1

Merhaba arkadafllar,

Bir e¤itim yılı daha bitiyor. Çok çalıfltınız, çok fleylerö¤rendiniz, yoruldunuz ve güzel bir tatili hak ettiniz.

Yaz tatili; dinlenip gönlünüzce e¤lenmeniz ve bol bol kitapokumanız için büyük bir fırsat. Biz de tatil programı hazırlamanızayardımcı olacak bir yazı hazırladık.

Dünyamızın do¤al ve kültürel miraslarının korunması içinyapılan çalıflmaları ve ülkemizden Dünya Miras Listesine

giren alanları tanıyaca¤ız.

A¤açları korumak, üretmek ve bilimsel çalıflmalaryapmak amacıyla kurulan a¤aç parkları olanarboretumları birlikte gezece¤iz. Zamanı ölçmekiçin kullanılan saatlerin nasıl çalıfltı¤ını ö¤renece¤iz.

Günümüzde çok önemli bir sa¤lık problemi halinegelen obezite hakkında bilgilenmek için sa¤lık yazımızı

mutlaka okuyun.

Türk Standardlarına Uygunluk Belgesi nedir? Bu konudayapılan çalıflmaları inceledik.

Befl tane taflla her yerde oynayabilece¤iniz befltafloyununu ö¤renmek istiyorsanız, çocuk oyunlarıyazımızı mutlaka okumalısınız. Öyküleri ile

edebiyatımıza yeni bir soluk getirmifl olan ÖmerSeyfettin’nin yaflam öyküsü ve eserleri hakkında bilgileri

de ilgiyle okuyaca¤ınızı umuyoruz.

Çamaflır yıkama teknolojilerinin tarihi yolculu¤una tanıklıkedece¤iz.

Bitkilerden incir, canlılardan ise armadillo bu sayıdakonuklarımız.

Ayrıca bu sayımızda sayıları gün geçtikçe azalan,kaybolmaya yüz tutmufl bileyicilik mesle¤ini arafltırdıksizler için.

Arkadafllar, dergimizin bask› haz›rl›klar› sürerken Soma’dameydana gelen facia ile derinden sars›ld›k. Soma’da

yaflam›n› yitiren madencileri sayg›yla an›yor,ailelerine baflsa¤l›¤› diliyoruz.

Gönlünüzce geçirece¤iniz güzelbir tatil diliyoruz.

2

TÜRK STANDARDLARI ENST‹TÜSÜÖNCÜ ÇOCUK DERG‹S‹

Nisan-May›s-Haziran 2014 • Y›l: 19, Say›: 70

SahibiTürk Standardlar› Enstitüsü Ad›na

Hulusi fientürk

Sorumlu Yaz› ‹flleri MüdürüAhmet Pelit

Yay›n KuruluHatice Alt›n

A. Sabit YöneyAsl›han KökerCanan Do¤anTürkay Birben

Yönetim YeriTürk Standardlar› Enstitüsü

Halkla ‹liflkiler ve Yay›n Müdürlü¤üOF‹M, 100. Y›l Bulvar› No: 99 Ostim / Ankara

Tel: 0 312 592 50 86 - 592 50 85e-posta: oncucocuk@tse.org.tr

AboneÜmüt Öztürk

Tel: 0 312 592 50 11 - Faks: 0 312 592 50 91

Yay›n Türü: Yerel SüreliBas›m Tarihi: May›s 2014

Bask›: Korza Yay›nc›l›k Bas›m San. ve Tic. Ltd. fiti.Büyük Sanayi 1. Cadde No: 95/11 ‹skitler ANKARA

Tel: 0 312 342 22 08 • Faks: 0 312 341 14 27www.korzabasim.com.tr

Yay›na Haz›rlayan: Zet Tan›t›m Ltd. fiti.www.zettanitim.com.tr

TeflekkürBu say›daki katk›lar›ndan dolay› Dr. Eyüp Bayatl›’ya

teflekkür ederiz.

4YazTatiliniNas›lDe¤erlendirelim?

Armadillo

24Saat

40Befltafl

50

3

18Arboretum

Önemli Gün ve Haftalar

36TSE Markas›

8 Dünya Miras Alanlar›ve Türkiye

42

52Bileyicilik

30

59

Obezite

ÖmerSeyfettin

‹ncir 44

46

Çamafl›r Y›kama

4

Uzun ve yorucu bir ö¤retim dönemi sonaeriyor ve büyük tatil bafllayacak. Peki tatildene yapaca¤ınızı düflündünüz mü? Mutlakaherkesin kendine göre bir planı vardır. Amabiz gene de “tatilde neler yapılabilir?”;kısaca bir anımsatalım istedik.

Arkadafllar, tatilde elbette “tatil”yapacaksınız. Çok çalıfltınız, çok yoruldunuzve bunu fazlasıyla hak ettiniz.

Tatil, ö¤retim yılının yorgunlu¤unu atmak,bedeninizi ve zihninizi dinlendirmek içinayırılmıfl bir zaman dilimidir.

Tatili mutlu ve verimli geçirmek için öncelikleherkes kendine uygun bir “tatil programı”yapmalı. Plan yaparak ve hedeflerinizibelirleyerek zamanı en iyi flekildede¤erlendirebilirsiniz. Program hazırlarkenokumaya, gezmeye, e¤lenmeye, oyuna

5

zaman ayırırken aynı zamanda konutekrarlarını da unutmayacaksınız.Her ö¤renci kendi durumunude¤erlendirmeli, ailesinin veö¤retmenlerinin deönerilerini dikkate alarakkendine bir çalıflmaprogramı hazırlamalı. Tümtatili kapsayan, uzunzamana yayılmıfl,günlük, haftalık veaylık hedefleri olan,sıkılmadan sonuna kadar götürebilece¤inizbir çalıflma daha verimli olacaktır.

Çalıflma programı yaparken dikkat etmenizgereken önemli noktalar var.

‹nsanlar ö¤rendiklerinin yüzde 54’ünü birsaat içerisinde, yüzde 66’sını bir güniçerisinde, yüzde 75’ini bir hafta içerisindeunutur. Unutmayı önlemenin en iyi yolutekrar etmektir. Bundan dolayı genel derstekrarı yapmalısınız.

Eksik kalan konularınızı tespit ediptamamlamalısınız. Eksik bilgileritamamlamanız yeni konuları daha kolayö¤renmenizi sa¤layacaktır.

Kendinizi eksik ya da zayıf hissetti¤inizderslere daha fazla zaman ayırın.

Tatilde okumayı ihmal etmeyin. Daha tatilbafllamadan bir okuma programı yapın.Okuma fırsatı bulamadı¤ınız kitap vedergileri okumaya bafllayın. Her günmutlaka okumaya zaman ayırın.Arkadafllarınızla birlikte okuma toplantılarıda yapabilirsiniz. Günlük gazeteleri vedergileri takip edin.

Evde ifllere daha fazla yardımcı olmalısınız.Evinizdeki bitkilerin bakımına zaman ayırın.Evcil hayvan varsa ona daha fazla ilgigösterin, bakımıyla ilgilenin. Bahçeniz varsabakımına katkıda bulunun. Büyüklerinizinifllerinde yardımcı olun.

6

Arkadafllar, tatilinizi televizyon ve bilgisayarbaflında geçirmeyin. Bu aletlerlegeçirece¤iniz zaman önceden belirlenmiflsınırlı zamanlar olmalı. Söz gelimitelevizyonda izlemek istedi¤iniz programıönceden belirleyip bafllama saatinde açıpprogram bitti¤inde de kapatmayıunutmayın. Bilgisayar bilgiye eriflmek içinkullanmanız gereken bir araçtır. Elbetteoyun da oynayacaksınız. Ancak bunu daönceden sınırlanmıfl bir süre içerisindeyapmanız ve bu konuda çok disiplinli

davranmanız gerekiyor. Aksi halde buelektronik kutular birer canavar haline gelipsizleri kontrolü altına alır.

Tatillerde hemen heryerde açılan yazokullarına devam edebilirsiniz. Kolayulaflabilece¤iniz spor alanlarını, havuzlarıtespit edip düzenlenen kurslarakatılabilirsiniz.

Ailenizle ya da arkadafllarınızla yakınçevrenizdeki müzeleri, parkları, ören yerlerinigezip buralar hakkında arafltırmalaryapabilirsiniz.

Okul döneminde fazla zamanayıramadı¤ınız akraba ve yakınlarınızı sıksık ziyaret edip onlarla zaman geçirin.Çevrenizdeki yafllı insanları ziyaret edin,onlara yardımcı olun.

Yakın çevrenizdeki yaflıtlarınızla tanıflıparkadafl grubunuzu geniflletin. Böyleliklehem yeni arkadafllar edinir hem deoyunlarınızı zenginlefltirirsiniz. Sizden küçükçocukları koruyun ve gözetin, onlarıoyunlarınıza katılmaya davet edin.

Yaz aylarında artan konserlere gidebilirsiniz,festival ve flenliklere katılabilirsiniz.

Fırsat buldu¤unuzda sinema vetiyatroya gitmeyi unutmayın.

Sıcak yaz aylarındabeslenmenize ve sa¤lı¤ınızadikkat etmelisiniz. ‹yi bir tatiliçin sa¤lıklı olmak flart!

Ö¤ünlerinizi zamanında yemeyegayret edin. Kalkıfl ve yatıfl

saatlerinizi aksatmayın.

Hepinize sa¤lıklı, mutluve bereketli bir tatil

diliyoruz.

7

2

1

Listedeki illeri afla¤›daki tabloda bulupiflaretleyebilir misiniz?

Yandaki kelimeleri bofl kutucukkalmayacak flekilde karelereyerlefltirebilir misiniz?

ADANAGAZ‹ANTEPBURDURBOLUELAZI⁄ED‹RNEN‹⁄DEKARABÜKMALATYAÇANAKKALEB‹TL‹SS‹‹RTKASTAMONUARTV‹NTUNCEL‹BARTIN

I A C P X M T E C X G E T D U E S A R P Q C Z ZN U T P O K N M N L B X S K A U E M G X X A Ç HE P W N T R K L P G G ‹ L E C N U T L G J T U NB C E E ‹ Z R U E J U F ‹ E S O U M A Q H W V EU W E D X ⁄ T L C M B F S Y J M R L V R R Q A YC G E N D J D G M A ‹ T D K A A I B A U L O B RL E E H H E E E Y N T R N ‹ V T R A L D A O K NM U W J C P E S E F L K A S P S W K ‹ R N L Z BT E R K L F E K S ‹ ‹ R T Y Z A M E P U F L L ES P K A S P Z T F G S O A A B K A N C B L E I P

O Y D R R O M A N A D A N S S L K ‹ A L X N F QM A L A T Y A ‹ N A I B V ⁄ ‹ U A S T Y K L B UP I C B A M E D K L ‹ T I M S G R F K I fi A K VY D N Ü I K Q O Z U B Z C ‹ O A N M L K R W Y IN P A K T R ‹ D O Y A N A N S ‹ A N P T H Z T TE E T I M Y D G K L ‹ J E G Y P M F I M L K I BH E R D A J N E E S R A P I M F B N K V L F V DA V O E V B B E N ‹ E X C E N E O M L E T J C TA v E C V Y T I W Y ‹ D E L A K K A N A Ç E V IG Q Q K I U J M B G A M S P M C V H I X L V B I

MODA, ESAD,SADA, ASIK, ADAK,DADI, ASOS, SEMA

D

8

Arkadafllar, insan nüfusu çok hızlı artıyor.Buna ba¤lı olarak büyüyen kontrolsuzyapılaflma ve insan kaynaklı di¤er olumsuzgeliflmeler kültürel ve do¤al varlıkları tehditediyor. Bu tehdit o kadar çok arttı kiBirleflmifl Milletler do¤al ve kültürel varlıklarıkoruyarak gelecek kuflaklara aktarmak içinbir takım tedbirler almak zorunda kaldı.

Birleflmifl MilletlerE¤itim, Bilim veKültürÖrgütü’nün

(UNESCO) 1972yılında yaptı¤ı

genelkonferansta175’ten fazla

ülke tarafından Dünya Do¤al ve KültürelMirası Koruma Antlaflması imzalandı.Antlaflmayı imzalayan ülkeler arasındanseçilen 21 ülkenin temsilcisinden DünyaMiras Komitesi oluflturuldu.

Antlaflmaya imza koyan ülkeler tarafındanönerilen de¤erler öncelikle aday listeyealınır. Ülkelerin korumayı garanti ettiklerianıt ve sitlerdenUNESCO’nunbelirledi¤iölçütlereuygunbulunanlar,komitetarafındanlisteye alınır.

UNESCO Dünya MirasKomitesi tarafından, öncelikli korunmasıiçin çalıflma yapılan do¤al ve kültürel varlıklarDünya Miras Listesine alınıyor.

Listede yer alma koflulları Dünya MirasKomitesi tarafından belirleniyor ve her senegüncelleniyor.

Dünya Miras Listesi, kültürel ve do¤albafllıkları altında iki listeden olufluyor.

9

Kültürel miras listesine girecek varlıklar içinaranan temel özellikler:

• ‹nsan zekâsının yaratıcılı¤ını göstereneserler olması,

• ‹nsani de¤erlerin önemini göstermek içinbelirli bir zaman aralı¤ında belirli birbölgedeki sosyokültürel yapınıngüçlenmesini desteklemesi ve anıtsalsanatlar kapsamında yer alması,

• Yaflayan ya da yok olmufl bir uygarlı¤ıtemsil etmesi,

• Bilinen insanlık tarihinin bir ya da dahafazla dönemini temsil etmesi,

• ‹lgili toplumun sahip oldu¤u mimari vepeyzaj yetene¤ini göstermesi,

• En azından bir kültürü ve gelenek yapısınıbetimlemesi,

• Evrensel önem taflıyan kültürel, dini yada fikre dayalı bir eser olması.

Do¤al miras listesine giren varlıklar; estetik,kültürel, bilimsel, ekonomik unsurlarlazenginleflen do¤al güzelliklerin ve biyolojikçeflitlili¤in oluflturdu¤u de¤erler. Bilimselveya görsel açıdan az rastlanan küreselde¤eri olan jeolojik ve morfolojik oluflumlar,tükenme tehdidi altındaki hayvan ve bitki

türlerinin yetiflti¤iyerler, do¤al mirasalanları olarak kabul edilir.

Dünyada ve çevremizde koruma statüsünesahip olmayan veya korunma önlemlerininyetersiz oldu¤u pek çok do¤al alanbulunuyor. Bu alanları belirlemek ve bir anönce koruma altına almak, hem do¤anınkorunması, hem de do¤al kaynaklarınsa¤lıklı bir flekilde kullanılması için büyükönem taflıyor.

