Makroekonomik Verilerin Mevsimsellikten Arındırılması: Türkiye’deki Uygulamalı Araştırmacılara Dikkat Notu

8/6/2019 Makroekonomik Verilerin Mevsimsellikten Arndrlmas: Trkiyedeki Uygulamal Aratrmaclara Dikkat Notu

1/19

Makroekonomik Verilerin Mevsimsellikten Arndrlmas:

Trkiyedeki Uygulamal Aratrmaclara Dikkat Notu

C. Emre Alper

Boazii Universitesi

Ekonomi Blm ve

Ekonomi ve Ekonometri Merkezi

S. Boraan Aruoba

University of Pennsylvania

Ekonomi Blm

zet

Bu almada Hicri takvime gre hareket eden dini olaylarn yol at dzenli mevsimselhareketlerin Trkiyedeki aylk makroekonomik deikenler zerindeki etkisiaratrlmaktadr. Doal logaritmas alnm ve daha sonra ynseme (trend)den arndrlmTrkiyenin seilen makroekonomik verileri, standart olarak kullanlan mevsimselliktenarndrma metodlarna tabi tutulmutur. Bu aamalardan sonra yaplan incelemede verilerdekalnt mevsimsel dzenliliklere rastlanmaktadr. almada bu esit mevsimsellii gzardetmenin sonular da irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Deterministik mevsimsellik, Tatil etkileri, Hicri takvim, Kukla

deikenler

Yazmalar iin: Boazii Universitesi, Ekonomi Blum, PK 2, Bebek, stanbul 80815, Trkiye adresi

kullanlabilinir. Fax: (212) 287-2453. e-mail: [email protected] University of Pennsylvania, Department of Economics, 160 McNeil Building, 3718 Locust Walk,Philadelphia PA 19104-6297 e-mail: aruoba@ssc upenn edu


2/19

1. Giri

Bir ok zaman serisi mevsimsel hareketlilikler gsterir. Turizm, tarm ve inaat gibisektrlerdeki bu hareketliliklerin bir sebebi hava durumudur. Mali yl iin nceden

belirlenen mali takvim ise devlet harcamalar, gayrimenkul satlar1 ve faizlerde

dzenli mevsimsel hareketlere yol aar. Yeni yl, anneler gnu, babalar gn ve okul

takvimleri de perakende satlar uzerinde etkili olur. Ekonomik zaman serilerinde

mevsimsellie yol aan btn bu olaylarn Miladi (Gregoryen) takvime gre sabit

tarihleri vardr ve bu seriler zerindeki etkileri konvansiyonel mevsimsellikten

ar

nd

rma yntemleri kullan

larak kolayl

kla bulunabilir.

Zaman serileri kullanarak ekonometrik analiz yaplrken, regresyona giren btn

deikenlerdeki dzenli mevsimsel hareketlerin belirlenmesi ve yok edilmesi

katsaylarn tahmin tamln arttrr. Bunun iki sebebi vardr. ncelikle, mevsimsel

dzenlilikler deikenler stnde ek bir hareketlilik yaratr. Ayrca, genellikle bu tip

mevsimsel deimelerin baml ve bamsz deikenlerin zerindeki etkileri ayn

deildir.

Mevsimselliin deikenler zerindeki etkilerinin en iyi hangi yntem ile

yokedilebilecei ve deiik mevsimsellikten arndrma yntemlerinin bir deikenin

zaman serisi zellikleri zerindeki etkilerinin neler olduu literaturde etraflca

incelenmitir. (rnein, bkz. Lovell (1963), Jorgenson (1964), Grether ve Nerlove

(1970), Gersovitz ve MacKinnon (1978), Barsky ve Miron (1989), Jaeger ve Kunst

(1990), ve Hylleberg (1992a)) Bu almann amac nfusunun ounluunu

mslmanlarn oluturduu bir lke olan Trkiyede2 dini tatillerden kaynaklanan

mevsimsellii ve bunun etkilerini incelemektir. Miladi takvime uygun olan geleneksel

(konvansiyonel) mevsimsellikten arndrma yntemleri, Hicri takvime3 gre tarihleri

1 Alm satm vergileri ylda bir kez belirlenmektedir ve her yln banda ileme konmaktadr. Yksekenflasyonlu bir lkede bu bir seferlik artlar olduka nemli bir byklk tekil etmektedir ve dolaysile araba ve gayrimenkul satlarnda yl sonlarna doru hareketlilie ve yl balarnda ise durgunluayol amaktadr.2 Trkiye, 26 Aralk 1925 tarihli, 698 sayl kanuna gre Miladi takvimi kullanmaktadr.3slami ay takvimi, Hz. Muhhammedin 622de Medineye gmesi ile (Hicret) balad iin Hicritakvim ad ile anlr. Takvim, ayn dnya etrafndaki dnne gre belirlenir. (Miladi takvim isednyann gne etrafndaki dnne baldr)


3/19

belirlenmi olan dini olaylarn yol aaca mevsimsellii, bu olaylar her yl 11 gn geri

geldikleri iin yakalayamayacaktr.

