Embed Size (px)
Citation preview
Marloes Schimmer 0782756
Anita Groen 0782737
Anne v.d. Velden 0779542
2
Inhoudsopgave blz. 2
Voorwoord blz. 3
Geschiedenis straten; blz. 4
-Eric Kropstraat blz. 5
-Louis Pregerkade blz. 8
-Helmersstraat blz. 11
-Eva Cohen-Hartog kade blz. 15
-Levi Vorstkade blz. 17
-Loods 24 blz. 19
Het verhaal van Anne Frank blz. 22
Opdrachten straten; blz. 29
-Eric Kropstraat blz. 30
-Louis Pregerkade blz. 31
-Helmersstraat blz. 32
-Eva Cohen-Hartog kade blz. 36
-Levi Vorstkade blz. 37
-Loods 24 blz. 38
Opdracht Verhaal Anne Frank blz. 40
Informatie vooraf in de klas blz. 41
Excursieboekje blz. 42
Nawoord blz. 54
Bijlage 1: Artikel over Levi Vorst blz. 55
Bronnenlijst blz. 58
3
Voorwoord
Tijdens het bezoek aan Westerbork zijn wij met veel plezier over het terrein en in het
museum rondgeleid. Voor ons werd duidelijk dat wij, buiten de algehele geschiedenis,
bijzonder geïnteresseerd waren in de Tweede Wereldoorlog.
Wij vinden het leuk om, nu buiten erfgoededucatie een ander geschiedenisgebied te
verkennen.
De Tweede Wereldoorlog is ook voor kinderen vaak een interessant onderwerp, wij hebben
dan ook veel plezier gehad aan het bedenken van de opdrachten.
Marloes, Anita en Anne
4
Geschiedenis straten
5
De Eric Kropstraat
6
Frederic Jean Krop
Levensloop
De Eric Kropstraat is vernoemd naar Frédéric(Eric) Jean Krop. Hij was de zoon van een
bekende Rotterdamse predikant en een Franse moeder. Hij is geboren op 20 mei 1916 te
Rotterdam en had vier broers, die eveneens predikanten werden. Hij is gestorven 10 april
1977 te Rotterdam.
Eric begon zijn schoolloopbaan op het Marnix Gymnasium te Rotterdam. Hij vervolgde zijn
studie in Leiden waar hij rechten studeerde. In 1940 werd hij meester in de rechten en
begon zijn carrière bij de Economische Voorlichtingsdienst. Eric Krop was actief in het verzet
tegen de bezetter. Tot zijn grote ergernis werd dit verzet in Nederland illegaliteit genoemd.
In 1941, een jaar na hij zijn carrière was gestart, werd hij gearresteerd op grond van
verspreiding van afbeeldingen van de Koningin. Datzelfde jaar werd hij nog vrijgelaten
waarna hij aan de slag ging als advocaat en procureur.
.
In opspraak
Bij een bijeenkomst in de eerste Pijnackerstraat, over het coördineren van de hulp aan Joden
en de vorming van vechtploegen, werd door de Nederlandse politie een inval gedaan. De
inval was niet bepaald zachtzinnig, drie van de aanwezigen vonden de dood. Eric werd
zwaargewond afgevoerd naar het ziekenhuis. Na zijn herstel verbleef hij in verschillende
concentratiekampen; Vught, Scheveningen en Dachau. In dat laatste concentratiekamp
verbleef hij tot de bevrijding in 1945.
Een list
Eric was een slim man, door zich voor te doen als Fransman slaagde hij erin als één van de
eerste concentratie-kampgevangenen naar Nederland terug te keren. Een list waar hij trots
op was en later met veel genoegen over vertelde.
7
Carrière
Eric Krop was een veelzijdig en intellectueel man, hij was sociaal gedreven, een begaafd
econoom, jurist en bestuurder. Hij beklede vele bestuursfuncties o.a. bij de Europese
Beweging, De Expogé(vereniging van de ex-politieke gevangenen in tijdens de bezetting) en
de Vereniging van facultatieve lijkverbranding.
Verzoening
Al snel na de oorlog zette hij zich in voor de verzoening met Duitsland. Dit alles onder het
motto “zwijgen, maar vergeten doen we niet”.
Hij had een positieve kijk op het beoordelen van mensen, men moest niet zozeer letten op
de verschillen in politieke overtuiging of levensbeschouwing, maar moest kijken naar de
bereidheid je in te zetten voor de ander. Hij zette zich in voor de culturele betrekkingen met
Belgisch- en Frans Vlaanderen.
Hij was actief in wijkraden, als adviseur was hij betrokken bij de Doelen, de haven en
industrieterreinen de Botlek en Europoort. Hij was opzoek naar een evenwicht tussen
werkgelegenheid en milieubescherming.
Eric Krop was voorzitter van het hoofdbestuur van het genootschap Nederland – Israel waar
hij zich inzette voor de staat en het volk van Israel. Ook was hij voorzitter van het comite
Ereschuld aan omgekomen Joodse stadsgenoten.
Eerbetoon
Voor zijn interesse in Vlaanderen kreeg hij de Erepenning voor het bevorderen van de
Nederlandse taal
8
.
De Louis Pregerkade
9
Levensloop
Levi ( Louis) Preger werd op 21 december 1894 op het Alkemadeplein in het hart van
Rotterdam geboren. Hij trouwde op 6 augustus 1919 in Den Haag met Sara Swaan.
Ze kregen vijf kinderen: Annie ( 1920), Jonathan ( 1921), Herman ( 1924), Helena (1927) en
Jacques (1929).Ze woonden in Rotterdam, eerst op de Boompjes en vervolgens in de Gerrit
Jan Mulderstraat 89a. Louis Preger is overleden op 29 juli 1964 in Israël en heeft daar ook
zijn laatste rustplaats gevonden
Carrière
Louis Preger was hoofdonderwijzer bij het openbaar onderwijs in Rotterdam. Tot de grote
vakantie van 1942 mochten Joodse kinderen nog alle typen van school bezoeken. Daarna
werd door de Duitsers aan Joodse kinderen de toegang tot de openbare school ontzegd
Door de Joodse Raad werden toen, met medewerking van het Rotterdams gemeente-
bestuur, op korte termijn de nodige Joodse onderwijsinstellingen in het leven geroepen.
In het door de gemeente Rotterdam hiervoor beschikbare gestelde schoolgebouw aan de
Molenwaterweg werden twee lagere scholen ondergebracht: A227 en A 229 onder leiding
van
Mej. L Isaacs en Louis Preger.
Naast zijn onderwijzersschap was Louis Preger leider van de Rotterdamse jeugdvereniging
Mikwei Jisroeil, bestuurslid en lid van diverse Joodse verenigingen. Hij was actief bij de
drankmisbruikbestrijding in Rotterdam. Hij behoorde tot de Internationale Orde van de
Goede Tempelieren.
