1

Genc Trandafili

Metodologji dhe vepriMtariTË MENDUARIT KRITIK DHE STRUKTURA “E.R.R”

E PLANIFIKIMIT TË MËSIMIT

LIbËR MËSUESI shkolla 9-vjeçare dhe e mesme

2

www.ideartlibri.com

botimet ideartbotime@ideartlibri.comPO BOX 1532, Tiranë (AL)

Tel./Fax: ++ 355 42 233 205

Miratuar nga: Departamenti Histrori - GjeografiFakulteti i Shkençave Humane, U. E. “Aleksandër Xhuvani”Departamenti i GjeografisëFakulteti Histori - Filologji, Universiteti i Tiranës.

Autor: Genc Trandafili “Mësues i Merituar”

Botues: IdeartRedaktor Shkençor: Prof. Asoc. Roland GjiniReçenzent: Prof. Dr. Sokol Axhemi, Master Kristo Poçi, Dr. Qamil LirzaRealizimi grafik: Lindita Dervishi

Ky tekst, botim i Shtëpisë botuese Ideart, është një bashkëpunim i frytshëm i Departamentit Histrori - Gjeografi, Fakulteti i Shkencave Humane në Universitetin e Elbasanit, me Departamentin e Gjeografisë, Fakulteti Histori - Filologji në Universitetin e Tiranës.

ISBN 978-99943-93-5(shënimi CIP i katalogut gjendet në Bibliotekën Kombëtare Tiranë)

Botimi i parë: IDEART, 2008

3

PËRMbAJTJA

Parathënie ............................................................................................................ 5

Kreu I - Metodologji .......................................................................................... 91.1 Mendimi kritik dhe mësimdhënia .................................................................. 91.2 Ecuria metodike e planifikimit të mësimit sipas strukturës “ERR” ............ 11

Kreu II - Metodologji dhe veprimtari .......................................................... 172.1 Brainstorming ................................................................................................ 172.2 Insert .............................................................................................................. 192.3 Harta e të pyeturit .......................................................................................... 202.4 Kllasteri .......................................................................................................... 222.5 Tabela e koncepteve ....................................................................................... 232.6 Ditarët e të nxënit .......................................................................................... 242.7 D.R.T.A .......................................................................................................... 252.8 Leksioni i avancuar ........................................................................................ 272.9 Kubimi ........................................................................................................... 282.10 Diagrami i Venit ........................................................................................... 302.11 Pesëvargëshi ................................................................................................. 31 2.12 Parashikim me terma paraprake .................................................................. 322.13 Ruaje fjalën e fundit për mua ...................................................................... 332.14 Tryeza rrethore ............................................................................................. 34 2.15 Rrjeti i diskutimit ........................................................................................ 362.16 Metoda e kombinimit .................................................................................. 382.17 Projekti kërkimor ........................................................................................ 392.18 Intervista me tri faza .................................................................................... 42

Kreu III - Veprimtari. Modele për mësimdhënie të suskesshme.Struktura trifazëshe e mësimit (err) ........................................................... 433.1 Kërkesa metodike rreth mësimeve model .................................................... 433.2 Model mësimi 1 ............................................................................................. 443.3 Model mësimi 2 ............................................................................................. 473.4 Model mësimi 3 ............................................................................................. 503.5 Model mësimi 4 ............................................................................................. 523.6 Model mësimi 5 ............................................................................................. 543.7 Model mësimi 6 ............................................................................................. 56

4

3.8 Model mësimi 7 ............................................................................................. 573.9 Model mësimi 8 ............................................................................................. 683.10 Model mësimi 9 ........................................................................................... 703.11 Model mësimi 10 ......................................................................................... 733.12 Model mësimi 11 ......................................................................................... 75 3.13 Model mësimi 12 ......................................................................................... 763.14 Model mësimi 13 ......................................................................................... 913.15 Ecuria metodike e planifikimit të mësimit të punëve praktike sipas strukturës (ERR) ................................................................................................. 933.16 Model mësimi 14 ......................................................................................... 943.17 Model mësimi 15 ....................................................................................... 1003.18 Reflektimi ndaj mësimdhënies ................................................................. 108

bibliografia ...................................................................................................... 110

5

I dashur mësuesi gjeografisë!

Në këto vite të ndryshimeve themelore jemi ndeshur me nevojën dhe dëshirën për të ndryshuar diçka në profesionin tonë, por e kemi pasur të vështirë t’u përgjigjemi pyetjeve të shumta, si: ç’do të thotë të ndryshosh?, pse duhet të ndryshosh?, ç’duhet të ndryshosh?, ndonëse në këto pak vite të vendosjes së demokracisë, si rrjedhim dhe i hapjes me botën, kemi grumbulluar një përvojë sipas së cilës mund të përcaktojmë këndvështrimin tonë rreth pyetjeve të mësipërme.

Ç’do të thotë të ndryshosh?Të ndryshosh do të thotë:

• të vlerësosh me objektivitet të kaluarën e shkollës, arritjet dhe dobësitë;• të përcaktosh qartë vizionin e shkollës së ardhme, e cila duhet t’u përgjigjet

kërkesave të shoqërisë;• të bësh shkollën shqiptare të komunikojë më atë evropiane e më gjerë.

Pse duhet të ndryshosh?Shoqëria është përfshirë në një proces të shpejtë ndryshimi. Edhe ne, si pjesëtarë

të saj, duhet të ndryshojmë, sepse:

• ka ndryshuar kahu i zhvillimit të shoqërisë, rrjedhave e kërkesave të reja nuk mund t’u përgjigjemi me konceptet e praktikat e kaluara;

• ka ndryshuar pikësynimi i shkollës.

Dje, shkolla synonte formimin e “njeriut të ri”.Sot, synon përgatitjen e qytetarit evropian me individualitet kombëtar. Kjo

përgatitje bazohet në parimin themelor demokratik: mundësi të njëjta për të gjithë individët.

Ç’duhet të ndryshosh?Ndërmjet problemeve të shumta që karakterizojnë një shoqëri në ndryshim,

është e rëndësishme të ndryshojnë:

1. Marrëdhëniet mësues – nxënësKalimi nga një shoqëri totalitare në demokraci, bën të mundur që pluralizmi

politik, besimet fetare, grupet etnike e kulturore të jenë pjesë normale e jetës shoqërore. Duke e parë problemin në këtë aspekt, edhe mësuesi ndryshon marrëdhëniet e tij me nxënësit.

6

Mësuesi ndërton marrëdhënie bashkëpunimi me ta. Ai i nxit nxënësit të kuptojnë:

• si të vlerësojnë e të pranojnë mendimet e të tjerëve,• si të arsyetojnë për marrjen e vendimeve,• sit ë ndikojnë vlerësimet e të tjerëve te secili,• si të shkëmbejnë mendime• si të jenë pjesëtarë aktive të shoqërisë.

2. Raportet individ - grupNë një shoqëri demokratike shkolla zhvillon të kuptuarit e konceptit demokraci,

duke i nxit nxënësit të vendosin:

• ç’punë të bëjnë,• më kë të punojnë,• ku të punojnë, • si t’i kërkojnë ndihmë mësuesit,• kur dhe si të vlerësojnë punën e tyre.

Nisur nga këto parime, me punën e tij në klasë, ndryshe nga e kaluara, u jep mundësi nxënësve të kenë:

• respekt për vetveten,• respekt për çdo individ,• ndjenjën e përkatësisë në komunitetin e klasës,• individualitet në gjykim,• aftësi për të bashkëvepruar,• pavarësi në të mësuar,• kënaqësinë e të mësuarit dhe të punuarit në grup,• njohuri për të drejtat, përgjegjësitë dhe rregullat në grup,• besim dhe ndjenjën e vlerësimit për vete dhe për të tjerët.

Kjo është arësyeja që filozofia e arsimimit ofron, si shumë të domosdoshme, punën me grupe.

3. Mënyra e formimit të nxënësveShkolla ka për detyrë të realizojë tri elemente themelore:

Dije – Shprehi – Qëndrime

Dijet dhe shprehitë janë realizuar duke e vënë mësuesin në qendër të këtij procesi, në të cilin:

• ishte burim informacioni dhe e jepte të gatshëm atë;• synonte t’u mësonte nxënësve konceptet, duke e konsideruar të mësuarit

rezultat.

7

Të mësuarit e sotëm ka në qendër nxënësin dhe në këtë proces mësuesi:

• udhëheq të mësuarit, u ofron nxënësve rrugët për kërkimin e pavarur të informacionit;

• në vend të zgjidhjeve të gatshme, u krijon mundësi nxënësve për të gjetur shumëllojshmëri zgjidhjesh për të njëjtin problem;

• në vend të përcaktimeve të gatshme, e shpie nxënësin në gjykime e arsyetime të pavarura, duke imituar në këtë mënyrë të menduarit e shkencëtarit dhe të hulumtuesit të ardhshëm.

Shkolla e djeshme përcaktonte qëndrimet sipas kodit komunist. Shkolla dhe mësuesi i sotëm kultivojnë vlera që pasqyrojnë tipare të një shoqërie demokratike.

Mësues i gjeografisë, duhet të përpiqet të ndryshojë, sepse:Bota para së cilës do të ndodhen nxënësit që do të mbarojë shkollën pas vitit 2000,

do të jetë më e populluar, mjedisi fizik do të kërcënohet më shumë dhe ekonomia botërore do të jetë më konkurruese dhe më e ndërlikuar.

Kuptimi i botës, i mjedisit dhe i ekonomisë kërkojnë njohjen me kompetencë të gjeografisë.

Çdo individ ka nevojë të njohë dhe të kuptojë përkrahjen hapësinore të njerëzve, të vendeve dhe të mjediseve, për shumë arësye që fillojnë nga më e rëndësishmja, deri në atë më pak të rëndësishme.

Ç’duhët të ndryshosh?Formimin gjeografik që duhet të ketë një nxënës në mbarim të shkollës 9-vjeçare

e të mesme. Ai e ndihmon nxënësin të marrë vendime të arësyeshme për mbrojtjen e mjedisit, për probleme të vendndodhjes, për biznes, për paraqitjen e argumenteve efikase e bindëse për probleme të jetës shoqërore.

• Parimet mbi të cilat ndërtohet procesi i të mësuarit të gjeografisë.• Mjetet dhe teknikat e nevojshme për të menduarit gjeografik të

nxënësve.

8

9

METoDoLoGJI

1.1 MENDIMI KRITIK DHE MËSIMDHËNIA

Ç’ËSHTË MENDIMI KRITIK?

Mendimi kritik është një proces i i integrimit të ideve dhe burimeve në mënyrë krijuese, i rikonceptimit dhe ristrukturimit. Ai është një proces njohës, veprues dhe ndërveprues, i cili ndodh njëkohësisht në mjaft nivele të të menduarit.

Ndryshimi i shpejtë dhe i vrullshëm i i shoqërisë, shpërthimi i informacionit që po ndodh sot, paraqet një sfidë për edukatorët që përgatitin brezat e rinj.

Hartuesit e kurrikulave dhe të politikave arsimore e deri tek mësuesit në klasë po përballen me pyetjen: Si të përgatitin sa më mirë fëmijët për një jetë të suksesshme në të ardhmen të cilën nuk mund ta shohim?

Kapaciteti për të menduar në mënyrën kritike është diçka që duhet të kultivohet me kujdes dhe të nxitet brenda një mjedisi që mbështet të nxënit.

Detyra qendrore për nxënësit sot është të mësojnë si të nxënë në mënyrë frytdhënëse dhe të mendojnë në mënyrë kritike.

ZHVILLIMI I STRATEGJIVE TË TË MENDUARIT

Aftësimi i fëmijëve për të menduar, për të parë lidhjet dhe për të bërë zbulime për veten e tyre sot është një detyrë parësore për mësuesit.

Njohuritë po zgjerohen me ritme të shpejta dhe kështu asnjë nuk mund të mësojë gjithçka që i duhet të dijë. Ne nuk mund t’i mësojmë fëmijët vetëm të kërkojnë informacionin. Ne gjithashtu duhet t’i ndihmojmë ata si dhe ku ta gjejnë atë dhe si të operojnë me të. Tani mësimdhënia përqendrohet në të nxënit dhe përdorimin strategjive të të menduarit më se shumë se në zotërimin e fakteve të shkëputura. Ne i harrojmë shpejt faktet e mësuar përmendësh, ndërsa strategjitë e të menduarit dhe procedurat e të nxënit bëhen pjesë e jona.

Fatkeqësisht, disa mësues presin nga nxënësit e tyre që të mësojnë materialin në tekst dhe informacionin që lidhet me të, por u japin pak mundësi nxënësve të reflektojnë dhe të përgjigjen. Gjithashtu, nxënësit përshtaten në gjetjen e një përgjigjeje të vetme të drejtë, ndoshta nuk mund të jenë të gatshëm të kërkojnë pyetje që kanë më shumë se një përgjigje apo të gjejnë zgjidhje të shumat për probleme të caktuara. Të menduarit është një detyrë e vështirë dhe që të zhvillohet në nivelet e larta të tij,

10

ai kërkon procedura frytdhënëse metodike që bëjnë të mundur pjesëmarrjen aktive të nxënësve.

Nuk ka asnjë dyshim se për zhvillimin e shprehive të të menduarit ia vlen të harxhohet koha dhe përpjekjet për arsye të përfitimeve afatgjata. Duke mësuar mënyra të ndryshme të të menduarit, nxënësit do të jenë në gjendje:

• Të bëjnë gjykime të vlefshme• Të analizojnë situata• Të transferojnë të nxënit nga një fushë në një tjetër• Të zgjidhin probleme• Të marrin vendime të arsyeshme• Të krijojnë ide• Të qartësojnë ide• Të arsyetojnë në mënyrë inteligjente• Të kuptojnë marrëdhëniet e çfarëdo karakteri• Të formulojnë dhe përmbushin qëllime të caktuara

Të gjitha këto procese nuk janë të vlefshme vetëm në shkollë, por edhe në jetën përtej klasës.

Strategjitë e të menduarit nuk mund të ekzistojnë të izoluara; ato nuk mund të veprojnë jashtë njohurive dhe përvojës. Të menduarit dhe njohuritë shkojnë krah për krah. Ne duhet të kemi njohuritë që të mendojmë rreth diçkaje! Sa më shumë dimë rreth tyre, aq më mirë jemi në gjendje të debatojmë, analizojmë apo vlerësojmë. Kështu, mësuesi e ndërton punën e tij në klasë për zhvillimin e strategjive të të menduarit brenda kontekstit të njohurive të dhëna dhe, mbi këtë bazë, zhvillon të menduarit e nxënësve. Që të dyja janë themelore në të nxënë.

STRUKTURA TRIFAZËSHE E MËSIMIT (ERR)

Të gjitha modelet e mësimit që jepen të zhvilluara në këtë libër bazohen në strategji, teknika dhe metoda që përvoja i ka provuar si të suksesshme në nxitjen dhe zhvillimin e mendimit kritik të nxënësve. Ato janë të ndërtuara mbi bazën e një strukture trifazëshe të mësimit: Evokim, Realizim i kuptimit, Reflektim (ERR).

MENDIMI KRITIK DHE STRUKTURA “E.R.R”

Në ç’mënyrë është e lidhur kjo strukturë për mësimdhënien dhe të nxënët me mendimin kritik? Sikurse e kemi treguar edhe më lart, mendimi kritik kërkon aftësinë për të gjykuar dhe reflektuar mbi atë se çfarë di dhe mendon dikush. Përpara se të ndodhë kjo, nxënësit duhet të sjellin më parë njohuritë dhe arsyetimin e tyre në nivel të vetëdijshëm, pra të kuptojnë ato që thonë e shkruajnë. Shpesh nxënësit dështojnë në aktivizimin e njohurive të tyre të mëparshme, duke e bërë më të vështirë për të reflektuar informacionin, duke e shprehur në terma të pakuptimshëm. Duke dështuar në aktivizimin e njohurive të mëparshme, nxënësit mund të bëhen të paqartë, të lënë ndoshta ruajtjen e mendimeve të paqarta dhe kontradiktore, të cilat mund të

11

pengojnë të nxënët e ardhshëm. Për të menduar në mënyrë kritike është thelbësore që nxënësit të njohin çfarë dinë.

Reflektimi dhe analiza kritike kërkon qëndrim të vëmendshëm dhe krijues rreth mënyrës se si mund të zbatohen njohuritë në arsyetimin e mëparshëm rreth asaj se si ky arsyetim mund të ndryshohet për të përshtatur informacionin e ri. Ky është një proces aktiv. Ai kërkon kohë, vëmendje dhe kujdes për t’u përmbushur. Ai nuk ndodh spontanisht. Nxënësit duhet të lejohen të krijojnë njohuritë e mëparshme përmes një procesi që çon në njohuritë e pazbuluara dhe skema konstruktive.

Ata që mendojnë në mënyrë kritike pyesin veten:• “Çfarë mendoj unë rreth kësaj?”• “Si përshtatet ky informacion me ato që unë di?”• “Çfarë mund të bëj në mënyrë të ndryshme tani që kam këtë informacion

të ri?”• “Si ndikohen konceptet e mia nga këto ide të reja?”

1.2 ECURIA METoDIKE E PLANIFIKIMIT TË MËSIMIT SIPAS STRUKTURËS “E.R.R”

MoDELLënda:Klasa:Tema:

objektivatNë fillim çdo mësim ka objektivat dhe formulimi i tyre tashmë nga mësuesit

nuk përbën ndonjë vështirësi, pasi për to është krijuar një përvojë e mirë gjatë viteve të fundit. Qëllimi i evidentimit të dukshëm të shprehive të të menduarit përmes objektivave është t’i rikujtojë në çdo moment mësuesit, se duhet të kultivojë shprehitë e të menduarit kritik tek nxënësit.

Fjalë kyçeKëtu renditen fjalët që janë më kryesore në mësim, përmes të cilave ndërtohen

konceptet bazë e më pas njohuritë.

MjetetNë zhvillimin e mësimit mësuesi përdor disa mjete. Ato mund të jenë që nga më

të thjeshtat, deri tek më ët ndërlikuarat. Përdorimi dhe përzgjedhja e tyre bëhet në varësi të temës dhe kushteve që ka mësuesi për t’i siguruar, por e rëndësishme është që mësuesi t’i përdorë ato,

12

Struktura e mësimit ERR

EvokimiEvokimi është faza e diskutimit para dhënies së përmbajtjes.

a. Mësuesi tregon se cila është tema e mësimit (e identifikon atë).b. Pyet nxënësit çfarë dinë rreth saj? (mendimet radhiten në tabelë).c. Kërkon të dijë prej nxënësve çfarë presin, dëshirojnë ose kanë nevojë të

mësojnë rreth saj? (idetë radhiten në tabelë).

Realizimi kuptimitKjo është pjesa më e rëndësishme e mësimit. Në këtë fazë marrin kuptim

njohuritë e reja, ndodh të nxënit e kuptimshëm dhe të vetëdijshëm, pas kryerjes më parë të fazës së evokimit. Nxënësit kërkojnë informacion relativ në lidhje me parashikimet e bëra.

Reflektimi Kjo është faza përmbyllëse e strukturës ERR. Në këtë fazë, pas rishikimit të tërë

informacionit, konsolidohen njohuritë dhe ndodh të nxënit afatgjatë, pra, ai i shërben nxënësit edhe pas kryerjes së shkollës dhe e përdor në përputhje me nevojat e tij.

• Mësuesi pyet nxënësit se çfarë mësuan. (Ata zgjerojnë pyetjet sa më shumë të munden).

• I nxit të bëjnë pyetje me kundërpërgjigje për të nxjerrë informacionin e papërmendur në fazën e evokimit.

Në përgjigje të pyetjeve të tyre, ai pyet: “Pse mendoni kështu?”Çfarë tjetër mendoni se mund të mësoni? - Apo - Çfarë nuk keni mësuar ose dëshironi të

mësoni?Çfarë tjetër është e rëndësishme? - Apo - Pse mendoni kështu?

- Zbatimi i strukturës ndryshon në varësi të moshës dhe të nivelit të nxënësve.

................... ZGJERIMI I NJoHURIVE

EVoKIMI

Kjo është faza e parë e fillimit të strukturës për zhvillimin e të menduarit dhe të të nxënit. Në klasë, duke përdorur strukturën ERR, gjatë fazës së evokimit nxënësve iu kërkohet shpesh të bëjnë një listë. Mësuesi mund të nxjerrë disa mendime nga nxënësit duke i pyetur ata rreth ideve, të cilat nuk janë diskutuar, por që kanë lidhje në procesin e të lexuarit. Gjatë kësaj faze është e rëndësishme që mësuesi t’i përmbahet procedurës, nga biseda deri në zgjerimin e mundshëm,

13

e cila zgjat aq sa e sheh ai të arsyeshme dhe më pas i lë nxënësit të flasin. Roli i mësuesit është të drejtojë, të kuptojë mendimin e të dëgjojë me kujdes idetë e nxënësve.

Në këtë hap të parë kryen veprimtari të ndryshme njohëse. Së pari, nxënësi është i përfshirë aktivisht bë rikujtimin e atyre se çfarë di rreth

temës së mësimit. Kjo e përqendron atë të shqyrtojë njohuritë e tij dhe të fillojë të mendojë rreth temës, që së shpejti do ta shqyrtojë me imtësi. Ky angazhim fillestar ka rëndësi të dorës së parë, pasi midis veprimtarisë fillestare nxënësi vendos një nivel bazë të njohurive vetjake, të cilave mund t’u shtohen njohuri të tjera. Kjo është kryesore, pasi të gjitha njohuritë e qëndrueshme kuptohen brenda përmbajtjes, se tashmë ato dihen dhe u kuptuan. Informacioni, i cili parashtrohet pa përmbajtje është i tillë, që nxënësit që nuk janë në gjendje të lidhin njohuritë që dinë, prandaj ky informacion shpejt mund të harrohen.

Procesi i të nxënit është proces i lidhjes së njohurive të reja ne ato që dihen. Nxënësit ndërtojnë të kuptuarit e ri mbi bazën e njohurive të mëparshme, zgjerim i bazave mund të vendoset mbi një kuptim afatgjatë të informacionit të ri. Ai shërben për të ndriçuar keqkuptimet, ngatërrimet dhe gabimet, që ndryshe nuk mudn të dalin në pah, pa një shqyrtim aktiv të njohurie dhe koncepteve që ata zotërojnë.

Qëllimi i dytë i fazës është të aktivizojë nxënënsin. Nxënia është më shumë një veprimtari aktive se sa pasive. Shpesh nxënësit qëndrojnë në mënyrë pasive në klasë duke dëgjuar mësuesit, duke u përpjekur të mbajnë mend ato që shpjegohen.

Për të ndodhur arsyetim i i kuptimshëm, i qëndrueshëm dhe ktritik, është me rëndësi që nxënësit të përfshihen në mënyrë aktive në procesin e të nxënit. Përmes përfshirjes aktive nxënësi bëhen më të ndërgjgjeshëm për të menduarit, duke përdorur gjuhën e tyre. Më pas ata shprehin njohuritë dhe arsyetimin e tyre në të menduarit akti, në të shkruarit, apo të folurit. Në këtë mënyrë, njohuria vetjake është në një nivel ndërgjegjësimi dhe është gjetur “skema” e nxënësit ose ndërtimi i vendosur më parë për të menduarit rreth temës apo idesë së përfituar gjatë procesit të të lexuarit ose të të shkruarit. Përmes arritjes së këtij konstrukti, apo skeme, nxënësi është më i aftë të lidhë informacionin e ri me atë që dihet, sepse arsyetimi është bërë i qartë.

Qëllimi i tretë i fazës së evokimit është arsyetimi i vijueshëm, procesi për të lidhur informacionin e ri me skemat e mëparshme. Ky qëllim është kryesor. Përmes kësaj faze vendoset interesi dhe qëllimi në shqyrtimin e temës. Interesi dhe qëllimi janë thelbësorë për të mbajtur përfshirjen aktive të nxënësit. Të nxënit e qëllimshëm është më frytdhënës se të nxënit e paqëllimshëm. Duke diskutuar në grupe, rritet interesi i nxënësve dhe zbulohet karakteri i vërtetë i njohurive të tyre. Kjo është e rëndësishme për të zbuluar një përcaktim të tyre në klasë, sepse ndryshimet mund të çojnë në pyetje vetjake dhe pyetjet vetjake mund të jenë një motivues i fuqishëm për të zhvilluar arsyetimin përmes të lexuarit.

