Ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí ñàéä, ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçðûí äàðãûí 2002 îíû 171/111 òîîò

òóøààëûí õàâñðàëò

ªì÷èéí á¿õ õýëáýðèéí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä íèéòëýã õýðýãëýãäýõ àíõàí øàòíû á¿ðòãýëèéí ìàÿãòûã íºõºõ çààâàð

Íýã. Åðºíõèé ç¿éë

Àíõàí øàòíû áàðèìò ãýæ àæèë ã¿éëãýý ãàðñíûã íîòîëæ áè÷ãýýð á¿ðä¿¿ëñýí áîëîí áóñàä íîòîëãîîã õýëíý. Àíõàí øàòíû áàðèìò íü íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë õºòëºõ, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí, ìýäýýëëèéã ¿íýí, çºâ ãàðãàõ ¿íäýñëýë áîëíî. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà äîòîîääîî ìºðäºõ áàðèìò, ìàÿãòûã ýíý çààâàðò íèéö¿¿ëíý. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü àíõàí øàòíû ìàÿãòóóäûã íýãäñýí æóðìààð óðüä÷èëàí äóãààðëàíà.

Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, íÿãòëàí áîäîã÷ íü ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé øàò äàìæëàãà, àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä ãàðñàí õºðºíãº, ýõ ¿¿ñâýðèéí õºäëºë, ººð÷ëºëò á¿ðèéã àíõàí øàòíû áàðèìòàä áè÷èëò õèéæ á¿ðä¿¿ëíý.

Àíõàí øàòíû áàðèìòàä ò¿¿íèéã ¿éëäñýí, çºâøººðñºí áóþó øàëãàñàí àæèëòàí ãàðûí ¿ñýã çóðæ, òàìãà, òýìäýã äàðñíààð óã áàðèìò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.

Àíõàí øàòíû áàðèìòûí á¿ðäýëò, ¿íýí çºâèéã ò¿¿íèéã ¿éëäñýí, çºâøººðñºí, øàëãàæ õ¿ëýýí àâñàí àæèëòàí õàðèóöíà. Àíõàí øàòíû áàðèìòã¿é àæèë ã¿éëãýýã á¿ðòãýë, òàéëàíä òóñãàõûã õîðèãëîíî.

Õî¸ð. ̺íãºí õºðºíãèéí ìàÿãòûã íºõºõ çààâàð

1.Áýëýí ìºíãºíèé îðëîãî, çàðëàãûí áàðèìòÍÕÌàÿãò ÌÕ-1,2

Áýëýí ìºíãºíèé ã¿éëãýý, ò¿¿íèé õàäãàëàëò õàìãààëàëò, á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð áýëýí ìºíãºíèé îðëîãî, çàðëàãûí áàðèìòûã õºòºëíº. Áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãûí øèéäâýðèéí äàãóó õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷ áýëýí ìºíãºíèé îðëîãî, çàðëàãûí áàðèìòûã áè÷èæ íýã, õî¸ðäóãààð ãàðûí ¿ñýã çóðàãäñàíû äàðàà ìºíãºíèé íÿðàâ çîõèõ ã¿éëãýýã õèéíý. “Áýëýí ìºíãºíèé îðëîãûí áàðèìò”-ààð áýëýí ìºíãèéã òîîëæ õ¿ëýýí àâ÷, çàðëàãûí áàðèìòûã ¿íäýñëýí áýëýí ìºíãèéã õ¿ëýýëãýæ ºãíº. Ýäãýýð áàðèìòóóäûã 2 õóâü ¿éëäýæ, ìºí㺠òóøààã÷ ýñâýë õ¿ëýýí àâàã÷ íàðò 1 õóâèéã ºã÷, õîëáîãäîõ áàðèìò áè÷ãèéí õàìò 1 õóâèéã íÿðàâ õàäãàëàí “Áýëýí ìºíãºíèé òàéëàí”-ä áè÷èëò õèéõ ¿íäýñëýë áîëãîíî. Áýëýí ìºíãºíèé îðëîãî, çàðëàãûí áàðèìòóóäûã äàãàëäàõ áàðèìò áè÷ãèéí õàìò Áýëýí ìºíãºíèé òàéëàíãèéí 1 õóâüòàé õàâñàðãàí, õîëáîãäîõ íÿãòëàí áîäîã÷èä òóøààíà. Áýëýí ìºíãºíèé íÿðàâ òàéëàíãèéí 1 õóâèéã ººðòºº õàäãàëíà.

2.Áýëýí ìºí㺠îëãîõûã õ¿ññýí ºðãºäºëÍÕÌàÿãò ÌÕ-3

Áýëýí ìºí㺠àâàõ õ¿ì¿¿ñ áýëýí ìºí㺠îëãîõûã õ¿ññýí ºðãºäëèéã àñóóëòûí äàãóó 1 õóâü íºõºí áè÷èæ, ãàðûí ¿ñãýý çóðñíû äàðàà äàðãà, åðºíõèé íÿãòëàí áîäîã÷îîð öîõóóëæ, ãàðûí ¿ñýã çóðóóëàí, áýëýí ìºíãºíèé çàðëàãûí áàðèìò õàâñàðãàõààð õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷èä ºã÷, íÿðàâààñ ìºí㺺 àâ÷, áàðèìòûí 1 õóâèéã íÿðàâò ¿ëäýýíý.

