Svjetska trgovinska organizacija (WTO)

Inicijativa SAD za formiranje ITO - Međunarodne trgovinske organizacije;1947. godina - carinski pregovori 23 zemlje;Opšti sporazum o carinama i trgovini (GATT ‘47): carinske koncesije + trgovinska pravila;“Havanska povelja” o osnivanju ITO nije ratifikovana - ostao je samo GATT, kao privremeni sporazum;

Gotovo 50 godina funkcionisanja privremenog sporazuma GATT ’47 (1947-1995.);GATT – set pravila, forum za pregovore i “sud” za trgovinske sporove;osam rundi multilateralnih trgovinskih pregovora;

Kraj 80-tih godina – izmijenjene okolnosti u svjetskoj privredi: enorman porast trgovine robom, porast trgovine uslugama, porast FDI, dominacija TNC, globalizacija;neadekvatnost GATT-ovih pravila u području poljoprivrede, trgovine tekstilom, te rješavanju sporova;posustajanje multilateralizma;

Cilj WTO:

Razvijanje cjelovitog, funkcionalnog i trajnog multilateralnog trgovinskog sistema usmjerenog na smanjivanje carina i drugih trgovinskih barijera i eliminisanje diskriminacije u međunarodnoj trgovini.

Osnovni principi WTO:

nediskriminacija; klauzula najpovlaštenije nacije; klauzula nacionalnog tretmana;

eliminacija necarinskih barijera; snižavanje i konsolidacija carinskih tarifa; poseban tretman zemalja u razvoju;

Klauzula najpovlaštenije nacije (MFN clause)

Ukoliko jedna članica WTO odobri drugoj članici bilo kakve povlastice u pogledu plaćanja ili obračunavanja dažbina pri uvozu ili izvozu, dužna je da isti tretman obezbijedi svim drugim članicama.

klauzula sa najjačim pravnim dejstvom; princip nediskriminacije i multilateralizma;

Klauzula nacionalnog tretmana (u GATT-u)

Strana roba koja je ocarinjena ne može biti u pogledu poreza i drugih taksi stavljena u lošiji položaj od istovrsne domaće robe. Klauzula se primjenjuje za robu, usluge, prava intelektualne svojine i investitore.

Carinska i necarinska zaštita:

carinska tarifa je jedini dozvoljeni instrument zaštite; pregovori o snižavanju carina i njihovom vezivanju na određenom nivou; smanjivanje, eliminacija ili tarifikacija kvantitativnih restrikcija i drugih

necarinskih barijera kao što su diskriminatorni porezi, visoke uvozne takse, arbitrarna carinska osnovica, diskriminatorna državna trgovina, izvozne subvencije itd.;

Poseban tretman zemalja u razvoju:

ne zahtijeva se reciprocitet u snižavanju trgovinskih barijera; mogućnost korištenja kvantitativnih restrikcija u svrhu privrednog razvoja; fleksibilnost u određivanju carinskih stopa; tehnička pomoć;

Aktivnosti WTO: administriranje WTO sporazumima; forum za trgovinske pregovore; rješavanje trgovinskih sporova; monitoring nacionalnih trgovinskih politika; tehnička pomoć zemljama u razvoju; saradnja sa drugim međunarodnim organizacijama;

Razlike između GATT i WTO

GATT je (pravno gledano) nastao kao sporazum privremenog karaktera, dok WTO podrazumijeva stalne obaveze članica;

GATT je sporazum, dok je WTO organizacija sa stalnim organima; GATT obuhvata pravila za međunarodnu trgovinu robom, dok WTO reguliše

međunarodnu trgovinu robom, uslugama i pravima intelektualne svojine; u okviru GATT-a postojali su plurilateralni sporazumi (za poljoprivredne i tekstilne

proizvode), dok su sporazumi u okviru WTO multilateralni i obavezujući za sve članice;

10 osnovnih prednosti WTO sistema: doprinos održanju mira, rješavanje sporova, “vladavina prava”, slobodnija trgovina smanjuje životne troškove, veći izbor proizvoda i veći kvalitet, trgovina povećava dohotke, trgovina podstiče ekonomski rast, osnovni principi povećavaju efikasnost, vlade se štite od lobiranja, podrška vladama u liberalizaciji eksternog sektora.

Sistem nacionalnih računa

Nacionalni računi mjere: proizvodnju, troškove, nacionalni dohodak.

Osnovne makroekonomske kategorije: bruto nacionalni proizvod (GNP ) bruto domaći proizvod (GDP), nacionalni dohodak (NI), raspoloživi dohodak (DI), itd.

Bruto nacionalni proizvod (GNP ) je vrijednost svih finalnih proizvoda i usluga proizvedenih faktorima proizvodnje (rad, kapital i prirodni resursi) jedne zemlje u datom vremenskom periodu.Kako bi se izbjeglo dvostruko računanje, samo finalni proizvodi a ne i intermedijarni proizvodi uključeni su u GNP (npr. cijena knjige, ali ne i cijena tinte korištene za štampanje knjige).GNP je osnovna mjera outputa u makroekonomskoj analizi i često se koristi kao jedna od mjera nacionalnog dohotka, s tim da je potrebno izvršiti korekciju njegove vrijednosti:

NI = GNP – amortizacija – indirektni porezi

Nacionalni dohodak (NI ) je dohodak koji su zaradili nacionalni faktori proizvodnje odnosno njihovi vlasnici.

Bruto domaći proizvod (GDP ) mjeri finalnu vrijednost svih proizvoda i usluga koji su proizvedeni unutar jedne zemlje (bilo nacionalnim bilo stranim faktorima proizvodnje) u datom vremenskom periodu.

GDP = GNP – plaćanje iz inostranstva za faktore + plaćanje faktorima porijeklom iz stranih zemalja

Slučaj zatvorene ekonomije:

- Jednačina opšte ravnoteže: - Nacionalni dohodak je jednak vrijednosti proizvodnje.