14

REALIZIMI I KUPTIMIT

Faza e dytë e strukturës për të menduarit dhe të nxënit quhet realizmi i kuptimit. Kjo është faza në të cilën lexuesi bie në kontakt me informacionin apo idetë e reja. Ky kontakt mund të marrë formën e tekstit të leximit. Kjo është, gjithashtu, faza e të nxënit gjatë së cilës mësuesit kanë ndikim jo të pakët te nxënësit.

Është po kjo fazë e dytë gjatë së cilës nxënësi duhet të ruajë përfshirjen aktive të pavarur. Faza e realizimit të kuptimit është kryesore në procesin e të nxënit, por mundësitë e të nxënit mund të vazhdojnë pa ndonjë ndikim, nëse nxënësi është i papërfshirë në të.

Detyra thelbësore e fazës së realizimit të kuptimit, është, së pari, ta mbajë nxënësin të përfshirë, të ruajë interesin dhe ritmin e vendosur gjatë fazës së evokimit. Detyra e dytë thelbësore është të mbështetë përpjekjet e tij për të kontrolluar të kuptuarit. Nxënësit e suksesshëm, lexuesit frytdhënës i kontrollojnë të kuptuarit e tyre si një informacion të ri të sapondeshur. Gjatë leximit, lexuesit e mirë do të rilexojnë nëse të kuptuarit është i zbehtë. Dëgjuesit, kur dëgjojnë paraqitjen e një pjese, do të bëjnë pyetje ose do të bëjnë shënime për sqarime të atyre që nuk i kuptojnë apo i kuptojnë gabim. Nxënësit pasivë vetëm kalojnë sipër këtyre gabimeve në arsyetim, të pavetëdijshëm për konfuzionin, keqkuptimet apo mungesat e ndryshme të informacionit.

Gjithashtu, kur nxënësit janë duke kontrolluar të kuptuarin e tyre, janë të përfshirë në zbatimin e informacionit të vendosur sipas planifikimit vetjak: lidhin në mënyrë të qëllimshme informacionin e ri me atë që dinë.

REFLEKTIMI

Faza e tretë në strukturë është ajo e reflektimit. Kjo fazë shpesh harrohet në mësimdhënie, është me të vërtetë kryesore. Gjatë fazës së reflektimit lexuesit konsolidojnë të nxënit e ri dhe në mënyrë aktive ristrukturojnë skemën e tyre për të përshtatur konceptet e reja. Është po kjo fazë në të cilën nxënësit me të vërtetë marrin njohuri të reja vetë. Këtu ndodh të nxënësit e qendrueshëm. Të nxënit është një veprim i ndryshimit i cil indodh në mënyra të ndryshme. Në qoftë se ky ndryshim është parë si arsyetim i ri, si rregull i ri i sjelljes ose si bindje e re, të nxënit karakterizohet nga një ndryshim me të vërtetë i qendrueshëm. Ky ndryshim ndodh vetëm kur nxnësit përfshihen aktivisht në ristrukturimin e planit të tyre për të përshtatur të nxënit e ri.

Në këtë fazë përcaktohen si objektiva, detyra të rëndësishme thelbësore. Në radhë të parë, nxënësit priren të fillojnë të shprehin me fjalët e tyre idetë dhe informacionin që ndeshin. Kjo është e rëndësishme për ndërtimin e planeve të reja. Të nxënit afatgjatë dhe arsyetimi në thellësi është vetjak. Nxënësit kujtojnë më së miri atë që ata kuptojnë në kontekstin e vet, me fjalët e veta. Arsyetimi është i qendrueshëm kur informacioni është i vendosur brenda një strukture me përmbajtje të kuptimshme. Duke formuluar në mënyrë aktive arsyetimin me një fjalor vetjak dhe të familjarizuar me të, krijohet kështu një kontekst vetjak dhe i kuptimshëm.

15

Qëllimi i dytë i kësaj faze është gjenerimi i shkëmbimit të fuqishëm të ideve midis nxënësve në lidhje me zgjerimin e fjalorit shprehës, ashtu sikurse ekspozimi i tyre në plane të ndryshme për nxënësit, për ta marrë në konsideratë kur e ndërtojnë vetë. Përmes lejimit të diskutimit gjatë fazës së reflektimit, nxënësit janë të ekspozuar ndaj një shumëllojshmërie ndërtimesh, që duhet marrë parasysh. Kjo është një kohë ndryshimesh dhe rikonceptimi i procesit të të nxënit. Ekspozimi në mënyra të shumta i integrimit të informacionit në këtë kohë çon tek ndërtime më shumë fleksibël, të cilët mund të jenë të zbatueshme në praktikë dhe të qëllimshme në të ardhmen.

Kemi reflektim: • Kur përballen njohuritë e mëparshme me ato të marra rishtaz dhe mbahet

një qendrim i ri. Ky është apo zhvillon një proces aktiv të të nxënit të kuptimshëm.

• Kur kthehesh prapa në kohë dhe sjell në mendje ato njohuri të mëparshme, i rishikon ato, bën pyetje rreth tyre ose rishikon në një mënyrë të ndryshme pyetjet e bëra dhe përgjigjet e tyre.

• Kur zbulohen kundërshti ndaj idesë së paraqitur. • Kur ekspozohen opsione apo opinione të ndryshme kundrejt atyre të

mëparshme.• Kur nxënësit pyesin ose bëjnë pyetje vetes për mendimet apo bindjet që kanë • Kur e përpunojnë informacionin nëpërmjet përdorimit të arsyetimit logjik • Kur shprehen në mënyrë transparente.• Kur nxënësit sjellin arsyetimin e tyre në nivel të vetëdijshem, të

kuptimshëm. • Kur bëhen pyetje binare që kërkojnë krahasim, ballafaqim dhe një

përfundim të pavarur. • Kur zhvillohet debat për një çështje dhe nxënësit kalojnë nga njëra anë

apo tjetra sipas krijimit apo ndryshimit të bindjeve. • Kur mbajmë një qendrim vetjak ndaj një çështjeje apo ngjarje apo dukuri.

PËRPARËSI TË PËRDoRIMIT TË STRUKTURËS “E.R.R”

Struktura “E.R.R” është një kuptim i shkëlqyer i udhëheqjes së nxënësve në të gjitha kategoritë e niveleve përmes tekstit shkollor, i cili në shumicën e rasteve është përshkrues dhe ekspozues. Në fakt, sa më kompleks të jetë teksti, aq më i dobishëm është procesi. Pyetjet, të cilat janë të hapura, por drejtojnë të lexuarit e nxënësit, mund t’i japin kuptim materialit të ndërlikuar, duke siguruar një strukturë brenda së cilës ata mund të ndërtojnë të kuptuarit. Duke qenë e hapur, struktura nuk pengon analizën kritike dhe fton parashikimin dhe mendimin e hapur. Duke drejtuar të lexuarit dhe të nxënit, përmes përdorimit të strukturës ERR përmbushen detyra të ndryshme të rëndësishme të mësimdhënies. Në këtë mënyrë struktura ERR:

• U lejon nxënësve të vendosin qartë qëllimet.• Ruan angazhimin aktiv. • Provokon diskutimin e hapur.

16

• Nxit nxënësit të krijojnë dhe të bëjnë pyetjet e tyre. • Ndihmon shprehjen e mendimeve të nxënësve.• Ruan motivimin e nxënësve për të lexuar. • Siguron një atmosferë ku respektohen mendimet.• U lejon nxënësve të zhvillojnë simpatinë për dukuritë gjeografike. • Krijon një shtresë për reflektim në atë që nxënësit vlerësojnë. • Shërben si stimulim për ndryshim. • Ngjall shpresë për angazhimin kritik të nxënësve.• Ndihmon mendimin kritik në nivele të ndërlikuara.

17

KREU IIMEToDoLoGJI DHE VEPRIMTARI

2.1. bRAINSToRMING

Kjo fjalë në anglisht - shqip do të thotë “stuhi mendimesh”.

Brainstorming-u është një veprimtari që shërben si fillimi i një diskutimi në mësim për një problem të caktuar, i cili më pas vazhdon me metoda e teknika të tjera. Qëllimi i përdorimit të Brainstorming-ut është të vërë në dukje sa më shumë ide, zgjidhje ose komente për një problem të dhënë.

Ka shumë rëndësi:• Koha e shkurtër e zhvillimit të tij, 5-10 minuta.• Sasia e zgjidhjeve.

Këto dy elemete i japin kuptim edhe emërtimit Brainstorming. Detyra e mësuesit është të nxisë mendimin e lirë dhe krijues të nxënësve.

Brainstorming-u përdoret për të shprehur ide të reja me të gjithë klasën ose me një grup nxënësish dhe karakterizohet nga një lojë me përmasa të gjera dhe nga një intensitet i të shprehurit të larmishëm për gjëra të njohura. Mësuesi zgjedh një temë, ua drejton nxënësve që ata të gjejnë maksimumin e ideve të reja dhe këto i shënon në dërrasën e zezë. Nuk lejohen në këtë çast diskutime dhe komente. Nëse idetë shterojnë, atëherë mësuesi i lë nxënësit në heshtje rreth dy minuta, derisa ata të krijojnë ide të reja, dhe fillon sërish brainstorming. Në këtë mënyrë identifikohen të gjitha zgjidhjet e mundshme.

Gjatë zhvillimit të brainstorming-ut, çdo nxënës mund të marrë idenë e shokut, ta modifikojë e ta shprehë.

Brainstorming kërkon të mbahet parasysh:• Asnjë prej zgjidhjeve e ideve të mos kritikohet.• Të nxiten nxënësit të shprehin ide.• Diskutimi të zhvillohet për gjëra të njohura.• Të aktivizohen edhe nxënës të drojtur.• Të shërbejë si nxehje e trurit.

18

Përdorimi i braistroming është i dobishëm.• Zhvillon aftësitë pjesëmarrëse të të gjithë nxënësve.• Rrit pavarësinë e gjykimit të nxënësve.• Inkurajon nxënësit të shprehin atë që dinë.• Jepen zgjidhje të parashikuara.• Sugjeron arsye për të vazhduar diskutime në forma të tjera.• Zbulon preferencat e nxënësve.• Kërkon burime të pakta dhe të thjeshta.

Brainstorming-u nuk mund të zhvillohet:• Kur nxënësit nuk kanë njohuri për çështjen që shtrohet.• Kur çështja (pyetja) kyç që ju përdorni për brainstorming nuk është

formuluar mirë (ka mangësi).• Kur çështja (pyetja) kyç që ju përdorni, ka pak alternativa (ide) për

zgjidhjen e problemit.

MËNYRA E ZbATIMIT

Mësuesi zgjedh mjetin, formulon pyetje me shumë zgjidhje të mundshme dhe ua drejton nxënësve për të vjelë maksimumin e ideve e këto i shënon në një organizues grafik të vizatuar në dërrasë të zezë. Në gjeografi ka shumë mënyra për të formuluar pyetje të ndryshme për një brainstorming:

1. Përdorimi i një pyetjeje që kërkon nga nxënësit të bëjnë një listë të ideve dhe fakteve që dinë për një dukuri gjeografike natyrore apo shoqërore-ekonomike, si p.sh. për një objekt të veçantë e konkret gjeografik, për një komponent natyror, për një aspekt të caktuar të jetës sociale, ekonomike e kulturore, që studion gjeografia etj.

2. Vendosja para nxënësve e një harte apo e një mjeti tjetër grafik, përmbajtja e të cilëve është e lidhur me temën e mësimit. Nxënësve u kërkohet të shohin me kujdes hartën ose mjetin tjetër grafik dhe të paraqesin në listë idesh dhe faktesh, duke u bazuar në përmbajtjen e tyre.

3. Vënia në qendër të vëmendjes e një fjale kyç, që përgjithëson një çështje apo një temë dhe u kërkohet nxënësve të shprehin sa më shumë mendime të përmbledhura me një apo dy fjalë, të cilat zbulojnë thelbin ose karakteristikat e llojit të saj etj.

4. Pasi nxënësit kanë lexuar tekstin ose copëza të tij, që mësuesi ua ka dhënë t’i lexojnë paraprakisht, brainstorming-u në këtë rast përmbledh idetë kryesore dhe faktet për çka dinë dhe lexuan nxënësit, por sidomos ide që atyre u lindin për shkak të nxitjes që u bëri materiali që lexuan.

5. Dalja në terren e nxënësve është rasti më i mirë për pjesëmarrjen masive të nxënësve në brainstorming. Përpara një mjedisi konkret që karakterizohet nga një kompleksitet elementesh gjeografike, nxënësve u kërkohet që të listojnë të gjitha ndjenjat, idetë, mendimet, faktet, objektet dhe dukuritë gjeografike që ata vrojtojnë në horizont nga një kuotë dominuese.

19

Pas një brainstorming-u të tillë impresionues, ku nxënësit reflektojnë ndaj njohurive të marra në klasë, mësuesi krijon një tjetër brainstorming, por tani duke kërkuar prej nxënësve të përshkruajnë kryesisht ato ide apo konstatime të vrojtuara, që kanë të bëjnë vetëm me një objekt apo dukuri të caktuar, që lidhet me temën dhe qëllimin e ekskursionit mësimor.

Një tjetër situatë brainstorming-u mund të synojë të sqarojë dhe të kompaktësojë disa njohuri të mëparshme ose qëndrime individuale të nxënësve, lidhur me marrëdhëniet e njeriut me natyrën që e rrethon.

Brainstorming-u presupozon përdorimin e të gjitha formave dhe mjeteve didaktike, që zotëron lënda e gjeografisë.

Nxënësit përfshihen në brainstorming dhe reflektojnë në mënyrë aktive, kur mësuesi u drejtohet me pyetje, si p.sh.:

• Çfarë mendoni ju për ...• Çfarë shikoni tek ...• Çfarë mendoni se ka ndodhur në ...• Ç’ju bën të mendoni kështu për ...• Për çfarë flet pjesa që lexuat për ...• Ç’do të ndodhë sikur ...• Ç’ndryshime shikoni midis ...• Përse ju shërben ...• Ç’gjëra interesante ka ...

Shembull:Në temën “Turzimi” klasa e 9-të (shkolla 9-vjeçare) dhe e 3-të (shkolla e mesme),

në aktivitetin hyrës mësuesi zhvillon brainstorming me pyetjen:“Ç’pika turistike të Shqipërisë ju pëlqejnë më shumë?”Për të vjelur sa më shumë mendime, mësuesi, sipas mundësive që ka, u vë

nxënësve në dispozicion edhe mjete grafike, si harta të ndryshme turistike, fotografi, albume, guida turistike, fletëpalosje, diapozitiva, njësi filmike etj.

Përfundimi i këtij brainstorming-u mund të shërbejë më tej për organizimin e veprimtarive të tjera të pavarura të nxënësve, duke zgjedhur variantin më të mirë, me anë të një diskutimi që zgjidh problemin.

2.2 INSERT1

Insert është një metodë që i lejon nxënësit të kontrollojnë gjallërisht shkallën e tyre të të kuptuarit gjatë leximit. Nëpërmjet kësaj teknike sigurohet pjesëmarrja e qendrueshme e nxënësve në mësim.

1 Sistemi ndërveprues i shënimit për të menduarit dhe leximin e efektshëm

20

Gjatë leximit nxënësit udhëzohen që të vendosin shenjat e mëposhtme: “ √ ” Vendosni shenjën “ √ ” (kontrollo), nëse diçka që lexoni pohon atë që

dini ose mendoni se dini.“ + ” Vendosni një “ + ” (plus), nëse një pjesë e informacionitqë ndeshni

është i ri për ju. “ _ ” Vendosni një “ _ ” (minus), nëse një ose disa prej informacionit që

lexoni kundërshton ose është e ndryshme nga ajo që dini ose mendoni se dini.

“ ? ” Vendosni një “ ? ” (pikëpyetje), nëse ka informacion që është i paqartë për ju ose ka diçka që ju duhet të dini më shumë rreth këtij informacioni.

Informacioni i shenjëzuar, hidhet pastaj në tabelën INSERT sipas shenjave përkatëse.

“ √ ” “ + ” “-” “ ? ”

Kjo teknikë përdoret në fazën e realizmit të kuptimit. Zbatimi i saj zgjat rreth 20-25 minuta.

Një formë e ngjashme e teknikës INSERT është teknika “Di/ Dua të di/ Mësoj”, skema e të cilës është paraqitur më poshtë.

Di Dua të di Mësoj

Në kolonën e parë, “Di”, nxënsit do të shkruajnë atë informacion që nga leximi u duket si i njohur.

Në kolonën e dytë, “Dua të di”, do të shkruhen pyetje ose kërkesa të nxënësve, rreth çështjeve për të cilat ata kërkojnë të dinë më tepër.

Në kolonën e tretë, “Mësoj”, nxënësit do të shkruajnë një përmbledhje të informacionit të ri që përvetësuan nga teksti.

Ka më tepër efektivitet kur përdoret me nxënësit e klasës V, VI.

2.3 HARTA E TË PYETURIT

• Teknika më bashkëkohore e të pyeturit në mësimin e gjeografisë është harta e të pyeturit.

Ajo është një skicë që shfaq idetë e rëndësishme të mësimit, të vendosura në një renditje logjike në trajtën e një skeme racionale pyetjesh, që lexohen dhe kuptohen me lehtësi nga nxënësit.

21

Përdormi i kësaj teknike ka disa përparësi: • Hap rrugën për diskutim.• Ndihmon nxënësit për të zhvilluar aftësi më të mëdha të të menduarit.• Tërheq nxënësit në punët e pavaruara. • Rrit rolin e nxënësve në mësim. • Nxit të menduarit logjik. • Nxit dhe tërheq nxënësit pasivë.

• Harta e të pyeturit mund të përdoret me sukses në fazën e realizmit të kuptimit dhe të reflektimit.

• Një hartë e të pyeturit mund të përdoret për të menduar rreth çdo lloj çështjeje ose teme. Ajo mund të përdoret, gjithashtu, gjatë një mësimi për të gjallëruar diskutimin e nxënësve, për t’i mbajtuar ata të interesuar rreth problemit dhe për të përmbledhur informacionin e trajtuar.

SI TË KRIJoJMË NJË HARTË TË PYETURI

Për të përpiluar një hartë të pyeturi, mund të ndiqet kjo rregullsi:-Shkruhet tema e mësimit që do të shpjegohet në qendër të tabelës.Pas kësaj vizatohet harta e të pyeturit, në të cilën pas pyetjeve kyç, gjenden të

lidhura edhe pyetje të tjera që zgjerojnë hartën. Në këto nënpyetje mësuesi aktivizon nxënësit në një nivel më të ulët dhe më pas e gjithë klasa futet në punë.

Shembull 1:

Ç’përfaqëson “Rruga e Qumështit”?

A ka jetë përveç Tokës në univers?

Ç’janë yjet?

Në cilën yllësi gjendet Ylli Polar?

Si mendohet të jetë krijuar Toka dhe planetet e tjerë?

Universi

Ç’ është universi?

Si e shpjegoni origjinën e

njeriut në Tokë

Cila shkencë e studion universin?

Ç’përfaqëson galaktika jonë?

Kush e krijoi universin sipas shkrimeve

të shenjta?

Si është krijuar universi sipas teorisë

“Bing-Bang”?Ç’janë yllësitë?

22

2.4 KLLASTERI

Kllasteri, ose grupimi i mendimeve që, ndonjëherë, në literaturë emërtohet “harta e mendimeve”, është një teknikë që i nxit nxënësit të mendojnë për të krijuar lidhje midis fakteve. Shërben si një mjet i fuqishëm për fillimin e procesit të të më-suarit, sidomos për ata nxënës që u mungon një dëshirë e tillë.

Hapat për realizmin e klasterit janë të thjeshta dhe të lehta pë t’u mbajtur mend:• Shkruhet një fjalë në qendër të fletës, (dërrasës së zezë, apo sipërfaqes ku

mund të shkruhet).• Shkruhen fjalë apo fraza që vijnë në mend rreth kësaj fjale apo teme të

zgjedhur, pa gjykuar rreth tyre.• Kur idetë vijnë në mend të kësaj fjale apo teme të zgjedhur, pa gjykuar

rreth tyre. • Shkrimi i ideve ndërpritet vetëm kur mbaron koha e caktuar. Ndërkohë

nxënësit nuk duihet të shqetësohen për gabimet në shkrim apo në shqiptim.

Kjo teknikë mund të përdoret në fazën e evokimit dhe të reflektimit, në të gjitha lëndët dhe me çdo moshë nxënësish. Ai mund të përdoret për të stimuluar të menduarit, përpara se të studiohet pjesa ose për të bërë përmbledhjen e asaj që është studiuar; kllasteri paraqet një rrugë për të ndërtuar lidhje apo grafikë të rinj që paraqesin arsyetimin e ri.

Shembulli i mëposhtëm ilustron konceptin bazë të “KLLASTERIT”, që fillon me një ide (koncept ose ngjarje) qendrore, në rastin tonë me klimën dhe që shtohet me elemente të tjera.

Një progresion i ideve, koncepteve, ngjerjeve të rreshtuara bëhet bazë për zgjerimin e të kuptuarit në nivelet më të larta dhe krijohet një “HARTË E MENDIMEVE”.

Pyetjet ose thëniet shtesë mund të përdoren për të zhvillura interpretimet, për të udhëhequr diskutimet në klasë etj. “KLLASTERI” gjithashtu shërben për t’i mësuar nxënësve aftësitë bazë organizative.

Shembull:

ZoNAT

VULLKANET

LLoJET

PRoDUKTET PJESËT

23

2.5 TAbELA E KoNCEPTEVE

Është një teknikë racionale për të organizuar informacionin gjeografik. Përdoret veçanërisht kur jepen njëkohësisht më shumë se një koncept a dukuri. Ndihmon së tepërmi të kuptuarit, përmes strukturimit të materialit, pas leximit dhe në realizmin e skemave të qarta, që sigurojnë qendrueshmërinë e dijeve.

Kjo teknikë përdoret me sukses në fazën e realizimit të kuptimit dhe reflektimit. Tabela e koncepteve hartohet duke renditur konceptet e dukuritë, që duhet të

krahasohen dhe në kolona renditen tiparet apo karakteristikat mbi bazën e të cilave bëhet ky krahasim.

Shembulli 1:Plotëso në tabelën e mëposhtme të koncepteve veçoritë dalluese të pyllit

mesdhetar dhe krahasoje atë me veçoritë dalluese të pyllit ekuatorial:

Zona Klima Bimësia Bota shtazore

Pylli ekuatorial

Ekuatoriale, çdo ditë me nxehtësi dhe reshje. Lëkundjet vjetore të temperaturës të pakta (2-3°C). Reshjet 1500-2000 mm. Temperatura mesatare vjetore 25-27°C).

Bimësi e pasur, e gjelbër, e dendur dhe shumëkatëshe. Kauçuku 40-50. Palmat 20-30m; druri kafe; fieri në formë druri, lianat etj.

Zvarranikët, zogjtë, majmunët, insektet, krokodilët, gjarpërinjtë (anakonda, pitoni) e tjerë.

Pylli mesdhetar

Shembull 2: Përshkruaj në kutizat bosh të tabelës së mëposhtme të koncepteve veçoritë dallese të lëvizjes së ujërave oqeanike dhe krahasoi ato:

Llojet e lëvizjes së ujërave oqeanike

Rrymat oqeanike Baticat dhe zbaticat Valët

24

2.6 DITARET E TË NxËNIT

Ditaret e të nxënit janë ditare dy ose tri pjesësh, që përdoren për të nxitur nxënësit të lexojnë në mënyrë të qëllimshme, të lidhin ngushtë materialin e tekstit me kureshtjen dhe përvojat e veta.

Përdoren në fazën e realizimit të kuptimit dhe reflektimit. Për të bërë ditarin dy pjesësh, hiqet një vijë vertikale në mes të fletës së fletores.