Korunması gereken do¤al miras bazenjeolojik ve jeomorfolojik alan olabilir. Sözgelimi travertenler, ma¤aralar, az rastlanankıyı güzellikleri, kaplıcalar, volkanik flekillergibi ilginç oluflumlar koruma listesinealınabilir.

Arkadafllar, co¤rafyamız hem kültürel hemde do¤al açıdan birçok zenginlikbarındırmaktadır. Modern dünyanıntemellerini oluflturan birçok medeniyet butopraklardan do¤mufltur. Üç kıta arasındabir geçifl bölgesi oluflturan topraklarımızdo¤al çeflitlilik bakımından dünyanın enzengin bölgelerindendir. Görevimiz bukültürel ve do¤al zenginliklerimizi koruyarakgelecek kuflaklara aktarmaktır.

10

Türkiye, bu amaçla “Dünya Kültürel veDo¤al Mirasının Korunmasına DairSözleflme”yi 23 Mayıs 1982 tarihindeonayladı.

Ülkemizden 11 alan Miras Listesinde yeralıyor. fiu anda 37 alan ise aday listedebulunuyor.

Dünya Miras Listesine alınan de¤erlerimiz:

Truva Savaflının yapıldı¤ı yer olarak bilinenTruva Antik Kenti, UNESCO Dünya MirasListesine 1998 yılında girdi.

4000 yıllık tarihi geçmifli ile dünyanın enünlü arkeolojik alanlarından biri olan kent,Antik ‹da Da¤ı’nın eteklerinde, Çanakkaleilimizin sınırları içindedir.

Truva’da yapılan arafltırmalarda bu flehrintarih boyunca birçok kereler kurulup yıkıldı¤ıanlaflılıyor.

1871 yılında bafllayan ve sürdürülenkazılarda Truva’nın 9 kent kalıntısı ve 42yapı katı ortaya çıkarıldı.

Truva Arkeolojik Kenti Kültürel Miras

11

Karabük Safranbolu fiehri Kültürel Miras

Camileri, çarflısı,mahalleleri,sokakları, özgünevleri ilegeçmiflinhikâyelerinigünümüzetaflıyan özgünbir Anadolukenti olanSafranbolu,1994 yılındakentsel mimari özelli¤i ile UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yerini aldı.

Türk kent kültürünün günümüzde yaflamaya devam eden en önemli yapı taflları olanSafranbolu Evlerinden ilçe merkezinde 2000 adet geleneksel Türk evi bulunuyor. Bueserlerin 800 kadarı yasal koruma altında.

Divri¤i Ulu Cami ve fiifahanesi, UNESCO’nun Türkiye’de Dünya Mirası olarak kabul etti¤iilk mimari yapıdır. 13. yüzyılda Mengüçlü Beyli¤inden Ahmet fiah ve karısı Melike Turantarafından yaptırılmıfl. Cami, flifahane ve türbeden oluflan bu baflyapıt 1985 yılındaUNESCO Dünya Miras Listesine alındı.

Divri¤i Ulu Cami ve fiifahanesi Kültürel Miras

12

Mimarı Ahlatlı Hürrem fiah’ın elinde 1288’de flekil alan Divri¤i Ulu Cami, anıtsal karakterininyanı sıra altıgen kubbesi ve benzersiz tafl ifllemeleri ile öne çıkar.

Ulu Caminin yanı baflında bulunan Darüflflifa tafl ifllemecili¤i ve bezeme üslupları ile birbaflka baflyapıttır ve Ulu Cami ile görkemli bir bütünlü¤ü paylaflır. ‹ki katlı, avlulu, eyvanlıbir yapı olan Darüflflifa, hastaların su sesi ilesa¤lıklarına kavufltu¤u bir hastane olarakbenzersiz özelliklere sahiptir.

‹lkça¤’da Hitit ‹mparatorlu¤u’nun baflkentiolan Hattuflafl, 1986 yılından bu yanakültürel varlık olarak Dünya MirasListesi’nde yer alıyor.

Bir açık hava arkeoloji müzesi konumundakiHattuflafl, MÖ 1600’lerde kurulmufl.

fiehir, Afla¤ı fiehir ve Yukarı fiehir olmaküzere iki alandan oluflmaktadır. Afla¤ı fiehir

denilen bölgede sivil yaflam alanları yer al›r.Afla¤ı fiehirdeki yaflam alanlarının ortasındaHattuflafl’nın en büyük dini yapısı olanBüyük Tapınak yükselir.

Yukarı fiehirde ise çok sayıda tapına¤ınbulundu¤u Tapınak Mahallesi diyeadlandırılan bir alan bulunur.

Çorum Hattuflafl Hitit Baflkenti Kültürel Miras

13

‹stanbul Tarihi Alanları Kültürel Miras

14

‹stanbul Tarihi Alanları Kültürel Miras

Üç büyük imparatorlu¤a baflkentlik yapmıfl‹stanbul’un tarihi alanları, 1985 yılındaUNESCO Dünya Mirası Listesine alındı.

2500 yılı aflan bir tarihe sahip olan tarihiyarımadanın üç tarafı Marmara Denizi,Bo¤aziçi ve Haliç tarafından çevrilidir.

‹stanbul, Roma, Bizans ve Osmanlı‹mparatorlukları olmak üzere 3 dünyaimparatorlu¤una baflkent olmufltur. 1600

yılı aflan bir süre boyunca 120’den fazlaimparator ve sultan burada hükümsürmüfltür. ‹stanbul, dünyada bu özelli¤esahip olan tek flehirdir.

Dünyada iki kıta üzerine kurulu tek flehirolan ‹stanbul’un tarihi alanları dört anabölgeden oluflur: Arkeoloji Parkı(Sultanahmet ve çevresi), SüleymaniyeCamisi, Zeyrek Camisi ile çevresindekikoruma altındaki bölgeler ve ‹stanbul KentSurları.

Adıyaman Nemrut Da¤ı Kültürel Miras

Kommagene Kralı Antiokus’un mezarınında içinde bulundu¤u Nemrut Da¤ı, 1987yılında UNESCO Dünya Miras Listesindeyerini aldı.

Nemrut Da¤ı, dünyanınen yüksekaçıkhava

müzesi olarak da adlandırılır. Yüksekli¤i on metreyi bulan büyüleyici heykelleriyle,metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle, Adıyaman ili Kahta ilçesi sınırları içerisinde bulunanbir antik kenttir.

Nemrut Da¤ı, üzerinde barındırdı¤ı dev heykellerin ve anıt mezarın yanı sıra dünyanınen muhteflem gündo¤umu ve gün batımının görülebildi¤i yerdir.

15

Konya’nın 45kilometre güneyindekiÇumra’da yer alanÇatalhöyük, OrtaAnadolu’da MÖ 10.ve 8. bin yıllardankalan büyüleyici birNeolitik antik kenttir.Çatalhöyük dünyanınen eski antikkentlerinden birisidir.

16. yy.’da Sultan II. Selim adına yaptırılan Selimiye Camii ve Külliyesi, ‹stanbul’un fethindenönce Osmanlı ‹mparatorlu¤u’nun baflkenti olan Edirne’nin en önemli anıtsal eseri. MimarSinan’ın ustalık dönemi eseri olan cami teknik mükemmelli¤i, boyutları ve estetikde¤erleriyle göz kamafltırıyor. Camii, 27 Haziran 2011 tarihinde listeye girdi.

Çatalhöyük Neolitik Arkeolojik Sit Alanı Kültürel Miras

Edirne Selimiye Camii Kültürel Miras

MÖ 700-300 arasında yafladıkları bilinenLikyalıların baflkenti olan Xanthos, AntikÇa¤da Likya’nın en büyük idari merkeziolarak biliniyor. Xanthos ile birlikte 1988yılında UNESCO Dünya Kültür MirasListesine dahil olan Letoon ise AntikDönemin en önemli dini merkezlerindenbiridir.

16

Xanthos ve Letoon Kültürel Miras

Nevflehir Kapadokya Göreme Millî Parkı Do¤al ve Kültürel Miras

17

Göreme Millî Parkı, 1985’te UNESCODünya Miras Listesine do¤al ve kültürelvarlık olarak dahil oldu. Millî Park, Nevflehiril merkezine 14 kilometre uzaklıkta bulunanAvanos ve Ürgüp ilçeleri arasındaki 40kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır.

Göreme Millî Parkı, vadi yamaçlarında yeralan çok sayıda peri bacası, bitki örtüsü,kayalara oyulmufl çok sayıda kilisesi veduvar resimleri ile do¤anın eflsiz birtasarımıdır.

Anadolu’nun antik kentlerinden biri olankutsal kent Hierapolis, UNESCO DünyaMirası Listesine 1988 yılında girdi.

Tarih boyunca, termal suyun içindekikalsiyumun çökelmesi ile oluflan do¤a

harikası Pamukkale travertenleri parlakbeyaz rengiyle 20 kilometre uzaklıktan bilegörülüyor.

Yapılan kazılarda bulunan tarihi eserler,Hierapolis Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor.

Denizli Hierapolis Pamukkale Do¤al ve Kültürel Miras

18

Arkadafllar, artan nüfus,plansız kentleflme veyeni tarım alanlarıaçılması do¤al yaflamı,dolayısıyla türleri tehditediyor. Bu tehdidi görenbilim insanları türlerikorumak için çeflitli önlemleralıyorlar. Do¤al yaflamınsürdürülebilmesi için henüzcanlılı¤ını koruyan alanlarkoruma altına alınıyor.

Yerleflim yerleri içindeyeflil alanlar yaratarakinsanların buralardado¤ayla baflbafla zamangeçirebilmesiamacıylaparklar vebotanikbahçeleri yapılıyor.Türleri korumak,insanlara tanıtmak ve

19

bilimsel çalıflmalar yapmakamacıyla özel parklar vebahçeler oluflturuluyor. Hertürden ot, otsu bitki, a¤aç vebenzeri bitkinin belirli birdüzen içerisindeyetifltirildi¤i botanikparkları kuruluyor. Arboretumdenilen a¤aç parkları kuruluyor.

A¤aç parkları, bir dizi bilimsel çalıflmasonucu özel olarak seçilmifl arazilerdekurulur. Bu parklarda kökeni bellia¤aç, çalı ve odunsu bitkiler yetifltirilir.Yetifltirilecek bitkiler özel olarakseçilir, bilim insanları tarafındanetiketlenir. Bitkilerin geliflimi bilimselyöntemlerle izlenir.

Arboretumlar, e¤itim-ö¤retim amaçlıparklardır. ‹lgilibilim insanlarınabitkiler üzerindebilimselarafltırmalaryapma olana¤ısa¤lanır.Arboretumlarınço¤u üniversitelertarafından kurulurve çalıfltırılır.

A¤aç parklarınınkurulması çokuzun zaman alır.A¤açlar di¤erbitkilere göregenellikle çokyavafl büyür.Tıpkı farklıbitkilerinmeydana getirdi¤ibir orman gibidir.

Bir orman a¤acının ortalamaömrünün 150-200 yıloldu¤unu düflünerek iflin ne

kadar zor ve uzun solukluoldu¤unu tahminedebilirsiniz. Bir arboretumun

planlanması, kurulumu veiflletilmesinde birçok bilim

dalından insan birlikte çalıflırlar.Botanikçi, peyzajcı, ekolog, jeolog,orman mühendisleri ve daha birçokbilim dalından insan arboretumlardagörev alır.

Arboretumların çevresi çitlekapatılarak koruma altına alınır.Parklara izin alınmadan girilmez

ve genellikle görevliler eflli¤inde gezilir.

20

Ziyaretçiler, bilim insanları do¤al veyabancı kökenli bitkilerinnasıl yetifltiklerini ve ne gibifarklılıklar gösterdikleriniizleyebilirler.

Yabancı kökenli bitkilerin bölgeye uyumu,geliflmesi ve etkileri gözlenir.

Arboretumlar, insanların ilgi ve sevgisiniartırarak bilgilenmeleri amacıyla bilimselolarak tasarlanırlar. ‹nsanların parkta rahatçadolaflmaları ve arboretumdan en iyi flekilde

yararlanmaları için özel gezinti yollarıoluflturulur. Arboretumda oluflturulanbilgilendirme panoları ve etiketler sayesindeziyaretçiler birçok farklı bitkiyi bir aradagörerek de¤erlendirme olana¤ı bulurlar.Arboretumların giriflinde ziyaretçileribilgilendirmek amacıyla yerleflim planıbulunur. Uygun yerlere bilgilendirmepanoları yerlefltirilir. Bitkilerin üzerindebulunan etiketlerde bitkinin Latince veTürkçe adı, hangi tarihte ekildi¤i ve neredensa¤landı¤ı yazılır.

Atatürk Arboretumu

21

Arboretumlar ziyaretçilerine bitkileri hermevsim inceleme olana¤ı sunar. Bahardaaynı anda çeflit çeflit binlerce a¤acıntomurcuklanmasını, çiçeklenmesini, yaprakvermesini izleyebilirsiniz. Yaz aylarında farklırenk ve biçimlerde binlerce çeflit yaprakgörebilir, sonbaharda nasıl farklı renklerebüründüklerine tanık olabilirsiniz. So¤ukkıfl aylarında yaprak döken a¤açlarınflekillerini ve yaprak dökmeyenlerle farklarını

görebilirsiniz. Bir sürü a¤acın gövdesini vekabuklarını inceleyip birbiriylekarflılafltırabilirsiniz.

Arboretumlar içerisinde e¤itim amaçlıkütüphane ve laboratuvarlar kurulur.Konuyla ilgili etkinliklerin yapıldı¤ı sergisalonları bulunur.

Arboretumlarda, türleri korumak ve çevrehalkının yararlanmısını sa¤lamak amacıylafidanlıklar ve seralar bulunur.

Ülkemizin ilk a¤aç parkı olan AtatürkArboretumu, 1949 yılında ‹stanbul’unkuzeyinde kuruldu. Belgrad Ormanıiçerisinde 15 hektarlık bir alanda kurulanarboretum, bugün 400 hektarlık bir alanasahiptir. Atatürk Arboretumu, ‹stanbulÜniversitesi, Orman Fakültesi, OrmanBotani¤i Anabilim Dalı gözetiminde kuruldu.Arboretumda ülkemize ait odunsu bitkilerinhemen hepsi bulunuyor. Ayrıca, çok sayıdayabancı bitki de park içerisinde yetifltirildi.

Atatürk Arboretumu

22

‹kinci arboretumumuz,Yalova’da ToprakDede HayrettinKaraca tarafındankuruldu. Kent merkeziile termal tesislerarasındaki yolun ikitarafına kurulanmütevazı parktabinlerce bitki yetifltirildi.