Een functie in de kerkenraad heeft hij tot aan dood vervuld.
Voor de Rotterdamse Marktkooplieden Bond was hij van 1918 tot 1941 redacteur van het
orgaan “De Marktkoopman”.
10
Onderduiken
Toen in de Joodse gemeenschap in 1941 het onderwerp “onderduiken” fluisterend
besproken werd, had Louis Preger een volkomen persoonlijk idee over onderduiken. Hij was
er van overtuigd dat niemand vrijwillig naar het Oosten zou moeten vertrekken. En bij het
onderduiken moest vooral op verraad gerekend worden. Het gevolg hiervan was dat hij
wilde dat elk lid van zijn gezin apart moest onderduiken, zonder enig contact met de rest van
de familie. Wel was het zo dat mogelijk door die instructie vier van de vijf kinderen Preger
het overleefd hebben. Dit in directe tegenstelling met de statistiek van het Nederlandse
Jodendom, waar 80% van overleden is.
Slot
Louis Preger was een sociaaldenkend mens en heeft alles in zijn leven daar op gericht.
Tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog geloofde hij stellig dat één der grootste
problemen van de Nederlandse jeugd de alcohol en verdovende middelen zou worden.
Hij stond bekend om zijn werkkracht, zijn humor, zijn opgewektheid en zijn oprechtheid.
11
Helmersstraat
12
Inleiding Helmersstraat
Op de Kop van Zuid kreeg op 5 november 1993 een aantal straten in de woonwijk tussen de
Spoorweg- en de Binnenhaven namen die verwijzen naar het joods verleden van de stad.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog moesten de Rotterdamse joden zich hier in Loods 24
melden, waarna ze via Kamp Westerbork in Drenthe werden afgevoerd naar de
vernietigingskampen van de nazi's. Op de plaats waar de loods stond, werd het Plein Loods
24 aangelegd.
Eén van de straten in deze buurt heet Helmersstraat, als verwijzing naar de vooroorlogse
Helmersstraat, bij de Kruiskade, die voor de oorlog een sterk joods karakter had. Negentig
procent van alle Rotterdamse joden woonde in deze buurt.
Bij het bombardement in mei 1940 werd ook de Helmersstraat vernietigd. De straat was in
1883 genoemd naar de dichter-koopman Jan Frederik Helmers (1767-1813). De
Helmersstraat (en de nabijgelegen Ammanstraat) werd voornamelijk bevolkt door het
joodse proletariaat, dat door de economische crisis van de jaren dertig zwaar werd
getroffen.
Vlak voor de oorlog trokken veel joodse bewoners weg naar toenmalige nieuwbouwwijken
als Bergpolder en Blijdorp. De straat was befaamd om de feestviering op Koninginnedag op
31 augustus,. Tussen de huizen hing een "plafond"van vlaggen en aan het begin van de
straat bouwden bewoners een poort van takken en met joodse symbolen, zoals
davidsterren. De Helmersstraat won meerdere keren de eerste prijs in de wedstrijd voor de
mooist versierde straat.
In 1996 werden op voor joods Rotterdam belangrijke plekken plaquettes opgehangen. In
totaal kwamen er negen. Op de plaats waar de Helmersstraat liep hangt nummer 1. Op de
uiterste pilaar van de VSB-bank aan de zuidkant van het Weena is hij als blijvende
herinnering vastgeschroefd.
13
Jan Frederik Helmers (1767-1813)
Levensloop
De Nederlandse dichter en schrijver Jan Frederik Helmers werd geboren op 7 maart 1767 in
Amsterdam. In zijn gedichten uitte hij bewondering voor de Renaissance en Voltaire. Zijn
gedicht De Hollandsche Natie uit 1812 bracht hem in problemen met de Franse bezetting.
Toen de politie arriveerde om hem gevangen te nemen en over te brengen naar Parijs, kon
zijn zwager Cornelis Loots alleen maar het lichaam van de juist overleden Helmers tonen.
Ideeën
Helmers was een voorstander van verdraagzaamheid en vooruitgang. Dit bleek in 1790, toen
liet hij in een groot dichtwerk Socrates het slachtoffer worden van bijgeloof. Bovendien zag
hij de Griek als de verpersoonlijking van zijn eigen godsdienstige en wijsgerige denkbeelden
á la Voltaire.
Helmers zag in de oude republiek het waarachtige Nederland, waarvan hij de val in 1795
betreurde in een Lijkzang op het Graf van Nederland: heerszuchtigen uit de onderlaag
hebben, onder de leuze van vrijheid het Nederlandse volk misleid.
Hij blijft geloven in de Verlichting, maar verdiept zich ook meer in het nationale verleden, om
daar voor zichzelf en zijn volk troost en steun voor gedachten en gevoelens te zoeken.
Als resultaat van meer dan tien jaar studie en arbeid, verschijnt in 1812 het gedicht De
Hollandsche Natie in zes zangen. Helmers wijst in dit gedicht op het glorieuze verleden en
het roemrijke voorgeslacht. Bepaalde gebeurtenissen zijn breedvoerig berijmd, het zijn de
best leesbare onderdelen van het gedicht. Andere gebeurtenissen worden dor en
onbewogen opgesomd, met lof voor Nederlandse grootheden en vervloekingen van
buitenlanders. Zo werd het geheel een onvolledige cultuurgeschiedenis op rijm, geschreven
met meer bewondering dan begrip. Men ziet zijn gedicht meer als daad van verzet dan als
poëzie.
14
Problemen
De Franse bezetters verboden publicatie van De Hollandsche Natie. Het gedicht was in hoge
mate illegaal, en bevatte veel censuur. De politie arriveerde in februari 1813 met een
keizerlijk bevel om Helmers gevangen te nemen en te transporteren naar Parijs. De zwager
van Helmers, Loots, kon de politie slechts wijzen op het lijk van de zojuist gestorven
Helmers.
Een fragment uit De Hollandsche Natie: Rafaël
Ik zweer! ’t zal eenmaal mij gelukken
Itaalje! uw’heilgen grond te drukken,
Ik daal van de Alpen af, in uw gezegend licht;
’k Zal in uw landouwen
ô Tiber! de eeuwge Stad aanschouwen,
Op zeven heuvelen gesticht.
ô Wat, wat zal mijn hart gevoelen,
Wat vuurstroom door mijne adren woelen,
Als mij, ô Rafaël! een geest, tot mij gedaald,
Door Vatikaansche hofgewelven
Zal voeren, en mij aan mij zelven
Ontscheuren, door uw gloed bestraald!
Daar zal ik, Schepper! u genieten,
Daar, waar ge uwe almagt uit deedt schieten,
Aan wezens ’t daglicht schonkt, door niemand ooit gedacht;
’k Zal in uw godlijke Idëalen
Mij daar verliezen, mij verdwalen,
Verplettrend door uw scheppingskracht.