Në anën e majtë shkruhen ato pjesë të tekstit, që i tërheqin më shumë vëmendjen nxënësit. Ndoshta ato që kujtojnë diçka, që i intrigojnë më shumë ose ndoshta ato mendime dhe opinione me të cilat ai nuk pajtohet. Në anën e djathtë të fletës shkruhen komente për pjesën.

Citati Komenti

• Ç’elemente kishte citati që i intrigoi më shumë?• Ç’i bëri të mendonin ai citim?• Çfarë pyetjesh lindën prej tij?

Gjatë leximit bëhen pushime për të shkruar të tjera citime dhe komente në fletore. Mund të caktohet dhe numri i citimeve që do të komentohen.

Ditari me tri pjesë është një formë tjetër ditari. Ai është i ndarë në tri pjesë. Kolona e fundit i lihet mësuesit për të vlerësuar, gjykuar dhe dhënë mendime mbi komente që kanë bërë nxënësit.

Citati Komenti i nxënësit Komenti i mësuesit

Duke e krahasuar me mësimin tradicional, ditaret e të nxënit kanë këto përparësi:

• Lexuesi ka një motiv për të lexuar, pra leximi nuk është pasiv.• Bëhet lidhja e të lexuarit me të shkruarin.• Lexuesi mban qendrim kritik ndaj tekstit.• Këto modele janë të përditshme, me të gjitha klasat e lëndët. • Mësuesi mund t’i përshtasë ditaret e të nxënit për klasa të ndryshme

nxënësish.

25

Shembull 1:

Citati Komenti i nxënësve Komenti i mësuesit “Ne mjedisin ua kemi marrë hua brezave të ardhshëm”

Shembull 2:

Citati Komenti i nxënësve “Ndotja e mjedisit do të sjellë degradimin e jetës në tokë”

2.7 VEPRIMTARIA E TË MENDUARIT DHE TË LExUARIT TË DREJTUAR-DRTA2

PËRCAKTIMIVeprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar, DRTA, është një veprimtari,

gjatë së cilës lexuesit nxiten të mendojnë e të parashikojnë rreth asaj që lexojnë. Fëmijët do të mendojnë gjatë kohës që lexojnë; do të parashikojnë dhe do t’i mbajnë shënim parashikimet e tyre.

MËNYRAT E ZbATIMITKy aktivitet mund të realizohet grafikisht në këtë mënyrë:

Ç’mendoni se do të ndodhë? Çfarë provash keni? Si ndodhi në

të vërtetë?

Për të plotësuar tabelën, mësuesi bën pyetje, të cilat e përqendrojnë vëmendjen e lexuesve në titujt ose ilustrimet e zgjedhura. Mësimi mund të fillojë më një diskutim për titullin e temës dhe duke u bazuar në pyetjet: “Për çfarë mendoni se mund të bëjë fjalë kjo temë?, “Pse mendoni kështu?”. Parashikimet shkruhen në ndarjen e parë të tabelës ose në dërrasën e zezë. Mësuesi duhet të pranojë të gjitha parashikimet e bëra nga ana e nxënësve. Pas këtyre diskutimeve fillestare, nxënësit do të lexojnë në heshtje tekstin, deri në momentet e përcaktuara që më parë nga mësuesi, për të

2 Është akronim i fjalëve Directed Reading and Thinking Activity, që për lehtësi do të përdorim DRTA

26

nxjerrë pikat apo provat që tregojnë nëse parashikimet e tyre janë të sakta apo jo. Në këtë pikë, diskutimi vazhdon me parashikime të tjera të dhëna nga nxënësit, bazuar në leximin e tyre deri këtë fazë. Këto veprime përsëriten derisa historia apo teksti të mbarojë.

REFLEKTIMIMësuesi duhet të jetë i ndërgjegjshëm që ndalesat e tepërta të pjesës mund të

cenojnë të kuptuarin e përmbajtjes.

Disa prej pyetjeve kryesore që mund të bëhen janë:• Për çfarë mendoni se bën fjalë ky tregim? Cili do të jetë problemi? Pse

mendoni kështu?• Po tani ç’mendoni? A u çuditët? Ç’mendoni rreth ndjenjave të ....?• A do të zgjidhet problemi? Në se po, si?• Ç’mendoni rreth zgjidhjes që ka dhënë autori? A do të ecë ajo? Pse po, ose jo?• Çfarë do të mendonit po të ishit në vend të .......? Çfarë mendon ai vetë?• Tani ç’mendoni? Ç’do të bëjë?• Po tani në fund që problemi u zgjidh, çfarë mendoni? Si mendoni ju se

ndjehen të gjithë përsonazhet?

Aktiviteti i të menduarit e të lexuarit të drejtuar (DRTA) mund të përdoret mjaft mirë në fazën e realizimit të kuptimit. Zgjidhen tema, përmbajtja e të cilave ka në qendër një problem, që ndryshon papritur rrjedhë. Kohëzgjatja ndryshon nga 20-25 minuta. Përdorimi i kësaj teknike mban gjallë kureshtjen e fëmijëve deri në fund të zbulimit të përmbajtjes së pjesës. Nxënësit i kryejnë disa procese gjatë kësaj faze. Ata lexojnë me vëmendje dhe një nga një seksionet e pjesës, nxjerrin provat mbështetëse të paragrafit që lexojnë dhe parashikojnë se ç’mund të ndodhë më tej në tregim.

Kjo veprimtari mund të pasojë punën e bërë në fazën e evokimit “Parashikim me terma paraprake”. Për fëmijët e moshës së vogël, mësuesi mund ta lexojë vetë pjesën dhe të kërkojë nga nxënësit të japin mendimet përkatëse. Në këtë rast kemi të bëjmë me veprimtarinë e të menduarit e të dëgjuarit të drejtuar (DLTA)3. Fazat e zbatimit janë njësoj si të veprimtarisë DRTA.

Shembull:Mësuesi kërkon nga secili nxënës, që për një nga liqenet e Shqipërisë, si p.sh.,

Liqeni i Shkodrës, Liqeni i Ohrit, Liqeni i Prespës së Madhe ose Prespës së Vogël, Liqenet akullnajore të Lurës, Liqeni karstik i Belshit në pllajën e Dumresë, Lagunën e Nartës ose të Karavastasë, Liqenin Artificial të Tiranës në “Parkun e Madh” e të tjerë, të përshkruajë dhe të japë shpjegime për çështjet e parashtruara në tabelën e mëposhtme të koncepteve:

3 Është akonim i fjalëve Directed Listening and Thinking Activity, që për lehtësi do ta përdorim DLTA.

27

Emri i Liqenit_____________________________

Vlera Probleme aktuale Propozime për përmirësimin e situatës

Emri i Liqenit_____________________________

Vlera Probleme aktuale Propozime për përmirësimin e situatës

Emri i Liqenit_____________________________

Vlera Probleme aktuale Propozime për përmirësimin e situatës

2.8 LEKSIoNI I AVANCUAR

PËRCAKTIMI Ky mësim përqendrohet në një veprimtari të të nxënit, ku nxënësit janë të përfshirë

në një mësim, ku leksioni është mënyra mbizotëruese në transmetimin e njohurive. Mësuesi përshtat përmbajtjen e mësimit në mënyrë që të nxisë përvetësimin aktiv dhe nivelet e larta të të menduarit. Kjo strukturë është formuluar nga studiuesit Johnson & Johnson and Smith, 1991.

MËNYRA E ZbATIMITNë fillim mësuesi i përgatit nxënësit për aktivitetin duke iu treguar atyre temën

e leksionit dhe qëllimet e tij. Çdo çift do të hartojë një listë mbi gjithçka dinë rreth kësaj teme.

Pas pak minutash (4-5’) mëuesi u thotë dysheve që t’ua tregojnë të tjerëve brenda grupit ato që kanë gjetur.

Mësuesi u kërkon dhënien e ideve në të gjitëh klasën dhe shkruan në tabelë listën me mendimet e nxënësve dhe me ndihmën e tyre bën kategorizimin e ideve. Mësuesi vazhdon duke u tërhequr vëmendjen nxënësve:

28

“Tani jemi gati të fillojmë pjesën e parë të mësimit. Mbajeni listën përpara kur unë flas.”

Jepet pjesa e parë e leksionit. Mësuesi i thotë nxënësve të rishikojnë listat dhe i orienton ata të evidentojnë:

Pikat që u përmendën në leksion për të cilat ata kishin njohuri më parë. Gjërat e reja që mësuan. Veprimtaria vazhdon duke u treguar nxënësve mbi problemet që do të trajtohen

në pjesën e dytë të mësimit. Mësuesi i nxit nxënësit të rendisin ç’ka dinë akoma rreth tyre. Më pas mësuesi fton nxënës vullnetarë të flasin për idetë e tyre. Ai u kërkon nxënësve përsëri të dëgjojnë me vëmendje duke patur përpara listën e tyre të ideve. Bëhet krahasimi i ideve me mësimin e dhënë nga mësuesi si në pjesën e parë.

Në fund të orës së mësimit, klasës i jepet një pyetje të cilës nxënësit i përgjigjen me shkrim të lirë 5-10 min. Një shkrim i lirë është shprehja e lirë e disa ideve për një problem të caktuar. Disa prej këtyre shkrimeve mund të lexohen me zë të lartë dhe të diskutohen me të gjithë klasën.

PËRPARËSITË Kjo teknikë mund të përdoret në të gjitha lëndët dhe nivelet e shkollimit. Është

një strukturë që i përfshin të tria fazat (ERR). Ato realizojnë të menduarit kritik dhe mund të përdoret gjatë gjithë orës së mësimit. Kohëzgjatja dhe ndarja në pjesë e mësimit mund të planifikohet dhe përcaktohet nga vetë mësuesi në përputhje me veçoritë e lëndës dhe të klasës.

Kjo teknikë është e dobishme pasi përmes saj nxënësit janë më të motivuar për të marrë pjesë aktivisht në orën e mësimit, orientohen drejt thellësisë në të menduar, nxitet krijimtaria dhe kurioziteti, nxitet qendrimi kritik ndaj informacionit të dhënë.

2.9 KUbIMI

PËRCAKTIMIKubimi është një teknikë që ndihmon shqyrtimin e një teme nga këndvështrime

të ndryshme. Ai përfshin përdorimin e një kubi me lëvizje të shpejta për të menduarin, të shkruarin në secilën faqe të kubit. Mund të ndërtohet duke mbuluar një kuti të vogël me letër.

MËNYRA E ZbATIMITNë secilën faqe të kubit shkruhen 6 kërkesa të shkurtëra:Përshkruaje, krahasoje, shoqëroje, analizoje, argumentoje (pro ose kundër). Në fillim paraqitet tema. Më pas nxënësit udhëzohen të mendojnë për t’u dhënë

përgjigje pyetjeve të mësuesit dhe ta përshkruajnë atë: (format, shenjat, përmasat, ngjyrat etj.).

29

Përshkruaje: Format, shenjat, përmasat, ngjyrat.Krahasoje: Më kë ngjason? Nga se ndryshon?Shoqëroje: Çfarë ju bën të mendoni? Çfarë ju vjen në mendje?Analizoje: Si është ndërtuar? Nga se përbëhet?Zbatoje: Ç’mund të bëni me të? Si mund të përdoret?Argumentoje: Merr një qëndrim, pro ose kundër tij.

Duke vazhduar periudhën e shkrimit, nxënësit shkëmbejnë përgjigje për secilën faqe të kubit. Veprimtaria organizohet duke punuar në çifte ose në grupe. Çdo partner zgjedh 2-3 faqe të kubit. Më pas shkëmbejnë mendime e lexojnë shkrimet e tyre me partnerin. Pasi lexon një partner, tjetri i përgjigjet duke e lavdëruara ose pyetur. Kjo teknikë përdoret në fazën e realizimit të kuptimit, në të gjitha lëndët dhe në çdo klasë.

Shembull 1:• Nxënësit ndahen në grupe (6 nxënës) dhe u jepet detyra të lexojnë

temën”Vullkanet”. • Secilit grup i është dhënë një kub, në faqet e të cilit janë shkruar foljet:

Përshkruani, Krahasoni, Shoqëroni, Analizoni, Zbatoni, Argumentoni.• Për secilin nga këto veprime, mësuesi ka përgatitur pyetje dhe kërkesa për

demonstrime, të cilat i shkruan në tabelë.• Nxënësit lexojnë me kujdes tekstin për të gjetur përgjigje të pyetjeve, sipas

variantit të supozuar, si më poshtë: 1. Përshkruaje:

• Duke parë skemën e një vullkani qendror në prerje, përshkruaj pjesët përbërëse të tij. 2. Krahasoje

• Me cilin mendoni se ngjan nga pamja një vullkan veprues?3. Shoqëroje:

• Çfarë të sjell ndërmend vullkani? Trego një histori, kujtim apo film rreth tyre. 4. Analizoje:

• Si ndodh shpërthimi vullkanik? Cilat janë shkaqet e shpërthimit të një vullkani?5. Zbatoje:

• Ç’mund të përfitojmë ne nga vullkanet dhe si?6. Argumentoje:

• A duhen parë vullkanet si një dukuri natyrore me pasoja për jetën dhe veprimtarinë njerëzore?

Shembull 2: Nxënësit e lexojnë me kujdes temën “Hartat dhe globet”, për të gjetur përgjigjet

e pyetjeve, sipas variantit të supozuar, si më poshtë: 1. Përshkruaje:

• Ç’formë ka?• Ç’përfaqëson globi?• Ç’janë vizatuar në sipërfaqen e tij?• Ç’ngjyra janë përdorur? E të tjera.

30

2. Krahasoje• Në kë ngjason globi? Ç’ndryshim ka globi me Tokën?• Krahaso ngjyrat e vizatuara në glob me ngjyrat natyrore të sipërfaqes së rruzullit

tokësor. • Ç’ndryshim ka midis globit dhe hartës gjeografike?

3. Shoqëroje: • Çfarë ju bën të mendoni për globin?• Çfarë ju vjen në mendje kur mbani në duar globin tokësor?• Trego ndonjë episod, që lidhet me globin tokësor nga filmat fantastiko-shkencorë.• Kujto ose krijo ndonjë poezi për globin.

4. Analizoje: • Nga se përbëhet globi?• Si është i ndërtuar globi?• Cilët janë elementët e hartës?• Si është ndërtuar harta?

5. Zbatoje: • Ç’demonstrime mund të bëni me globin në mësimet e gjeografisë?• Për çfarë vlen harta? • Si mund të përdoret harta për lëvizjen në natyrë?

6. Argumentoje:• Çfarë ka të përbashkët dhe të ndryshme midis globit dhe hartës?

2.10 DIAGRAMI I “VENIT”

• Diagrami i Venit është një teknikë, më anë të së cilës evidentohen të përbashkëtat dhe dallimet ndërmjet dy koncepteve, dukurive natyrore e shoqërore, peizazheve, rajoneve, shteteve, kontinenteve etj.

• Diagrami i Venit ndërtohet me prerjen e dy a më shumë rrathëve. • Përdoret kryesisht gjatë fazës së reflektimit, pothuajse në çdo orë mësimi.

Nëpërmjet tij, nxënësit zbulojnë tipare të përbashkëta dhe veçori dalluese në varësi të specifikave të temës së mësimit, si dhe mbajnë qendrime përsonale lidhur me to.

• Veprimtaria zgjat 10’-20’, por është në varësi të temës, moshës dhe kohës së përgjithshme në dispozicion.

31

TipareT DallUese

Bratania e Madhe Japonia

veçoriTë e përBashkëTa TipareT DallUese

1. __________________________________________2. __________________________________________3. __________________________________________4. __________________________________________

1. __________________________________________2. __________________________________________3. __________________________________________4. __________________________________________

1. __________________________________________2. __________________________________________3. __________________________________________4. __________________________________________

Shembull 1:• Përcakto në Diagramin e Venit tiparet e përbashkëta dhe veçoritë dalluese të

Tokës dhe hënës.

Shembull 2:• Përcakto në Diagramin e Venit tiparet e përbashkëta dhe veçoritë dalluese të

Japonisë dhe Britanisë së Madhe.

2.11 PESËVARGËSHI

Pesëvargëshi është një teknikë, e cila kërkon sintetizimin e burimeve të informacionit dhe një shprehje të saktë, që përshkruan apo reflekton idenë kryesore të një teme të caktuar.

Pesëvargëshi është një vjershë me pesë rreshta.

Pesëvargëshi ka një strukturë të caktuar• Rreshti i parë është përshkrimi me një fjalë i temës (zakonisht emër)• Rreshti i dytë është përshkrimi në dy fjalë i temës (dy mbiemra)

TipareT DallUese

Toka hëna

veçoriTë e përBashkëTa TipareT DallUese

1. Është planet

2. Ka jetë3. _____________________4. _____________________5. _____________________

1. Janë trupa qiellorë që bëjnë pjesë në sistemin diellor2. Janë të rrumbullakët3. _____________________4. _____________________5. _____________________

1. Është satelit natyror i Tokës

2. Nuk ka jetë3. _____________________4. _____________________5. _____________________

32

• Rreshti i tretë përman tri fjalë që shprehin veprime të temës (tri folje)• Rreshti i katërt është një fjali me katër fjalë që shprehin qëndrimin dhe

ndjenjën për temën (fjali)• Rreshti i pestë është një fjalë sinonime që ripërcakton thelbin e temës

(sinonim).

Shembulli 1:1 Universi 2 I pafund, i mistershëm3 Rrotullohet, dritëson, ndryshon4 Universi është hapësira pa kufi5 Gjithësia

Shembulli 2:1 Liqeni i Ohrit2345 Gjoli i Pogradecit

Pesëvargëshi është një teknikë që përdoret zakonisht në fazën e reflektimit, meqë bën sintetizimin e informacionit të marrë. Gjen zbatim në çdo lëndë e në çdo klasë. Pesëvargëshi shërben shumë mirë si mjet për të bërë përmbledhjen e informacionit në tërësi; si një mënyrë e vlerësimit të gjykimit të nxënësve; si një mënyrë për shprehje krijuese.

2.12 PARASHIKIM ME TERMA PARAPRAKË

Përcaktimi Parashikim me terma paraprakë është një teknikë evokuese, e cila i nxit krijuesit

të krijojnë një histori, të përcaktojnë rezultatet e një demonstrimi, të përshkruajnë një dukuri, duke u bazuar në katër termat e dhëna paraprakisht. Kjo veprimtari e thjeshtë, i fut nxënësit në mendime dhe i motivon për të qenë të vëmendshëm gjatë leximit të mëvonshëm të tekstit, gjatë kryerjes së eksperimenteve etj.

“Parashikim me terma paraprakë” përdoret në fazën e evokimit

Zgjedhja e temës ka rëndësi të madhe. Zakonisht, zgjidhen ato tema në të cilat, nxënësit duke i kombinuar të dhënat mund të krijojnë diçka ose mund të japin një produkt apo rezultat. Si veprimtari zgjat 5-10 minuta. Ka më tepër efektivitet me

33

fëmijët e shkollës 9-vjeçare. Teknika i nxit nxënësit të jenë dëgjues të vëmendshëm, u nxit kureshtjen dhe dëshirën për të lexuar me kujdes pjesën, i nxit për të reflektuar mbi historinë që kanë krijuar ata vetë dhe rrit vetbesimin e tyre.

Kur nxënësit e lexojnë pjesën e re, ata reflektojnë. Ata krahasojnë se deri në cilën fazë përshkrimi i tyre përputhet me ngjarjen e dhënë, sa u janë afruar ideve të autorit dhe sa i janë afruar përfundimit të ngjarjes.

Mësuesi u bën të ditur nxënësve se nuk është e rëndësishme përputhja e përmbajtjes që kanë krijuar me përmbajtjen e tekstit, apo përputhja me përfundimin e demonstrimit. E rëndësishme është që ata e ndjejnë veten të aftë për të krijuar diçka origjinale në përshtatje me termat e dhëna. Pra, termat kryesore të përdoren në një kontekst të caktuar.

Mënyra e zbatimitMësuesi, para se të japë njohuritë e reja, shkruan në tabelë 4 terma kryesore (të

cilat mund të jenë fjalë ose shprehje) nga mësimi i ri dhe i nxit nxënësit: - Krijoni një histori duke përdorur këto terma.

Nxënësit shkruajnë në një fletë variantin e tyre ose e përgatisin me gojë. Diskutimi mund të kryhet në çifte ose në grupe. Mësuesi mban shënim përgjigjet e nxënësve në fletën e tij, apo në tabelën e zezë. Mbajtja e shënimeve nga ana e mësuesit është një element i rëndësishëm, pasi nxënësit kuptojnë se puna që kryejnë kërkon seriozitet dhe do të dëgjohet me vëmendje nga shokët dhe mësuesi.

Shembull: • Jepen termat:

orientimi, Anët e horizontit, Ylli Polar, busulla ose: Hungaria, budapesti, Danubi, Stepë, Kuaj, Sallam

• Nxënësit do të formulojnë me shkrim, individualisht, nga një fjali për çdo term, por që të kenë lidhje midis tyre.

• Mësuesi shkruan në tabelë variantet më interesante të fjalive të krijuara nga nxënësit.

2.13 RUAJE FJALËN E FUNDIT PËR MUA

“Ruaje fjalën e fundit për mua” është një aktivitet, i cili synon t’i nxisë lexuesit të shfaqin mendime, komente, ndjenja dhe qëndrime për momente të ndryshme të materialit që lexojmë. Nxënësit janë të inkurajuar të mendojë gjatë leximi, të mbajnë shënime dhe të bëjnë komente pro ose kundër një citati, një thënieje, një rrjedhimi, apo një produkti.

34

Realizimi i strategjisë “Ruaje fjalën e fundit për mua” kalon nëpër disa hapa dhe kërkon zbatimin e disa rregullave:

1. Gjatë leximit të një pjese, nxënësit duhet të gjejnë një ose më shumë pjesë, që sipas tyre janë interesante dhe rreth të cilave ia vlen të diskutohet.

2. Pjesa e zgjedhur shkruhet në një skedar bashkë me numrin e faqes prej të cilës është shkëputur.

3. Në anën e pasme të skedës shkruhet një koment për citatin. Nxënësit mund të shkruajnë se nuk janë dakord me diçka që është shkruar në tekst, mund ta përpunojnë apo të zgjedhin çfarë të duan.

4. Një nxënës lexon me zë të lartë fragmentin e zgjedhur. Mësuesi u kërkon nxënësve të tjerë që kanë zgjedhur po këtë fragment, të bëjnë komentet përkatëse. Duhet bërë kujdes, që diskutimi të përqendrohet atje ku duhet. Edhe mësuesi mund të bëjë koment mbi pjesën e lexuar.

5. Për ta mbyllur diskutimin, mësuesi fton nxënësin që bëri zgjedhjen e pjesës ta lexojë me zë të lartë komentin e tij. Ky është sekreti: Diskutimi përfundon këtu. Nxënësi që e ka zgjedhur ka të drejtën ta thotë fjalën e fundit.

6. Mësuesi fton një nxënës tjetër që të lexojë pjesën e tij të preferuar dhe e fillon diskutimin e ri nga e para.

“Ruaje fjalën e fundit për mua” përdoret zakonisht në fazën e realizimit të kuptimit. Realizohet në lëndën e Gjeografisë, Historisë, Edukatës etj. Përparësi e përdorimit të kësaj metode është tërheqja në diskutim e të gjithë fëmijëve, pavarësisht nga natyra e tyre. Kjo veprimtari mund të zgjasë 20-30 minuta.

2.14 TRYEZA RRETHoRE

PËRCAKTIMI Tryeza rrethore është një strukturë bashkëpunuese, e cila nxit nxënësit të

thellohen individualisht në procesin e të menduarit duke e parë një problem apo ide të dhënë nga disa këndvështrime. Kjo teknikë është formuluar nga Keigën (Kagan) më 1990.

MËNYRA E ZbATIMITNë këtë teknikë një letër dhe një laps pasohen sistematikisht rreth një grupi të

vogël të ulur në formë rrethore në këtë mënyrë: Zgjidhet krahu dhe kahja e kalimit të fletës nga një nxënës te tjetri. Një nxënës shkruan një ide dhe më pas e kalon letrën dhe lapsin tek shoku tjetër në të majtë, i cili shkruan duke shtuar idenë e paraqitur dhe e pason letrën tek tjetri. Gjatë përdorimit të kësaj procedure mundet që çdo nxënës

35

të mbajë një laps me ngjyrë të ndryshme nga ai i të tjerëve. Kjo ndikon në mënyrën vizuale dhe tregon se të gjithë nxënësit po kontribuojnë në mënyrë të barabartë në dhënien e mendimeve dhe shprehjen e ideve.