Y = C + I + G

C – lična potrošnja;I – privatne investicije;G – državna potrošnja;

Slučaj otvorene ekonomije:

Jednačina opšte ravnoteže:

Y = C + I + G + (EX – IM)CA = EX - IMY = C + I + G + CA

C – lična potrošnja;I – privatne investicije;G – državna potrošnja;CA – bilans tekućeg računa ili neto izvoz; EX – izvoz; IM – uvoz;

Četiri oblika potrošnje:

1.Lična potrošnja: potrošnja rezidenata; 2.Investicije: potrošnja preduzeća na postrojenja i opremu;3.Državna potrošnja: potrošnja vlade na proizvode i usluge (bez transfera);4.Bilans tekućeg računa: neto izvoz tj. neto potrošnja stranaca na domaće proizvode i usluge;

Tekući račun platnog bilansa je u ravnoteži (jednak 0), kada je izvoz jednak uvozu, proizvodnja jednaka potrošnji i štednja jednaka investicijama:

CA = EX – IMCA = Y – ACA = S – I

Platni bilans (POJAM I STRUKTURA)

Platni bilans je sistematizovan pregled svih ekonomskih transakcija između rezidenata jedne zemlje i nerezidenata u određenom vremenskom periodu (najčešće u periodu od jedne kalendarske godine, ali može i u kraćem periodu).

Pod rezidentima se podrazumijevaju pravna lica - kompanije i institucije, koja imaju svoje sjedište u datoj zemlji (ali isključujući lokalne afilijacije stranih korporacija), te fizička lica koja imaju svoje prebivalište u datoj zemlji, uključujući i ona koja su privremeno u inostranstvu.

(Nova def.)“Platni bilans je statistički iskaz koji obuhvata transakcije između rezidenata i nerezidenata za određeni vremenski period. Čine ga račun robe i usluga, račun primarnog dohotka, račun sekundarnog dohotka, kapitalni račun i finansijski račun.”

Vrste transakcija:

kreditne i debitne transakcije; tekuće i kapitalne transakcije; unilateralne (jednostrane) i bilateralne (dvostrane) transakcije; privatne i zvanične transakcije; autonomne i kompenzatorne transakcije;

Kreditne transakcije dovode do naplata iz inostranstva (od stranaca). Kreditne transakcije formiraju ponudu deviza.

Kreditne transakcije su:

izvoz robe; izvoz usluga; jednostrane transakcije iz inostranstva (pokloni iz inostranstva, pomoć stranih

vlada i sl.); dohoci od investiranja u inostranstvu (kamate, dividende...) strane investicije (priliv kratkoročnog i dugoročnog kapitala iz inostranstva)

Debitne transakcije dovode do plaćanja strancima.Debitne transakcije formiraju tražnju za devizama.

Debitne transakcije su:

uvoz robe; uvoz usluga; jednostrane transakcije u inostranstvo (pokloni stranim rezidentima, pomoć

data stranim vladama i sl.); odlivi po osnovu dohodaka od investiranja iz inostranstva; investicije rezidenata u inostranstvo (odliv kratkoročnog i dugoročnog

kapitala);

Platni bilans bilježi promjene međunarodnih obaveza i potraživanja u toku jedne godine, a ne njihovo stanje na početku i na kraju posmatranog perioda.

Platni bilans je bilans tokova (odnosi se na vremenski period), dok je bilans međunarodne zaduženosti bilans stanja (odnosi se na određeni momenat).

Bilans međunarodne zaduženosti naziva se još i bilans neto imovinske pozicije, a obuhvata sva sredstva i obaveze (aktivu i pasivu) određene zemlje prema inostranstvu.

Bilans međunarodne zaduženosti pokazuje međunarodnu investicijsku poziciju zemlje; on pokazuje da li je zemlja neto dužnik ili neto kreditor inostranstva.

STRUKTURA PLATNOG BILANSA:

1. TEKUĆI RAČUN:

Bilans robe i usluga (izvoz i uvoz robe i usluga): Trgovinski bilans Bilans usluga (transportne usluge, komunikacijske usluge, građevinske usluge,

usluge osiguranja i reosiguranja, finansijske usluge i ostale poslovne i vladine usluge)

Dohodak od investiranja, neto (kamate, dividende, reinvestirana dobit od investicije..)Jednostrani transferi:

Privatni transferi (doznake radnika, transferi osiguranja i reosiguranja...) Zvanični (državni) transferi (penzije, reparacije, razvojna pomoć, donacije...)

2. KAPITALNI RAČUN:

Obuhvata transakcije koje proizilaze iz netržišnih aktivnosti i koje se odnose na neproizvedenu, nefinansijsku i eventualno neopredmećenu imovinu.Transferi u okviru kapitalnog računa sastoje se od transfera vlasništva na stalnim (kapitalnim) sredstvima; transfera fondova povezanih sa nabavkom ili raspolaganjem stalnim sredstvima; oprosta duga od strane kreditora; procjene transfera migranata u nenovčanom obliku (automobili, oprema, kućne potrepštine); procijenjenih iznosa doznaka iz inostranstva u obliku kapitalnih dobara; autorskih prava itd.

PLATNI BILANS

TEKUĆI RAČUN

KAPITALNI RAČUN

FINANSIJSKIRAČUN

3. FINANSIJSKI RA Č UN :

Finansijski račun obuhvata transakcije po osnovu promjene vlasništva nad finansijskom aktivom i pasivom između rezidenata i nerezidenata. Finansijski račun čine tokovi investicija i promjene međunarodnih rezervi. Uključuje privatne kapitalne transakcije, zvanične kapitalne transakcije i statističke greške i propuste.Prilivi se registruju kao kreditne (pozitivne) transakcije, dok se odlivi registruju kao debitne (negativne) transkcije.