Laat, God der kunsten! laat mij hooren,
Uit welke stof Hij is geboren,
Dat wezen, dat zoo verre elk sterfling overtrof?
’t Was uit geen nietig slijk der aarde,
Dat Gij, ô Godt! uw’ liefling baarde;
’t Was zuiver ether, godenstof.
Verering
Het nageslacht eert Helmers meer om zijn moed en hoge opvatting van het dichterschap,
dan om zijn dichterlijke kwaliteiten. Hij inspireerde het nageslacht met zijn gedichten: de
vierde zang van De Hollandsche Natie bevat bijvoorbeeld de kern van Tollens’ overwintering
op Nova Zembla.
Amsterdam eerde hem met een aantal straatnamen, namelijk de Eerste, Tweede en Derde
Helmersstraat. Ook Rotterdam eerde hem met een straatnaam, namelijk de Helmersstraat.
15
Eva Cohen-Hartogkade
16
Geschiedenis
Eva Cohen is geboren op 11 november 1889 in Oss en overleden op 17 oktober 1979 te
Amersfoort, was voor 1940 zeer actief in de Joodsche Vrouwenraad, later in de Sociale
Commissie van de Nederlands Israëlitische Gemeente. Hier hield ze zich vooral bezig met de
belangen van de Joodse Nederlanders.
Huwelijk
Eva Hartog trouwde met Salomon Cohen (Rotterdam, 3 mei 1879-overleden 4 april 1947).
Uit dit huwelijk werden vier kinderen geboren: Hans Salomon (18-2-1914), Marianna (24-5-
1916) en Herbert Salomon (20-4-1925)
Salomon Cohen
Salomon Cohen was scheikundige. Eerst had hij een eigen laboratorium later een soort
chemisch fabriekje. Het gezin was niet religieus joods maar wel zionistisch gezind (streven
naar een eigen land voor de Joden). Zij woonden in Rotterdam aan de Oostzeedijk. Het gezin
werd (op de oudste na die in het buitenland verbleef) in de oorlog via Westerbork naar
Theresienstadt gevoerd. De ouders en de twee oudste kinderen overleefden de oorlog en
keerden na de oorlog weer terug naar Nederland. De jongste twee (Johan en Herbert)
kwamen om.
17
Levi Vorstkade
18
Levi ( Lou ) Vorst werd op 8 oktober 1903 in Amsterdam geboren. Hij was de zoon van een
diamantbewerker. Hij studeerde aan de Universiteit van Amsterdam klassieke letteren en
trouwde met Henriëtte van Gelder.
Zij was de dochter van rabbijn van Gelder in Den Haag, die later tevens opperrabbijn van
Zeeland werd. (Een rabbijn is een Joodse geleerde die een expert is op het gebied van de
Halacha, de joodse wet. Letterlijk betekent rabbijn leraar.) Ze kregen vijf kinderen; één werd
in het kamp Westerbork geboren en overleed daar. Eén van de zonen werd eveneens rabbijn
evenals weer de zoon hiervan: Jehoeda Vorst.
Deze laatste is nu rabbijn in Rotterdam. De in Rotterdam geboren zoon van Jehoeda Vorst is
naar zijn overgrootvader Levie Vorst genoemd en is nu zo’n 10 jaar oud.
Levie Vorst was van 1930 tot aan zijn deportatie naar Westerbork hoofd van de Joodse
Godsdienstschool.
Het gezin werd gedeporteerd naar het concentratiekamp Bergen Belsen. De moeder
overleed in de beruchte trein van Tröbitz, enkele dagen na door Russische soldaten bevrijd
te zijn. Levie Vorst verloor nooit, ondanks de gruwelijkheden, zijn veerkracht. Lichamelijk
gebroken kwam hij in 1945 terug naar Nederland.
Nadat hij hersteld was, zette hij zich in voor de opbouw van de Nederlands Israëlitische
gemeente in Rotterdam. Hij hertrouwde met Selly Weijel, een dochter van de banketbakker
uit de Hoogstraat in Rotterdam.
Levie Vorst was van 1946 – 1959 rabbijn en van 1959 – 1971 opperrabbijn van Joods
Rotterdam.
Samen met enkele anderen, o.a. Ad Cohen, die ook in het verzet had gezeten, werd na de
oorlog de overgebleven Joodse gemeenschap nieuw leven ingeblazen. Gestart werd met een
kantoor aan de Mathenesserlaan.
Hij hield zich bezig met het grote probleem van de Joodse oorlogspleegkinderen en o.a. het
terugkrijgen van de afgepakte eigendommen. Hij wees op het grote belang van het gezin.
Het gezin is noodzakelijk voor het doorgeven van kennis en waarden.
Levie Vorst was voorzitter van de Culturele Commissie van de Joodse gemeente in
Rotterdam. Hij stond pal voor zijn overtuigingen, maar probeerde altijd begrip op te brengen
voor de standpunten van andersdenkenden.
In 1971 werd hij officier in de Orde van Oranje Nassau. De laatste 17 jaar van zijn leven
woonde hij in Israël. Hij overleed daar op 28 juli 1987.
19
Plein Loods 24
20
De naam is ontleend aan ‘Loods 24’, een loods
die bedoeld was voor de opslag van tabak. Deze
loods bevond zich tussen de Binnenhaven en de
Spoorweghaven, op het terrein van de
Gemeentelijke Handels-inrichting. Dit was een
gesloten gebied.
In juli 1942 werden de Joden in Rotterdam opgeroepen zich te melden bij Loods 24. In het
begin was er een leeftijdsgrens van 40 jaar, en werden zieken uitgesloten. Later was dit niet
meer zo en moesten vrijwel alle Rotterdamse Joden zich bij de loods melden. Via de loods
werden ze uiteindelijk gedeporteerd naar de vernietigingskampen. Het overgrote deel heeft
de concentratiekampen niet overleefd. Hierdoor is het aantal Joden in Rotterdam sterk
uitgedund.
In 1987 is de Stichting Comité Loods 24 opgericht. Deze stichting heeft als doel de
nagedachtenis van de door de nazi’s vermoorde Joden hoog te houden. De namen van de
straten die rondom het Plein Loods 24 te vinden zijn, herinneren aan het Joodse verleden in
Rotterdam. Het monument ‘Loods 24’ staat aan de Levie Vorstkade.
Dit monument bestaat uit 5 onderdelen:
1. Een bank met inscriptie, verwijzend naar de plek waar Loods 24 heeft gestaan
2. Een verlichtingselement, bestaande uit 5 lichtmasten, door de gemeente in 1999
geplaatst.
21
3. Een witte gedenkmuur, waar een plaquette is aangebracht. Deze plaquette werd op 28 juli
2005 onthuld bij het monument Plein Loods 24 aan de Levie Vorstkade. Deze plaquette is
aangeboden door de deelgemeente Feijenoord aan de Stichting Comité Loods 24.