nemli slami olayn tarihleri Hicri takvime gre belirlenir : Ramazan ay4, eker

Bayram ve Kurban Bayram. eker bayram, Ramazan ayn takip eder ve 3.5 gn

srer. Kurban Bayram ise 4.5 gn srer.5 Ska, eker veya Kurban bayramlar

haftann ortasna denk dtnde, hkmet haftann geri kalan i gnlerini tatil ilan

etmekte ve devlet memurlar 9 gnlk tatil yapmaktadrlar. Bahsi geen dini olaylarn

ticaret, retim ve finansal aktiviteler zerinde etkilerinin olmas kanlmazdr.

rnein, Kurban Bayram ncesinde yaplan alverilerde dini sebepler nedeni ile

kredi kart kullanlmamas nakit ihtiyacn nemli lde artrr. Yine, borsa ilemleri

de etkilenebilir. Tatil srasnda meydana gelebilmesi olasl olan bir kriz riski dolays

ile risk sevmeyen yatrmclar tatil boyunca hisse senedi tutmaktan uzaklatrabilecei

gibi, takas avantajndan dolay tatil getirisinin yksek oluu tam ters bir etki

yaratabilir.6

Bu almada temel olarak iki soruya cevap aranacaktr. ncelikle, haftalk verilerde

aka grlebilen bu tip dini olaylarn mevsimsel etkileri, aylk verilerde o kadar belirgin olmayabilir.7 Bu yzden, ilk i olarak bahsi geen tatillerin dzenli,

deterministik mevsimsel hareketlilie yol ap amad sorgulanacaktr. Aylk veriler

nce doal logaritmas alnarak dorusallatrlacak, daha sonra geleneksel teknikler

kullanlarak, mevsimsellikten ve ynsemeden arndrlacaktr. Box-Jenkins (1976)in

nerdii tanmlama ynteminin ardndan, her tatil iin yaratlan kukla (dummy)

deikenler kullanlarak dzenli ve deterministik mevsimsel hareketlerin varl test

edilecektir. Cevab

aranacak ikinci soru ise bu tip bir mevsimselliin gz ard

edilmesinin yaratt sonularn neler olacadr.

4 Ramazan ay, mslmanlarn niyet ederek tan yerinin aarmaya balamasndan, akam gne batncayakadar yeme, ime ve dier dnyevi zevklerden uzak durduklar aydr.5 2429 numaral kanunun 1B maddesiyle bu sreler resmi tatil olarak belirlenmitir.6stanbul Menkul Kymetler Borsasndaki haftann gnlerinin etkileri iin bkz. Metin ve

dierleri(1997) ve Bildik (1998).7 Aratrmalarmz haftalk verilerde bu etkinin belirgin olarak grlmesine ramen 3 aylk serilerde buetkinin kaybolduunu gstermektedir


4/19

almann 2. blmnde metodoloji anlatlacak, 3. blmnde veriler aklanacak ve

tahmin (estimation) sonular verilecektir. 4. ve son blmde ise bulgular

zetlenecektir.

2. Metodoloji

Geleneksel tek deikenli ekonomik veri analiz yntemleri genel olarak bir serideki

deimeleri ynseme (trend), mevsimsel, dairesel (cyclical) ve dzensiz gibi ksmlara

ayrr. Bir seriyi bu ekilde paralara ayrma yntemleri tek deildir ve bahsi geen

paralarn zellikleri ve birbirleri arasndaki etkileimleri hakknda baz varsaymlarda

bulunmay gerektirir. rnein, mevsimsel ksm deterministik/stokastik veya

toplam/arpm eklinde olabilir. Mikroekonomik teori btncl (aggregate) serilerin

fonksiyonel biimleri hakknda yol gstermedii iin, tpk Reel Konjonktrel

Dalgalanma (Real Business Cycles) literatrnde olduu gibi, seilen deikenlerin

dorusallamas ile ayrlabilir ynseme ve mevsimsellik ksmlar olduu varsaym

yaplmtr. Deikenlerin doal logaritmas alndktan sonra daha sonraki analizler iin

ynseme ve mevsimsellikten arndrlmlardr. Asl ama, serilerin dairesel ve dzensiz

paralarnda kalnt deterministik mevsimselliin varlnn incelenmesi olacaktr.

ddiamz, geleneksel mevimsellikten arndrma yntemlerinin Hicri takvime gre

hareket eden bir tak

m mevsimsellikleri belirleme ve yok etme konusunda yetersiz

kalacadr.

lgilendiimiz zaman seri Yt olsun. Bu serideki ynseme ve mevsimsellii yok etmek

istiyoruz.8 Hodrick ve Prescott (1997) tarafndan nerilen, nin uzun dnem

parasn,

tYln

t , kararak, yi 4. btnleme seviyesine kadar duraan brakan ksmitYln

8 Stokastik mevsimsellik bu almada ele alnmamaktadr. Bunun iin, bkz., rnein, Barsky ve Miron(1989) ve Hylleberg et al (1990)


5/19

dorusal (spline) fonksiyonu kullanyoruz. Ynseme (uzun dnem) paras aadaki

terimi en kkleyerek elde edilir :

( ) ( ) ([ ] = =

+ +T

t

T

t

ttttttY

1 2

211

2 400,14ln )

Ynsemeden arndrlm deiken olan , denty tYln t karlmas sonucu bulunur.