1

3.Áýëýí ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíÍÕÌàÿãò ÌÕ-4

̺íãºíèé íÿðàâ îðëîãî, çàðëàãûí áàðèìòóóä, ìºí㺠îëãîõûã õ¿ññýí ºðãºäºë çýðãèéã ¿íäýñëýí áàðèìò òóñ á¿ðýýð ºäºð á¿ð áýëýí ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíã 2 õóâü ¿éëäýí, 1 õóâèéã õîëáîãäîõ áàðèìòóóäûí õàìò íÿãòëàí áîäîã÷èä òóøààæ, ¿ëäýõ õóâèéã ººðòºº ¿ëäýýíý. Íÿãòëàí áîäîã÷ áýëýí ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíãèéí õóóäñûã íü õîñîîð èæèë äóãààðëàæ íÿðàâò ºãºõ áºãººä òýðõ¿¿ äóãààðûí òîî ñàíõ¿¿ãèéí æèëä òàñðàëòã¿é ìºðäºãäºæ áàéâàë çîõèíî.

4.Áýëýí ìºíãºíèé òîîëëîãûí áàòàëãààÍÕÌàÿãò ÌÕ-5

̺íãºí õºðºíãèéí íÿðàâ àæèë õ¿ëýýëöýõýä, òàéëàíò õóãàöàà /óëèðàë, æèë/-íû ýöýñò áîëîí ãýíýòèéí òîîëëîãî õèéõýä áýëýí ìºíãºíèé ¿ëäýãäëèéã äýâñãýðò áóþó âàëþòûí òºðºë á¿ðýýð òîîëæ, áýëýí ìºíãºíèé òîîëëîãûí áàòàëãààã 2 õóâü ¿éëäýíý. Õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷ íü òîîëëîãûí êîìèññîîñ ¿éëäñýí “Áýëýí ìºíãºíèé òîîëëîãûí áàòàëãàà”-íû 1 õóâèéã ¿íäýñëýí ìºíãºí õºðºíãèéí íÿðàâûí òîîöîîã áîäíî.

Ãóðàâ. Áàðàà ìàòåðèàëûí ¿íýò ç¿éëèéí ìàÿãòûã íºõºõ çààâàð

1. Áàðàà, ìàòåðèàë õ¿ëýýí àâàëòûí áàðèìòÍÕÌàÿãò ÁÌ-1

Áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãààñ èðæ áàéãàà áàðàà, ìàòåðèàëûí ¿íý á¿õèé ç¿éëñ, òîî õýìæýý, çýðýã äóãààðûí õóâüä äàãàëäàí èðñýí áàðèìòòàéãàà òîõèðîõã¿é áàéõ, õàéðöàã, ñàâ, áàãëàà áîîäîë, ëîö, ëîìáî çàäàð÷ ãýìòñýí ¿åä ýä õàðèóöàã÷ ñàíõ¿¿ãèéí àëáàíä ìýäýãäýæ áàéãóóëëàãààñ ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñèéí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé êîìèññ òîìèëóóëæ "Áàðàà, ìàòåðèàë õ¿ëýýí àâàëòûí áàðèìò"-ààð õ¿ëýýí àâíà. Êîìèññ "Áàðàà, ìàòåðèàë õ¿ëýýí àâàëòûí áàðèìò"-ûã àñóóëòûí äàãóó 2 õóâü íºõºí áè÷èæ 1 õóâèéã äàãàëäàí èðñýí áàðèìòûí õàìò ýä õàðèóöàã÷èä, ¿ëäýõ õóâèéã òýýâýðëýã÷èä ºãíº.

Ýä õàðèóöàã÷ "Áàðàà, ìàòåðèàë õ¿ëýýí àâàëòûí áàðèìò"-ààð àãóóëàõûí á¿ðòãýëèéã õºòºëæ òàéëàíãèéí õàìò òàéëàíò õóãàöààíä ñàíõ¿¿ãèéí àëáàíä èð¿¿ëíý. Õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷ õóðààíãóé äàíñàíä áè÷èëò õèéæ áàðèìòûã õàäãàëíà.

2. Îðëîãûí áàðèìòÍÕÌàÿãò ÁÌ-2

Áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãààñ èðñýí áîëîí ººðèéí ¿éëäâýðèéí öåõ, òàñàã, òóñëàõ àæ àõóéãààñ áîëîâñðóóëñàí ç¿éë, ¿éëäâýðò òàâüæ îëãîñîí òºðºë á¿ðèéí ìàòåðèàëûí çàðöóóëàãäààã¿é ¿ëäýãäýë, ¿éëäâýðëýëèéí ãîëîãäëîîñ ãàðñàí ººäºñ õàÿãäàë, ¿íäñýí õºðºíãèéí óñòãàëòààñ àøèãëàñàí ìàòåðèàë, ¿íý á¿õèé ç¿éëèéã îðëîãî áîëãîõîä ýä õàðèóöàã÷ íàð äàãàëäàí èðñýí áè÷èã áàðèìòûã ¿íäýñëýí îðëîãûí áàðèìòûã 2 õóâü áè÷èæ, 1 õóâèéã ººðòºº àâ÷ àãóóëàõûí á¿ðòãýëä áè÷èëò õèéñíèé äàðàà òàéëàíãèéí õóãàöààíä ñàíõ¿¿ãèéí àëáàíä, ¿ëäýõ õóâèéã òýýâýðëýã÷ áîëîí ìàòåðèàëûã òóøààã÷èä ºãíº.