Ülkemizdeki en büyük sı¤laormanının bulundu¤u Mu¤laKöyce¤iz’de, ‹stanbulÜniversitesi, Orman Fakültesitarafından Türkiye’nin en büyüka¤aç parkı olacak “Yunus EmreArboretumu” kuruluyor.

Isparta’da 520 hektarlık “Kovadaçayı Arboretumu”da Süleyman Demirel Üniversitesi, Orman Fakültesitarafından iflletilmektedir.

Arkadafllar, fırsat buldu¤unuzda mutlakaarboretumları ziyaret etmenizi ve bilgilenmenizidiliyoruz.

Karaca Arboretumu

Köyceğiz

Kovada Çayı

EdirneK›rklareli

Tekirdağİstanbul

Çanakkale

Bal›kesir

Bursa

İzmit(Kocaeli)

Adapazar›(Sakarya)

Bilecik

Bolu

Eskişehir

Kütahya

Zonguldak

Bart›n

Kastamonu

Çank›r›

ANKARAK›r›kkale

Çorum

Sinop

Samsun

Amasya

Yozgat

Tokat

Yalova

Sivas

Ordu Giresun

Trabzon

Gümüşhane

Erzincan

Bayburt

Rize

Tunceli

Erzurum

Artvin Ardahan

Kars

Ağr›

Iğd›r

BingölMuş

Diyarbak›r

Mardin

BatmanSiirt

Bitlis

Van

Hakkariޛrnak

Elaz›ğ

Ad›yaman

Malatya

Şanl›urfaGaziantep

Kilis

Kahramanmaraş

AdanaOsmaniye

Antakya(Hatay)

Mersin(İçel)

Niğde

Nevşehir

Kayseri

K›rşehir

Karaman

Konya

Aksaray

Afyon

Isparta

Burdur

Antalya

Uşak

Denizli

Ayd›n

Muğla

İzmir

Manisa

MARMARA DEN‹Z‹

Karabük

Düzce

3

9

4

611

8

7

10

5

1

2

� Hierapolis Pamukkale � Nemrut Da¤ı � Xanthos ve Letoon � Çatalhöyük

� Safranbolu fiehri � Ulu Cami ve fiifahanesi � Hattuflafl Hitit Baflkenti

� Tarihi Yar›mada � Selimiye Camii � Truva Arkeolojik Kenti � Göreme Millî Parkı

Arkadafllar, yukar›daki harita üzerinde Dünya Miras Listesine al›nan alanlar› bulup,numaralar›n› isimlerinin önüne yazabilir misiniz?

23

3

4 KARE + YAMUK = 9

ÜÇGEN + SEK‹ZGEN = 13

KARE + ÜÇGEN = 9

D‹KDÖRTGEN + ALTIGEN =

Yandaki toplamaifllemlerinde soru iflaretiyerine gelecek say›y›bulabilir misiniz? ?

24

Arkadafllar, insanlar için zaman hep önemlioldu. Zamanı ölçmek için çok eskizamanlardan bu yana saat kullanırız. Eskiça¤larda insanlar günefl, kum ve su saatlerikullandılar. Mekanik saatlerinkeflfedilmesiyle birlikte zaman saniyelerlehesaplanmaya bafllandı. Bu mekanik aleto kadar hassas çalıflıyordu ki, bir fleyindüzgün çalıfltı¤ını anlatmak için “Saat gibiçalıflıyor” denildi.

AkrepYelkovan

Saniyekolu

25

Saatler birçok ana parçadan oluflur.Zaman sayma düzene¤i, eflit zamanaralıklarında düzenli hareketler yapar.Sayma mekanizması da hareket sayısınıkaydeder.

Analog diye anılan mekanik saatler,zamanı ibre denilen kollar yardımıylagösterir. Kollar, zaman aralıklarınabölünmüfl bir kadranın üzerinde döner.Sayısal olarak adlandırılan dijitalsaatlerde ise zaman sayılarla gösterilir.Bu gösterim genellikle sıvı kristallerlesa¤lanır. Bazı saatlerde zaman aralıklarıses ile vurgulanır.

Mekanik Saatler

Mekanik saatlerde, saati gösteren kolaakrep denir. Akrep her 12 saatte birkere yani günde iki kez kadranı dolanır.Dakikayı gösteren yelkovan, akreptendaha uzundur. Yelkovan saatte bir kere,yani günde 24 kez kadranı dolanır.Saniyeleri gösteren kol ise dakikada birkere kadranı dolanır. Saniye kolu genelliklefarklı bir renk olur. Bazı saatlerde ise anakadranın bir kenarına yerlefltirilmifl küçükbir kadranda saniye sayar bulunur. Buküçük kadrandaki kol, saniyede bir kerekadranı dolanır.

Kolların farklı hızlarda hareket edebilmelerinisa¤lamak için, bu kolların takıldı¤ı millerbirbirine zaman difllileri denilen bir dizi diflliçarkla ba¤lanır. Çapları ve difl sayıları farklıolan bu çarkların diflleri birbirine geçecekdurumdadır. Difl sayılarının farklı olması,millerin farklı hızlarda dönmesini sa¤lar.E¤er iki diflli çarktan birinin 10, öbürününise 50 difli varsa, bu iki diflli birbirinikavradı¤ında, büyük difllinin her dönüflünekarflılık küçük diflli befl kere döner. Çünkübu iki difllinin birbirine hız aktarma oranı

1/5’tir. Öyleyse, 1/60 oranını verecek birdifl sayısı seçilerek, dakika ve saat kollarınınbirbirlerine göre do¤ru hızlarda hareketetmesi sa¤lanabilir.

Mekanik saatin ifllemesi için zaman difllileriniçalıfltıracak bir enerjiye gerek vardır. Bu,asılı durumdaki bir a¤ırlık, bir yay ya daelektrik olabilir. Sarkaçlı ya da zembereklisaatler kurulurken a¤ırlı¤ı yukarıya kaldırmakya da yayı sıkıfltırmak için yapılan ifl,yükseltilmifl a¤ırlıkta ya da sıkıflmıfl yaydapotansiyel enerji olarak depolanır ve dahasonra bu enerji yavafl yavafl serbestbırakılarak çark takımı çalıfltırılır. Bupotansiyel enerji, saati en az 24 saatçalıfltırmaya yeter.

Saatin düzenli çalıflması için enerjinin azmiktarlarda ve düzenli aralıklarla serbest

26

bırakılması gerekir. Bu, saatin zaman saymadüzene¤ine, söz gelimi sarkacına bireflapman ba¤lanarak gerçeklefltirilir. Bumekanizma, saati çalıfltıran a¤ırlı¤ı yavaflyavafl ve düzenli aralıklarla serbest bırakır.Eflapman, bir eflapman çarkı ile bu çarkınüzerinde yer alan bir mandaldan oluflur.Eflapman çarkı bir dizi diflli çark tarafındandöndürülür. Mandal ise eflapman çarkınıtutup bırakarak bu çarkın adım adım, difldifl dönmesini sa¤lar. ‹leri do¤ru her

hareketinde eflapmançarkının bir difli, mafladenen çapa biçimlimandalın ucuna takılır.Difl maflayı hafifçe iter,mafla da bu hareketisarkaca aktararaksarkacın sallanmasınısa¤lar. Eflapman çarkının dönme hareketidevam eder, difl iterek mafladan kurtulur.Bu kez ardından gelen difl maflaya takılır

ve böylece aynı fleyler yinelenereksürüp gider.

Eflapman çarkı da zaman saymamekanizmasının bir parçasıdır.Sarkacın her salınımı eflapmançarkını bir difl ilerletir. Böylece,e¤er eflapman çarkının üzerinde60 difl varsa, sarkacın her 60salınımında çark bir tam dönüflyapmıfl olur. E¤er eflapman çarkısaniye koluna do¤rudan ba¤lıysave sarkaç bir tam salınımını 1saniyede yapıyorsa, o zamansaniye kolu da kadranı her 60saniyede bir kez dolanır.

Sarkacın ileri-geri bir tam salınımyapma süresi, takılı oldu¤u eksenile ucundaki a¤ırlı¤ın merkeziarasındaki uzunlu¤a ba¤lıdır. Bu

27

uzunluk ne kadar çoksa salınımsüresi de o ölçüde uzun olur.Sarkaç basit, ama do¤rusonuç veren bir saymaaracıdır. ‹ngiltere’ninbaflkenti Londra’dabulunan ünlü Big Bensaatinin sarkacı 4 metreuzunlu¤undadır. Periyoduise 4 saniyedir. Evlerdekullanılan duvar saatlerininsarkaçlarının uzunlu¤u 25santimetre, periyotları ise1 saniyedir.

Zemberekli MekanikSaatler

Masa, cep ya da kol saati gibiküçük mekanik saatlerde, zaman sayacıolarak sarkaç kullanılamaz. Çünkü en küçükbir sarsıntı, sarkacın çalıflma düzenini veayarını bozar. Bu nedenle bu tür saatlerdebalans çarkı kullanılır. Bu, sürekli olaraktek bir yönde dönmek yerine yönde¤ifltirerek önce bir yana, sonra öbüryana dönerek hareket eden çember biçimlibir çarktır. Balans çarkı, içeriden çok çokince bir yay olan balans yayına tutturulur.Balans çarkı belirli bir yöne dönerken balansyayı gerilir ya da bir baflka deyiflle kendiüstüne sarılır. Bu sırada çark yavafllayıpdurur ve yay sarımlarının açılmayabafllamasıyla birlikte çarkın dönme yönüde¤iflir. Balans çarkına herhangi bir enerjibeslemesi olmazsa çarkın salınımı, yaniileri geri hareketi kısa bir süre sonra durur.‹flte bu enerjiyi zemberek denen vekurularak sıkıfltırılan bir yay sa¤lar.Zembere¤in hareketi, sarkaçlı saatlerdeoldu¤u gibi bir eflapmanın aracılı¤ıyla balansçarkına aktarılır.

Balans çarkının dengesi çok iyiayarlanmalıdır. Merkezindentutturuldu¤unda, çarkın hiçbir kesimi öbürbölümlerine oranla daha a¤ır ya da dahahafif olmamalıdır. Balans çarkları genelliklesaniyede 2,5 salınım, yani saatte 9000salınım yapacak biçimde tasarlanır. Bu türbir saatte 1 saniyede 5 tık sesi duyulur.Balans çarkının hızı, balans yayının çalıflmauzunlu¤unu de¤ifltirmeye yarayan küçükbir kolun yardımıyla ayarlanır. Yayınkısaltılması, çarkı hızlandırır ve saatin dahahızlı ifllemesini sa¤lar. Yayın uzatılması isesaatin daha yavafl ifllemesine neden olur.

Bu tür saatlerdeki eflapman maflasının birucunda eflapman çarkının difllerine geçeniki tırnak bulunur. Bu iki tırnak çarkın difldifl dönmesini sa¤lar. Maflanın öbür ucuçatal biçimindedir ve bir pim aracılı¤ıylabalans çarkına tutturulmufltur. Böylecemafla balans çarkını belirli aralıklarla iterekbu çarkın salınmasını sa¤lar. Ayrıca ondanaldı¤ı salınım darbeleriyle balans çarkınıitmeyi sürdürür.

Elektrikli Saatler

Elektrik, önemli bir enerji kayna¤ıdır. Birelektrik kayna¤ından zaman saymadüzene¤i olarak dayararlanılabilir. Kentflebekesinden evlerebeslenen alternatif akım,saniyede 100 ya da 120kez yön de¤ifltirir. Bunedenle de frekansı 50ya da 60 hertzdir. 1hertz, saniyede 1çevrime eflittir. Günümüzde kentflebekesinden beslenen elektrikli saatlerinyerini pille çalıflan kuvars kristalli saatleraldı. Ancak, merkezi ısıtmaprogramlayıcılarında, video aygıtlarında veflebekeden beslenen öbür elektrikligereçlerde kullanılmaktadır.

Kuvars Kristalli Saatler

Pille çalıflan elektrikli saatlerde, elektrikzaman sayma düzene¤i olarak ifllev

görmez. Bu ifli bir kuvarskristali yerine getirir.Kuvars, do¤ada çok farklıbiçimlerde bol bulunan birmineraldir. Saat yapımındakullanılan kristallerin çokkatıflıksız, saf halde olmasıgerekir ve yapay olarak daüretilebilir. Belirli

büyüklükteki bir kuvars kristalinin do¤al birtitreflim frekansı vardır. Saatlerde kullanılankristallerin frekansı yaklaflık 1 milyonhertzdir. Kuvars kristalin yüzeyine elektrotlarilifltirilirse bir elektronik devrenin yardımıylakristaldeki titreflimler sayılabilir. Amakristaldeki titreflim frekansı zaman ölçümü

28

Hertz

Saniye baflına düflen devirsayısını ifade eder. 1 Hertz

saniyede bir devir veya 1 MHz,saniye baflına bir milyon devir

fleklinde tanımlanır.

Pil

Kuvars

Mikro işlemci

Devre kartıBobin Mıknatıs

Motor

29

açısından çok yüksektir. Bu nedenle bufrekans elektronik ve mekanik yöntemlerleazaltılarak saat kollarını döndüren birkademeli motora uygulanır. Söz gelimi, birkristalin 1 milyon hertzlik frekansı milyondabirine indirgenerek saniyede 1 titreflimyapacak duruma getirilebilir. Kristaltitreflimleri o kadar düzenlidir ki, kuvarskristalli saatlerin bazıları 10 yılda yalnızca1 saniye flaflırır.

Kuvars kristalli bir kol saatininmekanizmasına modül denir. Busaatlerde zaman saymadüzene¤i, 32,768hertzlik bir frekanslatitreflen, ka¤ıtinceli¤inde biryapay kuvarsyapra¤ıdır. Saatinenerji kayna¤ı iseen az bir yıl güçsa¤layan dü¤mepildir. Kuvarskristaline enerji, birsilisyum mikroçipineyerlefltirilmifl çoksayıdaki elektronik devreelemanından oluflan birtümleflik devre aracılı¤ıyla

gönderilir. Bu tümleflik devre, saatinbeynidir ve pilden aldı¤ı enerjiyle kuvarskristalini titreflim halinde tutar. Hertitreflimde, kuvars kristali tümleflik devreyebir vuru gönderir. Tümleflik devre, bölmedenen bir süreçle bu vuruları saniyede 1vuruya indirger.

Saatin di¤er mekanizmaları göstergeninflekline ba¤lıdır. Analog tipteki saatlerinküçük bir kademeli motoru vardır. Kademelimotor küçük bir elektromagnetik aygıttırve motorun rotor denen bir döner parçasıvardır. Tümleflik devreden gelen bir vurununetkisiyle rotor döner ve bu dönme hareketibir dizi diflli aracılı¤ıyla saatin kollarına iletilir.

