MARGARET =r-wees Aded Yaam

MuuA DNYA EDEBYATI

AFA-ada Dnya Edebiyat: 41 AFA-Yaynlar: 259

ISBN 975-414-212-2

Kasm, 1992

O.W. Toad Limited, 1979 Akal-Tuna Ajans

Life Before Man adl ngilizce orijinalinin 1991 'de yaplm 1 O. Basksndan evrilen bt'. kitabn Trke eviri haklar AFA Yaynclk A..'ye aittir.

Dizgi: AFAYayriclk A.. Bask: zener Matbaas Cilt: Gven Mcellithanesi Kapak: Temel Matbaas

AFA Yaynclk A,., Babali Cad. Shhiye Apt. 19/8 . 34410 Caalolu-STANBUL

Tel: 526 39 80 / Fax: 513 76 11

MARGARET ATWOOD

Ademden Onceki Yaam

J

evirenler:

Suna Gler

-AFA

YAYINLARI

G.'ye

Birinci Biilm

..

. . .\.

29 Ekim 1976, Cuma

ELIZABETH r

Nasl yaamalym, bilmiyorum. Herkes nasl yaamal, bilmiyorum. Btn bildiim, nasl yaadm. Kabuu karlm bir salyangoz gibi yayorum.' Bu da para kazanmak iin iyi bir yol deil.

O kabuu geri istiyorum, onu ol,turmam yeterince uzun'zaman ald zaten. Her neredeysen, o senirnannda, bilic yorum. Sen kabuu karmakta ustaydn. Pullu bir elbise gibi bir kabuk istiyorum; gm paralardan, dolarlardan yaplm olmal. Bunlar bir armadillon:un pullar gibi st ste dikilmeli. Bir Fransz trenkotu gibi de su geirmez olmal. .

Keke seni dnmeden durabilsem. Beni etkilemek istedin. Ama etkilenmedim ite, tiksindim. Yaptn iren bir eydi; ocuka, aptalca bir ey. Bir kriz, bir oyunCak bebei paralamak gibi bir ey. Ne var ki, paraladn kendi kafand, kendi bedenindi. Yatakta o bedenin yanmda olmadn hissetmeden bir d;ha bir yandan br yana dnmeyeceimden emin olmak, keinkes emin olmak istedin. O bedenin orada olmadn, ama kesilmi bir baCak gibi, hfila dokunulabilir olduunu bileyim istedin. Kesilip atlm ama yeri hfila acyor. Alamam, yas tutmam; elimde kara kenarl bir mendille sallanan bir koltua oturmam, gzlerimden ya deil kan dkmemi istedin. Ama ben alamyorum, fkeliyim yalnzca. O kadar fkeliyim ki, bu ii zaten.kendin yapmam olsaydn, ben seni ldrebilirdim .

. Elizabeth srtst yatybr, elbisesi srtnda ama ts bozulmam. Ayakkablar yatan nndeki halnn zerine yan yana konmu. Bu oval rg haly drt yl nce, ev demeye ha-

11

la merakl olduu yllarda, Nick Knack'ten almt. Elizabeth'in kollar . iki yanna alm, ayaklar birbirine bitiik, gzleri ak. Tavann yalnzca: bir blmn grebiliyor, o kadar. Grme alannn iinde kk bir atlak var, bu atlaktan daha kk baka bir atlak dallanm. Hibir ey olmayacak, hibir ey almayacak, o atlak genileyip yarlmayacak, iinden hibir ey kmayacak. O atlan tek anlam var. Duvar boyanmak istiyor. Bu yl deil, gelecek yl. Elizaheth "gelecek yl" szleri zerinde dikkatini toplamaya alyor, ama yapamyor.

Solda bir k lekesi var. Ban evirse, yarsna kadar kaldrlm, rmcek gibi iekleri olan in tarz bambu storlaryla pencereyi grecek. le yemeinden sonra ofise telefon etti, orada olamayacan syledi. Bunu son zamanlarda ok sk yapmaya balad, oysa o ie ihtiyac var.

Orada olamayacak, evet. nk Hint ii bask yatak rtsnn zerinde kprdamadan yatan bedeniyle, sa gibi atlaklar oliln tavann arasnda bir yerde u anda. Hint ii rt nn zerinde kaplanlar, iekler var. Kendisi ise siyah balk yaka bir kazak, dz siyah bir eteklik, leylak rengi bir kombinezon, nden alp kapanan bej bir sutjren ve plastik yumurtalarn iinden kan trden bir klotlu orap giymi. Kendisini orada yatarken grebiliyor. Younlam hava gibi, albmin gibi bir ey. Hani yumurta halarken kabuk atlayp da iinden prtlayan ey gibi. Tavann te yanndaki boluktan haberi var, kiraclarn oturduu nc kat gibi deil buras. Uzaktan uzaa, minik bir gkgrltsn andran sesler duyuluyor: ocuu orada, yerde bilyelerini yuvarlayarak oynuyor. Hava ancak duyulur, slk sesi gibi hafif bir ses kararak siyah bolua doru emiliyor. Elizabeth duman gibi yukarya, o kara boluun iine ekilebileceini dnyor.

Parmaklarn oynatamyor. ki yannda duran ellerini, lastik eldivenleri dnyor. Bu el biimi eylerin iine ke-

12

mikleri, etleri zorla tktrmay, her seferinde bir parma ha mur gibi sokuturmay dnyor.

Alkanlk sonucu iki- santim aralk brakt kapdan yanm balkaba kokusu geliyor. Elizabeth bir hastanenin acil blmnde tetikte duruyor sanki; atrtlar, krlma sesleri, lklar duymay bekliyor hala. Hortlaklar Gn'ne daha iki gn var ama, ocuklar balkabandan fenerlerini yakmlar bile. Oysa hava bile kararmad daha. Yalnz, Elizabeth'in yambandaki k lekesi hafiften solmaya yz tuttu. ocuklar gi yinip kuanmay, acayip kyafetlere girmeyi, maskeler takmay yle seviyorlar ki. Sokaklarda l yapraklarn arasnda komaya, yabanclarn kaplarn almaya, ellerindeki kesekatlarn uzatarak bonbon dilenmeye baylyorlar. Eskiden bylesi bir coku, o ateli sevin, odasnn kapal kapsmn ardnda haftalarca srp giden hazrlklar Elizabeth'in iine dokunurdu. inde bir ey burulur, bir anahtar evrilirdi sanki. Bu yl ocuklar ona uzak davranyorlar. Aralarnda bir hastanenin bebek odasndaki gibi onlar ayran sessiz bir cam pano var sanki. Elizabeth sabahlyla panonun nnde durmu, srayla her ikisine de bakyor, onlarn o pembecik dudaklarnn alp kapandn, yzlerinin burutuunu gryor.

Elizabeth onlar grebiliyor, onlar da onu gryorlar. Bir eyin.yolunda gitmediini biliyorlar. Terbiyeleri, kamlar dondurucu; nk bunu o kadar iyi becerebiliyorlar ki.

Beni gzetliyorlar ne zamandr. Yllardr bizi gzetliyorlar. Bunu nasl yapmalar ge.rektiini niin bilmiyorlar? Her ey normalmi gibi davranyorlar, belki onlar iin normal de. Biraz sonra akam yemei isteyecekler, ben de yemek yapacam. Bu yataktan kp onlara yemek hazrlayacam, yarn onlar okula uurlayacam, sonra da iime gideceim. Byle olmas gerekiyor.

Elizabeth eskiden yemek piirirdi, hem de ok iyi piirir-

13

di. O zamanlar hallara da ilgi duyard. Hfila yemek piiriyor, bir eylerin kabuunu soyuyor, baka bir eyleri styor. Kimisi sertleiyor, kimisi yumuuyor piince. byle srp gidiyor. Ama yemek dnd vakit Aznn Tadn Bilenlerin Yemek Kitab 'ndaki o parlak renkleri, krmzlar, turuncular, yeilleri grmyor artk. Bunun yerine, kahvaltnzda ne kadar ya var gibi yazlarn 'bulunduu dergilerdeki yiyecek resimleri gibi gryor yiyecekleri. l yumurta aklar, domuz pastrmasndaki beyaz ya eritleri, beyaz tereya. Don-

. mu domuz ya klkl tavuklar, rostolar, biftekler. te btn yiyeceklerin tad byle gibi geliyor imdi ona. Ama yiyor yine de, ar yiyor hem de, imanlayacan bile bile.

Hafif bir kap tkrts, bir adm sesi duyuluyor. Elizabeth gzlerini indiriyor. Tuvalet masasnn zerindeki mee ereveli oval aynadan kapnn aldn, arkadaki koridorun karanln ve Nate'in solgun bir balona benzeyen hafife eik yzn grebiliyor. Nate odaya giriyor ve Elizabeth'in onu dar!a tutmak iin eie germeyi adet edindii grnmez iplii koparyor. Elizabeth ban ona evirmeyi baaryor. Ona glmsyor.

Nate, "Naslsn, sevgilim?" diyor. "Sana ay getirdim."

14

29 Ekim 1976, Cuma

NATE

Birbirlerine hep sevgilim diyorlarsa da, Nate artk aralarnda sevginin ne anlama geldiini bilmiyor. Hepsi ocuklarn hatr iin. Nate ne zamandan beri karsnn yanna kapy vurarak girmeye baladn da, o kapy ne zamandan beri kendi odasnn kaps saymaktan vazgetiini de anmsamyor. ocuklarn ikisini baka bir odaya geirdiklerinde, Nate o bo yataa sahip kmt. Elizabeth bo yatak demiti o zaman. imdiyse o yataa fazla yatak diyor.

Nate ay fincann gece masasnn zerine, Elizabeth'i her sabah neeli kahvalt haberleriyle uyandran saatli radyonun yanna koyuyor. Masann zerinde bir kl tablas var, iinde sigara izmariti yok. Neden olsun ki? Elizabeth sigara imez. Ama Chris ierdi.

Nate bu odada uyuduu zamanlar, bir yn kl, srlerle kibrit, ii halkal bardaklar, kendi cebinden kma. bozuk paralar olurdu masann zerinde. Elizabeth'le Nate bunlar bir fstk ezmesi kavanozunun iine koyup biriktirir, bu parayla birbirlerine kk armaanlar alrlard. Elizabeth bu paralara "deli paras". derdi. Nate cebindeki bozukluklar hfila masaya boaltyo. Bunlar odasndaki -kendi dasndaki- yaz masasnn zerinde fare pislii gibi birikiyor. Elizabeth, onu orada tutmak istercesine, "kendi odan" deyip duruyor.

Elizabeth ona bakyor, yznde renkten eser yok, gzlerinin evresi koyu renk halkalarla kuatlm, glmseyii solgun. Gayret etmesi gerekmiyor, o zaten her zaman gayret eder.

"Teekkr ederim, sevgilim" diyor. "Hemen kalkyorum."

i 15

Nate, yardmc olmaya alarak, "stersen, bu akam yemei ben hazrlayaym" diyor. Elizabeth keyifsizce raz oluyor. Keyifsizlii, isteksizlii, yreklendirnekten yoksun oluu Nate'i korkun sinirlendiriyor, ama hibir ey sylemiyor. Gerisin geri dnp kapy yavaa ardndan kapatyor. Bir jest yapt halde, Elizabeth sanki bunun hibir anlam yokmu gibi davranyor.

Nate mutfaa gidiyor, buzdolabn ayor, iinde ne var ne yok bakyor. Tk tk giysilerle dolu bir ekmeceyi kartrmak gibi bir ey bu. Kavanozlarn iinde artk yemekler, bozulmu soya filizleri, plastik bir torba iinde rk imenlik gibi kokan bozulmaya balam spanak. Elizabeth'in bunlar temizlemesini b eklemek bouna. Eskiden temizlerdi. Bu gnlerde baka eyleri temizleyecek ama buzdolabn deil. Nate kendisi temizleyecek buzdolabnn iini, yarn ya da br gn, vakti olduunda.

Bu arada, bulabildikleriyle bir yemek uydurmas gerek. Nate iin bu byk bir dert deil, yemek piirilirken hep yardm ederdi, eskiden elbet. Nate o gnleri "eski gnler" diye dnyor, gemi romantik bir a, valyelik zerine bir Disneyland filmi gibi. Her zaman erzak vard o gnlerde. imdiyse marketten alnacaklarn ounu Nate alyor, eve gelirken bisikletinin sepetine hep bir iki kesekad yklyor. Ne var ki, baz gerekli eyleri unutuyor, bu yzden de eksiklikler oluyor. Yumuta yok, tuvalet kad yok. O zaman ocuklar kedeki dkkana gndermek zorunda kalyor, orada her ey daha pahal. Daha nce, otomobili satmadan nce, bu o kadar byk sorun olmuyordu. Elizabeth'i haftada bir, cumatesi gnleri markete gtryor, eve dndklerinde de onun konserve kutularn, dondurulmu yiyecek paketlerini yerine yerletirmesine yardm ediyordu.

Nate sular akan kokmu spana sebze kutusundan -

16

karp p tenekesine gtryor. Paketten yeil bir sv szyor. Yumurtalar sayyor. Omlete yetecek kadar yok. ster i-

. !

temei yine peynirli makarna yapacak. Bu da kt saylmaz, nk ocuklar makarnaya baylrlar. Elizabeth baylmayacak ama, yine de yiyecek; sanki aklndaki sqn ey oymu, Nate orada deilmi gibi bo gzlerle duvara bakarak, ar ar atete kzaran bir din ehidi gibi glmseyerek, tabandakinin hepsini yiyip yutacak.

Nate, bir makarnay kartryor, bir peyniri rendeliyor. Sigarasndan kl dyor, neyse ki tencerenin iine deil. Chris'in bir av tfeiyle kafasn paralamas onun suu deil elbet. Evet, bir av tfeiyle. Bu, Nate'in Chris'te her zaman tatsz bulduu arl, isteriyi zetliyor ite. Kendisi olsa, bir tabanca kullanrd. Elbet byle bir ey yapmaya niyeti olsayd . Nate'in asl sinirine dokunan, telefon geldiinde Elizabeth'in kendisine nasl bakt: Hi deilse o bu yreklilii gsterebil di. Hi deilse o ciddiydi. Elizabeth bunlar hibir zaman ak ak sylemedi sylemesine, ama Nate onun ikisini kyasladndan da, hala sa olduu iin kendisini sulu kardndan da o kadar emin ki. Hala sa olmak dleklik, baka bir ey deil.