Privatne kapitalne transakcije:

pokazuju prilive i odlive kapitala tj. međunarodno kretanje zajmova i investicija;vrste:

portfolio investicije (obveznice, bankovni krediti, depoziti...); direktne investicije (kada rezidenti jedne zemlje steknu kontrolu - vlasništvo

od 10% i više – u kompaniji u drugoj zemlji);

Službena rezervna sredstva:

sastoje se od finansijskih sredstava koje drži i kojima raspolaže centralna banka;službena rezervna sredstva uključuju sljedeće:

monetarno zlato; specijalna prava vučenja (SPV); eng. special drawing rights (SDR); rezervnu poziciju kod IMF-a; konvertibilne valute;

ako se monetarne rezerve zemlje smanjuju ili ako ona posuđuje od stranih centralnih banaka, zemlja ima deficit; u suprotnom slučaju ima suficit;

Statističke greške i propusti:

Ukupne kreditne i debitne transakcije se ne podudaraju kako je očekivano; uvijek postoji neko neslaganje iz različitih razloga:

podaci o transakcijama su iz različitih izvora; veliki broj transakcija ne bude registrovan; itd.

Najčešći izvor grešaka su kratkoročne kapitalne transakcije

POJAM,NOTIRANJE I FUNKCIJE DEVIZNOG KURSA

Definicija:

Devizni kurs (ER, r - exchange rate) predstavlja cijenu jedne valute izraženu u drugoj valuti.

Devizni kurs predstavlja cijenu jedinice strane valute izraženu u domaćoj valuti.

Devizni kurs pokazuje koliko jedinica domaće valute treba izdvojiti za jedinicu strane valute.

Notiranje:

direktno (normalno, cjenovno) notiranje;

indirektno (količinsko) notiranje;

Drektno (normalno, cjenovno) notiranje:

1 EUR = 2 BAM(KM) (1 EUR = 1, 95583 BAM)

Kurs pokazuje koliko KM vrijedi 1 euro; pokazuje broj jedinica domaće valute potreban da se kupi jedinica strane valute.

ER = 2 BAM/EUR

Indirektno (količinsko) notiranje:

1 BAM(KM) = 0,50 EUR (1 BAM = 0, 51129 EUR )

Kurs pokazuje koliko eura vrijedi 1 KM; pokazuje broj jedinica strane valute potreban da se kupi jedinica domaće valute.Kurs po indirektnoj notaciji je recipročna vrijednost kursa po direktnoj notaciji:

ER’ = 1 / ERER’ = 1 / (2 BAM/EUR) = 0,50 EUR/BAM

Na domaćem deviznom tržištu:

strana valuta je roba i ima svoju cijenu – devizni kurs; domaća valuta nije roba, već mjerilo cijena – sredstvo u kojem se izražavaju cijene

svih drugih roba;

1, 95583 BAM/EUR (BAM po EUR) – iznos domaće valute potreban za kupovinu jedinice strane valute.

Valuta koja predstavlja robu (valuta kojom se trguje) naziva se osnovna ili referentna valutaValuta u kojoj se iskazuje cijena referentne valute naziva se valuta notiranja.

Funkcije deviznog kursa:

Devizni kurs ima ključnu ulogu u međunarodnoj trgovini, jer omogućava upoređivanje cijena robe i usluga proizvedenih u različitim zemljama i konverziju vrijednosti.

Devizni kurs je značajan faktor investicionog odlučivanja. Devizni kurs služi kao instrument za prilagođavanje privrede.

FORMIRANJE I KRETANJE DEVIZNOG KURSA

Devizni kurs se formira na deviznom tržištu pod uticajem ponude i potražnje za devizama i efektivnim stranim valutama.

Ravnotežni (realni) devizni kurs – kurs pri kojem su ponuda i potražnja deviza jednake i koji “čisti” tržište.

Ponuda deviza:

Ponuda deviza dolazi od aktivnih (kreditnih) stavki platnog bilansa tj. plaćanja inostranstva prema zemlji:

izvoz robe, izvoz usluga, jednostrani transferi iz inostranstva, prihodi od investiranja, priliv kapitala;

Kriva ponude deviza ima pozitivan nagib (rastuća je), jer sa rastom deviznog kursa raste ponuda deviza.

Potražnja za devizama:

Potražnja za devizama dolazi od pasivnih (debitnih) stavki platnog bilansa tj. obaveza zemlje da izvrši određena plaćanja prema inostranstvu:

uvoz robe, uvoz usluga, jednostrani transferi u inostranstvo, plaćanja inostranstvu po osnovu prihoda od investiranja, odliv kapitala;

Kriva potražnje za devizama ima negativan nagib (opadajuća je), jer varira obrnuto sa deviznim kursom.

Realan (ravnotežan) devizni kurs - podstiče racionalnu alokaciju nacionalnih resursa i pokazuje nivo konkurentnosti privredeNerealan devizni kurs - vodi neekonomskoj alokaciji nacionalnih resursa i neekonomskoj raspodjeli nacionalnog dohotkaPrecijenjena valuta - “pojeftinjuje” uvoz, podstiče uvoz i pretjeranu potrošnju i omogućava nacionalnoj privredi da živi iznad svojih mogućnosti, sve dotle dok se takav kurs može održavati; djeluje inflatornoPotcijenjena valuta – “pojeftinjuje” domaću robu za strance i podstiče izvoz i alokaciju resursa u izvozne industrije; negativno – dovodi do prelijevanja nacionalnog dohotka u inostranstvo

Dvije komponente valute u sistemu fiksnih kurseva: valutni paritet kupovna snaga

Valutni paritet – odnos valute prema konvencionalno izbranom zajedničkom imenitelju (nekada je to bilo zlato, danas često dolar ili dr.); to je vrijednost valute koju zemlja deklariše prema inostranstvu tj. vanjska vrijednost valuteKupovna snaga valute (robni paritet) - vrijednost valute izražena u količini robe koja se može kupiti za jedinicu date valute; to je stvarna odnosno unutrašnja vrijednost valuteU sistemu promjenljivih kurseva vanjska vrijednost i unutrašnja vrijednost valute su jednake, a kurs je uvijek realan.

Termini depresijacija i devalvacija odnosno apresijacija i revalvacija se često koriste kao sinonimi, ali zapravo to nisu.

depresijacija i devalvacija - slabljenje valute; apresijacija i revalvacija - jačanje valute

Depresijacija i apresijacija su termini koji se vežu za sistem fluktuirajućih kurseva, dok se termini devalvacija i revalvacija vežu za sistem fiksnih deviznih kurseva.