3. Çàðëàãûí áàðèìòÍÕÌàÿãò ÁÌ-3

Áàðàà, ìàòåðèàëûí ¿íýò ç¿éëñèéã õóäàëäàí àâàã÷ áàéãóóëëàãàä à÷óóëàõ, íýã àãóóëàõ, ýä õàðèóöàã÷, íÿðàâààñ íºãººä øèëæ¿¿ëýõ, ººðèéí õýðýãöýýíýýñ èë¿¿ áóþó õýðýãöýýíä òîõèðîõã¿é ç¿éëèéã õóäàëäàí áîðëóóëàõ, íýãæèéí îðö íîðì òîãòîîãäîîã¿é ìàòåðèàë ¿íýò ç¿éëèéã ¿éëäâýðò òàâüæ îëãîõ, çîõèõ øèéäâýðèéí äàãóó ººð ãàçàð

2

øèëæ¿¿ëýõýä çàðëàãûí áàðèìòûã ýä õàðèóöàã÷ çºâøººðºë øèéäâýðèéã ¿íäýñëýí 2 õóâü áè÷èæ, 1 õóâèéã ººðòºº àâ÷ òàéëàíãèéí õóãàöààíä ñàíõ¿¿ãèéí àëáàíä, ¿ëäýõ õóâèéã õ¿ëýýí àâàã÷èä "Ìàòåðèàë ¿íý á¿õèé ç¿éëèéã ãàðãàõ çºâøººðºë"-èéí õàìò îëãîíî.

4. Áàðàà ìàòåðèàëûã ãàðãàõ çºâøººðºëÍÕÌàÿãò ÁÌ-4

Áàðàà ìàòåðèàëûí õºäºë㺺íèéã ýìõ öýãöòýé áàéëãàõ, ºì÷ õºðºíãèéí õàäãàëàëò õàìãààëàëòûã ñàéæðóóëæ, á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð çºâøººðëèéí õóóäñûã àæ àõóéí ýðõëýã÷, íÿðàâ íàð 1 õóâü áè÷èæ ¿íý á¿õèé ç¿éëèéã õ¿ëýýí àâàã÷èä îëãîíî. "Áàðàà ìàòåðèàëûã ãàðãàõ çºâøººðºë"-èéã õàðóóë, ìàíààíû õ¿ì¿¿ñ à÷ñàí ç¿éëòýé òóëãàí øàëãàæ õóðààí àâ÷ äàðààãèéí àæëûí ºäºðò ñàíõ¿¿ãèéí àëáàíä õ¿ëýýëãýí ºãíº. Ǻâøººðºë íü ñàíõ¿¿ãýýñ òóñãàé íîìåðëîã÷îîð äóãààðëàãäñàí áàéíà.

5. Àãóóëàõûí á¿ðòãýëÍÕÌàÿãò ÁÌ-5

Áàðàà, ìàòåðèàëûí õºäºë㺺í, ¿ëäýãäëèéí òîî õýìæýýã òóõàé á¿ðä ìýäýõ, ò¿¿íèé á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð àãóóëàõûí á¿ðòãýëèéã ýä õàðèóöàã÷ ìàòåðèàëûí íýð òºðºë, çýðýã, äóãààð á¿ð äýýð íýýæ õºòºëíº. Àãóóëàõûí á¿ðòãýëèéã äýâòýð ìàÿãòààð õºòºëíº. Ò¿¿íèé õóóäàñ íýã á¿ðèéã äóãààðëàí, õóóäàñíû òîîã òàâüæ õàðèóöàã÷ íÿãòëàí áîäîã÷ íü ýä õàðèóöàã÷èä æèëèéí ýõýíä õ¿ëýýëãýí ºãíº.

Ìàòåðèàë, ¿íý á¿õèé ç¿éëèéí õºäºë㺺íèéã ýä õàðèóöàã÷èä "Áàðàà, ìàòåðèàëûí ¿íý á¿õèé ç¿éëèéí îðëîãî, çàðëàãûí áàðèìò"-èéã ¿íäýñëýí àãóóëàõûí á¿ðòãýëèéã áèåò íýãæýýð õºòºëæ ºäºð òóòìûí ¿ëäýãäëèéã òîäîðõîéëîõûí õàìò òàéëàíò õóãàöààíä õàðèóöàã÷ íÿãòëàí áîäîã÷îîð òàéëàíãàà õÿíóóëæ ¿ëäýãäëèéã áàòëóóëàí ãàðûí ¿ñýã çóðóóëíà. Àãóóëàõûí á¿ðòãýëèéí õóóäàñ á¿ðèéã äóãààðëàæ, ýöñèéí õóóäñàíä íÿãòëàí áîäîã÷ íèéò äóãààðûí òîîã òàâüæ, ñàíõ¿¿ãèéí òýìäýã äàðíà.

