MEDENÎ USÛL HUKUKU - Hukuk Dershanesi · Medenî usul hukukunun amac›, özel hukuk alan›nda kiﬂilere sa¤lanan sübjektif haklar›n gerçekleﬂtirilmesini sa¤lamakt›r

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2287

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1284

MEDENÎ USÛL HUKUKU

YazarDoç.Dr. Murat ATALI

EditörYrd.Doç.Dr. Tolga AKKAYA

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2011 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K›l›ç

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Ö¤retim Tasar›mc›s›Yrd.Doç.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Ölçme De¤erlendirme SorumlusuÖ¤r.Gör. Zeliha fienel

GrafikerUfuk Önce

Kitap Koordinasyon BirimiDoç.Dr. Feyyaz BodurUzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Medenî Usûl Hukuku

ISBN 978-975-06-0961-9

4. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 47.000 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, Mart 2014

‹çindekilerÖnsöz ............................................................................................................ xK›saltmalar................................................................................................... xi

Medenî Usûl Hukukuna Girifl.................................................. 2G‹R‹fi .............................................................................................................. 3GENEL OLARAK YARGI KAVRAMI ............................................................. 4YARGI KOLLARI VE YARGILAMA HUKUKU.............................................. 5YARGI ÖRGÜTÜ ........................................................................................... 6MEDENÎ USÛL HUKUKUNUN KONUSU AMACI VE KAYNAKLARI ......... 8Medenî Usûl Hukukunun Konusu ............................................................... 8Medenî Usûl Hukukunun Amac› ................................................................ 8Medenî Usûl Hukukunun Kaynaklar› .......................................................... 9Özet................................................................................................................ 11Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 13Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 14S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 14Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 15

Yarg›da ‹nsan Kayna¤›, Mahkemelerin Ba¤›ms›zl›¤› ve Tarafs›zl›¤› ........................................................................... 16

YARGILAMA FAAL‹YET‹N‹N N‹TEL‹⁄‹ VE SUJELER‹................................. 17Yarg›lama Faaliyetinin Niteli¤i...................................................................... 17Yarg›lama Faaliyetinin Sujeleri ..................................................................... 17

Hâkimler .................................................................................................. 17Zab›t Katibi .............................................................................................. 19Yaz› ‹flleri Görevlileri .............................................................................. 19

MAHKEMELER‹N BA⁄IMSIZLI⁄I ................................................................. 19HÂK‹ML‹K TEM‹NATI ................................................................................... 21HÂK‹MLER‹N TARAFSIZLI⁄I........................................................................ 22Hâkimin (Davaya Bakmaktan) Yasakl›l›¤› ................................................... 23

Yasakl›l›k Sebepleri................................................................................. 23Yasakl›l›¤›n Dikkate Al›nmas›, ‹leri Sürülmesi ve Sonuçlar›................. 23

Hâkimin Reddi............................................................................................... 24Ret Sebebi................................................................................................ 24Ret Talebinin ‹leri Sürülmesi .................................................................. 25Ret Talebinin ‹ncelenmesi ...................................................................... 26

Özet................................................................................................................ 27Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 29Okuma Parças› .............................................................................................. 31Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 32S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 32Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 33

Mahkemelerin Görev ve Yetkisi............................................. 34MEDENÎ YARGIDA GÖREV VE YETK‹ KAVRAMLARI............................... 35MEDENÎ YARGIDA GÖREVL‹ MAHKEMELER ............................................ 37Genel Mahkemelerin Görevi ........................................................................ 37

Sulh Hukuk Mahkemelerinin Görevi .................................................... 37Asliye Hukuk Mahkemelerinin Görevi .................................................. 37

‹ ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

3. ÜN‹TE

Özel Mahkemelerin Görevi .......................................................................... 38Aile Mahkemesi ...................................................................................... 38Asliye Ticaret Mahkemesi ....................................................................... 39Fikrî ve S›naî Haklar Hukuk Mahkemesi ............................................. 39‹cra Mahkemesi ....................................................................................... 40‹fl Mahkemesi........................................................................................... 40Kadastro Mahkemesi............................................................................... 40Tüketici Mahkemesi ............................................................................... 40

Göreve ‹liflkin Kurallar›n Mahkemece Resen Gözetilmesi ......................... 41Görevsizlik Karar› ve Bu Karar Üzerine Yap›lacak ‹fllemler ...................... 42MEDENÎ YARGIDA MAHKEMELER‹N YETK‹S‹ .......................................... 43Yetki Kavram›................................................................................................ 43Genel Yetki Kural› ........................................................................................ 44Özel Yetki Kurallar› ...................................................................................... 45

Geçici Olarak Oturulan Yer Mahkemesi ............................................... 46Sözleflmenin ‹fa Olunaca¤› Yer Mahkemesi.......................................... 46Mirastan Do¤an Davalarda Yetkili Mahkeme........................................ 46Tafl›nmaz›n Ayn›ndan Do¤an Davalarda Yetkili Mahkeme.................. 47Karfl› Davada Yetkili Mahkeme.............................................................. 47fiubeler ve Tüzel Kiflilerle ‹lgili Davalarda Yetkili Mahkeme............... 47Sigorta Sözleflmesinden Do¤an Davalarda Yetkili Mahkeme............... 48Haks›z Fiilden Do¤an Davalarda Yetkili Mahkeme.............................. 48

Yetkili Mahkemenin Taraflarca Kararlaflt›r›lmas›: Yetki Sözleflmesi........... 48Davan›n Yetkisiz Mahkemede Aç›lmas›....................................................... 49Yetkisizlik Karar› ........................................................................................... 50AYNI MAHKEMEN‹N B‹RDEN FAZLA DA‹RES‹ ARASINDAK‹‹fi DA⁄ILIMI ................................................................................................. 51

Davada Taraflar ve Yarg›lamaya Kat›lan Üçüncü Kifliler.... 60MEDENÎ YARGIDA TARAF KAVRAMI......................................................... 61TARAF EHL‹YET‹ .......................................................................................... 62DAVA EHL‹YET‹............................................................................................ 63DAVA TAK‹P YETK‹S‹ .................................................................................. 64SIFAT (HUSUMET) ........................................................................................ 65DAVA ARKADAfiLI⁄I.................................................................................... 66Genel Olarak ................................................................................................. 66Mecburî (Zorunlu) Dava Arkadafll›¤› ........................................................... 66‹htiyarî Dava Arkadafll›¤›............................................................................... 67DAVAYA FER’Î MÜDAHALE......................................................................... 68DAVAYA ASL‹ MÜDAHALE.......................................................................... 70DAVANIN ‹HBARI......................................................................................... 71DAVADA TARAFLARIN TEMS‹L‹.................................................................. 72Genel Olarak ................................................................................................. 72Kanunî Temsil ............................................................................................... 72‹radî Temsil (Davaya Vekâlet)...................................................................... 74Özet................................................................................................................ 77Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 79Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 80S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 80Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 81

‹ ç indek i leriv

4. ÜN‹TE

Davan›n Aflamalar›, Türleri, Dava fiartlar› ve ‹lk ‹tirazlar.. 82DAVANIN AfiAMALARI ................................................................................. 83DAVA TÜRLER‹ ............................................................................................. 84Talep Sonucunun Niteli¤ine Göre Dava Türleri ......................................... 84

Eda (Edim) Davas› .................................................................................. 84Tespit Davas› ........................................................................................... 84Belirsiz Alacak ve Tespit Davas› ............................................................ 85‹nflaî Dava................................................................................................ 85

Talep Sonucunun Niceli¤ine Göre Dava Türleri......................................... 85K›smî Dava .............................................................................................. 85Objektif Dava Birleflmesi (Davalar›n Y›¤›lmas›).................................... 85Terditli Dava............................................................................................ 85Seçimlik Dava.......................................................................................... 86Topluluk (Grup) Davas› ......................................................................... 86

DAVA fiARTLARI ........................................................................................... 86‹LK ‹T‹RAZLAR .............................................................................................. 87Özet................................................................................................................ 89Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 90Okuma Parças› .............................................................................................. 91S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 92Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 92Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 93

Davan›n Aç›lmas›, Dilekçeler Teatisi ve Ön ‹nceleme ........ 94DAVANIN AÇILMASI..................................................................................... 95Genel Olarak ................................................................................................. 95Dava Dilekçesi............................................................................................... 95Dava Dilekçesinin Mahkemeye Verilmesi ve Davan›n Aç›lma Zaman›..... 98Dava Dilekçesine Eklenmesi Gereken Belgeler.......................................... 100DAVANIN AÇILMASININ SONUÇLARI ........................................................ 101Genel Olarak ................................................................................................. 101Davan›n Aç›lmas›n›n Maddî Hukuk Bak›m›ndan Sonuçlar› ....................... 101

Zamanafl›m›n›n Kesilmesi ve Hak Düflürücü Sürenin Korunmas› ....... 101Baz› fiah›svarl›¤› Haklar›n›n Malvarl›¤› Hakk›na Dönüflmesi ............... 102‹yiniyetin Ortadan Kalkmas› ................................................................... 102Daval›n›n Temerrüde Düflmesi............................................................... 102

Davan›n Aç›lmas›n›n Usûl Hukuku Bak›m›ndan Sonuçlar› ........................ 102Mahkemenin Davay› ‹nceleme Zorunlulu¤u......................................... 102Derdestlik................................................................................................. 102Dava fiartlar›n›n Davan›n Aç›ld›¤› Tarihe Göre Belirlenmesi ............... 102‹htiyatî Tedbirin ve ‹htiyatî Haczin Korunmas› ..................................... 103Davay› Geri Alma Yasa¤›........................................................................ 103Taraf›n ‹radî Olarak De¤ifltirilmesi Yasa¤›............................................. 103

CEVAP D‹LEKÇES‹ ........................................................................................ 104Cevap Dilekçesinin Verilmesi ve ‹çeri¤i ...................................................... 104Cevap Dilekçesi Verilmesinin ve Verilmemesinin Sonuçlar› ...................... 106Karfl› Dava Aç›lmas› ...................................................................................... 106TARAFLARIN ‹K‹NC‹ D‹LEKÇELER‹ ............................................................. 107

‹ ç indek i ler v

5. ÜN‹TE

6. ÜN‹TE

‹DD‹A VE SAVUNMANIN GEN‹fiLET‹LMES‹ VE DE⁄‹fiT‹R‹LMES‹ YASA⁄I .......................................................................................................... 107Yasa¤›n Kapsam› ........................................................................................... 107Yasa¤›n Bafllad›¤› An .................................................................................... 109Yasa¤› Aflman›n Yollar›................................................................................. 109