Yine de Elizabeth'in, sylemese de, btn olup bitenlerden onu sorumlu saydn biliyor. u ya da bu olsaydn, unu ya da bunu yapsaydn Neyi yapsayd acaba? Nate b ilmiyorbtn bunlar olmayacakt. Bunlara srklenmeyecektim, zorlanmayacaktm . . . Bu Elizabeth'in gr. J\a gre saptmasna yol aan N ate' mi. N ate 'in bu tanmlanmayan baarszl, Elizabeth'i evresinde dnp dolaan, "gzel kalalarn. var" diyen ilk lgn erkee vantuz gibi yapmaya hazr, titrek, aresiz bir et yn haline getirmi gya. Ama sutyeninin zerindeki Ak Kilidi'ni amak iin Chris ona ne dedi, elbet Nate bilemiyor. Olaslkla, "Gzel dal budak salmsn" gibi bir ey demi olsa gerek. Satran oyuncular byledir. Nate biliyor. Kendisi de eskiden satran oynard. Nate kadnlarn,

17

yani baz kadnlarn satran oynamay neden seksi bulduklarm bir trl anlayamyor.

te o geceden beri, tam bir haftadr, Elizabeth leden sonralarn o yatakta-eskiden Nate'in olan, daha dorusu yars Nate'in olan yatakta- byle yatarak geiriyor. Nate de ona her gn bir fincan ay getiriyor. Elizabeth bu aylar lmekte-olan-kuu baklaryla kabul ediyor; Nate bu baka daynamad gibi, kar da koyamyor. Olanlar senin kabahatin, sevgilim, ama bana fincan fincan ay getirmene bir diyeceim yok. Yetersiz bir .zr dileme bu. Banyodan bir aspirinle bir bardak da su getir. Teekkr ederim. Hadi imdi bir yere git ve kendini sulu hisset. Buna katland iin Nate enayinin biri olduunu dnyor; iyi bir ocuk gibi.

Gidip ly tehis etmek de ona dt stelik, Elizabeth'e deil; Elizabeth'in yaral gzlerinin dedii gibi, kimse ondan gidip ly tehis etmesini bekleyemezdi. Nate ne kadar da igzarca girmiti apartmana. Kendisinin yalnzca iki kez gittii, Elizabeth'inse son iki yldr en azndan haftada bir urad o apartmanda durmak, mide bulantsyla savamak, kendini toparlayp bakmaya zorlanmak korkuntu. Nate Elizabeth'in orada, onlarla birlikte odada olduunu hissetmiti; boluktaki bir kvrnt, bir gzleyici gibi. Chris'ten daha ok, onun varl duyumsanyordu. Sylemek gerekirse, kafa diye bir ey kalmamt lde. Basz svari. Ama yie de tannabilecek durumdayd. Chris'in.o ar, yass surat, dorusu, hibir zaman ifadeli olmamt. Oysa ou i:psan yledir. Onun btn ifadesi bedeninde toplanmt. Kafas her zaman ona sorun kartmt. Besbelli Chris de bu yzden bedeninin baka bir yerine deil de kafasna skmt kurunu. Bedenini bozmak istememiti.

Yerler, masa, yatan yannda duran satran takm, zerinde gvdeyle uzuvlarn yatt yatak, Nate'in ona o ince uzun kordonla bal br bedeni, Elizabeth'in denetledii boluktaki o delik. Chris zerine bir takm elbise giymi, bo-

18

yunba takmt. Srtnda beyaz bir gmlek vard. Nate o garip treni dnyor; kaln, etli ellerin kravat balayn, aynaya bakp dzeltiini ... Tanrm, ayakkablarn bile parlatmt! Dndke aglayas geliyordu. Nate elJerini ceketinin . ceplerine sokmutu, parmaklar bozuk paralarn, evin anahtarlarnn zerinde kasilp kalmt.

kinCi polis, "Masann zerine sizin telefon numaranz brakmas iin bir neden var myd?" diye sordu.

Nate, "Hayr" dedi. "Biz arkadaydk, ondan olsa ge-rek."

Birinci polis, "kiniz de mi?" diye sordu. Nate, "Evet" dedi.

Nate gve kabn frna koymak zereyken Janet geliyor. "Yemee ne var?" diye soruyor; sonra Nate'e kiin olduu

nu anmsatmak istr gibi, "Baba" diye ekliyor. Nate birden bu soruyu yle ackl buluyor ki; bir sre ya

nt veremiyor. Gemiten kalma bir soru bu, es;ki gnlerden. Nate'in gzleri buulanyor. Gve kabn yere frlatp kzn kucaklamak istiyor can. Ama frnn kapan yavaa kapatmakla yetiniyor. "Peynirli makarna" diyor.

J anet, "Nefis" diyor. Sesi rak, denetimli, dikkatli bir honutluk numaras yapar gibi. ''Domates sosu da var m?" Nate, "Hayr" diyot. "Domates yoktu."

. Janet, tahtada bir czrt kartarak, ba parmani mutfak masasnn zerine srtyor. Bun.u iki kez yapyor. Sonra, "Annem dinleniyor mu?" diyor.

Nate, "Evet" diye lrnrlk veriyor. Sonra, ahmaka, "Ona bir fincan ay gtrdm" diyor. Bir elini .arkasna gtrp mutfak tezgahna dayanyor. Neden kanmalar gerektiini her ikisi de biliyorlar.

Janet, kk bir yetikin sesiyle, "Eh, yaknda grrz" diyor. Dnp mutfak kapsndan kyor.

19

Nate bir ey yapmak, mutfak penceresine vurup elini paralamak istiyor. Ama camn br yannda bir tel kafes var. Bu, yapaca ii etkisiz hale getirebilir. u anda ne yapsa gln olacak zaten. nsann kafasn uurmasnn yannda bir pencereyi paralamak nedir ki? Keye sktn ite. Eer bu ii Elizabeth planlam olsayd, daha iyisini yapamazd kukusuz.

20

29Ekim 1976, Cuma

LESJE

Lesj e [Laya diye okunur] tarihncesinde dolayor. Kendi gneinin hibir zaman olamayaca kadar turuncu bir gnein altnda, kaln sapl ieklerle, ar bym ereltiotlaryla dolu, bataklk gibi sulak bir alann ortasnda, srtlar kemik levhalarla kapl bir grup Stegosaurus otluyor. Bu grubun evresinde ise, ancak grn sayesinde korunan, daha uzunca boylu, daha ince yapl birka Camptosaurus var. Arada bir ihtiyatla, sinirli sinirli kk kafalarn kaldryor, havay koklamak iin arka ayaklar zerinde dikiliyorlar. Bir tehlike varsa, alarm veren ilk onlar olacak. Lesj e'nn daha yaknnda, orta boylu bir Pterozor srs dev bir ereltiotu aacndan tekine doru szlyor. Lesje bu aalardan birinin en tepesindeki yaprak demetinin iine melmi, kendisini ie hi kartrmadan; mutluluk iinde drbnle sry seyrediyor. Dinozorlarn hibiri ona en kk bir ilgi gstermiyor. Onu grseler ya da kokusunu alsalar bile, ayrmna varmayacaklar. Lesje onlar iin o denli yabanc bir ey ki, dikkatlerini onun zerinde toplayamyorlar. Yerliler de Kaptan Cook'un gemilerini grdklerinde oral olmamlard, nk byle eylerin var olmamas gerektiini biliyorlard. Grnmez olmak gibi bir ey bu.

Lesje dinlenmek iin herkesin byle hayaller kurmadn biliyor elbet. Ama o byle hayaller kurarak dinleniyor. zellikle de, hangi paleontolojik gerein resmi uyarlamasn setiyse, onu utanmazca bozmaya balad balayal. Genellikle alma saatleri iinde zeki, nesnel ve yeterince kuramcdr. "Burada, bu Jura andan kalma. bataklklardaki taknlmn asl nedeni bu olsa gerek" diye dnyor. alar, zamanlar birbirine kartryor, renkleri ekliyor. Uzmanlarn

21

varsayd gibi donuk kuruniler ya da kahverengiler yerine niin krmz-san benekli metalik mavi bir Stegosaurus olmasn sanki? Kendisi de az buuk o uzmanlardan biri. Camptosaurus'larn brlerinde pastel renkler bir grnyor, bir kayboluyor; krmzmtrak pembeler, morlar, uuk pembeler .. . Ahtapotun derisindeki kaslp geveyen kromatofrlar gibi, . bu renkler de hayvarun duygularn yanstyor. Camptosauruslar ancak ldklerinde renkleri kuruniye dner.

Aslnda hi de sanld kadar hayal rn deil bunlar. Lesje daha egzotik ada kertenkelelerin parlak renklerine alk; Mandril denen maymunun kndaki memeli eitlemeleri de cabas. Bu tr tuhaf eilimler bir yerden balayarak gelimi olsa gerek.

Lesje bunun bir ka olduunu biliyor. Son zamanlarda ok sk yapmaya balad bunu. ocukluktan, erken ergenlik andan kalma, baka dnce kurgular yararna bir sre nce rafa kaldrlm bir gndz du bu. Kafasnn iinde dinazorlarn yerini insanlar -erkekler- ald, doru, tpk jeolojik zamanlarda olduu gibi. u var ki, erkekleri dnmek giderek daha az dllendirilir oldu. Her neyse, yaamnn o blm imdilik dzenli gidiyor. Dzenli. Yani dzenli bir yanllk iinde. u anda erkekler demek, William demek. William Lesje'mn da, kendisinin de artk yerleik dzene girdiine inanyor. Herhangi bir deiiklik iin bir neden grmyor. Dnnce, Lesje da grmyor. Yalnz, artk William'la ilgili gndz dleri kuramyor, kurmaya alt zamanlar bile yapamyor bunu. Eskiden kurduu dlerin ne olduklarn bile anmsayamyor artk. William'la ilgili bir gndz d ancak bir eliki diye nitelendirilebilir imdi. Lesje bu geree pek nem verniyor.

Tarihncesinde erkekler ya da baka insanlar yok, kendisi gibi rasgele ortaya kan yalnz gzleyiciler bunun dnda elbet. O bir turist, bir snmac, kendi zel ereltiotunda drbnyle meli, kendi iiyle uraan biri.

22

Telefon alnca Lesje irkiliyor. Gzleri irileiyor, kahve kupasn tutan eli hava;ya sryor, kahve dklyor. Ani grltlerden ar_ etkilenen insanlardandr Lesje. Kendisini rkek bir insan, bir otobur olarak grr. Arkasndan biri geldi mi, havaya srar; metrodaki grevli ddn ald m, orada insanlarn olduunu ve ddn alacam bile bile irkilir. Arkadalarndan bazlar bunu sevimli bulurlarsa da, bazlarnn sinir olduunu Lesje biliyor.

Lesje sinir biri olmak istemiyor. Onun iin, yannda kim- se olmad zaman bile kendisini denetlemeye abalyor. Kah-

- ve kupasn masann zerine koyuyor -dklen kahveyi daha sorira silip temjzleyecek- sonra gidip telefonu ayor. Kimden telefon beklediini de, kimin aramasn istediini de bilmiyor. Bu ikisinin ayr ayr eyler olduunu dnyor.

Lesje telefonu atnda hat kapanmt bile. Telefondan ge- lenses kentin uultusu. Dkme camn dndan yansyan bu ses, karsndaki beton kayalkta byyor. Lesje kendisi de o beton kayaln iinde yayor. Kayalklarda yaayan, kayalk: larda asl duran biri.

Lesje telefonu bir an elinde tutuyor, bir sesi dinler gibi uultuya kulak veriyor. Sonra alcy yerine brakyor. Willic am deil arayan, bu belli. William syleyecei bir ey, pratik bir mesaj olmad m asla aramaz: Geliyorum. Beni urada bekle. Gelecek durumda deilim. Var msn uraya gidelim. Ve daha sonra, birlikte yaamaya baladlklarnda, u saatte

_ evde olacam. Ve daha sonra, u saate kadr evde olmayaca-m. Lesje bunlar ilikilerinin olgunlamasnn iareti olarak gryor ve William'n yokluundan tedirgin olmuyor. William'n nemli bir proje zerinde altn biliyor. Bir lam boaltma projesi bu. Lesje onun iine sayg duyuyor. O da,

23

William da birbirlerine bol zgrlk tanyacaklar konusunda szlemilerdi.

Bu nc kez. Geen hafta iki kez, bir de bugn. Bu sabah Lesje ofisteki kzlara laf olsun diye bu telefonlardan sz etti. Bundan kayglanmadn belirtmek iin de, dilerini gstererekten yle bir glmseyiverdi abucak. Sonra hemen elini gtrp azn kapatt.' Dilerinin yzne oranla ok byk olduunu dnyor. Bu koca diler onu iskelet gibi, karn a gibi gsteriyor.

Elizabeth Schoenhof da oradayd, kafeteryada. ok ileri yoksa hepsi on buukta kafeteryaya giderler. Elizabeth zel Projeler blmnde alr. Lesje onu sk sk grr, nk mzedeki en gzde eylerden biri de fosillerdir. Elizabeth fosiller zerinde almay sever. Bu kez Elizabeth onlarn masasna geldi ve bir sergi iin Lesje'nn zerinde alt materyale gereksinimi olduunu syledi. Sergiye Kanada'dan kk nesneler koymak istiyormu, ayn corafya blgesinden birtakm doal nesneler de eklemeyi dnyormu. Hem insan eliyle yaplm nesneler olmalym, hem de evresel nesneler. nc baltalar, hayvan tuzaklarna yaksn diye birtakm doldurulmu hayvanlar koyabilirmi rnein. Atmosferi salamak iin de oraya buraya birka kemik fosili serpitirmeyi dnyormu.

Elizabeth, "Eski bir lke buras" diyordu. "nsanlarn bunu grmesini istiyoruz."

Lesje byle oradan buradan derlenmi bir sergiye kar, ancak bunun gerekli olduunu da biliyor. Herkesin anlamas iin. Yine de sama bulmaktan kendini alamyor. Elizabeth, o yetkili, olgun kadn havasyla, Lesje'nn kendisi iin gerekten ilgin birka fosil bulup bulamayacan sorduunda da, ona kar kmak geldi iinden. Btn fosiller ilgin deil miydi sanki? Yine de, terbiyeli bir tavrla, "Bakaym, ne bulabileceim. Elimden geleni yaparm" diye yantlad onu.

24

Elizabeth bakalarnn tepkilerini snflandrmakta ustayd. Buyzden Lesje ona kar bir tr korku duyard, kendisi byle bir ey yapamazd nk. Elizabeth, "Grsel adan ilgin bir ey demek istiyorum" diye aklad. "Bulabilirsen, gerekten ok makbule geecek."