6. Øààðäàõ õóóäàñÍÕÌàÿãò ÁÌ-6

Ìàòåðèàëûí ¿íý á¿õèé ç¿éëñèéã áàéãóóëëàãûí ¿éëäâýðëýë, äîòîîä õýðýãöýýíä çàðöóóëàõ øààðäëàãà ãàðñàí ¿åä óã ç¿éëèéã àâ÷ çàðöóóëàõ õ¿í "Øààðäàõ õóóäàñ"-ûã 1 õóâü ¿éëäýæ çºâøººðºë àâíà. Ýä õàðèóöàã÷ øààðäàõ õóóäñûã ¿íäýñëýí ìàòåðèàë, ¿íý á¿õèé ç¿éëèéã òàâüæ îëãîñíû äàðàà àãóóëàõûí á¿ðòãýëä áè÷èëò õèéæ, òàéëàíò õóãàöààíä íÿãòëàí áîäîã÷èä õ¿ðã¿¿ëíý.

7. Òîîöîî áîäñîí áàðèìòÍÕÌàÿãò ÁÌ-7

Ýä õºðºíãèéí òîîëëîãûã æèëèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàõûí ºìíº, ýä õºðºíãèéí õàðèóöàã÷ áîëîí ýä õºðºíãèéí òîîöîîòîé õîëáîîòîé àæèëòàí ñîëèãäîõ ¿åä, ýä õºðºí㺠äóòàãäñàí, ýä õºðºíãèéã õóóëü áóñààð çàðöóóëñàí áàéæ áîëçîøã¿é ãýæ ¿çñýí ¿åä, áàéãàëèéí ãàìøèã, ãàë ò¿éìýð çýðýã ãýíýòèéí àþóëûí äàðàà, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûã ººð÷ëºí áàéãóóëñàí, òàòàí áóóëãàñàí, äàìïóóðñàí ãýæ çàðëàñàí çýðýã òîõèîëäîëä õèéíý.

Òîîëëîãûí äàðàà ýä õàðèóöàã÷ íàðûí òîîöîîã áîäîæ èë¿¿äëèéã îðëîãî áîëãîõ áà äóòàãäëûã òºë¿¿ëýõ, ýñâýë çàðëàãà áîëãîæ øèéäâýðëýíý.

Ýä õàðèóöàã÷èéí òîîöîî áîäñîí áàðèìòûã õîëáîãäîõ íÿãòëàí áîäîã÷ 2 õóâü íºõºí áè÷èæ òîîëëîãûí êîìèññûí ãèø¿¿ä ãàðûí ¿ñýã çóðæ áàòàëãààæóóëíà. Áàðèìòûí íýã õóâü íÿãòëàí áîäîã÷èä, ¿ëäýõ õóâü ýä õàðèóöàã÷èä õàäãàëàãäàíà.

8. Ýä õºðºíãèéí òîîëëîãûí á¿ðòãýë

3

ÍÕÌàÿãò ÁÌ-8

Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí á¿ðòãýëèéí áîäëîãûí áàðèìò áè÷èãò çààñíû äàãóó òîîëëîãûã ÿâóóëíà. Òîîëëîãûí êîìèññ ýä õºðºíãèéí òîîëëîãûã òîãòîîñîí õóãàöààíä çààâðûí äàãóó ¿íýí çºâ, ÷àíàðòàé ÿâóóëæ òîîëëîãûí ÿâö ¿ð ä¿íã êîìèññûí õóðëààð õýëýëöýæ, òîîëëîãûí á¿ðòãýëèéã 2 õóâü ¿éëäýæ áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãàä òàíèëöóóëàí áàòëóóëæ, ñàíõ¿¿ãèéí àëáàíä õ¿ðã¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé.

Ýä õºðºíãèéí òîîëëîãûí á¿ðòãýëä áàéãóóëëàãûí íýð, ýä õºðºíãèéí íýð òºðºë, õààíà àøèãëàãäàæ áàéãàà, õºðºíãèéí ÷àíàð áàéäàë çýðãèéã òýìäýãëýõèéí õàìò òîîëëîãûí á¿ðòãýëèéí õóóäàñ á¿ðèéí àðä òîîëëîãûí êîìèññûí äàðãà, ãèø¿¿ä, ýä õàðèóöàã÷ ãàðûí ¿ñýã çóðíà.

9. Áàðàà ìàòåðèàëûí òàéëàíÍÕÌàÿãò ÁÌ-9

Áàðàà ìàòåðèàëûí òàéëàíã àãóóëàõûí íÿðàâ, ýä õàðèóöàã÷ íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëàãûí á¿ðòãýëèéí áîäëîãûí áàðèìò áè÷èãò çààñàí õóãàöààíä àãóóëàõûí á¿ðòãýëä ¿íäýñëýí ìàòåðèàëûí íýð òºðºë òóñ á¿ðèéí òîî õýìæýýãýýð íýãòãýí ãàðãàíà. Áàðàà ìàòåðèàëûí òàéëàíã íÿðàâ, ýä õàðèóöàã÷ íàð äýýð õºòëºãäºæ áóé àãóóëàõûí á¿ðòãýëòýé òóëãàí øàëãàæ õ¿ëýýæ àâíà.

10.Àæèë÷èí, àëáàí õààã÷äûí õýðýãëýæ áàéãàà ýä õºðºíãèéí àøèãëàëòûí á¿ðòãýë

ÍÕÌàÿãò ÁÌ-10

Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí àæèë÷èí, àëáàí õààã÷äûí àëáàí õýðýãöýýíä ýçýìøèæ áàéãàà ýä õºðºíãèéã íýð òºð뺺ð àíãèëàí á¿ðòãýæ, óã á¿ðòãýëèéã òîîëëîãûí êîìèññ 3 õóâü ¿éëäýæ, 1 ä¿ãýýð õóâèéã ñàíõ¿¿ãèéí àëáàíä, 2 äóãààð õóâèéã àæ àõóéí ýðõëýã÷ (íÿðàâ)-ä, ¿ëäýõ õóâèéã ýä õàðèóöàã÷èä ºãíº.