Karfl› Taraf›n Muvafakat› ......................................................................... 109Davan›n Islah› ......................................................................................... 110

ÖN ‹NCELEME............................................................................................... 111Özet................................................................................................................ 112Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 114Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 115S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 116Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 117

Tahkikat, ‹spat, Sözlü Yarg›lama ve Hüküm........................ 118TAHK‹KAT..................................................................................................... 119Tahkikat›n Konusu ........................................................................................ 119Taraflar›n Duruflmaya Gelmemesi .............................................................. 119Duruflmalar›n Herkese Aç›k Olmas› (Aleniyet) ........................................... 121Tahkikat›n Yürütülmesi ve Tutanak............................................................. 121Ön Sorun ve Bekletici Sorun........................................................................ 123Davalar›n Birlefltirilmesi ve Ayr›lmas› .......................................................... 124‹SPAT HUKUKU ............................................................................................ 125Genel Olarak ................................................................................................. 125‹spat Yükü ..................................................................................................... 126‹spat›n Konusu .............................................................................................. 127‹spat›n Gerekmedi¤i Haller .......................................................................... 127‹spat Ölçüsü................................................................................................... 129‹spat Türleri ................................................................................................... 129DEL‹LLER VE ‹NCELENMES‹ ....................................................................... 130Genel Olarak ................................................................................................. 130Delil ve Emare Ayr›m›................................................................................... 130Delil Türleri ................................................................................................... 131Delil Sözleflmesi ............................................................................................ 131Hukuka Ayk›r› Yollarla Elde Edilen Deliller ............................................... 132Delillerin Mahkemeye Bildirilmesi ve Sunulmas›........................................ 133Delillerin ‹ncelenmesi ................................................................................... 134Senetle (Kesin Delille) ‹spat Kural› ve ‹stisnalar›........................................ 135KES‹N DEL‹LLER ........................................................................................... 138‹lâm ................................................................................................................ 138Senet............................................................................................................... 138Yemin............................................................................................................. 141TAKD‹R‹ DEL‹LLER ....................................................................................... 143Belge .............................................................................................................. 144Tan›k Beyan›.................................................................................................. 144Bilirkifli Görüflü.............................................................................................. 148Keflif ............................................................................................................... 152‹sticvap........................................................................................................... 153TAHK‹KATIN B‹TMES‹ VE SÖZLÜ YARGILAMA........................................ 154HÜKÜM.......................................................................................................... 156

‹ ç indek i lervi

7. ÜN‹TE

Genel Olarak ................................................................................................. 156Hükmün Kesinleflmesi ve Kesin Hüküm..................................................... 157DAVAYA SON VEREN TARAF USÛL ‹fiLEMLER‹ ....................................... 158Genel Olarak ................................................................................................. 158Davadan Feragat ........................................................................................... 158Davay› Kabul ................................................................................................. 160Sulh ................................................................................................................ 162Özet................................................................................................................ 164Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 167Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 168S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 169Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 170

Kanun Yollar›............................................................................ 172KANUN YOLU KAVRAMI VE TÜRLER‹ ....................................................... 173‹ST‹NAF.......................................................................................................... 175‹stinafa Tâbi Mahkeme Kararlar› .................................................................. 175‹stinaf Sebepleri............................................................................................. 176‹stinafa Baflvuru............................................................................................. 179

‹stinafa Baflvurabilecek Kifliler................................................................ 179Yetkili Bölge Adliye Mahkemesi ............................................................ 179Baflvuru fiekli........................................................................................... 179Baflvuru Süresi ......................................................................................... 180‹stinaf Baflvurusunun ‹craya Etkisi ......................................................... 181‹stinafa Baflvuru Hakk›ndan Feragat ...................................................... 181

‹stinaf ‹ncelemesi .......................................................................................... 181Ön ‹nceleme............................................................................................ 181‹nceleme (Tahkikat)................................................................................ 182Sözlü Yarg›lama....................................................................................... 184Karar......................................................................................................... 185

TEMY‹Z.......................................................................................................... 187Temyize Tâbi Mahkeme Kararlar› ................................................................ 187Temyiz Sebepleri........................................................................................... 188Temyize Baflvuru........................................................................................... 189

Temyize Baflvurabilecek Kifliler ............................................................. 189Temyiz ‹ncelemesini Yapmaya Yetkili Merci ........................................ 189Baflvuru fiekli........................................................................................... 189Baflvuru Süresi ......................................................................................... 190Temyiz Baflvurusunun ‹craya Etkisi ....................................................... 190Temyize Baflvuru Hakk›ndan Feragat.................................................... 191

Temyiz ‹ncelemesi ........................................................................................ 191Ön ‹nceleme............................................................................................ 191Esastan ‹nceleme..................................................................................... 192Karar (Onama, De¤ifltirerek ve Düzelterek Onama ve Bozma Karar›) ......................................................................................... 193

BÖLGE ADL‹YE MAHKEMELER‹ GÖREVE BAfiLAYINCAYA KADAR KANUN YOLU BAfiVURULARINA UYGULANACAK KANUN HÜKÜMLER‹.................................................................................... 194YARGILAMANIN ‹ADES‹............................................................................... 195Genel Olarak ................................................................................................. 195Yarg›laman›n ‹adesi Sebepleri ...................................................................... 196

‹ ç indek i ler vii

8. ÜN‹TE

Yarg›laman›n ‹adesi Yoluna Baflvuru........................................................... 199Baflvuru Süresi ......................................................................................... 199Görevli ve Yetkili Mahkeme................................................................... 199Teminat .................................................................................................... 200Baflvurunun ‹craya Etkisi ........................................................................ 200

Yarg›laman›n ‹adesi Talebinin ‹ncelenmesi................................................. 200Ön ‹nceleme............................................................................................ 200‹nceleme ve Karar ................................................................................... 200

Özet................................................................................................................ 202Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 205Okuma Parças› .............................................................................................. 206Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 207S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 207Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 208

Geçici Hukukî Korumalar ....................................................... 210GENEL OLARAK............................................................................................ 211‹HT‹YATÎ TEDB‹R ........................................................................................ 212‹htiyatî Tedbir Kavram› ve Türleri .............................................................. 212‹htiyatî Tedbirin fiartlar› ............................................................................... 213‹htiyatî Tedbir Yarg›lamas› ve Karar ........................................................... 215

‹htiyatî Tedbir Talebi ve Yarg›lamas›..................................................... 215‹htiyatî Tedbir Karar› ............................................................................. 215

‹htiyatî Tedbir Karar›n›n Uygulanmas› ve ‹htiyatî Tedbiri Tamamlay›c› ‹fllemler .......................................................................................................... 216

‹htiyatî Tedbir Karar›n›n Uygulanmas›................................................... 217‹htiyatî Tedbiri Tamamlay›c› ‹fllemler .................................................... 217

‹htiyatî Tedbir Talebi Hakk›ndaki Mahkeme Karar›na Karfl› Konulmas› .. 218‹htiyatî Tedbir Karar›na ‹tiraz ................................................................. 218Teminat Karfl›l›¤› ‹htiyatî Tedbirin De¤ifltirilmesi ve Kald›r›lmas› Talebi ...................................................................................................... 219Durum ve fiartlar›n De¤iflmesi Nedeniyle ‹htiyatî Tedbirin Kald›r›lmas›Talebi ....................................................................................................... 219

Haks›z ‹htiyatî Tedbir Nedeniyle Tazminat Davas› ................................... 220DEL‹L TESP‹T‹ ............................................................................................... 221Delil Tespiti Kavram› ................................................................................... 221Delil Tespiti Talep Edilebilecek Haller ........................................................ 221Delil Tespiti Talebi ve Karar ........................................................................ 222

Görevli ve Yetkili Mahkeme................................................................... 222Delil Tespiti Talebi.................................................................................. 222Tespit Karar› ve ‹cras› ............................................................................ 222

D‹⁄ER GEÇ‹C‹ HUKUKÎ KORUMALAR ..................................................... 223Özet ............................................................................................................... 224Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 225Okuma Parças› ........................................................................................... .. 226Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 227S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 227Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 228

‹ ç indek i lerviii

9. ÜN‹TE

Tahkim ve Alternatif Uyuflmazl›k Çözüm Yollar› ............... 230GENEL OLARAK TAHK‹M ............................................................................ 231Tahkim Kavram› ........................................................................................... 231Tahkimin Uygulama Alan› ve Konusu ....................................................... 232TAHK‹M SÖZLEfiMES‹ ................................................................................. 233Tahkim Sözleflmesinin Tan›m› ve Niteli¤i .................................................. 233Tahkim Sözleflmesinin fiekli ........................................................................ 233Tahkim Sözleflmesinin Etkisi ....................................................................... 234HAKEM SÖZLEfiMES‹ VE HAKEMLER ......................................................... 234Hakem Sözleflmesi ....................................................................................... 234Hakemlerin Seçimi ........................................................................................ 235Hakemlerin Tarafs›zl›¤› ................................................................................ 235Hakemlerin Görevinin Sona Ermesi............................................................. 236TAHK‹MDE YARGILAMA USÛLÜ ................................................................ 237Tahkim Yeri ................................................................................................... 237Tahkim Süresi ............................................................................................... 237Tahkim Davas›n›n Aç›lmas›, Dilekçelerin Sunulmas› ve Yarg›lama........... 237Tahkim Yarg›lamas›nda Geçici Hukukî Korumalar .................................... 239Tahkim Yarg›lamas›n›n Sona Ermesi .......................................................... 240

Hakem veya Hakem Kurulunun Karar›yla ........................................... 240Tahkim Yarg›lamas›n› Sona Erdiren Di¤er Nedenler............................ 240

HAKEM KARARLARINA KARfiI BAfiVURU YOLLARI ................................ 241Hakem Kararlar›n›n Tavzihi, Düzeltilmesi ve Tamamlanmas›.................... 241‹ptal Davas›.................................................................................................... 241Yarg›laman›n ‹adesi ..................................................................................... 242ALTERNAT‹F UYUfiMAZLIK ÇÖZÜM YOLLARI ......................................... 243Özet ............................................................................................................... 246Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 248Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 249S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 250Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 250

Sözlük ................................................................................... 251

‹ ç indek i ler i

10. ÜN‹TE

ÖnsözMedenî usul hukukunun amac›, özel hukuk alan›nda kiflilere sa¤lanan sübjektif

haklar›n gerçeklefltirilmesini sa¤lamakt›r. Söz konusu bu haklar› ihlâl yahut inkâr edi-len ya da tehlikeye düflürülen kifliler, hukukî korunma talebiyle mahkemelere müra-caat ederler. Egemenlik yetkisinin bir görünümü ve soyut hukuk kurallar›n›n yarg›-sal usuller çerçevesinde somut olaya uygulanmas› olan yarg› yetkisi, Anayasa’n›n 9.maddesi gere¤ince, Türk Milleti ad›na, ba¤›ms›z mahkemelerce kullan›l›r. Ba¤›ms›zmahkemelerce yürütülen yarg›sal faaliyetin bafllamas›, sürdürülmesi, tâbi oldu¤u fle-kil kurallar›; hâkimin, taraflar›n ve yarg›lama faaliyetine kat›lan üçüncü kiflilerin hak,yetki ve yükümlülükleri; uyuflmazl›k konusunun ayd›nlat›labilmesi için gerekli olanvak›alar›n ne flekilde ispat edilebilece¤i; mahkemelerin ne tür kararlar verebilece¤ive nihayet mahkemelerin kararlar›na karfl› hangi hukukî yollara baflvurulabilece¤i gi-bi temel konular yan›nda, geçici hukukî korumalar, tahkim, alternatif uyuflmazl›k çö-zümü gibi konular medenî usul hukukunun konusunu ve uygulama alan›n› olufltur-maktad›r. Aç›kö¤retim Fakültesi Adalet Önlisans Program› için haz›rlanan bu kitap,yukar›daki konular hakk›nda ö¤rencilerimizin önlisans düzeyindeki bilgi ihtiyac›n›karfl›lamak üzere ve uzaktan e¤itim tekni¤ine uygun olarak haz›rlanm›flt›r.