4. Een oplopend grasveld met halfronde zitmuur tussen de Helmersstraat en de Eric
Kropstraat. Het grasveld is een essentieel onderdeel van het monument, een plaats voor rust
en bezinning. Het terrein mag voor geen enkele andere doeleinden worden gebruikt.
5. Aan de Stieltjesstraat bevindt zich een monument, bestaande uit een stuk van Loods 24.
Deze loods werd gebruikt als een verzamel- en doorgangsplaats voor Joden uit Rotterdam en
de Zuid Hollandse eilanden. Via Westerbork werden de Joden naar Oost- Europa
gedeporteerd om daar vermoord te worden. Het grootste deel van de ca. 12.000 Joden die
in Rotterdam en omgeving woonden, werd via Loods 24 weggevoerd. Slechts enkelen
keerden terug.
22
Het verhaal van Anne Frank
23
Anne Frank
Het leven van Anne Frank
Anne Frank ( haar echte naam is Anneliese Maria Frank ) was een
joods meisje, dat op 12 juni 1929 in Duitsland geboren wordt. Ze
heeft een oudere zus Margot Frank, zij is geboren op 16 februari
1926. Op 13 maart 1933 zijn er verkiezingen in Duitsland, waarbij
de Nazi’s (de aanhangers van Hitler) veel stemmen winnen. Hitler
komt aan de macht. Haar ouders zien voor henzelf en de
kinderen geen toekomst meer in Duitsland en ze vluchten naar
Nederland in 1933. Ze groeit tot haar 11e op in Nederland. Vanaf
1940 moeten alle Nederlanders zich laten registreren en
opgeven of ze Joods zijn of niet. Wanneer je Joods bent,
betekent dit dat je een Davidster moet dragen.
Joden
Er komen steeds meer maatregelen tegen de Joden. Op 29 juni staat er in alle Nederlandse
kranten dat Hitler besloten heeft om de Joden over te brengen naar werkkampen in
Duitsland. Margot is een van de eerste die te horen krijgen dat ze naar een werkkamp moet.
Anne hoort van haar vader dat ze gaan onderduiken. Achter het bedrijfsgebouw aan de
Prinsengracht 263 staat een kleiner huis aangebouwd, dat leeg staat. Het heet het
Achterhuis en is het achterste deel van het bedrijf Opekta ( een bedrijf waar suiker voor jam
wordt gemaakt ) waar Otto Frank, de vader van Anne directeur is. Op zes juli 1942
verstoppen zij zich in dat huis. Zij zijn
niet de enige.
Onderduiken
Anne Frank en haar familie duiken
onder, samen met Hermann van
Daan, Petronella van Daan, Peter van
Daan. Zo noemt Anne ze in haar
dagboek. In het echt heten ze :
Hermann van Pels, Auguste van Pels,
Peter van Pels. Later komt er nog
iemand bij. Dat is Fritz Pfeffer. Anne
noemt hem in haar dagboek Albert Dussel. Door de week
werken er mensen in zijn bedrijf. Zij mogen niet weten dat zij
daar ondergedoken zitten.
Vier mensen weten er wel van: Miep Gies, Bep Voskuijl,
Meneer Kleiman en Meneer Kugler. Miep Gies zorgde voor
het eten door middel van voedselbonnen en de schoolboeken
voor Margot, Anne en Peter. Met die voedselbonnen kon je vlees, textiel, brood, melk, boter
en algemene dingen kopen.
De familie
Anne Frank heeft een zus, Margot Frank, die 3 jaar ouder is. Ook haar vader, Otto Frank, en
moeder Edith Frank-Hóllander duiken samen met Anne onder. De oma van Anne woont in
Aken, maar komt later ook bij hen wonen.
24
Otto Frank Hermann van Pels
Edith Frank Auguste van Pels
Margot Frank Peter van Pels
Anne Frank Fritz Pfeffer
Schuilen in het achterhuis
Ze maken gordijnen voor de ramen en ze moeten heel stil zijn, zodat de mensen die overdag
in het bedrijf werken ze niet kunnen horen Ze weten dat er zware straffen staan op het
onderduiken. Voortdurend is er angst voor ontdekking. Niemand weet hoe lang de oorlog zal
duren. Anne schrijft regelmatig in haar dagboek. Het wordt haar beste vriendin. Die noemt
ze Kitty. In Nederland zijn er duizenden Joden die willen onderduiken. Maar onderduiken is
moeilijk. Er zijn maar weinig mensen die Joden durven te helpen, want dat is strafbaar.
Joden moeten meestal ook kostgeld betalen, maar de meeste joden hebben daar niet
genoeg geld voor. Meer dan twee jaar lang zit Anne daar onder gedoken. Twee jaar waar ze
nooit naar buiten mag. De onderduikers leven met angst om ontdekt te worden. De meeste
dagen zijn echt vreselijk saai. Soms horen de onderduikers verhalen over wat er buiten
allemaal gebeurt. Miep Gies, de vrouw die er voor gezorgd had dat ze konden onderduiken,
vertelt over de jodenvervolging en over het voedsel, dat steeds schaarser en duurder wordt.
Ze horen ook dat de meeste Nederlanders steeds meer een hekel aan Hitler krijgen. Maar
bijna iedereen houdt zijn mond, want anders kun je gearresteerd of mishandeld worden.
Op 6 juli 1942 ging de familie Frank in het Achterhuis
wonen. Ze gingen dan door een grijze deur, de deur
die toegang gaf tot het Achterhuis. Later werd er een
kast voor gezet. Anne schreef daarover in haar
dagboek: 'Onze schuilplaats is nu een echte
schuilplaats geworden. Mijnheer Kugler vond het
namelijk beter om voor onze toegangsdeur een kast te
plaatsen, maar dan natuurlijk een kast die draaibaar
is'. In de kast lagen allemaal mappen, en er hing een
kaart boven. Zo leek het een gewone kast. De kamer
van Anne was best wel dicht bij de draaikast.
25
Onder kantooruren moesten ze helemaal stil zijn in het Achterhuis.
Ze mochten geen schoenen aan hebben, en ze mochten ook niks
laten vallen, anders zouden ze verraden kunnen worden. Haar
huisgenoot Peter was even oud als Anne, en Anne was verliefd op
Peter. Ze ging ook vaak naar hem toe, ook al mocht dat niet van
haar ouders. Als Anne naar Peter wou, moest ze eerst de trap op.
Als ze de trap op was gegaan, kwam ze gelijk bij de kamer van Peter.
De favoriete plek van Anne was de zolder. Daar kon ze rustig
nadenken, en ze kon daar uit het raam kijken. Anne zat er heel vaak.
Op de zolder lagen allemaal etensvoorraden.