Hodrick ve Prescott tarafndan nerilen filtre, ynseme parasnn zaman iinde

yavaa deimesine izin vermektedir.9 Toplam ve arpan ekilleri olan Census X-11

mevsimsel yntemleri, ABD Saym Brosunun, yaynlad verilerdeki mevsimsellii

yok etmek iin kulland yntemlerdir.10 Bu almada dorusallatrlm ve

ynsemeden arndrlm verilerde, toplam ekilli Census X-11 yntemi kullanlmtr.

tysa deikeni yukarda anlatlan yntemlerle ynsemeden arnm ve geleneksel

yntemlerle mevsimsellii yok edilmi seri olsun. da geriye kalan deterministik

mevsimsel deiimleri, yani dzenli mevsimsel tepe ve ukurlar (Hicri takvim etkileri

olduunu varsaydmz) analiz etmek iin aadaki denklem tahmin edilecektir :

tysa

t

s

stst dysa +=

=

3

1

Bu denklemde, t stokastik para, ise bahsi geen dini olaylardan biri o aya denk

geldii zaman 1 deerini alan aylk kukla deikenlerdir. Stokastik parcann elde

edildii ekil itibariyle ortalamas ve ynsemesi sfrdr, duraandr ve nceden (a

priori) bilinmeyen dereceden ardk baml bir seri olacaktr. ncelikle kalntlar

beyaz grlt (white noise) yapan modeli seerek bu ardk baml srecin derecesi

belirlenecektir. Ardndan bu ardk baml sre, dini kukla deikenler de eklenerek

tahmin edilecek ve bu kukla deikenlerin katsaylarnn istatistiki anlamll test

std

9 Hodrick Prescott filtresi baz eletiriler almtr. rnein, bkz. King ve Rebelo (1993) ve Cogley ve

Nason (1995). Ancak Alper (1998) tarafndan yaplan aratrmaya gre baka bir filtre kullanld zamansonularda kayda deer bir deiiklik olmamaktadr.10 Bkz Hylleberg (1992b)


6/19


7/19

3. Veriler ve Ampirik Sonular

Bu almada Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas internet sitesinden

(www.tcmb.gov.tr) alnan 23 adet aylk veri kullanlmtr. Bu serilerin tanmlarn ve

balang-biti tarihlerini Tablo 1de bulabilirsiniz.

Bir nceki blmde de anlatld gibi, bu deikenlerin nce doal logaritmalar

alnmtr. Daha sonra Hodrick-Prescott filtresi kullanlarak ynsemeden arndrlm bu

seriler toplam ekilli Census X-11 yntemi kullanlarak mevsimsellikten arndrlmtr.

Bu ilemlerin ardndan geriye kalan, serilerin ynseme ve mevsimsellik iermeyen

dzensiz ksm olmaldr. Daha sonra bu 23 serinin otoregresif sre dereceleri tahmin

edilmitir. Bunun iin iki kriter kullanlmtr: regresyonun kalntlarnn ardk

bamllk (auto correlation) gstermemesi ve mmkn olan en az parametre kullanma

(parsimoniousness) esas. Serilerin otoregresif sre dereceleri tanmlandktan sonra,

regresyonlara slami kukla deikenler eklenmi ve bu deikenlerin katsaylarnn

anlaml olup olmadklar Wald testi kullanlarak kontrol edilmitir.

Bahsi geen dini olay iin drt kukla deiken yaratlmtr.11 lk kukla deiken

eker Bayram

n

temsil etmektedir ve eer bir ayda en az iki gn eker Bayram

na

denk geliyorsa 1, aksi taktirde 0 deerini almaktadr. Ayn ekilde, ikinci kukla

deiken Kurban Bayramn temsil etmekte ve eer bir ayda en az 2.5 gn Kurban

Bayramna denk geliyorsa 1, aksi taktirde 0 deerini almaktadr. nc kukla

deiken ise bir bayram hkmetin dokuz gnlk tatil ilan etmesi durumunda 1 aksi

taktirde 0 deerini almaktadr. Drdnc kukla deiken ise eer bir ayda en az be i

11 Bu olaylarn tam tarihleri Diyanet leri Bakanlndan alnd


8/19

gn Ramazan Ayna denk geliyorsa 1, aksi taktirde 0 deerini almaktadr. Yani ilk

kukla deiken arka arkaya iki ay iin 1 deerini alamazken, drdnc deiken

alabilmektedir. Tablo 2de kukla deikenlerin deerlerini bulabilirsiniz.