Medenî usul hukuku alan›n› düzenleyen temel kanun, 4 Ekim 1927 tarihindeyürürlü¤e giren 1086 say›l› Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu idi. Yürürlü¤egirdi¤i tarihten sonra, ihtiyaçlar do¤rultusunda, pek çok kez de¤ifltirilen bu Ka-nun, 1 Ekim 2011 tarihinden itibaren yürürlükten kalkarak, yerini, 6100 say›l› Hu-kuk Muhakemeleri Kanunu’na b›rakmaktad›r. Bu durum, Adalet Önlisans Progra-m›nda daha önce okutulan ve sayg›de¤er hocam›z Doç. Dr. Halûk KONURALP ta-raf›ndan kaleme al›nm›fl olan Medenî Usûl Hukuku ders kitab›n›n yenilenmesi zo-runlulu¤u ortaya ç›karm›flt›r. 6100 say›l› Hukuk Muhakemeleri Kanununun hü-kümleri, tamamlanm›fl ifllemleri etkilememek ve Kanunun yürürlü¤üne iliflkin özelhükümler sakl› kalmak kayd›yla, 1 Ekim 2011 tarihinden itibaren derhal yürürlü-¤e girecektir (HMK m. 448; m. 451). Belirtmeliyiz ki, kanun yollar› bak›m›ndan,bölge adliye mahkemelerinin Resmî Gazete’de ilan edilecek göreve bafllama tari-hine kadar, 1086 say›l› Kanunun temyize iliflkin yürürlükteki hükümlerinin uygu-lanmas›na devam edilecektir. Bununla beraber bölge adliye mahkemelerinin ya-k›n zamanda göreve bafllayaca¤› düflüncesiyle bu kitab›n kanun yollar›na iliflkinbölümü 6100 say›l› Kanunun istinaf, temyiz ve yarg›laman›n iadesi yollar›na ilifl-kin hükümlerine göre yaz›lm›flt›r. 6100 say›l› Hukuk Muhakemeleri Kanunu, 1086say›l› Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun temel yap›s›n› ve anlay›fl›n› muha-faza etmekle birlikte, yeni bir sistematik ile günümüzün ihtiyaçlar›na cevap vere-cek yeni kurum ve kurallar da getirmifltir. Elinizdeki bu çal›flma, 6100 say›l› Hu-kuk Muhakemeleri Kanunu esas al›nmak suretiyle, Bilkent Üniversitesi Hukuk Fa-kültesi Medenî Usûl ve ‹cra ‹flâs Hukuku Anabilim Dal› ö¤retim üyesi Doç. Dr.Murat ATALI taraf›ndan kaleme al›narak, yeniden haz›rlanm›flt›r. Ortaya ç›kan ese-rin, baflta ö¤renciler olmak üzere, tüm okuyuculara faydal› olmas›n› dileriz.

Bu eseri, Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim Fakültesinin e¤itim ve ö¤retim çal›flma-lar›na önemli katk›lar sunmufl, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesinde uzun y›llarders vermifl ve binlerce ö¤renci yan›nda pek çok araflt›rmac›n›n da yetiflmesine büyükbir özveriyle katk› sa¤lam›fl olan, asistanl›¤›n› yapm›fl olmaktan büyük bir onur ve gu-rur duydu¤um, 20 Nisan 2008 tarihinde ebediyete u¤urlad›¤›m›z, çok de¤erli hoca-m›z, merhum Doç. Dr. Halûk KONURALP’in aziz hat›ras›na ithaf ediyoruz.

Eskiflehir, Temmuz 2011

EditörYrd.Doç.Dr. Tolga AKKAYA

n

xiK›sal tmalar

AKDK : 4320 say›l› Ailenin Korunmas›na Dair Kanun AY : AnayasaBK : 818 say›l› Borçlar Kanunu Bkz. : Bak›n›zc. : CümleHMK : 6100 say›l› Hukuk Muhakemeleri Kanunu HUAK : Hukuk Uyuflmazl›klar›nda Arabuluculuk KanunuHUMK : 1086 say›l› Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu ‹BK : ‹çtihad› Birlefltirme Karar› ‹HAS : ‹nsan Haklar› Avrupa Sözleflmesi ‹‹K : 2004 say›l› ‹cra ve ‹flâs Kanunu ‹MK : 5521 say›l› ‹fl Mahkemeleri Kanunu K. : KanunKarfl. : Karfl›laflt›r›n›zm. : Madde MÖHUK : 5718 say›l› Milletleraras› Özel Hukuk ve Usûl Hukuku Hakk›nda Kanun MTK : 4686 say›l› Milletleraras› Tahkim Kanunu NK : 15212 say›l› Noterlik Kanunus. : Say›Sa. : Say›l› TKHK. : 4077 say›l› Tüketicinin Korunmas› Hakk›nda Kanun TMK : 4721 say›l› Türk Medenî Kanunu TTK : 6762 say›l› Türk Ticaret Kanunu vb : Ve benzerivd. : Ve devam› YK : 2797 say›l› Yarg›tay Kanunu Yuk. : Yukar›da

K›saltmalar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Medenî usûl hukuku kavram›n› aç›klayabilecek,Menfaat, hak, uyuflmazl›k, uyuflmazl›klar›n çözümü ve yarg› kavramlar›n›aç›klayabilecek ve iliflkilendirebilecek,Yarg› örgütü içinde yer alan yarg› kollar›n› ve adli yarg› kapsam›nda bulunanilk derece mahkemelerini, üst mahkemeleri ve yüksek mahkemeyi listeleye-bilecek,Medenî usûl hukukunun konusunu, amac›n› ve kaynaklar›n› aç›klayabilecekbilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.

‹çindekiler

• Yarg› örgütü• Mahkeme• Medenî usûl hukuku• ‹hkak› hak• Uyuflmazl›k • Yarg› kolu• Adli yarg›• Medenî yarg›• ‹lk derece mahkemesi• Yüksek mahkeme

• Hukuk mahkemeleri• Genel ve özel mahkemeler• Bölge adliye mahkemesi• Yarg›tay • Hak (menfaat) • Talep• Dava • Karar• Tasarruf yetkisi• Maddi gerçek

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

��

�

�

Medenî Usûl Hukuku Medenî UsûlHukukuna Girifl

• G‹R‹fi• GENEL OLARAK YARGI KAVRAMI• YARGI KOLLARI VE YARGILAMA

HUKUKU• YARGI ÖRGÜTÜ• MEDENÎ USÛL HUKUKUNUN

KONUSU, AMACI VE KAYNAKLARI

1MEDENÎ USÛL HUKUKU

G‹R‹fi‹nsan, do¤as› gere¤i, ancak toplum içinde yaflayabilen bir varl›kt›r. Onun bu özel-li¤i, hem ihtiyaçlar›n›n karfl›lanabilmesi aç›s›ndan kaç›n›lmaz, hem de sosyallik iç-güdüsünün sonucudur. Toplum halinde yaflaman›n ihtiyaçlar›n ve içgüdülerinyönlendirmesiyle ortaya ç›k›fl›, hayvan topluluklar›nda da rastlanan bir durumdur.Ancak, insan aç›s›ndan farkl› olan hususlar›n en önemlilerinden birisi, söz konusubirlikte yaflay›fl›n ak›l, bilinç ve estetik de¤erler taraf›ndan yönlendirilmesidir.

Toplum halinde yaflayan insanlar, bir k›sm› kendilerini buna yönlendiren se-beplerin do¤al sonucu, bir k›sm› ise bu halde yaflayabilmenin anlaml›, sa¤l›kl› vesürekli oluflunu temin amac›na yönelmifl iliflkiler içine girerler. Bu iliflkiler bir taraf-tan kendileri aras›nda, bir taraftan da oluflturduklar› topluluklar aras›nda kurulur.Toplum halinde yaflayan insanlar›n oluflturdu¤u en basit ve küçük topluluk aile, enörgütlü ve büyük topluluk ise devlettir.

‹nsanlar›n toplum halinde yaflay›fllar› s›ras›nda, gerek birbirleriyle ve gerekse -ai-leden devlete kadar- oluflturduklar› topluluklarla olan iliflkilerinin bir düzen içindesürdürülebilmesi için birçok kurala ihtiyaç vard›r. Bu kurallar bütünü, sosyal düzenkurallar› olarak adland›r›l›r. Bunlar, hukuk, din, ahlak, örf ve âdet ve görgü kuralla-r›d›r. Söz konusu kategorilerin her biri için ayr› bir müeyyide türünden söz etmekmümkündür. Bununla birlikte, bunlardan sadece hukuk kurallar›n›n riayet görmesi,kendileri için öngörülmüfl olan müeyyidelerin zorla yerine getirilmesi ayr›cal›¤›yla,insanlar›n oluflturduklar› en büyük (güçlü) örgütlü topluluk (yap›) olan devletin gü-vencesine kavuflturulmufltur. Bundan dolay›d›r ki, di¤er sosyal düzen kurallar› bafl-kaca topluluklarda da mevcut olabildikleri halde, hukuk, ancak devlet haline gele-bilmifl topluluklarda varl›k kazanabilmifl ve mevcudiyetini muhafaza edebilmifltir.