Àæèë÷èí, àëáàí õààã÷äûí õýðýãöýýíä àøèãëàãäàæ áàéãàà ýä õºðºíãèéí áýëýí áàéãàà ¿ëäýãäëèéã òîîëëîãûí êîìèññ ¿çýæ áèå÷ëýí òîîëîîä òîîëëîãî ÿâóóëñàí õóãàöààã òîäîðõîé çààí òîîëëîãûí á¿ðòãýëä ãàðûí ¿ñýã çóðíà.

ĺðºâ. Õºäºëìºð öàëèí õºëñíèé ìàÿãòûã íºõºõ çààâàð

1. Àæëûí öàã àøèãëàëòûí á¿ðòãýëÍÕÌàÿãò ÖÕ-1

Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí àæèë÷èí àëáàí õààã÷äûí àæëûí öàã àøèãëàëòàíä áàéíãûí õÿíàëò òàâèõ, ¿éëäâýðëýëä çàðöóóëñàí õºäºëìºð, öàëèí õºëñíèé õýìæýýã çºâ òîäîðõîéëîõ, õºäºëìºðèéí ñàõèëãà áàò, àæëûí öàã àøèãëàëòûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð àæëûí öàã àøèãëàëòûí á¿ðòãýëèéã õºòºëíº.

Àæëûí öàã àøèãëàëòûí á¿ðòãýëèéã ñàðûí ýõýíä õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷ àæèë÷èí, àëáàí õààã÷ íýã á¿ðèéí íýðýýð íýýæ, öàã á¿ðòãýã÷èä õ¿ëýýëãýí ºãíº.

¯éëäâýðèéí ãàçðóóäàä öåõ, òàñàã, ýýëæ, õýñãèéí äàðãà, ìàñòåð, òîî á¿ðòãýã÷ çýðýã õ¿ì¿¿ñ á¿ðòãýíý. Àæëûí öàã á¿ðòãýã÷èä ñàðä (ñàðûí ýõíèé, ýöñèéí öàëèí áîäîõ ¿åä) 2 óäàà õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷îîð àæëûí öàãèéí á¿ðòãýëèéã øàëãóóëíà. Àæëûí öàãèéã á¿ðòãýõäýý õ¿í íýã á¿ðèéí ºã뺺, ºäºð àæèëäàà èðñýí öàãèéã 1, 3 ìºðºíä, ºäºð, îðîé òàðñíûã 2, 4 ä¿ãýýð ìºðºíä, òóõàéí ºäðèéí íèéò àæèëëàñàí öàãèéã 5 äóãààð ìºðºíä, èë¿¿ àæèëëàñàí öàãèéã àæèëëàñàí öàãò îðóóëàõã¿éãýýð çîõèõ øèôðýýð àæèëëàñàí öàãèéí àðä 5 äóãààð ìºðºíä òóñ òóñ á¿ðòãýíý.

4

Ñàðûí ýöýñò àæèëëààã¿é öàãààñ øàëòãààíòàéã íü çîõèõ øèôðýýð 11 ä¿ãýýð áàãàíàä íºõºæ áè÷íý.

Öàã àøèãëàëòûã õàâñðàëò 1 –ä çààãäñàí òîîí áîëîí ¿ñãèéí øèôðýýð öàãèéí á¿ðòãýëä òýìäýãëýëýý õèéæ á¿ðòãýæ áîëíî. Öàã á¿ðòãýã÷èä ñàðûí ýöýñò õ¿í íýã á¿ðèéí öàã àøèãëàëòûí òîîöîîã ãàðãàæ íÿãòëàí áîäîã÷èä èð¿¿ëíý.

2. Àæëûí öàãèéí òîîöîî ÍÕÌàÿãò ÖÕ-2

Ñàðûí ýöýñò öàã á¿ðòãýã÷ àæëûí öàãèéí òîîöîîã õ¿í íýã á¿ðýýð áîëîí, öåõ, òàñàã, ýýëæ, õýñãèéí õýìæýýíä ãàðãàæ õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷îîð øàëãóóëæ õ¿ëýýëãýí ºãíº. Àæëûí öàãèéí òîîöîîã ¿íäýñëýí öàëèí õºëñíèé òîîöîîã õèéõ òóë öàã á¿ðòãýã÷èä òîîã öýâýð íÿìáàé, çàñâàðã¿éãýýð íºõºí áè÷ñýí áàéõ øààðäëàãàòàé.

Õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷ àæëûí öàãèéí òîîöîîã àæëûí öàã àøèãëàëòûí á¿ðòãýëòýé õ¿í íýã á¿ðýýð òóëãàí øàëãàæ õ¿ëýýí àâñàíû ýöýñò, äàðààãèéí øàòíû öàã àøèãëàëòûí á¿ðòãýëèéã îëãîíî.