26
Doorsnede van het Achterhuis
27
De ontdekking
Op 4 augustus 1944 kwamen plotseling 5 mannen het huis van de familie Frank binnen. Eén
van hen droeg het uniform van de Duitse politie. De andere zijn in burgerkleren.
Waarschijnlijk waren het Nederlandse nazi’s.
De mannen wisten alles. Victor Kugler moest meekomen. Ze gingen naar boven. Bij de
boekenkast trokken de mannen hun revolver. De kast werd opengemaakt en ze gingen naar
binnen. Alle onderduikers werden ontdekt.
De onderduikers mochten nog wat kleren inpakken. Daarna worden ze in een vrachtauto
naar het gebouw van de Duitse politie gebracht. Later worden ze in een kamp opgesloten.
Otto Frank is de enige die terug komt uit de kampen. Twee maanden nadat hij bij het huis is
teruggekomen, ontvangt hij bericht, dat zijn beide dochters zijn overleden.
Anne en Margot zijn naar het concentratiekamp in Bergen-Belsen gebracht. Anne heeft hier
nog een half jaar geleefd, en is in maart 1945 overleden. Ze overleed aan tyfus, net als haar
zus Margot. Hun moeder Edith zat in het kamp Auschwitz en was erg zwak en mager,
waardoor ook zij overleed.
Het dagboek
Op haar dertiende verjaardag, op 12 juni 1942, kreeg Anne
Frank haar eerste dagboek. Twee dagen later begon ze er in
te schrijven. Ze schreef over haar familie, haar vriendinnen
en over haar school. In haar dagboek schreef ze over de
dingen die haar bezighielden, haar angst, over haar
huisgenoten, haar verliefdheden, haar vriendinnen, dat haar
vader haar grote voorbeeld was, wat ze in de ogen van haar
moeder en Mevrouw van Daan fout deed tegenover haar zus,
over haar wens om journaliste of schrijver te worden en over
de oorlog.
Vervolg
De vader van Anne, Otto, was de enige die het had overleefd. Op 3 juni kwam hij weer in
Nederland aan. Hij ging direct naar het huis van Miep en Jan Gies. Hij ging bij hen wonen. Na
twee maanden ontving hij bericht dat Anne en Margot waren overleden.
Miep wilde de dagboeken aan Anne
teruggeven, maar nu ze dood was, gaf ze de
dagboeken aan Otto. Otto was ontroerd. Hij
wist niet dat Anne al haar belevenissen in het
Achterhuis zo nauwkeurig had bijgehouden en
opgeschreven. Otto typte grote stukken uit in
het Duits en stuurde dat naar zijn moeder in
Zwitserland. Hij wilde op zoek naar een
uitgever, maar de oorlog was nog zo vers, dat
er geen uitgever te vinden was. Tot er een
stukje geplaatst werd van haar dagboek in een
krant: Het Parool. Toen kwamen er uitgevers.
In de zomer van 1947 kwam het dagboek uit in een oplage van 1500 exemplaren. Hiermee
had Otto Annes wens eenmaal een schrijfster te worden in vervulling doen gaan. Al gauw
28
kwam er een vertaling in het Duits en later ook in het Engels. Nu is het boek in 55 talen
uitgebracht! Er zijn ruim 20 miljoen exemplaren van verkocht. Ook zijn er films en
toneelstukken over gemaakt. Veel straten en scholen zijn naar haar vernoemd. Anne Frank
staat symbool van de zes miljoen Joden die in de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord door
de Nazi's. Otto Frank heeft zich zijn verdere leven ingezet om Annes ideeën en idealen te
verspreiden. In 1980 is hij overleden.
De Anne Frank Stichting
De Anne Frank Stichting is op 3 mei in 1957 opgericht. Drie jaar later
werd het Anne Frank Huis geopend als museum. Jaarlijks komen er
908.000 bezoekers uit de hele wereld het Anne Frank Huis bezoeken.
Deze voormalige onderduikplek is nu een van de best bezochte
musea van Amsterdam.
29
Opdrachten straten
30
Eric Kropstraat
Aan het begin van de straat beginnen ze met de opdracht. Ze komen door middel van het
oplossen van een rekensom tot een huisnummer in de straat.
4 x 25 : 5 – 6 : 2 = 7
Als de som goed is opgelost lopen de kinderen naar het juiste adres.
Eenmaal bij het huis aangekomen vinden ze daar een bordje met een verhaal over de wijk.
Bovendien leren ze door middel van het verhaal Eric Krop kennen.
Voor je verder loopt naar de volgende straat maken de kinderen een samenvatting van het
verhaal.
(een schriftelijke verwerkingsopdracht )
31
Louis Pregerkade
Aan de hand van deze foto krijgen de kinderen uitleg over wie Louis Preger was.
Je kunt samen met de kinderen naar deze kijken en de volgende vragen stellen:
- Hoe oud denk je dat deze man is?
- Zou het een Joodse man kunnen zijn?
- Hoe kan je dit zien?
- Hoe denk je dat zijn leven eruit zag?
- Wat zou hij voor beroep hebben?
Aan de hand van de antwoorden kun je uitleggen wie hij was en kun je de vragen goed
beantwoorden.
(verbale verwerkingsopdracht)
32
Helmersstraat
De leerkracht vertelt over het bombardement aan de hand van dit verhaal met foto’s.
Helmersstraat voor het bombardement
Bombardement
Rond 04.00 uur in de ochtend van 10 mei 1940 werd het vliegveld Waalhaven in Rotterdam
door twee Duitse bommenwerpers aangevallen. Ze wierpen bommen af en schoten met
machinegeweren op gebouwen. Op het vliegveld stonden 11 gevechtsvliegtuigen klaar. Door
de bommen werden 3 vliegtuigen beschadigd, waardoor die niet meer konden opstijgen.
Acht vliegtuigen konden nog wel opstijgen, en het lukte om de Duitse vliegtuigen naar de
grond te halen. De Nederlandse vliegtuigen schoten 13 Duitse vliegtuigen neer. Om 05.15
uur begonnen de Duitsers met een nieuw bombardement. Hierbij sprongen er ook
parachutisten uit de vliegtuigen, die landden in of bij de Waalhaven. Hiermee begon de strijd
om Rotterdam.
De Nederlandse mariniers die Rotterdam verdedigden, slaagden erin om de Duitse
veroveringen ongedaan te maken. De Duitsers hadden het noordelijke deel van de
Willemsbrug bezet, maar werden ingesloten door de Nederlandse troepen.
Op de avond van de eerste oorlogsdag werd er alleen nog maar in de buurt van de
Willemsbrug gevochten. Ook op de Boompjes wonnen de Nederlandse mariniers, de
Duitsers werden uit het Maashotel verdreven. De Nederlandse militairen waren al met 7000
man, hier kwamen er nog eens 1400 bij. Nederland vocht meer terug dan de Duitsers
hadden verwacht, er kwamen nog eens 3500 man bij.