Hukuk kurallar› için öngörülen müeyyideler, kural›n niteli¤i ve düzenledi¤ialan dikkate al›narak farkl›laflt›r›lm›flt›r. Söz konusu farkl›l›k, bu müeyyideye kararverilmesi süreci ve bunun uygulan›fl›nda da ortaya ç›kar.

Hukuk kurallar›na riayet edilmemesi halinde öngörülen müeyyidenin uygulanma-s›na karar verme yetkisi, modern devlet taraf›ndan, s›rf bu maksatla kurulmufl olankurumlara b›rak›lm›flt›r. Bir bütün halinde yarg› örgütü ve münferit olarak mahkemeolarak adland›r›lan söz konusu kurum, hukuk kurallar›na riayet etmemenin bilhassadevlet ad›na yetki kullanan kamu görevlileri kaynakl› olabilece¤i de dikkate al›narak,yürütme organ›n›n d›fl›na ç›kar›lmakla kal›nmam›fl, ondan (ve bu arada, temel fonk-siyonu hukuk kural›n› koyma olan yasama organ›ndan) ba¤›ms›zlaflt›r›lm›flt›r.

Medenî Usûl Hukukuna Girifl

Müeyyide: Bir hukukkural›n›n ihlaline tepkiolarak gösterilen ve hukukdüzeni taraf›ndan öngörülencebirdir.

Özel hukuk: Kiflilerinbirbirleriyle olan iliflkilerinieflitlik ve irade serbestisiesas›na göre düzenleyenhukuk kurallar›n›nbütünüdür.

Roma hukukundan itibaren yap›lan “özel hukuk-kamu hukuku” ay›r›m›nda,özel hukuk alan›na dahil maddi hukuk normlar›n›n öngördükleri haklara riayet-le yükümlü olanlar›n bunu kendiliklerinden yerine getirmemeleri halinde, güçkullanma tekelini elinde bulunduran devletin buna müdahale etmeye karar ver-mek üzere kurdu¤u kurumlar›n (yarg› örgütü-mahkemeler), söz konusu müeyyi-deye karar verme sürecini düzenleyen kurallar bütününe medenî usûl hukukuad› verilmektedir. Söz konusu süreç sonucunda verilen karar›n zorla yerine ge-tirilmesini düzenleyen kurallar bütününü ifade eden icra ve iflas hukuku da,esas itibariyle, medenî usûl hukukunun devam› niteli¤inde olmakla birlikte, Türkhukukunda ayr› bir kanunla düzenleniflinin de etkisiyle, ba¤›ms›z bir hukuk da-l› haline gelmifltir.

Hukukun dallar›ndan biri olarak medenî usûl hukuku ne anlama gelmektedir?

GENEL OLARAK YARGI KAVRAMIK›ta Avrupas› hukuk sistemine dahil olan Türk hukukunda, hukuk kurallar›n›n so-yut ve genel nitelikli olmas› esast›r. Bu kurallar, esas itibariyle, kiflilerle kifliler vekiflilerle onlar›n oluflturduklar› di¤er kurumlar aras›ndaki iliflkileri düzenlemekte-dir. Bu düzenleyiflte, bireysel ve toplumsal menfaatler dikkate al›nmaktad›r. Birmenfaatin hukuk kural›yla (yapt›r›ma ba¤lanarak) korunmas› (güvence alt›na al›n-mas›) durumunda, o menfaat hak mertebesine yükselmektedir. Hakk›n temelindeyer alan menfaatin kiflisel olmas› durumunda özel hukuktan, buna karfl›l›k söz ko-nusu menfaatin toplumsal olmas› durumunda ise - genel olarak - kamu hukukun-dan söz edilir.

Hakk›n temelinde menfaatin bulunmas›, bunlar› düzenleyen soyut hukuk ku-rallar› sayesinde, kiflileraras› ve toplumsal iliflkilerde bir menfaat dengesinin ve bu-na dayal› sosyal bar›fl›n kurulmas›n› sa¤lar. Dolay›s›yla, bir hakk›n (menfaatin), bu-na riayet etmeye hukuk kural›yla mecbur k›l›nm›fl kifli taraf›ndan ihlal edilmesi ha-linde, bir taraftan genel olarak toplumdaki menfaat dengesi ve buna ba¤l› olaraksosyal bar›fl bozulur; di¤er taraftan, özelde o hakk›n kendisine tan›nm›fl oldu¤u ki-fliyle (hak sahibi-alacakl›) buna riayet yükümlüsü olan kifli (borçlu) aras›nda bozu-lan menfaat dengesi sebebiyle uyuflmazl›k ortaya ç›kar.

‹hlâlin giderilmesi, böylece ortaya ç›kan uyuflmazl›¤›n sona erdirilmesi ve bo-zulan sosyal bar›fl›n yeniden tesis edilebilmesi için düflünülebilecek iki yöntemmevcuttur. Bunlardan birincisi, ihlale ba¤lanan müeyyideyi do¤rudan do¤ruya haksahibinin kendisinin uygulamas› (bizzat ihkak› hak), di¤eri ise güç kullanma yet-kisini münhas›ran kendi elinde bulunduran devlete (onun bu ifl için görevlendir-di¤i organ olan mahkemelere) baflvurmak. Bizzat ihkak› hak, zay›f olan›n müeyyi-deyi uygulayamamas›, güçlü olan›n ise sübjektif etkilerle afl›r›ya kaçmas› ve böyle-ce yeni uyuflmazl›klara neden olup sosyal bar›fl› daha fazla bozma tehlikesini ba-r›nd›rd›¤›ndan, modern devlet taraf›ndan, meflru müdafaa ve zaruret hali gibi çoks›n›rl› haller d›fl›nda, kural olarak yasaklanm›flt›r. Bunun yerine tarafs›z, güçlü veörgütlü bir yap› olan mahkemelere (devlete) baflvurmak, güvenceli, âdil ve etkinbir yoldur. Devletin bu görevi ve sorumlulu¤u üstlenmesiyle onun yasama ve yü-rütme yan›nda yarg› ifllevi ortaya ç›km›fl ve modern devlet bu ifllevini, kendi için-de, s›rf bu amaçla kurdu¤u ba¤›ms›z mahkemelere (yarg› örgütüne) tevdi etmifltir(Anayasa m. 9).

4 Medenî Usûl Hukuku

Kamu hukuku: Devletinteflkilat›n›, devlet ile birbaflka devlet veya devlet ilebireyler aras›ndaki hukukiiliflkileri düzenleyen hukukkurallar›n›n bütünüdür.

Maddi hukuk: Haklar›ngerçek içeriklerinidüzenleyen, medenî hukuk,borçlar hukuku, ticarethukuku gibi hukuk dallar›n›oluflturan kurallar›nbütünüdür.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ � �K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

1

Uyuflmazl›k: Bir hakk›nvarl›¤›, kapsam› vesonuçlar› hakk›nda meydanagelen ve taraflarca sulholmak suretiyle veya di¤erbar›flç›l yollarla çözülmesimümkün olmayananlaflmazl›kt›r.

Bizzat ihkak› hak: Haklar›ihlal edilen kiflilerin, buhaklar›n› bizzat zorkullanarak elde etmeleriveya korumalar›d›r.

Uyuflmazl›klar›n devletin ba¤›ms›z yarg› organlar› taraf›ndan çözülmesine ihtiyaç duyul-mas›n›n sebebi nedir?

Bu çerçevede, yarg› kavram›n›, “soyut hukuk kurallar›n›n, ba¤›ms›z ve tarafs›zmahkemeler taraf›ndan, somut bir uyuflmazl›¤›n giderilmesi amac›yla, yarg›salusûllere uyularak tatbik edilmesi” olarak tan›mlamak mümkündür.

YARGI KOLLARI VE YARGILAMA HUKUKUSoyut hukuk kural›n›n korudu¤u menfaatin (hakk›n) bireysel yahut toplumsal ni-teli¤ine ba¤l› olarak onun mahkemeler eliyle korunmas›nda uygulanacak olanusûlün (yöntemin) de farkl›laflt›r›lmas›, bu koruman›n etkinli¤i bak›m›ndan ço¤uzaman kaç›n›lmazd›r. Öte yandan, söz konusu nitelik, korumada bireysel yahutkamusal iradenin önem tafl›mas› aç›s›ndan da dikkate al›nmak gerekir. Belirtilenbu iki yön yan›nda baflkaca baz› kriterler de kullan›lmak suretiyle yap›lan s›n›flan-d›rmada, nitelikleri aç›s›ndan bir bütün teflkil eden dava ve ifllerin ayr› bir yarg›la-ma usûlüne tâbi k›l›nmas›yla oluflturulan bütünlü¤e yarg› kolu ad› verilmektedir.Türk hukukunda yedi farkl› yarg› kolunun bulundu¤u söylenebilir. Bunlar; anaya-sa yarg›s›, adli yarg›, idari yarg›, askeri yarg›, hesap yarg›s›, seçim yarg›s› ve niha-yet uyuflmazl›k yarg›s›d›r (Bkz. fiema 1.1).

Yarg› kolu kavram›n› aç›klayarak, Türk hukukundaki yarg› kollar›n› listeleyiniz.

Ayr› bir yarg› kolundan söz edebilmek için mutlaka ayr› bir mahkeme örgütlen-mesinin varl›¤› aranmaz. Bundan dolay›d›r ki, sadece yarg› örgütlenmesinden ha-reketle yarg› kolu ay›r›m› yapmak mümkün de¤ildir. Ancak, ço¤unlukla her biryarg› kolunun ayr› bir mahkeme örgütlenmesine sahip oldu¤u görülmektedir. Ay-r›ca, uyuflmazl›klar›n niteli¤i, korunan menfaat ve uygulanan yarg›lama usûlü dik-kate al›nd›¤›nda ayr› bir yarg› kolu oldu¤unun kabulü kaç›n›lmaz bulunan (genel)ceza yarg›s›, Türk hukukunda, mahkeme örgütlenmesinden hareket edilerek, ge-leneksel olarak adli yarg› içinde konumland›r›lmaktad›r.

Genel olarak ifade etmek gerekirse, kamu hukuku-özel hukuk ay›r›m›nda, özelhukuk alan›na giren hukuk dallar›nda düzenlenmifl olan hukuki iliflkilerden kay-naklanan uyuflmazl›klar›n, hukuk mahkemelerince, medenî usûl hukuku taraf›n-dan öngörülen yöntemler dahilinde çözümlenmesi, adli yarg›n›n “medenî yarg›(hukuk yarg›s›)” (alt) kolu olarak adland›r›lmaktad›r.

