Metodologija NIR-a - prvi dio: Uvod -3/10/200810/6/2011 Prof. dr. N. Bajgorić, Ekonomski fakultet u Sarajevu 4 Literatura – okvirni spisak • Kukić, S., Markić, B., Metodologija

3/10/2008

Metodologija NIR-a- prvi dio: Uvod -

Prof. dr. Nijaz Bajgorić[email protected]

www.efsa.unsa.ba/~nijaz.bajgoric

3/10/200810/6/2011 Prof. dr. N. Bajgorić, Ekonomski fakultet u Sarajevu

2

Dva osnovna pristupa u elaboriranju metoda istraživanja

• Soft pristup (osnovni metodološki okvir, proces istraživanja, metode, naučni radovi, mag. rad, naučni izvori, IT-podrška, osnove kvantit. metoda, tehnika i alata)

• Hard pristup (detaljno razmatranje kvantitativno-kvalitativnog analitičkog instrumentarija koji se koristi u naučnom radu)


3

Okvirni sadržaj predavanja:

• Naučno istraživanje; proces istraživanja; istraživački projekat; metode istraživanja

• Naučni radovi i publikacije; magistarski rad; struktuiranje mag. rada; vodič za izradu mag. rada; korištenje literature

• E-izvori za NIR; sistemi indeksiranja; naučna produktivnost univerziteta i država; komparacija univerziteta; IT-podrška za NIR

• Primjer primjene stat. metode


4

Literatura – okvirni spisak

• Kukić, S., Markić, B., Metodologija društvenih znanosti, Ekonomski fakultet Mostar, 2006

• Saunders, M., Lewis, P., Thornhill, A., Research Methods for Business Students, 5th Edition, Pearson Ed, 2009

• Remenyi, D. et al., Doing Research in Business and Management, Sage, 1998

• Šušnjić, Đ., Metodologija, Beograd, 2005.• Belak, S., Uvod u znanost, Šibenik, 2005. • Šešić, B., Opšta metodologija, Naučna knjiga, Beograd, 1980.• Zelenika, R., Metodologija i tehnologija izrade znanstenog i stručnog

djela, Rijeka, 1990. • Šamić, M., Kako nastaje naučno djelo, Sarajevo, 1980• Pečujlić, M., Milić, B., Metodologija društvenih nauka, Beograd,

2000.


5

Faze naučnog istraživanja

• Izbor i definiranje predmeta istraživanja• Odredjivanje cilja (ciljeva) istraživanja• Postavljanje hipoteza i ev. definisanje varijabli• Izrada projekta istraživanja• Prikupljanje podataka• Obrada podataka • Interpretacija podataka• Izvještaj o rezultatima istraživanja


6

Izbor i definiranje predmeta istraživanja

• Uočavanje i definisanje problema istraživanja (problem, problem domain)

• Podrazumijeva i traženje naučnih informacija koje su potrebne za formuliranja predmeta istraživanja


7

Vrste istraživanja:

• Opis - deskripcija• Objašnjenje - eksploracija• Analiza • Komparacija – komparativna analiza• Rješavanje problema • Benchmarking • Novo teorijsko-konceptualno rješenje• Case • ...


8

Izrada projekta istraživanja

• predmet ili problem istraživanja• cilj (ili ciljevi) istraživanja, • struktura projekta• metode i tehnike istraživanja• orijentacijski kalendar radova• sastav ekipe istraživanja• financijska i druga sredstva potrebna za

istraživanje• projekcija rezultata i koristi koje se mogu

očekivati od realiziranog istraživanja


9

Prikupljanje podataka- Izvori informacija -

• Bibliotečki izvori (knjige, naučni i stručni časopisi, i ostala bibl. gradja)

• Dokumentacijski centri• Arhive• Statistički i referalni centri• E-izvori (E-sources): online baze, e-časopisi• Ostali izvori sa Interneta (open, free): cases,

white papers, reports, success stories, webcasts• Itd.