Depresijacija – stvarno smanjenje vrijednosti valute; smanjenje unutrašnje vrijednosti valute

Apresijacija – stvarno povećanje vrijednosti valute; povećanje unutrašnje vrijednosti valute

Devalvacija – formalno smanjenje vrijednosti valute; smanjenje vanjske vrijednosti valute

Revalvacija – formalno povećanje vrijednosti valute; povećanje vanjske vrijednosti valute

Ako devizni kurs raste, potrebno je više jedinica domaće valute za jedinicu strane valute; strana valuta jača tj. apresira, a domaća valuta slabi tj. depresiraAko devizni kurs pada, potrebno je manje jedinica domaće valute za jedinicu strane valute; strana valuta slabi – depresira, a domaća valuta jača – apresira

POJAM, VRSTE I FUNKCIJE DEVIZNOG TRŽIŠTA

Definicija:

Devizno tržište je institucija tržišne privrede u okviru koje se u organizovanim i definisanim uslovima odvija promet deviza.Devizno tržište je najveće finansijsko tržište u svijetu.

Razlog za postojanje deviznog tržišta je u postojanju različitih nacionalnih valutnih sistema.

Osnovna funkcija je konverzija valuta za potrebe obavljanja međunarodne trgovine i međunarodnog investiranja.Osnovni uslov za funkcionisanje: eksterna konvertibilnost valute.

Devizno tržište čine tri toka deviznih sredstava (dva toka unutar nacionalne privrede i jedan tok izvan):

vertikalni tok (banke – klijenti); horizontalni tok (banke – banke; domaći međubankarski tok); tok sa inostranstvom

Vertikalni tok: Horizontalni tok:

IZVOZNIKBANKA 1 BANKA 2 BANKA 3

BANKA

UVOZNIK

Vrste deviznog tržišta

promptno devizno tržište (spot market); terminsko devizno tržište (forward market);

terminski ugovori - ugovori čija realizacija dospijeva po proteku dva radna dana nakon zaključenja; obaveza kupca da kupi ili proda određeni iznos deviza na budući termin;

Funkcije deviznog tržišta

Osnovna funkcija deviznog tržišta je da omogući odvijanje međunarodne trgovine i investiranja putem konverzije valuta.Ostale funkcije:

omogućava formiranje realnog deviznog kursa omogućava veću samostalnost i efikasnost poslovanja kompanija; ukazuje na platnobilansnu situaciju i na taj način pomaže državnim

organima da vode adekvatnu monetarnu i platnobilansnu politiku predstavlja vezu preko koje se odvija međunarodno kretanje kapitala omogućava osiguranje od kursnog rizika

Karakteristike:

međubankarsko ili “over-the-counter” (OTC) tržište; najveće finansijsko tržište u svijetu; najlikvidnije tržište; gotovo savršeno konkurentno (izuzimajući intervencije centralnih banaka); intertemporalno – u funkciji je 24 sata na dan; interlokalno – geografski disperzirano; decentralizovano; elektronsko

SUBJEKTI I POSLOVI DEVIZNOG TRŽIŠTA

U subjekte deviznog tržišta ubrajamo:

poslovne banke – dominantan subjekat deviznog tržištakompanije – devizne transakcije u cilju prodaje/kupovine robe, usluga i sredstavabrokeri i dilerinebankarske finansijske institucije (penzioni fondovi, osiguravajuće kompanije, investicioni fondovi i dr.)centralna banka:

obavlja transakcije službenim međunarodnim rezervama; osnovni zadatak - intervencija iz monetarnih rezervi u cilju stabiliziranja kursa

(kada devizni kurs neke valute dostigne gornju ili donju intervencionu tačku)

Poslovanje na deviznom tržištu:

Prodajni kurs – ask rate – viši kurs; kupovni kurs – bid rate – niži kurs; srednji kurs – midpoint rate – prosjek između prodajnog i kupovnog kursa;razlika – bid/ask spread – provizija posrednika za preuzimanje rizika u trgovini;

[(prodajni kurs – kupovni kurs)/prodajni kurs] x 100

Na veličinu provizije utiče obim trgovanja ili aktivnost tržišta (obrnuto proporcionalno), varijabilnost deviznih kurseva (proporcionalno) i percipirani ekonomski/politički rizik (proporcionalno – što je nesigurnost zbog rizika političke nestabilnosti, veće inflacije, promjene ekonomskih uslova veća, veća je provizija)

Poslovi i instrumenti na deviznom tržištu: arbitražni poslovi, špekulativni poslovi, poslovi pokrivanja; opcije, ročnice, devizne zamjene, i dr.

SISTEM FIXNIH DEVIZNIH KURSEVA

Fiksni devizni kurs – cijena strane valute izražena u domaćoj valuti u jednom fiksnom iznosu.

Fiksni devizni kurs je odraz ponude i potražnje deviza, ali su to manipulisane veličine. Stabilizacija deviznog kursa vrši se uticajem na ponudu i potražnju deviza - pasivna ili aktivna intervencija.

Domaća valuta se veže za “monetarno sidro”: zlato svjetsku valutu korpu valuta (npr. SDR)

Danas karakterističan za male nedovoljno razvijene zemlje.Oscilacije deviznog kursa oko pariteta su ograničene. Marža dnevnih oscilacija bila je nekada ograničena na ± 1%, a danas obično na ± 2,25%.Dvije osnovne komponente sistema: valutni paritet i kupovna snaga.

Modaliteti fiksnog deviznog kursa:

modalitet sa nekonvertibilnošću nacionalne valute; modalitet sa punom konvertibilnošću nacionalne valute (valutni paritet = kupovna snaga)

Precijenjena valuta:valutni paritet > kupovna snagaPrecijenjenost valute ispravlja se devalvacijom – smanjenjem valutnog pariteta.

Potcijenjena valuta:valutni paritet < kupovna snagaPotcijenjenost valute ispravlja se revalvacijom – povećanjem valutnog pariteta.

Kako se devizni kurs održava na fiksnom nivou?