Medenî yarg› alan›na giren uyuflmazl›klar›n mahkemeler eliyle çözümünde uy-gulanacak olan yöntem ayr› bir hukuk disiplinidir. Bu disiplin, Türk hukukunda,medenî usûl hukuku olarak adland›r›lmaktad›r. Ancak, yarg›lama faaliyetinde, uy-gulanacak usûlün (yöntemin) yan› s›ra, yarg› örgütü, mahkemelerin görev ve yet-

51. Ünite - Medenî Usûl Hukukuna Gir ifl

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

fiekil 1.1

YARGI KOLLARI

UYUfiMAZLIKYARGISI

UYUfiMAZLIKYARGISI

SEÇ‹MYARGISI

ANAYASAYARGISI

‹DAR‹YARGI

ADL‹YARGI

HESAPYARGISI

ASKER‹YARGI

Yarg› Kollar›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

kisi, yarg›lama faaliyetine kat›lacak olan kiflilerin personel rejimi, tebligat ve harç-lar gibi pek çok husus da gündeme gelmektedir. Söz konusu bütün yönleri ifadeetmek üzere “yarg›lama hukuku” tabiri kullan›lmaktad›r. Dolay›s›yla, medenî usûlhukuku asl›nda yarg›lama hukukunun bir alt dal›d›r. Ancak, Türk hukukunda, butabirlerden biri di¤eri yerine kullan›lmaktad›r. Öte yandan, yarg›lama hukukunadahil olan di¤er alanlar ço¤u zaman ayr› bir dersin konusu yap›lmad›¤›ndan, me-denî usûl hukuku dersleri içinde onlara da yer verilmektedir.

YARGI ÖRGÜTÜEgemenli¤in kullan›m biçimlerinden birini teflkil eden yarg› yetkisi, Anayasan›n 9.maddesi gere¤ince ba¤›ms›z mahkemelere b›rak›lm›flt›r. Söz konusu yetkiyi kulla-nacak olan mahkemelerin kurulufl ve örgütlenifli, çal›flmalar›na iliflkin d›fl flartlar›nbelirlenmesi ve yarg›lama faaliyetine do¤rudan yahut dolayl› flekilde kat›lan kiflile-rin statüleri ile görev ve yetkilerinin belirlenmesi; ayr›ca, verilen kararlar›n yerinegetirilmesiyle görevli k›l›nm›fl cebrî icra organlar›n›n kurulufl ve iflleyifli, yarg› örgü-tü olarak adland›r›lmaktad›r.

Anayasan›n 142. maddesi gere¤ince, mahkemelerin kuruluflu, görev ve yetkile-ri, iflleyifli ve yarg›lama usûlleri kanunla düzenlenir. Bu düzenlemenin bir sonucuolarak, yarg› ifllevini yerine getirecek olan mahkemelerin kuruluflunun kanunladüzenlenmesi yeterli olup, ayr›ca anayasal bir düzenlemeye gerek bulunmamakta-d›r. Bununla birlikte, Anayasa, Üçüncü K›s›m, Üçüncü Bölüm (II. Yüksek Mahke-meler) içinde yüksek mahkemeleri düzenlemifltir. Genellikle ilk derecede (ve ay-r›ca kuruldu¤u yarg› kollar›nda istinaf derecesinde) verilen nihai kararlar›n huku-ka uygun olup olmad›¤›n› kontrol eden ve böylece ilgili yarg› kolu aç›s›ndan ülke-de içtihat birli¤inin sa¤lanmas› görevini yerine getiren mahkemeler yüksek mah-keme olarak adland›r›lmaktad›r. Anayasaya göre yüksek mahkemeler flunlard›r:Anayasa Mahkemesi (AY m. 146 vd.), Yarg›tay (AY m. 154), Dan›fltay (AY m. 155),Askeri Yarg›tay (AY m. 156), Askeri Yüksek ‹dare Mahkemesi (AY m. 157) veUyuflmazl›k Mahkemesi (AY m. 158). Buna karfl›l›k, somut uyuflmazl›¤›n dava yo-luyla ilk önce kendisine götürüldü¤ü, tahkikat ve yarg›lama yaparak uyuflmazl›khakk›nda hüküm veren ilk derece mahkemelerinin ve ilk derece mahkemelerinceverilen kararlar›n hem hukuk hem de vak›a aç›s›ndan do¤ruluk denetiminin yap›l-d›¤› istinaf derecesinde yer alan mahkemelerin kuruluflunun ve iflleyiflinin düzen-lenmesi, Anayasan›n sözü edilen 142. maddesi gere¤ince, kanunlara b›rak›lm›flt›r.

Türk hukukunda mahkemelerin kuruluflu, görev ve yetkileri ile yarg›lama usûllerinin Ana-yasada düzenlenmesi zorunlu mudur?

Medenî yarg›n›n da içinde yer ald›¤› adli yarg› aç›s›ndan, ilk derece ve istinafderecesinde yer alan mahkemelerin kuruluflu ve iflleyifli ile görev ve yetkileri 5235say›l› Adli Yarg› ‹lk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuru-lufl, Görev ve Yetkileri Hakk›nda Kanun taraf›ndan düzenlenmektedir. Bunun ya-n›nda, baz› özel veya genel (temel) kanunlarda da, ilk derece mahkemelerinin ku-ruluflu hakk›nda düzenlemeler mevcuttur.

Adli yarg›n›n medenî yarg› alan›nda ilk derecede görev yapan mahkemelerinehukuk mahkemeleri ad› verilmektedir. Önlerine dava yoluyla gelen uyuflmazl›k-lara ilk önce bakan bu mahkemeler de genel mahkemeler ve özel mahkemelerfleklinde iki gruba ayr›lmaktad›r. Bakacaklar› dava ve ifller belli kifli yahut ifl grup-lar›na göre s›n›rland›r›lmam›fl bulunan, bilakis, medenî yarg› alan›na dahil olup


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


4

Nihai karar: Hâkim davay›yürütmek ve sonland›rmakamac›yla çeflitli kararlarverir. Hâkim verdi¤i karar iledavadan (iflten) el çekmiyorve uyuflmazl›k çözmefaaliyetine devam ediyorsabu tür kararlara ara karardenir. Buna karfl›l›k, iflten elçekiyor ve davay› görmeyedevam etmiyorsa, bu türkararlara nihai karar denir.

Bölge adliye mahkemesi:Bölge adliye mahkemesi,adli yarg› kolunda ilk derecemahkemeleri taraf›ndanverilen, kesinleflmemifl kararve hükümlerin iptal edilmesiveya de¤ifltirilmesi amac›ylayap›lan istinaf baflvurular›n›inceleyen bir üstmahkemedir. ‹kinci derecemahkemesi olup, ilk derecemahkemesinin kararlar›n›hem hukuka uygunluk hemde vak›a tespitlerinin do¤ruolup olmad›¤› aç›s›ndandenetler.

bir özel mahkemenin görevine girmeyen bütün uyuflmazl›klara bakmakla görevlik›l›nan mahkemeler genel mahkeme olarak tan›mlanmaktad›r. Bunlar, her il mer-kezi ile bölgelerin co¤rafi durumu ve ifl yo¤unlu¤u dikkate al›narak belirlenen il-çelerde Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulunun olumlu görüflü al›narak kurulansulh hukuk ve asliye hukuk mahkemeleridir (5235 s.K. m. 4, m. 5). Bunlar›n ya-n›nda, her biri, bir özel kanuna yahut bir genel (temel) kanun içindeki özel dü-zenlemeye dayan›larak kurulan özel mahkemelerin bakacaklar› dava ve ifller, bel-li kifli yahut ifl gruplar›na göre belirlenmifl olup, kurulmad›klar› yerlerde bu mah-kemelerin görevine giren dava ve ifller de genel mahkemelerce görülür. Medeniyarg› alan›nda ilk derecede görev yapan özel mahkemeler flunlard›r: aile mahke-meleri, fikrî ve s›naî haklar hukuk mahkemeleri, icra mahkemeleri, ifl mahkeme-leri, kadastro mahkemeleri, tüketici mahkemeleri ve ticaret mahkemeleri (Bkz.fiema 1.2).

Adli yarg› kolunda, ilk derece düzeyinde görevli olan genel ve özel mahkemeleri listeleyiniz?

‹lk derece mahkemelerinden verilen kararlar›n hukuka ayk›r› ve yanl›fl olmas›ihtimali her zaman mevcuttur. Bunu göz önünde bulunduran kanun koyucu, ayn›zamanda hak arama özgürlü¤ünün de bir gere¤i olarak, ilk derecede verilen karar-lar›n denetiminin yap›ld›¤› kanun yollar› için ayr› bir mahkeme örgütlenmesine git-mifltir. Buna göre, Adalet Bakanl›¤›nca, bölgelerin co¤rafi durumlar› ve ifl yo¤un-lu¤u göz önünde bulundurularak belirlenen yerlerde, ilk derecede verilen ve ve-rildi¤i anda kesin olmayan nihai kararlar›n hukuk ve vak›a aç›s›ndan kanun yoludenetiminin (istinaf incelemesinin) yap›ld›¤› bölge adliye mahkemeleri kurulur(5235 s.K. m. 25/I).

Bölge adliye mahkemelerince verilip, verildi¤i anda kesin olmayan nihai karar-lar›n hukuka ayk›r› ve yanl›fl olmas› ihtimaline karfl›, bunlar›n hukuk aç›s›ndan ka-nun yolu (temyiz) denetiminin yap›lmas› ve ayr›ca ülkede içtihat birli¤inin sa¤lan-mas› amac›yla kurulmufl olan Yarg›tay (AY m. 154; 2797 s. YK m. 1), adli yarg›yailiflkin yarg› örgütlenmemizde en üst mahkeme konumundad›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

fiekil 1.2

‹LK DERECEHUKUK MAHKEMELER‹

GENEL MAHKEMELER ÖZEL MAHKEMELER

SULH HUKUK MAHKEMES‹

ASL‹YE HUKUK MAHKEMES‹

TÜKET‹C‹ MAHKEMES‹

‹fi MAHKEMES‹

KADASTRO MAHKEMES‹

A‹LE MAHKEMES‹

F‹KR‹ VE SINA‹ HAKLARHUKUK MAHKEMES‹

‹CRA MAHKEMES‹

ASL‹YE T‹CARET MAHKEMES‹

Adli Yarg› ‹lkDerece HukukMahkemeleri

Kanun yolu: Bir davan›ntaraflar›na veya çekiflmesizyarg› iflleri bak›m›ndan ilgiliolan herkese tan›nm›fl olanve dava sonunda mahkemetaraf›ndan verilen kararayanl›fl oldu¤u gerekçesiylekarfl› ç›karak, karar›nincelenmesini vede¤ifltirilmesini sa¤lamayayönelik bir hukuki çaredir.