REFLEKTIMIKjo teknikë është e zbatueshme në të gjitha fazat e strukturës ERR, por më e

përdorshme është në fazën e realizimit të kuptimit dhe të reflektimit. Nxënësit, të ulur në rreth, shkruajnë idetë duke i lexuar dhe diskutuar ato.

• Kjo teknikë përdoret kryesisht në lëndët që i përkasin shkencave shoqërore pa përjashtuar mundësinë e përdorimit dhe në ato natyrore. Kohëzgjatja varion nga 5-20 minuta sipas grupmoshës dhe numrit të nxënësve. Kjo mënyrë gjen përdorim të gjerë kryesisht në ciklin e lartë të shkollës tetëvjeçare dhe në nivelet e tjera më të larta të shkollimit. Përvoja e zbatimit të kësaj teknike ka treguar se tryeza rrethore mund të përdoret edhe duke e ndarë klasën në disa grupe për ide eçështje të ndryshme dhe më pas ndiqen disa mënyra.

• Bëhet diskutimi i mendimeve të dhëna nga grupet për të gjitha çështjet së bashku, me të gjithë masën e nxënësve të klasës.

• Përfaqësuesit nga grupet paraqesin idetë e përmbledhura dhe të përpunuara në çdo grup.

• Përmbledhjet e shkruara dallueshëm nga çdo grup afishohen në mur dhe lexohen nga çdo nxënës, i cili mund të shtojë diçka ose të bëjë komente (aplikohet Turi i galerisë3).

3 Zhvillimi i kësaj teknike u siguron nxënësve:

36

2.15 RRJETI I DISKUTIMIT

PËRCAKTIMIRrjeti i diskutimit është një teknikë e mësimdhënies, gjatë së cilës bëhet

organizimi grafik i informacionit. Kjo teknikë i bën nxënësit të jenë të vëmendshëm në leximin e tekstit, për të kuptuar përmbajtjen dhe idetë kryesore të tij. Përdoret në fazën e realizimit të kuptimit dhe të reflektimit.

Sipas kësaj teknike, klasa ndahet në dy grupe (“Pro” dhe “Kundër”). Grupet mund të jenë edhe mbi 20 vetë. Diskutimi midis grupeve vazhdon 15-25’, sipas temës dhe mund të realizohet me nxënës të çdo moshe.

PËRPARËSITË• Lirshmëri maksimale në dhënien e mendimeve.• Shprehje mendimesh me zë të lartë.• Mbajtjen e shënimeve “Pro” ose “Kundër” një problemi.• Përpjekje për të bindur kundërshtarin. • Të drejtën e ndërrimit të grupeve gjatë debatit etj.• Pjesëmarrja e nxënësve e lartë, rezultati përfundimtar pozitiv.

MËNYRA E ZbATIMIT• Mësuesi harton një pyetje binare (pyetje që pranon përgjigje pozitive dhe

negative), që prek direkt thelbin e çështjes ose karakteristikat e llojit. • Ai u kërkon nxënësve që, pas leximit të tekstit, të vendosin për t’u

pozicionuar dhe për të argumentuar “Pro” dhe “Kundër”. • Teksti lexohet në mënyrë individuale; gjatë leximit nxënësit vizojnë pjesë

të tekstit dhe mbajnë shënime për pyetjet që iu lindin dhe përcaktojnë në mënyrë vetiake qëndrimin “Pro” dhe “Kundër” pyetjes binare.

• Në vijim nxënësit grupohen sipas zgjedhjes “Pro” dhe “Kundër” dhe e tërë klasa pozicionohet në dy grupe të mëdha.

• Mësuesi kërkon nga grupet kundërshtare të bëjnë një përcaktim të përgjithshëm dhe të shkurtër për arsyet e vendimeve “Pro” dhe “Kundër”.

• Gjatë kohës së të dy grupet raportojnë arsyet e tyre, nxënës të veçantë mund të ndryshojnë vendin dhe të shkojnë në grupin tjetër, që mendojnë se ka arsye më bindëse.

• Më pas fillon diskutimi “Pro” ose “Kundër” pyetjes binare të parashtruar në organizuesin grafik.

• Mësuesi u kërkon nxënësve të mbrojnë opinionin e tyre dhe të respektojnë opinionin e të tjerëve.

Shënim. Zgjedhja e temës së mësimit dhe ndërtimi i pyetjes binare janë kyçi i suksesit për arritjen e objektivave mësimore.

37

Shembulli 1:Mësuesi shkruan në dërrasën e zezë pyetjen binare:

• Në fillim nxënësit studiojnë tekstin, vizojnë dhe mbajnë shënime individuale për të dhënë argumenta “Pro” ose “Kundër” pyetjes binare.

• Në vijim vetëpozicionohen, sipas qendrimeve të zgjedhura në një nga grupet e mëdha “Pro” ose “Kundër”.

• Nxënësit e grupeve kundërshtare i bëjnë pyetje njëri-tjetrit, japin përgjigje dhe argumentojnë në favor të opinionit të tyre.

• Mësuesi drejton debatin midis grupeve, duke mbajtur një qëndrim asnjanës.

• Kur shterojnë pyetjet dhe diskutimet midis grupeve, mësuesi ndërhyn për t’i zgjeruar idetë e nxënësve me fakte të reja dhe me pyetje nxitesë “Pro” ose “Kundër”.

• Në fund, pa bërë definicione, diskutimi lihet i hapur.

Shembulli 2:

• Kjo teknikë realizohet me nxënësit e çdo moshe.• Zhvillimi i saj u siguron nxënësve një lirshmëri maksimale në dhënien e

mendimeve, shprehje mendimesh me zë të lartë, përpjekje për të bindur kundërshtarët, të drejtën e ndërrimit të pozicioneve “Pro” dhe “Kundër” dhe të kalimit në grupin tjetër gjatë zhvillimit të debatit etj.

• Cilësia dhe jo sasia e përgjigjeve “Pro” ose “Kundër” çështjes, është kyçi i suksesit në këtë debat.

• Në vend të zgjidhjeve të gatshme, kjo teknikë u krijon mundësi nxënësve për të gjetur shumëllojshmëri zgjidhjesh për të njëjtin problem.

• Ndërsa mësuesi inkurajon nxënësit të kuptojnë:• Si të arsyetojnë për marrjen e vendimeve.• Si të shkëmbejnë mendime.• Si të vlerësojnë e të pranojnë mendimet e të tjerëve.• Si të ndikojnë vlerësimet e të tjerëve te secili.• Si të jenë pjesëtarë aktivë të shoqërisë.

PYETJA bINAREPro Kundër

“A është gjiri i Vlorës në detin Adriatik më pak i bukur se gjiri i Sarandës në detin Jon?

“A është e mundur që pushteti vendor i bashkisë (komunës) suaj, brenda një mandati 4-vjeçar të sigurojë plotësisht 3 nga shërbimet

më urgjente që ju do t’i donit menjëherë të përmirësuara?”

PYETJA bINAREPro Kundër

38

2.16 METoDA E KoMbINIMIT

PËRCAKTIMI Metoda e kombinimit ose Teknika Xhigsou është një strukturë bashkëpunuese.

Kjo strukturë mund të organizohet në disa forma gjatë veprimtarive mësimore, të cilat ndihmojnë ndjeshëm në nxitjen e të menduarit kritik e krijues të nxënësve.

MËNYRA E ZbATIMIT Klasa ndahet në grupe me katër nxënës. Çdo anëtari të grupit i kërkohet të numërojë

nga 1-4 dhe të mbajë mend numrin e vet. Teksti i mësimit ndahet në katër pjesë. 1-shat janë përgjegjës për pjesën e parë të mësimit, 2-shat për pjesën e dytë dhe kështu me radhë.

Sipas numrave rindahen grupet (1shat bashkë, 2-shat bashkë... etj). Në varësi të madhësisë së grupit mund të lindë nevoja që 1-shat të ndahen në dy grupe të tjera. Grupet 1,2,3,4, tashmë quhen grupe ekspertësh. Ata duhet të mësojnë mirë materialin të paraqitur në pjesën e tyre të artikullit. Më pas ata diskutojnë si partnerë për t’u siguruar nëse e kuptojnë materialin dhe gjithashtu duhet të zgjedhin mënyrën sesi ta shpjegojnë më mirë materialin kur të kthehen në grupet fillestare të bashkëpunimit për t’ua shpjeguar të tjerëve. Është e rëndësishme që anëtarët e grupit të ekspertëve të kuptojnë që ata do të jenë përgjegjës për mësimdhënien e asaj pjese të tekstit në grupin fillestar. Ata duhet të dinë se disa nga grupi do të pyeten për t’i shpjeguar pjesën e tyre të gjithë grupit, për qëllime demonstrimi. Anëtarët e grupit bashkëpunues duhet ët shënojnë çdo pyetje apo paqartësi që kanë për çdo pjesë të artikullit. Ata duhet të pyesin ekspertin e grupit të tyre për atë pjesë. Nëse janë akoma të pasigurt apo të paqartë, ata dhe të pyesin nëse mund t’i sqarojë grupi i ekspertëve të asaj pjese.

Përfaqësuesit nga grupet paraqesin idetë e përmbledhura dhe të përpunuara nga çdo grup. Përmbledhjet e shkruara dallueshëm nga çdo grup afishohen në mur dhe lexohen nga çdo nxënës, i cili mund të shtojë diçka ose të bëjë komente (aplikohet Turi i galerisë4).

REFLEKTIMI Është e rëndësishme për mësuesin të vëzhgojë mësimdhënien për t’u siguruar që

informacioni përcillet në rregull dhe shërben si burim për çështjet që mund të ngrihen. Nëse grupet e ekspertëve pengohen nga diçka, mësuesi mund të ndihmojë për t’u siguruar nëse grupi i ekspertëve e ka kuptuar drejt. Gjatë zbatimit të kësaj teknike mësuesit janë përballur me vështirësi të tilla, si: rindarja e grupeve të ekspertëve, meqenëse klasat janë të mëdha, duke krijuar konfuzion, vëzhgimi i shkallës së të kuptuarit gjatë kohës së transferimit të përgjegjësisë së shpjegimit tek ekspertët, menaxhim i punës së grupeve etj.

Por dublim i grupeve të ekspertëve dhe paraqitja punimeve të grupeve para klasës shmang në një farë mase këto vështirësi. Kjo teknikë në varësi të problemit dhe veçanësisë së orës së mësimit mund të zgjasë 15-20’, por ka raste që zgjat gjatë gjithë 45’.

4 Turi i galerisë është një teknikë, gjatë të cilës punimet e nxënësve janë ekspozuar nëpër muret e klasës. Nxënësit bëjnë një udhëtim në to duke bërë komente, sugjerime, shtesa rreth tyre.

39

2.17 PRoJEKTI KËRKIMoR

• Është një strukturë bashkëpunuese, me shtrirje të gjerë ndërlëndore dhe kohore.

• Realizohet në lëndë të tilla si gjeografia, edukata etj.• Strategjia e “Projekti kërkimor” kalon nëpër disa faza të planifikuara dhe

ndërthuret me disa teknika. • Publikimi i arritjeve të projektit bëhet në fund të semestrit ose vitit shkollor.

Shembull 1:Lënda: Gjeografia e Republikës së Shqipërisë dhe trevat e tjera shqiptareKlasa: IX (shkolla 9-vjeçare) dhe III (shkolla e mesme)Tema: Dumrea dhe liqenet e saj.Qëllimi: Formimi tek nxënësit i aftësive dhe shprehive të nevojshme për të qenë

të suksesshëm në në punë të thjshtë kërkimore - shkencore. objektivat: Në përfundim të projektit nxënësit të jenë të aftë të:

• Kryejnë vëzhgime të thjeshta në terren.• Zbulojnë atë që është thelbësore për një dukuri. • Bëjnë dallimin ndërmjet karakteristikave të llojit dhe karakteristikave të

veçanta të dukurisë apo objektit në vëzhgim. • Grumbullojnë informacionin e nevojshëm, sistemojnë, analizojnë dhe

vlerësojnë atë. • Arrijnë në përfundime dhe të mbajnë qëndrime për zgjidhjen e

problemit. • Mbrojnë opinionin e vet dhe të vlerësojnë opinionet e të tjerëve.

PËRPARËSITË METoDoLoGJIKE TË PRoJEKTIT KËRKIMoR: Të mësuarit e sotëm ka në qendër nxënësin dhe në këtë proces mësuesi:

• Udhëheq të mësuarit dhe u ofron nxënësve rrugën për kërkimin e pavarur të informacionit.

• Në vend të zgjidhjeve të gatshme u kërkon nxënësve mundësi për të gjetur shumëllojshmëri zgjidhjesh për të njëjtin problem.

VLERAT• Në aspektin e mësimdhënies dhe të nxënit.• Në edukimin e nxënësve me frymën demokratike për zgjidhjen e

problemeve. • Në aftësitë që përfitojnë nxënësit.

TEKNIKAT QË Do TË PËRDoREN• Anketimi, intervista, pyetësori, vëzhgimin, ekskursioni.• Kërkim-zbulimi dhe hulumtimi i objekteve relike natyrore dhe humane

si dhe i burimeve të tjera të informacionit me interes studimi. • Ndërtimi i dosjeve dokumentare dhe proceduriale, si dhe i posterave të

thjeshtë.

40

• Sistemimi dhe ekspozimi në një vend të klasës, apo shkollës i arritjeve më me vlerë të projektit me temë: DUMREJA DHE LIQENET E SAJ.

DREJTIMI I PRoJEKTIT• Mësuesit e lëndës, një përfaqësues i komunitetit të shkollës, një specialist

i zonës.

NIVELI I NxËNËSVE• Klasat

bASHKËPUNIMET E MUNDSHME• Mësues të lëndëve të tjera• Specialistë të sferave të ndryshme

oRGANIZIMI I NxËNËSVE• Grupi i gjeografisë • Grupi i arkeologjisë dhe etnografisë• Grupi i historisë • Grupi i burimeve turistike

HAPAT (FAZAT) E PLANIFIKUARA• Ideja e projektit kërkimor• Përcaktimi i tematikës• Ndarja e nxënësve në grupe sipas zgjedhjeve për problemet që do të

trajtohen në përputhje me platformën. • Zgjedhja e përgjegjësit të grupit të punës dhe detyrat e çdo anëtari sipas

prirjeve vetiake. Takimi i grupeve, miratimi i platformës së punës, qëllimit dhe objektivave.

• Hartimi i dosjeve të punës në grup, mbushja e tyre me informacionin e nevojshëm sipas tematikës së çdo grupi; mbështetja faktike e tyre në objekte relike, sipas kritereve të përcaktuara.

• Vlerësimi i rezultateve të arrituara nga çdo grup dhe ballafaqimi i tyre në klasë para mësuesit.

• Mbrojtja e rezultateve të arritura dhe vlerësimi i opinioneve dhe fakteve të sjella nga grupet e tjera.

DUMREJA

Gjeografia

Historia

Turizmi Arkeologjia dhe Etnografia

41

• Publikimi i të dhënave, arritjeve, konkluzioneve, vlerësimeve e qendrimeve të secilit grup në një kënd të klasës.

• Reklamimi dhe mbrojtja e punës së bërë nga grupet e nxënësve para drejtuesve të projektit: diskutimi i problemeve dhe oponenca.

• Publikimi i arritjeve të projektit para komunitetit të shkollës.• Ekspozimi në një kënd të klasës, apo shkollës i veprimtarive, arritjeve dhe

vlerave më të spikatura të projektit “Dumreja dhe liqenet e saj”.

0 5 10

Shembull 2:

obJEKTI:PARKU KoMbËTAR I bUTRINTIT

Parku Kombëtar i Butrintit

GJEOGRAFIA

ARKEOLOGJIA

HISTORIATURIZMIPARKU KoMbËTAR

I bUTRINTIT

42

2.18 INTERVISTA ME TRI FAZA

Intervista me tri faza është një teknikë bashkëpunuesee, e cila konsiston në intervistat që nxënësit i bëjnë njëri-tjetrit për një problem të caktuar.

• Në një grup prej tri vetësh, nxënësi (A) interviston nxënësin (B), ndërsa nxënësi (C) shënon aspektet kryesore të përgjigjes që jep nxënësi (B).

Pastaj rolet ndërrohen dhe nxënësi (B) interviston nxënësin (A). Gjithmonë ai i treti shënon aspektet e përgjigjes.

• Përvoja e zbatimit të intervistës me tri faza nga mësuesit, e përfshirë në projektin “MKLSH”, ka treguar se kjo teknikë mund të përdoret me sukses në fazën e realizimit të kuptimit në lëndë të ndryshme dhe për çdo moshë nxënësish. Ajo përdoret për të stimuluar të menduarit, si një rrugë për të ndërtuar lidhje që paraqesin një arsyetim të ri.

Skica e intervistës me tri faza

A______________________b Pyetës Përgjigjës

CShënues

Intervistë:“Për shërbimet bashkiake

ose komunale”Emri i nxënësit të intervistuar

(....................................................)

Shkolla: .................................................Qyteti: ...................................................Fshati: ....................................................bashkia: .................................................Komuna: ................................................Rrethi: ....................................................Qarku: ....................................................

43

KREU IIIVEPRIMTARI

MoDELE PËR MËSIMDHËNIE TË SUSKESSHME.STRUKTURA TRIFAZËSHE E MËSIMIT (ERR)

3.1 KËRKESA METoDIKE RRETH MËSIMEVE MoDEL

I dashur mësues i gjeografisë!

Krahas modeleve të reja që keni prdorur kohët e fundit, ju ofrojmë disa modele të tjera dhe kjo lidhet me synimin kryesor të këtij kualifikimi. Duke ju ofruar shumë modele, ju japim më shumë liri në zgjedhjen e mësimeve model, madje ju japim është mundësi të ndërtoni vetë modele të reja. Po si?

Pavarësisht nga modeli që zgjidhni, nga mënyra se si e trajtoni planifikimin e orës së mësimit, ka disa parime të përgjithshme që zbatohen në këtë planifikim:

• Objektivat t’i shërbejnë drejtpërsëdrejti kapitullit dhe lëndës në tërësi.• Objektivat të jenë të qarta për nxënësit.• Çdo objektiv të jetë edhe një përfundim i saktë që del nga mësimi. • Mësimi të jetë i realizueshëm. Nuk ka kuptim që t’u mësoni nxënësve

diçka që është shumë e vështirë e që nuk mund të realizohet. Përpiquni të mos jepni shumë. Është më mirë pak dhe saktë.

• Veprimtaritë e mësimdhënies të jenë të realizueshme dhe në përputhje me objektivat që keni caktuar.

• Të dini të realizoni veprimtaritë që keni zgjedhur, si dhe të siguroni materialet dhe burimet që lidhen me to.

• Të caktoni kohën e duhur për çdo veprimtari.

Duke zbatuar parimet e mësipërme, mund të ndërtoni mësime model të ndryshme. Nuk ka rëndësi modeli. Ju do të përdorni atë që është më i përshtatshëm për ju dhe që varet nga përvoja juaj, lënda, veçoritë e temës, kushtet, burimet etj.

Gjatë zhvillimit të mësimit ka rëndësi ecuria mësimore (strategjitë, teknikat dhe veprimtaritë mësimore), të cilat zakonisht përbëjnë tri pjesët kryesore të mësimit: hyrjen, zhvillimin dhe përfundimin. Elementet e tjera të mësimit model dhe ato që keni përdorur deri tani, harmonizohen natyrshëm në zbatimin e ecurisë.

44

Në planet model të paraqitura nuk është shënuar motivimi. Zakonisht veprimtaritë në hyrje të mësimit kanë efekt motivues. Por edhe në rastet

kur veprimtari të tilla nuk parashikohen të zhvillohen, motivimi është i pranishëm. Motivimi është ai komponent psikologjik që ka të bëjë me rritjen e interesit dhe kureshtjen e nxënësit për mësimin, përqendrimin e vëmendjes dhe përfshirjen e plotë të nxënësit në mësim. Ai është i pranishëm nga minuta e parë e orës së mësimit deri tek e fundit. Dhe kjo është e kuptueshme, pasi është e vështirë të bësh mësim në se të gjitha veprimtaritë nuk tërheqin vëmendjen e nxënësve.

Pasi të keni ndërtuar modele të planeve ditore, efektshmërinë e modeleve të reja do ta vlerësoni në përmbushjen e kritereve të mëposhtme:

• A përcatohen objektiva të qartë e të arsyeshëm për nxënësit?• A përputhen objektivat me veprimtaritë?• A sigurohet lidhje e brendshme me mësimet e mëparshme?• A sigurohet një paraqitje e qartë e përmbajtjes së mësimit?• A sigurohet një harmonizim i veprimtarive në fillim, gjatë zhvillimit dhe

në përfundim të mësimit?• A sigurohet një demonstrim dhe ilustrim i përshtatshëm dhe shfrytëzim i

përshatshëm i burimeve?• A sigurohet kontrolli i të kuptuarit nga nxënësit?• A sigurohet shmangia e boshllëqeve?• A sigurohet veprimtari e pavarur individuale, me çifte e grupe dhe me të

gjithë klasën?• A sigurohet përgatitje e nxënësve për kryerjen e detyrave të shtëpisë?• A sigurohet një formë vlerësimi e përshtatshme e nxënësve në përputhje

me objektivat?• A sigurohet hyrja për në mësimin tjetër?

Nëse plani juaj përmbush në tërësi kriteret e mësipërme, atëherë të jeni të sigurt se keni ndërtuar një plan të vlefshëm.

3.2 MoDEL MËSIMI 1

Lënda: Gjeografia fizike e përgjithshme Klasa: VI (Shkolla 9-vjeccare)Tema: Harta dhe globet objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë të:

• Bëjnë dallimin midis hartave dhe globeve• Identifikojnë me shembuj praktikë, përparësitë e përdorimit të hartave

dhe globeve në pracesin e të mësuarit dhe të nxënit të gjeografisë.

Fjalë kyçe: Globi, harta, gjeoidiMjetet: Globi, lloje hartash gjeografike

45

burimet e informacionit: Teksti shkollor

Struktura e mësimit E Brainstroming 5’R Kubimi 30’R Diagrami i “Venit” 10’

ZHVILLIMI I MËSIMIT Evokimi (Brainstorming)Pasi shkruan në tabelë temën e mësimit, mësuesi krijon një Brainstorming, duke

iu kërkuar nxënësve të paraqesin një listë idesh dhe faktesh për gjithçka që shohin dhe dinë për globin. Mendimet e nxënësve shkruhen në tabelë:

Realizimi i kuptimit (Kubimi)Nxënësit ndahen në dy grupe (4-6 nxënës) dhe u jepet detyrë të lexojnë temën

“Hartat dhe globet”.Secilit grup i është dhënë një kub, në faqet e të cilit janë shkruar foljet: Përshkruani,

Krahasoni, Shoqëroni, Analizoni, Zbatoni, Argumentoni.Për secilin nga këto veprime, mësuesi ka përgatitur pyetje dhe kërkesa për

demonstrime, të cilat i shkruan në tabelë. Nxënësit e lexojnë me kujdes tekstin për të gjetur përgjigjet e pyetjeve, sipas

variantit të supozuar, si më poshtë:

1. Përshkruaje: Ç’formë ka? Ç’përfaqëson globi? Ç’janë vizatuar në sipërfaqen e tij? Ç’ngjyra janë përdorur? E të tjera.

Globi tokësor Harta

46

2. Krahasoje• Në kë ngjason globi? Ç’ndryshim ka globi me Tokën?• Krahaso ngjyrat e vizatuara në glob me ngjyrat natyrore të sipërfaqes së rruzullit

tokësor. • Ç’ndryshim ka midis globit dhe hartës gjeografike?

3. Shoqëroje: • Çfarë ju bën të mendoni për globin?• Çfarë ju vjen në mendje kur mbani në duar globin tokësor?• Trego ndonjë episod, që lidhet me globin tokësor nga filmat fantastiko-shkencorë.• Kujto ose krijo ndonjë poezi për globin.