Sayısal göstergeli saatlerde ise kademelimotor yoktur. Analog saattekinden dahabüyük olan tümleflik devre, sıvı kristalligöstergeyi denetler ve ona zamanıgöstermesi için gerekli bilgiyi iletir.

Bütün kiflisel eflyalarda oldu¤u gibisaatlerde de çok farklı çeflitler üretiliyor.

Saat çok uzun zamanlardanberi aynı zamanda bir

takı olarakkullanılıyor.

30

“Obez”, “afl›r› kilolu”, “fazla kilolu” gibitürlü tan›mlamalar son zamanlarda dahas›k duymaya bafllad›¤›m›z sözcükleraras›na girdiler. Son zamanlarda üçkat›na ç›kt›¤›, kontrol alt›na al›nmas› hattaönlenmesi gerekti¤i söylenen bu obezitede nedir? Gelin bu say›da bu konuyagöz atal›m.

Sözcük olarak Obezite, LatinceObedere (ob-“afl›r›”, edere-“yemek”) fiilinden türetilmifltir.Türkçemize de Frans›zca Obéseveya ‹ngilizce Obese “afl›r› fliflman”sözcüklerinin etkisiyle girmifltir.

Vücudumuzun devaml›l›¤› ve iflleyifli,metabolik bir denge üzerinekuruludur. Fark›nda olmad›¤›m›z tümyaflamsal fonksiyonlar›n yan› s›ragünlük aktivitelerimiz için gereklienerjiyi beslenme yoluyla elde ederiz.Edindi¤imiz enerji ile harcad›¤›m›z enerjiaras›nda bir denge vard›r. Matematikselolarak düflünecek olursak, ald›¤›m›zenerji, harcad›¤›m›zdan fazla olursa artakalan enerji, vücudumuzda ya¤ olarakdepolan›r ve kilo almaya bafllar›z. ‹fltebu dengenin ileri derecede bozuldu¤udurum obezite olarak tan›mlan›r.

Erkeklerde ya¤ oran›n›n toplam vücuta¤›rl›¤›n›n yüzde 25’i, kad›nlarda iseyüzde 32’sinden fazla olmas› obeziteolarak kabul edilir. Vücut a¤›rl›¤›n›n

31

standart ölçütlere görede¤erlendirilmesinde türlüyöntemler kullan›l›r. Doktorlarve sa¤l›k personelleritaraf›ndan en s›k kullan›lanyöntem, Beden Kitle ‹ndeksiolarak tan›mlanan birmatematiksel formüldür. Buparametre, kilogramcinsinden bedena¤›rl›¤›m›z›n, metre cinsindenboyumuzun karesinebölünmesi ile elde edilir(kg/m2). Bu arada konununmatematikle ne ilgisi var diyedüflünülebilir, ancakgördü¤ünüz gibi matematikher yerde, yaflam›m›z›niçinde.

Obezite, masum bir ya¤depolanmas›n›n çok ötesinde, hastal›kolarak tan›mlanabilecek düzeyde önemlibir sa¤l›k sorunudur. Ço¤u toplumlardaoldu¤u gibi ülkemizde de obezite oran›giderek art›fl göstermekte olup Türkiye’deobezite s›kl›¤› % 30,3 olarak bildirilmifltir.Yani kabaca her 3 kifliden biri bu sorunlakarfl› karfl›yad›r. Genel bak›flla,günümüzde obezite, baflta AmerikaBirleflik Devletleri olmak üzere, ço¤uülkede ‘uluslararas› salg›n’ olarak

de¤erlendirilecekkadar ciddi birhalk sa¤l›¤›

sorunuhalinegelmifltir.

Peki, nedir bunu bu kadar sorun halinegetiren Obeziteye yol açan?

Arada s›rada yeme¤in ölçüsünü kaç›rmakbizleri obez k›lmaz. Genetik olarak baz›insanlar›n daha kolay kilo almas› sözkonusu olabilir. Fakat temel sorun,sa¤l›ks›z beslenme ve yetersiz aktivitedurumudur. Genel olarak fazla g›da yanienerji al›p yeterince tüketemedi¤imizdevücudumuz bu fazla enerjiyi ya¤ olarakdepolamaya bafllar ve kilo almayabafllar›z. Günlük aktivite durumumuz vebeslenme al›flkanl›klar›m›z obezitekonusunda en önemli belirleyicilerdir.Sa¤l›ks›z yiyecekleri (baflta fast food diyetan›mlad›¤›m›z grup) tüketmenin yan› s›rasa¤l›kl› bile olsa afl›r› miktarda g›datüketimi obeziteye giden yolu açar. Uzunsüre bilgisayar ve televizyon karfl›s›ndaveya masa bafl›nda zaman geçirmekvücudun enerji tüketimini azaltaca¤›ndanobezite olas›l›¤›n› art›r›r. Bu arada yetersizuyku süresi de bir risk faktörü olarakkabul edilir. Fazla kilolu çocuk ve

32

ergenlerin eriflkin yafllarda da obez olmaolas›l›¤›n›n yüksek oldu¤u bildirilmifltir.Bu aç›dan erken yafllarda sa¤l›kl›al›flkanl›klar edinmek oldukça önemlidir.

Peki, obezite sadece bir görünüflproblemi ve estetik sorun mudur?

Asl›nda obezite, beraberinde getirdi¤isorunlar düflünüldü¤ünde, san›ld›¤›n›ntersine, bir görünüfl probleminin çokötesine gitmektedir. Üstelik bu sorunlargeçici olmay›p yaflam boyu sürecek denliuzun süreli olabilmektedir. Fazla kiloluya da obez çocuklar›n kalp-damarsa¤l›¤›n› önemli ölçüde etkileyebilecekyüksek kan bas›nc› (tansiyon), yüksekkolesterol ve damar t›kan›kl›¤› gibi risklertafl›d›¤› bilinmektedir. Vücudun temelenerji kayna¤› olan glukozmetabolizmas›yla ilgili bir problemolan Diyabet hastal›¤› obezkiflilerde daha yüksek oranlardagörülür. Bütün bunlar›n yan› s›ras›kl›kla unutulan bir konu,obezitenin biliflselfonksiyonlar ve sosyaliliflkiler üzerindekietkisidir. Obezkifliler azalm›flözgüvene ba¤l›olarak arkadaflbulmakta zorlukçekmekle birliktearkadafl ortamlar›nda s›ks›k sorun yaflarlar.

Fazla kilolu olmak günlük yaflamımızınasıl etkiliyor olabilir?

Çabuk yorulmak ya da yorgun vehuzursuz hissetmek fazla kilolardankaynaklanabilir. Vücudun genç yap›s›nagöre yükünü art›ran fazla kilolar, eklemlerive kemikleri zor durumda b›rak›r, a¤r›problemlerine yol açabilir. Ast›m gibisolunum problemlerinin obez çocuklardadaha s›k görüldü¤ü ve günlük yaflamkalitesini önemli ölçüde azaltt›¤›bilinmektedir. Obez kiflilerin uykukalitesinin bozuldu¤u, uyan›nca yineyorgun ve güçsüz hissetmeleri, böylecekonsantre olma ve ö¤renme yetilerininazalmas› söz konusu olabilir. Zira obez

kifliler sosyal çevrelerindezaman zaman fark›nda

olmadan, kendilerinitak›m oyunlar›n›nd›fl›nda bulabilirler.

Unutmamam›zgereken önemli bir

konu fludur ki, obezitebirden bire oluflmaz.

Azar azar kilo almayabafllamak, obeziteilesonuçlanabilecek

bir sürecin habercisiolabilir. Çünkü kilo

ald›kça vücut sa¤l›¤› daad›m ad›m bozulmaya bafllar ve

istemeyece¤imiz biryap›lanmayagirmifl olur. Ancakgünlük yaflam

tarz›m›z› küçükde¤iflikliklerleiyilefltirerekobezitenin ve

beraberindeefllikedentürlü

problemlerin önlenmesi mümkündür. Buaç›dan obeziteyi engellemenin ve genelenerji dengemizi koruman›n bafll›cayollar›n› bilmeli ve dikkat etmeliyiz. Zamanzaman duydu¤umuz, büyüklerimizinilgilendi¤i kat› diyet programlar› bizleriçin uygun de¤ildir. Asl›nda bizim iflimizçok daha kolay olup; dikkat edece¤imizbaz› noktalarla fazla kilo problemiolmadan, sa¤l›kl› iflleyen ve fit görünenbir bedene sahip olmam›z mümkündür.

Nedir bunlar?

Günlük yiyeceklerimizi do¤ru seçmek:Bu konuda büyüklerimizden yard›malarak karbonhidrat (fleker), ya¤ veprotein aç›s›ndan dengeli içerikli bir ö¤ündüzenimiz olmal›d›r. Özellikle doymuflya¤dan üretilen, d›flar›dan sat›nald›¤›m›z haz›r yiyeceklerdenmümkün oldu¤unca uzakdurmal›y›z. Görüncedayanamad›¤›m›z cips,çikolata, kurabiye vb.yiyecekleri tüketmektenhofllan›yor olabiliriz;ancak afl›r›ya kaçmakberaberinde ciddisa¤l›k sorunlar›n›getirir. Gün içerisindeyeterince su içmeyedikkat etmeliyiz. Haz›r

meyve sular› ve gazl› içecekler, flekereklenmemiflse bile türlü kimyasallariçerdi¤inden zararl› olaraks›n›fland›r›labilirler. Bu aç›dan her zamantaze s›k›lm›fl meyve sular›n› hem dahalezzetli hem de sa¤l›kl› olufllar› aç›s›ndantercih etmeliyiz. Ekmek, makarna vb.unlu mamulleri tüketmek kendi içerisindebir dengede korunmal›d›r. Özellikle beyazun yerine koyu renkli, kepekli, çavdarl›vb. tah›l destekli unlardan haz›rlananürünler tercih edilmelidir. Mümkünoldu¤unca ana ve ara ö¤ünlerde liflisebze ve meyve tüketimine özengöstermeliyiz. TV izlerken ya da dersçal›fl›rken masam›zda yiyecekbulundurmaktan ve at›flt›rmaktankaç›nmal›y›z.

Hareket ve egzersiz yapmak: Güniçerisinde daha çok egzersiz yapman›n,1-2 saat, mümkünse aç›k havadahareketli olman›n yollar›n› aramal›y›z. Bu,ayn› zamanda daha sa¤l›kl› bir gece

uykusu için vücudumuzada yard›mc› olur. Belki

okula giderkenya da

33

34

sonras›nda k›sayürüyüfller yapmak,mümkünse bisikletebinmek, asansöryerine merdivenkullanmak vb.al›flkanl›klar günlükenerji tüketimimizidengeler.

Ekran zaman›n› do¤ruhesaplamak: Sevgiliarkadafllar, “ekran zaman›”ad›nda bir ölçüttenbahsedildi¤ini acabaduyan›m›z var m›d›r? Burada,gün içerisinde bilgisayar,televizyon ve oyun konsolugibi her türlü ekran karfl›s›ndageçirilen zamantan›mlanmaktad›r. Sa¤l›kl›geliflmemize yönelik, bizleriçin önerilen süre günlük 1-2saat aras›ndad›r. Bunuaflman›n obezite riskini

art›rd›¤›, uyku düzeninibozdu¤u, dikkatbozuklu¤una ve okulbaflar›s›nda düflmeye yolaçt›¤› yönünde ciddiuyar›lar yap›lmaktad›r.Peki bu süreyi nas›lazaltabilir, önerilen s›n›rlararas›nda tutabiliriz? Yatakodas›ndan televizyonveya bilgisayar›kald›rmak, ödevleriyaparken veya yemekyerken televizyonseyretmekten kaç›nmak,televizyonu arka plandaaç›k tutmamak veizlenecek programlarkonusunda seçicidavran›p arta kalanzamanda televizyonukapatmak gibi çözümler

önerilmektedir.

Beraber hatırlayalım,

Biricik bedenimiz, durmadanbize hizmet ederken fazlasıyla

mutlu olmayı hak eder. ��y�k�n� azaltacak, onu mutlu

edecek adımlar atmak i�in hi�birzaman ge� de�ildir.

Keyifle kal›n..

?35

6

5

Yaln›zca 5 at›fl yaparak 55 puanalacaks›n›z. Ancak ayn› say›y› enfazla üç kere kullanabilirsiniz.

Oya, Emin ve Ahmet üç arkadafl. Bu çocuklar›n adlar› ve yafllar›aras›nda bir iliflki var. Oya 6, Emin 8 yafl›nda oldu¤una göreAhmet kafl yafl›ndad›r?

12 11 10 9 8

36

Arkadafllar,“Standarda uygunbir ürün nedir?”deyince akl›n›za ne geliyor?Gelin sorunun cevab›n› birliktebulal›m.

Standardlar insanlar›n can ve malgüvenliklerini sa¤lamak için üzerindeanlafl›lm›fl ve tekrarlanabilir faaliyetleri tarifeden yaz›l› dokümanlard›r. Standard, tekniközellikleri içeren ya da kesin kriterler iletasarlanm›fl tutarl› kurallar, k›lavuzluk bilgileriveya tan›mlamalar› içerir. Daha kolay biranlat›m ile standartlar kulland›¤›m›z birçokeflyan›n ya da hizmetin etkinli¤ini ve

güvenilirli¤ini art›rmak,hayat› kolaylaflt›rmak için

haz›rlan›yorlar. Geneluygulamalar› de¤il, üzerinde

anlafl›lm›fl herkes taraf›ndan kabulgören uygulamalar› tarif ediyorlar.

Standardlar, ulusal ve uluslararas› kurulufllartaraf›ndan, uzun bilimsel ve teknikçal›flmalar sonucunda belirleniyor.Ülkemizde de standardlar› belirlemek içingerekli bilimsel ve teknik altyap›ya sahipkurulufl Türk Standardlar› Enstitüsüdür.Standardlar, Türk Standardlar› Enstitüsününkoordinasyonunda, konu ile ilgili tüm kurumve kurulufllar›n görüflleri al›narak haz›rlan›rlar.

İlk

TSE Belgesi

1964 yılında

verildi

37

Dünyan›nbugünküanlamda ilkStandard›1502 y›l›ndaSultan II.Bayezid Hantaraf›ndanKanunname-i‹htisab-› Bursaismi ileyay›nlanm›flt›r.1960 y›l›ndakurulan TürkStandardlar›Enstitüsütaraf›ndangünümüzekadar yaklafl›k33300standardyay›nlanm›flbulunmaktad›r.