Yarg›tay›n resmi ‹nternet sayfas›na http://www.yargitay.gov.tr adresinden ulaflabilirsiniz.

Yarg› örgütü hakk›nda daha fazla bilgi için bkz. Muhammet ÖZEKES ve Emel HANA⁄ASI,Yarg› Örgütü ve Tebligat Hukuku, (Ed. Do¤an Gökbel), Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retimFakültesi Yay›nlar›, Eskiflehir 2012.

MEDENÎ USÛL HUKUKUNUN KONUSU AMACI VEKAYNAKLARI

Medenî Usûl Hukukunun KonusuMaddi hukukun kiflilere tan›d›¤› haklar ve getirdi¤i yükümlülüklere riayet konu-sunda bir uyuflmazl›k ç›kmas› durumunda, bunun, yarg› yetkisini Türk milleti ad›-na kullanmak üzere kurulmufl olan ba¤›ms›z ve tarafs›z mahkemelerce çözümlen-mesi as›ld›r. Anayasa ve ilgili kanunlarca öngörülen flekilde yap›land›r›lm›fl bulu-nan yarg› örgütü içinde yer alan bir mahkemenin, medenî yarg›ya iliflkin bir uyufl-mazl›¤› çözümünün bir yarg›sal faaliyet olarak nitelendirilebilmesi için, bunun yar-g›sal usûller çerçevesinde gerçeklefltirilmesi gerekir. Bu ifadedeki “usûl” kelimesibizi medenî usûl hukukuna götürmektedir. fiöyle ki, özel hukuka iliflkin uyuflmaz-l›klar›n adli yarg› kolunun medenî yarg› alan›nda görev yapmak üzere kurulmuflbulunan mahkemelerce hangi usûl ve esaslar çerçevesinde çözümlenece¤ini dü-zenleyen kurallar›n bütünü medenî usûl hukukunu oluflturmaktad›r.

Medenî yarg› alan›nda bir mahkemenin bir uyuflmazl›¤› çözmek amac›yla onael atabilmesi için, bunun öncelikle o mahkemenin önüne getirilmesi gerekir (HMKm.24/I). Öte yandan, özel hukuk alan›ndaki baz› kanunlar, bazen yeni bir hukukidurumun yarat›lmas› için mahkeme karar›n› flart k›lmaktad›r. Keza, özel hukukailiflkin baz› hallerde bir hakk›n veya hukuki iliflkinin mahkeme karar›yla tespiti yada bir geçici hukuki koruma önlemi yahut çekiflmesiz yarg› ifli hakk›nda mahke-mece karar verilmesi aranmaktad›r. Söz konusu bu hallerde kendisine baflvurulanmahkemenin, bu baflvuruyu inceleyip karara ba¤lamas› da belli bir usûl dahilindegerçekleflecektir. Bir karar vermesi için mahkeme önüne getirilen hususun maddihukukun tan›d›¤› bir hak veya getirdi¤i bir yükümlü¤e iliflkin bir uyuflmazl›k ol-mas› durumunda, ortada bir “dava” söz konusudur. Buna karfl›l›k, karar vermesiiçin mahkeme önüne getirilen di¤er hususlara yönelik baflvurular ise “talep” olarakadland›r›l›r. ‹flte, medenî usûl hukukunun konusunun, bir dava veya talebin mah-keme önüne getiriliflinden bunun mahkemece karara ba¤lanmas›na kadar olan sü-recin yöntem aç›s›ndan düzenlenmesine, verilen karar›n kesinleflmesi ile do¤urdu-¤u sonuçlar›n ortaya konulmas›na dair kurallar›n oluflturdu¤u söylenebilir.

Medenî Usûl Hukukunun Amac› Konu, bir yönüyle amac› da içinde bar›nd›rd›¤›ndan, medenî usûl hukukununamac›n› da, onun konusundan ba¤›ms›z olarak düflünmek mümkün de¤ildir. Do-lay›s›yla, medenî usûl hukukunun amac›, esas itibariyle, mahkeme önüne gelendava ve taleplerin hukuka uygun ve ak›lc› bir yöntemle karara ba¤lanmas›d›r. Busayede sa¤lanan hukuki güvenlik ve bar›fl ile bunlar›n hizmet etti¤i sosyal bar›fl iseikincil amaçlar, daha do¤rusu dolayl› sonuçlard›r.

Karar verme sürecinde önem tafl›yan birçok unsur vard›r. Baflta, (düzenledi¤ialan, öngördü¤ü sonuç ve bu sonucu kendisine ba¤lad›¤› koflullarla birlikte) esasal›nan maddi hukuk kural› ile bunun ihtiva etti¤i hakk›n yahut yükümlülü¤ün ni-


K ‹ T A P


K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

S O R U

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Geçici hukuki koruma: Birdava sürecinin bafllat›lmas›,yürütülmesi ve sona ermesibelirli bir zaman kesitiiçinde gerçekleflece¤inden,bu zaman dilimi içinde karfl›taraf›n veya üçüncükiflilelerin kötüniyetlidavran›fllar› nedeniyle ya dadi¤er baflka sebeplerde davaile ulafl›lmak istenensonucun telafisi mümkünolmayacak flekilde zarargörmesini engellemekamac›yla, kesin hukukikorunma sa¤lan›ncayakadar uygulanabilecekihtiyati tedbir ve ihtiyatihaciz gibi tedbirlerin genelad›d›r.

teli¤i olmak üzere, ispat ve delillere iliflkin Anayasa ve di¤er kanunlarda yer alandüzenlemeler, medenî usûl hukukunun amac›n›n her ne pahas›na olursa olsunmaddi gerçeklik temelinde veya adaletli bir karar vermek olamayaca¤›n›n kabulü-nü gerektirir. Her fleyden önce adalet, verilen karar üzerinde kiflisel ve toplumsalbir de¤er yarg›s› olmakla sübjektif ve görecelidir. Öte yandan, uygulanmas› gere-ken maddi hukuk kural›n›n, kiflisel veya toplumsal de¤erlendirmeye göre gayriâdil olmas› durumunda, o kural› esas almak mecburiyetinde bulunan hâkimin ver-di¤i karar›n adaletsizli¤inden, yahut böylece ortaya ç›kmas› kaç›n›lmaz olan ada-letsiz bir karar›n usûl hükümleriyle önlenebilmesinden söz etmek mümkün de¤il-dir. Aksinin kabulü, usûl hükümlerinin toptan gereksizli¤i ve inkâr› sonucuna gö-türür. Öte yandan maddi gerçekli¤e ulafl›lmas› da, bazen ispat ve delillere iliflkins›n›rlamalar, bazen de dava yahut talebin konusunun niteli¤i gere¤i ilgili tarafa ya-hut talepte bulunana mahkeme sürecinde de tan›nan tasarruf yetkisi karfl›s›nda,medenî usûl hukukunun bir amac› olarak kabul edilemez. Buna karfl›l›k, mahke-meye baflvuranlar›n nas›l bir süreçle karfl›laflaca¤›n›n önceden bilinmesi ve bununkural olarak ba¤lay›c› olmas›, hak arama sürecinde önemli bir güvence teflkil edenbelirlili¤i sa¤layacak ve olas› keyfiliklere engel teflkil edecektir. Bundan dolay›d›rki, medenî usûl hukukunun en önemli amac›n›n, mahkemenin önüne gelen davave talepleri karara ba¤lamas› sürecinin tâbi oldu¤u kurallar› düzenlemek ve buyolla belirlilik sa¤lamak ve keyfili¤in önüne geçmek oldu¤u söylenebilir.

Medenî usûl hukukunun amac› nedir?

Medenî Usûl Hukukunun Kaynaklar›Bir dava yahut talebin mahkeme önüne getiriliflinden bunun karara ba¤lanmas›nakadar olan süreç ile verilen karar›n kesinleflmesi ve do¤urdu¤u sonuçlar›n düzen-lenmesine iliflkin hükümlerin medenî usûl hukukuna iliflkin bulundu¤unu söyle-mek mümkündür. Bu nitelikteki kurallara öncelikle Anayasada yer verildi¤ini gör-mekteyiz. Nitekim Anayasan›n yarg› yetkisinin kullan›lmas›na iliflkin 9. madde, hakarama hürriyetine iliflkin 36. madde ve Cumhuriyetin temel organlar›ndan “yar-g›”n›n düzenlendi¤i Üçüncü K›s›m Üçüncü Bölüm’de yer alan hükümler (m. 138vd.) ayn› zamanda medenî usûl hukukunun anayasal düzenlemeleri niteli¤indedir.

Kanuni düzenlemelerin bafl›nda ise 12.01.2011 tarih ve 6100 say›l› Hukuk Mu-hakemeleri Kanunu (RG., T. 04.02.2011, S. 27836) gelmektedir. 1086 say›l› HukukUsûlü Muhakemeleri Kanununun yerini alarak 1 Ekim 2011 tarihinde yürürlü¤e gi-ren bu Kanun, medenî yarg› alan›nda ilk derece mahkemelerindeki yarg›lama ya-n›nda kanun yolu incelemesi bak›m›ndan da en temel kanun niteli¤indedir. Bununyan›nda, bilhassa özel mahkemelerin kuruluflunu düzenleyen kanunlar (örne¤in:4787 say›l› Aile Mahkemelerinin Kurulufl, Görev ve Yarg›lama usûllerine Dair Ka-nun; 5521 say›l› ‹fl Mahkemeleri Kanunu gibi) ile Türk Medenî Kanunu ve Türk Ti-caret Kanunu gibi temel kanunlarda da, medenî usûl hukukunu ilgilendiren hü-kümler bulunmaktad›r. Keza, 5235 say›l› Adli Yarg› ‹lk Derece Mahkemeleri ileBölge Adliye Mahkemelerinin Kurulufl, Görev ve Yetkileri Hakk›nda Kanun, 2797say›l› Yarg›tay Kanunu, 492 say›l› Harçlar Kanunu ve 7201 say›l› Tebligat Kanunugibi, as›l düzenleme alan› farkl› olmakla birlikte medenî usûl hukukunu ilgilendi-ren hükümler sevketmifl bulunan pek çok kanun vard›r.