10

Obrada podataka

• U većini slučajeva je to primjena matematičkih, statističkih, simulacijskih, MS/OR metoda i tehnika

• U savremenim uslovima, primjena navedenih metoda i tehnika ide uz obavezno korištenje sw alata (standardnih ili specijalističkih)


11

Interpretacija dobivenih rezultata

• Rezultate je potrebno dovesti u vezu sa postavljenim hipotezama u smislu da li ih ti rezultati potvrđuju ili pobijaju

• Uporediti rezultate sa rezultatima sličnih istraživanja

• Komentarisati rezultate u kontekstu ciljeva istraživanja i postavljenih teza


12

Proces istraživanja


13

Proces istraživanja(Remenyi, Williams, Money, Swartz)

1. Pregled i ocjena literature (literature review)2. Formulisanje istraživačkog pitanja (research

question)3. Definisanje – izbor metodologije (methodology)4. Prikupljanje podataka (collecting evidence)5. Analiza podataka (analysing the evidence)6. Kreiranje zaključaka (conclusions)7. Razumijevanje ograničenja istraživanja

(limitations)8. Preporuke za dalji rad (recommendations)


14

Problem – Podaci - Metode


15

Vrste istraživanja, iz perspektive ekonomije/biznisa

• temeljna – primijenjena• deskriptivna – analitička• kvantitativna – kvalitativna• konceptualna – empirijska


16

Istraživačke metode – osnovna podjela:

• Kvantitativne • Kvalitativne


17

Metodologija vs. Metoda

• Metodologija – filozofske osnove ili pretpostavke metode ili šireg spektra metoda

• Metoda – konkretizacija metodologije, načini, postupci provođenja istraživanja

• Tehnike – specifični alati metode


18

Kvalitativne vs kvantitativne metode

Prihvatanje/odbacivanje tezePojašnjenje odredjenog problemskog područja

Rezultat

Istraživanje veza izmedju emp. fenomena

Deskripcija problema ili problemskog područja

Cilj

Identifikuje koncepte i/ili istražuje veze

Identifikuje koncepteKoncepti Deduktivno Induktivno Rezonovanje

Kvantitativno istraživanjeKvalitativno istraživanje


19

Najčešće primijenjene metode naučnog istraživanja su:

• induktivna i deduktivna metoda• metode analize i sinteze • metode apstrakcije i konkretizacije • metode generalizacije i specijalizacije• metoda klasifikacije • metoda deskripcije • metoda kompilacije • komparativna metoda • statističke metode • matematičke metode • metode modeliranja i simuliranja


20

• eksperimentalne metode • kibernetske i/ili metode sistemskog pristupa• empirijske metoda • metoda studija slučaja • metoda anketiranja i intervjuiranja • Delfi metoda• brainstorming • itd.


21


22

Faze procesa istraživanja u funkciji dokazivanja hipoteze:

• identifikovanje – definisanje problema• određivanje ciljeva istraživanja• postavljanje hipoteze/a• definisanje ključnih pojmova• izbor istraživačke strategije • Izrada nacrta istraživanja• određivanje osnovnog skupa i/ili odabiranje uzorka

istraživanja• prikupljanje podataka• obrada i analiza podataka• tumačenje rezultata istraživanja • pisanje izveštaja o obavljenom istraživanju


23

Odredjivanje varijabli

Varijabla = promjenjiva veličina – veličina koja može imati različite vrijednosti, može biti: • nezavisna varijabla• zavisna varijabla

Matematičkim riječnikom: Y = f(x)


24

Hipoteza:

a) Svrhovitab) Provjerljiva, dokaziva, odnosno izvediva.c) Mora rezultirati odredjenim zaključcima.d) Mora biti u saglasnosti sa već provjerenim i

opšte prihvaćenim znanjima. e) Jednostavna.


25

Metode prikupljanja podataka

• Posmatranje • Razgovori • Intervjui • Okrugli stolovi • Case studije • Statistički podaci • Anketni upitnici• Testovi• Itd.