Tablo 3de kukla deikenler eklenmi otoregresif sre regresyon sonularn

bulabilirsiniz. ncelenen 23 deikenden 9 tanesinde en az bir dini olayn kayda deer

etkisi grlmektedir. Sanayi retim endeksi ve onu oluturan alt gruplarnda bu kukla

deikenlerin tahmin edilen katsaylar i gn kayb nedeni ile istatistiki olarak

sfrdan farkl ve negatiftir. Bununla birlikte, merkez bankas paras bayram olan

aylarda kayda deer birekilde deimezken, rezerv parann art, merkez bankasnn

ak piyasa ilemleri ile bu tatiller srasnda piyasaya likidite saladn

gstermektedir. Bu ilemler, tatillerde ortaya kan nakit talebini karlamak amacyla

yaplmaktadr. Ayrca Ramazan ay srasnda devlet harcamalarnn kayda deer bir

ekilde artt da dikkat edilmesi gereken bir dier husustur.

ekil 1 ynseme ve mevsimsellikden arndrlm sanayi retim endeksinin,

deterministik kalnt mevsimsellik arndrlmadan nce ve arndrldktan sonraki

halini gstermektedir.12

Hicri takvime dayal deterministik kalnt mevsimselliin varl belirlendikten sonra

bu etkilerin gz ard edilmesinin yol aaca sonular incelenecektir. Bu amala, kalnt

mevsimsellik ieren ve iermeyen baz deikenlerin kesit bant ve ardk bamllk

katsaylar tablolarn karyoruz. Tablo 4de btncl retimin ls olan sanayi

retim endeksi ve altgrubunun ve ithalatn alt gecikmeye kadar ardk


9/19

bamllklarn bulabilirsiniz. Tablonun st ksmnda dorusallatrlm, ynseme ve

mevsimsellikten arndrlm ancak kalnt mevsimsellik ieren deikenler, alt

ksmnda ise btn mevsimselliklerden arndrlm deikenler kullanlmtr.

Balang beklentilerimize paralel olarak verinin srarcl 13 ile ilgili bilgi veren

ardk bamllk katsaylar, kalnt mevsimsellik karld zaman

ykselmektedir.14

Daha sonra, konjonktrel dalgalanma literatrnde standart olarak yaplan

deikenlerin15 sanayi retim endeksi ile olan kesit bamllklar ve volatiliteleri

hesaplanmtr. Sonular Tablo 5de grlebilir. Yine, ilk beklentilerimize paralel

olarak serilerin volatilitesi 16 kalnt mevsimsellikten gelen hareketlilik yok edildii

zaman azalmaktadr. Tabloda mutlak deer olarak 0.20den byk olan katsaylar

istatistiki anlamll vurgulamak iin koyu olarak yazlmlardr. Kalnt

mevsimselliin yok edilmesinden nce ve sonra ki kesit bamllk katsaylar

karlatrld zaman belli bir kurala rastlanmamtr. Tablonun st ksmnda istatistiki

anlam olan deikenlere17 bakld zaman ise sadece parasal deikenlerin tablonun

alt ksmnda hem artan hem azalan katsaylara sahip olduu grlmektedir. Bunun

yannda TFE, gecelik faiz ve dolar kurunun katsaylar mevsimselliin yok

edilmesinin ard

ndan bir azalma gsterirken, krediler ve dolar bazl

borsa endeksinin

katsaylar artmaktadr. Borsa ilem hacminin katsaylar ise ortalama 33%

12ekilden de aka grlebilecei gibi, verideki baz oynamalar (ukur ve tepeler) dini olaylarn etkisikarldktan sonra yok olmaktadr. (rnein, 1987, 1990, 1991, 1997).13 Israrllk, bir makroekonomik deikene uygulanan %1likokun uzun dnemdeki etkisi olaraktanmlanabilir.14 Bu art sanayi retim endeksinin ilk ardk bamllk katsaysnda %52ye kadar kmaktadr.Ortalama art %16.2dir.15 Bu analizde deterministik kalnt mevsimsellii olmayan deikenler de kullanlmtr.16 DTH hesaplar ve merkez bankas paras dndaki btn serilerin volatilitesi kayda deerekillerdeazalmaktadr Bu serilerdeki art ise %0 04 ve 0 007 dir ve bunlar istatistiki olarak anlaml deildir


10/19

artmaktadlar. Bu, sz geen katsaylarn tablonun st ksmnda istatistiki olarak

anlamsz olduu dnlrse, kayda deer bir sonutur.

4. Sonu

Makroekonomik zaman serilerinin ynseme, mevsimsel, dairesel ve dzensiz paralara

ayrlmas, ekonomik teori iin nemli olan bilinmeyen poplasyon parametreleri

hakknda ekonometrik analiz yapabilmek iin ok nemlidir. Bu almann amac,

Trkiye iin X-11 gibi geleneksel mevsimsellikten arndrma yntemlerinin, baz

nemli dini olaylarn baka bir takvimi takip etmesi dolaysyla btn deterministik

mevsimsellii yok edemeyeceini gstermektir. Nfusunun ounluunu

Mslmanlarn oluturduu Trkiye, 1926dan bu yana dnyann gnein evresindeki

dnne bal olan Miladi takvimi kullanmaktadr. Ancak dini olaylarn tarihleri ayn

dnya etrafndaki dnne bal olan Hicri takvime gre belirlenir. Bu olaylarn

ekonomik deikenler zerindeki etkisi, dzenli aylk ukur veya tepeleri arayan

geleneksel mevsimsellikten arndrma yntemleri tarafndan belirlenemeyebilir.