Bu soruyu siz de arkadafllar›n›zasorabilirsiniz. Bilin bakal›m 1numaral› Türk Standard› ne ileilgilidir? Asl›nda biraz üzerindedüflünürseniz siz detahmin edebilirsiniz.Türk Standardlar›Enstitüsü bukonuda çok duyarl›davranm›fl,Cumhuriyetimizinsimgesi veba¤›ms›zl›¤›m›z›nsembolü olan TürkBayra¤›n›, 1numaral› “TS 1 TürkBayra¤› ve Kumafl›”standard› olarakyay›nlam›flt›r.

TSE taraf›ndan TürkStandardlar›na Uygunluk Belgesi ilk olarak1964 senesinde bak›r tel için verildi.

Günümüzde 50 bine yak›n üretim ve hizmetyeri TSE taraf›ndan belgelendirilmifltir.Bugüne kadar verilen ve hâlâ güncelli¤inikoruyan 60 binden fazla TSE belgesibulunmaktad›r.

‘Türk Standardlar›na UygunlukBelgelendirmesi nas›l yap›l›r?’sorusuna da yan›tlayal›m:

Belgelendirme faaliyetleri, TSEBelgelendirme Merkezi Baflkanl›¤›taraf›ndan gerçeklefltirilmektedir.Belgelendirme ifllemini gerçeklefltirecekuzman öncelikle ürünle ilgilistandard›/standartlar› tespit eder. Uzman,ürünün üretildi¤i yere giderek oradakicihazlar›n bu ürünü üretmeye yeterli olupolamad›¤›n› inceler. Daha sonra da ürünüüreten kiflilerin bu konudaki e¤itimleriniinceler.

� Üretilmekte olan ürünler standard›nistemifl oldu¤u flartlar› karfl›l›yor mu?

� Yeterli ve do¤ru sonuçlargösteren ölçüm cihazlar› var m› ?

� ve bu ölçme ifllemleri do¤ruyap›lm›fl m›?

sorular›n›n yan›tlar›n› arar. Yukar›dakiflartlar sa¤lanm›fl ise inceleme uzman› sonolarak bitmifl ürünlerden numuneler al›r ve

38

TSE laboratuvarlar›na veya ba¤›ms›zlaboratuvarlara göndererek gerekli deneyleriyapt›r›r. Yap›lan deneyler sonucunda flayetürün standard›n istemifl oldu¤uflartlar› sa¤l›yorsa, oürün TürkStandardlar›naUygunlukBelgesi almaya hakkazan›r ve üreticiürününün üstüne baklava dilimi fleklindeTSE logosunu ekler.

Alm›fl oldu¤umuz bir ürününstandardlara uygun oldu¤ununas›l anlar›z?

Bu sorunun cevab› da bizden: Ürününetiketlemesine veya firma için düzenlenmiflbelgelere bak›larak anlafl›labilir.

Arkadafllar, bir ürünü sat›n almadan önceüretim ve son kullanma tarihini okuduktansonra TSE Markas›n› ar›yorsunuz de¤il mi?Söz gelimi ürün üzerinde TS 7847HAZ‹RAN 2012 Standard›na uygunüretilmifltir diye bir ibare yaz›yor…

Bu o ürünün TSE taraf›ndan belgeli oldu¤uanlam›na gelmez. Ancak ürün üzerindeTSE logosu varsa ürüne TSE taraf›ndanTürk Standardlar›na Uygunluk Belgesiverildi¤i anlam›na gelir. Bir baflka anlam›da ald›¤›n›z bu ürünü gönül rahatl›¤›ylatüketebilirsiniz. Al›flverifllerimizde TSEMarkal› ürünleri tercih etmemiz, bizim veailemizin sa¤l›¤› için çok önemlidir.

39

7Yandaki bölünmüflkelimeleri do¤ru birflekilde efllefltirerek sekizeflyan›n isimlerini bulabilirmisiniz?

8Ali ile Gizem birlikte 10 tane,

Elif ile Ali birlikte 12 tane,

Elif ile Gizem birlikte 6 tane erik yiyebiliyorlar.

Peki üçü birlikte kaç erik yiyebilirler?

9Zehra, 28 yafl›ndayken o¤lununyafl›ndan 4 kat daha büyüktür.

Zehra’n›n yafl›, o¤lunun yafl›n›n 2 kat›oldu¤unda o¤lu kaç yafl›nda olacakt›r?

40

Arkadafllar, befltafl oyunu yaklaflık olarakbilye büyüklü¤ünde tafllarla oynanır. ‹kikifliyle oynanan bu oyunu her yerde ve hermevsimde oynayabilirsiniz.

Öncelikle oyunun temel gereci olan tafllarıbulmanız gerekiyor. Oyuncular kuraçekerek ya da sayıflarak önce kiminbafllayaca¤ını belirlerler. ‹lk bafllayacakoyuncu, avucunda topladı¤ı taflları yavaflçahavaya atar. Yere düflen tafllardan birisinialıp yeniden havaya atar. Yukarı attı¤ı tafldaha havadayken yerdekilerden birini elinealır ve düflen taflı aynı eliyle tutar. Bu seferilk taflı elinde tutarken yerden aldı¤ı ikincitaflı havaya atar. ‹kinci tafl daha havadaykenyerden bir tafl alır ve havadaki taflı yeredüflmeden yakalar. Oyuncu taflları atıptutarak tümünü avucunda toplayınca tekrarhepsini havaya atar.

41

Gene aynı flekilde taflları toplar, ancak busefer ikifler ikifler alır. Üçüncü seferde tafllarıüçer üçer toplar. Dördüncüsünde dört taflıbirden alır. Beflinci atıflta tafllardan biriniiflaret ve baflparmak arasına,kalan taflları da avucunaalır. Parmaklarıarasında tuttu¤utaflı havaya ataratmaz,avucundakileriyere bırakır.Havaya attı¤ıtaflı yeredüflmedenyakalar. Bu taflıtekrar havaya atarken yerdekitaflların hepsini toplar vehavadaki taflı yere düflmedentutar. Sonra sol elinin bafl veiflaret parma¤ını kullanarakyere bir köprü kurar.Daha sonra tafllardanbirini havaya atarken

di¤er tafllardan birini köprünün altındangeçirir. Bu arada aynı zamanda da havadakitaflı yere düflmeden yakalar. Yerdeki tümtafllar köprünün altından geçirilene kadarbu ifllem tekrarlanır. Oyuncu sonunda bütüntaflları havaya atarak elinin tersiyle tutar.Oyun böylece sonlanır.

Oyuncu, oyun sırasında taflı düflürür ya dayerden tafl toplarken hata yaparsa sıradi¤erine geçer. Ancak sıra tekrar aynıoyuncuya geldi¤inde, kaldı¤ı yerden devamedebilir.

Bu oyunu oynarken taflları kolaylıklatoplayabilmek için, yere çok da¤ılmayacakflekilde atılmalı.

Oyunun ileri aflamalarında zamankazanmak için taflı daha yükse¤eatabilirsiniz.

Bu oyun sayesinde, bir yandan el becerinizi,el-göz uyumunuzu ve dikkatinizi gelifltirirkendi¤er taraftan arkadafllarınızla keyifli birzaman geçirebilirsiniz.

Arkadafllar, ülkemizde Ömer Seyfettin’in“Kafla¤ı” adlı öyküsünüherhalde bilmeyen yoktur.Edebiyatımızda kısa öykütürünün ilk baflarılı ürünleriniveren ve dilde sadeleflmeharaketine öncülük eden bude¤erli yazarın kısa yaflam öyküsüne birliktegöz atmaya ne dersiniz?

Yüzbaflı Ömer fievki Bey’in ve FatmaHanım’ın o¤lu olan Ömer Seyfettin, 11Mart 1884 senesinde Balıkesir Gönen’dedünyaya geldi.

‹lkö¤renimine Gönen’de mahallemektebinde baflladı, ‹nebolu ve Ayancık’tadevam etti. Daha sonra ailesinin ‹stanbul’ayerleflmesi nedeniyle önce Aksaray’dakiMekteb-i Osmani adlı özel bir okula baflladı.1893 yılında Eyüp Baytar Rüfltiyesi’nde(ortaokul) yatılı olarak okudu. 1896 yılındabu okulu bitirerek Kuleli Askeri ‹dadisi’ne(lise) baflladı. Bir süre Edirne’de devametti¤i lise ö¤renimini 1900 yılındatamamlayarak ‹stanbul’a döndü.Edirne’de bulundu¤u sıralarda ilkfliirlerini yazd›. ‹stanbul’da Mekteb-iHarbiye’ye (Harp Okulu) baflladı. Buyıllarda yazdı¤ı fliirler “Ömer” imzasıylaMecmua-i Edebiye Dergisindeyayınlandı. ‹lk öyküsü ise yine aynı yıllardaSabah Gazetesinde yayımlandı.

1903 yılında te¤men rütbesiyleKufladası’nda göreve baflladı. 1906’da‹zmir Zabitan ve Efrat Mektebi’nde(Jandarma Okulu) ö¤retmenlik yapmayabaflladı.

‹zmir’de bulundu¤u yıllarda Fransızcabilgisini gelifltirdi. Türkçe ve millî edebiyatkonusunda arafltırmalar yaptı.Üstte¤menli¤e yükselen Ömer Seyfettin

1908’de Makedonya’daki Üçüncü Ordu’dagörevlendirildi. Yazdı¤ı makale ve hikâyelertakma isimlerle ‹stanbul ve Selanik’te çıkandergilerde yayınlandı. Ömer Seyfettin’in buyıllarda yaptı¤ı çalıflmalar Yeni Lisanhareketini bafllattı.

Ömer Seyfettin, kendini tümüyle edebiyatavermek, yaflamını kalemiyle kazanmak

42

43

amacıyla, devlet hesabına yaptı¤ıö¤reniminin bedelini ödeyerek 1910’daaskerlikten ayrıldı ve Selanik’e yerleflti.

Önceleri Yunus Nadi’nin baflyazarlı¤ınıyürüttü¤ü Rumeli Gazetesi ile döneminedebiyat dergilerine öykü ve makaleleryazdı. Daha sonra arkadaflları Ali CanipYöntem ve Ziya Gökalp’le birlikte “GençKalemler” Dergisini çıkardı. Buradaki yazılarıve öyküleriyle tanındı. Derginin ilk sayısındayayınlanan “Yeni Lisan” adlı makalesindedile getirdi¤i “ulusal edebiyatın ulusal dildendo¤aca¤ı, yazı diliyle konuflma dilininbirlefltirilmesinin gerekti¤i ve Arapça, Farsçakelimelerin dilden atılması” gibi düflüncelerigenifl bir ilgi uyandırdı. Bu makale MillîEdebiyat Akımı’nın bafllangıç bildirisi sayılır.

Ömer Seyfettin’in düflünsel yapısınınbiçimlenmesinde Osmanlı Devleti’nin içinegirdi¤i gerileme ve çökme sürecinin önemlibir etkisi oldu. Öykülerinin konuları genellikletoplumsal yaflamdan alınan olaylardı.Öykülerinde gerçekleri oldu¤u gibi aktardı,döneminin sorunlarını yansıttı. Yapıtlarındayer yer alaycı, süssüz ve yalın bir anlatımegemendir. Öykülerinde halk deyimleri ilehalk fıkra ve masalları önemli bir yer tutar.Ço¤unlukla çocukluk anılarını, halkinançlarını, tarihsel olayları ve toplumdüzenini anlatır. 1909-1913 arasındaMakedonya’da iken yazdı¤ı öykülerindeyse,temel konu Balkanlar’daki ulusal kurtuluflmücadeleleridir.

Balkan Savaflı’nın bafllaması üzerineyeniden orduya ça¤rılan Ömer Seyfettin,savaflta esir düfltü. On aylık tutsaklı¤ındada hikâyeler yazdı.

1913 yılında biten tutsaklı¤ından sonra‹stanbul’a döndü ve askerlikten ayrıldı.1914 yılında ö¤retmenlik yapmaya baflladı.Türk Sözü Dergisinde baflyazar oldu. BirinciDünya Savaflı yıllarında Ziya Gökalp’inçıkardı¤ı Yeni Mecmua’da yayınlananöyküleri iyice tanınmasını sa¤ladı. 1915’teCalibe Hanım’la evlendi. Fahire Güneradında bir kız çocu¤u dünya geldi.

fieker hastalı¤ından dolayısa¤lı¤ının bozulmasına ra¤menö¤retmenli¤i ve yazmayı sürdürdü.Yaflamının son üç yılında yüzdenfazla öykü yazdı.

6 Mart 1920’de ‹stanbul’dayaflama gözlerini yumdu.

Ça¤dafl Türk öykücülü¤ünündo¤ufluna büyük katkısı olanÖmer Seyfettin’in Ashâb-ıKehfimiz, Efruz Bey adlıromanları ve Harem adlı büyüköyküsü, ölümünden önce kitapolarak yayımlandı. Öyküleri iseölümünden sonra “toplueserler” biçiminde yayımlandı.

Arkadafllar, sizler de bu yazokumak için mutlaka ÖmerSeyfettin kitapları edinin.

44

Arkadafllar, insanın tarımını yaptı¤ı ilk meyvea¤açlarından birisinin incir oldu¤unu biliyormuydunuz?

Dutgiller familyasının bir üyesi olan bua¤acın sarı, yeflil, mor ya da mora çalansiyah renkli meyvelerle ayırt edilen pek çokçeflidi var.

‹ncir Anadolu’dan Hindistan’ın kuzeyinekadar uzanan co¤rafyada yetiflir. Eskidünyanın sıcak kesimlerinde binlerce yılöncesinde bafllanan incir tarımı özellikle

Ege ve Akdeniz çevresinde yaygınlaflmıfltı.Zaten, bilimsel tür adını (Carica) bugünküMu¤la ve Aydın illerini kapsayan eski Karyabölgesinden alır.

‹ncir, günümüzde de baflta Türkiye olmaküzere çeflitli Akdeniz ülkelerinde yaygınolarak yetifltiriliyor. Ayrıca, ABD, GüneyAfrika ve iklimi uygun bazı Asya ülkelerindede yetifltiricili¤i yapılıyor.

‹ncir, 1 metre ile 10-12 metre arasındaboylanan çalı ya da küçük a¤açgörünümlüdür. Kalın yaprakları derin parçalı

45

ve yüzeyi pürtüklüdür. ‹ncir a¤açlarınındo¤al olarak yetiflti¤i bölgelerde yazlarsıcak ve kurak, kıfllar ise kısadır. Farklıtoprak tiplerine kolaylıkla uyum sa¤layabilir.