Anayasal ve kanuni düzenlemeler yan›nda özellikle zikredilmesi gereken önem-li bir husus, Yarg›tay kararlar›n›n medenî usûl hukuku aç›s›ndan çok büyük birönemi haiz oldu¤udur. Bunlar aras›nda, say›s› pek de az olmayan içtihad› bir-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

Tasarruf yetkisi: Medenîusûl hukuku bak›m›ndantasarruf yetkisi, hak sahibiolan kiflinin, uyuflmazl›kkonusu olan hakk›n› talepedip etmemekte, dava aç›paçmamakta, dava açm›flsadavaya devap edipetmemekte, karfl› taraf ilesulh olmak veya uzlaflmaksuretiyle ya da hakk›ndanferagat ederek davay›sonland›rmak konusundaserbest olmas› anlam›nagelir.

lefltirme kararlar› önemli bir yer tutmaktad›r. Yarg›tay Kanununun 45. maddesinin5. f›kras› gere¤ince, içtihad› birlefltirme kararlar›, benzer hukuki konularda Yarg›-tay genel kurullar›n›, dairelerini ve adliye mahkemelerini ba¤lar.

Yukar›da verilen kanunlara ve merak etti¤iniz di¤er mevzuata, Mevzuat› Gelifltirme ve Ya-y›n Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan haz›rlanan Mevzuat Bilgi Sisteminden (http://mevzu-at.basbakanlik.gov.tr/) ulaflabilirsiniz.




K ‹ T A P




Medenî usûl hukuku kavram›n› aç›klamak

Hukuk kurallar›na uyulmamas› halinde uygula-nacak müeyyideye karar verme yetkisi, devlet ta-raf›ndan, sadece bu amaca hizmet eden ba¤›m-s›z yarg› organlar›na b›rak›lm›flt›r. Özel hukukalan›nda maddi hukuk normlar› ile düzenlenenhaklar›n ihlal edilmesi veya ihlal edilmesi tehli-kesi ile karfl› karfl›ya kalmas› durumunda, uyufl-mazl›¤› çözmekle görevli ve yetkili yarg› organ-lar›n›n hangileri oldu¤unu, yarg› sürecinin nas›lbafllayaca¤›n›, yürütülece¤ini ve sona erece¤ini,yarg› kararlar›na karfl› ç›kmak amac›yla hangiyollara baflvuralabilece¤i ve yarg› süresinde ta-raflar›n ve mahkemenin hak ve yükümlülükleri-nin neler oldu¤unu düzenleyen kurallar bütünü-ne medenî usûl hukuku denilmektedir.

Menfaat, hak, uyuflmazl›k, uyuflmazl›klar›n çö-

zümü ve yarg› kavramlar›n› aç›klamak ve iliflki-

lendirmek

Toplumu oluflturan kiflilerin karfl›l›kl› bireyselmenfaatleri sözkonusudur. Bu menfaatlerin hu-kuk kurallar› ile tan›nmas› ve düzenlenmesi ilemenfaatler, hukuk düzeni taraf›ndan korunanhaklara dönüflmektedir. Kifliler aras›ndaki men-faat dengesinin bozulmas› durumunda, önceliklebir anlaflmazl›¤›n do¤mas›, bar›flç›l yolarla çö-züm bulunamamas› durumunda ise anlaflmazl›-¤›n uyuflmazl›¤a dönüflmesi muhtemeldir. Uyufl-mazl›klar›n giderilmesi ve bozulan sosyal bar›fl›nyeniden sa¤lanmas› için, devletin sadece bu ifliçin görevlendirmifl oldu¤u yarg› organlar›na,baflka bir deyiflle mahkemelere ihtiyaç duyul-mufltur. Mahkemelerin görevi, taraflar aras›ndakiuyuflmazl›¤› kanunlarda düzenlenen soyut mad-di hukuk kurallar›na uygun olarak, usûl kuralla-r› ile öngörülen usûl ve yöntemler dairesindeçözmek ve uyuflmazl›klar› sona erdirmektir. Buba¤lamda, soyut hukuk hukuk kurallar›n›n mah-kemelerce somut uyuflmazl›¤›n giderilmesi ama-c›yla, yarg›sal usûllere göre somut olaylara uygu-lanmas›na yarg› denilmektedir.

Yarg› örgütü içinde yer alan yarg› kollar›n› ve

adli yarg› kapsam›nda yer alan ilk derece mah-

kemelerini, üst derece mahkemelerini ve yüksek

mahkemeyi listelemek

Nitelikleri aç›s›ndan bir bütün teflkil eden davave ifllerin bir yarg›lama usûlüne tabi k›l›nmas›ylaoluflturulan ve kararlar› ayn› yüksek mahkemedetemyiz edilen mahkemelerden oluflan bütüneyarg› kolu ad› verilmektedir. Türk hukukundaanayasa yarg›s›, adli yarg›, idari yarg›, askeri yar-g›, hesap yarg›s› ve uyuflmazl›k yarg›s› olmaküzere yedi yarg› kolu bulunmaktad›r. Medenîusûl hukukunun do¤rudan ilgilendiren adli yarg›kolunda üç dereceli bir mahkeme teflkilat› bu-lunmaktad›r. Birinci derece mahkemeleri biruyuflmazl›¤› çözmek ve karara ba¤lamakla gö-revli ilk ve as›l mahkemelerdir. ‹lk derece mah-kemeleri genel mahkemeler ve özel mahkemelerolarak ikiye ayr›l›r. Genel mahkemeler asliye hu-kuk ve sulh hukuk mahkemesidir. ‹lk derecedegörevli özel mahkemeler ise, aile mahkemesi, tü-ketici mahkemesi, ticaret mahkemesi, ifl mahke-mesi, icra mahkemesi, tapu ve kadastro mahke-mesi ile fikri ve s›nai haklar hukuk mahkemesi-dir. Adli yarg›da ikinci derece mahkemeler, asligörevi ilk derece mahkemelerince verilen karar-lar›n istinaf incelemesini yapmak olan ve üst mah-keme olarak nitelendirebilece¤imiz bölge adliyemahkemeleridir. Üçüncü derecede ise, ilk dere-ce ve bölge adliye mahkemesi taraf›ndan verilenkararlar›n temyiz incelemesini yapmakla görevliyüksek mahkeme Yarg›tayd›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


Medenî usûl hukukunun konusunu, amac›n› ve

kaynaklar›n› aç›klamak

Medenî usûl hukukunun konusu, bir dava veyatalebin mahkeme önüne getiriliflinden kararaba¤lanmas›na kadar olan sürecin yöntem aç›s›n-dan düzenlenmesine, verilen karar›n kesinlefl-mesi ile do¤urdu¤u sonuçlar›n ortaya konulma-s›na iliflkin kurallard›r. Medenî usûl hukukununamac›, mahkeme önüne gelen dava ve taleplerinhukuka uygun ve ak›lc› bir yöntemle karara ba¤-lanmas›d›r. Bu sayede hukuki güvenli¤in ve do-lay›s›yla sosyal bar›fl›ndan sa¤lanmas› as›l ama-c›n gerçekleflmesine ba¤l› do¤al sonuçlard›r. Usûlhukukunun en önemli amaçlar›ndan biri de da-va ve taleplerin karara ba¤lanma sürecininin tâbioldu¤u kurallar› düzenleyerek, yarg›sal süreciniflleyiflinde belirlili¤i sa¤lamak ve keyfili¤i önle-mektir. Medenî usûl hukukunun kaynaklar›n›,baflta Anayasa olmak üzere, di¤er genel ve özelkanunlarda bulmak mümkündür. Bununla bera-ber medenî usûl kurallar›n› ayr›nt›l› olarak dü-zenleyen kanun, 12.01.2011 tarih ve 6100 say›l›Hukuk Muhakemeleri Kanunudur (RG., T.04.02.2011, S. 27836). Bu kanun, 1086 say›l› Hu-kuk Usûlü Muhakemeleri Kanununun yerine 1Ekim 2011 tarihinde yürürlü¤e girmifltir. Yaz›l›hukuk kaynaklar›n›n yan› s›ra, yarg› kararlar› veö¤reti görüflleri de medenî usûl hukukunun kay-naklar› aras›nda yer almaktad›r.

4NA M A Ç


1. Afla¤›daki toplumsal düzen kurallar›ndan hangisininmüeyyidesi devletin cebri icra gücü ile desteklenmek-tedir?

a. Örf ve adet kurallar›b. Din kurallar›c. Ahlak kurallar›d. Görgü kurallar›e. Hukuk kurallar›

2. Afla¤›dakilerden hangisi adli yarg› kolunda ilk dere-cede görevli olan genel mahkemelerden biridir?

a. Tüketici mahkemesib. Asliye hukuk mahkemesic. Aile mahkemesid. ‹fl mahkemesie. ‹cra mahkemesi

3. Afla¤›dakilerden hangisi kuruluflu Anayasa ile dü-zenlenen mahkemelerden biri de¤ildir?

a. Yarg›tayb. Dan›fltayc. Anayasa Mahkemesid. Bölge Adliye Mahkemesie. Uyuflmazl›k Mahkemesi

4. Anayasaya göre mahkemelerin kuruluflu, görev veyetkileri, iflleyifli ve yarg›lama usûlleri afla¤›daki normtürlerinden hangisi ile düzenlenebilir?

a. Kanun hükmünde kararnameb. Tüzükc. Kanun d. Yönetmelike. Uluslararas› sözleflme

5. Adli yarg› kolunda, ilk derece mahkemelerince ve-rilen nihai kararlara karfl›, hukuka ayk›r› oldu¤u veyavak›a tespitlerinin do¤ru olmad›¤› gerekçesiyle yap›lankanun yolu (istinaf) baflvurular›n› incelemekle görevlimahkeme afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Bölge adliye mahkemesib. Bölge idare mahkemesic. Yarg›tay d. Asliye hukuk mahkemesie. Dan›fltay

6. Bölge adliye mahkemeleri taraf›ndan verilen kesin-leflmemifl nihai kararlar›, hukuka uygunluk yönündendenetlemek ve ülkede içtihat birli¤ini sa¤lamakla gö-revli mahkeme afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Bölge adliye mahkemesib. Bölge idare mahkemesic. Yarg›tay d. Anayasa mahkemesi e. Dan›fltay