Trkiyedeki 1987:01-2000:08 dnemini kapsayan 23 makroekonomik zaman serisini

nce dorusallatrlm ve ynseme ve deterministik mevsimsellikten arndrlm hale

getirdik. Bu seriler iin bir otoregresif sre derecesi belirledikten sonra regresyonlara

dini olaylar temsil eden kukla deikenleri ekledik. ncelenen 23 deikenden dokuzu

en az bir dini olay tarafndan istatistiki olarak anlaml birekilde etkilenmektedir. Bu 9

deiskenin iinde btncl retimin ls olan endstriyel retim ve imalat sanayi

endeksleri de vardr.

17 Bunlar merkez bankas paras rezerv para tketici fiyat endeksi krediler borsa ilem hacmi (dolar


11/19

Kalnt deterministik mevsimselliin tespit edilmesinin ardndan bu mevsimselliin gz

ard edilmesinin sonular aratrlmtr. Bu aratrmann sonunda, sz konusu

mevsimselliin yok edilmesinin ardndan volatilitede azalma ve serilerin srarllnda

art gzlenmitir. Deikenlerin sanayi retim endeksi ile kesit bamll

incelendiinde ise mevsimsellik gz ard edilmesinin sonucu olarak belli bir kurala

rastlanmamtr.

cinsinden) gecelik faiz ve dolar kurudur


12/19

Bibliyografya

Alper, E. Nominal Cycles of the Turkish Business Cycles, METU Studies inDevelopment, 25 (2), 1998, pp. 233-244.

Bildik, R. Day of the Week Effects in Overnight Interest Rates: Evidence fromTurkish Money Markets,ISE Review, 2 (6), 1998, pp. 49-78.

Box, P. ve G. Jenkins, Time Series Analysis, Forecasting and Control, revised ed.,Holden Day, New York, 1976.

Chatfield, C., The Analysis of Time Series: An Introduction, Chapman and Hall,London, 1988.

Cogley, T. ve J. Nason, Effects of the Hodrick-Prescott Filter on Trend and Difference

Stationary Time Series: Implications for Business Cycle Research,Journal ofEconomic Dynamics and Control; 19(1-2), 1995, pages 253-78.

Grether, D. ve M. Nerlove, Some Properties of Optimal Seasonal Adjustment,Econometrica; 38(5), 1970, pages 682-703.

Hodrick, R.ve E. Prescott, Postwar U.S. Business Cycles: An EmpiricalInvestigation,Journal of Money, Credit, and Banking; 29(1), 1997, pages 1-16.

Hylleberg, S., R. Engle, C. Granger, ve B. Yoo (1990), Seasonal Integration andCointegration,Journal of Econometrics, 44, pp. 215-238.

Hylleberg, S. ed., Modelling Seasonality, Advanced Texts in Econometrics, OxfordUniversity Press, New York, 1992a, pages vi, 476.

__________, The X-11 Method in Hylleberg, S., ed. Modelling Seasonality,Advanced Texts in Econometrics. Oxford University Press, New York, 1992b,

pages 253-57.

Jorgenson, D., Minimum Variance, Linear, Unbiased, Seasonal Adjustment ofEconomic Time Series, Journal of the American Statistical Association; 59,

1964, pp. 681-724.

King, R. ve S. R., Low Frequency Filtering and Real Business Cycles, Journal ofEconomic Dynamics and Control; 17(1-2), 1993, pp. 207-31.

Lovell, M., Seasonal Adjustment of Economic Time Series and Multiple RegressionAnalysis, Journal of the American Statistical Association; 58, 1963, pp. 993-1001.

Metin, K., G. Muradolu and B. Yazc. An Analysis of the Day of the Week Effect onthe stanbul Stock Exchange,"ISE Review, 1(4), 1997, pp. 15-25.

Schwarz, G., Estimating the Dimension of a Model, Annals of Statistics, 6, 1978, pp.461-464.


13/19

-0.20

-0.15

-0.10

-0.05

0.00

0.05

0.10

0.15

86 88 90 92 94 96 98 00

SONRA NCE

ekil 1 Endstriyel retim EndeksiKalnt Mevsimselliin Yok Edilmesinden nce ve Sonra


14/19

TABLO 1 Deikenlerin Tanmlar ve Kapsadklar DnemlerKsaltma Tanm Balang

TarihiBiti Tarihi Gzlem

Says

EUE Devlet statistik Enstits Endstriyel retimEndeksi (1992=100)

Oca 1986 Nis 2000 172

EUEMT Madencilik ve Ta Ocakl (EUEnin alt grubu) Oca 1986 Nis 2000 172

EUEIS malat Sanayi (EUEnin alt grubu) Oca 1986 Nis 2000 172

EUEEGS Elektrik, Gaz ve Su (EUEnin alt grubu) Oca 1986 Nis 2000 172

ITH thalat (milyon ABD Dolar) Oca 1985 May 2000 185

KBGE Konsolide Bte Gelirleri (milyon TL) Oca 1985 Haz 2000 186

KBGI Konsolide Bute Giderleri (milyon TL) Oca 1985 Haz 2000 186

NIB Net Borlanma (milyon TL) Oca 1985 Haz 2000 186M1 M1 (milyar TL) Oca 1986 Nis 2000 172