‹ncirin erkek ve difli çiçekleri ayrı a¤açlarüzerinde açar yani iki evciklidir. ‹ncir çiçekleribildi¤imiz çiçeklerden hayli farklıdır. Çanakbiçiminde etli ve kapalı bir yapının içindeyer alır. Bundan dolayı, çiçeklerin öbürbitkilerin ço¤unda oldu¤u gibi rüzgâr yada böcekler aracılı¤ıyla tozlaflmasıolanaksızdır. Bu görevi yaklaflık 1,5milimetre uzunlu¤unda, minik bir böcekolan incir yabanarısı yapar. Difli yabanarılarıyumurtalarını bırakmak için uygun bir çiçekararken, a¤açtan a¤aca dolaflarak erkekincirden getirdikleri çiçek tozlarını difliçiçeklere bulafltırır ve döllenmeyi sa¤lar.Döllenmenin ardından çanaksı yapı, içindebarındırdı¤ı difli çiçeklerle birlikte etlenipkalınlaflarak meyveyi oluflturur. ‹ncirmeyvesi çok sayıda küçükmeyvecikten oluflmufl bir bileflikmeyvedir. ‹ncir yerken kumtanecikleri gibi a¤zımıza gelenküçük çekirdeklerin her biri birmeyvecik tohumudur.

‹ncir meyveleri yüzde 30-40 fleker,A, B, C ve D vitaminleri ilekalsiyum ve fosfor gibi mineralleriiçerir. Yazın sonuna do¤ru

olgunlaflan meyveleri taze olarak yenilir.Ayrıca içecek, reçel, flekerleme ve pastayapılır. Besin de¤eri çok yüksek olanmeyveler kurutularak kıfl boyunca tüketilir.‹ncirin hücre yenilenmesini sa¤layarakkanserin önlenmesine yardımcı oldu¤u dasöyleniyor. Ba¤ırsakların düzenli çalıflmasınısa¤lar.

Ülkemizde en çok ‹zmir ve Aydın’da üretilir.Türkiye incir üreticileri arasında bafl sıralardayer alır. Üretilen incirin büyük bölümükurutulur.

‹ncirin yaprakları ve yapraklarında bulunansüt çok eskilerden beri tedavi amaçlıkullanılır.

46

Arkadafllar, kirli çamaflırlar herkesinsorunudur. Giysiler, çarflaflar veörtülerin kullanımdan ötürü mikropyuvası haline gelmesini önlemek içintemiz tutulması gerekir. Çamaflırmakinesinin olmadı¤ı zamanlardaçamaflırlar elde yıkanır ya da ücretkarflılı¤ında baflkalarına yıkatılırdı.

Çamaflır yıkama ifli önceleri dere ya daakarsu kenarlarında yapılırdı. Özelliklekadınlar elleriyle ovarak ya da tokaçlayarakçamaflırları yıkarlardı. ‹nsanların yerleflikyaflama geçmesiyle birlikte bu ifl çeflmelerinçevresinde yapılmaya bafllandı. Buradaatefl yakmak için ocaklar ve çamaflıryıkamak için özel yalaklar bulunurdu.

ÇamaflırYıkamaÇamaflırYıkama

47

Eskiden çamaflır yıkamak için bir ön hazırlıkgerekirdi. Çok kirli çamaflırlar bir günönceden ıslatılır, ertesi gün kazanlarda sukaynatılır, renkliler ile beyazlar ayrılır, sabunlaçitileyerek yıkanırdı. Beyazlar sodalı sudakaynatıldıktan sonra bol suyla durulanır,sıkılır ve kurumaları için açık havaya asılırdı.So¤uk ve ya¤ıfllı mevsimlerde ise ocakbafllarında kurutulurdu. Kaba kumafllar,halı ve kilimler ise bu ifl için özel olarakhazırlanmıfl taflların üzerinde tokaçladövülerek kirlerinden arındırılırdı. Dahasonra yerleflim yerlerinde ortak kullanılançamaflırhaneler kuruldu. Bu mekânlar yakınzamana kadar köylerde, kasabalardakullanıldı.

Temizlik maddesi olarak önceleri meflekülü ve do¤al soda kullanılırdı. Sabununbulunmasıyla çamaflırların temizlenmesidaha da kolaylafltı. ‹nsanlar, 1920’li yıllarakadar temizlikte ço¤unlukla sabunkullandılar.

Kentlerin büyümesi ile birlikte çamaflıryıkamak ilk defa bir meslek olarak ortayaçıktı. Uzun yıllar daha ekonomik oldu¤uiçin oteller ve lokantalar tarafındançamaflırcılar tercih edildi. Bugün bile eldeçamaflır yıkayarak geçinen aileler bulunur.

1782 yılında HenrySidgier Londra’da,ahflaptan, altıgenbiçiminde kapalı birçamaflır teknesigerçeklefltirdi. Buteknenin içineyerlefltirilen tahtaçubuklar arasına çamaflırlar sıkıfltırılıyordu.Teknenin iki ucu iki askıya asılıyor, sonrada kol gücüyle döndürülüyordu. Tamameninsan eme¤ine dayanan bu sistem hemçok yorucuydu, hem de alıflılagelmiflyöntemlere oranla daha uzun zaman

alıyordu. Makinedençıkarılan ıslakçamaflırlar, iki tahtamerdaneninarasından geçirilereksıkıfltırılıyor, böylecebir yandan sularısüzülürken, biryandan da biranlamda ütülenmifloluyordu.

1791 yılında Ferguson Hardie adında bir‹ngiliz, merdane kolunun tek yönlühareketiyle, merdanelerin hem ileri hem degerigelmesinisa¤layan birsistemgelifltirdi. Busistemsayesinde,hiç de¤ilsesıkmamekanizmasında bir ölçüde kolaylıksa¤lanmıfltı. Gene de bütün ifllemler insaneme¤ine dayanıyordu ve çok yorucuydu.

1858 yılında ABD’de Hamilton E. Smith,mekanik çamaflır yıkama aletini yaptı. ‹lkçamaflır makinelerinde sabunlu suyu veçamaflırı hareket ettiren bir çalkalayıcı vardı.

48

Durulama içinönce makineboflaltılır, sonrayeniden temizsuyladoldurulurdu.Daha sonra

çamaflırlar makinenin üst bölümüneyerlefltirilmifl, merdane denilen iki silindirarasından geçirilerek sıkılırdı. Merdaneleridöndürmek için makineye ba¤lı bir koluçevirmek gerekiyordu.

Çamaflırmakinelerinde ilkönemli geliflme,elektrikle kendikendine iflleyenmerdaneler oldu.Çamaflırmakinelerinin bu ilkmodellerindekiçalkalayıcı suyu veçamaflırları tekyönde çevirerek dönüyordu. Tek yönlüdönüflün yarattı¤ı merkezkaç kuvveti,çamaflırlarla birlikte kirlerin de kazanduvarına yapıflmasına neden oluyordu.

1840 yılında ilk kuru temizleme, Jolly Belintarafından Paris’te açıldı.

Bir söylentiye göre bir Fransız denizci,terebentin fıçısına düflmüfl ve giysilerikurudu¤unda da bütün kirlerinyok oldu¤unu görmüfltü. Buolaydan sonraterebentinin lekeçıkarma özelli¤ianlaflılmıfl ve bu maddetemizlik amacıylakullanılmayabafllanmıfltı.

Modern kuru temizleme ifllemindegenellikle petrol türevleri ya da yapaykimyasal çözücüler kullanılır. Temizleme

ifllemi yıkama ve durulama gibidir. Ama suyerine yapay çözücü kullanılır.Temizlemeden sonra giysiler buharlaütülenir. Çözücü çabuk buharlafltı¤ı içinbu yöntemle yapılan temizleme ifllemine“kuru temizleme” adı verildi.

1863 yılında Hamilton E. Smith, çift yönlühareket edebilen döner kazanlı çamaflırmakinesini gelifltirdi. Bu makine çamaflırlarıköpüklü suyla birlikte sürekli altüst ederekkirlerin kazan duvarına ya da çamaflırlarayapıflmasını engelledi. Daha sonraki

49

aflamada kazanın hızla dönmesi,merkezkaç kuvvetiyle kirli suyun dıflarıatılmasını sa¤ladı.

Bugünkümakinelerebenzeyen ilkmakine1906’da AlvaJohn Fischertarafındanyapıldı.Makineniniçine yatayolarakyerlefltirilmiflmetal tambur

üzerine kirli çamaflırlar konuluyordu.Tambur, elektrik yardımıyla döndürülüyorve hareket sırasında çamaflırlar süreklisuyla temas ederek temizlenmifl oluyordu.

Çamaflır yıkama tekniklerinin geliflmesindetemizlikte kullanılan deterjanların ve çeflitlikatkı maddelerinin de büyük önemi oldu.

‹lk deterjan Alman kimyacı CharlesFrederick Gunther tarafından 1917 yılındayapıldı.

1924 yılında ilkkurutuculu çamaflırmakinesi üretildi.

1932 yılında gene Almanbilim insanları tarafındanya¤ alkolü sülfatıbazlı ilk deterjanlarüretildi.

1937 yılındaBendix Corporationadlı flirket, ilk tamotomatik çamaflırmakinesini üretti.

1950’li yıllarda çamaflır makineleri seriolarak üretilmeye bafllandı. 1960’lı yıllarda

artık elektrik olan heryerde çamaflırmakinelerikullanılıyordu.

Çamaflır makinelerisürekli geliflerekgünümüzdeki halinialdı. Bugün kullanılanmakineler, çamaflırlarıkuru ve sıcakhavadan geçirerekkurutma ifllemini de gerçeklefltiriyor. Akıllımakineler, çamaflırın türüne göre de¤iflikyıkama programlarına ayarlanabiliyor veyıkama ifllemini kolaylafltırıyor.

Bugün artık çamaflırları kir ve lekelerdenarındırmak içinbilinen tümmaddelerden dahaetkili olandeterjanlar,giysilerimizinömrünü uzatanyumuflatıcılar, hofl

kokulu temizlik ürünleri ve geliflmifl çamaflırmakineleri sayesinde çamaflır yıkamak içinharcadı¤ımız zaman birkaç dakikadır.

Büyük kentlerde evinde makinebulunmayanların kullanımı içinçamaflırhaneler bulunur. ‹nsanlar ücretkarflılı¤ında bu çamaflırhanelerdekimakineleri kullanabilirler.

Arkadafllar, teknolojisayesinde,insano¤lunun hemçok kuvvet, emek,hem de zamanharcayarak yaptı¤ı birifli sayılı dakikalariçinde kolaycayapması sa¤lanmıfl,

hayatı bir kez dahakolaylaflmıfltır.

50

Armadillolar, Orta ve Güney Amerika’dayaflayan küçük memeli hayvanlardır.‹spanyolca bir kelime olan armadillo “zırhlı”anlamına gelir. Çünkü gövdelerinin hertarafı, koruyucu bir kalkan oluflturacakbiçimde birbirine eklemlenmifl sert levhalarile oynak kemerlerden oluflan kemiksi birzırhla kaplıdır. Güney Amerika’nın yerli halkıbu hayvana tatu der.

Tembel hayvanlar ve karıncayiyenlerleakraba olan armadillolar, zırhlarının ortabölümündeki oynak kemerlerin sayısınagöre sınıflandırılır. Armadilloların özellikleGüney ve Orta Amerika’da yaflayan 20türü var. Yalnızca Dasipus cinsinden dokuzkemerli armadilloların bir türü ABD’ningüney bölgelerinde de yaflar.

Armadilloların uzunlu¤u ortalama 75santimetredir. Bütün türlerin en irisi olandev armadillonun uzunlu¤u 1,5 metreyeulaflır. Pembe renkli en küçük armadillonunuzunlu¤u ise ancak 16 santimetreyi bulur.Gövdesinin iki yanı ve karnı sık, yumuflaktüylerle kaplı olan bu hayvan ürktü¤üzaman, gövdesinin arkasındaki dikeylevhalarla yuvasınıngiriflinikapatır.

51

Kısacık bacaklarından umulmayacak kadarhızlı koflar, üstelik çok iyi yüzerler. Suyagirmeden önce yuttukları hava, batmalarınıönler.

Armadillolar bir seferde dört yavrudo¤ururlar ve hepsinin cinsiyetleri aynı olur.

Bu hayvanlar insanlar dıflında cüzzamhastalı¤ına yakalanan birkaç canlı türündenbirisidir. Bu nedenle de cüzzamarafltırmalarında yararlanılır.

Armadillolar arasında yalnızca Tolipeutescinsinden üç kemerli armadillolar zırhlarınıniçinde tespihböce¤i gibi büzülerek tophaline gelebilir.

Bu zırh, sert oldu¤u kadar esnektir,armadilloyu düflmanlarından, diken veçalılıklardan korur.

Armadillolar, toprak altındaki oyuklardayaflar, güçlü ve kıvrık pençeleriyle topra¤ıbüyük bir hızla kazabilirler. Gözleri pek iyigörmez, ayrıca a¤zında hemen hemen hiçdifl yoktur. Ancak koku alma duyuları çokgeliflmifltir. Hava karardıktan sonrayuvalarından çıkarak yiyecek aramayakoyulan bu gece hayvanları, baflta termitlerve karıncalar olmak üzere böceklerlebeslenir. Ayrıca bitki köklerini,solucanları, küçüksürüngenleri, hatta bulduklarıher fleyi yerler. Yiyece¤i fleyinkokusunu alınca burnunu topra¤agömüp hızla topra¤ı kazarlar. Buhalde nasıl soluk aldıkları merakkonusu olmufltur. Armadillonun budurumda soluk almadı¤ı, altı dakikayakadar soluklarını tutabildikleri tespitedilmifltir.

52

Bir adı da za¤cılık olan bileyicilik, kesicialetlerin kesici a¤ızlarını alet kullanarakkeskin duruma getirme, keskinlefltirme ifliolup insano¤lunun parçalayıcı aletlerikullanmaya bafllamasıyla ortaya çıkan birmeslektir.

Keskinlefltirme ifli ilk ça¤larda sert taflıkendinden daha yumuflak olan di¤er birtafla sürtmekle bafllamıfltır. Madenlerinbulunması ve kullanımıyla bafllayankeskinlefltirme ifli, yine aynı flekilde sertolanın sert olmayanı aflındırma prensibinedayalı olarak günümüze kadar gelmifltir.

Konumuz modern tafllama ve aflındırmamakineleri de¤ildir. Bu ifli meslek olarakseçip de artık yok olmak üzere olan seyyarbileyici ustalarını anlatmaya çalıflaca¤ız.

Bileyicilik mesle¤inin en zor flartlardaçalıflanları flüphesiz bu seyyar bileyicilerdir.‹sterseniz önce seyyar olanları anlatalım.Sırtlarında taflıdıkları bileyi tezgâhı ile“Çarkçı! Bileyici!” diye ba¤ırarak sokakaralarında, çarflı pazarda esnafların yo¤unoldu¤u yerlerde dolaflırlar. Kasapdükkânlarının önünde bıçakları ve satırlarıbileylerken görürdük onları. Artık bu ustalararastlayamıyoruz.