Pasivna stabilizacija deviznog kursa – zlatni standardAktivna stabilizacija deviznog kursa – Bretonvudski sistem i savremeni monetarni sistem

Pasivna stabilizacija deviznog kursa:

kovnički paritet valuta u zlatu; fiksna cijena zlata; interval ograničen “zlatnim tačkama”

Aktivna stabilizacija deviznog kursa:

Režim fiksnog deviznog kursa preovladavao je na međunarodnoj sceni u doba zlatnog i zlatno-deviznog standarda, sve do sloma Bretton-Woods-kog monetarnog sistema (1973.).

Nakon sloma zlatno-deviznog standarda, primat preuzimaju fluktuirajući režimi i režimi koji se odlikuju ograničenom fleksibilnošću.

Današnja praksa fiksnih deviznih kurseva prihvata mogućnost češće izmjene deviznog kursa.

Prednosti:

sigurnost i predvidivost;(smanjenje deviznokursnog rizika);

Nedostaci:

nacionalnu ekonomsku politiku podređuje potrebi održanja datog deviznog kursa;ne obezbjeđuje uravnoteženje platnog bilansa; potreba za većim monetarnim rezervama;prenošenje inflacije iz inostranstva tzv. “uvozna inflacija”

SISTEM FLUKTUIRAJUCIH DEVIZNIH KURSEVA I KOMBINOVANE VARIJANTE

Vrijednost deviznog kursa se određuje na deviznom tržištu na nivou koji izjednačava ponudu i potražnju deviza bez intervencije centralnih monetarnih vlasti. Privreda se prilagođava varijacijama kursa nacionalne valute uz održavanje relativno stabilnih cijena i dohotka u zemlji.

Devizni kurs je uvijek realan, valuta ne može biti ni precijenjena ni potcijenjena.

Ako dođe do promjene u međunarodnoj razmjeni, to će dovesti do promjene deviznog kursa.

Prednosti:

omogućuju veću slobodu u vođenju monetarno-kreditne politike; uklanjaju konflikt između domaćih i vanjskih ciljeva makroekonomske politike; uravnotežuju platni bilans; devizni kurs je uvijek realan; smanjuju potrebu za monetarnim rezervama i restrikcijama; argument izolacije - nepostojanje uvozne inflacije; eliminišu špekulacije i valutne krize;

Nedostaci:

nesigurnost i neizvjesnost - velika odstupanja kurseva u kratkom razdoblju, što destimuliše međunarodnu trgovinu i investicije;

nedovoljna efikasnost u djelovanju na platni bilans - time lag između promjene deviznog kursa i reakcije izvoza i uvoza;

Faktori koji uzrokuju jake varijacije u deviznim kursevima:

porast međunarodnog kretanja kapitala; neusklađenost makroekonomskih politika; strukturalne karakteristike deviznih tržišta (očekivanja);

KOMBINOVANI SISTEMI DEVIZNIH KURSEVA

Sistem rukovođeno fleksibilnih deviznih kurseva:

Sistem deviznog kursa u kojem se devizni kurs stabilizuje na određenom nivou uz intervenciju monetarnih vlasti uz otvorenu mogućnost njegove promjene.Ne postoji unaprijed određen paritet.“Dirty float”.

Karakteristike sistema:

nacionalna privreda uživa veću slobodu; smanjuje se potreba za akumuliranjem monetarnih rezervi u odnosu na sistem

fiksnih deviznih kurseva; prilagođavanja su bezbolnija

Sistem klizajućih deviznih kurseva (crawling peg):

Oscilacije kursa oko pariteta ±2-3%.U ovom sistemu se dozvoljavaju periodične izmjene valutnog pariteta u skladu sa kretanjem izabranih deviznokursnih indikatora (nivo cijena, monetarne rezerve, izvozne preformanse, stanje tekućeg bilansa).Kretanje kursa u vidu minidevalvacija.Karakteristike sistema su:

manje destruktivan za privredu zbog kontinuiranih promjena pariteta; manje podstiče valutne špekulacije; smanjuje potrebe privrede za akumulacijom monetarnih rezervi;

Sistem deviznih kurseva sa pokretnim koridorom (crawling band):

Vrijednost valute oscilira oko utvrđenog pariteta koji se povremeno prilagođava u skladu sa kretanjem fundamentalnih makroekonomskih veličina.Okvir oscilacija oko pariteta je ±10% ili ±15%;Centralna banka interveniše ukoliko se kurs približi donjoj ili gornjoj granici utvrđenog koridora.Karakteristike sistema su:

manje destruktivan za privredu zbog kontinuiranih promjena pariteta; manje podstiče valutne špekulacije; smanjuje potrebe privrede za akumulacijom monetarnih rezervi;

Sistem deviznih kurseva sa monitoring koridorom (monitoringband):

Vrijednost valute oscilira oko utvrđenog pariteta koji se povremeno prilagođava u skladu sa kretanjem fundamentalnih makroekonomskih veličina.Centralna banka nema obavezu da interveniše na deviznom tržištu kada se devizni kurs približi donjoj ili gornjoj granici koridora.

Sistem višestrukih deviznih kurseva:

U ovom sistemu pored jednog oficijelnog kursa, postoje dva ili više deviznih kurseva, koje određuju monetarne vlasti.Sistem je povezan sa uvođenjem devizne kontrole i deviznih ograničenja.Različite vanjskotrgovinske transakcije obračunavaju se po različitim kursevima; npr. uvoz po višem deviznom kursu, a izvoz po nižem.