4. Analizoje: • Nga se përbëhet globi?• Si është i ndërtuar globi?• Cilët janë elementët e hartës?• Si është ndërtuar harta?

5. Zbatoje: • Ç’demonstrime mund të bëni me globin në mësimet e gjeografisë?• Për çfarë vlen harta? • Si mund të përdoret harta për lëvizjen në natyrë?

6. Argumentoje:• Pse globi është më i saktë dhe më i vërtetë se harta?• Pse harta është më praktike në përdorimin e përditshëm se globi?

Reflektimi (Diagrami i “Venit”) • Nxënësi do të identifikojë veçoritë e përbashkëta ndërmjet globeve dhe

hartave.

TipareT DallUese

hartat Globet

veçoriTë e përBashkëTa TipareT DallUese

1. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

47

3.3 MoDEL MËSIMI 2

Lënda: Gjeografia fizikeKlasa: VITema: Koordinatat gjeografikeobjektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë të:

• Përshkruajnë në hartë radhën e punës për gjetjen e koordinatave gjeografike.

• Zgjidhni pas gabime të gjitha ushtrimet për gjetjen e koordinatave gjeografike, në një rrjet imagjinar hartografik.

Fjalë kyçe: Paraleli, meridiani, ekuatori, meridiani fillestar, (Grinuiç), rrejti hartografik, koordinata gjeografike, pozita gjeografike, vendndodhja absolute, relative.

Mjetet: Harta të llojeve të ndryshme. Skica e një rrjeti hartografik të improvizuar.

burimet e informacionit: Teksti shkollor.

Struktura e mësimit E Parashikim me terma paraprake 10’R Teknika e pyetjeve 20’R Mendo/ Puno në dyshe/ Shkëmbe 15’

ZHVILLIMI I MËSIMIT Evokimi (Parashikim me terma paraprake)

• Jepen termat: orientimi Anët e horizontit Ylli Polar busulla

• Nxënësit do të formulojnë me shkrim, individualisht, nga një fjali për çdo term, por që të kenë lidhje midis tyre.

• Mësuesi shkruan në tabelën e zezë variantet më interesante të fjalive të krijuara nga nxënësit.

Realizimi i kuptimit (teknika e pyetjeve)• Nxënësve iu rekomandohet të lexojnë tekstin e temave:

“Ekuatori, paralelet dhe meridianët”, si dhe “Gjerësia dhe gjatësia gjeografike”.

• Vizohen të gjitha fragmente që kanë lidhje me përgjigjet e pyetjeve. • Në vijim nxënësit diskutojnë dhe shkruajnë individualisht në fletore

përgjigjet e pyetjeve të paraqitura në hartën e të pyeturit.

48

Reflektimi (Mendo/ Puno në dyshe/ Shkëmbe)Mësuesi jep ushtrimet e mëposhtme, të cilat nxënësi do t’i kryejnë në çift. Ushtrimi 1: Në një rrjet hartografik të improvizuar, të gjenden koordinatat

gjeografike të pikave ... dhe të territoreve ....Ushtrimi 2: Të gjenden pikat dhe territoret e panjohura, kur janë dhënë

koordinatat gjeografike.

Ç’kuptojmë me gjatësi gjeografike?

Ç’kuptojmë me gjerësi gjeografike?

Sa është gjatësia gjeografike në

meridianin Grinuiç?

koordinatatgjeografike

Përse shërbejnë koordinatat gjeografike?

Ç’kuptojmë me koordinata gjeografike?

Sa është gjerësia gjeografike në

Ekuator?

Ç’gjatësi gjeografike ka Poli i Veriut

dhe Poli i Jugut?

Ç’gjerësi gjeografike ka Poli i Veriut

dhe Poli i Jugut?

Cili është simboli i saj?

Cili është simboli i saj?

Ç’quajmë meridianë?

Ç’quajmë paralele?

Cili nga meridianët quhet meridian

i fillimit?

Rrjeti hartografik

Përse shërben rrjeti hartografik?

Ç’kuptojmë me rrjet hartografik?

Ç’është Ekuatori?

Përse shërbejnë paralelet?

Përse shërbejnë meridianët?

Harta e të pyeturit nr. 1

Harta e të pyeturit nr. 2

900 600 300 300 600 90000

900 600 300 300 600 90000

900

900

600

600

300

00

300

900

900

600

300

00

300

600

Gjerësia gjeografike+ Gjatësia gjeografike = Koordinatat gjeografike.

49

Ushtrimi / 1a) Të gjenden koordinatat gjeografike të pikave A.B.C.b) Të gjenden koordinatat gjeografike të territoreve 1,2,3.Përgjigja: Koordinatat gjeografike të Pikës (A) janë: 1- Gjerësi gjeografike veriore = ____________2- Gjatësi gjeografike lindore = ____________

dhe për territorin nr. 1, janë: 1- Gjerësi gjeografike veriore 31° deri në ____2- Gjatësi gjeografike perëndimore 30° deri në ___

Pozita gjeografike e Shqipërisë në rruzullin tokësor

Ushtrimi / 2Të gjenden pikat e panjohura, të cilat kanë këto koordinata gjeografike: 1. Gjerësi gjeografike veriore 30° dhe gjatësi gjeografike 0°;2. Gjerësi gjeografike 0° dhe gjatësi gjeografike perëndimore 0°;3. Gjerësi gjeografike jugore 30° dhe gjatësi gjeografike lindore 30°;4. Gjerësi gjeografike jugore 90° dhe gjatësi gjeografike 0°;

• Në përfundim mësuesi bën vlerësime me notë, individuale, në çift ose me grupe.

1800 1500 1200 900 600 300 00 300 600 900 1200 1500 1800

900

600

300

00

300

600

900

Ekuatori

Mer

idia

ni i

Gri

nuiç

it

Gje

rësi

gje

ogra

fike

jugo

reG

jerë

si g

jeog

rafik

e ve

rior

e

Gjatësi gjeografike perëndimore Gjatësi gjeografike lindore

C

b

A1

3

2

50

3.4 MoDEL MËSIMI 3

Lënda: Gjeografia fizikeKlasa: VI (shkolla 9-vjeçare) dhe I (shkolla e mesme)Tema: Shkëmbinjtë dhe fosiletobjektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë të:

• Përshkruajë rrugën që duhet të ndjekë për të zbuluar të fshehtat e një fosili.

• Zbulojë të paktën 4 nga 5 të fshehtat e një fosili të shkëputur nga tarraca detare e Dajtit, kodrat e Kërrabës etj.

Fjalë kyçe: Fosili, paleontologjia, shkëmbinj sedimentarë, shkëmbinj magmatikë, shkëmbinj metamorfikë.

Mjetet dhe burimet e informacionit: Kampione shkëmbinjsh sedimentar (gëlqerorë, ranorë, argjilorë), shkëmbinjsh magmatikë (granite, bazalit, gabro, dunice, peridotite), shkëmbinjsh metamorfikë (kuarcit, mermerë etj), fosil peshku i kalçifikuar ose i silicifikuar në shkëmbinjtë gëlqerorë ose ranorë të tarracës detare në malin e Dajtit, kodrat e Kërrabës, rrëzë kodrave në brigjet e Shkumbinit etj. teksti shkollor, copëza leximi për fosilet, fotografi të llojeve të fosileve, harta fizike të Shqipërisë etj.

Struktura e mësimit E Brainstroming 5’R Tryeza rrethore 30’R Turi i galerisë 10’

ZHVILLIMI I MËSIMIT

Evokimi (Brainstroming)• Pasi nxënësit kanë lexuar paraprakisht tekstin dhe copëzat e leximit, akne

parë kampionet e shkëmbinjve dhe të fosileve të vëna në dispozicion, mësuesi për të përmbledhur faktet dhe sidomos idetë, që nxënësve u lindin për shkak të nxitjes që u bëri materiali që panë e lexuan, krijon një Brainstorming me temë për fosilet.

Realizimi i kuptimit (Tryeza rrethore)• Ndahet klasa në dy grupe të mëdha, q përbëjnë dy tryeza rrethore të

veçanta. • Çdo tryezë do të punojë për të zbuluar të fshehtat e një fosili të ndryshëm

nga fosili i tryezës tjetër. • Mësuesi, duke kombinuar elementet zbulimit me teknikat e nxitjes dhe

të provës, shkruan në tabelë një sërë pyetjesh, që bazohen në kriteret themelore për zbulimin e të fshehtave të një fosili, si më poshtë:

• Në ç’lloj dhe në ç’klasë bën pjesë ky fosil?• Në ç’truall shkëmbor ka ndodhur procesi i fosilizimit (gurëzimi i skeletet

të gjallesës)?

51

• Në ç’mjedis ka jetuar në të kaluarën?• Si ka qenë klima etj?• Ç’ndryshime kanë ndodhur gjatë miliona viteve të kaluar në mjedisin ku

ka jetuar ky fosil? A ka ndryshime humane?• A keni ndonjë mendim se si ka ndodhur procesi i fosilizimit të kësaj

gjallese?

• Nxënësit veprojnë në këtë mënyrë:

Në tryezën e parë: • Nxënësi i parë shkruan në një fletë me format më të madh përgjigjen e

pyetjes së parë për fosilin e peshkut.• Nxënësi i dytë shkruan përgjigjen e pyetjes së dytë. • Nxënësi i tretë shkruan përgjigjen e pyetjes së tretë.• Nxënësi i katërt shkruan përgjigjen e pyetjes së katërt.• Nxënësi i pestë shkruan përgjigjen e pyetjes së pestë.• Nxënësi i gjashtë shkruan përgjigjen e pyetjes së gjashtë.

.. e kështu me radhë rifillon cirkuiti me nxënësin e shtatë. • Nxënësi i shtatë në vijim të përgjigjes së nxënësit të parë, shkruan si e

mendon përgjigjen e pyetjes së parë.• Nxënësi i tetë shkruan përgjigjen e pyetjes së dytë.

... e kështu deri tek nxënësi i fundit i tryezës së parë.

Në tryezën e dytë• Nxënësit ndjekin të njëjtën procedurë si në tryezën e parë, por për të

zbuluar të fshehtat e fosilit të butakut. • Në fund bëhet diskutimi dhe vlerësimi i mendimeve të shprehura për

secilën nga çështjet. • Përfaqësuesit e tryezave rrethor paraqesin para klasës idetë e përmbledhura

e të përpunuara.

Profil topografik (deti Adriatik - fusha e Tiranës - mali i Dajtit)

52

Reflektimi (Turi i galerisë)Turi i galerisë është një teknikë, gjatë së cilës punime të nxënësve janë ekspozuar

nëpër muret e klasës. Nxënësit bëjnë një udhëtim me to, si në galeri.

Mënyra e zbatimitPërmbledhjet e shkruar dallueshëm nga tryeza e parë për zbulimi e të fshehtave

të fosilit të peshkut dhe nga tryeza e dytë për fosilin e butakut afishohen në mure. • Nxënësit lexojnë, diskutojnë, bëjnë komente rreth përgjigjeve,

identifikojnë dhe krahasojnë të veçantat zbuluara midis dy fosileve etj. • Në fletët paraqitura nxënësit mund të bëjnë edhe shtesa, komente,

saktësime, etj. • Mësuesi ndjek punimet e nxënësve, tregon ndonjë kureshtje ose bën

ndonjë shpjegim specifik.

Detyrë • Grumbulloni, sistemoni dhe krijoni në klasë një kënd me koleksione të

shkëmbinjve magmatikë, sedimentarë dhe metamorfikë. • Insistoni në mënyrë të veçantë që të zbuloni në natyrë shkëmbinj

sedimentarë (gëlqerorë, ranorë, argjilorë etj.), që përmbajnë skelete gjallesash të fosilizuara, në pamundësi për të shkëputur kampione nga shkëmbinj mëmë, i fotografoni ato.

3.5 MoDEL MËSIMI 4

Lënda: Gjeografia fizikeKlasa: VI (shkolla 9-vjeçare) dhe I (shkolla e mesme)Tema: Vullkanet objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë të:

• Përshkruajnë katër pjesët kryesore të një vullkani qendror. • Vizatojnë skemën në prerje të një vullkani qendror dhe linear. • Shpjegojnë në skemë mekanizmin e shpërthimit të vullkaneve.• Identifikojnë në hartën fizike të hemisferave katër zonat e mëdha

vullkanike. • Sugjerojnë arsye për rëndësinë gjeografike të vullkaneve në botë.

Fjalë kyçe: Vullkan, vullkan qendror, vullkan linear, magmë, krater, llavë, shkëmb magmatik, zonë vullkanike.

Mjetet: harta fizike e hemisferave, foto, skica, lapsa, shkumësa me ngjyra etj. burimet e informacionit: Teksti mësimor, copëza leximi, atlasi gjeografik

shkollor, fjalor gjeografik etj.

53

Struktura e mësimit E Brainstroming 5’R Teknika e pyetjeve 30’R Kllaster 10’

ZHVILLIMI I MËSIMIT

Evokimi (Brainstorming)Mësuesi pasi tërheq vëmendjen e

nxënësve për termin “vullkan”, që ka lidhje ne titullin e temës së mësimit, u drejtohet pamjeve të ndryshme të vullkaneve në foto dhe krijon një brainstorming me pyetjen:

“Çfarë mendoni dhe ndjeni, kur shihni pamjet e këtyre vullkaneve veprues?”

Realizimi i kuptimit (Teknika e pyetjeve) Në paraqitje mësuesi për disa minuta, duke pasur parasysh hartën e të pyeturit,

shpjegon thelbin e mësimit, duke u ndalur posaçërisht në kuptimin e fjalëve kyç: Në vijim ai e ndan klasën në grupe (4-6 nxënës) dhe shpërndan në çdo grup

hartën e të pyeturit me temën “Vullkanet”. Më pas i fton nxënësit të lexojnë tekstin, burimeve të tjera të informacionit dhe

të vizojnë ato çështje që dot shërbenin si burim për përgjigjet e pyetjeve të shënuara në hartë.

Nxënësit e çdo grupi pasi diskutojnë përgjigjet e mundshme të pyetjeve i vlerësojnë dhe i shënojnë ato në fletore, duke ruajtur radhën logjike të tyre, sipas drejtimit të shigjetave në hartën e të pyeturit për vullkanet.

Vullkanet

Ç’quajmë vullkan?

vUllkaneT

Cilat janë pjesët e një vullkani?

Cilët janë llojet kryesore të vullkaneve?

Cilat janë produktet vullkanike?

Si ndodh shpërthimi i një vullkani?

Cilat janë pasojat gjeografike të vullkaneve?

Ku shtrihen zonat kryesore vullkanike?

54

Reflektimi (Kllaster)U kërkohet nxënësve (me grupe, me çifte ose individualisht) të vazhdojnë

plotësimin ose të ndërtojnë një kllastër për temën “Vullkanet” si më poshtë

3.6 MoDEL MËSIMI 5

Lënda: Gjeografia fizikeKlasa: VITema: Qarkullim i ujit në natyrë. Lumenjtë objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë të:

• Përshkruajnë me fjalët e tekstit procesin e qarkullimit të ujit në natyrë.• Vizatojë skemën e qarkullimit të ujit në natyrë. • Shpjegojë në skemë rëndësinë e qarkullimit të ujit në natyrë. • Përshkruajë në hartë nga burimi në grykëderdhje elementet kryesore të

lumit. Fjalë kyçe: Avullim, kondensim, reshje, ujëra sipërfaqësore, ujëra nëntokësore,

ujëra rrjedhëse, lumë., burim i lumit, grykëderdhje, sistemi lumor, pellgu ujëmbledhës, vija ujëndarëse, lugina lumore, shtrati i lumit, bregu i djathtë, bregu i majtë etj.

Mjetet: Skema e qarkullimit të ujit në natyrë, harta fizike e hemisferave, të Evropës, të Shqipërisë etj.

Struktura e mësimit E Brainstroming 5’R Insert 30’R Shkrim i lirë 10’

ZoNAT

VULLKANET

LLoJET

PRoDUKTET PJESËT

55

ZHVILLIMI I MËSIMIT

Evokimi (Brainstorming)• Pasi var në mur skemën e qarkullimit të ujit në natyrë, mësuesi u bën të

njohur nxënësve që në këtë orë mësimi do të flasin për të.• U kërkohet nxënësve të thonë çfarë vërejnë në skemën e qarkullimit të

ujit në natyrë. Mendimet shkruhen në tabelë.

Realizimi i kuptimit (Insert)Udhëzohen nxënësit të lexojnë tekstin duke mbajtur shënime me anë të shenjave

të teknikës së INSERT-it: √, =, -, ?.Leximi i tekstit bëhet duke vendosur shenjat: √, =, -, ?. Nënvizimet e bëra në

libër hidhen në tabelën e INSRT-it.

Skema e qarkullimit të ujit në natyrë.

Reflektimi (Shkrim i lirë)• Aventura e pikës së ujit në natyrë.

56

3.7 MoDEL MËSIMI 6

Lënda: Gjeografia 8Klasa: VIIITema: Japoniaobjektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë të:

• Identifikojnë në hartë pozitën gjeografike të Japonisë.• Përshkruajnë me fjalët e tekstit tiparet dalluese të pozitës gjeografike,

kushteve natyrore, popullsisë dhe zhvillimit ekonomik.• Vërë në dukje veçoritë e përbashkëta dhe tiparet dalluese midis Japonisë

dhe Mbretërisë së Bashkuar. Fjalë kyçe: Tsunam, Tajfun.Mjetet: Harta fizike dhe politike e botës, Harta fizike, Politike dhe ekonomike

të Azisë dhe të Japonisë.

Struktura e mësimit E Brainstorming 5’R Mendo/ Puno në dyshe / Shkëmbe 30’R Ditari me dy pjesë 10’

ZHVILLIMI I MËSIMIT

Evokimi (Brainstorming)• Mësuesi shkruan në tabelë “Japonia” dhe u bën të njohur nxënësve

çështjet kryesore të mësimit dhe objektivat. • U kërkon nxënësve të thonë çfarë dinë dhe kanë dëgjuar për Japoninë dhe

mendimet i shkruan në tabelë sipas skemës “Brainstorming”.

Realizimi i kuptimit ( Mendo/ Puno në dyshe / Shkëmbe)• Nxënësit lexojnë tekstin për temat “Japonia” (Gjeografia 8) dhe “Mbretëria

e Bashkuar” (Gjeografia 7).• Nxënësi i parë, në çift sipas zgjedhjes, studion, vizon në tekst dhe mban

shënime për tiparet dalluese të Japonisë, ndërsa i dyti për Mbretërinë e Bashkuar.

• Më pas ata mendojnë, punojnë në çift, shkëmbejnë mendime, identifikojnë dhe listojnë veçoritë e përbashkëta të Japonisë dhe të Mbretërisë së Bashkuar.

Reflektimi (Diagrami i “Venit”)

57

Detyrë (Ditari me dy pjesë)Zgjidhni dhe komentoni një nga citatet që ju tërheq më shumë:

Citati Komenti i nxënësit

• Zhvillimi i shpejtë i Japonisë në 50 vitet e fundit është quajtur “Çudia e madhe ekonomike e botës”

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Citati Komenti i nxënësit

• Me përurimin më 6 maj 1994, të tunelit nënujor të Quajtur “Euro-Tunel”, u realizua përfundimisht bashkimi i Britanisë së Madhe me kontinentin.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.8 MoDEL MËSIMI 7

Lënda: Gjeografia e Republikës së Shqipërisë dhe trevat e tjera shqiptareKlasa: IX (Shkolla 9-vjeçare) dhe IV (shkolla e mesme)Tema: Liqenet objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë të:

• Identifikojë në tekst tiparet dalluese të liqeneve kryesore të trevave shqiptare.

• Përshkruajë në kutizat bosh të tabelës së koncepteve veçoritë dalluese të

TipareT DallUese

Britania e Madhe Japonia

veçoriTë e përBashkëTa TipareT DallUese

1. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

58

secilit prej liqeneve kryesore të Shqipërisë. • Krahasojë në tabelën përmbledhëse të koncepteve liqenet kryesore të

trevave shqiptare. • Krijojë një pesëvargësh për një nga liqenet më të bukur të Shqipërisë,

sipas zgjedhjes. Fjalë kyçe: Liqen, liqen tektonik, liqen karstik, liqen akullnajor, liqen lagunor,

liqen artificial etj. Mjetet: Harta fizike e Shqipërisë, fletët e ekspertit etj.burimet e informacionit: Teksti shkollor, fjalori enciklopedik shqiptare etj.

Struktura e mësimit E Brainstroming 5’R Metoda e kombinimit 30’R Tabela e koncepteve 10’

ZHVILLIMI I MËSIMIT

Evokimi (Brainstorming)• Mësuesi tërheq vëmendjen e nxënësve për termin “Liqen”, që ka lidhje

me titullin e temës dhe krijon një Brainstorming me pyetjen: “Nga se dallojnë liqenet e Shqipërisë nga njëri-tjetri?”

LLOJET E LIQENEVE

Veprimtaritë e njerëzve në brigjet e tij

Madhësia

Thellësia Forma

Origjina e gropës

Cilësia e ujëravePrejardhja e

ujërave

Rrugët e largimit të ujërave

Llojet e gjallesave

Lartësia nga niveli i detit

Vendbanimet dhe pikat turistike

Pezazhi liqenor

59

Realizimi i kuptimit. Të nxënit në bashkëpunim (Metoda e kombinimit)• Formohen grupet fillestare të bashkëpunimit dhe nxënit pajisen me

tekstin përmbledhës të temës dhe me fletët e ekspertit, sipas zgjedhjes. • Në vijim nxënësit rigrupohen sipas numrave përkatës dhe krijohen grupet

e ekspertëve. • Më pas kthehen nxënësit në grupet fillestare të bashkëpunimit, tashmë të

përgatitur si ekspertë për t’ua shpjeguar të tjerëve.

FLETA E EKSPERTIT TË GRUPIT TË 1-shave

• Studio tekstet dhe plotëso kutizat boshe të tabelës së koncepteve Nr. 1, tiparet dalluese të Liqenit të Shkodrës. • Përgatitu si ekspert për t’u dhënë shpjegime të qarta nxënësve të tjerë, kur të kthehen përsëri në grupin fillestar.

KRAPI (Cyprinus carpio L). Peshk gjithçkangrënës i familjes së krepërve (Cyprinidae), nga më të përhapurit në ujërat e brendshme të Shqipërisë. Ka trup të gjatë deri në 1.3 m dhe peshë deri 32 kg. Është

i mbuluar me luspa të mëdha, me shpinë ngjyrë tulle të errët, në pjesën barkore të verdhë. Ndeshet në të gjitha kontinente, në Shqipëri kryesisht në liqenin e Shkodrës, të Ohrit, Prespës e Belshit, gjithashtu në rrjedhën e poshtme të të gjithë lumenjve. Krapi është peshk pa stomak, veprimin e të cilit e kryen trakti tretës. Ushqehet shpesh e nga pak. Temperatura më e mirë për rritje 18-23°C. Gjatë dimrit pothuajse nuk ushqehen, qëndron në fund të ujit, në vende të mbrojtura nga erërat e dallgët/ Riprodhohet në prill-qershor në moshën 3-4 vjeçare. Në disa ekonomi në Shkodër, Kavajë etj. rriten artificialisht miliona rasate krapi në vit, me të cilat popullohen liqenet natyrore, ujëmbledhësit dhe liqenet e HEC. Në natyrë, krapi i racës është kryqëzuar me krapin e vendit, duke krijuar hibride me rritje dhe zhvillim të mirë. Krapi ka mish të shijshëm pa hala në muskulaturë, prandaj kërkohet për konsum. Zë vendin e dytë në prodhimin e ujërave të brendshme. Popullim i përvitshëm i ujërave natyrore dhe rritja e drejtuar në ekonomit e specializuara e kanë shtuar prodhimin e krapit. Peshkohet intensivisht në pranverë, me trata zalli, me koçe e fushnjera. Sot po përdoret me sukses rritja e krapit në orizore.