33
Op Pinksterzondag, 12 mei 1940 zijn de Duitsers met kannonen gaan schieten. Hierdoor
veroorzaakten zij branden op het Noordereiland, het Maasstation, het station Delftse Poort,
de Marinierskazerne aan het Oostplein, het Beursstation en verschillende woonhuizen.
Op maandag 13 mei 1940 deden de Duitsers opnieuw een aanval op de noordelijke kanten
van de bruggen. Ze werden meteen onder vuur genomen door Nederlandse mariniers.
Doordat Rotterdam zo goed werd verdedigd, schreef de Duitse Generaal Schmidt een
ultimatum. Hij vroeg de Nederlanders zich over te geven, en dreigde dat de Duitsers anders
op twee punten de Nieuwe Maas over zouden steken.
De Nederlanders wilden zich niet overgeven, maar wilden wel onderhandelen. Om 11.45 uur
werd er aan de Duitsers doorgegeven dat de Nederlanders wel wilden onderhandelen, met
als voorwaarde dat ze de rang van Schmidt eerst zouden horen. Om 12.15 uur hadden de
Duitsers dit antwoord in handen. Generaal Schmidt had de Duitse luchtmacht de opdracht
gegeven om het bombardement uit te stellen, vanwege de onderhandelingen.
Om 13.00 stegen de eerste Duitse vliegtuigen op vanaf de vliegvelden Bremen en Westfalen.
De vliegtuigen zouden Rotterdam niet bombarderen wanneer er vanaf het Noordereiland
rode lichtkogels werden afgevuurd.
Generaal Schmidt had ondertussen opnieuw het ultimatum geschreven, hierin vroeg hij de
Nederlanders zich over te geven. Dit had hij ondertekent en zijn rang van generaal erbij
vermeld. De Nederlanders kregen drie uur de tijd om te antwoorden, tot 16.20 uur.
Een paar minuten nadat het ultimatum weer aan de Nederlanders werd gegeven, zagen de
Duitsers hun vliegtuigen aankomen. De rode lichtkogels werden afgeschoten, wat betekende
dat de Duitsers niet moesten bombarderen. Een deel van de Duitse vliegtuigen draaiden zich
om en vielen niet aan, het grootste deel startte helaas de aanval.
34
Voor het bombardement zag de Kop van Zuid er vanuit de lucht als volgt uit:
Waar je het witte rondje ziet, was toen de Helmersstraat.
In Rotterdam zijn er erg veel gebouwen verdwenen door het bombardement. Gelukkig zijn
de mensen daarna weer begonnen met het opbouwen van de stad, waardoor het er nu zo
uitziet:
Op de plaats van het rode ballonnetje met de letter A bevindt zich nu de Helmersstraat.
35
Je ziet hier in de Helmersstraat een aantal mensen. In totaal zijn het er 20. Hoeveel mensen
hiervan zijn er Joods denk je? Kleur deze in!
Hoeveel heb je er ingekleurd?
Antwoord: 18 poppetjes, dus 90%
Vragen aan de kinderen:
- Zijn er kinderen die zelf ervaring hebben met de oorlog?
- Zijn er kinderen die een familielid hebben dat de oorlog heeft meegemaakt?
- Bedenk je eens hoe jij je zou voelen wanneer er nu oorlog uit zou breken in
Rotterdam.
36
Eva Cohen-Hartogkade
Je hebt informatie gehad over Eva Cohen en haar gezin.
1. Bedenk een reden waarom de twee jongste kinderen het niet hebben overleefd.
2. Schrijf een brief naar een van de kinderen van Eva Cohen, waarin je verteld wat je nu hebt
geleerd en wat voor gevoelens dit bij je heeft opgewekt. Stel vragen over wat je nog meer
zou willen weten over de gebeurtenissen die zij hebben meegemaakt.
37
Levi Vorstkade
- Hoe ziet de kade eruit? Wat voor gebouwen zie je hier? Zijn het kantoren of zijn het
woningen? En wat voor soort woningen zijn het?
- Aan je rechterhand zie je een haven. Hoe ziet de haven eruit? Liggen er schepen?
Wat voor schepen liggen er en zijn het er veel?
- Kijk nu naar de foto van vroeger. Noem een aantal verschillen. Kijk bijvoorbeeld naar
de haven en de gebouwen. En maak foto’s waarmee je de verschillen kunt laten zien.
In de klas worden deze foto’s opgeplakt en de verschillen duidelijk gemaakt.
- Laat een voorbijganger een foto maken van je groepje met op de achtergrond het
naambordje.
38
Vragen naar aanleiding van de informatie over Levi Vorst:
1. Hoe zag het gezin van Levi Vorst eruit? Wie overleefde het niet?
2. Naar welk kamp werd het gezin afgevoerd?
3. Waar hield Levi Vorst zich mee bezig na de terugkomst uit het concentratiekamp?
39
Loods 24
Deze opdracht doe je in de klas. Je gaat zelf een monument bedenken voor de Joden uit de
Tweede Wereldoorlog. Dit monument maak je alleen, of in tweetallen. Wanneer het
monument af is, dragen de kinderen hun gedicht of verhaal voor dat ze bij de opdracht van
Anne Frank hebben bedacht.
40
Opdracht Verhaal Anne Frank:
Schrijf een gedicht of verhaal over de oorlog. Je mag zelf kiezen waar dit over gaat,
bijvoorbeeld over het bombardement, jou beleving van een oorlog of het onderduiken zoals
Anne Frank dat deed. Dit verhaal of gedicht ga je later voordragen.
41
Informatie vooraf in de klas
De Landtong (Kop van Zuid)
In Rotterdam ligt het gebied De Landtong. De Landtong bestaat uit een aantal straten waar
een heel verhaal aan vast zit. Op 5 november 1993 kregen een aantal straten in de woonwijk
tussen de Spoorweg- en de Binnenhaven namen die verwijzen naar het joods verleden van
de stad. Het woongebied de Landtong is tijdens de Tweede Wereldoorlog het vreselijke
toneel geweest van de deportatie van vele duizenden mensen, met name Joden, richting de
Duitse vernietigingskampen.
- Laat in de klas op de kaart zien waar dit gebied ligt.
- Vertel over de geschiedenis van het gebied en hoe het er in de Tweede
Wereldoorlog uitzag. Hierbij laat je foto’s zien van het gebied uit die tijd.
De kinderen krijgen een excursiegids met de informatie die in de klas is verteld en de
achtergrondinformatie van de straatnamen. Tijdens de wandeling lezen de kinderen de
informatie en lopen ze een route door de wijk waar ze verschillende opdrachten moeten
maken.
De kinderen kunnen zo zelfstandig en in samenwerking met klasgenoten de opdrachten
uitvoeren.