ZLATNI STANDARD

Razdoblje zlatnog standarda izmedju 1870. i 1914. temeljilo se na idejama o medjunarodnoj makroekonomskoj politici.Zlatni standard svoje zacetke vuce iz upotrebe zlatnog kovanog novca kao stredstva razmjene,mjerila vrijednosti i sredstva pohrane vrijednosti.Zlatni standard kao legalna institucija postoji od 1819. godine kada je britanski parlament ukinuo dugogodisnja ogranicenja na izvoz zlatnog kovanog novca i zlatnih poluga te zemlje.S obzirom na britansku dominaciju u medjunarodnoj trgovini i visoku razvijenost njenih finansijskih institucija,London je postao svjetski finansijski centar.Varijante: - “čisti” zlatni standard (gold standard) 1870-1914. - zlatno-devizni standard (gold- exchange standard) 1922-1931.Sastav zlatnog standarda sadrzi mocan automatski mehanizam za osiguravanje vanjske ravnoteze,mehanizam cijena- tok kovanica.Oko 1870. godine većina zemalja je prihvatila zlatnu podlogu i konvertibilnost svojih valuta u zlatoZlato je predstavljalo– sredstvo plaćanja, sredstvo za poravnanje međunarodnih računa, sredstvo rezervi, sredstvo za određivanje valutnih pariteta.

Karakteristike sistema:

vezanost valuta u zlato (valutni paritet definisan u zlatu kao sadržaj zlata u svakoj valuti);

konvertibilnost valuta u zlato; fiksna zvanična cijena zlata – obaveza centralnih banaka da kupuju i prodaju zlato po

fiksnoj cijeni; sloboda izvoza i uvoza zlata; fiksni devizni kursevi (kretanje u uskom rasponu između zlatnih tačaka); ostali ekonomski ciljevi podređeni održavanju eksterne ravnoteže i konvertibilnosti

valute u zlato; fleksibilnost cijena i nadnica - cijene i nadnice su se prilagođavale količini novca

(zlata) u opticaju, što je uticalo na tokove robe i usluga (tekući račun platnog bilansa);

Dva mehanizma za održavanje eksterne ravnoteže: automatski mehanizam prilagođavanja preko cijena stroga “pravila igre”

Automatski mehanizam - inflatorno-deflatorni metod prilagođavanja: priliv zlata povećavao je cijene odliv zlata smanjivao je cijene

Suština mehanizma zasnovana na kvantitativnoj teoriji novca (škotski filozof David Hume, 1752.)

Kretanje zlata od deficitnih ka suficitnim zemljama; za deficitne zemlje deflatorno prilagođavanje – smanjenje dohotka i povećanje nezaposlenosti.Prednosti zlatnog standarda:

automatsko uspostavljanje ravnoteže platnog bilansa; stabilni devizni kursevi; fiskalna disciplina – nemogućnost štampanja novca u clju finansiranja budžetskog

deficita (izuzev prodajom državnih obveznica privatnim subjektima); međunarodna monetarna saradnja;

Nedostaci zlatnog standarda:

primat eksterne ravnoteže – podređivanje interesa ekonomskog razvoja ravnoteži platnog bilansa;

visoka cijena eksterne ravnoteže - deflatorni način uravnoteženja platnog bilansa; nemogućnost korištenja monetarne politike za suzbijanje nezaposlenosti;

ograničena ponuda zlata – rast svjetske ekonomije mora biti praćen rastom svjetske ponude zlata;

mogućnost zemalja velikih proizvođača zlata da utiču na makroekonomsku politiku u svijetu;

u praksi centralne banke nisu dosljedno poštovale pravila igre

- Nakon Prvog svjetskog rata – fluktuirajući kursevi, nestabilnost, hiperinflacije,- Ograničena konvertibilnost valuta u zlato;- Restauracija zlatnog standarda u 20-tim godinama;- Nestašica zlata – raskid direktne veze između rezervi zlata i novčane mase u zemlji;- Nova pravila igre;- Zlatno-devizni standard;

Zlatno-devizni standard:

zlato i britanska funta, kasnije i dolar; Velika Britanija i SAD – centri međunarodnog monetarnog sistema; nepostojanje potpunog zlatnog pokrića; porast učešća deviza u strukturi monetarnih rezervi; eksterna ravnoteža gubi prioritet; nepoštivanje “pravila igre”;

Slom zlatnog standarda:

Velika ekonomska kriza (1929-31.); 30-te godine - period dezintegracije svjetske privrede, ekonomskih kriza,

protekcionizma, smanjenja svjetskih robnih i investicionih tokova

BRETONVUDSKI SISTEM

Osnivanje međunarodnih finansijskih institucija pod okriljem OUN - 1944. godine u Breton-Vudsu (ljetovalište Bretton-Woods u New Hampshire, USA);“bretonvudski blizanci” – glavne međunarodne finansijske institucije savremenog svijeta:

Međunarodni monetarni fond (IMF - International Monetary Fund); Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD – International Bank for

Reconstruction and Development);

Dogovoren novi monetarni poredak koji treba da uredi i upravlja monetarnim odnosima između nezavisnih država;

Međunarodni monetarni fond: sfera monetarnih odnosa; naglasak na kratkoročnoj makroekonomskoj stabilizaciji; prvobitno 30 članova; danas 187 članova;

Međunarodna banka za obnovu i razvoj: razvojna sfera; svrha: pomoć u dugoročnom finansiranju razvoja; članica grupe Svjetske banke (WB – World Bank: IBRD, IFC, IDA, MIGA); danas 187 članova;

Keynesov plan i Whiteov plan - u određenim tačkama postignut je kompromis;Zahvaljujući ekonomskoj i političkoj snazi SAD, sporazum se na kraju uglavnom zasnivao na Whiteovom planu;Whiteov plan je platnobilansne neravnoteže vidio samo kao problem deficitnih zemalja;Finansijska moć se od Velike Britanije definitivno “preselila” u SAD;

Karakteristike Bretonvudskog sistema:

zlatno-dolarski standard – dolar preuzima istu ulogu kao zlato u zlatnom standardu; konvertibilnost dolara u zlato po fiksnoj cijeni (35$ za uncu); dolar – svjetska valuta (ključna rezervna valuta, valuta intervencije, monetarno sidro,

jedina valuta sa zlatnom podlogom); SAD prisvajaju emisionu dobit; sistem međunarodnih plaćanja zasnovan na dolaru; valutni pariteti definisani u dolaru; sistem fiksnih deviznih kurseva: oscilacije ± 1% oko pariteta; obaveza intervencija na

deviznom tržištu u cilju održavanja kursa unutar dozvoljenih margina; devalvacija dozvoljena samo u slučaju fundamentalne neravnoteže platnog bilansa i uz

odobrenje IMF-a;