Takdir edilmeye her zaman hazr olan Lesje hemen yumuad. Elizabeth olaanst byklkte parmak kemikleri, bir iki kafatas kemii istiyorsa, Lesje seve seve salard bunlar. Hem Elizabeth ok kt grnyordu, yz araf gibi bembeyazd. Yine de herkes onun olanlarla harikulade bir biimde baa ktn sylyordu. Lesje kendisini onun yerine koyamyor, olanlar kendisine olsa nasl baa kabileceini dnemiyordu bile. Olanlar elbet herkes biliyordu, olay gazetelere bile gemiti, Elizabeth'in de gerei saklamaya urat pek sylenemezdi.

Elizabeth'in yannda Chris'ten ya da onunla ilgili bir eyden sz etmemeye hepsi ok dikkat ediyordu. Elizabeth sergide bir akmkl tfek de kullanmak istediini syleyince, Lesje elinde olmadan gzlerini krptrd. Kendisi olsa tfek koymazd sergiye. Ama belki de bu kr noktalar gerekliydi ve olanlarla" harikulade bir biimde baa kmann" bir parasyd.

Lesje, konuyu deitirmek iin, neeyle, "Bilin bakalm ne oldu?" dedi. "Adsz telefonlar alyorum."

Marianne, "Ak sak eyler mi sylyor?" diye sordu. Lesje, "Hayr" dedi. "Arayan her kimse, brakyor telefo

nu alabildii kadar alsn, sonra ben anca adam kapat-' yor."

Marianne, ilgisi snm olarak, "Yanl numaradr olaslkla" dedi.

Trish de, "Peki, erkek olduunu nereden biliyorsun?" diye sordu.

Elizabeth, "zr dilerim" diyerek ayaa kalkt, bir an y-

25

le durjlu, sonra dnp bir uyurgezer gibi kararl admlarla kapya doru seirtti.

Trish, "Olanlar ok korkun" dedi. "Elizabeth kendini ok kt hissediyor olmal."

Lesje, "Yanl bir ey mi syledim?" diye sordu. Sylediyse de istemeden sylemiti.

Marianne, "Bilmiyor musun yoksa?" dedi. "Chris ona byle telefonlar ederdi. Geen ay en azndan gecede bir kez. Eli-. zabeth onu braktktan sonra. Eli;;abeth olay olmadan bir sre nce Philip Burroughs'a sylemi. Bir eyler olacan sez-mi anlalan." ,

Lesje kzard, elini yanana gtrd. Hep bilmedii bir eyler olurdu. te imdi de Elizabeth o szleri bile bile sylediini sanacak ve onu sevmeyecekti. Nasl olmutu da bu dedikoduyu karmt? Besbelli burada, hemen u masada oturup bunu konumulard ve Lesje dikkat bile etmemiti.

Lesje gerisin geri oturma odasna dnyor, dklm kahvesinin yanndaki sandalyeye oturuyor, bir sigara yakyor. Lesje sigara ier ania iine ekmez duman. Bunun yerine sigaray ilk iki parmann arasna alarak sa elini aznn nnde tutar, baparman da ene kemiine dayar. Bylece, gzlerine doru ykselen dumann arasndan bakarak rahata konuur, gler. Lesje'nn gzleri en gzel yandr. Ortadou lkelerinde kadnlarn niin pee ya da yarm pee taktklarn anlayabiliyor. Bunun alakgnlllkle hibir ilgisi yok. Lesje bazen, yalnzken, iekli yastk klflarndan birini yznn alt tarafn kapatacak biimde burun kprsnn stnde tutar. Burnu biraz uzuncadr ve bulkedeki insanlarn burunlarna oranla biraz kemerlidir. _Gzleri -koyu renk, neredeyse kapkara olan gzleri- banyodaki aynadan, mavili morlu ieklerin zerinden bilmece gibi ona bakar.

26

30 Ekim 1976, Cumartesi

ELIZABETH

Elizabeth oturma odasnn sualt nda kuruni kanepede oturuyor. Ellerini kucanda kenetlemi, sanki uak bekliyor. Bu odada k hibir zaman direkt gelmez, nk oda kuzeye bakar. Elizabeth bunu yattrc buluyor. Kanepe gerekte kuruni deil, damarl gibi bir deseni var; bir batik bu. Elizabeth, gzlerini yormad iin, bu deseni zellikle semiti.

Mantar rengi halnn zerinde, Elizabeth'in sol ayann yaknnda, turuncu bir krepon kad paras var; ocuklarn kendi odalarnda yaptklar bir eyden artm olmal. Gze batan bir alev paras sanki. Ama Elizabeth brakyor onu, orada dursun. Baka zaman olsa eilir, kad yerden alr, buruturup atard. Hi kimsenin bu oday kirletmesini, kartrmasn istemiyor; ne ocuklarn ne de ardnda testere talandan izler, ketentohumu yandan lekeler brakan Nate'in. Kendi odalarnda ne kadar kargaalk, pislik yapmak isterlerse yapsnlar. Elizabeth'i ilgilendirmez. Bir zamanlar hem bu odaya hem de yatak odasna birka bitki koymay d"Q.nmt ama sonra bundan vazgemiti. Bakmak zorunda kalaca baka bir ey olmasn istiyor.

Elizabeth gzlerini yumuyor. Chris onunla birlikte odada; youn, soluksuz bir arlk. Frtnadan nceki hava gibi. Boucu, bunaltc. Kasvetli. Ama Chris ld iin byle deil, o her zaman byleydi. Kollaryla Elizabeth'i saryor, Elizabeth itmeye abalyor, Chris'in omuzlan ar, iri; yz btn arlyla aaya, Elizaheth'in yzne doru eiliyor. Elizabeth'i geri geri, kapya doru sri11diiyor . . . Yercekimi gc. Omm zerine aba;1_yur. BrakmHm seni cl::h8 Gidemezsin E!izaheth, kim olursa olsun, kend uzerinde zu kullanlma

27

sndan nefret eder. Nate'in bu tr bir zorbal yoktur, hibir zaman da olmad. Elizabeth onunla kolayca, yeni bir ayakkaby dener gibi, evleniverdi.

Elizabeth Parliament Soka'na bakan odada arap iiyor. Kadehler Chris'in masasnn zerindeki muambada dut rengi halkalar oluturmu. Elizabeth muambann zerindeki desenleri grebiliyor. Sar zerine misket limonu yeili zevksiz iek elenkleri. Elizabeth'in gzleri yanyor. O odadayken hep fsltyla konuurlar, oysa buna gerek yok. Nate onlardan kilometrelerce uzakta, stelik Elizabeth'in nerede olduunu da biliyor. E1izabeth, ani bir ey gerekirse haber verebilmesi iin, bulunduu yerin telefon numarasn hep ona brakr. Elizabeth'le Chris fsldayorlar. Chris'in bask, ateli gzleri ivi balar gibi parldyor. Bakr bal ylanlar. Gz lerin zerine konmu madeni paralar. Chris masann zerinden onun ellerini yle tutuyor ki, sanki braksa, Elizabeth masadan aaya kayacak, bir uuruma ya da bataklk kumlarnn iine yuvarlanacak, sonsuza dek yok olup yitecek. Ya da Chris yok olup yitecek.

Elizabeth dinliyor. Gzleri masann buruuk yzeyinin, Chris'in gezginci bir sokak satcsndan satn ald mumun, zellikle baya grnl plastik ieklerin ve Chris'in i yerinden ard baykuun zerinde geziniyor. Chris baykuu monte bile etmemi, kuun gzleri yok, lm anmsatan bir aka bu. elenkler, yal bir denizde yzer gibi, ar ar masann yzeyinde dnyor. Bir yerde bunu bir kutsama olarak yapyorlar. Derken Chris'in elindeki iddet anszn ekiliyor, her ey geri ekiliyor, dyor; yatakta Elizabeth'in yannda boylu boyunca uzanan tuzlu beden toprak gibi ar, youn. Elizabeth o yatakta hibir zaman uyumak iin kalmad. araflar hep biraz nemli, dumanl. Hibir eyin denetlenemedii, tutulamad noktaya kadar kendilerini tutuyorlar. Elizabeth o oday gn nda hi grmedi. Orann imdi neye benzediini ise goznde canlandrmak istemiyor. ilte plak. Biri gelip yerleri temizlemi olsa gerek.

28

Elizabeth gzlerini ayor. Yaln, ak seik bir ey zerinde toplamal dikkatini. Bfenin zerinde kase var; pembemsi leylak rengi, porselenden, Kayo'nun yaptlarndan; en iyilerden biridir o. Elizabeth kendi zevkine gveniyor. Bu gveni kazanmaya yetecek kadar ok ey biliyor. Bfe am tahtasndan. Elizabeth onu am tahtas moda olmadan nce almt; am tahtasn eritler halinde kestirmek moda olmadan tahtalar eritler halinde kestirmiti. imdi byle bir bfe alamaz, ok pahal. yi bii- para, kaseler de iyi paralar. Elizabeth bu odaya iyi olmayan hibir ey koymaz. Brakyor, gzleri kaselerin, o ustaca yaplm renklerinin, hafife asimetrik kvrm }arnn zerinde dolas;. Ju duyguyu duyumsamak harikulade bir ey, o denge olmaya;: yerde olmak. Kaselerin iinde hibir ey yok. Bylesi kaseleri iine ne koyabilir ki insan? iek olmaz, mektup olmaz. Dmlar ilerine baka bir ey konsun diye -sunular konsun diye- yaplm olmal. u anda kendi boluklarn, o pek gzel biimleuLlirilni yokluklarn ilerinde barndryorlar.

Senin odan vard ve baka her ey dardayd. Bir de, ikisi arasndaki engel vard. Sen o oday bir koku gibi kendinle b irlikte tayordun; fornialdehit kokusu, eski dolap ilerinin kokusu, fare kokusu gibi bir koku; gizli, misk kokusu gibi alacakaranlk ve youn. Ne zaman seninle olsam hep o odann iindeydim; ikimiz de odann dnda olduumuz, burada olduumuz zaman bile. te imdi o odadaym, y:lnz imdi sen kapy kilitledin; boyalar pul pu olmu; pirin kilitli, zincirli, kahverengi vernikli kapy. Kap tahtasnda iki kurun delii varc m, sen sylemitin bana, bir hafta nce koridorda birileri ate etmi. Oras gvenli bir yer deildi. Ben hep taksiyle gelir, zile basp dileri dklm mozaik zeminli antreye gire-

29

ne, gvenlikte olana kadar ofrden beklemesini isterdim. Gvenlikte: Aramzda bir akayd bu. Kap kilitli, ilk kez deil hem de. Sen bir daha hi dar kmayaym istiyorsun. Benim kp gitmek istediimi hep biliyordun. Ne var ki, ayn zamanda ibirlikiyiz biz, birbirimiz hakknda baka hi kimsenin asla bilemeyecei eyleri biliyoruz. Baz bakmlardan hi kimseye gvenmediim kadar gveniyorum sana.

Elizabeth, "Artk gitmeliyim" diyor. Chris onun bir tutam sayla oynuyor, bir kvryor, bir ayor. iaret parman onun dudaklarnda, dilerinin zerinde gezdiriyor. Elizabeth arabn; kendi terinin -kendi kendisinin- ve srlm bir dudaktaki kann tadn alyor. Kimin dudann kan bu, artk o da bilmiyor.

Chris, "Neden?" diyor. "Gitmem gerek, o kadar." Elizabeth ocuklar yznden

demek istemiyor, nk bunun Chris'i fkelendireceini biliyor. Ama ocuklar uyanr da onu yanlarnda bulamazlar diye kayglanyor.

Chris karlk vermiyor, Elizabeth'in salaryla oynamaya devam ediyor. Kendi salar Elizabeth'in boynunu kuty gibi okuyor. Parmaklan imdi onun enesine, grtlana doru kayyor. Sarlam gibi. Elizabeth'in. sylediklerini duyamyor artk.

30

30 Ekim 1976, Cumartesi

LESJE

Lesje William'n yansra yryor, eli onun serin elinin iinde. Burada dinozorlar yok, yalnz onlara benzer yayalar var. Lesje ile William kent merkezinin kl levhalarnn arasnda onlar gibi sinsi sinsi, amaszca dolayorlar. nlerinden geerken Lesje giysi dkkanlarnn, byk maazalarn vitrinlerine gz atyor, kadavra gibi mankenlere deer bierek bakyor. Mankenler frlak leen kemikleriyle yle duruyorlar; eller kalalarn zerinde, bacaklar ak, bir diz hafife bkl-' m. Bu bedenler devine bilseydi, bir striptiz artistinin orgazmik son numaras gibi .dnler yapar, srayp- irkilirlerdi herhalde. Ama donmu aldan ve telden yaplm olduklarndan, u pozlaryla yine de gzel duruyorlar.

Lesje u son gnlerde iten eve dnerken bu dkkanlar- -da hayli uzun vakit geiriyor. Kendisine yakacak bir ey var m diye bakyor, ya da onun yakaca bir ey. Genellikle hemen hibir ey satn almaz. Giyip denedii elbiseler ou kez ona uzun gelir, stnden sarkar. stelik hepsi de ilemeli eyler. Lesje'nn giymeye alk olduu pamuklulardan, klasik giysilerden ok farkl bunlar. Kimisinin etei ok bol. Kyl kz grnl. Ninesi olsa nasl da glerdi. Ceviz rengi ellerin arkasndan gelen, kap gcrtsn andran o kk ses.

Lesje bir ara kulaklarm deldirmeyi dnmt. Bazen elbiseleri gzden geirip kimisini denedikten sonra parfm tezgahna gidiyor, parfmleri bileine srp deniyor. William giysilerle ilgilenmediini sylyor. Onun bir tek koulu var: Lesje salarn kesmemeli. Eh, neden olmasn, zaten o da san kesmeye niyetli deil.