26

Case Study

• analiza individualnih slučajeva• može biti osoba, grupa, događaj, proces, firma,

itd. • tipičan slučaj za odredjeni tip emp. Fenomena• analiza slučaja omogućava generalizaciju

znanja• generalna primjena tih znanja za slučajeve iste

vrste


27

Prikupljanje podataka

• Intervju • Anketa • Upitnik


28

Anketa

• Anketa se realizuje ispitivanjem osoba cijele populacije ili dijela populacije.

• Precizno definisati populaciju.• Precizno definisati potrebnu informaciju u

funkciji cilja i predmeta istraživanja.


29

• Anketa može uključivati sve osobe jedne populacije.

• Drugi tip ankete koji se češće primjenjuje u praksi je anketa određenog broja osoba populacije koji se naziva uzorak.


30

Vrste anketa

– bez anketara: pismom, putem časopisa, putem maila i e-maila, preko Web-a)

– uz pomoć anketara, intervjuom (direktno, preko telefona)


31

Upitnik

• pažljivo planiranje pitanja (varijabli)• kratkoća• razumljivost• pitanja za ocjenu prikladnosti• ispitivanje na prethodnom uzorku• dva tipa pitanja:

– otvorena (bez ponuđenih odgovora)– zatvorena (s ponuđenim odgovorima)


32

Pitanja otvorenog tipa

1. Godina rođenja: _________________

2. Pol: ____________

3. Školska sprema: ____________

4. Zaposlenje: _________________

5. Bračni status: _________________

6. Radno iskustvo: ________________


33

Pitanja zatvorenog tipaKoju ste školu završili:

a) osnovnu školub) srednju školuc) višu školud) visoku školu

Zaposlenje-status:a) nezaposlenb) zaposlenc) penzionerd) domaćica

Bračni status:a) Oženjen/udatab) Neoženjen(neudatac) Rastavljen/ad) Udovac/udovica

Radno iskustvo: a) manje od 1 godineb) 1-5 godinac) 5-10 godinad) više od 10 godina


34

Metoda uzoraka

– Utvrđuje obilježja jedne populacije iz obilježja prethodno utvrdjenog uzorka

– Procjenjuje parametre populacije na osnovuparametara uzorka i ocjenjuje pouzdanost te procjene

Uzorci mogu biti: - Probabilistički uzorci- Neprobabilistički ili namjerni


35

Prednosti metode uzorka:

– Smanjenje troškova– Brže prikupljanje podataka i dobivanje

odredjenih procjena– Veći kvalitet rezultata, budući da ankete

pomoću uzorka vode za to obučeni ljudi


36

Nedostaci metode uzoraka:

- uzorak ne daje podatak za svaku jedinicu iz stat. skupa

- rezultati sadrže i tzv. pogrešku uzorka - neophodna posebna obuka za

sporovodjenje ove metode


37

Eksperiment

• Prikupljanje podataka eksperimentisanjem podrazumijeva sistematsku i kontrolisanu realizaciju eksperimenta sa namjerom da se izučavaju razni fenomeni, porede situacije ili provjere hipoteze.

• Postupak realizacije eksperimenta se strogo kontroliše prema unaprijed razrađenom protokolu.


38

Prezentacija statističkih podataka

• Deskriptivna• Statističke serije • Tabelarna• Grafička • Korištenjem matematičkog instrumentarija.

3/10/2008

Varijable u istraživanju


40

Cilj svakog istraživanja

• Utvrđivanje povezanosti i medjusobnih uzročnih odnosa među “varijablama”(promjenjivim veličinama): nezavisno promjenjiva i zavisno promjenjiva veličina (e)


41

Promjenljive (varijable)

• Ako se jedna ili više karakteristika nekog objekta ili pojave može mijenjati, onda se ona se može posmatrati kao promjenjiva (promjenljiva veličina) ili varijabla

• Promjenjiva veličina predstavlja neko empirijsko svojstvo objekta, empirijske pojave ili procesa, stanja, događaja i sl., koje može imati različite vrijednosti

• Problem istraživanja – karakter odnosa između dvije ili većeg broja promjenjivih.


42

Zavisne i nezavisne promjenjive

• Varijabla koju istraživač želi da objasni (čije ponašanje želi da istražuje) naziva se zavisna varijabla. Matematički se izražava kao Y.

