Khi s dng cc phng php dy hc ngi gio vin cn quan tm ti vic thu

ht hc sinh tham gia tch cc vo tin trnh ca bi hc. Chng hn, trong cc phngphp dng li, gio vin cun ht hc sinh vo qu trnh m thoi, vo vic tho luncc phng php gii bi ton, cc vn c nu ra... Khi s dng cc phng phptrc quan gio vin yu cu hc sinh son k hoch th nghim, v s thit b, thchin cc phng n th nghim, lp rp cc s... Vic ng dng cc phng phpthc hnh cho php a vo cc yu t nghin cu cc bi tp sng to...

Vic p dng cc phng php dy hc Vt l thng gn lin vi vic pht trint duy ca hc sinh, v khi p dng mt phng php dy hc c th ngi gio vinng thi dy cho hc sinh cc thao tc logic nht nh v cng gn lin vi vicgio dc hc sinh cc phm cht nh: ch , ch, hng th, yu lao ng.

Tuy nhin, khng mt phng php dy hc no dc xem l vn nng v thchhp cho vic gii quyt mi nhim v dy hc, v vy tu thuc vo mc tiu ca bihc, c im la tui ca hc sinh v cc yu t khc la chn phng php dyhc thch hp l mt trong cc bin php nng cao hiu qu ca qu trnh dy hc.

Thc t dy hc Vt l cng cho thy, khng c mt phng php dy hc no

c p dng tch bit hon ton vi cc phng php khc, chng hn cc phngphp dng li thng kt hp vi vic s dng th nghim

Documents

Ly luan day hoc vat ly.5912