William bir ey imek isteyip istemediini soruyor. Lesje bir kahve olsa fena olmaz diyor: Bir ey imek niyetiyle gelme-

31

milerdi b uraya. Niyetleri sinemaya gitmekti. Ne var ki, Star'n elence sayfalarn incelerken ok uzun zaman ha cadlar, bir trl hangi filme gideceklerine karar veremediler. Her b iri sorumluluu tekinin stlenmesini istiyordu. Lesje King Kong'u grmek istiyordu. Willian ise ne zamandr Jaws'u grmek istediini en .sonunda itiraf etti. Lesje olur dedi. Hala varln srdren ilkel canl trlerinden biri olan o kpekbaln ne kadar iyi yaptklarn grmeye deerdi. William'a, "Biliyor musun, kpek balklarnn yzer mideleri vardr" dedi. "Ve bir kpekbaln kuyruundan asarsan fel olur." William bilmiyordu. Jaws 'un oynad sinemaya vardklarnda, btn biletlerin satlm olduunu grdler. King Kong da yarm saat nce balamt. Bunun. zerine yrme-

. ye karar verdiler. imdi Colonnade'in ikinci katnda beyaz bir masann ba

nda oturuyorlar. William qir Galliano smarlad, Lesje da bir Viyana kahvesi. Lesje ar ar kandaki rplm kremay yalyor. Bu arada William ela, Jaws'u karmasna neden olduu iin ona kzgn olduunu unutmu, son problemini aklyor: Buharl jenaratrleri iletmekte yanm pn ss kullanlsa daha m ok eneji kaybedilir? yoksa brakmal, s dumanla birlikte uup gitsin mi? William bir evre mhendislii uzman; her ne kadar Lesje'nn renmeye hevesli, dikkatli yznn ardndan kendini a:acla bir duyuran o kk, . ksk ses buna lam boaltma uzmanh diyorsa da. Ama Lesje William'n iine hayranlk duyuyor ve insan rknnyaamas iin bunun kentli iinden daha nemli olduu konusunda ona hak veriyor. William hakl: Hepsi, btn insan lar kendi bokhrnn iinde b'Oulma tehlikesiyle kar karya. William onlar kutaracak. Ona bir bakn, kendine gvenini, hevesini grn, yeter. Henwn anlarsnz. Williambir Galliano daha smarlyor ve ayrp rmekte olan dkdan metan gaz ,retme zerindeki tasarsn aklamaya koyuluyor. Lesje 'nn azndan beeni dolu mrltlar dklyor. Bunun

32

birok yarar olabilir kukusuz, stelik petrol krizini de zmler.

(Asl sorun u: Lesje insan rknn yaamn srdrp srdrmemesini gerekten umursuyor mu? Kendisi de bil:niyor. Dinozorlar yaamlarn srdremediler, yleyken dnyann sonu olmad bu. Lesje kafasnn daha ak olduu anlarda -ki bu da o anlardan biri- insan rkl:n da bir gn sona ereceini dnyor. O zaman doa baka bir ey tasarlayacaktr elbet, ya da hibir ey tasarlamayacaktr.)

William,imdi bokbceklerindel) sz ediyor. yi bir adam o, Lesje neden bu denli kadirbilmelik ediyor sanki? Bi.r zamanlar bokbcekleri onu da ilgilendirirdi. Avustralya otlak sorununu bu yoldan zmt. Katman katman koyun ve inek pislii otlarn bymesine engel oluyordu. Afrika'dan ok niktarda dev Afrika bokbcekleri getirtmek tek umut - yd. William gibi Lesje da bunu k bir ekolojik sorun Zmleme yolu olarak gryordu. Ama Lesje daha nce, ok daha nce de duymutu bu ynteni. Onun iine asl dok11-nan, William'n iyimserlii; her felaketin sadece parlak bir zm bekleyen bir sorun olduuna inanc. Lesje William'n beynini pembe yanakl, tysz bir nesne olarak dnyor.' Eskiden William Wasp* diye taklrd ona sevecenlikle. Ama William'n bunu rksal bir satama olarak grdn anlayal beri vazgeniti taklmaktan.

William, incinni bir tavrla, "Ben sana Letonyal Lesje diyor muyum?" deniti. Lesje, "Litvanyal'' diye dzeltniti, "Litvak." William'n Baltk lkeleriyl,e ba ho deildi. Lesje, "Hem desen de ben alnmazdm" diye eklemiti. Ama yalan sylyordu. "Peki, Kanadal WiUiam diyebilir niyim sana?" .

Sevgili, can William. Btn gn nerelerdeydin? Bundan az sonra kinci Dnya Sava'yla ilgili bir tartmaya girimilerdi. WiUiam1a gre ngilizler ve elbet Deniz Kuvvetleri'nde

Wasp: Yabanars, ayn zamanda beyaz Protestan Amerikal (.N.)

33

bahriye albay olan babas da ilerinde olmak zere Kanadallar -ki bu da William' dnya sorunlar zerinde konumaya yetkili klyordu- stn ahlak ilkeleri yznden savaa girmilerdi; Yahudileri gaz moleklleri ve yelek dmesi olmaktan kurtarmak iin. Lesje bu gre karyd. "Birka Yahudiyi kurtarmak o kadar nemli deil" demiti. "Hitler o sralar Polonya'ya el atmasayd, Hollanda'y igal etmeseydi, sf gnln ho etmek iin btn Yahudileri cayr cayr yakard." William onun bu grn nankrce bulmutu. Bunun zerine Lesje da Radi.el Teyze' sini ne srmt. Teyzesi kurtarlamamt ve adsz altn dileri svire bankalarnn birindeki bir hesaba yatrlmt. "Peki, bu fkeli hayalete kar ne diyeceksin bakalm?" William, tra olmak iin kalkp banyoya gitmiti. Lesje kendisini biraz baya bulmutu.

(Sonra, br ninesi vard, anneannesi. "lkin Hitler'i sevinle karlamtk" diye anlatrd. "Onun Ruslardan iyi olduunu dnyorduk. te neler oldu, gryorsun." Ac bir alay sakyd bu szlerde. nk anneannesinin kocas Ukrayna' dayken koyu bir komnistti. Oradan bu yzden ayrlmak zorunda kalmlard. Politika yznden. Adam kiliseye gitmezdi, kiliseden ieri admn bile atmazd. "Tkreyim kilisenin iine" deyip dururdu. Lesje'nn anneannesi kocas ldkten ok sonralar bie onun iin gzya dkmt.)

Lesje son zamanlarda artk William'n kendisine evlenme nermesini beklemediini fark etmiti. Bir zamanlar bunun kendiliinden olacana inanrd. nce biriyle yaardnz, birlikte yaamay denerdiniz. Sonra evlenirdiniz. niversiteden arkadalarnn hepsi byle yapmlard. Ama Lesje William'n kendisini olmayacak denli egzotik bulduunu daha imdi, yeni yeni anlamaya balamtk. Doru, William onu seviyordu, kendine gre. Seviirlerken onun boynunu sryordu. Lesje onun kendi trnden bir kadnla byle bir ey yapabileceini, kendisini bu denli brakabileceini sanmyordu; bir kez William azndan karmt bunu. William yle

34

bir kadnla sevise, iki somon bal gibi uzaktan uzaa sevi ir, diinin serin, gm rengi yumurtalarn uygun bir uzakc lktan dllerdi. Bu birlemeden doan ocuklarna da rn gzyle bakard, William'n nikrop bulamam rn.

te asl sorun buydu. William ondan bir ocuu olsun istemiyordu. Onunla ocuk yapmak isteniyordu. Oysa Lesje birka kez ima bile. etmiti bunu. stese William'a sylemeden gebe kalabilirdi elbet. "Bil bakalm, William! Rahnimde ne var? reklenmi bir yumurcak! Senin yumurcan." William da, "Eh, kart yleyse onu oradan" derdi herhalde.

A, ama byle dnmekle William'a ok hakszlk ediyor. William onun aklna, bilgishie hayran. Arkadalarn nnde teknik dil kullanmas iin hab.ire Lesje'y tevik ;diyor. Lesje, rnein Pleistosen dedii vakit William'n koltuklar kabaryor. Ona, "Ne gzel salarn var" diyor. Lesje'nn akalerii rengi gzlerinin iine bakyor. Bir kupa kazamm gibi, onunla gurur duyuyor. stelik Lesje onun geni grllnn de bir kant. Ama Londra Ontario'daki ailesi ne der acaba?

Lesje bu aileyi ok kalabalk ve pembe-sarn olarak canlandryor gznde. Ailenin yeleri zamanlarnn ounu golf ya da tenis oynayarak geiriyorlar. Bunu yapmadklar zamansa, teraslarda toplanp kokteyl iiyorlar. Lesje onlarn kn bile bunu srdrdklerine inanyor. Yabanclara kar nazik, terbiyeliler ama, arkalarndan konuuyorlar. rnein, "Herifz dedesinin kim olduunu bile bilmiyor?" gibi. Neyse ki, Lesje dedelerinin kim olduunu biliyor. Asl sorun byk dedelerinin kim olduunda.

Lesje William'n ailesinin gerekte hi de byle olmad.n biliyor. GelgeJelim, kendi annesiyle babas gibi, o da otantik bir ngiliz ad tayan ve bir parkta bank i.stnde yaamad ak olan herkese fazlalktan bir eyler eklemektPn kendini alamyor. Bunu yapmamas gerektiini b iliyor. Williarr.'n ailesinin kendi ailesinden ok paras yoktur olaslkla. Yalnz onlar daha iddiallar, o kadar.

35

Bir zamanlar Lesje onlarla tanmaktan, onlarn kendisi hakknda verecei hkmlerden korkard. Ama imdi bayla bayla tanr onlarla. Dilerini altn rengine boyar, ayayla tempo tutaraktan, tef alaraktan, kafasna pskll allar dolayaraktan kar karlarna. Onlarn umutlarnn dehete dnnn tadn karr. Ninesi de, kstebek penesine benzeyen o ufack ellerini rparaktan ona alk tutar. Kan insann ne olduunu belli eder. "Onlar domuzlarla konuurken, biz Tanr'yla konuuyorduk." Sanki daha eski bir kavimden olmak marifetmi gibi.

Lesje, "Neo-Devonik ada bokbcekleri yoktu" diyor. William, "Seni izlemiyorum" diyerek kestirip atyor. Lesje, "Bokbcekleriyle bokun paralel evrimini merak

ediyorum" diye devam ediyor. "rnein: Hangisi nce var oldu? nsan m, yoksa zhrevi hastalklar ni? Sanrm, asala besleyen canl, asalaktan nce var olmu olmal. yi ama, doru mu bakalm bu? Belki de insan virsler yaratt, kendilerine yaamak iin uygun bir yer bulsunlar diye."

William, "aka ediyorsun" diyerek glyor. Lesje'nn olaylarn gln yann grmeye olaanst yetenekli olduu-nu dnyor.

Bir Albertosaurus -ya da Lesje'nn yeledii adyla Gorgosaurus- Colonnade'in kuzey duvarna abanm, orada kararsz liir tavrla duruyor. Alk olmad insan eti kokusunu koklayarak gl arka ayaklar zerinde dikiliyor. Jilet gibi keskin peneli, ccelemi n ayaklarn gsne bastrm. Bir dakika iinde Yabanars William'la Litvak Lesj e iki kkrdak yn haline gelecekler. Gorgosaurus'un al dinmek bilmiyor, istiyor, boyuna yemek istiyor. Bacaklar zerinde duran koca bir mide o, elinde olsa btn dnyay yutacak. Gorgosaurus'u buraya getirmi olan Lesje dosta bir nesnellikle onu seyrediyor.

"te sana bir prohlem, William" diye dnyor. "Hadi bunu da z de greyim."

36

30 Ekim 1976, Pazar

NATE

Nate srtna yamurluk giymemi. Hafiften iseleyen yamur kaln kazann, sakalnn zerinde boncuk tanecikleri oluturuyor, alnnda birikiyor, sonra damla damla aa szlyor. Madem yamurluu yok, madem srlsklam olmu, titriyor, Martha nasl geri evirir onu?

Nate bisikletini garajla cadde arasndaki yola park ediyor, leylak aacna zincirle balayp kilidi rakkadak kapatyor. Her zamanki gibi, ama her zamanki gibi deil ite. Martha'y bir aydr grmedi. Tam drt haftadr. Martha gzyalar dkecek, Nate bir alak gibi omuz silkecek, sonra Bylesi daha iyi de iinde olmak zere, ikisi de btn leden sonra zrvalayp duracaklar. O zamandan bu yana Martha ona birka kez telefon etti, gelmesini istedi ama, Nate bundan kand. Nate ikide bir ayn eyi yapmay sevmez. Ne var ki bu kez kendisi telefon etti Martha'ya.

MarthaA blokunda, 32A'da oturuyor; Sherbourne'un dousundaki eski, byk evlerden birinde. Evin ana numaras nde, A girii ise yan tarafta. Nate kapy alnca Martha hemen koup ayor. Onu bekledii belli. Salar ykanmam, srtnda da o k kadife sabahl yok. Bir pantolon giymi, stne ak yeil, biraz da kirlice bir kazak geirmi. Elinde yar dolu bir bardak var. Bardan iinde bir limon paras, bir

de buz yzyor. Martha, "Eh, kutlu olsun" diyor. Nate, "Ne kutlu olsun?" diye soruyor. "Cumartesileri bizim gnmzd." Martha sarhluun

eiinde. Ac ac konuuyor. Nate onu sulayamyor. Herhangi birini herhangi bir nedenle sulamak ona zor geliyor. Martha'nn acln ou kez anlayabiliyor. Ne var ki, onu rahatlatmak iin elinden fazla bir ey gelmiyor . .

37

Martha, "Elizabeth elinde deilnii gibi yapyor" diye devam ediyor. "Acele u gerek, acele bu gerek. ok zr dilerim rahatsz ettiim iin. Ama ocuklardan birinin kafas koptu da!" Glyor.

Nate onu omuzlarndan tutup sarsmak, duvara almak istiyor. Ama yapmyor. Orada ylece aptal aptal bakarak, hole zernden sular aktarak duruyor. Bedeninin omurgasndan sarktn', etlerinin ubua dolanm scak macun gibi eriyip aktn hissediyor. Karamela gibi. ocuklara, "Aznzda o ubukla komayn" derdi; onlarn zaten dm olduunu, sivri ulu ubuun damaklarna saplandn gre gre. Bir koudur tutturuyor, diz kyor, den ocuu yerden kaldryor, bir uluma duyuluyor: Bu kendi sesi. Aman Tanrm.

Nate, "ocuklar bu ie kartrmasan olmaz m?" diyor. Martha, "Neden?" diye karlk veriyor. "ocuklar da

iin iinde, yle deil mi?" Ona srtn dnp koridordan geiyor, oturma odasna doru seirtiyor.

Nate, "Hemen imdi kp gitmeliyim buradan" diye dnyor. Yine de, slak ayakkablarn kardktan sonra Martha'nn ardsra plak ayaklaryla eski halnn zerinde yryor. u eski alkanlk.

