Doc. dr. sc. Dubravka Spevec

MATEMATIČKA OSNOVA geodetska osnova kartografske projekcije koordinatna mreža mjerilo okvir (matematički)

GEOGRAFSKI ELEMENTI Fizičko-geografski Orografski Hidrografski Pedološki Vegetacijski

Društveno-geografski Naselja Prometnice Izdvojeni objekti Granice

Toponimi

REDAKCIJSKI ELEMENTI naziv karte mjerilo legenda (tumač znakova)

izdavač autor

DOPUNSKI ELEMENTI tekstualni tabelarni grafički (profili, dijagrami)

• geografski sjever • magnetni sjever ▪ magnetna deklinacija (±δ)

model kompasa iz 1953. izrađen za vojne potrebe

POKLOPAC s ogledalom

OSNOVICA

KRUŽNA SKALA

• kompas postavljen uz rub karte (pravac Gs); magnetna igla pokazuje pravac Ms

• magnetna deklinacija (δ) (+ ili istočna, - ili zapadna) → ako je vrijednost δ manja od 15’

(20’) ona se zanemaruje jer je korekcija neuočljiva (u RH +/- 3º)

pokazatelj odnosa dužina na karti i u prirodi udaljenost – jedna od osnovnih prostornih varijabli

koja određuje smjer i intenzitet mnogih prostornih pojava i procesa

veliko značenje za geografa – karta = umanjeni prikaz Zemlje (ili njenog određenog dijela)

Koliko umanjeni prikaz? To nam kazuje mjerilo.

brojčano ili numeričko mjerilo - pokazatelj odnosa jedinica dužine na karti i u prirodi - pojavljuje se na kartama u XVIII. st. s razvojem preciznijih mjerenja

◙ kao omjer 1:100 000 ◙ kao razlomak _____1_____ (na starijim kartama) 100 000 - iskazuje stupanj smanjenja Zemlje u cijelosti ili samo jednog njenog dijela 1 : 100 000 jedinica mjere na karti (cm, mm) MODUL = faktor umanjenja * prostor koji karta mjerila 1:100 000 prikazuje smanjen je za 100 000 puta u odnosu

na prirodu (1 cm na karti odgovara dužini od 100 000 cm ili 1 km u prirodi)

grafičko ili linearno (linijsko, dužinsko) mjerilo - prvi se put javlja na pomorskim kartama (portulanima) u XIII. st. ◙ jednostavno ili obično dvojno grafičko mjerilo --> na kartama gdje su obilježene

dvije vrste jedinica za mjerenje dužina (npr. Austrijska specijalka 1 : 75 000)

◙ složeno ili transverzalno mjerilo - služi detaljnijem i preciznijem očitavanju dužina sa karte (do desetih vrijednosti manjih podioka koja je naznačena na mjerilu)

konstruira se, najčešće, za topografske karte (često i na pomorskim kartama krupnijeg mjerila); rjeđe se ucrtava na samu kartu

dužine u prirodi → dužine na TK - umanjenje/dijeljenje - udaljenost iz prirode dijeli se s modulom mjerila dužine na TK → dužine u prirodi - uvećanje/množenje - udaljenost sa TK se množi s modulom mjerila

konstruira se prema brojčanom mjerilu omogućuje nam brzu pretvorbu dužina s

karte u dužine u prirodi, te poznate dužine iz prirode u dužine na karti

prikazuje se jednom linijom, podijeljenom

na više jednakih dijelova

lijevo od nule uvijek se crta jedan podiok, koji se dijeli na više manjih jednakih dijelova → za točnije očitavanje dužina

očitavanje vrijednosti dužina vrši se pomoću šestara ili trake papira

dva parametra: - osnova mjerila - veličina mjerila

2 cm osnova mjerila

veličina mjerila (1 km)

◊ 1: 100 000, veličina mjerila 1 km, osnova mjerila 1 cm; 10 podioka desno od nule ◊ 1: 200 000, veličina mjerila 5 km, osnova mjerila 2,5 cm; 4 podioka desno od nule ◊ 1: 20 000 000, veličina mjerila 500 km, osnova mjerila ? cm; 4 podioka desno od nule ◊ 1: 40 000 000, veličina mjerila 500 km, osnova mjerila ? cm; 5 podioka desno od nule

vrši se pomoću krivinomjera (kurvimetra); koristi se i za mjerenje ravnih i izlomljenih linija

- mjerenje se vrši (u pravilu) 3 puta; uzima se srednja vrijednost

mjerna skala

pokretni kotačić

izohipse ili slojnice (grč. isos = jednak, hypsos = visina) – zamišljene linije koje spajaju točke jednake nadmorske visine

metoda izohipsa –

prva primjena krajem XVIII. st.