DTH Dviz Tevdihat Hesaplar (milyar TL) Oca 1986 Nis 2000 172

MB Merkez Bankas Paras (milyon TL) Eyl 1989 Au 2000 132

RP Rezerv Para (milyon TL) Eyl 1989 Au 2000 132

TEFE Devlet statistik EnstitsToptan Eya Fiyat Endeksi (1987=100)

Oca 1985 Haz 2000 186

TUFE Devlet statistik EnstitsTketici Fiyat Endeksi (1987=100)

Oca 1987 Haz 2000 162

ENFTE Toptan Eya Fiyat Endeksine Dayal Enflasyon Oca 1986 Haz 2000 174

ENFTU Tketici Fiyat Endeksine Dayal Enflasyon Oca 1988 Haz 2000 150

KREDI Mevduat Bankalar Tarafndan Verilen Krediler(milyar TL)

Oca 1986 Nis 2000 172

IMUTL stanbul Menkul Kymetler Borsas Ulusal 100Endeksi (Aylk Ortalama, TL)

Oca 1986 Au 2000 176

IMIH stanbul Menkul Kymetler Borsaslem Hacmi(Aylk Ortalama)

Oca 1986 Au 2000 166

IMUUS stanbul Menkul Kymetler Borsas Ulusal 100Endeksi (Aylk Ortalama, ABD Dolar)

Oca 1986 Au 2000 176

IMFIN stanbul Menkul Kymetler Borsas Finansal Endeks(Aylk Ortalama, ABD Dolar)

Oca 1991 Au 2000 116

IMEND stanbul Menkul Kymetler Borsas EndstriyelEndeks (Aylk Ortalama, ABD Dolar)

Oca 1991 Au 2000 116

FAIZ nterbank Piyasasndaki Ortalama Arlkl BasitGecelik Faiz

Oca 1990 Au 2000 128

USDTL ABD Dolar Kuru (Merkez Bankas Al) Oca 1985 Au 2000 188


15/19

Tablo 2 Dini Kukla Deikenlerin Deerleri

ekerBayram

KurbanBayram

DokuzGn

Ramazan ekerBayram

KurbanBayram

DokuzGn

Ramazan

Oca-85 0 0 0 0 Ara-88 0 0 0 0

ub-85 0 0 0 0 Oca-89 0 0 0 0Mar-85 0 0 0 0 ub-89 0 0 0 0 Nis-85 0 0 0 0 Mar-89 0 0 0 May-85 0 0 0 1 Nis-89 0 0 0 1Haz-85 1 0 0 1 May-89 1 0 0 1Tem-85 0 0 0 0 Haz-89 0 0 0 0Au-85 0 1 1 0 Tem-89 0 1 0 0Eyl-85 0 0 0 0 Au-89 0 0 0 0Eki-85 0 0 0 0 Eyl-89 0 0 0 0Kas-85 0 0 0 0 Eki-89 0 0 0 0Ara-85 0 0 0 0 Kas-89 0 0 0 0

Oca-86 0 0 0 0 Ara-89 0 0 0 0ub-86 0 0 0 0 Oca-90 0 0 0 0Mar-86 0 0 0 0 ub-90 0 0 0 0 Nis-86 0 0 0 0 Mar-90 0 0 0 May-86 0 0 0 1 Nis-90 1 0 0 1Haz-86 1 0 0 1 May-90 0 0 0 0Tem-86 0 0 0 0 Haz-90 0 0 0 0Au-86 0 1 0 0 Tem-90 0 1 1 0Eyl-86 0 0 0 0 Au-90 0 0 0 0Eki-86 0 0 0 0 Eyl-90 0 0 0 0Kas-86 0 0 0 0 Eki-90 0 0 0 0Ara-86 0 0 0 0 Kas-90 0 0 0 0

Oca-87 0 0 0 0 Ara-90 0 0 0 0ub-87 0 0 0 0 Oca-91 0 0 0 0Mar-87 0 0 0 0 ub-91 0 0 0 0 Nis-87 0 0 0 0 Mar-91 0 0 0 May-87 1 0 0 1 Nis-91 1 0 1 1Haz-87 0 0 0 0 May-91 0 0 0 0Tem-87 0 0 0 0 Haz-91 0 1 0 0Au-87 0 1 1 0 Tem-91 0 0 0 0Eyl-87 0 0 0 0 Au-91 0 0 0 0Eki-87 0 0 0 0 Eyl-91 0 0 0 0Kas-87 0 0 0 0 Eki-91 0 0 0 0Ara-87 0 0 0 0 Kas-91 0 0 0 0