3. Àæëûí äààëãàâàð ÍÕÌàÿãò ÖÕ-3à,3á

Õèéñíýýð áîëîí öàãààð öàëèíæäàã õ¿ì¿¿ñèéí ã¿éöýòãýñýí àæëûã òîäîðõîéëæ,

öàëèí õºëñèéã òîîöîîëîõûí òóëä àæëûí äààëãàâðûã õýðýãëýíý. Àæëûí äààëãàâðûã àæèë ýõëýõèéí ºìíº öåõ, òàñàã, ýýëæ, õýñãèéí äàðãà, ìàñòåð, òîî á¿ðòãýã÷ íàð àæèë÷èí íýã á¿ðýýð áóþó õýñýã, òàñãààð íýã õóâü áè÷èæ òºâëºðñºí æóðìààð îëãîíî. Àæèë÷èä àæèë ýõëýõèéí ºìíº àæëûí äààëãàâàðò áè÷èãäñýí àæèëòàé òàíèëöàæ, òîäðóóëàõ ç¿éëèéã ëàâëàæ àæèëäàà îðíî.

Òóõàéí àæëûã äóóñòàë àæëûí äààëãàâðûã àæèë÷èä ººðòºº õàäãàëæ àæèë äóóññàíû ýöýñò ýä øàëãàã÷ààð íºõºí áè÷èëò õèéëãýæ, àæëûí ã¿éöýòãýëèéã õ¿ëýýí àâàõàä ìàñòåðò ºãíº. Àæèë÷èí íýã á¿ðýýð áè÷èõ àæëûí äààëãàâðûã ÖÕ–3à ìàÿãòààð, õýñýã òàñãààð ã¿éöýòãýõ àæëûí äààëãàâðûã ÖÕ–3á ìàÿãòààð á¿ðòãýõ áºãººä àæèë÷èí íýã á¿ðèéí çýðýã, öàëèíã õóâààðèëàõ êîýôôèöèåíò, öàëèíã îëãîõ õýëáýðèéã õ¿í á¿ðýýð íºõñºí áàéõ øààðäëàãàòàé.

4. Öàëèíãèéí òîîöîîíû êàðò ÍÕÌàÿãò ÖÕ-4

Öàëèíãèéí òîîöîîíû êàðòûã àæëûí öàãèéí òîîöîî, àæëûí äààëãàâðûã ¿íäýñëýí, öàëèí õºëñ õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷ ñàðä íýã óäàà íºõºí áè÷èæ äàðãà, åðºíõèé íÿãòëàí áîäîã÷îîð áàòëóóëæ òàìãà òýìäýã äàðñàí áàéíà.

Öàëèíãèéí òîîöîîíû êàðòûã àæèë÷èí, àëáàí õààã÷èä íýã á¿ðèéí ¿íäñýí íýìýãäýë öàëèí, ñóóòãàëóóäûã çºâ òîîöîîëîõîä çîðèóëàí õýðýãëýíý. Öàëèíãèéí òîîöîîíû êàðòààð àæèëëàãñàäûí öàëèíã îëãîæ áîëíî.

5. Öàëèí îëãîõ õ¿ñíýãò

ÍÕÌàÿãò ÖÕ-5à, 5á

Öàëèí îëãîõ õ¿ñíýãòèéã õýðýãëýñíýýð àæèë÷èí àëáàí õààã÷ íýã á¿ðèéí öàëèíãèéí îëãîëòîíä áàéíãûí õÿíàëò òàâèõ çîðèëãîòîé þì. Öàëèí îëãîõ õ¿ñíýãòèéã, õàðèöñàí íÿãòëàí áîäîã÷ öàëèíãèéí òîîöîîíû áè÷èëòèéã ¿íäýñëýí ÖÕ–5á ìàÿãòààð õèéæ, äàðãà, åðºíõèé íÿãòëàí áîäîã÷îîð áàòëóóëàí, ìºíãºí çàðëàãûí áàðèìò áè÷èæ õàâñàðãàæ ìºíãºíèé íÿðàâò õ¿ëýýëãýí ºãíº.

̺íãºíèé íÿðàâ õ¿í íýã á¿ðò öàëèíã îëãîæ ãàðûí ¿ñýã çóðóóëæ äóóññàíû ýöýñò áýëýí ìºíãºíèé òàéëàíä áè÷èëò õèéæ, íÿãòëàí áîäîã÷èä õóãàöààíä íü èð¿¿ëíý.

5

Àæèë÷èí àëáàí õààã÷äàä îëãîñîí ñàðûí ýõíèé óðüä÷èëãàà öàëèí, õºëñèéã ÖÕ-5à ìàÿãòààð îëãîæ, öàëèí, õºëñíèé ñàðûí ýöñèéí òîîöîîã öàëèíãèéí òîîöîîíû êàðò ÖÕ-4 ìàÿãòààð õèéíý.

Òàâ. ¯íäñýí õºðºíãèéí ìàÿãòûã íºõºõ çààâàð

1. ¯íäñýí õºðºí㺠õ¿ëýýí àâàõ, øèëæ¿¿ëýõáàðèìò

ÍÕÌàÿãò ¯Õ-1

Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ¿íäñýí õºðºíãèéã øèíýýð õ¿ëýýí àâàõ áóþó çîõèõ øèéäâýðýýð øèëæ¿¿ëýõýä áàéãóóëëàãûí äàðãà, çàõèðëûí òóøààë áîëîí õîëáîãäîõ øèéäâýðýýð òîìèëîãäñîí êîìèññ õºðºíãèéí íýð òºðºë á¿ð äýýð õ¿ëýýí àâàõàä íýã õóâü, øèëæ¿¿ëýõýä 2 õóâü íºõºæ áè÷íý.