PRAT‹K B‹LEY‹ TEZGÂHLARI

Bileyi tezgâhları sırtta taflınan ilkelmakinelerdir. Tezgâhın yüksekli¤i 120 cmve eni de 70 cm kadardır. Dört aya¤ıoluflturan ahflap çıtalar tezgâhın aynızamanda iskeleti konumundadır.

Bileyi tezgâhının yere basan ayakları

sandalye bacakları gibidir. Yatay çıtalarlabu ayaklar sa¤lamlafltırılmıfltır. Tezgâh yeredo¤ru genifl olup yukarı do¤ru daralır. Üsttarafı da altta oldu¤u gibi çıtalarla çepeçevretutturulmufltur.

Tezgâhın üst tarafında aflındırıcı zımparataflı vardır. Bunun çapı yaklaflık 20 cmkadar olup ortasından bir mil geçer. Heriki ucundan tezgâha ba¤lı olan bu milingörevi taflın dönmesini sa¤lamaktır.

Zımpara taflının ba¤lı oldu¤u milin her ikitarafında sürtünmeyi önleyen rulmanlarvardır. Tafl bu rulmanların üzerinde çokrahat döner. Milin bir tarafında ise küçükbir kasnak vardır. Çarktan gelen kayıfl bukasna¤ın içinden geçmektedir.

Büyük çarka ayak pedalıyla hareketverildi¤inde çarkın kayıflı da küçük kasna¤ıdöndürür. Kasnak birlikte oldu¤u mili veüzerindeki taflı döndürür. Tafl dönmeyebaflladı¤ında ise aflındırma ifllemi bafllamıfldemektir.

Taflın dönmesini sa¤layan büyük çarktezgâhın ortasındadır. Büyük çarkın içba¤lantı kolları dahil çapı 70*80 cmkadardır. Çarkın dıfl kasna¤ı da merkezeahflap kollarla ba¤lıdır. Çarkın çevresindekikasnak kayıflın geçmesini sa¤lar, aynızamanda da döndü¤ünde kayıflınçıkmaması için oluklu yapılmıfltır.

Bu kasnaktan geçen kayıfl, tezgâhın üsttarafındaki zımpara taflına ba¤lı olan küçükkasnaktan geçmektedir. Büyük çark daortasından demir bir mil ile tezgâhatutturulmufltur. Bu milin bir tarafı “L”

53

biçimindedir ve buraya bir kayıflparçasıyla ayak pedalı ba¤lıdır.Ayak pedalı ise tezgâhın altayaklarına yandan ba¤lı olup afla¤ıyukarı hareket serbestisine sahipbir tahtadır.

KIVILCIMLARDAN IfiIKfiERARELER‹

Pedala ayakla bastırıldı¤ındaucundaki kayıfl çarkın ba¤lıoldu¤u mili afla¤ıya do¤ru çeker.Zımpara taflı da dönmüfl olur.Taflın dönüfl hızındanyararlanılarak tekrar eskikonumuna gelen pedala bileyiciustası tekrar basar.

Bu süratle dönüfl hareketinindevamlılı¤ı sa¤lanmıfl olur.Sadece bir aya¤ını kullanarakçarkın ve taflın dönmesinisa¤larken iki eliyle de bileyiciustası körelmifl olan aletlerizımpara taflına tutarak tafllamaiflini yapar.

Tafllama sırasında çelik veyademirin zımpara taflınasürtünmesinden çıkan kıvılcımlargöze çok hofl ıflık fleraresioluflturur. Zımparalanan aletler daha sonrabile¤i taflında ya da di¤er adıyla ya¤ taflındakeskinlefltirilir.

Bile¤i taflı tezgâhın üzerinde ahflaptan biryuva içindedir. Düflmeyecek flekildetezgâha tutturulmufltur. Tezgâhın aya¤ınaba¤lı bir de zeytinya¤ı fliflesi vardır. fiifleninmantarında da bir tel saplıdır.

Telin ucunda ise bir parça bez vardır.fiifledeki ya¤ın içinde bulunan bu bez ileya¤taflı ya¤lanır. “Ya¤taflı” denmesininsebebi bu olsa gerek. Bileylenecek aletya¤taflının üzerinde ileri geri hareketettirilerek keskinlefltirilir.

Bu iflin ustaları ellerinin üzerindeki kıllarıdilleri ile ıslatıp aletin keskinli¤ini testederlerdi. E¤er kıllar bir jilet keskinli¤iylealınıyorsa aletin keskinli¤i onaylanmıfldemekti.

DÜKKÂNI SIRTINDA

Birçok esnaf eskiden bıçaklarını, makaslarınıve parçalayıcı aletlerini bu seyyar bileyicilereverirlerdi. Motor gücü ile dönen zımparataflının devri çok yüksek olur. Deviryüksekli¤inden dolayı da aletleri aflındırırkenaflırı ısınmadan dolayı malzemenin keskinolan tarafının suyu gider ve a¤ız tarafı çeliközelli¤ini kaybeder.

Bundan dolayı da kesici a¤ızları çabukkörelir. Hâlbuki ayakla döndürülen zımparatafllarına istenilen hız ayak hareketi ile verilir.

Tafl yavafl döndü¤ünden çeli¤in yanmasıda önlenmifl olur. Motorun devrine kadardüflürülmek istense de¤iflmeyen bir hızladöner. Motor gücüyle yapılan aflındırmaiflleminde hem düflük devir hem yüksekdevir kullanılamaz.

Seyyar bileyici ustalarından tuval üzerineya¤lı boya iki resim çalıflması yapmıfltım.Adını da “Dükkanı sırtında” koymufltum.Gerçekten de bu insanların sahip olduklarıher fleyleri sırtlarında taflıdıkları bileyitezgâhlarıydı. Resimdeki bileyici ustasınınbakıflları mesle¤inin gelece¤ini görenumutsuz bakıfllardır.

TAfi PARÇALANMASINDAN ÖLÜM

Bir de elle döndürülen zımparataflları vardır.Ortaokul yıllarımda bakırcılık mesle¤indenakıflçılık yaparken bunlardan kullanmıfltım.

Bakıra nakıfl yapan çelik kalemlerimizinkırılan uçlarını bu tafllarda yapardık.Tezgâhın yan tarafına iflkence iletutturulmufl olan bu küçük bileyi makinelerielle çevrilir ve istenilen devir verilerekkeskinlefltirme ifllemi yapılırdı.

Aflındırma tafllarının zamanla balansıbozulur. Balansı bozuk tafllar ise yüksekdevirde parçalanabilir. Tafl parçalandı¤ındaise etrafına kurflun gibi hızla da¤ılır. Böyletafl parçalanmasından hayatını kaybedenbileyici ustası bir komflumuz vardı.

Balansı bozuk olan zımpara tafllarısürtünme sırasında aletlerin yüzeyine aynıderecede etki yapmazlar. Buradaanlatmaya çalıfltı¤ımız motor gücüyleçalıflan tafllar için geçerlidir. Nedeni isedevirlerinin fazla oldu¤udur.

Ustalar eskiden tafllardaki bu e¤rili¤ikendilerinin yaptı¤ı bir aletle gidermeye

çalıflırlardı. Bu alet, üzerleri diflli olan ve birmil üzerinde sıralanmıfl çok sayıda çelikrondelelerden ibaretti. Hızla dönen taflabu alet tutulur ve taflın e¤ri olan bölgesininaflınması sa¤lanırdı. Bu ilkel bir balansayarlama flekliydi.

FAREKUYRU⁄U TESTERE

Bir de sabit çalıflan bileyici ustaları vardır.

Bu ustalar testere a¤zına difl açmaktantutun da baltadan kesere kadar bütünaletlerin bileyi ifllerini yaparlardı. Çaprazlamatezgâhı, difl açma tezgâhı sonra bile¤i taflı.Bütün bunlar bileyici ustasının olmazsaolmazlarıdır.

Keser, orak, balta, bıçak gibi kesici aletleriçin bu tezgâhlar kullanılmaz. Bunlarzımpara tafllarında tafllanırlar. Testerelerise bileyi taflına girmez.

Testereler kullanıldıkları yere göre de isimleralırlar. Pala denilen testere türü inflaatlardakullanılır. Farekuyru¤u testeresi isemarangozlukta delik açmak için kullanılır.Testerelere kullanıldıkları yere göre difl açılır.

‹nce ifl testerelerinin diflleri sık olur. Butesterelerin çaprazlama ifli de dar yapılır.Kaba ifllerde kullanılan testerelerin diflleriise seyrek olur.

KÜÇÜKPAZAR’DA B‹R B‹LEYC‹

fiimdi mesle¤inin son ustası olan MustafaGürler ile yaptı¤ımız söylefliye geçelim.

‹stanbul Küçük Pazar’da 4 m2’lik birdükkânı var Mustafa Gürler Usta’nın. Benbu ustadan 1995’te “Bileyici ustası” adındabir resim yapmıfltım. Bu resim küçük birya¤lı boya tablo idi.

Bileyici Mustafa Usta’yı yıllar sonra küçücükdükkânında bir müflteri ile pazarlık ederkenyakaladım. Müflterisi be¤endi¤i keserinparasını ödeyerek çıktı gitti. Ben de bu

54

55

arada etrafıma bakıyordum, ama gözucuyla da Mustafa Usta’yı izliyordum.

Bana “Buyur!” dedi. “Ben seninle mesle¤inhakkında konuflmaya geldim.” dedim.Kaybolmaya bafllayan meslekler üzerineresim yaptı¤ımı, flimdi de bileyicilikle ilgilikonuflmaya geldi¤imi söyledim. “Gel flurayaotur!” dedi. Oturduk. Bileyici MustafaUsta’ya ilk sorumu yönelttim.

- Kaç yıldır bu mesle¤in içindesiniz?

- Rahmetli dedem bu mesle¤i 50 yılyapmıfl. Dedem bu mesle¤i babama daö¤retmifl. Babam da 55 yıl çalıflmıfl. O

da bana ö¤retti.Ben de1946’dan buyana mesle¤iniçindeyim.Gördü¤ün butezgâhlarınhepsi asırlıktır.

- Üç neslieskitmifldesenize bunlar.

- Geçmiflleribenimyaflımdan çokeskileredayanıyor.Bendenöncekileri nasıleskittilerse benide eskittiler.Benden sonrakimi eskiteceklerbilemem. Tekbildi¤im benimleberaberkendilerinin desonlarınıngeldi¤idir. Butezgâhları kimkullanır, kimekalır bilemem.

- Sizden baflka ailede bu mesle¤i yapanvar mı?

- Hayır yok. Benden baflkasınaö¤retemedim. Zaten merak edipö¤renmek isteyen de olmadı. Gücümkuvvetim yetene kadar bu mesle¤iyaparım. Benden sonra ne olur artıkbilemem.

- Bir testere nasıl meydana geliyor?

- Biz bir testereyi sıfırdan yaparız. Yanitestereyi hazır alıp sonra da difllerini

56

yapmayız. Bize testerelik flerit rulomalzeme olarak gelir. Yapaca¤ımız testeretürüne göre boylarına ve enine bu fleritlerikeseriz. Önce difl açma makinesindedifllerini açarız. Sonra da çaprazlamatezgâhında açılan bu diflleri çaprazlamayaparız. Son olarak da testereler e¤elenirve sapları takılarak bitirilir.

- Bir testereye kaç difl açıyorsunuz?

- Ortalama 80 difl açılıyor. Günde ontestere yaptı¤ımı varsayarsak günde 800difl açmıfl olurum. E¤eleme iflini deeklersek bu kadar diflle cebelleflmek nedemek anlarsınız sanırım. Bu çelik fleritlerbaya¤ı e¤e eskitir. Bak flu benim tezgâhınaltı, sanki e¤e mezarlı¤ı gibi. Ben kemikdifllerle de¤il çelik difllerle u¤raflıyorum.Bu meslek göz düflmanı sanki. Bizimgözlerimizle baflımız dertte. Dedem ileriyafllarda göremez olmufltu. Babamıngözleri de dedemin gözleri gibiydi. Bende her sene gözlük de¤ifltiriyorum.

- ‹fli bırakmayı düflündünüz mü?

- Bırakıp ne yapayım? Eflim 12 yıl öncerahmetli oldu. Birkaç yıl önce kızımı dakaybettim. Hayatta iki o¤lumla gelinlerimve torunlarım var. Evde otursam sıkıntıdançatlarım. Ben çalıflmaya alıflmıflım, boflduramam. Burada komflularım var, onlarlasohbet ediyorum. Selamlaflıyorum. Evdendükkâna, dükkândan eve hareket var.Ölene kadar buradayım.

Böyle diyor bileyici Mustafa Usta. Hemsöylüyor hem iflini yapıyor. Konuflurkenbana hiç bakmıyor.

Dükkânı o kadar küçük ki, içerde hareketederken çok dikkat etmelisiniz. Yoksamutlaka bir fleylere çarparsınız. Çaprazlamatezgâhı dükkânın ıflık alan ön tarafında.Di¤er makineler ise daha içeride.

En az mesle¤i kadar eski olan lambalı

radyosu raftaki yerinde. Radyonun üzerindene zaman takıldı¤ını ustanın dahatırlayamadı¤ı bir nazar boncu¤u var.Dükkânın raflarındaki her fley tozdan zorseçiliyor.

Duvardaki bazı yazılar çerçeve içerisindeler.Ama bütün çerçevelerin üst tahtaları yarımparmak toz ile kaplı. Bu arada MustafaGürler Usta çelik testereyi, mengenedee¤eliyor. Çelik ve e¤enin sürtüflmesindenfliddetli sesler çıkıyor.

Çelikle e¤enin mücadelesinin sonundae¤enin ısrarlı çabaları sonucu çelik e¤eyeboyun e¤iyor. 10-15 günde bir e¤eeskitiyormufl. Çelik ve e¤e zamana boyune¤se de Mustafa Usta ileri yaflına ra¤menmesle¤e ve flartlarına direniyor.

Havasız, rutubetli, lofl ve küçücükdükkânında iyi dayanıyor do¤rusu.

“10-15 yıl önce bu testereyi sendenalmıfltım. fiunun a¤zını biler misin?” diyegelen müflterileri varmıfl. Belki de beniburada tutan zaman zaman duydu¤um busözler diyor.

fiimdilik asırlık tezgâhlarında binlerce çelikdifli bileyerek iyi kessinler diye terbiye ediyor.

Mustafa Usta “Piyasada bileyici olarak buifli A dan Z’ye yapan tek ben kaldım.” diyor.Artık her fleyin fabrikasyon oldu¤unu,testerelerin, çekiçlerin, keserlerin, bıçaklarınseri üretimle yapıldı¤ını söylüyor.