Oturma odasnda yalnz bir k yanyor. Martha ayarlam. Gidip odann br ucunda, ktan uzakta, glgede kalan sedire oturuyor. O pel kapl sedire. Nate onu ilk kez o sedirin zerinde pmt, :firketelerini karm, geni omuzlarna dklen salarn okamt. Geni, gl, becerikli eller. Nate bu ellerde, bu dizlerin arasnda gvenlik iinde olacan dnmt.

Martha, "Elizabeth'in bahanesi hep buydu" diye devam ediyor. Ayaklarnda tla rlm yn terlikler var. Elizabeth lse giymez byle eyleri.

Nate, "O hibir zaman sana kar olmad" diyor. Bu tartmay daha nce de yapmlard.

Martha, ''Hayr, olmad" diyor. "Neden kar olsun ki ev-

' 38

deki hizmetiye? Onun istemedii pis ileri ben yapyorum. Karlnda bana para vermeliydi. "

Nate bu kadna ok fazla ey sylemi olduunu dnyor. Martha yanl anlamlar karyor sylediklerinden, Nate'in srlarn ona kar kullanyor. Nate, "Bu hakszlk" diyor. "Elizabeth sana sayg duyuyor. O hibir zaman aramza girmeye almad. Neden girsin ki zaten?" Pis i zerindeki dokundurmaya yant vermiyor. "Sen bunu pis i olarak m gryorsun?" diye sormak istiyor, ama Martha'nn verecei yanttan korkuyor. stnn bann kokusunu kendisi alabiliyor, pantolonuna neft ya bulam. Eskiden, pene ayakl banyo kvetinin iinde birlikte otururlarken, Martha ona karn sana iyi bakmyor diye taklrd. Hem yalnz bir konuda deil, birok konuda. Martha, "Doru" diyo.r. "Neden girsin aramza? O her zaman kendi pastasn istemeyi bildi, yedi de. Bu da sensin, Nate. Elizabeth'in pastas. Sen bir pasta parassn."

Nate Martha'y ilk grn anmsyor. Prewitt and Ste-. in' de, Adams'taki yaz masasnn ardnda oturmu, gizlice iklet iniyordu. Nate bundan holanmadn ima edince, bu alkanlndan vazgemiti. Nate, "Neden sinirlendiini anlyorum" diyor. Bu Elizabeth'in taktiklerinden biridir. Kendisi de bu taktie bavurduu iin kendini sinsi buluyor. Gerekte hibir ey anlamadn elbet kendisi de biliyor. Elizabeth de Nate'e anlyorum dediinde bir ey anlamyor, ama bu szler Nate'in burnunu srtmesine yetiyor.

Martha, kavgac bir tavrla, "ster anla, ister anlama, umurumda deil" diyor. Martha'ya anlay gsterilmeyecek demek. Martha dik dik Nate'in gzlerinin iine bakyor. Ken-di gzleri glgede.

Nate, "Ben yine bunlar konumak iin gelmedim buraya" diyor. Neden sz ettiklerinden kendisi de tam emin degil. Bylesi karlkl konumalarda neden .sz edildiinden hi

. bir zaman emin olamaz zaten. Kesin olan bir ey varsa, o da Matha Nate'in haksz olduunu dnyor. Nate ona haksz-

39

lk etmi. O:a kt davranm. Ama Nate bu konuda en batan beri ak szl davrand, hi yalan sylemedi. Biri bu yzden onu takdir etmeli.

Martha, "yleyse neden geldin?" diyor. "Annenden mi katn yoksa? Baka bir hanm, iyi bir hanm, sana bir kurabiye versin, seni koynuna m alsn istedin?"

Nate bu szleri ok kaba, ok acmasz buluyor. Yant vermiyor. Birden, her ne kadar u anda hquna gitmiyorsa da, asl istediinin bu olduunu fark ediyor.

Martha elinin tersiyle azm, burnunu siliyor. Iklar romantik bir etki yapsn diye deil, alayacan bildiinden ve Nate'in bunu grmesini istemediinden azaltm, Nate imdi anlyor. Martha, "Hibir eyi o kadar kolay balatp btiremezsin" diyor.

Nate, "Konuabiliriz sanmtm" diyor. Martha, "Seni dinliyorum" diye karlk veriyor. "Dinle

mekte stme yoktur." Nate bunun her zaman doru olmadn dnyor. Nate ondan sz ederse, Martha seve seve dinler, doru, srf kulak kesilir. Dnyann en gzel kalalar seninkiler. Doru, gerekten de gzel kalalar vardr, ama dnyann en gzel kalalar m bakalm? Hem Nate nereden bilsin bunu?

Nate, en sonunda, "Olanlar biliyorsun sarlrm" diyor. Chris'in lm yznden niin kendisinin avutulmaya ihtiya duyduunu sylemiyor. Herkese baklrsa, Chris ld iin bayram etmesi, sevinmesi gerekirdi; boynuzlar yok olmu, onurundaki leke kanla temizlenmiti.

Martha, "Yani Elizabeth'e olanlar demek istiyorsun" diyor. "Bu kentteki herkes bakalarna ne olduunu bilir. Hepsi gelip bana haber verdiler, bundan kukun olmasn. Baylrlar byle eylere. Senin adn andklarnda -her ikinizin de adn andklarnda- ne tepki gstereceimi grmek iin beni gzlemeye de baylrlar. Elizabeth'in a kafasn dinamitle uurmu. Kimisi Elizabeth'in adam diyor. Ne yapaym yani?

40

Ne demem gerekiyor? etin cevizmi. Oh olsun, Elizabeth buna mstahakt. En sonunda Elizabeth onun hakkndan geldi. Bunlar m demeliyim?"

Nate onun bu denli sert olabileceini bilmiyordu, Martha en set tartmalarnda bile byle olmamt. lk balarda Martha'da en sevdii ey onun belirsizliiydi; dikkatini bir yerde toplayamamas, ona bulutsu bir titreklik veren kelilikten yoksunluuydu. Oysa imdi sanki ok yksekten yaya kaldrmna dm de orada donup kalm gibi, her yan biimsiz keler, kymklar iinde.

Martha onu adeta Elizabeth'in yann tutmaya zorluyor. Nate, Elizabeth'i savunarak, "Elizabeth bir sredir grmyordu onu" diyor. "Chris onun ocuklar brakmasn istiyordu. Elizabeth yapamad bunu.''

Martha, "Elbet yapamaz" diyor. Gzlerini bo bardana dikiyor, sonra brakyor bardak halnn zerine, ayaklarnn arasna dsn. "Speranne hibir zaman ocuklarn brakmaz.'.' Birden alamaya balyor. Artk yzn saklamak iin aba harcamyor. "Gel, birlikte oturalm" diyor. "Benimle yac a. Btn istediim, bizim de bir ansmz olsun."

Nate belki bir ansmz vard diye dnyor. Ama artk yok. Nate ar ar koltuktan kalkmaya davranyor. Bir dakika sonra Martia stnde olacak, kollarn deniz yosunlar gibi onun boynuna dolayacak, slak yzn gsne gmecek, kala kemiklerini onun kasklarna dayayacak.

Martha, "Bunun insana nasl bir duygu verdiini biliyor musun?" diyor. "Mutfan da yardmyla arka merdivende ylesi bir ak serveni mi bu? Yalnz, herkes biliyor. Ve sen geceleri kahrolasca karnn, kahrolasca ocuklarnn yanna dnyorsun. Bense aklri bsbtn karmayaym diye; sabahn drdne kadar cinayet romanlar okuyorum."

Nate "mutfan da yardmyla" szleri zerinde derin derin dnyor. Martha'run mecaz seimi onu artyor. Kimin evinde arka merdiven kald ki artk? Bir gece yatakta ar-

41

atlara sarlm, birlikte cin itiklerini, Yukardakiler, Aadakiler'i seyrederek gldklerini anmsyor. Beyefendinin olu ve varisi hizmetiyi gebe brakm. Buz yzl annesi ona sylev ekiyor. Bunlar eskidendi, birlikte iyi vakit geirdikleri zamandan kalma. Bir cumartesiydi. Elizabeth'in, "Bu konuda mantkl olalm. Belli zamanlarda birbirimize gvenebileceimizi bilmeliyiz" demesinden nceydi. Elizabeth perembeleri, Nate ise cumartesileri almt. nk cumartesi hafta sonuydu ve Martha ertesi sabah erken kalkmak zorunda olmayacakt. Ve u br gece, Martha'nn, "Galiba gebeyim" dedii gece. Nate'in ilkdncesi, "Elizabeth buna katlanamaz" olmutu.

Nate, "imdi onu avutmaya alsam, bana ikiyzl diyecek" diye dnd. "Avutmazsam da svp sayacak. Vakit varken svmaya bakmalym hemen. Buraya gelmekle hata ettim. n holden ayakkablarm almalym. Keke bisikleti kilitlemeseydim . . . " Oturma odasnn kapsna varnca, "Belki bir ara birlikte bir le yemei yeriz?" diyor.

Martha, "le yemei mi?" diyor. Sesi hol boyunca Nate'i izliyor. "le yemei ha?" Bastrlm bir lk bu.

Nate yamurun iinde bisikletini sryor, mahsus su birikintilerinin iinden geiyor, bacaklarn slatyor. Deli. Bakalarnda var olan bir ey onda eksik sanki. Hibir zamari gelecei nceden gremiyor; evet, yle, gelecek ak seik nne serilse bile. Bir tr yozlama bu, ok uzun boylu olmak gibi bir ey. Bakalar kaplardan geip gidiyor, o ise kafasn arpyor. nsan eninde sonunda bir eyler renir. Daha ka kez yanlacak, daha ne kadar srecek bu?

Yarm saat sonra Dupont and Spadina'nn kesinde duruyor. Orada bir telefon kulbesi olduunu biliyor. Bisikletini kulbenin yanna dayyor. Cam odack, da yanyor. Tam aktasn, herkesin rebilecei durumdasn burada . . . Gerizekal manyak kulbeye giriyor, giysilerini karyor, Spermen gelip bedenine girsin diye orada durup bekliyor. Ge-

42

en otomobillerdeki insanlar ona bakarken yal bir hanm polis aryor . . .

Nate cebinden bir on sentlik karyor, elinde tutuyor. Bu onun jetonu, onun tlsm, tek kurtulu umudu. Hattn br ucunda ince bir kadn bekliyor, solgun yz koyu renk salarla evrelenmi, eli havada, parmaklan kutsar gibi yukar kalkm.

Yant yok.

43

31 Ekim 1976, Pazar

ELIZABETH

Elizabeth mutfakta oturmli, kendisine srpriz yaplmasn bekliyor. Yln bu dneminde hep srpriz yaparlar ona. Doum gnnde, Noel' de, Anneler Gn'nde de srprizler bek-

ler onu. ocuklara Anneler Gn'nn ticari bir ey olduu-nu, onu kutlamalarnn gerekmediini ka kez syledi. Yine de kulak asmyorlar, ille de o gn kutlamak istiyorlar. Elizabeth kendisine srpriz yapld m, armakta ustadr. Bu.ko. nuda bir hayli deneyimi var. Honut da bundan. Bu gece de boalamadan iin iinden syrlacak; yznde gereken ifade, o honut glmseme olacak. ocuklardan uzak. Oilarn ne dediini duymak iin bile onca mesafeyi amak zorunda. Onlara dokunabilmek, oilar kucaklamak istiyor, ama yapamyor. Elizabeth'in yanaklarna kondurduklar iyi geceler pckleri, o serin iy damlacklar, o kusursuz pembe iekleri andran azlar.

Koridordan yanm balkabann kokusu geliyor: ocuklarn yapt ii oyulmu, insan yz biimi verilmi balkabandan iki fener, imdi yan yana oturma odasnn penceresinin nnde sergileniyor; en sonunda doru biimde, doru gec cede. Elizabeth bu balkabandan fenerlere imdiden yeterince hayranlk gsterqi. Kzlar mutfaa yaylm gazetelerin zerinde balkabaklarm oyup ilerini boalttlar; yapkan, a gibi ipliksi liflerin arasndan avular . dolusu beyaz ekirdek kardlar. Bir tr kaba beyin cerrahisi bu. ki kk kz, ellerinde kaklarla, baklarla turuncu kafalarn bana melmi. Kk deli bilginler. Bu ie kendilerini yle de bir kaptrmlar ki, hele Nancy. Nancy kendi balkabann boynuzlar olsun istiyordu. En sonunda Nate havu koymasn nerdi. ite imdi Nancy'nin balkabanda, atk kalarna ek 44

olarak, eri br boynuzlar da var. Janet'inkiyse daha arbal. Kvrak bir glmsemesi var, yarm ay biimi gzleri yukar ,dnk. Bir adan baktnz m dinginlik, bir baka adan baktnz m ahmaklk. Nancy'nin balkabanda ise korkulu bir enerji, eytans bir nee var.

Balkabaklar btn gece byle yanp duracak, sonra enlik sona erecek. Janet -daha makul olan ocuk- kendi balkaban pe atp ortal temizleyecek ve bundan sonraki enlie hazrlanmaya koyulacak. Nancy ise -eer geen ylki gibi yaparsa-kendininkini saklayacak. Balkaba bozulup ryene kadar onu ifonyerinin zerinde brakacak, atmaya kya- . mayacak.

Elizabeth'in elektrii sndrmesini ve karanlkta, tek mumun nda oturmasn istediler. Elizabeth bunu neden yapmak istemediini bir trl anlatamad onlara Mumun duvarlarn, sudan geirilip bulak makinesine konmay bekleyen kirli tabaklarn ve Elizabeth'in bir yl nce mutfak dolabna raptiyeyle tutturduu tabelann zerinde titreiyor:

KEND DKNTNZ KENDNZ TOPLAYIN!

Akla yakn bir t. Hala da akla yakn grnyor. Ne var ki, o gnden bu yana mutfak kendisi deiime urad. Artk o bildik, alldk mutfak deil. Artk iinde akla yakn tlerin tutulabilecei -ya da en azndan Elizabeth tarafindantutulabilecei- bir yer deil buras. Buzdolabnn zerinde bir resim var, kenarlar kvrlm. Nancy'nin geen ylki resmi. Kk bir kz kpkrmz glmsyor, gne sar klar saarak parldyor, gk masmavi, her ey olmas gerektii gibi . Yabanc bir lke sanki.

Bir karalt kapdan Elizabeth'in stne sryor. ''B, anne!"

Elizabeth, "Ah, canm" diyor. "Dur da greyim."

45

Nancy, parmaklarn gzda verircesine pene gibi kvrarak, "Sahi, korkun muyum, anne?" diyor.