LIQENI I SHKODRËS (Lacus Labeatus). Liqeni më i madh i Shqipërisë dhe i Gadishullit Ballkanik. Shtrihet në VP të Shqipërisë , në kufi me Malin e Zi, ka sipërfaqe më të vogël 368 km2 (149km2 brenda kufijve shtetërorë të RPSH), gjatësi 48 km, gjerësi 26 km, thellësi 7-10 m (më e madhja 44m). Është liqen tektonik-

60

karstik në lartësinë mesatare 4.5 m me fund nën nivelin e detit (kriptodepresion) dhe zbrazet në detin Adriatik nëpërmjet Bunës (shih), që është dhe i vetmi emisar i tij. Ka sipërfaqe të pellgut ujëmbledhës 5179 km2 dhe vëllim mesatar të ujërave 2.6 miliardë m3. Afluenti kryesor i tij është L. Moraça, që derdhet në skajin VP. Në territorin e Shqipërisë derdhen disa përrenj, si: Përroi i Thatë, i Vrakës, i Rjollit etj, që kanë ujë në periudhën e lagësht të vitit. Derdhet edhe burimi i madh nëntokësor Syri i Sheganit e disa burime të tjera. Gjatësia e përgjithshme e brigjeve është 150 km, në J. dhe P. janë të larta e shkëmbore, ndërsa në L. e V. të ulëta, shpesh moçalore.

Pellgu ujëmbledhës i L. të Sh. Është i ndërtuar nga shkëmbinj të karstërzuar, bien reshje të shumta (mesatarisht 2170mm) dhe prurja mesatare shumëvjeçare e ujërave që derdhen në të është 335 m3/sek.

Për shkak të aftësisë së vogël shkarkuese të Bunës, niveli i L. të Sh. Gjatë periudhës shumëvjeçare pëson lëkundje të mëdha (nga 4.39 m deri në 9.40 m mbi nivelin e detit). Për pasojë edhe sipërfaqja e pasqyrës së ujërave të liqenit ndryshon në kufij të gjerë, nga 368 deri në më shumë se 542 km2. Lëkundjet e mëdha të nivelit shkaktojnë në periudhën e lagësht të vitit përmbytjen e sipërfaqeve të mëdha, sidomos në brigjet e ulëta të L. E P. Të tij. Rol të madh për rregullimin e regjimit ujor luajnë edhe HEC i Fierzës, HEC i Vaut të Dejës dhe HEC të tjerë që do të ndërtohen mbi Drin, të cilët zvogëlojnë vëllimin e plotave dhe grumbullimin e lëndëve të ngurta. Në brigjet JL shtrihet Liqeni i Shkodrës, ndërsa në JP të L. të Sh. ndodhet qendra e rëndësishme klimaterike e Shirokës (shih.) Ujërat e L. të Sh. shfrytëzohen për peshkim (krap, kubël, qefull, ngjalë, gjucë etj.) dhe për ujitje.

LEJLEKU: (Ciconia, ciconia L). Shpend shtegtar i familjes Ciconidae, më trup të madh, më puplim të bardhë, me përjashtim të një pjese me ngjyrë të zezë, sqepin e këmbët shumë të gjata. Ndeshet në Europë, Azi dhe Afrikën e Veriut. Dimëron në Afrikën Tropikale dhe në vende të ndryshme të Azisë (Indi, Birmani etj). Në Shqipëri

është nga të parët shpendë verues, i përhapur sidomos në moçalishte te Ultësirës Perëndimore. Vjen në pranverë (mars) dhe largohet në vjeshtë (duke filluar nga gushti gjer në fillim të shtatorit) Pëlqen vende të hapura buzë kënetave, buzë lumenjve etj. Ndërton fole në drurë të lartë ose në oxhakë e pullaze të shtëpive, ushqehet me peshq, bretkosa, zvarranikë, gjitarë të vegjël, insekte uji, rrallë përdor edhe një pjesë bimësh. Jeton rreth 30 vjet. Në të kaluarën ka qenë mjaft i përhapur, por me kohë ka ardhur duke u rralluar për shkak të tharjes së kënetave. Si shpend i rrallë mbrohet nga ligji.

Tabela e koncepteve Nr.1.

Emërtimi i liqenit

Shtrirja midis

shteteve

origjina e gropës liqenore

SipërfaqjaGjatësia

dhe gjerësia

Thellësia

Lartësia nga

niveli i detit

Ujërat që

dredhen

Liqeni i Shkodrës

61

Ujërat që dalin

Cilësia e ujërave Peshqit Shpendët

e ujit Rëndësia Pikat turistike

Pastërtia e mjedisit

FLETA E EKSPERTIT TË GRUPIT TË 2-shave

• Studio tekstet dhe plotëso kutizat boshe të tabelës së koncepteve Nr. 2, tiparet dalluese të Liqenit të Ohrit.

• Përgatitu si ekspert për t’u dhënë shpjegime të qarta nxënësve të tjerë, kur të kthehen përsëri në grupin fillestar.

LIQENI I OHRIT (Lacus Lychnidus). Liqen

në Shqipërinë JL, në kufi me Maqedoninë, i dyti nga madhësia, pas liqenit të Shkodrës dhe një nga më të mëdhenjtë e Gadishullit Ballkanik. Shtrihet në lartësinë 693 m, ka sipërfaqe 363 km2 (111.4 km2 brenda kufijve shtetërorë të RPSH), gjatësi dhe gjerësi maksimale, përkatësisht 30.4 dhe 14.5 km, thellësi mesatare 145 m dhe maksimale 295 m, duke qenë liqeni më i thellë i Shqipërisë dhe i Ballkanit dhe një nga më të thellët e Europës. Ka vëllim të përgjithshëm të ujërave 50 miliardë m3, dhe sipërfaqe të pellgut ujëmbledhës rreth 2800 km2. Brigjet me gjatësi të përgjithshme 88 km janë të larta dhe shkëmbore në L e P dhe të ulëta, me plazhe zallore në V e J. Në bregun P (shqiptar) gjente gadishulli i Linit dhe fshati me të njëjtin emër, në bregun L (maqedonas)- gadishulli i Ohrit dhe qyteti me të njëjtin emër. Në bregun V pranë Strugës del Drini i Zi. Në J gjendet Pogradeci dhe Shën Naumi (Maqedoni). Niveli i liqenit, për shkak të ushqimit nga burimet nëntokësore dhe nga shkrirja e borës, si dhe të temperaturave relativisht më të ulëta të ajrit, pëson luhatje sezonale shumë të vogla (30-40 cm).

L. i O. Nëpërmjet rrugësh nëntokësore ushqehet me ujë nga Liqeni i Prespës , që gjendet 157 m më lart, nëpërmjet burimeve që dalin pranë bregut (Shën Naum, Drilon, Tushemisht etj.) ose nën liqen, që kanë një prurje të përgjithshme rreth 15 m3/sek.

L. i O. shquhet për pastërtinë dhe tejdukshmërinë e madhe të ujërave (deri në 30 m thellësi), që kanë ngjyrë të kaltër në blu, temperaturë mesatare vjetore në sipërfaqe gjatë muajve të dimrit 45.4°, ndërsa gjatë muajve të verës 22°C, me mineralizim të ulët (200-250 mg/lit), ku mbizotërojnë bikarbonate e kalciumit dhe magneziumit.

L. i O. i formuar që në miocen dallohet në gjithë Europën për lashtësinë dhe origjinalitetin shumë të madh të faunës së tij dhe konsiderohet si një Zhytra

62

muze fosilesh të gjalla. Midis peshqve endemikë që rriten këtu, dallohet korani, belushka etj. Për kultivimin e koranit në Tushemisht, pranë Pogradecit dhe në fshatin Lin janë ngritur stacione ku ai ushqehet, shumëzohet e rasatet lëshohen në liqen. Dimërojnë rosa të egra, pulëza, mjelma etj. Përveç peshkimit, ujërat e L. të O. përdoren gjerësisht edhe për ujitje me anë elektropompash. L. i O. dhe mjediset rreth tij me natyrë shumë të bukur, klimë të shëndetshme dhe plazhe të rregulluara,është një nga qendrat më të rëndësishme turistike të Shqipërisë.

KORANI (Salmo letnica, Karaman). Peshk i familjes së troftave (Salmonida) me pendën shpinore të bardhë, me nofulla të zgjatura dhe me 4-5 njolla të errëta mbi kapakët valëzorë. Tek

mashkulli, trupi ka ngjyrë hiri të errët, gjatë vijës anësore ka 7-8 njolla të mëdha të kuqe dhe 2-3 mbi pendën e gjoksit, në shpinë ka njolla të zeza, dhëmbët mbi nofull i ka në një radhë. Në kohën e shtimit, koka merr trajtë të zgjatur të mprehtë. Tek femra, koka është e vogël e rrumbullakët, ngjyra e trupi më e zbardhur se tek mashkulli, luspat e zgjatura eliptike bien shpejt. Korani është peshk endemik, takohet vetëm në Liqenin e Ohrit, jeton në ujërat e pastra e të pasura me oksigjen, ushqehet me peshq të vegjël, krustacë e më vonë me larva insektesh e butakë. Shumëzohet në moshën 4-5 vjeçare kur ka arritur gjatësinë 32-35 cm. Pas moshës 5-6 vjeç, bëhet grabitqar. Femra i lëshon vezët në janar-shkurt, zakonisht afër burimeve që dalin në fund të ujit. Pjelloria e koranit është 2200-2500 vezë për kg peshë të gjallë. Vezët kanë ngjyrë portokalli me diametër 3.5-5.2 mm. Korani peshkohet me rrjeta, njica e trata tërheqëse, së bashku me belushkën (Salmothymus Ohridanus Stend). Korani ka mish të bardhë në trëndafil shumë të shijshëm. Në periudhën e lëshimit të vezëve, mishi është krejt i bardhë dhe jo aq i shijshëm sa në verë. Shtohet artificialisht, çdo vit lëshohen në Liqenin e Ohrit miliona larva dyjavore.

Tabela e koncepteve Nr.2.

Emërtimi i liqenit

Shtrirja midis

shteteve

origjina e gropës liqenore

SipërfaqjaGjatësia

dhe gjerësia

Thellësia

Lartësia nga

niveli i detit

Ujërat që

derdhen

Liqeni i ohrit

Ujërat që dalin

Cilësia e ujërave Peshqit Shpendët

e ujit Rëndësia Pikat turistike

Pastërtia e mjedisit

63

FLETA E EKSPERTIT TË GRUPIT TË 3-shave

• Studio tekstet dhe plotëso kutizat boshe të tabelës së koncepteve Nr. 3, tiparet dalluese të Liqenit të Prespës së Madhe. • Përgatitu si ekspert për t’u dhënë shpjegime të qarta nxënësve të tjerë, kur të kthehen përsëri në grupin fillestar.

PELIKANI. (Pelecanus L.). Shpend i familjes së pelikanëve (Pelecanidae), më i madhi i faunës sonë, i cili me krahë të hapura arrin afro 3 m, peshon 10-13 kg.

Në vend njihen dy lloj pelikanësh: ai kaçurrel (eleceanus crispus Bruch), që njihet

edhe me emrin laradash, është shpend joshtegtar, ka puplim të bardhë argjendi me nuanca të hirta, sqepin 40-50 cm të gjatë dhe gushë të pajisur me trastë lëkurore të verdhë. Është i përhapur në Europë dhe Azi. Vendi më perëndimor i folezimit në Europë është Divjaka. Jeton në brigjet e gjoleve bregdetare dhe liqenet e Prespës, ku ushqehet kryesisht me peshk. Jeton rreth 50 vjet. Bën 2-3 vezë, me lëvozhgë të bardhë, të gëlqerëzuar, të cilat i ngrohin të dy “prindërit” për rreth 40 ditë. Të vegjlit, pas 75 ditëve fillojnë të fluturojnë. Pelikani, megjithëse dëmton ekonominë e peshkimit, mbrohet si shpend i rrallë.

Pelikani rozë (P. onocrotalus) është një lloj tjetër më përmasa më të vogla. Është vizitor i rrallë dimëror në Shqipëri.

LIQENET E PRESPËS. Liqene me prejardhje tektoniko-karstike, ndër më kryesorët e në pellgun ujëmbledhës të rrjetit hidrografik të Shqipërisë, që shtrihen në JL të vendit në kufi me Maqedoninë e Greqinë. Përbëhen nga Prespa e Madhe dhe Prespa e Vogël me sipërfaqe të përgjithshme të pasqyrës së ujit 329 km2 (Prespa e Madhe 285 km2 dhe Prespa e Vogël 44km2), nga e cila 49.5 km2 ndodhen brenda territorit shtetëror të RP të Shqipërisë. Prespa e Madhe ka gjatësi dhe gjerësi maksimale përkatësisht 26.3 km dhe 20.6 km, ndërsa Prespa e Vogël 10.6 dhe 6.6 km. Janë liqene malore me thellësi relativisht të mëdha deri në 54 m dhe me një vëllim ujërash afro 5.2 miliardë m3. Brigjet janë pjesërisht shkëmbore e të larta (89 km) dhe pjesërisht të ulëta (72 km), më plazhe ranore. Në L. e Prespës së madhe derdhen disa përrenj dhe nuk ka emisar sipërfaqësor. Ujërat e tepërta shkarkohen në rrugë nëntokësore nëpërmjet

Harta Mamografike e Gropës së Prespës së Madhe. 1.Pllaja të sheshta ose të valëzuara me forma kastike. 2.Pllaja të sheshta ose të valëzuara me forma kastike. 3. Sipërfaqe e sheshtë linusogjene. 4.Lugina në formë “V”-je. 5. Lugina në formë “U”-je (lugje karstike). 6. Thepisje. 7.Breg liqenor i lartë. 8.Breg liqenor i ulët.

64

të çarave, zgavrave dhe shpellave karstike. Në rrugë nëntokësore shkarkohen ujëra, kryesisht në liqenin e Ohrit, i cili ndodhet 157 m më poshtë, si dhe në fushën e Devollit ku ato shpërthejnë në burimet

e Zvezdës. Ujërat e liqenit të Prespës së madhe janë shumë të tejdukshme (rreth 20 m), më ngjyrë të kaltër në blu. Në muajt e verës, temperatura e tyre arrin deri në 24°C, ndërsa në muajt e dimrit ulet deri në 0.4°C. Në L. e P. është zhvilluar peshkimi. Në Prespën e Vogël ka pelikanë.

Tabela e koncepteve Nr.3.

Emërtimi i liqenit

Shtrirja midis

shteteve

origjina e gropës liqenore

SipërfaqjaGjatësia

dhe gjerësia

Thellësia

Lartësia nga

niveli i detit

Ujërat që

dredhenLiqeni i Prespës

së Madhe

Ujërat që dalin

Cilësia e ujërave Peshqit Shpendët

e ujit Rëndësia Pikat turistike

Pastërtia e mjedisit

FLETA E EKSPERTIT TË GRUPIT TË 4-shave

• Studio tekstet dhe plotëso kutizat boshe të tabelës së koncepteve Nr. 4, tiparet dalluese të liqeneve të mëposhtme:

LIQENI I BUTRINTIT. Liqen në pjesën jugore të Shqipërisë, në bregdetin e Jonit, me sipërfaqe 16.3 km2, gjatësi maksimale 7.1 km, gjerësi 3.2 km, thellësi më të madhe 21.4 m.

L. i B. ka prejardhje tektonike dhe është një lagunë tipike bregdetare me ujëra të kripura. Brigjet L e P. Janë të larta e të pjerrëta, ndërsa ato J.e V. janë të ulëta. Në bregun JP gjenden rrënojat e qytetit antik të Butrintit. Pjesët V e J të L. të B. kanë thellësi të vogla, ndërsa pjesa qendrore ka thellësi të madhe. Në V. liqeni është më i gjerë, ndërsa në J. ngushtohet dhe formon gjirin e cekët dhe të zgjatur të Kalasë, prej nga fillon kanali natyror i Butrintit, nëpërmjet të cilit kryhet një ujëkëmbim mjaft veprues me detin Jon, si rrjedhojë e baticave. L. i B. ka vëllim të përgjithshëm të ujërave rreth 210 milionë m3, që përbëhen nga dy shtresa të veçanta ujore e të vendosura njëra mbi tjetrën. Në shtresën e sipërme me trashësi rreth 8 metra, ujërat janë me dendësi më të vogël, të pasura me oksigjen dhe ka jetë bimore e shtazore, ndërsa në shtresën e poshtme me thellësi rreth 17 m, ujërat kanë dendësi më të madhe, në të mungon oksigjeni, ka mjaft gaz sulfhidrik dhe me përjashtim të mikrobeve aneroide, jeta mungon. Kripësia e ujërave të L. të B. lëkundet nga 15 deri në 36 gramë për litër si pasojë e procesit të ujëkëmbimit me detin. Po nëpërmjet ujëkëmbimit në liqen futen

Sardelja

65

nga deti peshq si: levrekë, koce, ngjala, qefuj etj që peshkohen. Zhvillim të gjerë ka marrë edhe rritja e midhjeve.

Në të kaluarën, në L. e B. derdheshin Bistrica dhe Kalasa, por pas bonifikimt të

fushës së Vurgut, ujërat e këtyre lumenjve derdhen në detin Jon nëpërmjet Kanalit të Çukës (shih).

MIDHJA (Mytilus galloprovincialis Lamk). Kafshë ujore jokërbishtore e familjes së butakëve (Mytilidae). Ka guaskë në trajtë pyke me dy kapakë që hapen e mbyllen rritmikisht. Në pjesën e përparme ka ngjyrë të zezë në manushaqe. Ka dy muskuj “lidhës”, ndërsa nën guaskë dy fletë që mbulojnë gjithë trupin e M. Jeton kudo në Detin Mesdhe e detrat përreth. Në Shqipëri M. rritet në bregdet më përqendrim më të madh në L. e B. ku shtohet artificialisht. Shumëzohet 2-3 herë në vit, nga nëntori deri në prill. Një M, me gjatësi 7-8 cm, lëshon 7-8 milion vezë, që pllenohen në ujë. Ushqehet duke filtruar ujin e pasur kryesisht më fitoplankton. Kripshmëria më e mirë për zhvillimin e M. është 24-28 për mijë kripë. Vlera ushqimore e M. është e madhe, sidomos në pranverë e verë. Përdoret e freskët dhe e konservuar.

LIQENET E DUMRESË. Liqene karstike në krahinën e Dumresë (shih). Janë gjithsej 85 liqene, me sipërfaqe të përgjithshme 142 km2 dhe me një vëllim ujor 26 milionë m3. Shumica e tyre shtrihet në formë brezi në drejtim të përgjithshëm VL-JP, kanë formë rrethore ose vezake dhe gjenden në lartësi 25-160 m. Më të mëdhenjtë janë L.i Çestijes me 96.8 ha, i Seferajt me 87.5 ha, i Merhojës me 65.5 ha, i degës me 37.4 ha, i Peraskës me 27.4 ha dhe i Belshit me 26.9 ha. Vëllim më të madh të ujit ka L. i Merhojës me 1.3 milionë m3.

LIQENET E LURËS. Liqene akullnajore në shpatin e L. të Kurorës së Lurës, në lartësi 1500-1600 m. Nga 12 liqene, 8 kanë vazhdimisht ujë, ndërsa të tjerët periodikisht. Kanë sipërfaqe të përgjithshme rreth 100 ha. Më të njohurit janë, L. i Madh me sipërfaqe 32 ha, me gjerësi maksimale 300 dhe me gjatësi 425 m; Liqeni i Pishave me sipërfaqe 13 ha; Liqeni i Zi me sipërfaqe 8 ha; Liqeni i Luleve me sipërfaqe 4 ha etj., ushqehen me ujë nga reshjet e borës e të shiut. Kanë regjim tipik alpin, me lëkundje të vogla të nivelit gjatë vitit. Nivelet më të larta vrojtohen në pranverë, pas shkrirjes së borës, ndërsa më të ulëtat në dimër. Kur liqenet ngrijnë dhe mbulohen me borë. Në to ka amfibë si tritonë etj. tipikë të trevave alpine. Ngjyra e blertë e mbyllur e ujërave dhe pyjet e pishës që rrethojnë L. e Lurës, krijojnë një mjedis piktoresk dhe një vend pushimi mjaft tërheqës.

LIQENI I FIERZËS. Ujëmbajtës artificial i krijuar më 1978 me ndërtimin e digës së HEC mbi lumin Drin në Fierzë, pas bashkimit të Drinit të Bardhë me Drinin

Pllaja e Dumre – Darsisë Pllaja e Darsisë Pllaja e Dumresë

66

e Zi. Shërben për rregullimin e rrjedhjes së këtij lumi për HEC. L. i F. ka lartësinë 167 m, sipërfaqe të pasqyrës së ujërave 72.5 km2, thellësinë më të madhe 128 m dhe vëllim 2.7 miliardë m3 ujë. Forma e përzgjatur e pasqyrës së liqenint ndjek konturet e luginave në të cilat është formuar. Sipërfaqja e përgjithshme e pellgut ujëmbledhës të tij është 11829 km2, ndërsa lartësia 933 m. Si rrjedhojë ujërat janë relativisht të ftohta. Shfrytëzohet për peshkim. Është zhvilluar edhe trensporti i brendshëm ujor me anije për pasagjerë e mallra. Në brigjet lindore është ndërtuar Kukësi i Ri.

Tabela e koncepteve Nr.4.

Emërtimi i liqenit

Shtrirja midis

shteteve

origjina e gropës liqenore

SipërfaqjaGjatësia

dhe gjerësia

Thellësia

Lartësia nga

niveli i detit

Ujërat që

dredhen

Liqeni i butrintit

Liqenet e Dumresë

Liqenet e Lurës

Liqeni i Fierzës

Ujërat që dalin

Cilësia e ujërave Peshqit Shpendët

e ujit Rëndësia Pikat turistike

Pastërtia e mjedisit

Reflektimi (Tabela përmbledhëse e Koncepteve) • Plotëso tabelën përmbledhëse të koncepteve për temën “Liqenet e

Shqipërisë” dhe krahasoji ato:

Liqenet Liqeni i Shkodrës

Liqeni i ohrit

Liqenet e Prespës

Liqeni i butrintit

Liqenet e Dumresë

Liqenet e Lurës

Liqeni i Fierzës

Shtrirja midis shteteve

origjina e gropës liqenore

67

Sipër-faqja

Gjatësia dhe gjerësia

ThellësiaLartësia nga niveli i detit

Ujërat që derdhen

Ujërat që dalin

Cilësia e ujërave

Peshqit

Shpendët e ujit

Rëndësia

Pikat turistike

Pastërtia e mjedisit

Detyrë• Mësuesi kërkon nga secili nxënës, që për një nga liqenet e Shqipërisë, si p.sh.

Liqeni i Shkodrës, Liqeni i Ohrit, Liqeni i Prespës së Madhe ose Prespës së Vogël, Liqenet akullnajore të Lurës, Liqenin karstik të Belshit në pllajën e Dumresë, Lagunën e Nartës ose të Karavastasë, Liqenin artificial të Tiranës në “Parkun e Madh” e të tjerë, të përshkruajë dhe të japë shpjegime për çështjet e parashtruara në tabelën e mëposhtme të koncepteve.

Emri i Liqenit_____________________________

Vlera Probleme aktuale Propozime për përmirësimin e situatës

Emri i Liqenit_____________________________

Vlera Probleme aktuale Propozime për përmirësimin e situatës

68

3.9 MoDEL MËSIMI 8

Lënda: Gjeografia e Republikës së Shqipërisë dhe trevat e tjera shqiptareKlasa: IX (shkolla 9-vjeçare) dhe klasa III (shkolla e mesme)Tema: Hidrografia, veçoritë e lumenjve. objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë të:

• Përshkruajë në hartë të gjithë emrat e lumenjve kryesorë të Republikës së Shqipërisë dhe të trevave të tjera shqiptare.

• Identifikojë në tekst dukuritë pozitive dhe negative të lumenjve të Shqipërisë.

Fjalë kyçe: Burime hidroenergjitike, hidrocentral, erozion, koefiçient i rrjedhjes, regjimi rrjedhjes, prurje (debit), lumenj të tipit mesdhetar.

Mjetet: Harta fizike e Shqipërisë, harta fizike e gadishullit të Ballkanit dhe e pellgut të mesdheut.

burimet e informacionit: Teksti shkollor, copëza leximi, fjalori enciklopedik shqiptar.