¯íäñýí õºðºíãèéã øèíýýð õ¿ëýýí àâàõàä òîìèëîãäñîí êîìèññ äàãàëäàí èðñýí áàðèìò áè÷ãèéã ¿íäýñëýí ¯Õ-1 ìàÿãòûã àñóóëòûí äàãóó íºõºí áè÷èæ, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí äàðãà, çàõèðëààð áàòëóóëàí, äàãàëäàõ áàðèìòûã õàâñàðãàí àæëûí 3 õîíîãèéí äîòîð íÿãòëàí áîäîã÷èä èð¿¿ëíý.

¯íäñýí õºðºí㺠õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷, áàðèìò, äàãàëäàí èðñýí áè÷èã áàðèìòûã òóëãàí øàëãàñíû ýöýñò ¿íäñýí õºðºíãèéí äàíñàíä áè÷èëò õèéæ, ÍÕÌàÿãò ÁÌ-10-èéã àñóóëòûí äàãóó íºõºí õºòºëíº.

¯Õ-1 áàðèìò íü îðëîãî áîëãîõ, øèëæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäñîí ¿íäñýí áàðèìò áîëæ ñàíõ¿¿ãèéí áàðèìòàíä õàäãàëàãäàíà.

2. ¯íäñýí õºðºíãèéí ºðãºòãºë, ñàéæðóóëàëò, èõ çàñâàðûãõ¿ëýýí àâàõ áàðèìò

ÍÕÌàÿãò ¯Õ-2

¯íäñýí õºðºíãèéí ºðãºòãºë, ñàéæðóóëàëò, èõ çàñâàð õèéñýí çýðýãò ãàð÷ áàéãàà çàðäëûí õýìæýýã òóõàé á¿ðä íü ¿íýí çºâ òîäîðõîéëîõ, çàñâàðûí àæëûí ÷àíàðò ¿íýëýëò ºãºõ çîðèëãîîð àæèë ã¿éöýòãýã÷èéí òºëººëºã÷èéã áàéëöóóëàí åðºíõèé (àõëàõ), íÿãòëàí áîäîã÷ áàðèìòûã 2 õóâü ¿éëäýæ, áàéãóóëëàãûí äàðãà, çàõèðàë áîëîí õîëáîãäîõ ýðõ á¿õèé àëáàí òóøààëòíààð áàòëóóëæ, íýãä¿ãýýð õóâèéã ººðòºº àâ÷, ¿ëäýõ õóâèéã çàñâàðûí àæèë ã¿éöýòãýã÷èä ºãíº.

¯íäñýí õºðºí㺠õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷ ¯Õ-2 áàðèìòûã ¿íäýñëýí äàíñíû áè÷èëòèéã õèéæ, ÍÕÌàÿãò ÁÌ-10-ûí õîëáîãäîõ ¿ç¿¿ëýë¿¿äèéã íºõºí õºòºëíº. Ñàíõ¿¿ãèéí áàðèìò áîëãîí õàäãàëíà.

3. ¯íäñýí õºðºí㺠àøèãëàëòààñ õàñàõ áàðèìòÍÕÌàÿãò ¯Õ-3

Òºðºë á¿ðèéí ¿íäñýí õºðºíãèéã àøèãëàëòààñ õàñàõ øàëòãààíûã òîãòîîõ çîðèëãîîð ¿íäñýí õºðºíãèéí íýð òºðºë òóñ á¿ð äýýð ¯Õ-3 áàðèìòûã òîìèëîãäñîí êîìèññ 2 õóâü áè÷èæ, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí äàðãà, çàõèðëààð áàòëóóëñàíû ýöýñò íýãä¿ãýýð õóâèéã íÿãòëàí áîäîã÷èä, õî¸ðäóãààð õóâèéã ìàòåðèàë õ¿ëýýí àâàã÷èä èð¿¿ëíý.

Õàðèóöñàí íÿòëàí áîäîã÷ ¯Õ-3 áàðèìòûã ¿íäýñëýí äàíñàíä áè÷èëò õèéæ ÍÕÌàÿãò ÁÌ-10-èéã àñóóëòûí äàãóó íºõºí õºòºëæ áàðèìòûã õàäãàëíà.

4. ¯íäñýí õºðºíãèéã äîòîîäîä øèëæ¿¿ëýõ äàãàëäàõ õóóäàñÍÕÌàÿãò ¯Õ-4

6

Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí äîòîîäîä íýã öåõ, òàñàã, õýñýã, áðèãàä õýëòñýýñ íºãºº öåõ, òàñàã, õýñýã, áðèãàä õýëòýñò ¿íäñýí õºðºíãèéã øèëæ¿¿ëýõ àãóóëàõ, ñêëàäààñ àøèãëàëòàíä ºãºõºä çîõèõ øèéäâýðèéã ¿íäýñëýí öåõ, òàñàã, áðèãàäûí äàðãà, ìàñòåð, àãóóëàõûí íÿðàâ íàð 2 õóâü áè÷èæ, íýãä¿ãýýð õóâèéã íÿãòëàí áîäîã÷èä, ¿ëäýõ õóâèéã õºðºí㺠õ¿ëýýí àâàã÷èä èð¿¿ëíý. Õàðèóöñàí íÿãòëàí áîäîã÷ äàãàëäàõ õóóäñûã õ¿ëýýí àâ÷, ÍÕÌàÿãò ÁÌ-10-ä áè÷èëò õèéæ áàðèìòàíä õàâñàðãàí õàäãàëíà.