Elizabeth, "Hem de ok korkunsun, canm" diye yantlyor. "Ne harika, deil mi."

Nancy en sevdii kyafetinde yine bir yenilik yapm. Her yl canavar der buna. Bu kez trapezcilerin giysilerine benzeyen siyah giysisin,e turuncu kattan pullar tutturmu topluinelerle. Janet'in eski kedi kafas maskesini de, gm rengi yaldz kadndan boynuzlar ve ikisi stte, ikisi altta olmak zere drt krmz ylan dii ekleyerek deitirmi. Gzleri kedi gzlerinin iinden ldyor. Kuyruunda, Janet'in eski kedi kuyruunda, imdi krmz kartondan atal boynuzu var. Elizabeth lastik izme yerine daha uygun bir ey giyse daha iyi olurdu diye dnmekten kendini alamyor, ama eletirinin ldrc etkisini bildiinden sesini karmyor. Nancy o kadar heyecanl ki, annesi bir ey sylese alayabilir.

Nancy, sitemli sitemli, "Ama barmadn" diyor. Elizabeth birden barmay unuttuunu fark ediyor. Bir hata bu, bir beceriksizlik. "Beni o kadar korkuttun ki, soluum tutuldu" diye uyduruyor. "Baracak halim bile kalmad."

Nancy bu yantla yetiniyor. "Hepsi de ok korkacak gerekten" diyor. "Benim kim olduumu anlayamayacaklar. " Sonra, koridora dnerek, "Sra sende" diye sesleniyor. Ve Janet, resmi bir giri yaparak, ieri dalyor. Geen yl hortlak olmutu, ondan nceki yl da kediydi. Bunlarn her ikisi de standart kyafetler. Janet oyunu emin yoldan oynamak eiliminde. ok deiik, ok zgn olmak -Nancy bazen yledir- herkesi kendine gldrmek demektir.

Bu yl Janet maske takmam. Bunun yerine yzn boyam. Kpkrmz dudaklar, kemerli kara kalar, kpkrmz yanaklar. Bunlar Elizabeth'in makyaj malzemeleri deil. nk Elizabeth, bir kural olarak, hi makyaj yapmaz. Besbelli dudak boyas deil Janet'in kulland. Birinin onlara

46

verdii iekli, cicili bicili masa rtsn al gibi omuzlarna . atm. Kimbilir kim verdiydi o rty? Nate'in annesi miydi

yoksa? Elizabeth hemen ocuklarn oyun sandna balamt onu. aln altndan Elizabeth'in bir elbisesi grnyor . . Janet elbiseyi ksaltmak iin ekip beline dolam, stne de byk kfrmz bir mendili kuak gibi balam. Kk kz bu kyafetiyle alacak kadar tuhaf duruyor, yallktan kle kle on yanda bir ocuun bedenine girecek kadar bim bir kadna benziyor. Sinirlendirici, orospumsu bir grn var.

Elizabeth, "Harika, canm" diyor. Janet, her zamanki inceliiyle, "Ben bir ingeneyim" di

ye aklyor. Elizabeth'in bunu anlamayacan biliyor ve onu sormann utancndan kurtarmak istiyor. Daha kkken, yapt resimleri de byle aklard. Oysa Nancy, bilemediniz mi, hemen ksp darlr.

Elizabeth, "Fal da bakyor musun?" diye soruyor. Janet, parlak krmz. dudaklaryla utanga utanga gle

rek, "Evet" diyor. Sonra, "Aslnda bakmyorum" diye ekliyor. Elizabeth, dikkatle, "Elbi&"emi nereden buldun?" diye so

ruyor. Bir eyi dn almadan nce sormalar gerekir. Ama bunu sorun haline getirip ocuklarn akamn berbat etmek istemiyor.

Janet, terbiyeli bir tavrla, "Babam alabileceimi syledi" diyor. "Annen.artk bu elbiseyi giymiyor dedi. "

Mavi bir elbise bu, koyu mavi. En son Chris'le birlikteyken giymiti onu. Elbisenin arkasndaki kopay en son zen Chris'in elleri olmutu. Sonra, eve. dnmek zere elbiseyi yeniden giydiinde, Elizabeth arkadaki kopay kapama zahmetine girmemiti. imdi bu elbiseyi -o davetkar seks bayran- kznn giydiini grmek onu rahatsz ediyor. Nate'in kendisine ait bir ey hakknda byle karar vermeye hakk yoktu. Ama doru, o elbiseyi artk giymiyor.

47

Janet, annesinin honutsuzluunu sezinleyerek, "Sana srpriz yapmak istemitim" diye mrldanyor.

Elizabeth, "Zarar yok, canm" diyor. Sonsuz byl szckler. Nedense Elizabeth'e srpriz yapmak Nate'e srpriz yapmaktan daha nemli ocuklar iin. Arada bir Nate'e akl bile danyorlar. Elizabeth, "Baban grd m seni bu kyafetinle?" diye soruyor.

Janet, "Evet" diye yantlyor. Nancy de, bir ayann zerinde zplayarak, "Benim kuy

ruumu da b.abam ineledi yerine" diye atlyor. Elizabeth onlar uurlamak iin n kapya kyor. ocuk

lar N ancy'nin maskesi ve kuyruu yznden dikkatle sundurma merdiveninden aa inerken, Elizabeth ak kapnn k l dikdrtgeninin iinde duruyor. ocuklarin elinde alveri torbalar var, bulabildikleri en byk torbalar almlar. Elizabeth her zamanki tembihlerini yineliyor: Yalnz bu blokta dolaacaksnz. Sarah'rinyanndan ayrlmak yok, nk o sizden daha byk. Sokan ortasndan karya gemeyeceksiniz, yalnz keden geilecek. Kapy amak istemezlerse, kimseyi rahatsz etmeyeceksiniz. Bu evrede oturan insanlarn bazlar anlamayabilir, gelenekleri bizinkinden deiik. Saat dokuzda evde olunacak.

imdiden baran ocuk sesleri -Nancy'le Janet'in sesleri deil- duyulmaya balad: Para verin, para verin. Cadlar sokaklara dkld. Bir enlik, bir e1ehce bu. Elizabeth'in dland ve kendini hala dlanm sayd birok enlikten biri. Kkken onlarn balkabaklar edinmelerine, giyinip kuanmalarna, br ocuklar gibi sokaklarda barp armalac rna izin verilmezdi. Erkenden gidip yatmak zorundayd onlar, karanlkta uzaktan uzaa duyulan br ocuklarn glmelerini dinleyerek yatarlard. Muriel teyzeleri onlarn ok eker yemelerini istemiyordu. nk dii faturalarn deye-cek olan oydu. '

48

31 Ekim 1976, Pazar

NATE

Nate her eyden nce ellerini ykyor. Elizabeth son gnlerde bu yulaf ezmeli sabunu yeliyor. Kaba, hain bir ey var bu sabunda; skolara zg, pimanlk dolu. Elizabeth bir zamanlar sandal aac, tarn, misk kokulu sabunlara, Arap kokularna merak sarmt. O zamanlar egzotik adlar olan losyonlarla birlikte arada srada bir ie de parfm alrd. Bu losyonlar Nate'e srmek iin almyordu. Kulaklarnn arkasna parfm srdnde de bunu Nate iin yapmad akt. Oysa Nate Elizabeth'in kendisi iin parfm srnd gnleri anmsayabiliyordu, .hem de capcanl olarak. Ama bunlar dnmek istemiyor artk; o kokular, yalnzca kendisi iin yaplan o gzel kokulu gece kelebei dansn. Niye ypratsn ki si- nirlerini? Her ey bitti, parfm ieleri bo, her ey kullanlp tkendi.

te bu yzden imdi yulaf ezmeli sabun kullanyorlar. Bu da atlak deriyi, kzarm elleri dndryor insana. El-

. lere srmek iin de gliserinle glsuyu karmndan baka, daha hayal okayc bir ey yok.

Nate .bu glsuyu-gliserin karmndan ellerine sryor. Genellikle Elizabeth'in kozmetikleririe el srmez, ancak imdi olduu gibi elleri atlaynca kullanr bunlar. Ellerinden boyay ve poliretan karmak iin kulland Varsol yol ayor bu atlaklara. Ama, ne yaparsa yapsn, her trnan dibinde yarm ay biimi esmer bir izgi kalyor hep. Nate kendini hibir zaman btnyle kurtaramaz boya kokusundan. Bir zamanlar bu kokuyu severdi. Bu koku ona Sen varsn der gibiydi. Kadn, yasalarn, hakszlklarn soyutluundan uzakt bu koku; duyumsal deerlerden uzak olmas iin mahsus kupkuru hale getirilmi bir dilin -hukuk dilinin-- cilvelerinden

49

uzakt. Fiziksel nesnelerin sihirli bir gc olduunu dnr, politikann ya da hukukun giderek solan gcnden stn, gizemli bir aura'nn varlna inanrlard o gnlerde. Nate nc uygulama ylnn sonunda avukatl brakmt. Erdemli bir tutum edin. By, geli. Dei. Kendi gizilgcn kavra.

Elizabeth onun bu tutumunu onaylamt, nk bu Mu- riel Teyzesini fkeden kudurtacak trden bir eydi. Hatta Nate'e, o ie balayncaya kadar, kendi kazand parayla geinmelerini nermiti. Bylece kendisinin hi de Muriel Teyze gibi biri olmadn kantlamak ister gibiydi. Ama zaman geip de Nate hibir baar gsteremeyince, Elizabeth giderek daha az destekler olmutu onu. Oturduklar ev gerekte onlara ok kk geliyordu. nc katta kiraclar, bodrum katnda ise Nate'in atelyesi vard. Szde bu ev geici olacakt. Elizabeth bunu Nate'e anmsatmt. Sonra anmsatmaktan da.vazgemiti.

Bir bakma Elizabeth de kabahatliydi. Benliinin yars, duyarl, gten dm bir sanat istiyordu; br yarsysa gl, kavgac, saldrgan bir avukat. Evlendii avukatt, sonra onu pek basmakalp bulmaya balamt. yi ama, Nate ne yap snd yani?

Kimi vakit Nate kendisini bir topak camc m.cununa benzetiyor. Kendini ekip kurtaramad kadnn amansz istekleri, kat beenmezlikleri onu belli bir kalba dkm sanki. Grev duygusuyla ailesini elinden geldiince mutlu etmeye abalyor. Baarszlnn nedeni yaradltan zayfl ya da iradesizlii deil, kadnlarn isteklerinin umutsuzca blnm olmas. stelik bir tek kadn da yok, sryle kadn var.

Annesi, avukatl brakp oyuncak yapmak istediini duyunca, "Oyuncak m?" demiti. "Yararl bir ey mi bu sence?" Bunun anlam uydu: Btn dnyada insanlarikence grr, hapse atlr, ldrlrken sen oyuncak yapyorsun! Annesi onun haksz yere sulananlar savunan esasl bir avukat olmasn istiyordu. Adams, Prewitt and Stein'de uramak zorun-

50

da kald insanlarn byk ounluunun gerekte hakl olarak sulanm kiiler olduunu ona nasl syleyebilirdi- ki. Sylese bile, annesi, "Bu yalnzca bir altrma" derdi. "Gerek savaa hazrlanman iin katlanman gereken bir raklk dnemi."

The Amnesty International'n kard gazete hala her ay Nate'e geliyor. Annesinin nshas. Annesi kibarca yazlm protesto mektuplarnn nereye gnderilmesi gerektiini gstermek iin belli yerlere yldz iaretleri kondurmu. Analarnn gzleri nnde ikence gren ocuklar. Kaybolan, aylarca sonra trnaklar sklm, derileri yanklarla, berelerle dolu, kafataslar ezilmi olarak ortaya kan, yol kysna atlvermi oullar. Rutubetli hcrelerde bbrek hastalklarndan len yal adamlar. Soyyet akl hastanelerine tklm bilim adamlar. "Kaarken" vurulan ya da dvle dvle ldrlen Gney Afrikal siyahlar. Annesi mutfann duvarna bir dnya haritas asm, tabaklar kurularken btn qunlar dnebiliyor. Haritann zerine kk yldzlar yaptryor, hani retmenin yaz dersinde ikinci gelene balad trden kimz yldzcklar. Bu masum ilkokul yldzlarnn her biri yeni haber alnan ikence ya da toplu kym olaylarn iaret ediyor; dnya imdi bir yldz sisiyle kapl, takmyldzlar birbirini kovalyor.

Yine de, annesi kendince savayor. Gzpek bir astronom o, yeni ktlklerin haritasn karyor, kendi yazdklarn -terbiyelice yazlm, dzgnce daktilo edilmi mektuplarn- gn gnne postalyor. Yaptklarnn ne kadar yararsz olduundan haberi bile yok. Nate'in bildii kadaryla, annesi bu mektuplar gerekirse Mars'a bile gnderebilii. Annesi onu Tanr'nn insanlarn iindeki iyilik olduuna inanacak biimde yetitirdi. Savamann yolu Tanr'ya inanmaktr. Nate annesinin gnderdii gazeteleri o kadar ac verici buluy.or ki,

51

artk okuyamyor. Gazeteler gelir gelmez onlar p sepetine atyor, sonra bodruma inip keskiyle, ekile almaya koyuluyor. yle dnerek kendisini avutuyor: Yapt oyuncaklar ikence grm ocl;lklann oynayaca oyuncaklar olacak; elbet oynayabilirlerse. Her ocuk bu oyuncaklardan edinmeli. Baz ocuklrn oyunca yok diye btn oyuncaklar ortadan kaldrmak bu sorunun aresi deil. Nate'in yapt oyuncaklar olmasa, elbet uruna savalacak bir ey de olmaz. Onun iin, brakyor, saygdeer annesi mektuplarn yazsn. O ise oyuncak yapaak.

Bu gece sallanan oyuncak atlan bitirecek. Beini de. Nate bunlar beer beer yapmay daha kolay buluyor. Dn atla- . rn iine kum doldurdu. Bugn gzlerini boyuyor. Yuvarlak gzler bunlar, ifadesiz; bakalarnn keyif iin zerine bindikleri yaratklarn gzleri. Nate atlarn byle grnmesini istememiti aslnda. Neeli olsunlar istemiti. Ne var ki, son zamanlarda yapt oyuncaklarn hepsi bo bo bakyor, onu gremiyorlarm gibi.