42
Excursieboekje
43
Het excursieboekje
Wandeling door de Kop van Zuid
Plattegrond Kop van Zuid
44
Eric Kropstraat
Los de rekensom op, zodat je weet naar welk huisnummer je moet lopen.
4 x 25 : 5 – 6 : 2 = ____________________________________________________________
Vraag aan de juf of meester of je antwoord goed is, en loop er dan naartoe.
Door het verhaal leer je meer over Eric Krop.
Hieronder schrijf je zelf een samenvatting over dit verhaal.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
45
Louis Pregerkade
Je ziet hier een foto van Louis Preger, je krijgt hier uitleg over van de juf of meester.
Bedenk een antwoord op de volgende vragen.
Hoe oud denk je dat deze man is?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zou het een Joodse man kunnen zijn?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Hoe kan je dit zien?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Hoe denk je dat zijn leven eruit zag?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Wat zou hij voor beroep hebben?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
46
Helmersstraat
De juf of meester vertelt een verhaal over het bombardement en laat foto’s zien.
Je ziet hier in de Helmersstraat een aantal mensen. In totaal zijn het er 20. Hoeveel mensen
hiervan zijn er Joods denk je? Kleur deze in!
Hoeveel heb je er ingekleurd?
___________________________________________________________________________
Kun je uitrekenen hoeveel procent dit is van alle mensen die je ziet?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
47
Heb jij zelf (of een familielid) een oorlog mee gemaakt? Wat weet je hier van?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Bedenk eens hoe jij je zou voelen wanneer er nu oorlog uit zou breken in Rotterdam.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
48
Eva Cohen-Hartogkade
Je hebt informatie gehad over Eva Cohen en haar gezin.
1. Bedenk een reden waarom de twee jongste kinderen het niet hebben overleefd.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Schrijf een brief naar een van de kinderen van Eva Cohen, waarin je verteld wat je nu hebt
geleerd en wat voor gevoelens dit bij je heeft opgewekt. Stel vragen over wat je nog meer
zou willen weten over de gebeurtenissen die zij hebben meegemaakt.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
49
Levi Vorstkade
- Hoe ziet de kade eruit? Wat voor gebouwen zie je hier? Zijn het kantoren of zijn het
woningen? En wat voor soort woningen zijn het?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
- Aan je rechterhand zie je een haven. Hoe ziet de haven eruit? Liggen er schepen?
Wat voor schepen liggen er en zijn het er veel?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
- Kijk nu naar de foto van vroeger. Noem een aantal verschillen. Kijk bijvoorbeeld naar
de haven en de gebouwen. En maak foto’s waarmee je de verschillen kunt laten zien.
In de klas worden deze foto’s opgeplakt en de verschillen duidelijk gemaakt.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
- Laat een voorbijganger een foto maken van je groepje met op de achtergrond het
naambordje.
50
Vragen naar aanleiding van de informatie over Levi Vorst:
4. Hoe zag het gezin van Levi Vorst eruit? Wie overleefde het niet?
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
5. Naar welk kamp werd het gezin afgevoerd?
_____________________________________________________________________
6. Waar hield Levi Vorst zich mee bezig na de terugkomst uit het concentratiekamp?
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
51
Anne Frank
Schrijf een gedicht of verhaal over de oorlog. Je mag zelf kiezen waar dit over gaat,
bijvoorbeeld over het bombardement, jou beleving van een oorlog of het onderduiken zoals
Anne Frank dat deed. Dit verhaal of gedicht ga je later voordragen.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
52
Loods 24
Deze opdracht doe je in de klas. Je gaat zelf een monument bedenken voor de Joden uit de
Tweede Wereldoorlog. Dit monument maak je alleen, of in tweetallen. Wanneer het
monument af is, kun je het verhaal of gedicht van de vorige opdracht hierbij voordragen in
de klas.
53
Extra opdracht
- Als afsluiting zou er in de klas als extra opdracht een typisch Joods spel gespeeld kunnen
worden. Een spel wat de Joodse kinderen van dezelfde leeftijd thuis speelden. Joodse
kinderen zaten namelijk tijdens de WOII veel thuis en hadden uiteraard ook nog geen
computerspellen.
De dreidel, trendel of sevivon is een vier-kantig tolletje waarmee door kinderen gespeeld
wordt tijdens het Joodse Chanoeka-feest. Het spelletje werkt met een pot en een tolletje
waar vier Hebreeuwse letters opstaan. De bedoeling is zoveel mogelijk uit de pot te winnen.
54
Nawoord
We hopen dat we een leuke opdracht hebben bedacht voor Westerbork. We hebben
geprobeerd veelzijdige opdrachten te bedenken die aansluiten bij de belevingswereld van de
kinderen. We ervoor gekozen de opdrachten zo in te delen dat er veel aandacht wordt
besteedt aan inlevingsvermogen. De kinderen vragen zich steeds af hoe het er in de Tweede
Wereldoorlog aan toe gegaan zou zijn.
55
Bijlage 1: Artikel Levi Vorst
OUD-OPPERRABBIJN L. VORST, 1903-1987
BEZIELEND LEIDER VAN NAOORLOGS JOODS ROTTERDAM
DOOR L.J. VAN COEVERDEN
/4/wos 9./4; Ik zal een keer brengen in het lot van mijn volk Israël; verwoeste steden zullen zij
herbouwen en bewonen; wijngaarden
zullen zij planten en de wijn ervan drinken; boomgaarden zullen zij aanleggen en de vruchten
daarvan eten.
OP de Joodse datum 2 Aw 5747 - 28 juli 1987 overleed in Israël op 83-jarige leeftijd de heer
Levie Vorst, oudopperrabbijn van het synagogaal ressort Rotterdam. De laatste zeventien
jaren van zijn leven heeft hij samen met zijn vrouw en een aantal van zijn kinderen en
kleinkinderen zijn levensideaal: vestiging in Israël, mogen waarmaken. Verwoeste steden zijn
herbouwd en bewoond; van de wijn van het land heeft hij mogen drinken en van de
vruchten mogen eten. Hij heeft er mogen leren en onderwijzen te midden van zijn vele
vrienden.
Rotterdam heeft zijn opperrabbijn ook na diens pensionering nimmer vergeten. Talrijk zijn
de bezoeken aan hem geweest van oud-stadgenoten die Israël bezochten, mede waardoor
de band met zijn oude gemeente, zijn oude ressort, bleef bestaan.
Hoe kon men ook deze man met zijn gastvrije gezin, die zich zo met hart en ziel heeft gewijd
aan de wederopbouw van zijn gedecimeerde gemeente, vergeten. Veertig jaar heeft Lou
Vorst – zoals hij werd genoemd - Joods Rotterdam gediend, aanvankelijk als hoofd van de
Joodse Godsdienstschool en later als rabbijn en als opperrabbijn van het ressort Rotterdam.