Ciljevi IMF:

unapređenje međunarodne monetarne saradnje; podsticanje ekspanzije i uravnoteženog rasta međunarodne trgovine; unapređenje stabilnosti deviznih kurseva; uspostavljanje multilateralnog sistema plaćanja i eliminacija deviznih restrikcija; pomoć zemljama u korekciji platnobilansne neravnoteže uz upotrebu resursa IMF-a;

Trajanje Bretonvudskog sistema dijeli se na dva glavna perioda:

period 1944-1958. – “glad” za dolarom i nestašica dolara; period 1959-1971. – prezasićenost dolarom;

Uzroci sloma Bretonvudskog sistema:

Interni uzroci - neadekvatnost sistema: fiskalna politika – jedan instrument za dva cilja; nedovoljna međunarodna likvidnost; teret prilagođavanja na deficitnim zemljama; vezanost za ekonomski i politički položaj SAD i za dolar;

Eksterni uzroci: interna i eksterna neravnoteža SAD uzrokovana brzim rastom budžetske

potrošnje i monetarne ponude; odbijanje SAD da primijene metode prilagođavanja (restriktivne politike), da

ne bi došlo do smanjenja outputa i zaposlenosti; špekulacije o vrijednosti dolara u odnosu na zlato i druge valute; velike

kupovine zlata i drugih valuta;

Teorija optimalnog valutnog područja i praksa monetarnog integrisanja

Definicija:

Monetarna integracija predstavlja specifičan monetarni aranžman između dvije ili više zemalja koji se može javiti u dvije varijante:

nacionalni valutni sistemi + sporazum o fiksnim deviznim kursevima potpuna monetarna unija

Prvi uslov za stvaranje monetarne integracije: konvertibilnost nacionalnih valuta članica.

1. sporazum o fiksnim deviznim kursevima niži stepen monetarne integracije; članice zadržavaju sopstvene valute i zaključuju stalni čvrst sporazum o održavanju

fiksnih deviznih kurseva između svojih valuta;

2. monetarna unija viši stepen monetarne integracije; karakteristike:

jedinstvena valuta (≠ zajednička valuta); zajednička centralna banka; koordinacija ekonomskih politika članica (monetarne i fiskalne

politike); teži i sporiji proces;

Prednosti monetarne unije:

eliminisanje problema povjerenja tj. kursnog rizika; podsticanje kretanja kapitala (od razvijenijih članica ka manje razvijenim); podsticanje radne snage; i dr.

Teorija optimalnog valutnog područja – Robert Mundell (1961.);Teorija se bavi pitanjem koji faktori određuju skup zemalja za koje je optimalno da imaju jednu valutu;uslovi za ostvarivanje optimalnog valutnog područja:

veća mobilnost radne snage i kapitala; fleksibilnost tržišta rada; veći intenzitet međunarodne trgovine unutar područja; manji broj zemalja unutar područja; manja izloženost članica asimetričnim šokovima ili zajedničkim šokovima koji

se asimetrično ispoljavaju;

Potencijalni problemi:

različiti nivoi razvijenosti i različiti ekonomski prioriteti; nekonvergencija ekonomskih kretanja u ekonomijama članica; nedovoljna koordinacija nacionalnih monetarnih i fiskalnih politika; različite reakcije članica na događanja u međunarodnim ekonomskim odnosima;

Evropski monetarni sistem (EMS)

Novi pokušaj monetarne stabilizacije: rezolucija Evropskog vijeća (dec. 1978.) o formiranju EMS;Početak funkcionisanja EMS 13. mart 1979. godine;

Evropski monetarni sistem (European Monetary System – EMS) je politički i pravni okvir za bližu monetarnu saradnju zapadnoevropskih zemalja.

Ekonomski motiv: podsticanje mobilnosti faktora proizvodnje i ubrzanje procesa integracije.Cilj: stvaranje zone monetarne stabilnosti u Evropi.Zadaci: stabilizacija deviznih kurseva i koordinacija monetarnih politika.

Mehanizam EMS imao je tri ključna elementa:

- evropska valutna jedinica - eki (European Currency Unit – ECU);- mehanizam fiksnih kurseva i intervencija na deviznim tržištima (European Rate Mechanism - ERM);- kreditni mehanizam – Evropski fond za monetarnu saradnju (European Monetary Cooperation Fund – EMCF);

ECU:

košarica valuta – valuta svake članice EMS učestvovala je u ECU srazmjerno učešću te članice u međunarodnoj trgovini EZ;

sredstvo obračuna i rezervi; “paralelna” valuta – zajednička ali ne i jedinstvena; nema sve funkcije novca; preteča eura;

Funkcije ECU: sredstvo obračuna i plaćanja između CB članica; sredstvo obračuna za izračunavanje divergencija deviznih kurseva i mehanizma

intervencija na deviznim tržištima; sredstvo obračuna kreditnog mehanizma; sredstvo rezervi; denominator za utvrđivanje valutnog pariteta u ERM; za izdavanje euroobveznica;

ERM: sistem fiksnih kurseva sa dozvoljenim oscilacijama ±2,25% oko pariteta definisanog u

ECU i ±6% za italijansku liru i britansku funtu; obaveza intervencija na deviznim tržištima; valute intervencije – valute članica, najčešće njemačka marka, ali i dolar; “prag divergencije” - 70% dozvoljenih oscilacija; redoslijed poteza: intervencije na deviznim tržištima, manipulacija kamatnom stopom,

ponovno utvrđivanje srednjeg kursa prema ekiju;

EMCF: za pomoć pri intervencijama na deviznom tržištu i za bezbolnije prilagođavanje

platnih bilansa članica; veći krediti i na duži rok su uslovljeni usvajanjem ekonomske politike koju predloži

Vijeće ministara EZ; prerastao 1992. u Evropski monetarni institut;

Valutna kriza 1992-1993.:

Uzrok : neusklađenost monetarnih politika članica; prioritet domaći ciljevi na račun

upravljanja deviznim kursem; Povod :

uklanjanje kontrole kapitala (otežano upravljanje valutom); špekulativni udari na liru i funtu i napuštanje EMS od strane Italije i Velike Britanije; reforma EMS – margine proširene na ±15%; Pouka : Kriza je pokazala nemogućnost održavanja nezavisnih, ali povezanih deviznih

kurseva i istovremenog kretanja ka dubljoj integraciji. Sistem fiksnih kurseva ne može biti zamjena za jedinstvenu valutu.