Nate evinin bodrumunda elle yaplm oyuncaklar rettiini artk hi kimseye sylemiyor. Oyuncak iiyle urayorum demekle yetiniyor. Kulbe endstrisi artk karizmatik, hatta sevimli bir ey saylmadndan deil. Nate bu tr endstriyi hibir zaman karizmatik ya da sevimli bulmamt zaten. Yalnz, bu ii iyi yapabileceini biliyor, hepsi bu. Bir ii iyi yapabilmek. stedii yalnzca bu ite. imdi bu ii yeterin.ce iyi yapabiliyor. Aylk bir bilanosu var. Gerekli malzemeleri aldktan, dkkanlarn payn kardktan sonra kalan para, ipotein yarsn demesine ve marketten teberi, sigara, iki almasna yetiyor. Elizabeth ona para vermiyor. Can nasl isterse yle davranyor.

Nate tra olmaya balyor. Boynunu sabunluyor, niyeti sadece sakaln dzeltmek. Boynunu sakaldan kurtarmak, enesinin altndaki kllar kesmek istiyor. Ama bir de bakyor ki ustura yukar doru kayyor, imenlikte dnp duran bir '

52

im bime makinesi g{bi sakalnn kylarnda halkalar iziyor. Nate asl niyetinin sakal yok etmek olduu:u anlayana kadar sakaln yans gitti bile. Kaln, koyu renk kllarn ardndan yz meydana kyor. Be yldr grmemiti bu yz. Solgun, kan damlacklaryla dolu, ortaya kmaktan honutsuz, rkm bir yz bu. Elleri onun baka biri olma zaman- nn geldiine karar verdi ..

Nate yzn ykyor. After-shave'i yok. After-shave kullanmayal o kadar uzun zaman oldu ki. Yeni imi biilmi derisine Elizabeth'in gliserin--,glsuyu karmndan srp ovuturuyor. Banyodaki aynadan ona bakan yz daha kolay incine- . bilir bir yz ama, ayn zamanda daha gen ve daha acmasz . . ene imdi ak seik grnyor. Yzn krkl bilgeliiyse yok olmu. enesini ovuturan bir adam baka eydir, sakaln ovuturan bir adam bambaka bir ey.

Evden kmadan nce odasna gidip yaz masasnn zerindeki bozuk para ynn kartryor. Arad on sentlik-1er. Sonra oraplarn deitiriyor. Ho, bu akam. oraplarn karacaa benzemiyor ya. Ama yine de belli olmaz. Ayaklar beyaz, aa kk. gibi; srdrmek zorunda olduklar bodrum yaam yznden baparmaklarnn trnaklar kurunimsi sar. Nate bir an ayaklarn esmerlemi, gneten yanm, ko! arken gryor; kumda, gnein stt kayalarda. Buradan ok uzakta.

53

31 Ekim 1976, Pazar

LESJE

Lesje ile William cribbage denen iskambil oyununu oynuyorlar. Bir oyun masasnn bana oturmular. Birlikte olduklar vakit yemeklerini de bu masada yerler. Masa salon penceresinin nnde; tam kardaki apartmann salon penceresine ba.kyor, yani soluk kesici bir grnm var. Kar apartmann penceresi aydnlk, nk hava iyiden iyiye karard. Pencerenin ardnda iki kii oturmu, Lesje'nn spagetti olduunu tahmin ettii bir ey yiyorlar. Lesje aadaki sokaklarn olaylarla dolu olduunu dnyor. Burada oturmak istemesinin nedeni de bu zaten. Kavak noktasnda, olaylarn gbeinde. nk her ey olay saylabilir burada. "Her ey" .ve "saylabilir" szckleri, her eye karn, hala soyutluklarn koruyorc lar. Lesje bunlarn anlamn hala tam anlam deil.

Lesje, Woolworth's maazasndan ald balkaba biimi kat feneri pencerenin i tarafna yaptrm. Geen yl tuhaf klklara girmi ,bir alay ocuun geleceini umarak bir miktar bonbon almt, ama kimse gelmemiti. Anlalan, bu apartmann on drdnc katna hibir ocuk giremiyor. Burada oturanlar -Lesje bunlar ancak . asansrde grebiliyorgen insanlar, ou bekar ya da ocuksuz.

Kendisi de sokaklara kp komak, olup biteni seyretmek istiyordu. Ama William iskambil oynamalarn nermiti. Bu oyun kafasn dinlendiriyormu.

William, "On be iki, on be drt, on be alt ve bir ift, eder sekiz kart" diyor. Elindeki krdan oynatyor. Lesje'mn elinde yalnz bir ift as var. Bunlar da kendisi koymutu buraya. Lesje kartlar kartrp kesiyor, William datyor. William kartlarn eline alyor, dudaklar bzlyor, ne yapacan dnrken kalar atlyor.

54

Lesje'mi eli o kadar kt ki, pek seenei yok. Brakyor kendini. Gece aydnlnda dev ama otobur guanadon'larn ezi_p getii bir patikada yrdn varsayyor. Dev hayvanlarn parmakl arka ayaklarnn izlerini amurda grebiliyor. Aalar seyrekleinceye kadar onlarn izlerini sryor. Ve orada, ta uzakta gl grnyor. Gmi yzeyi, urada burada ylan kafas gibi bir kafayla, suya dalmakta olan bir srtla yarlm. Lesje ne kadar ayrcalkl olduunu dnyor. Grdklerine bakalarm nasl inandracak?

(Gl, kukusuz, Gladys Gl; Sir Arthur Conan Doyle'un Yitik Dnya adl kitabnn 202'nci sayfasndaki bari-

. tada ak seik gsterilmi. Lesje bu kitab daha on yandayken okudu. Okul kitaplndaki Jeoloji blmnde bulmutu onu. O srada kendisi de talarla, kayalarla ilgili bir proje hazrlamaktayd. Dinozorlardan nce en sevdii konu kayalard. Okuldaki arkadalar o sralar Trixie Belden, Nancy Drew, Kahya Kadn Cherry Ames'i okuyorlard. Lesje bu yklere pek ilgi duymuyordu. Bir kural olarak, gerek olayla. ra dayanmayan ykleri sevmiyordu. Ama Yitik Dnya bakayd. Gney Amerika' da bir plato bulmulard. Yukar Jura zamanndan kalma canl trleri orada daha baka, daha ada canllarla birlikte yayordu. Lesje fosillere kar tutkusunun mu, yoksa bu kitabn m nde geldiini bilemiyordu. Kitabn nde geldiini dnyordu, keifleri yapanlarn tm erkek olsa bile. Az kalaalk, iddiac Profesr Challenger'a, hatta gen gazeteciye ya da keskin atc ngiliz lorduna deil, tekine -kuru, kukucu, sska Profesr Summerlee'ye- ak olmutu. Kimbilir ka kez, profesrn clz eli Lesje'mn eli-

. nin iinde, u gln kysnda durup bir Plesiosaurus'u izlemilerdi.

Bu kitap hala Lesje'da duruyor. Onu tam anlamyla alm saylmaz. Yalnz, kitapla gidip yenilemeyi defalarca unuttuu bir gerek. Sonunda ktphanecinin ineleyici sz-

55

leri karsnda o kadar utand ki, yalan syledi. "Kitab yitirdim" dedi. (Yitik Dnya yitmiti. )

Gl ay aydnlnda ldyor. Ta uzakta, bir slkta gizemli, beyaz bir ey rpnyor.

Williamyine krdanyla oynuyor. Lesje dikkat etmiyor. William ondan en az yirmi puan ileride. William, "Sra sende" diyor. Yanaklar memnunluktan pespembe.

Lesje, "On be iki" diyor. William, "kinci yenilgin" diyerek onu avutuyor. Telefon alyor. Lesj e yerinden sryor, karo valesi elin

den yere duyor. "Sen bakar msn, William?" diyor. Arayann yine yanl-numara-adam olduundan kukulanyor. u anda tekdze bir seranat dinleyecek bir ruh hali iinde deil.

William, akn akn, "Telefon sana" diyor.

Lesje geri dnnce de, "Kimdi arayan?" diye soruyor. Lesje, "Elizabeth'in kocas" diye yantlyor. "Kim dedin, kim?" Lesje, "Evet, ta kendisi" diyor, "Elizabeth'in kocas.

Onunla geen ylki Noel toplantsnda tanmtn. Elizabeth'i anm_syorsun, deil mi? Hani u heykel gibi kadn? Ha-ni . . . "

William, "A, evet" diyor. Willim kendi kann grmeye bile dayanamaz. Onun iin, Chris'in yksn dinlemeye hi gnl yok.

"Ne istiyormu?" Lesje, "Emin deilim" diyor.

56

31 Ekim 1976, Pazar

NATE

Nate kouyor. Bisikleti karanlkta, bir bahe banknn yannda, arkada bir yerde duruyor. Hava serin, Nate'iri yeni imi biilmi yznde tuhaf duygular uyandryor.

Nate ii kolayndan alarak, keyfi iin kouyor. Sokak lambalarnn nda kuruni grnen solmaya yz tutmu imenlerin, reriklerini zar zor grebildii ama tahmin edebildii - turuncu, sar, kahverengi - kuru yapraklarn zerinden geiyor. Bu yapraklar yeil p torbalarnn iine dolduruyor, kamyona ykleyip gtryorlar imdi. Bir zamanlar b.unlar trmkla ynlar halinde toplayp sokaklarda yakarlard. Yaprak kmelerinin ortasndan tatlms ince bir duman tterdi, Nate, bir bombardman ua gibi sesler kararak sokakta baka ocuklarla birlikte koar, sonra engelli kouda engel atlar gibi bir. srayta yaprak kmelerinin stnden atlard. Bu yasakt ama nemi yoktu, yapraklar ancak iin iin yanyordu. Adamlar trmklarn sallayarak gzda verir, onlar oradan sepetlerlerdi.

Kiminle kouyordu acaba? Yirmi ya da yirmi be yl nce? Bobby, Tom ya da baka biriyle. Hepsi gitti, yzleri silindi, yok oldu. lerinden gen yata lenler oldu. Bu yzden Nate onlar zlemle anyor imdi. Onlar artk yalnz Nate'in anlarnda kald. imdi yasn tuttuu ie kendisi; deri dizlikleri, kaytanlar, boyuna aa den o kahrolas yn oraplaryla, zerinde buzlarn boncukland, dman bombala- maktan srlsklam olmu tek parmakl yn eldivenleriyle,

st dudana doru akan burnuyla koup duran kendisi. Daha sonralar komak artk saltk elerice olmaktan k

mt. Lisede ksa mesafe kousunda koarken anmsyor kendini. Bayrak yarnda da nc adamd; elindeki sopa dina-

. 57

mitmi de patlamadan nce onu bakasna devretmesi gerekliymi gibi koard. O zamanlar futbol oynayamayacak kadar sskayd, ama koabiliyordu. Hibir zaman hibir ey kazanmamlard, yalnz bir kez ikinci olmulard. . Okul yllnda ona Bay Temiz diye ad takmlard. Annesi bunun bir iltifat olduunu dnyordu.

Hukuk fakltesindeyken de buraya, Queen's Park'taki bu yu.murta biimi yola gelirdi. Queens's Park. O akalar, grd yamurluklu, anorakl iftleri, iinde yalnzca biraz merak, biraz da utan uyandran o rasgele kesimeleri anmsatyor bu ad. Srtnn su koyu.vermeye balamas da o sralardayd. Bu yzden, Elizabeth'i tandktan ksa sre sonra komay brakmt. Doktor, boyunu kastederek, "Evrimsel bir hata" demiti. "Erkeklerin bymesi 1.50 metrede durmalyd. imdiyse hepsinin dengesi bozuk." Doktor Nate'e sa b acann sol bacandan birazck ksa olduunu da sylemiti. Uzun boylu erkeklerde olduka sk grlen bir eymi bu. Fark yok etmek iin ortopedik ayakkab giymeliymi. Bu bir bilgi paras olarak kald ve Nate bu konuda hibir ey yapmad. Szde salkl grnenler, takma dililr, cam gzller, iirme lastik memeliler, ortopedik ayakkab giyenler silsilesine katlmay reddediyordu. Daha deil, daha deil. Zorunlu kalmadka yapmayacakt bunu.

Nate trafie kar, saat yelkovan ynnde kouyor. Kardan bayku gzl otomobiller geliyor, sonra kopkoyu. ve kaygan, geip gidiyorlar. Arkasnda Parlamento binalar ykseli, yor; gdk bir eyaletin gdk, pembemtrak yrei: erisi krmz pelten ve yastk gibi ikin. Hi kuku yok, alavereli, kazanl iler dnyor orada; kimin neyi nereye kurmas, neyin yklmas gerektii, kimin kiir edecei hakknda kararlar alnyor. Nate bir zamanlar siyasete atlmay dndn tedirginlikten te bir duyguyla ve saltk bir inanszlkla anmsyor. Olaslkla da belediye seimlerine katlacakt. Tantanal bit sirkesi. naatlar durdur, insanlar kurtar. yi de

58

kimden, neden? Bir zamanlar o da evrenin adil ve balayc olmas gerektiine inanan ve bunun gereklemesine yardma hazrlananlardand. Annesinin marifetiydi b'u elbet. Bunun ne kadar olmayacak bir ey olduunu en sonunda anladnda, ne karmak bir ac duyduunl!, kendisi.ni ihanete uram saydn anmsyor. Bin dokuz yz yetmi, yurttalk haklar kaldrlmt; igalcisi, dman olmayan bir savat bu ve gazeteler alk tutuyorlard. Nate'i dehete dren keyfi tutuklamalar, gzda vermeler, onca yaamn altst olmas deildi, bunlar hi de artc bulmuyordu. Baka her yerde byle eylerin olduunu biliyordu ve egemen olan kla, kendini beenmilie karn, bu olaylarn burada da olabileceinden hibir zaman kukuya dmemiti. Onu asl artan, alk tutan gazetelerdi, gazetelerde kan yazlar, yaz ileri mdrlerine gnderilen mektuplard. Halkn sesi.