• Varijabla za koju istraživač očekuje da utiče na ponašanje zavisne varijable naziva se nezavisna varijabla. Označava se sa X.

• Ukoliko zavisnost postoji, ona se matematički označava kao Y = f(X)

3/10/2008

Metode naučnog istraživanja- kratak opis najčešće korištenih metoda, prema: Belak, S., Uvod u

znanost, VŠTM Šibenik, 2005


44

Induktivna metoda

Induktivna metoda je primjena induktivnog načina zaključivanja pomoću kojeg se na osnovu analize pojedinačnih činjenica dolazi do zaključka o opštem sudu, od zapažanja konkretnih pojedinačnih slučajeva dolazi do opštih zaključaka.


45

Deduktivna metoda

Deduktivna metoda je primjena deduktivnog načina zaključivanja prema kojem se iz opštih sudova izvode posebni i pojedinačni zaključci.

Deduktivna metoda u nauci služi za: objašnjenje činjenica i zakona, za predviđanje budućih događaja, za otkrivanje novih činjenica i zakona, za dokazivanje postavljenih teza, za provjeravanje hipoteza i za naučno izlaganje.


46

Metoda analizeMetoda analize je postupak naučnog istraživanja

raščlanjivanjem složenih pojmova, sudova i zaključaka na njihove jednostavnije sastavne dijelove i elemente.

Postoje dvije vrste analize: deskriptivna, kada se opisuju elementi neke cjeline i eksplikativna, kada se pokušava objasniti određena cjelina na osnovu njenih dijelova.


47

Metoda sintezeMetoda sinteze je postupak naučnog istraživanja i

objašnjavanja stvarnosti putem sinteze jednostavnih sudova u složenije.

Sinteza je proces uopštavanja u kojemu nastaju sve apstraktniji pojmovi u uspoređivanju s prethodnim pojmovima.

Sinteza je način sistematiziranja znanja po zakonitostima formalne logike, kao proces izgradnje teorijskog znanja u pravcu od posebnog ka općem.


48

Metoda apstrakcijeApstrakcija je misaoni postupak bilo kakvog odvajanja,

bilo odvajanje opšteg i eliminisanje posebnog, bilo misaoni postupak odvajanja posebnog i individualnog, zanemarivanje opšteg.

Apstrakcija ima dvostruki smisao: apstrakcija opšteg ili apstrakcija posebnog. Apstrakcijom se odvajaju nebitni od bitnih elemenata pojave ili predmeta istraživanja.

Apstrakcija počiva na analizi, ali analiza kao postupak rastavljanja, predstavlja i odvajanje, apstrakciju dijelova iz cjeline pojave.


49

Metoda konkretizacije

Konkretizacija je postupak suprotan apstrakciji. Konkretizacija može biti: shvatanje jedinstva

apstraktno-opšteg u posebnom i individualnom, shvatanje jedinstva apstraktno-posebnog s opštim u svakom predmetu ili pojavi.

Bilo da se određuje apstraktno-opšte u posebnom ili apstraktno-posebno u opštem, s pomoću opšteg vrši se konkretizacija, jer se predmet istraživanja konkretno shvata kao realno jedinstvo opšteg i posebnog.


50

Metoda generalizacije

Metoda generalizacije je misaoni postupak uopštavanja kojim se od jednog posebnog pojma dolazi do uopštenijeg koji je po stepenu viši od ostalih pojedinačnih. Od pojedinačnih opažanja izvode se uopšteni zaključci, koji su realni samo ako imaju oslonac u stvarnosti.


51

Metoda specijalizacijeMetoda specijalizacije je postupak kojim se od opšteg pojma

dolazi do novog pojma, manjeg obima a većeg sadržaja.

Specijalizacija se temelji na analitičko-sintetičkoj metodi i apstraktno-konkretiziranoj metodi.

Da bi se tom metodom došlo od opšteg do posebnog, potrebno je izvršiti: konkretizaciju opšteg u posebno, ili sintezu, apstrakciju posebnog iz opšteg i analizu stvarnog opšteg.