7. Afla¤›dakilerden hangisi medenî usûl hukukununamaçlar›ndan biri de¤ildir?

a. Sosyal bar›fl› sa¤lamakb. Uyuflmazl›klar›n hukuka uygun ve akla uygun

olarak karara ba¤lanmas›n› sa¤lamak c. Mahkeme önüne gelen dava ve taleplerin kara-

ra ba¤lanmas› sürecinin tâbi oldu¤u kurallar› dü-zenlemek

d. Yarg› sürecinde belirlili¤i sa¤lamak ve keyfili¤inönüne geçmek

e. Maddi gerçekli¤e ulaflmak

8. Afla¤›dakilerden hangisi medenî usûl hukukundamahkemeleri ba¤lay›c› kaynaklardan biri de¤ildir?

a. Yarg›tay dairelerinin temyiz talepleri hakk›ndaverdi¤i kararlar

b. Anayasa c. Yarg›tay Kanunun 45. maddesinin 5. f›kras› ge-

re¤ince, Yarg›tay içtihad› birlefltirme kararlar› d. 4787 say›l› Aile Mahkemelerinin Kurulufl, Görev

ve Yarg›lama Usûllerine Dair Kanune. 6100 say›l› Hukuk Muhakemeleri Kanunu

9. Bir özel kanuna ya da genel bir kanun içindeki özelbir düzenlemeye dayan›larak kurulan, bakacaklar› davave ifller belirli kifli veya ifl gruplar›na göre belirlenmiflolan mahkemeler afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Genel mahkemelerb. Bölge adliye mahkemeleric. Özel mahkemeler d. Asliye Hukuk mahkemeleri e. Sulh hukuk mahkemeleri

10. Yarg› yetkisine sahip mahkemelerin kurulufl ve ör-gütlenifli, çal›flmalar›na iliflkin d›fl flartlar›n belirlenmesi,yarg›lama faaliyetine do¤rudan veya dolayl› olarak ka-t›lan kiflilerin statüleri ile görev ve yetkilerinin belirlen-mesi, afla¤›daki kavramlardan hangisiyle ifade edilir?

a. Yarg› örgütüb. Yarg›c. Uyuflmazl›kd. Dava e. Yarg› kolu

Kendimizi S›nayal›m


1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yenidengözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yarg› Örgütü” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yarg› Örgütü” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yarg› Örgütü” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yarg› Örgütü” konusunuyeniden gözden geçiriniz.


7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medenî Usûl HukukununAmac›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medenî Usûl HukukununKaynaklar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.


10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yarg› Örgütü” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Kifliler hukuk düzeni içinde maddi hukuk taraf›ndankendilerine tan›nan haklara, yetkilere ve yükümlülükle-re göre hareket etmekle yükümlüdürler. Hukuk kural-lar›na uyulmamas› halinde, haklar› ihlal edilen veya ih-lal edilme tehlikesi alt›nda olan kifliler, devletin ba¤›m-s›z yarg› organlar›na baflvurarak haklar›n›n tespitini vezorla yerine getirilmesini talep ederler. Kiflilerin adliyarg› alan›ndaki dava ve di¤er yarg›sal talepleriyle kar-fl› karfl›ya kalan devletin mahkeme teflkilat›n› düzenle-yen, mahkemelerin dava ve di¤er bir yarg›sal süreci na-s›l yürüteceklerini, bu süreç içinde taraflar›n ve mahke-menin görev ve yetkilerinin neler oldu¤unu gösterenhukuk kurallar›n›n bütününe medenî usûl hukuku de-nilmektedir.

S›ra Sizde 2

Kifliler aras›nda do¤an anlaflmazl›klar›n, öncelikle vedo¤rudan uyuflmazl›¤›n taraflar› aras›nda bar›flç›l yollar-dan çözülmesini beklemek en do¤ru yöntemdir. Ancak,taraflar›n›n uzlaflamamas› nedeniyle anlaflmazl›¤›n uyufl-mazl›¤a dönüflmesi halinde, kendisini hakl› olarak gö-ren taraflar, do¤al olarak bu haklar›n› kendileri bizzatgüç kullanarak elde etmek yoluna gidecektir. Bu yön-teme izin verilmesi halinde, zay›f olan taraf›n müeyyi-deyi uygulayamamas› veya güçlü olan›n ise sübjektif et-kilerle afl›r›ya kaçarak kifliler aras›ndaki eflitli¤i bozucudavran›fllarda bulunmas›, sosyal bar›fl› ve toplumsal dü-zeni bozacakt›r. Bu nedenle, bar›flç›l yollarla taleplerineyan›t bulamayan hak sahiplerinin, haklar›n› bizzat eldeetmeye çal›flmalar› (ihkak› hak) yasaklanm›fl ve hukukkurallar›n›n müeyyidelerinden biri olan cebri icra gücü-nü kullanma görev ve yetkisi, sadece ba¤›ms›z ve taraf-s›z yarg› organlar›na (mahkemelere) b›rak›lm›flt›r.

S›ra Sizde 3

Nitelikleri aç›s›ndan bir bütün teflkil eden dava ve iflle-rin ayr› bir yarg›lama usûlüne tâbi k›l›nmas›yla olufltu-rulan ve kararlar› ayn› yüksek mahkemede temyiz edi-len mahkemelerden oluflan bütüne yarg› kolu ad› veril-mektedir. Türk hukukunda yedi farkl› yarg› kolu bulun-maktad›r. Bunlar anayasa yarg›s›, adli yarg›, idari yarg›,askeri yarg›, hesap yarg›s›, seçim yarg›s› ve uyuflmazl›kyarg›s›d›r.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


S›ra Sizde 4

Hay›r. Anayasan›n 142. maddesi gere¤ince, mahkeme-lerin kuruluflu, görev ve yetkileri, iflleyifli ve yarg›lamausûlleri kanunla düzenlenir. Buna göre, yarg› iflleviniyerine getirecek olan ilk derece, üst derece ve yüksekmahkemelerin kuruluflunun kanunla düzenlenmesi ye-terli olup, ayr›ca anayasal bir düzenlemeye gerek bu-lunmamaktad›r. Bununla beraber, her bir yarg› kolundaen üst yarg› merci olarak görevli olan yüksek mahke-meler (Anayasa Mahkemesi, Yarg›tay, Dan›fltay vb.)Anayasada düzenlenmifltir.

S›ra Sizde 5

Adli yarg› kolunda ilk derecede görev yapan genel mah-kemeler, asliye hukuk mahkemesi ve sulh hukuk mah-kemesidir. ‹lk derecede görev yapan özel mahkemelerise, ticaret mahkemesi, aile mahkemesi, ifl mahkemesi,tüketici mahkemesi, icra mahkemesi, fikri ve s›nai hak-lar hukuk mahkemesi ve kadastro mahkemesidir.

S›ra Sizde 6

Medenî usûl hukukunun amac›, mahkeme önüne gelendava ve taleplerin hukuka uygun ve ak›lc› bir yöntem-le karara ba¤lanmas›, baflka bir deyiflle uyuflmazl›klar›nçözülmesidir. Bu sayede sa¤lanan hukuki güvenlik vebar›fl ile bunlar›n hizmet etti¤i sosyal bar›fl ise ikincilamaçlar, daha do¤rusu dolayl› sonuçlard›r.

Alangoya, Y., Y›ld›r›m, K., Deren Y›ld›r›m, N. (2009).Medenî Usûl Hukuku Esaslar›, ‹stanbul.

Kuru, B., Arslan, R., Y›lmaz E. (2010). Medenî UsûlHukuku Ders Kitab›, Ankara.

Pekcan›tez, H., Atalay, O., Özekes, M. (2010). MedenîUsûl Hukuku, Ankara.

Postac›o¤lu, ‹lhan E. (1975). Medenî Usûl HukukuDersleri, ‹stanbul.

Yararlan›lan Kaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Yarg›laman›n hukuki niteli¤ini ve sujelerini aç›klayabilecek,Mahkemelerin ba¤›ms›zl›¤› kavram›n› aç›klayabilecek, Hâkimlik teminat›n›n önemini ve bunun sa¤lanmas› için al›nan tedbirleriaç›klayabilecek,Hâkimin tarafs›zl›¤› kavram›n›, tarafs›zl›¤a zarar verebilecek durumlar› vebunlar›n önlenmesi için Hukuk Muhakemeleri Kanununda al›nan tedbirleriaç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.

‹çindekiler

• Usûl hukuku iliflkisi• Hâkim• Zab›t katibi• Yaz› iflleri görevlileri• Hukuk devleti• Mahkemelerin ba¤›ms›zl›¤›• Teftifl Kurulu• Adil yarg›lanma hakk›

• Hâkimlik teminat›• Hâkimlerin tarafs›zl›¤›• Hâkimin yasakl›l›¤›• Hâkimin reddi• Ret talebinin geri çevrilmesi • Hâkimler ve Savc›lar Yüksek

Kurulu

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

��

�

Medenî Usûl Hukuku

• YARGILAMA FAAL‹YET‹N‹NN‹TEL‹⁄‹ VE SUJELER‹

• MAHKEMELER‹N BA⁄IMSIZLI⁄I• HÂK‹ML‹K TEM‹NATI• HÂK‹MLER‹N TARAFSIZLI⁄I

2MEDENÎ USÛL HUKUKU

Yarg›da ‹nsanKayna¤›,MahkemelerinBa¤›ms›zl›¤› veTarafs›zl›¤›

YARGILAMA FAAL‹YET‹N‹N N‹TEL‹⁄‹ VE SÜJELER‹

Yarg›lama Faaliyetinin Niteli¤iDava veya talep yoluyla bir baflvurunun öngörülen usûl çerçevesinde mahkemeyesunulmas›yla birlikte, davan›n taraflar› (talepte bulunan ve - duruma göre - kendi-sine karfl› bir talep ileri sürülen kifli) ile mahkeme aras›nda bir usûlî iliflki (usûl hu-kuku iliflkisi) ortaya ç›kar. Bu usûlî iliflkinin süjeleri davan›n (veya talebin) tarafla-r› ile mahkemedir. Di¤er bir ifadeyle, dava aç›lmas›yla birlikte taraflar›nda davac›,daval› ve mahkemenin yer ald›¤› üçlü bir usûl hukuku iliflkisi ortaya ç›kmaktad›r.

Söz konusu bu iliflkinin temelinde her ne kadar (ve kural olarak) bir maddî hu-kuk iliflkisi yer alsa da, ondan ba¤›ms›zd›r. Bu ba¤›ms›zl›k, usûlî iliflkinin konusukadar, tâbi oldu¤u kurallar ve

Documents

MEDENÎ USÛL HUKUKU - Hukuk Dershanesi · Medenî usul hukukunun amac›, özel hukuk alan›nda kiﬂilere sa¤lanan sübjektif haklar›n gerçekleﬂtirilmesini sa¤lamakt›r