Buna ra¤men marangozlar fabrikasyonmalı olan yuvarlak testerelerini bu kadarteknolojiye ra¤men hâlâ bileyletmek içinMustafa Usta’ya getiriyorlarmıfl. Makineyleyapılan bileyleme ifllerinde bileylenen aletinçeli¤i gitti¤inden çabuk körelipbozulurlarmıfl.

Mesle¤inin son temsilcilerinden MustafaUsta’ya sa¤lıklı ömür dileyip ayrılıyorum.

57

bilmece bulmaca10 Arkadafllar, afla¤›daki kelimelersize hangi ilimizi ça¤r›flt›r›yorbulabilecek misiniz?

Sultan Sazl›¤›, Mant›, Past›rma,Gesi Ba¤lar›

11Yandaki flekilde “1” numaral› karedenbafllay›p teker teker ilerleyerek “35”numaral› kareden ç›kacaks›n›z.Geçece¤iniz karelerdeki say›lar›n toplam›380 olmal›. Her yönde ilerleyebilirsiniz.Ancak ayn› kareden yaln›zca bir keregeçebilirsiniz.

1 12 13 14

20 30 40 60

80 90 100 110

50 120 25 35

AHTAPOT 3ÜORANGUTAN 4ÜDEN‹Z ATI 4ÜTAVUS KUfiU 4ÜKAT‹L BAL‹NA ?Ü

12

Yukar›daki karfl›laflt›rmalar› inceleyip, soru iflareti yerine yaz›lmas› gereken say›y›bulabilir misiniz?

13

Bir market, satt›¤› ürünlerin fiyat›nda yüzde yirmi indirim yap›yor.

Bir süre sonra gene eski fiyattan sat›fl yapmak istiyor.

Yeniden indirim öncesi fiyatlardan sat›fl yapmas› için fiyatlar› yüzde kaç yükseltmesigerekir?

2 12 1 135 10 8 118 4 6 914 7 4 6

14Yandaki say› grubunu üçeböleceksiniz.

Ancak her bölümdeki say›lar›n toplam›birbirine eflit olacak.

58

Kanserle Savafl Haftas›1-7 NisanKanser bir hücre hastalı¤ıdır. Hücre, canlıların yapı taflıdır. Yapılarıve ifllevleri birbirine benzeyen hücreler bir araya gelerekdokuları, dokular birleflerek organları ve sistemleri olufltururlar.

Bir hücrenin ana özelli¤i bölünüp ço¤alabilmesidir.Kanser, hücrenin ola¤an dıflı bölünüp ço¤almasıdır.Kanserli hastalarda hücre, canlının zararına ço¤alır.Organların ifllevlerini yapmalarını engeller.

Kanser hastalı¤ı, dünyanın en önemli sa¤lık sorunlarındandır.Ülkemizde kanser konusunda kamuoyunu bilgilendirmek, arafltırmaları desteklemek vehastalara yardımcı olmak amacıyla 1947 yılında Kanser Arafltırma ve Savafl KurumuDerne¤i kuruldu. 1956 yılında da bu kurumun önerisiyle nisan ayının ilk haftası KanserleSavafl Haftası olarak kabul edildi.

Dünya Otizm Fark›ndal›kGünü 2 Nisan

Son yıllarda otizm farkındalı¤ı her zamankindendaha önemli hale geldi. Çünkü otizmin görülmesıklı¤ı, 5 yılda yüzde 78 oranında arttı ve artmayada devam ediyor. Bu artıfl, sadece geliflmifl tanıve farkındalık olarak açıklanabiliyor. Bugündünyada her 88 çocuktan biri otizmli.

Birleflmifl Milletler tarafından 2008 yılında Nisan ayı “Dünya Otizm Farkındalık Ayı”, 2Nisan ise “Dünya Otizm Farkındalık Günü” olarak ilan edildi ve tüm dünyada kabul gördü.2010 yılından beri her yıl 2 nisan günü, Uluslararası Otizm Toplulu¤u’nun deste¤i ilefarklı pek çok kent simgesi, otel, konser salonu, müze, köprü ve benzeri noktada otizminsimgesi haline gelen mavi renkli aydınlatma yapılarak otizme yönelik ortak bir mesajyaratılmaya çalıflılıyor.

Bu sene, otizme yönelik farkındalı¤ı artırmak için ‹stanbul’da Bo¤aziçi ve Fatih SultanMehmet köprülerini, 2 Nisan Çarflamba günü saat 20:00 - 22:00 arasında mavi ıflık ileaydınlatarak hem Türkiye’de otizme dikkat çekildi, hem de bu küresel harekete destekverildi.

59

Turizm Haftas› 15-22 NisanGörmek, tanımak ve aynı zamanda da dinlenmek,e¤lenmek amacıyla yapılan gezilere turizmdenilmektedir.

Bu gezileri yapan insanlara turist denir. Ülke içindeo ülke vatandafllarının yaptıkları gezilere iç turizm,yabancı ülkelerden gelen kiflilerin yaptıkları gezilerede dıfl turizm adı verilir.

Ülkeler için turizm önemli bir gelir kayna¤ıdır. Bunedenle turizme “bacasız sanayi” denilir. Turistgitti¤i ülkeye döviz bırakır. Böylece ülke ekonomisinekatkıda bulunur. Türkiye eflsiz tarihi eserleri, do¤algüzellikleri ile bir turizm cennetidir. Bu nedenle bu de¤erleri korumamız ve tanıtımını iyiyapmamız gerekmektedir. Kalkınmamıza ve ulusal ekonomimize çok büyük yararlarıbulunan turizmin ekonomik ve kültürel yönlerinin toplumumuz tarafından daha iyianlaflılabilmesi amacıyla 15-22 Nisan tarihleri Turizm Haftası olarak düzenlenmifltir.

23 Nisan Ulusal Egemenlik ve ÇocukBayram›Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılıflının 94. yılını kutladık.

Ola¤anüstü bir dönemden geçildi¤i sırada, Yüce Atatürk’ün öncülü¤ünde ve TürkUlusu’nun temsilcilerinin katılımıyla toplanan Büyük Millet Meclisi, ba¤ımsızlık ve özgürlükhareketinin yürütülmesinde tarihsel sorumluluk üstlenmifltir.

Atatürk, ulusal egemenli¤imizin simgesi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılıflgününü, aynı zamanda “Çocuk Bayramı” olarak ilan etmifltir. Böylece Cumhuriyetin ve

Türk Ulusunun gelece¤iningüvencesiniçocuklarımızdagördü¤ünü bütün dünyayailan etmifltir.

Yüce Atatürk’ün TürkiyeBüyük Millet Meclisi’ninaçıldı¤ı günü bayramolarak arma¤an etmesi,çocuklara olan sevgisininve güveninin göstergesidir.

60

Dünya Pilotlar Günü 26 NisanTürkiye Havayolu Pilotları Derne¤i (TALPA)’nın 15 yıldırTürkiye Pilotları Günü olarak kutladı¤ı 26 nisan tarihi, buyıldan itibaren “Dünya Pilotlar Günü” olarak kutlanacak,öneri sahibi ülke olarak ilk kutlama da Türkiye’de gerçekleflti.

Türkiye’nin ilk pilotu ve 1 numaralı Lisans sahibi Feza Evrensev’in Türkiye semalarındailk uçuflunu gerçeklefltirdi¤i 26 nisan, son 15 yıldır “Türkiye Pilotlar Günü” olarakkutlanıyordu. 2013 yılı Uluslararası Havayolu Pilotları Dernekleri Federasyonu (IFALPA)Ola¤an Kongresinde TALPA’nın yaptı¤ı teklif uygun görüldü ve 2014 yılından itibarenküresel düzeyde “Dünya Pilotlar Günü” olarak kutlanılmaya bafllanaca¤ı kararı alındı.

Karayolu Güvenli¤i ve Trafik Haftas›1-7 MayısTrafik sorunlarını çözümlemek amacıyla birçok Avrupa ülkesi,aralarında anlaflarak bir konsey kurdu. Bu konseye Türkiye deüyedir. Merkezi Fransa’nın baflkenti Paris’te olan konseyin üyeleri,zaman zaman toplanarak trafik sorunlarını görüflürler.

Bu konsey mayıs ayının ilk cumartesi günü ile bafllayan haftayı“Uluslararası Karayolu Güven Haftası” olarak kabul etmifltir.

Ülkemizde de trafik kazalarının önlenmesi yolunda çaba gösteren kurulufllarca, aynıhafta “Trafik Güvenli¤i ve E¤itim Haftası” olarak kabul edilmifltir.

Engelliler Haftas› 10-16 Mayıse¤itimleri ve toplumsal yaflama katılımları oldukça önemli sorunlarıda beraberinde getirmektedir. Engelli bireylere verilmesi gerekene¤itime özel e¤itim, bu e¤itimden yararlanma ihtiyacında olanlarada özel e¤itime gereksinimi olan bireyler denilmektedir.

Engelli insanların topluma uyum sa¤lamaları amacıyla onların e¤itim görme, di¤er insanlarlailetiflim kurma ve bir meslek sahibi olabilme gereksinimlerinin karflılanması gerekmektedir.Toplumu bilinçlendirmek ve engelli insanların yafladı¤ı sorunları gündeme getirmekamacıyla 10-16 mayıs tarihleri arasındaki günler, “Engelliler Haftası” olarakdüzenlenmektedir.

Engelli insanların toplum içerisinde kabul görmeleri, onlara yaflama sevinci verir. Engelliinsanlara sahip çıkmak, e¤itim vermek, ifl imkânları sa¤lamak, toplumun en önemligörevidir.

61

Hava fiehitlerini Anma Günü15 Mayıs15 mayıs tarihi, 14 fiubat 1914 günü flehit düflen ilkhavacılarımız olan Fethi Bey, Sadık Bey ve Nuri Bey’in anılarına“Hava fiehitlerini Anma Günü” olarak kutlanmaya bafllanmıfltır.Ülkemizin korunması sırasında göklerde çelik kanatlarıyladolaflırken yaflamını kaybeden hava flehitlerimizi ve bütünflehitlerimizi saygıyla anıyoruz.

19 May›s Atatürk’ü Anma, Gençlik ve SporBayram›Sevgili Arkadafllar, Cumhuriyetimizin kuruluflu Mustafa Kemal Pafla’nın 19 Mayıs 1919günü Samsun’a ayak basmasıyla birlikte baflladı. Ülkenin içinde bulundu¤u durumunbir yazgı olmadı¤ını düflünen ve “Milletin ba¤ımsızlı¤ını, yine milletin azim ve kararınınkurtaraca¤ına” inanan Mustafa Kemal Atatürk, Samsun’a çıkıflıyla tüm ülkeyi aydınlatanbir hareketi bafllatmıfltır. Atatürk’ün ulusal birlik ve dayanıflmayı gerçeklefltirmek amacıylaçıktı¤ı yolculuk, sönmek üzere olan umutları canlandırmıfl, Anadolu insanının kenetlenmesinisa¤lamıfltır.

19 Mayıs; 1981 yılından bafllayarak “Atatürk’ü Anma Günü” olarak da kutlanmayabafllandı. Atatürk bir söylefli sırasında: “Ben 19 Mayıs’ta do¤dum” demifltir. 19 Mayıs,bir yandan Ulusal Kurtulufl Savaflımızın bafllangıcı, öte yandan ülkemizin kurtarıcısı,devletimizin kurucusu Atatürk’ün do¤um yıldönümüdür.

Ölümsüz Önderimizin ba¤ımsızlık ıflı¤ını yaktı¤ı 19 Mayıs’ı do¤um günü olarak kabuletmesi, 19 Mayıs’ın ülkemizin tarihindeki yerini ve önemini en iyi biçimde yansıtmaktadır.

19 Mayıs, Atatürk’ün ülkesi için düflledi¤i gelece¤in ilk adımını oluflturmaktadır.

62

Çevre KorumaHaftas› 5-11 HaziranArkadafllar, do¤adaki tüm canlılar birbirlerinitamamlayan bir bütündür. Do¤al bir dengeiçerisinde yaflamlarını sürdürürler. Bu nedenledo¤al dengenin korunması gerekmektedir.Ancak gün geçtikçe bu do¤al dengeninbozuldu¤unu görmekteyiz. Do¤al dengeyibozan en büyük sorun çevre kirlenmesidir.Sanayileflme sonucunda havanın, topra¤ın,suyun kirlenmesi do¤al dengeyi tehlikeyesokmaktadır. Ayrıca yafladı¤ımız alanların,sokaklarımızın kirlenmesi, yeflil alanları yoketmek, trafik sorunu vb. çevre kirlenmesineneden olmakta ve sa¤lı¤ımızı bozmaktadır.

Gelin, el ele verelim! Daha temiz, daha sa¤lıklıbir dünya için çevremizi temiz tutmakla iflebafllayalım. Yeflil alanlara sahip çıkalım.

Müzeler Haftas› 18-24 MayısMüzeler do¤a bilimleri, arkeoloji, tarih, güzel sanatlar, teknik ve sanayi ile ilgili eserlerinve tarihi kalıntıların düzenli bir biçimde sergilendi¤i kurumlardır. Kültür varlıklarıyla doluolan ülkemizde tarihi kalıntı ve eserleri koruyalım. Tarihimizi, zenginliklerimizi daha yakındantanımak için müzelerimizi ziyaret edelim.

63

1364

3

5

67

4 fiekil isimlerinin harflerinitoplad›¤›n›zda yan›t 17 olacak.

9

8

S E M AA S O SD A D IA D A K

1. seçenek:3 kere 12 + 1 kere 11 + 1 kere 82. seçenek:1 kere 10 + 1 kere 9 + 3 kere 123. seçenek:1 kere 10 + 1 kere 12 + 3 kere 11

2

Çocuklar›n yafl›, adlar›ndaki harfsay›s›n›n iki kat›d›r. Ahmet 10yafl›ndad›r.

DOLAPSANDALYEYAZICIKANEPEYATAKDEFTERVAZOMASA

Ali + Gizem = 10

Elif + Ali = 12

Elif + Gizem = 6

2 Ali + 2 Gizem + 2 Elif = 28

Ali + Elif + Gizem = 14 erik

Zehra 28 yafl›ndayken o¤lu 7 yafl›ndayd›.

14 sene sonra yafllar›,

28 + 14 = 42 ve 7 + 14 = 21 olur.

Yeniden eski fiyattan sat›fl yapabilmek içinyüzde 25 zam yapmas› gerekir.

2 12 1 135 10 8 118 4 6 914 7 4 6

1

10

14

‹simlerdeki ünlüharflerin toplam›verilmifltir. Yan›t 5Üolur.

1 12 13 14

20 30 40 60

80 90 100 110

50 120 25 35

11

12