Dilema : nastaviti ka jedinstvenoj valuti ili se vratiti korak unazad u integrisanju;

Zaključna razmatranja o EMS:

15 godina funkcionisanja; ključ uspjeha: uloga Njemačke i Bundesbank; Dostignuća : veća stabilnost deviznih kurseva, veća konvergencija makroekonomskih

politika i stopa inflacije, uvođenje ekija, čvršća monetarna saradnja; Problemi :

velike razlike u snazi pojedinih valuta; nedovoljna koordinacija ekonomskih politika članica; značajno kretanje špekulativnog kapitala, česte intervencije i promjene

pariteta; nedovoljna afirmacija ECU;

Evropska monetarna unija (EMU) i euro

Maastrichtski sporazum – Sporazum o Evropskoj uniji 1992.

monetarna unija + jedinstveno tržište = ekonomska unija

Tri etape uvođenja monetarne unije: I etapa: 1. juli 1990. – uvezivanje svih valuta u EMS, jačanje monetarne saradnje,

liberalizacija kretanja kapitala; II etapa: 1. januar 1994. – stvaranje EMI, veća usklađenost nacionalnih ekonomskih

politika, eliminisanje prekomjernih budžetskih deficita; III etapa: 1. januar 1999. – ECB, ESCB i uvođenje eura;

Zadaci ECB:

definisanje i vođenje jedinstvene monetarne politike i određivanje jedinstvene eskontne stope;

isključivo pravo emitovanja jedinstvenog novca – eura; održavanje stabilnosti cijena; određivanje kursa eura; obavljanje deviznih operacija; držanje deviznih rezervi članica; smjernice i uputstva za funkcionisanje nacionalnih centralnih banaka koje su dio

ECSB;

Kriteriji konvergencije (kriteriji usklađenosti):

stabilan kurs – uvezivanje valuta u EMS i održavanje deviznih kurseva u intervalu ±2,25% u trajanju od najmanje dvije godine;

stabilne cijene (niska inflacija) – stopa inflacije ne smije prelaziti za više od 1,5% prosječnu stopu inflacije tri članice sa najnižom stopom inflacije (max 2,7%);

sređene javne finansije – budžetski deficit članice ne smije biti veći od 3% od GDP, a javni dug od 60% od GDP;

niske kamatne stope – dugoročne kamatne stope ne smiu prelaziti za više od 2% prosječnu stopu u tri članice sa najnižom kamatnom stopom (max 7,8%);

Najteže je bilo dostići i održati treći kriterij.

Najmanje 7 članica moralo je ispuniti kriterije da bi se formirala EMU;11 članica postiglo je visok stepen održive ekonomske konvergencije; Danska, Velika Britanija i Švedska su dobile tzv. “opt-out” klauzulu (izuzeće)*, a Grčka nije ispunila uslove;Trogodišnji prelazni period – nacionalne valute i euro;

1. januar 1999. – Evropska monetarna unija (EMU)Osnivači – 11 zemalja: Njemačka, Francuska, Italija, Španija, Austrija, Belgija, Holandija, Luksemburg, Irska, Portugal i Finska1. juli 2002. – konačna zamjena nacionalnih valuta eurom

Osnivači: 11 zemalja EUČlanstvo 2012. - 17 zemalja EU: Austrija, Belgija, Estonija, Finska, Francuska, Grčka, Holandija, Irska, Italija, Kipar, Luksemburg, Malta, Njemačka, Portugal, Slovačka, Slovenija, Španija

EURO

Prednosti uvođenja eura: Makroekonomske prednosti:

stabilnost cijena, kamatnih stopa i deviznih kurseva; integrisanje tržišta rada; centralizacija monetarnih rezervi; svjetska valuta (međunarodna valuta i sredstvo rezervi – segniorage); kohezivna uloga;

Mikroekonomske prednosti:

eliminisanje troškova konverzije valuta; smanjenje kursnog rizika; uporedivost cijena; itd.

Slabosti i troškovi uvođenja eura:Neekonomski:

odsustvo političke i federalnih struktura unije (odsustvo prethodnog iskustva; ranije - prvo politička, zatim monetarna unija; primjer SAD i Bizmarkove Njemačke);

gubitak dijela nacionalnog suvereniteta;

Makroekonomski: fiskalne politike (djelimično pod suverenitetom članica); troškovi strukturnog prilagođavanja, posebno za manje razvijene članice; precijenjenost eura za pojedine članice; ECB kao neefikasan posljednji pozajmljivač

Mikroekonomski troškovi (u fazi uvođenja):

troškovi reprogramiranja i konverzije bankarskih sistema, bankomata, automata itd.; troškovi štampanja i kovanja novca; troškovi informisanja stanovništva itd.

Da li je EMU optimalno valutno područje?

Od svih uslova EMU ispunjava samo uslov otvorenosti za međunarodnu trgovinu. Npr. EU je bivala izložena asimetričnim šokovima kao što je ujedinjenje Njemačke.Umjesto ispunjavanja uslova optimalnog valutnog područja, ustanovljeni su kriteriji konvergencije.EU je postala “dvobrzinska integracija”.Potencijalni problemi: gubitak instrumenata nacionalnih monetarnih politika i politika deviznog kursa uz prisustvo nesinhronizovanih konjunkturnih ciklusa u zemljama EU (a anticiklična politika bi morala biti specifična po zemljama), opasnosti korištenja fiskalne politike kao zamjene anticikličnoj monetarnoj politici (potreba vođenja restriktivnih fiskalnih politika, opasnost od fiskalne ekspanzije u pojedinim članicama, mehanizam transfera).Jedini instrument koji je preostao: mobilnost radne snage i fleksibilnost plata.