52

Metoda dokazivanja

Dokazivanje je jedna od najvažnijih naučnih metoda u kojoj su inkorporirane skoro sve metode i svi posebni metodički postupci: analiza i sinteza, generalizacije i specijalizacija, indukcija i dedukcija, apstrakcija i konkretizacija.

Svrha metode je utvrditi tačnost neke spoznaje.


53

Metoda osporavanja

Suprotan postupak u odnosu na postupak dokazivanja je osporavanje.

To je zapravo metodički postupak kojim se umjesto dokazivanja teze, ona odbacuje i pobija. Ono se sastoji u dokazivanju pogrešnosti teze.


54

Metoda klasifikacijeMetoda klasifikacije najstarija je i najjednostavnija naučna

metoda.Klasifikacija je sistematska i potpuna podjela opštega pojma na

posebne, u okviru obima pojma. Nauka zapravo počinje klasifikacijom. Na osnovu spoznaja o

prirodi stvari, klasifikacija predstavlja sistemske grupe predmeta, ili raspodjele niza srodnih pojava.

Tako se, na primjer, pojam nauke klasifikuje na pojedinačne i univerzalne nauke.


55

Metoda deskripcijeMetoda deskripcije je postupak jednostavnog opisivanja ili

očitavanja činjenica, procesa i predmeta u prirodi i društvu te njihovih empirijskih potvrđivanja odnosa i veza, ali bez naučnog tumačenja i objašnjavanja.

Ova se metoda primjenjuje u početnoj fazi naučnog istraživanja, a ima veću vrijednost ako je jednostavno opisivanje povezano s objašnjenjima o uočenim važnijim obilježjima opisivanih činjenica, predmeta i procesa, njihovih zakonitosti i uzročnih veza i odnosa.


56

Metoda kompilacijeMetoda kompilacije je postupak preuzimanja tuđih rezultata

naučnoistraživačkog rada, odnosno tuđih opažanja, stavova, zaključaka i spoznaja.

Metoda kompilacije može se upotrijebiti u kombinaciji s drugim metodama u naučnoistraživačkom radu, tako da djelo nosi u što većoj mjeri lični pečat autora kompilatora, koji će, uz lični pristup pisanju naučnog ili stručnog djela korektno i na uobičajen način citirati sve ono što je od drugih preuzeo.


57

Komparativna metoda

Komparativna metoda je postupak uspoređivanja istih ih srodnih pojava ili utvrđivanja njihove sličnosti u ponašanju i intenzitetu i razlika među njima.

Ova metoda omogućuje istraživačima da dođu do raznih uopštavanja, novih zaključaka koji obogaćuju spoznaju.


58

Statistička metodaStatistička metoda može se nazvati i opšta naučna metoda; u

novije vrijeme postala jedna od najvažnijih naučnih metoda; često se koristi u naučnoistraživačkom radu u svim naučnim područjima. Istraživanja u naučnim područjima društvenih nauka nezamisliva su bez primjene statističke metode.

Statistika je nauka o metodama pomoću kojih analiziramo pojave koje nas okružuju, tako da pomoću grafikona i izračunatih pokazatelja otkrivamo njihove strukture, karakteristike i zakonitosti u pojedinim vremenskim intervalima te uzročno-posljedične veze između tih pojava.


59

Metoda uzoraka

Ispitivanje dijela skupa na osnovu slučajnog izbora jedinica naziva se metoda uzoraka. Vrlo se često primjenjuje u naučnoistraživačkom radu.

Bit metode uzoraka je stav da se relevantne statističke informacije o masovnoj pojavi mogu odrediti na osnovu malog uzorka.

Problemi pouzdanosti metode uzoraka svode se na određivanju veličine uzorka i reprezentativnosti odabranih jedinica.

Documents

Metodologija NIR-a - prvi dio: Uvod -3/10/200810/6/2011 Prof. dr. N. Bajgorić, Ekonomski fakultet u Sarajevu 4 Literatura – okvirni spisak • Kukić, S., Markić, B., Metodologija