Struktura e mësimit E Parashkimi me terma paraprakë 5’R Harta e të pyeturit 30’R Rrjeti i diskutimit 10’

ZHVILLIMI I MËSIMIT

Evokimi (Parashikim me terma paraprake)• Jepen termat:

Lumë, Hidrocentral, Digë, Ujëmbledhës• Nxënësit do të formulojnë individualisht nga një fjali për çdo term, por që

kanë lidhje midis tyre. • Variantet më interesante të fjalive të krijura shkruhen në tabelë.

Realizimi i kuptimit (Harta e të pyeturit)• Mësuesi pasi bën ndarjen e klasës në grupe fillestare (4-6 veta) i ofron çdo

grupi “Hartën e të pyeturit”.• Në vijim fton nxënësit të shkruajnë në fletore pyetjet dhe përgjigjet

korrespondueese të tyre.

69

Reflektimi (Rrjeti i diskutimit)

• Mësuesi shkruan në dërrasën e zezë pyetjen binare, me temë:

• Në fillim nxënësit studiojnë tekstin, vizojnë dhe mbajnë shënime individuale për të dhënë argumenta “Pro” ose “Kundër” pyetjes binare.

• Në vijim vetëpozicionohen, sipas qendrimeve të zgjedhura në një nga grupet e mëdha “Pro” ose “Kundër”

• Nxënësit e grupeve kundërshtare i bëjnë pyetje njëri-tjetrit, japin përgjigje dhe argumentojnë në favor të opinionit të tyre.

• Mësuesi e drejton debatin midis grupeve, duke mbajtur një qëndrim asnjanës.

• Kur shterojnë pyetjet dhe diskutimet midis grupeve, mësuesi ndërhyn

Cilët janë nga veriu në Jug

lumenjtë kryesorë të shqipërisë?

Në cilët lumenj janë ndërtuar hidrocentrale?

Cili është lumi më i gjatë dhe më i rëndësishëm

i Shqipërisë

lumenjtë e shqipërisë

Cilët janë në hartë hidrocentralet kryesorë?

Ku mendohet të ndërtohen hidrocentralë

të tjerë?

Pse Drini është lumi më i gjatë dhe më i

rëndësishëm i Shqipërisë?

1. Janë të shkurtër2. Janë të rrëmbyeshëm3. Janë të pasur me rezerva

hidroenergjitike4. Kanë forcë të madhe

gërryese5. Koefiçienti i prurjes

është i lartë, 64 %6. Kanë grykëderdhje në

formë delte.

7. Pjesa më e madhe e tyre derdhen në detin Adriatik.

8. Nuk janë të lundrueshëm

9. Burojnë në zonat me borë, përjashtim Buna

10. Në verë thuajse shterojnë etj.

Cili lumë ka prurjen më të madhe të ujërave

në Shqipëri? Pse?

Cilat janë karakteristikat e përgjithshme të lumenjve të

shqipërisë?

“A duhet parë tipi mesdhetar i lumenjve të Shqipërisë si dukuri natyrore e dobishme?”

Pro Kundër

70

për t’i zgjeruar idetë e nxënësve me fakte të reja dhe me pyetje nxitëse “Pro” ose “Kundër”.

• Në fund, pa bërë definicione, diskutimi lihet i hapur.

3.10 MoDEL MËSIMI 9

Lënda: Gjeografia 4Klasa: IV (Shkola e mesme)Tema: Harta politike e trevave shqiptare. objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë të:

• Përshkruajë me fjalët e tekstit rradhazi të gjitha ndryshimet thelbësore që kanë ndodhur në hartën politike të trevave shqiptare nga e kaluara deri në ditët e sotme.

• Shpjegojë shkaqet e ndryshme të hartës politike të trevave shqiptare në periudha të ndryshme historike.

Fjalë kyçe: Trevë shqiptare, popullsi etnike Mjetet: Harta të ndryshme politike dhe historike të trevave shqipatreburimet e informacionit: Teksti mësimor, fjalori enciklopedik shqiptar.

Struktura e mësimit E Brainstroming 5’R Insert 30’R Harta e të pyeturit 10’

ZHVILLIMI I MËSIMIT

Evokimi (Brainstorming)

Mësuesi tërheq vëmendjen e nxënësve për temën e mësimit dhe për objektivat mësimore krijon një Brainstorming për pyetjen:

Ç’dini nga historia për copëtimin e trevave shqiptare?

Realizimi i kuptimit (Insert)• Shkruhen në tabelë çështjet kryesore të mësimit, si më poshtë:1. Ndryshime të vazhdueshme të hartës politike të trevave shqiptare. 2. Harta politike e trevave shqipatre në Iliri deri në antikitet. 3. Periudha e mesjetës dhe deri në Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë. 4. Harta politike e trevave shqiptare pas Shpalljes së Pavarësisë së

Shqipërisë.

71

Në vijim, mësuesi u shpjegon ncnxënësve detyrën si më poshtë: Nxënësit në mënyrë individuale do të lexojnë tekstin me titull “Harta politike e

trevave shqiptare”

Gjatë leximit nxënësit vendosin nga një shenjë si më poshtë:

Shenja (√) shënon informacionin, i cili njihet nga nxënësi. Ai pohon faktin që informacionin, që ndesh, e njeh.

Shenja (-) nënkupton informacionin, i cili është i ndryshëm, apo kundërshton idenë, apo informacionin e mëparshëm të nxënësit.

Shenja (+) vihet në rast se nxënësi gjen një ide, koncept, njohuri të re të pandeshur më parë.

Shenja (?) do të vihet në rastet kur informacioni, idetë, konceptet, etj. që ai ndesh në tekst janë të paqarta e duhet të sqarohen më tej, apo të plotësohen me njohuri të reja.

Gjatë kohës që lexojnë materialin, nxënësit vendsin shenja.Më pas plotësojnë tebelën “INSERT”

• Informacioni i shenjëzuar në tabelën «Insert:

√ + - ?

72

Relektimi

Harta e të pyeturit

Pse harta politike e trevave shqiptare

ndodhet e copëtuar në disa shtete të Ballkanit?

Harta politike e trevave shqiptare

Cilat ishin fiset ilire në shek. IV p.e.s.

dhe ku jetonin ata?

Ku dhe kur u caktuan kufijtë e sotëm politikë

të Shqipërisë?

Cilat ishin vendimet e Kongresit të Berlinit,

në Qershor 1878?

Me çfarë emri u shpreh në antikitet bashkësia e vetme etnike e krijuar në trojet tona, dhe si

quheshin banorët e saj?

Cilat ishin trevat shqiptare që mbetën

jashtë kufijve politikë të Shqipërisë më 1913?

Çfarë ju kujton data 28 nëntor 1912?

Kur filloi procesi historik për krijimin e një shteti

të vetëm shqiptar dhe kush e pengoi një zhvillim të tillë?

Ç’ndryshime pozitive po ndodhin sot në hartën politike të

trevave shqiptare?

Çfarë dini për vendimet e Fuqive të Mëdha në Konferencën e Ambasadorëve në

Londër, në vitin 1913?

Cila principatë cilësohet në histori, si shteti i

parë mesjetar shqiptar (shek. XII-XIII)?

Kur u shpall Kosova shtet i pavarur?

73

3.11 MoDEL MËSIMI 10

Lënda: Gjeografia e Republikës së Shqipërisë dhe trevat e tjera shqiptare.Klasa: IX (shkolla 9-vjeçare) dhe IV (shkolla e mesme).Tema: Shqipëria është atdheu im.objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë të:

• Përshkruajnë në hartë veçoritë fiziko-gjeografike të Shqipërisë. • Sugjerojnë sa më shumë arsye përse e duan Shqipërinë.

Fjalë kyçe: Atdheu.Mjetet: Harta fizike e Shqipërisë, Harta politikë e Evropës, gadishullit të

Ballkanit, foto, albume, guida turistike, etj. burimet: Poema “Bagëti e Bujqësia” e Naim Frashërit dhe “Shqipëria ç’ka qenë,

ç’është dhe ç’do të bëhet” e Sami Frashërit etj.

Struktura e mësimit E Brainstroming 5’R Ruaje fjalën e fundit për mua 30’R Shkrim i lirë 10’

ZHVILLIMI I MËSIMIT

Evokimi (brainstorming)

• Mësuesi, pasi tërheq vëmendjen e nxënësve për temën dhe për objektivat mësimore, krijon një brainstorming me temë: “Shqipëria”.

E mbroj

shqipëria

AtdheuE dua

Demokratike

Turistike

Në zhvillim

Krenohem

Mëmëdheu Me minerale

Me pyje

Me lumenj Me liqene

Me dete

Me fusha

Me male

E bukur

74

Realizimi i kuptimit (Ruaje fjalën e fundit për mua) • Nxënësit, pasi janë njohur me hapat për realizimin e kërsaj teknike, lexojnë

pjesë të ndryshme sipas zgjedhjes, që lidhen me temën e mësimit dhe që i takon gjeografisë, nga poema “Bagëti e Bujqësia” e poetit N. Frashëri ose fragmente nga vepra madhore e S. Frashërit “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet”.

• Në vijim nxënësit zgjedhin vargjet ose fragmentet që u pëlqejnë më shumë, ndajnë fletën e fletores në mes dhe shkruajnë në njërin krah vargjet ose fragmentet e zgjedhura, në krahun tjetër komentin.

• Për vargjet dhe fragmentet e zgjedhura, mësuesi pyet nxënësin: Pse i keni zgjedhur?Ç’kuptim e vlerë kanë këto në funksion të objektivave mësimore?Ç’ju kujtojnë? ... etj

• Diskutohen përgjigjet e nxënësve: • Në vijim një nxënës lexon vargjet ose fragmentet zgjedhura. Dy-tre

nxënës japin mendimin e tyre për zgjedhjen e nxënësit 1. Nxënësi 1 jep komentetet, etj.

• Mësuesi fton nxxënësit e tjerë që kanë zgjedhur po këto vargje ose fragmente, të bëjnë komentet përkatëse. Duhet të bëhet kujdes që diskutimi të përqendrohet atje ku duhet dhe mësuesi mund të bëjë koment për pjesën e lexuar.

• Vazhdon kështu procesi me leximin e pjesëve të zgjedhura nga nxënësit e tjerë (nxënësi 2, 3, 4 etj.).

• Për ta mbyllyr diskutimin, mësuesi fton nxënësin 1, që bëri zgjedhjen e pjesëve, ta lexojë me zë të lartë komentin e tij.

• Në fund mësuesi bën një përmbledhje të mendimeve dhe komenteve të nxënësve dhe shpjegon në mënyrë të plotë konceptin “Atdheu” duke cituar ndoshta edhe vargje ose fragmente të shkrimtarëve ose njerëzve të mëdhenj.

Reflektimi (Shkrimi lirë)• Shkruaj një vjershë ose copëz leximi, që të shprehë mendimet, ndjenjat

dhe emocionet tuaja për vendlindjen.

Detyrë• Krijo një pesëvargësh për temën “Atdheu”

75

Atdheu im është ShqipëriaE Brainstroming (Stuhi mendimesh) 5’R Teknika e pyetjeve 30’R Pesëvargëshi 10’

Realizimi i kuptimit (Teknika e Pyetjeve)

Lexohet vjersha e poetit Andon Zako Çajupi dhe fragmenti i shkëputur nga romani “Zemër” i Edmondo de Amiçis. Shpjegohen kuptimet e fjalëve dhe konceptet kryesore.

Mëmëdhe quhet toka,Ku më ka rënë kokaku kam dashur mëmë e atë ku më njeh dhe gur i thatë. (A.Z. Çajupi)Pse e dua atdheun? A nuk të vijnë menjëherë në mend njëqind

përgjigje? Unë e dua atdheun, se babai im është prej këtij vendi, se gjakun që më rrjedh ndër deje e kam prej tij, se e tij është toka ku janë varrosur të vdekurit, se qyteti ku kam lindur, gjuha që flas, librat që më mësojnë, natyra e bukur që më rrethon dhe çdo gjë që shoh, dua, mësoj e nderoj, është prej kësaj toke. Oh, ti nuk mund ta ndiesh ende sa duhet këtë dashuri! Do ta ndiesh kur të bëhesh burrë, kur të kthehesh prej një udhëtimi të largët, kur të shohësh përtej në horizont malet e larta të vendit tënd...

Atëherë do ta kuptosh dashurinë e atdheut. Atdheu është diçka aq e

madhe dhe e shenjtë... (De Amiçis)

bisedojmë së bashku-Ç’është atdheu?-Ç’gjëra i bashkojnë njerëzit në atdhe?-A e do atdheun? Pse?-Ç’mund të bëjë secili njeri për atdheun?Reflektimi (Pesëvargëshi)• Krijo një pesëvargësh për temën “atdheu”.

ZHVILLIMIEvokimi (Brainstorming)

Krijohet një brainstorming për temën “Shqipëria”

në zhvillim

me male

i thuren këngë

krenohem

e mbroj

demokratike

e dua

e bukur

turistike

atdheu

mëmëdheu

Shqipëria

3.12 MoDEL MËSIMI 11

76

3.13 MoDEL MËSIMI 12

Lënda: Gjeografia e Republikës së Shqipërisë dhe trevat e tjera shqiptareKlasa: IX (shkolla 9-vjeçare) dhe IV (shkolla e mesme)Tema: Detyrat dhe shërbimet që siguron pushteti vendor i bashkisë dhe i

komunësobjektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë të:

• Listojnë të gjitha detyrat dhe shërbimet që siguron për qytetarët e tij pushteti vendor

• Vlerësojnë punën e pushtetit vendor për kryerjen e detyrave dhe shërbimeve bashkiake ose komunale.

Terma kyç: Qarku, bashkia, komuna

Struktura e mësimit E Brainstroming 5’R Intervistë me tri faza 30’R Rrjeti i diskutimit 10’

77

ZHVILLIMI I MËSIMIT

Evokimi (Brainstorming)

• Pasi janë publikuar në një kënd të klasës ose shkollës arritjet më të spikatura të “Projektit kërkimor” për studimin e vendlindjes, në orën pasardhëse mësuesi, pasi njeh nxënësit me temën përmbledhëse të këtij kapitulli, krijon një “Brainstorming” me pyetjen:

“Ç’detyra ka dhe çfarë shërbimesh duhet të sigurojë për qytetarët e tij pushteti vendor, i bashkisë ose i komunës së qytetit apo fshatit tuaj?”

• Përgjigjet e nxënësve në këtë “Arsyetim stuhi” shkruhen në tabelë, si më poshtë:

Harta administrative e Republikës së Shqipërisë

Skema e organizimit admkinistrativ

REPUbLIKA

PREFEKTURA

QARKU

bashkia Komuna

Me

qyte

te

Me

qyte

te

e fs

hatr

a

Me

fsha

tra

Me

fsha

tra

e qy

tete

Detyrat dhe shërbime të

pushtetit vendor (bashkia ose

komuna)

Pastrim

i

Gjelbërimi Ndihma sociale

Kul

tura

78

Realizimi i Kuptimit (Intervista me tri faza)

• Bëj një shenjë në formë rrethi ose kryqi tek një nga aletrantivat e zgjehdura gjatë intervistës, si më poshtë:

C – Disi i pastër ose C– Disi i pastër

Pastrimi i qytetit (fshatit)

1. Qyteti (fshati) juaj është në përgjithësi: a) Shumë i pastërb) Disi i pastërc) Disi i papastërd) Shumë i papastëre) Nuk e di (nuk më intereson)

2. Lagja e qytetit (fshatit) tuaj është në përgjithësi: a) Shumë e pastërb) Disi e pastërc) Disi e papastërd) Shumë i papastëre) Nuk e di (nuk më intereson)

3. Nëse është e papastër ose më keq, a mendoni se kjo është sepse: a) Ata që janë përgjegjës nuk e bëjnë punën mirë?b) Ata që janë përgjegjës nuk kanë pajisje të mjaftueshme?c) Nuk ka kazanë ose vende të posaçme?d) Njerëzit i hedhin mbeturinat vend e pa vend?e) Nuk e di (nuk më intereson)

79

4. Sa shpesh mblidhen mbeturinat në lagjen tuaj?a) Çdo ditëb) 3 deri 4 herë në javëc) Një ose dy herë në javëd) Nuk ka grafik (orar) për mbledhjen e mbeturinavee) Nuk e di (nuk më intereson)

5. Ku i hedh familja juaj mbeturinat?a) Në kazanët e pastrim gjelbërimitb) Në vende të posaçme betonic) Në një vend të përcaktuar në trotuar?d) Në një vend të zgjedhur rastësisht?e) Direkt në makinë apo karrocë?f) Nuk e di (nuk më intereson)

Kushtet e rrugëve në qytetin (fshatin) tuaj

1. Sa të kënaqur jeni me numrin e rrugëve të shtruara në qytet (fshat)?a) Shumë të kënaqurb) Disi të kënaqur c) Të pakënaqurd) Nuk e di (nuk më intereson)

2. Si është gjendja e tyre në lagjen tuaj?a) Shumë mirëb) Disi e mirëc) Mjaftueshëmd) Disi e keqe e) Shumë e keqe

3. Si do ta klasifikoni mjaftueshmërinë e shenjave rrugore nëe qytet (fshat)?a) Shumë mirë

80

b) Disi e mirëc) Mjaftueshëmd) Disi e keqe e) Shumë e keqe

4. Sa të kënaqur jeni nga ndriçimi rrugor në lagjen tuaj?a) Shumë të kënaqurb) Disi të kënaqur c) Të pakënaqurd) Shumë të pakënaqure) Nuk e di (nuk më intereson)

5. Si do ta klasifikoni gjendjen e parkimit të makinave në qendër të qytetit (fshatit) tuaj?

81

a) Nuk është problemb) Është disi problemc) Është një prpblem shumë i madh d) Nuk e di (nuk më intereson)

Dhe tani disa pyetje rreth parqeve dhe sipërfaqeve të tjera të gjelbërta në qytetin (fshatin) tuaj.

1. Si mendoni për gjendjen e gjelbërimit, lulishteve, parqeve, mbi bazën e një shkalle vlerësimi nga 5 në 1, ku 5 është shumë e mirë dhe 1 është shumë e keqe?

_ _ _ a. Pastërtia_ _ _ b. Gjendja e pajisjeve (stola, kënde lodrash)_ _ _ c. Pamja e përgjithshme_ _ _ d. Sasia e pajisjeve (stola, kënde lodrash)_ _ _ e. Largësia nga shtëpia_ _ _ f. Gjendja e barit (gjelbërimit)_ _ _ g. Numri i koshave të plehrave_ _ _ h. Sjellja e njerëzve_ _ _ i. Siguria gjatë ditës _ _ _ j. Siguria gjatë natës_ _ _ k. Ndriçimi

2. Sa të kënaqur jeni në përgjithësi me ambiente sportive në qyetin, fshatin tuaj?

a) Shumë të kënaqurb) Disi të kënaqur c) Të pakënaqurd) Shumë të pakënaqure) Nuk e di (nuk më intereson)

Tani disa pyetje lidhur me zhvillimin urban dhe ndërtimet

1. Siç e dini, kohët e fundit ka pasur shumë diskutime rreth ndërtimeve pa leje. Sa të kënaqur jeni me mënyrën sesi po zgjidhet ky problem në qytetin tuaj?

a) Shumë të kënaqurb) Disi të kënaqur c) Të pakënaqurd) Shumë të pakënaqure) Nuk e di (nuk më intereson)

82

Vëre ndryshimet urbane në pamjet e të njëjtit mjedis.

2. A jeni prekur ju ose ndonjë pjesëtar i familjes suaj nga ndërtimet pa leje? a) Pob) Joc) Nuk e di (nuk më intereson)

3. A keni kërkuar ju ose ndonjë nga familja juaj leje ndërtimi, të paktën në këto 12 muajt e fundit?

a) Pob) Joc) Nuk e di (nuk më intereson)

83

4. A janë pakësuar ndërtimet pa leje vitin e fundit?a) Pob) Joc) Nuk e di (nuk më intereson)

5. A jeni i kënaqur me mënyrën si ndërtohet qyteti (fshati) juaj?a) Pob) Joc) Nuk e di (nuk më intereson)

Mendimi juaj për transportin publik të qytetit (fshatit) ku jetoni: 1. Çfarë përdorni më shpesh për në shkollë ose për probleme të tjera

tuajat?

84

a) Biçikletëb) Makinëc) Autobusd) Ecjee) Taksi me qiraf) Të tjera

2. Sa shpesh përdorni transportin publik, kryesisht në bazë mujore?a) 1 ose 2 herë në muajb) 2 ose 3 herë në javëc) Pothuasje çdo ditëd) Nuk e përdorni kurrëe) Nuk e di (nuk më intereson)

3. Çfarë note do të vinit për shërbimin urban sipas një shkalle vlerësimi nga 1 në 5, (ku 1 është shumë e keqe dhe 5 është shumë e mirë)?

_ _ _ a. Shpeshmëria e shërbimit të transportit publik (linja e autobuzave)._ _ _ b. Respektimi i grafikut të orareve._ _ _ c. Mundësia e informacionit rreth grafikut të orarit._ _ _ d. Sjelljen dhe ndihmën e shoferëve / fatorinove._ _ _ e. Largësia e stacionit të autobuzëve nga shtëpia._ _ _ f. Cilësia e stacioneve të autobuzëve._ _ _ g. Cilësia e autpbuzëve._ _ _ h. Çmimi i biletës.

85

opinioni për furnizimin me ujë. 1. Sa orë në ditë furnizoheni me ujë?

a) 1 ose 2 orë në ditëb) 3 ose 4 orë në ditëc) Më shumë se 4 orë në ditëd) 24 orë pandërprerjee) Nuk e di (nuk më intereson)

2. Gjatë tre muajve të fundit ka patur raste të mos keni ujë?

a) Kurrëb) 1 ose 2 herëc) 3 ose 4 herëd) Më shumë se 4 herëe) Nuk e di (nuk më intereson)

3. Lidhur me cilësinë e ujit, a keni probleme me sa më poshtë vijon?

a) Shije ekeqeb) Erë e keqec) Tejdukshmëria e ujitd) Temperaturae) Presioni i ujit është i ulët

86

Sektori i përkrahjes (ndihmës) sociale:

1. A përfiton familja e juaj nga sistemi i ndohmës sociale?

a) Pob) Joc) Nuk e di (nuk më intereson)

2. Në se po, deri në çfarë mase jeni i kënaqur me programin e ndihmës?

a) Shumë i kënaqurb) Disi i kënaqur c) Disi i pakënaqurd) Shumë i pakënaqur

3. Në se disi ose shumë i pakënaqur, pse?a) Pagesa është shumë e vogëlb) Procedurat janë të vështira (të gjata/ të ndërlikuara)c) Pagesat nuk bëhen në kohën e duhurd) Të tjera

87

Tani disa pyetje për arsimin dhe për kulturën:

1. Sa të kënaqur jeni nga shërbimet që siguron bashkia ose komuna për shkollën tuaj?

a) Shumë të kënaqurb) Disi të kënaqur c) Të pakënaqurd) Shumë të pakënaqure) Nuk e di (nuk më intereson)

2. Nëse ndërtesa dhe pajisjet e shkollës janë të vjetëruara ose të papërshtashme për mësim, kjo për shkak të:

a) Fatkeqësive natyroreb) Mungesë fondesh c) Papërgjegjshmërisë së komunitetit të shkollësd) Nuk e di (nuk më intereson)

3. Sa të kënaqur jeni nga veprimtaritë kulturore, artistike dhe sportive që organizon bashkia ose komuna në qytetin (fshatin) tuaj?

a) Shumë të kënaqurb) Disi të kënaqur c) Të pakënaqur

88

d) Shumë të pakënaqure) Nuk e di (nuk më intereson)

4. Nëse jeni disi ose shumë të pakënaqur, pse?a) Mungojnë mjediset për organizimn e veprimtarive kulturore dhe sportive. b) Fondet dhe investimet për kulturën janë të pakta. c) Ka nënvleftësim dhe mungesë organizimid) Të gjitha së bashku e) Nuk e di (nuk më intereson)

Pyetje lidhur me marrëdhëniet me bashkinë ose komunën:

1. Sa të informuar ndjeheni rreth aktiviteteve të bashkisë (komunës) në qytetin (fshatin) tuaj?

a) Shumë të informuarb) Disi të informuarc) Pak të informuard) Aspak të informuare) Nuk e di (nuk më intereson)

2. Në se jeni disi të informuar, si, në ç’rrugë jeni informuar?a) Gazeta e bashkisëb) Gazeta të yjerac) TV lokald) Radio lokalee) Akivitet promocionale të bashkisëf) Pjesëmarrje në mbledhjet e këshillit bashkiakg) Nëpërmjet bisedave në familje / me shoqëri.