Orohidrografska karta

ekvidistanca (E) – stalni, uvijek jednaki visinski razmak između izohipsa

• izbor ekvidistance ovisi o mjerilu, nagibima padina, veličini i protezanju reljefnih oblika i sustavu mjera

na pojedinim TK izohipse imaju određene ekvidistance:

1:25 000 E = 10 m 1:50 000 E = 20 m 1:100 000 E = 20 m 1:200 000 E = 100 m → što je mjerilo TK krupnije, izohipse su na

manjoj ekvidistanci!

na geografskim preglednim (korografskim) kartama primjenjuje se sustav s više ekvidistanca

npr. karta mjerila 1:1 000 000 za visine do 500 m E = 100 m za visine do 3000 m E = 500 m za visine iznad 3000 m E = 1000 m

osnovne – ima ih najviše na svakoj TK; izohipse koje odgovaraju visinskom razmaku usvojene ekvidistancije

– ucrtane su tankim neisprekidanim zakrivljenim linijama (debljine 0,1 mm)

glavne – prikazane su debljim neisprekidanim linijama (0,3 mm) → svaka peta izohipsa!

- pridružuje im se kota izohipse – broj koji označava visinsku vrijednost te izohipse

interpolirane (pomoćne, umetnute) – unose se gdje je teren položitiji (gdje je razmak između osnovnih izohipsa velik), na mjestima gdje je nemoguće u okvirima usvojene ekvidistancije prikazati karakteristične reljefne oblike

izohipse su na kartama ucrtane na različitoj udaljenosti, ovisno o nagibu terena

interval (lat. intervallum – razmak) ⇒ najkraći vodoravni razmak između dviju susjednih izohipsa

→ vodoravna udaljenost između dviju izohipsa gledano okomito na te izohipse veličina intervala ovisi o nagibu

zemljišta; manjem intervalu odgovara veći nagib zemljišta, dok što je interval veći, nagib zemljišta je manji

→ interval je obrnuto proporcionalan nagibu

E = 10 m

brojevi koji označavaju visine točaka na površini Zemlje

u kombinaciji s izohipsama samostalno se upotrebljavaju u nizinskim

prostorima njihov raspored mora biti takav da

omogućava jednostavnu primjenu izohipsa kao mjerne skale (iščitavanje reljefa – visina i visinskih razlika)

geografska širina (φ) – sjeverna (N) ili pozitivna, južna (S) ili negativna

◊ 320 13’ 23’’ N ili 450 32’ 05’’ S geografska dužina (λ) – istočna (E) ili pozitivna,

zapadna (W) ili negativna ◊ 160 17’ 43’’ E ili 1210 45’ 15’’ W

na TK se određuju pomoću matematičkog okvira (minutni podioci)

u kutevima matematičkog okvira

nalaze se vrijednosti φ i λ jedan podiok na matematičkom

okviru = 1’ (60’’;60-ti dio stupnja) izmjeriti dužinu podioka (u mm!);

60’’ podijeliti sa dužinom podioka

npr. 1:25 000 - duljina podioka 74 mm

(60:74=0,8)

1 mm = 0,8’’ φ

izmjeriti dužinu podioka (u mm!); 60’’ podijeliti sa dužinom podioka

npr. 1:25 000 - duljina podioka 53,5 mm

(60:53,5= 1,12)

1 mm = 1,12’’ λ

Podjela karata

Topometrijskedo 1:10 000

Topografske detaljne1:10 000 - 1:100 000

Topografske pregledne1:100 000 - 1:500 000

Geografske pregledne ili korografskeod 1:500 000 prema sitnijim mjerilima

Topografske karte Tematske karte

Geografska karta

Topografske i tematske karte mogu biti izvorne i izvedene.

PODJELA KARATA

TK 25

Isječci TK 25 (područje Zagreba)

HOK (Hrvatska osnovna karta) 1:5000

izrađuje se na osnovi aerofotogrametrijskih snimaka mjerila 1:10 000

Katastarski planovi