PSALMEN IN WESTERBORK
Hij heeft de verschrikkingen van de oorlog in alle hevigheid aan den lijve ondervonden, maar
hij heeft zijn geestkracht en zijn godsdienstige overtuiging nimmer verloren. Nog in het
concentratiekamp Westerbork las hij met getrouwen elke dag een psalm, zelfs op de
dinsdagen, de verschrikkelijke dagen van de transporten naar het oosten. Hij heeft het
concentratiekamp Bergen-Belsen overleefd, maar hij kwam als een lichamelijk gebroken
man, liggend op een brancard, in 1945 in het geschonden Nederland terug met de
wetenschap dat hij dierbaren door beulshanden had verloren. Lichamelijk gebroken, maar
geestelijk allerminst. Nimmer heeft Lou Vorst het vertrouwen in de toekomst verloren.
Eenmaal hersteld vatte hij zijn taak op: een wederopbouw van Joods Rotterdam, dat voor de
oorlog 13.000 zielen telde en na de oorlog slechts 800. Wederopbouw met mensen vol met
problemen zowel uit het verleden als voor wat de toekomst zal brengen.
Overtuigd Mizrachist als hij was - een volgeling van het religieuze Zionisme, een Israël op
basis van Tora en Traditie - is hij zeker na het ontstaan van de Staat Israël een van de
voorvechters geweest van emigratie naar het Heilige Land, zg. alijah. Velen heeft hij ertoe
gebracht om daar te bouwen aan hun toekomst en aan die van het land. Pas na zijn
pensionering hebben hij en zijn vrouw hun voorbeeld gevolgd.
FEL EN OPRECHT
Opperrabbijn Vorst was geen gemakkelijk mens. Degene echter die tegenover deze kleine,
felle, eerlijke man stond, wist dat hij te maken had met iemand die stond voor zijn
overtuiging en die altijd trachtte begrip op te brengen voor de ander. Lauwheid en
56
ongeïnteresseerdheid waren begrippen die op hem niet van toepassing waren. Zo leefde en
werkte Vorst, een man met gevoel voor stijl, een man met een diep en warm geloof, een
man met grote kennis en ervaring, kortom een man met een allure die bij zijn naam paste.
Lou Vorst werd op 8 oktober 1903 te Amsterdam geboren in een gezin van
diamantbewerkers. In 1922 deed hij op 19-jarige leeftijd staatsexamen voor toelating tot de
Universiteit van Amsterdam, waar hij klassieke letteren ging studeren. Enige jaren daarna
werd hij onderwijzer aan de Joodse school in Amsterdam-Noord en aan de Godsdienstschool
aan het Jonas Daniël Meijerplein in Amsterdam.
Toen in 1927 de Joodse Mulo werd opgericht, werd Vorst
daar hoofd van het Godsdienstonderwijs.
Zijn leven is leren en onderwijzen geweest. In 1928 werd hij leraar aan het Beth Hamidrasj
en in 1929 onderwijzer in het jongensweeshuis in de rabbijnse vakken. In 1930 werd hij na
het slagen voor zijn kandidaatsexamen leraar aan het Seminarium in Amsterdam. Het jaar
daarop haalde de toenmalige opperrabbijn A.B.N. Davids hem naar Rotterdam. Een kwart
eeuw heeft hij het Seminarium met zijn uitgebreide kennis en inspirerende bezieling
gediend. Van 1952 tot 1957 werkte hij ook als leraar op de Joodse H.B.S. in Amsterdam, de
latere Joodse Scholengemeenschap Maimonides.
GEZIN ALS HOEKSTEEN
Onverbrekelijk met het na-oorlogse Joodse Rotterdam blijft de naam van Lou Vorst
verbonden. Hij en een handjevol overlevenden zetten hun schouders onder de schier
onmogelijke taak om te herbouwen wat zo geschonden was. Hij heeft de herleving mogen
meemaken, maar tevens ook de vergrijzing van de Joodse bevolking in een tijdvak waarin
het kerkelijk en ook burgerlijk gezag geleidelijk aan autoriteit inboetten. Met des te meer
overtuiging bepleitte Vorst de instandhouding van de hoeksteen van de samenleving, het
gezin, en dan een gezin dat rustte op de waarden van de Tora, want alleen daardoor kan de
continuïteit van het Joodse volk worden gewaarborgd. Vorst heeft het woord van God op die
manier behoed en beschermd.
Als lid en later als vice-voorzitter van het Opperrabbinaat voor Nederland was hij in dit
college een bindend element. In de burgerlijke gemeente Rotterdam was hij een
persoonlijkheid die gezag afdwong.
Als voorzitter van de Culturele Commissie van de Joodse
gemeente Rotterdam heeft hij degenen, die daarvoor oog en oor hadden, gewezen op de
grote culturele waarden van het Jodendom.
Bij het Genootschap Nederland-Israël was hij een graag geziene gast. In het Convent der
Kerken van Rotterdam werkte hij samen met niet-Joodse leiders op wie hij een diepe indruk
heeft gemaakt en die hem tot hun vriend rekenden.
PROBLEMEN
Zeker en vooral de mens in nood en de mens met problemen konden bij hem aankloppen.
Dat was van eminent belang vooral na de terugkeer van overlevenden van de kampen en uit
de onderduik, toen naar lichaam en geest gebroken mensen hem belastten met hun
problemen. Dat gold ook de moeilijkheden ten aanzien van de geroofde Joodse
oorlogspleegkinderen en het falend rechtsherstel.
De oud-opperrabbijn, die zelf al zoveel had meegemaakt,
verzuchtte menigmaal: 'als de muren van mijn kamer konden spreken...'.
57
Zo heeft Levie Vorst zijn stempel op zijn gemeente gedrukt.
Zijn onschatbare verdiensten voor het na-oorlogse Joodse Rotterdam werden beloond met
de hoge onderscheiding van officier in de orde van Oranje-Nassau, die hem bij zijn afscheid
op 14 maart 1971 werd verleend. Zo heeft Rotterdam het gezin Vorst zeventien jaar geleden
naar zijn ideaal, Israël, zien emigreren. Op 28 juli 1987 droeg een aantal van zijn vroegere
leerlingen de grote voorganger, die klein van gestalte maar imposant van allure was, naar
zijn laatste rustplaats. Rotterdam zal hem nimmer vergeten.
58
Bronnenlijst
Romenu.skynetblogs.be
www.engelfriet.net
www.gedichten.nl
www.bewonersvereniging-delandtong.nl
maps.google.nl
Gemeentearchief Rotterdam
http://hobby-en-overige.infonu.nl/spellen/11635-chanoeka-spel-voor-kleine-kinderen-de-
dreidel.html
http://rjb.x-cago.com/GARJB/1988/12/19881231/GARJB-19881231-0151/story.pdf