Eitlik konusundaki idealistlii ve hayal krkl imdi cann skyor. Genlii de. cann skyor. Srtna bir takm el.bise giyer, bir ey renme umuduyla kendinden yaa byk adamlarn iktidardakiler hakknda sylediklerini dinlerdi. Bunu anmsaynca, Nate yerine siniyor; bir zamanlar - o moda geerliyken - takt ak boncuklarndan kolye gibi bir eylmda.

leride, sokan sol yannda mze binas. var. Cafcafl turuncu projektrlerle aydnlatlm imdi. Bir zamanlar, mzeden kan Elizabeth'i grme umuduyla urada, kapnn nnde hrsz gibi gizlenip beklerdi. Balangta Elizabeth uzak ve szde alakgnllyd; sanki Nate onun ltfen insafl davrand yar akll bir sapkt. Bu da Nate'i oyun d brakmaya yetiyordu. Elizabeth ne yaptn tam tamna bilirmi izlenimini de veriyordu. Nate, cumartesi sabahlar Queen's Park'ta dolanp dururken, onun kuruni binann iinde bir Madonna gibi evresine dingin bir k saarak oturduunu dnrd. Oysa Elizabeth gerekte cumartesi gnleri hi a-, 1 lmazd. Nate ona doru kotuunu hayal ederdi. Elizabeth,

59

Florance Nightingale gibi,. elinde bir lamba tutarak geri geri ekilirdi. Nate bu gln dlennden Elizabeth'e hi sz etmediine memnundu imdi. Elizabeth o zaman bile glerdi ona. Evet, arkasndan glerdi, sonra da ikide bir bu konuyu aarak ona taklrd. "ikolata kutusu." te byle derdi. Lambal hanm. Mesih sa. Baltal kadn dese belki daha doru olurdu. Nate'in imdi kendisine doru ilerledii kimse ise bambaka biri.

Nate parkn tepesindeki Sava Ant'n geiyor. Gotik tepelii saylmazsa, sssz, hibir zellii olmayan granit bir kaide bu. Ne iekler tayan plak kadnlar var, ne melekler. Hatta iskeletler bile yok. Yalnzca bir iaret, bir iaret direi. br yannda GNEY AFRKA yazyor. Nate bu yazy otomobili satmadan nce, sabahlar ie giderken grrd. ten

. ayrlmadan nce yani. Hangi savat o? Nate bunun zerinde hibir zaman uzun boylu dnmemiti. Tek gerek sava Avrupa' da yer almt. Churchill kylarda savaacaklarn sylyordu; iklet ve kadn orab fiyatlar alabildiine ykselmiti ve Nate'in babas Fransa zerinde bir yerde bir gk grlemesinin iinde yitip gitmiti. Nate bundan nasl yararlandn biraz da utanla anmsyor. Kesin unu, ocuklar, babas savata ld onun. Nate yurtseverliin birka yararndan birini hfila deerli buluyor; hi anmsamad babasnn lmnn tek yarar da bu olsa gerek.

Nate gneye doru kouyor, solunda Victoria Koleji ve St. Mike's var. Hemen hemen turu tamamlamak zere. Yavalyor, imdi baldrlarndaki, gsndeki zorlanmay, kann bana hcum ettiini duyumsayabiliyor. Egzoz dumanlar ok kt. Sigaray da brakmal ve her gn komal. Her sabah altda kalkmal, yarm saat kadar komal, sigaray gnde bir pakete indirmeli. Dzgn bir gnlk program uygulamal, yumurta ve tereyana da dikkat. Daha krknda deil, dorusu, krka yakn bile saylmaz, gerekte otuz be bile deil ya. Otuz drt yanda, yoksa bu geen yl myd? Doum

60

yln anmsamakta oldum olas zorluk eker. Annesi de yle . .Sanki bir sre nce ikisi gizli bir anlamaya girmiler, Nate gerekte hi domam gibi yapyorlar. Nathanael: Bu adn anlam Tanr Armaan. O utanmaz annesi, adnn anlamn stne basa basa aklamaktan ekinmiyor. Elizabeth'le evlenmelerinin hemen ardndan ona da Nathanael'in anlamn aklamt. Elizabeth de, daha sonra, sevimli bir tavrla, " Tanr'ya krler olsun" demiti. Sonra sonra sevimlilii giderek azalmt.

Nate daha hzl komaya balyor, bisikletini brakt glgelie doru var gcyle kouyor. Bir tur att. Eskiden iki, hatta neredeyse tur atabiliyordu. Bunu yine yapabilir. Gneli. gnlerde sadan, Ant'a varncaya dek kendi glgesini seyrederek koard eskiden. Sonra soldan dnerdi. Bayrak yar takmndayken balatt eski bir alkanlkt bu. Dokuzuncu snflara ngilizce dersi veren bir retmen olan ko, "Glgenizi gein!" derdi. Johi Buchan'n Otuz Dokuz Basamak adl yapt. Glgesi Nate'in kou hzn belirliyor. Hava bulutlu olduu zamanlarda bile Nate onun orada olduunu duyumsayabiliyor. te imdi de glge orada, onunla. Gneten ok daha donuk olan sokak lambalarnn nda tuhaf grnyor. Nate her sokak lambasn getike glge nnde uzuyor, ksalyor, baszlayor, sonra birden oalyor ve yine Nate'in nnde atlayp sramaya balyor.

Nate geceleri hi komaz, bunu pek sevmez. Komay brakp eve gitmeli artk. ocuklar az sonra eve dnm olacak, belki dnmlerdir bile. Kat torbalarn gstermek iin onu bekliyorlardr. Ama Nate komaya devam ediyor, sanki komas gerekliymi, sanki koarsa ileride kendisini bekleyen bir ey varm gibi.

61

31 Ekim 1976, Pazar

ELIZABETH

Elizabeth yumuak kanepesinde oturuyor. Yz kaselere dnk. ki bedensiz kafa arkasnda yanyor. Kaseler am tahtasndan bfenin zerinde. Bunlar onun kendi kaseleri deil. Kendi kaselerini kullanmalarna asla izin vermez. Mutfaktan getirilmi kase bunlar. Bir pyrex tencere, beyaz porselenden bir kartrma kab, bir de paslanmaz elikten baka bir kartrma kab.

Kaselerin ikisinin iinde ocuklarn leden sonra yapt paketler var. Buruuk turuncu ve siyah kat peetelerden yaplm paketikler. Kadn zerini cad ve kedi desenleri sslyor. Paketler tepelerinden bir sicimle balanm. Kzlar kurdele istediler ama yoktu. Her pakette bonbon, bir kutu da kuru zm var. Kzlar ondan her zamanki gibi zerinde balkabandanyzler olan zencefilli kurabiyeler yapmasn istediler, ama Elizabeth bu yl buna vakti olmadn syledi. Kt bir zrd bu. Kzlar annelerinin orada, yatanda uzanarak ne kadar zaman harcadn biliyorlar elbet.

nc kase, elikten olan, bozuk para dolu. Bu paralar u son gnlerde ocuklarn yanlarnda tadklar UNICEF kutularna atlacak. ocuklar kurtarn. Her zamanki gibi, kurtarma iini yapmaya yetikinler ocuklar zorluyor, nk kendilerinin bunu yapmaktan ne kadar aciz olduklarn biliyorlar.

Az sonra sokak kaps alacak, Elizabeth gidip kapy aacak. Gelen bir peri, bir Yarasa Adam, bir eytan ya da bir hayvan olacak. Komularn ocuklar bunlar, kendi ocuklarnn arkadalar. Kendi istedikleri ya da ana babalarnn onlar zorlad klklara brnmler. Elizabeth onlara glmseyecek, hayranln belirtecek ve kaselerde.n bir eyler alp vere-

62

cek. ocuklar da ekip gidecekler. Elizabeth arkalarndan kapy kapatacak, sonra yine oturup kapnn yeniden almasn bekleyecek. Bu arada kendi ocuklar da komularn kaplarnda ayn eyleri yapyor, evlerin n bahelerindeki patikalarda, imenliklerde dolayor olacaklar. Elizabeth gibi yeni gelenlere ot, talyanlarla Portekizlilere prsm domates fideleri, solmu kozmos iekleri verecelder. Oysa bu semtlere u son gnlere kadar yabanc gzyle baklyordu.

Elizabeth'in ocuklar pencerelerin nndeki turuncu klarn ekimine kaplm, yryorlar, kouyorlar. Elizabeth o gece, daha ge saatte, onlar uyuduktan sonra gidip topladklar apula bakacak, elmalarn iinde jilet var m yok mu, ekerler zehirli mi deil mi yoklayaclk. Her ne kadar ocuklarnn neesi Elizabeth'i neelendiremiyorsa da, onlar iin hala korktuu bir gerek. Dnyann ocuklarla ilgili niyetlerine gveni yok. Nate eskiden onun bu kayglarna gler, bunlar senin takntlarn derdi. Elizabeth ocuklar yrmeyi renirken sivri masa kelerinden, ak duvar prizlerinden, lamba kordonlarndan, havuzlardan, derelerden, su birikintilerinden (insan bir kar suda bile boulabilir), hareket halindeki tatlardan, demir salncaklardan, sundurma parmaklklarndan, merdivenlerden lesiye korkard. Daha sonralar ise kuku yandran acayip adamlar, yavalayan otomobiller, derin koyaklarda akan dereler korkulu ryas olmutu. Nate, "renmek zorundalar" diyordu. Ciddi bir ey olmad srece, Elizabeth'in aklndan geenler elbet deliceydi. Ama bir kez bir ey olursa, hakl olduunu bilmek ie yaramazd.

u kanepede oturup kapnn almasn bekleyen Nate olmalyd. Bu kez, kimin aldn bilmeden gidip kapy aan, eker tutan o olmalyd. Bu ii oldum olas hep Elizabeth yapmt ama, bu yl buna gc olmadn Nate bilmeliydi. Azck kafasn kullansayd; anlard.

Ne var ki Nate dardayd imdi, stelik bu kez nereye gideceini de sylememiti Elizabeth'e.

63

Bir gn Chris Elizabeth'e sylemeden kapya gelip zili almt. Tepedeki lambann , sundurmada duran Chris'in yzn aydaki kraterlere d_ntrmt.

Ne iin var senin burada? Elizabeth fkelenmiti. Chris bunu yapmamalyd, bu bir saldryd, ocuklarn odas hemen sundurmann zerindeydi, onlar iitebilirlerdi. Chris onu darya, sundurmaya ekmi, tek kelime sylemeden, n altnda yzn Elizabeth'inyzne doru emiti. Git buradan. Seni sonra ararm, ama imdi git ltfen. Biliyorsun, yapamam bunu. Bir fslt, bir pck, sus pay.

Elizabeth klar da, balkabandan fenerleri de sndrmek, kapy srglemek istiyor. Evde yokmu gibi yapabilir. Ama eker dolu kaseleri nasl aklayacak sonra? Paketleri kaldrp atsa, ocuklar arkadalarnn sorularna ne yant verecek? Sizin eve gittik ama evde kimse yoktu. Hayr, yaplacak bir ey yok.

Kapnn zili yine alyor. Elizabeth elini ekerle dolduruyor, kapya doru seirtiyor. Kaseleri merdivenin dibine koysa daha kolay olacakt. Yapacak bunu. Gelenler bir inli, bir Frankenstein Canavar, bir de san klna girmi ocuk. Elizabeth onlar tanmam gibi yapyor. Her birine birer kk paket veriyor, teneke kumbaralarna bozuk paralar atyor. ocuklar kendi aralarnda neeyle cvldayorlar, ona teekkr ediyorlar, sonra sundurmada pat pat sesler kararak kouyorlar; aslnda bu gecenin ne gecesi olduundan da, o kk, ssl bedencikleriyle gerekte neyi temil ettiklerinden de haberleri bile yok. Btn Ruhlar Gecesi bu gece. Yalnz dost ruhlarn deil, btn ruhlarn gecesi. Geri dnm ruhlar onlar, kaplarda alayan, a, yaamlarn yitirdikleri iin yas.tutan ruhlar. Siz onlara yiyecek, para veriyorsunuz, sevginizin ya da kannzn yerini tutacak herhangi bir ey veriyorsunuz. Sonra, bunun yeterli olduunu umarak, ekilip gitmelerini bekliyorsunuz.

64

iKici stM

12 Kasm 1976, Cuma

ELIZABETH

Elizabeth balk-kurunisi bir gkyznn uzants olan souk, kuruni havada, sokan kuzey yan boyunca batya doru yryor. Maazalarn vitrinlerine bakmyor, kendisinin u anda neye benzediini biliyor, baka trl grnmek gibi fantezilere de kalkmyor. Nasl grndn de, bakalarnn kendisini ya da kendilerini nasl grdklerini de bilmeye ihtiyac yok. eftali srs, elma sosu pembesi, brtlen, erik, toynaklar, ku tyleri, dudaklar, peneler . . . Btiin bunlara ihtiyac yok. Srtnda siyah bir manto var. Kaskat duruyor, br renklerin evresinde frl frl dnd koyu karanlk nokta, youn ekirdek o. Gzleri dimdik karya bakyor, omuzlar bir hizada, admlar kararl, dzgn. Asker gibi yryor.

Kendisine doru gelen gslerin, klapalarn bazlarnn zerinde hala o anmsatc eyler var: Gsteki kara kee delikten dar frlayan krmz kumatan gelincikler, ortalarndan topluineyle tutturulmu. ehitleri Anma Gn bugn. Yrein iinde kk bir topluine. Akl hastalar iin u sattklan da ne? Umut Tohumlar. Okuldayken birisi ncil'den bir blm okurken sessiz dururlar, sonra da hep birlikte ilahi . okurlard. Balar aa eilmi, arbal grnmeye zorlanarak. Neden byle yapmalar gerektiini hi bilmezlerdi. Ta uzakta, yoksa radyoda myd, silahlar vard.

Biz lenlere ballnz kalmazsa Uyumayacaz, gelincikler bitse bile Flander krlarnda.

67

Bir Kanadal yazmt bu iiri. Biz lleriz: Hastalkl bir ulus. Okulda, ezberlemek hala modayken, bu iiri ezberle mek zorundaydlar. Bir kez yksek sesle iiri okumas iin onu semilerdi. Elizabeth ezberlemekte ustayd. Buna iirden anlamak derlerdi o zamanlar. Gerekten de okuldan ay" rlmadan nce iirden anlard.

Elizabeth kumatan yaplm bir gelincik satn ald ama yakasna takmad. Gelincik imdi cebinde, baparma toplu,' inenin zerinde duruyor.

Elizabeth bu yryn, kentin bu kesimindeki herhan gi bir yryn kendisini alabildiine heyecanlandrd. gnleri anmsayabiliy()r. Eski vitrinlerin, yalnzca gvenlik sunan eski vaatlerin yerini yalnzca cinsellii artran, cine sellik vaat eden u vitrinler ald imdi. Tvitler. Ne zaman oldu bu, ne zaman tehlikeli olmaya balad her ey? Son on yl iind.e salam ynl takmlar, zgrlk earplar yok oldu, yerlerini 'egzotik nesnelere braktlar. Hindistan'dan gelme uzun etekli elbiseler, saten amarlar, oltann ucundaki balk gibi mem