Oca-88 0 0 0 0 Ara-91 0 0 0 0ub-88 0 0 0 0 Oca-92 0 0 0 0Mar-88 0 0 0 0 ub-92 0 0 0 0 Nis-88 0 0 0 1 Mar-92 0 0 0 May-88 1 0 1 1 Nis-92 1 0 0 1Haz-88 0 0 0 0 May-92 0 0 0 0Tem-88 0 1 0 0 Haz-92 0 1 0 0Au-88 0 0 0 0 Tem-92 0 0 0 0Eyl-88 0 0 0 0 Au-92 0 0 0 0Eki-88 0 0 0 0 Eyl-92 0 0 0 0Kas-88 0 0 0 0 Eki-92 0 0 0 0


16/19

Tablo 2nin Devam

ekerBayram

KurbanBayram

DokuzGn

Ramazan ekerBayram

KurbanBayram

DokuzGn

Ramazan

Kas-92 0 0 0 0 Eki-96 0 0 0 0Ara-92 0 0 0 0 Kas-96 0 0 0 0Oca-93 0 0 0 0 Ara-96 0 0 0 0ub-93 0 0 0 1 Oca-97 0 0 0 1Mar-93 1 0 1 1 ub-97 1 0 0 1 Nis-93 0 0 0 0 Mar-97 0 0 0 May-93 0 0 0 0 Nis-97 0 1 0 0Haz-93 0 1 1 0 May-97 0 0 0 0Tem-93 0 0 0 0 Haz-97 0 0 0 0Au-93 0 0 0 0 Tem-97 0 0 0 0Eyl-93 0 0 0 0 Au-97 0 0 0 0

Eki-93 0 0 0 0 Eyl-97 0 0 0 0Kas-93 0 0 0 0 Eki-97 0 0 0 0Ara-93 0 0 0 0 Kas-97 0 0 0 0Oca-94 0 0 0 0 Ara-97 0 0 0 0ub-94 0 0 0 1 Oca-98 1 0 0 1Mar-94 1 0 0 1 ub-98 0 0 0 0 Nis-94 0 0 0 0 Mar-98 0 0 0 May-94 0 1 0 0 Nis-98 0 1 1 0Haz-94 0 0 0 0 May-98 0 0 0 0Tem-94 0 0 0 0 Haz-98 0 0 0 0Au-94 0 0 0 0 Tem-98 0 0 0 0Eyl-94 0 0 0 0 Au-98 0 0 0 0

Eki-94 0 0 0 0 Eyl-98 0 0 0 0Kas-94 0 0 0 0 Eki-98 0 0 0 0Ara-94 0 0 0 0 Kas-98 0 0 0 0Oca-95 0 0 0 0 Ara-98 0 0 0 1ub-95 0 0 0 1 Oca-99 1 0 1 1Mar-95 1 0 0 1 ub-99 0 0 0 0 Nis-95 0 0 0 0 Mar-99 0 0 0 May-95 0 1 1 0 Nis-99 0 1 1 0Haz-95 0 0 0 0 May-99 0 0 0 0Tem-95 0 0 0 0 Haz-99 0 0 0 0Au-95 0 0 0 0 Tem-99 0 0 0 0Eyl-95 0 0 0 0 Au-99 0 0 0 0Eki-95 0 0 0 0 Eyl-99 0 0 0 0Kas-95 0 0 0 0 Eki-99 0 0 0 0Ara-95 0 0 0 0 Kas-99 0 0 0 0Oca-96 0 0 0 1 Ara-99 0 0 0 1ub-96 1 0 1 1 Oca-00 1 0 0 1Mar-96 0 0 0 0 ub-00 0 0 0 0 Nis-96 0 0 0 0 Mar-00 0 1 1 May-96 0 1 0 0 Nis-00 0 0 0 0Haz-96 0 0 0 0 May-00 0 0 0 0Tem-96 0 0 0 0 Haz-00 0 0 0 0Au-96 0 0 0 0 Tem-00 0 0 0 0

Eyl-96 0 0 0 0 Au-00 0 0 0 0


17/19

Table 3 Regresyon Sonular ve statistiki T

Deiken Model lk Model inDzeltilmi R-kare ve SC

ekerBayram

KurbanBayram

Ramazan Dokuz Gn

EUE AR(13) 0.260 -3.210 -0.037 -0.049 - -

EUEMT AR(1) 0.154 -2.732 - -0.0450 - - EUEIS AR(2) 0.177 -3.169 -0.0420 -0.0565 - -

EUEEGS AR(13) 0.087 -4.156 -0.0298 -0.0320 - -

ITH AR(11) 0.509 -1.692 -0.102 -0.069 - -

KBGE AR(3) 0.748 -3.542 -0.021 - - -

KBGI AR(13) 0.299 -2.425 - - - -

NIB AR(4) 0.427 0.127 - - -

M1 AR(10) 0.445 -3.061 - - - -

DTH AR(8) 0.738 -3.328 - - - - MB AR(12) 0.744 -1.763 - - - 0.062

RP AR(13) 0.526 -4.056 0.019 0.021 - -

TEFE AR(2) 0.858 -4.871 - - - -

TUFE AR(6) 0.814 -5.142 - - - -

ENFTE AR(13) 0.878 -3.147 - - - -

ENFTU AR(10) 0.832 -3.995 - - - -

KREDI AR(4) 0.889 -4.663 0.019 - -0.048 -

IMUTL AR(11) 0.878 -1.006 - - - - IMIH AR(12) 0.700 1.026 - - - -

IMUUS AR(11) 0.891 -0.933 - - - -

IMFIN AR(11) 0.804 -0.588 - - - -

IMEND AR(11) 0.798 -1.056 - - - -

FAIZ AR(1) 0.459 -0.423 - - - -

(*) Wald testi iin kullanlan hipotez Regresyon denklemindeki btn kukla deikenlerin katsayistatitii F dalmn izler ve yukardaki hipotez btn testlerde %5 gven (significance) (KREDI