Çóðãàà. Òîîöîîíû ìàÿãòûã íºõºõ çààâàð1. Íýõýìæëýõ

ÍÕÌàÿãò ÒÌ-1Íýõýìæëýõ íü à÷óóëñàí áàðàà, ¿ç¿¿ëñýí ¿éë÷èëãýýíèé õºëñèéã íýõýìæëýõ

¿íäñýí áàðèìò áîëîõ áºãººä á¿õ òºðëèéí òîîöîîíû äàíñäûã õºòëºõ àíõàí øàòíû áàðèìò áîëíî. Íýõýìæëýõèéã òîîí äýñ äàðààëëààð äóãààðëàíà. ͪÀÒ ãýñýí ìºðºíä íèéë¿¿ëñýí áàðàà, ¿ç¿¿ëñýí àæèë ¿éë÷èëãýýíä íîãäîõ Íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûã áè÷íý. Õýñãèéí ä¿íã òóõàéí ¿åä ìºðäºæ áóé ͪÀÒ-èéí õóâèàð ¿ðæ¿¿ëæ ͪÀÒ-èéí ä¿íã òîîöîîëíî. Íýõýìæëýã÷ áàéãóóëëàãûí äàðãà, íÿãòëàí áîäîã÷ ãàðûí ¿ñýã çóðæ, òàìãà äàðíà.

2. ̺íãºí óðüä÷èëãààíû òàéëàíÍÕÌàÿãò ÒÌ-2

̺íãºí óðüä÷èëãààíû òàéëàí íü ãàäààä, äîòîîä àëáàí òîìèëîëò, õàíãàìæèéí óðüä÷èëãàà ãýõ ìýò á¿õ òºðëèéí ìºíãºí óðüä÷èëãààíû ã¿éöýòãýëèéã òàéëàãíàõ ¿íäñýí áàðèìò þì. Óðüä÷èëãàà àâàã÷ûí ãàðãàñàí ã¿éöýòãýë áà îëãîñîí óðüä÷èëãàà, õîëáîãäîõ àíõàí øàòíû áàðèìòòàé õàðüöóóëàí íÿãòëàí áîäîã÷ óðüä÷èëãàà òàéëàíã õÿíàõ áà èë¿¿/äóòóó çàðöóóëàëòûã óðüä÷èëãààíû çîðèóëàëò òóñ á¿ðýýð ãàðãàíà. Õÿíàñàí ä¿í ãýñýí áàãàíàä íÿãòëàí áîäîã÷ áàðèìòààð íîòëîãäîæ, òîîöñîí ä¿íã áè÷èõ áà èë¿¿ ýñâýë äóòóó çàðöóóëàëòûã óðüä÷èëãààíû çîðèóëàëò á¿ðýýð õîëáîãäîõ ìºðºíä áè÷íý. ¯ëäýãäýë áóþó èë¿¿ çàðöóóëñàí ä¿íãèéí òàëààð ìºíãºí îðëîãî çàðëàãûí õýää¿ãýýð áàðèìòààð îðëîãî ýñâýë çàðäàë áîëãîñîí øèéäâýðèéã òýìäýãëýíý. Ýíý òýìäýãëýëèéã õÿíàñàí íÿãòëàí áîäîã÷ ¿éëäýíý.

3. Òîîöîîíû ¿ëäýãäëèéí áàòàëãààÍÕÌàÿãò ÒÌ-3

Õàðèëöàã÷ òàëóóäûí õîîðîíä ãàðñàí àæèë ã¿éëãýýã òîäðóóëàí òàéëàíò ¿åèéí ýöýñ äýõ õîîðîíäûí òîîöîîíû ¿ëäýãäëèéã áàòàëãààæóóëàõäàà óëèðàë, æèëèéí ýöýñò õàðèëöàã÷ òàëóóä òîîöîîíû ¿ëäýãäëèéí áàòàëãààã ¿éëäýíý. Øààðäëàãàòàé áîë ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí äóíäóóð õèéæ áîëíî. Òîîöîîíû ¿ëäýãäëèéí áàòàëãààã òîîöîî ¿¿ññýí äàíñ òóñ á¿ðýýð õºòëºíº. 2 áàéãóóëëàãûí òîîöîîíû áàðèìòûã òîîöîîíû ¿ëäýãäëèéí áàòàëãààíû õàâñðàëòàä íýãòãýæ ãàðãàíà.

4. Æîëîî÷èéí òîîöîîíû õóóäàñÍÕÌàÿãò ÒÌ-4

Òóõàéí áàéãóóëëàãûí õºíãºí òýðýã íü ÿìàð àëáàí òóøààëòíû õýðýãöýýíä ¿éë÷èëñýí òàëààðõè ã¿éöýòãýëèéã ãàðãàõäàà æîëîî÷èéí òîîöîîíû õóóäàñûã õýðýãëýíý. Õºíãºí òýðýã õýðýãëýñýí àëáàí òóøààëòàí õýäýí êì ÿâñíàà õÿíààä ãàðûí ¿ñýã çóðíà. Òîîöîîã íÿãòëàí áîäîã÷ õèéæ, íèéò ä¿íãýýð ò¿ëø, øàòàõóóíû õýìíýëò, õýòðýëòèéã ãàðãàíà.

7