18/19

Table 4 Dini Etkilerin kartlmasndan nce ve Sonra Baz Serilerin ArdkBamllk Katsaylar

nce t-6 t-3 t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+6EUE 0.14 0.18 0.36 0.32 1.00 0.33 0.35 0.18 0.08

EUEMT 0.09 0.07 0.21 0.42 1.00 0.42 0.20 0.06 0.08EUEIS 0.14 0.18 0.37 0.36 1.00 0.37 0.36 0.18 0.09

EUEEGS -0.06 0.05 0.23 0.15 1.00 0.16 0.22 0.07 -0.07ITH 0.13 0.47 0.60 0.59 1.00 0.59 0.60 0.47 0.11

SonraEUE 0.13 0.21 0.38 0.50 1.00 0.50 0.38 0.20 0.06

EUEMT 0.11 0.06 0.21 0.48 1.00 0.47 0.20 0.05 0.10EUEIS 0.12 0.21 0.38 0.51 1.00 0.52 0.38 0.20 0.06

EUEEGS -0.06 0.11 0.25 0.40 1.00 0.40 0.24 0.11 -0.07ITH 0.15 0.52 0.64 0.68 1.00 0.68 0.63 0.51 0.12

18


19/19

19

Tablo 5 Dini Etkilerin kartlmasndan nce ve Sonra Baz Serilerin Endstriyel reEndeksi ile Kesit Bamllk Katsaylar

nce Volatilite(% standard

sapma.)

t-6 t-3 t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+

EUE 4.619% 0.14 0.18 0.36 0.32 1.00 0.33 0.35 0.18 0.KBGE 8.041% 0.02 -0.02 0.02 0.00 -0.01 0.00 0.03 -0.07 -0KBGI 9.383% -0.05 -0.02 0.03 0.07 0.08 0.04 0.07 -0.05 0.DTH 7.997% -0.03 -0.16 -0.22 -0.19 -0.10 -0.12 -0.15 -0.14 0.MBP 15.594% 0.11 0.28 0.28 0.24 0.15 0.15 0.06 0.05 -0RP 3.666% 0.06 0.18 0.12 0.22 -0.19 -0.07 -0.23 -0.16 -0

TUFE 3.961% -0.03 -0.16 -0.20 -0.27 -0.25 -0.19 -0.16 -0.10 -0KREDI 6.664% 0.10 0.33 0.39 0.43 0.49 0.51 0.52 0.51 0.IMIH 64.223% 0.09 0.30 0.24 0.12 0.06 -0.09 -0.18 -0.19 -0

IMUUS 25.942% -0.04 0.28 0.43 0.47 0.46 0.36 0.26 0.12 -0

FAIZ 25.942% -0.15 -0.36 -0.42 -0.30 -0.19 0.00 0.07 0.11 0.USDTL 8.461% -0.12 -0.30 -0.36 -0.44 -0.43 -0.38 -0.34 -0.27 -0

SonraEUE 4.393% 0.13 0.21 0.38 0.50 1.00 0.50 0.38 0.20 0.

KBGE 8.039% 0.03 0.01 0.01 0.02 -0.04 -0.01 0.00 -0.09 -0KBGI 9.372% -0.04 -0.01 -0.01 0.08 0.09 0.03 0.05 -0.04 0.DTH 8.031% -0.04 -0.20 -0.22 -0.18 -0.11 -0.13 -0.18 -0.16 0.MBP 15.601% 0.15 0.28 0.29 0.21 0.16 0.13 0.06 0.06 -0RP 3.576% 0.09 0.18 0.14 0.15 -0.12 -0.14 -0.22 -0.17 -0

TUFE 3.955% -0.03 -0.16 -0.24 -0.27 -0.26 -0.19 -0.16 -0.11 -0

KREDI 6.644% 0.11 0.33 0.42 0.45 0.51 0.55 0.54 0.53 0.IMIH 63.715% 0.01 0.31 0.39 0.39 0.38 0.29 0.20 0.13 -0

IMUUS 25.903% -0.04 0.28 0.46 0.48 0.49 0.38 0.26 0.13 -0FAIZ 25.792% -0.18 -0.39 -0.44 -0.30 -0.17 -0.02 0.08 0.10 0.

USDTL 8.470% -0.14 -0.32 -0.40 -0.45 -0.45 -0.39 -0.36 -0.28 -0

Documents

Makroekonomik Verilerin Mevsimsellikten Arındırılması: Türkiye’deki Uygulamalı Araştırmacılara Dikkat Notu