3. Cilat nga shërbimet që siguron bashkia ose komuna juaj do të donit t’i shikonit menjëherë të përmirësuar?

1. .............................................2. .............................................3. .............................................

Ju faleminderit për mirëkuptimin dhe bashkëpunimin Shpenziemt e buxhetit bashkiak bëhen kryesisht për:

89

Riparimin e rrugëve vendore, pastrimin

dhe gjelbërimin.

Mirëmbajtjen dhe riparimin e kopshteve

dhe shkollave bashkiake

Sistemimin e kanalizimeve, ujërave

të bardha e të zeza

Transportin vendor, publik

Kontributet për mjediset dhe veprimtaritë kulturore-

artistike dhe sportive

Rrogat e zyrtarëve dhe punonjësve të tjerë, bashkë me sigurimet shoqërore dhe shëndetsore.

Reflektimi (Rrjeti i diskutimit)• Mësuesi harton një pyetje binare (pyetje që pranon përgjigje pozitive dhe

negative) e cila prek direkt thelbin e çështjes që trajtohet në mësim. • Ai u kërkon nxënësve që të argumentojnë pse janë “Pro” ose “Kundër”

çështjes që shtrohet për diskutim.• Në fillim nxënësit punojnë individiualisht në fletoren e tyre për të dhënë

argumente “Pro” ose “Kundër”, të cilat i shënojnë në organizuesin grafik.• Pasi diskutojnë në dyshe ose katërshe, grupohen sipas qëndrimeve

të mbajtura në dy grupe të mëdha në bazë klase dhe kështu zhvillojnë debatin “Pro” ose “Kundër” çështjes, që shtrohet në pyetjen binare.

• Për çdo paraqitje grupeve u caktohet një kufi kohor prej një minute.• Gjatë kohës që dy përfaqësusit e grupeve raportojnë arsyet e tyre, nxënësit mund

të ndryshojnë vendin dhe të shkojnë në grupin që për ta ka arsye më bindëse.

SekSionet

kryetari i baShkiSëaDminiStrata e baShkiSë

GruPi i këShilltarëve

këShilli baShkiak

90

• Grupet e nxënësve duhet të jenë mbi 15-20 vetë.• Diskutimi i nxënësve midis grupeve rivale në këtë rast vazhdon mbi 10’. • Kjo teknikë realizohet me nxënësit e çdo moshe. • Zhvillimi i saj u siguron nxënësve lirshmëri maksimale në dhënien e

mendimeve, shprehje mendimesh me zë të lartë, përpjekje për të bindur kundërshtarët, të drejtën e ndërrimit të pozicioneve “Pro” dhe “Kundër” dhe të kalimit në grupin tjetër gjatë zhvillimi të debatit etj.

• Cilësi dhe jo sasia e përgjigjeve “Pro” ose “Kundër” çëhstjes, është kyçi i suksesit në këtë debat.

• Në vend të zgjidhjeve të gatshme, kjo teknikë u krijon mundësi nxënësve për të gjetur shumëllojshmëri zgjidhjesh për të njëjtin problem.

• ... ndërsa mësuesi nxit nxënësit të kuptojnë: • Si të arsyetojnë për marrjen e vendimeve• Si të shkëmbejnë mendime• Si të vlerësojnë e të pranojnë mendimin e të tjerëve• Si të ndikojnë vlerësimin e të tjerëve te secili• Si të jenë pjesëtarë aktivë të shoqërisë

“Lenia mundin e të kërkuemit dhe gëzimin e të gjetunit nxanësit” A. Xhuvani Didaktika 1937

A është e mundur që pushteti vendor i bashkisë (komunës) suaj, brenda një mandati 4-vjeçar të sigurojë plotësisht 3 nga shërbimet

më urgjente që ju do t’i donit menjëherë të përmirësuara?

PYETJA bINAREPro Kundër

91

3.14 MoDEL MËSIMI 13

Lënda: Gjeografia Klasa: III (shkolla e meseme)Tema: Parku Kombëtar i ButrintitQëllimi: Formimi tek nxënësit i aftësive dhe shprehive të nevojshme për të qenë

të suksesshëm në një punë të thjeshtë kërkimore - shkencore.objektivat: Në përfundim të porojektit nxënësit të jenë të aftë të:

• Kryejnë vëzhgime të thjeshta në terren.• Zbulojnë atë që është thelbesore për një dukuri.• Grumbullojnë informacionin e nevojshëm, sistemojnë, analizojnë dhe e

vlerësojnë atë.• Arrijnë në përfundime dhe mbajnë qëndrime për zgjidhjen e problemit.• Mbrojnë opinionin e vet dhe të vlerësojnë opinionet e të tjerëve.

HAPAT (FAZAT E PLANIFIKUARA• Ideja e projektit kërkimor.• Përcaktimi i tematikës.• Ndarja e nxënësve në grupe sipas problemeve që do të trajtohen në përputhje

me platformën.• Zgjedhja e përgjegjësit të grupit të punës dhe detyrat e çdo anëtari sipas

prirjeve vetjake.• Takimi i grupeve, miratimi i platformës së punës, qëllimit dhe

objektivave.• Hartimi i dosjeve të punës për çdo grup, mbushja e tyre me informacionin e

nevojshëm sipas tematikës së çdo grupi; sipas kritereve të përcaktuara.• Vlerësimi i rezultateve të arritura nga çdo grup dhe ballafaqimi i tyre në

klasë para mësuesit.• Mbrojtja e rezultateve të arritura dhe vlerësimi i opinioneve dhe fakteve të

sjella nga grupet e tjera.• Publikimi i të dhënave, arritjeve, konkluzioneve, vlerësimeve e qëndrimeve

të secilit grup në një kënd të klasës.• Reklamimi dhe mbrojtja e punës së bërë nga grupet e nxënësve para

drejtuesve të projektit: diskutimi i problemeve dhe oponenca.• Publikimi i arritjeve të projektit para komunitetit të shkollës.• Ekspozimi në një kënd të klasës apo shkollës i verimtarive, arritjeve dhe vlerave

më të spikatura të projektit “PARKU KOMBËTAR I BUTRINTIT”.• Përgatitja e një posteri.• Përgatitja e një albumi ose fletëpalosjeje.

oRGANIZIMI I NxËNËSVE• Grupi i GJEOGRAFISË dhe i mbrojtjes së mjedisit• Grupi i ARKEOLOGJISË

92

• Grupi i HISTORISË• Grupi i BURIMEVE TURISTIKE

NIVELI I NxËNËSVE• Klasa III (shkolla e mesme).

DREJTIMI I PRoJEKTITMësuesit e lëndës, një përfaqësues i komunitetit të shkollës, një specialist i zonës.

bASHKËPUNIMET E MUNDSHMEMësues të lëndëve të tjera.

• Specialistë të sferave të ndryshme.

TEKNIKAT QË Do TË PËRDoREN• Anketimi, intervista, vëzhgimi, ekskursioni.• Kërkim zbulimi i objekteve relike natyrore dhe humane si dhe i burimeve të

tjera të informacionit me interes studimi.• Ndërtimi i dosjeve dokumentare dhe proceduriale, si dhe i posterave të

thjeshtë.• Sistemimi dhe ekspozimi në një vend të klasës, apo shkollës i arritjeve më me

vlerë të projektit me temë: “PARKU KOMBËTAR I BUTRINTIT”.

PËRPARËSITË METoDoLoGJIKE TË PRoJEKTIT KËRKIMoR: Të mësuarit e sotëm ka në qendër nxënësin. Në këtë proces mësuesi:

• Udhëheq të mësuarit dhe u ofron nxënësve rrugën për kërkimin e pavarur të informacionit.

• Në vend të zgjidhjeve të gatshme u kërkon nxënësve mundësi për të gjetur shumëllojshmëri zgjidhjesh për të njëjtin problem.

VLERAT JANË TË SHUMTA DHE SHPREHEN NË:• Aspektin e mësimdhënies dhe të nxënit.• Edukimin e nxënësve me frymën demokratike për zgjidhjen e

problemeve.• Aftësimin e nxënësve për punime të thjeshta kërkimore.

93

3.15 ECURIA METoDIKE E PLANIFIKIMIT TË PUNËVE PRAKTIKE SIPAS STRUKTURËS “ERR”

MoDELLënda:Klasa:Tema:objektivat:Në fillim të çdo mësimi janë objektivat, dhe përgatitja e tyre nga mësuesit nuk përbën

ndonjë vështirësi, pasi për to është krijuar një përvojë e mirë gjatë dhjetë viteve të fundit. Qëllimi i evidentimit të shprehive të të menduarit përmes objektivave është që t’i rikujtojë në çdo moment mësuesit, se duhet të kultivojë shprehitë e të menduarit kritik tek nxënësit.

Fjalë kyç: Këtu renditen fjalët që janë më kryesore në mësim, përmes të cilave ndërtohen konceptet bazë e më pas njohuritë.

Mjetet: Në zhvillimin e mësimit mësuesi përdor disa mjete. Ato mund të jenë që nga më të thjeshtat, deri tek më të ndërlikuarat. Përdorimi dhe përzgjedhja e tyre bëhet në varësi të temës dhe kushteve që ka mësuesi për t’i siguruar, por e rëndësishme është që mësuesi t’i përdorë ato.

Struktura e mësimit

E Brainstorming (Stuhi mendimesh) 5’R Mendo / Puno në dyshe / Shkëmbe 30’R Turi i galerisë 10’

Evokimi (Brainstorming)• Mësuesi tregon temën, qëllimin dhe objektivat e orës së punës praktike.• Pyet nxënësit çfarë dinë rreth saj (mendimet radhiten në tabelë).

Realizimi i kuptimit (Mendo / Puno në dyshe / Shkëmbe)• Mësuesi ndan detyrat të cilat nxënësit në fillim do t’i kryejnë individualisht

në fletët e tyre të punës praktike. (Atlasi i punëve praktike “Gjeografia 9...”)

• Gjatë diskutimeve të lira në dyshe e më pas në grup, nxënësit shkëmbejnë mendime, bëjnë vlerësime e korrigjime të gabimeve që mund të jenë bërë.

Reflektimi (Turi i galerisë)• Nxënësit në çift diskutojnë e vlerësojnë punët më të mira në dyshe.• Çdo çift nxënësish ekspozon në muret e klasës disa nga fletët më të mira

të punës.• Në vijim shohin punën e bërë nga nxënësit e tjerë si gjatë vizitës në galeri.• Bëhen diskutime të lira dhe vlerësohen punët më të mira në klasë.

94

3.16 MoDEL MËSIMI 14

PUNË PRAKTIKE 2, KREU IITema: Plotësimi i hartës së zonave klimatike të botësKoha në dispozicion: 45 minutaVendi i zhvillimit: në klasëMjetet për realizimin e punës praktike: Harta murale e zonave klimatike të

botës e të kontinenteve, globe tokësorë me shkallë zvogëlimi të ndryshme, fletore, atlase, harta konture të botës, lapsa, goma, lapostila me ngjyra etj.

Qëllimi: 1. Të ushtrohen nxënësit për mënyrat dhe radhën e punës që duhet të ndjekin

për plotësimin e elementeve të ndryshëm të hartave në përgjithësi dhe të përmbajtjes së hartave klimatike të botës e të kontinenteve të ndryshëm në veçanti.

2. Të ushtrohen nxënësit për teknikën e hedhjes së ngjyrave të zonave klimatike dhe tipave të klimave përfaqësuese për çdo zonë, si dhe pasqyrimin e tyre në legjendën e hartës.

3. Të ushtrohen nxënësit për mënyrat e shkrimit të emërtimeve gjeografike sipas normës së gjuhës letrare dhe rregullave kombëtare e ndërkombëtare të shkrimit të emërtimeve gjeografike në harta.

4. Të përforcohen e të thellohen më tej njohuritë dhe shprehitë gjeografike të mësuara.

objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë të:• Identifikojë në hartë shtrirjen hapësinore të zonave klimatike të botës.• Bëjnë dallimin ndërmjet veçorive të klimave të ndryshme në botë.

Struktura e mësimit

E Brainstorming (Stuhi mendimesh) 5’R Mendo / Puno në dyshe / Shkëmbe 30’R Turi i galerisë 10’

Mënyra e zhvillimit: • Ndarja e nxënësve në grupe dhe caktimi i kryetarëve të tyre;• Vizatimi i hartës konture të botës ose vendosja për përdorim e shablloneve

të gatshme të përgatitura me parë, fotokopje të hartave ose printime të marra nga interneti etj.;

• Ngjyrosja e elementeve përbërës;• Shkrimi me kujdes dhe në vendndodhjen e duhur i emërtimeve

gjeografike;• Krahasimi i realizimit të detyrës ndërmjet anëtarëve të çdo grupi dhe

ndreqja e gabimeve të mundshme; • Krahasimi i realizimit të punëve praktike ndërmjet grupeve, ndreqja e

gabimeve të mundshme dhe zhvillimi i diskutimeve të lira;• Paraqitja e punimeve më të mira para klasës.

95

Harta memeve e zonave të mëdha klimatike të rruzullit tokësor

Ngjyros në hartë, me:

të verdhë: Zonën e klimës së nxehtëtë gjelbër: Zonën e klimës mesatarevjollcë: Zonën e klimës së ftohtë.

Detyrë: Plotëso në tabelë emrat përkatës të zonave të mëdha klimatike.

3. Klima tropikale2. Klima ekuatoriale1. Klima ekuatoriale

ZoNAT E MËDHA

KLIMATIKE TË RRUZULLI

ToKËSoR

Zona e klimës___________

Zona e klimës___________

Zona e klimës___________

7. Klima polare6. Klima subpolare

5. Klima mesatare (oqeanike dhe kontinentale)4. Klima subtropikale (mesdhetare dhe musonike)

1

32

(Mendo/puno në dyshe/shkëmbe)emri, mbiemri i nxënësit ( ______________________ )

96

Ngj

yros

në

hat

ën m

emec

e të

Evr

opës

, me:

të k

altë

r:

Klim

a m

esdh

etar

etë

gje

lbër

: K

lima

mes

atar

e oq

eani

keka

fe:

Klim

a ko

ntin

enta

levj

ollc

ë:

Klim

a su

bpol

are

Qar

kulli

mi i

mas

ave

ajro

re n

ë E

vrop

ë dh

e nd

ikim

i i t

yre

në fo

rmim

in e

tip

ave

të k

limës

Qar

ko:

Dim

ri n

ë E

vrop

ën M

esdh

etar

e pë

rgjit

hësi

sht ë

shtë

i bu

të d

he i

lagë

t për

shk

ak të

mbi

zotë

rim

it të

mas

ave

ajro

re:

a. A

rktik

e b.

Kon

tinen

tale

c. D

etar

e d.

Tr

opik

ale

...

dhe

ver

a e

nxeh

të d

he e

tha

të p

ër s

hkak

të

mbi

zotë

rim

it të

m

asav

e aj

rore

:a.

Ark

tike

b.

Kon

tinen

tale

c

. Det

are

d.

Tro

pika

le

Mas

a aj

rore

ark

tike

(shu

më

të f

toht

a, t

ë th

ata

e m

e ng

rica

).

Mas

a aj

rore

kon

tinen

tale

, të

gjer

ësiv

e gj

eogr

afik

e m

esat

are

(të

ftoh

ta, m

e ng

rica

e r

eshj

e dë

bore

në

dim

ër, t

ë nx

ehta

e të

that

a në

ver

ë).

Mas

a aj

rore

det

are,

me

orig

jinë

nga

Oqe

ani

Atla

ntik

dhe

Det

i M

esdh

e (t

ë bu

ta d

he m

e sh

umë

lagë

shti)

.

Mas

a aj

rore

trop

ikal

e (t

ë nx

ehta

e të

that

a).

Qar

ko:

S

hqip

ëria

në

hart

ën k

limat

ike

të E

vrop

ës b

ën

pjes

ë në

zon

ën e

klim

ës:

a. S

ubpo

lare

b.

Mes

atar

e ko

ntin

enta

lec.

Mes

atar

e oq

eani

ke (

deta

re)

d. S

ubtr

opik

ale

mes

dhet

are

Plo

tëso

:

K

lima

e Sh

qipë

risë

pë

rgjit

hësi

sht

ësht

ë m

e di

mër

të

butë

e _

____

____

___

dhe

me

verë

të

____

____

___e

të th

atë.

Qar

ko:

Q

ytet

i (f

shat

i) j

uaj

në h

artë

n kl

imat

ike

të

Shqi

përi

së g

jend

et n

ë zo

nën

e kl

imës

:a.

Mes

dhet

are

fush

ore

me

dim

ër të

but

ë dh

e të

la

gët d

he v

erë

të n

xeht

ë e

të th

atë)

.b.

Mes

dhet

are

kodr

inor

e (e

për

afër

t me

klim

ën

fush

ore)

.c.

Mes

dhet

are

para

mal

ore

(me

dim

ër të

ash

për e

m

e ng

rica

dhe

ver

ë të

nxe

htë)

.d.

Mes

dhet

are

mal

ore

(me

dim

ër të

ftoh

të e

me

shum

ë dë

borë

dhe

ver

ë të

fres

kët)

.N

gjyr

os n

ë h

artë

me:

B

ëj n

jë sh

enjë

në

form

ë rr

ethi

ose

kry

qi te

k nj

ë ng

a al

tern

ativ

at e

zgj

edhu

ra.

të g

jelb

ër: K

limën

m

esdh

etar

e fu

shor

eka

fe: K

limën

m

esdh

etar

e ko

drin

ore

të v

erdh

ë: K

limën

m

esdh

etar

e Pa

ram

alor

etë

zez

ë: K

limën

m

esdh

etar

e m

alor

e

(Mendo/puno në dyshe/shkëmbe)emri, mbiemri i nxënësit ( ______________________ )

97

Har

ta m

emec

e kl

imat

ike

e A

zisë

Ngj

yros

në

har

të m

e:

të z

ezë:

klim

a ek

uato

rial

e, n

r.1

port

okal

li: k

lima s

ubek

uato

riale

, nr.2

të v

erdh

ë: k

lima

trop

ikal

e, n

r.3

të k

altë

r: k

lima

subt

ropi

kale

, nr.4

Klim

a m

esdh

etar

eK

lima

oqea

nike

Klim

a ko

ntin

enta

leK

lima

suba

rktik

e

Dim

ri ë

shtë

i bu

të e

i la

gët

dhe

vera

e n

xeht

ë dh

e e

that

ë...

Har

ta m

emec

e kl

imat

ike

e E

vrop

ës

Gra

fikët

e e

curi

së v

jeto

re t

ë te

mpe

ratu

rave

dhe

res

hjev

e

Kli

ma

mes

dhet

are

Klim

a m

esat

are

oqea

nike

Klim

a m

esat

are

kont

inen

tale

Klim

a su

btro

pika

le

Det

yrë:

Për

cakt

o në

tab

elën

e m

ëpos

htm

e tip

aret

dal

lues

e të

zon

ave

klim

atik

e të

Evr

opës

dhe

kra

haso

ji at

o:të

gje

lbër

: klim

a m

esat

are,

nr.5

vjol

lcë:

klim

a su

bpol

are,

nr.6

të b

ardh

ë: k

lima

pola

re, n

r.7

(Mendo/puno në dyshe/shkëmbe)emri, mbiemri i nxënësit ( ______________________ )

98

Har

ta m

emec

e e

zona

ve k

limat

ike

të A

frik

ës

Har

ta m

emec

e kl

imat

ike

e A

mer

ikës

së V

eriu

t dhe

të Ju

gut

(kla

sifiki

mi i

Alis

ovit)

Det

yrë:

Ngj

yros

në

har

të m

e:

të

kuqe

: Klim

a ek

uato

rial

e

po

rtok

alli

: Klim

a su

beku

ator

iale

të v

erdh

ë: K

lima

trop

ikal

e

të k

altë

r: K

lima

subt

ropi

kale

1 2

3 4

të k

uqe:

klim

a ek

uato

rial

e

____

___

: kl

ima

sube

kuat

oria

le

të v

erdh

ë: k

lima

trop

ikal

e

____

____

: klim

a su

btro

pika

le

të g

jelb

ër: k

lima

mes

atar

e

vjol

lcë:

klim

a su

bpol

are

të b

ardh

ë: k

lima

pola

re

plot

ëso

më

posh

të n

gjyr

at

përk

atës

e të

tipa

ve të

klim

ës

dhe

ngjy

ros n

ë ha

rtë

me:

1 2 3 4 5 6 7

(Mendo/puno në dyshe/shkëmbe)emri, mbiemri i nxënësit ( ______________________ )

99

S

hkr

uaj

në

figu

rë n

ë ve

ndi

n e

duh

ur

emra

t e k

atev

e të

kli

mës

mal

ore

në

An

det

e K

olum

bisë

(A

mer

ika

e Ju

gut)

.

Har

ta m

emec

e kl

imat

ike

e ko

ntin

enti

t të

Aus

tral

isë

Kon

tine

nti i

Ant

arkt

idës

Kat

ëzim

i klim

atik

në

mal

et e

And

eve

në K

olum

bi (

Am

erik

a e

Jugu

t)

Tem

p. m

esat

are

muj

ore

në 0 C

Për

çdo

1000

mla

rtës

i në

ngj

itje,

tem

pera

tura

e aj

rit

ulet

60 C

Oqe

ani

Kat

i me

Bor

ë dh

e ak

uj

3. K

ati i

zon

ës s

ë__

____

____

____

_

2. K

ati i

zon

ës _

____

____

____

__

1. K

ati i

zon

ës s

ë _

____

____

____

__

6000

5000

4000

3000

2000

1000

0m

-60

00

+60

+12

0

+18

0

+24

0

+30

0

Det

yrë:

Plo

tëso

më

posh

të e

mra

t e

tipa

ve

të k

limës

dhe

ngj

yros

në

hart

ën

klim

atik

e të

Aus

tral

isë,

me:

të k

uqe:

Klim

a __

____

____

__po

rtok

alli

: Klim

a __

____

____

__të

ver

dhë:

Klim

a __

____

____

__

të k

altë

r: K

lima

____

____

____

1 2 3 4

Plo

tëso

: Në

kont

inen

tin e

Ant

arkt

idës

mbi

zotë

ron

klim

a __

____

____

_.

Plo

tëso

:

Klim

a e

një

vend

i ndr

y-sh

on jo

vet

ëm si

pas s

htrir

jes

gjeo

grafi

ke n

ga E

kuat

ori n

ë dr

ejtim

të p

olev

e, p

or e

dhe

sipa

s ___

____

____

____

nga

ni

veli

i det

it.K

lima

në R

ajon

et M

alor

e

(Mendo/puno në dyshe/shkëmbe)emri, mbiemri i nxënësit ( ______________________ )

100

3.17 MoDEL MËSIMI 15

oRË MËSIMI NË DISPoZICIoNTESTIM DHE VLERËSIM PËRMbLEDHËS Tema: Mjediset jetësore në botëKlasa: VI

1. MJEDISET JETËSoRE TË ZoNËS SË NxEHTË (Nxënësi i parë)

• Plotëso në tabelën e mëposhtme të koncepteve karakteristikat dalluese të pyllit ekuatorial.

Mjedisi jetësor

Klima Bimësia Bota shtazore

Pylli ekuatorial

Ekuatoriale, çdo ditë me nxehtësi dhe reshje.Lëkundjet vjetore të temperaturës të pakta (2-30C).Reshjet 1500 - 2000 mm.Temperatura mesatare vjetore 25 - 270C.

Bimësi e pasur, e gjelbër, e dendur dhe shumëkatëshe.Drurët më karakteristikë janë:________________________________________________________________________________________________________________

Kafshët më karakteristike janë:__________________________________________________________________________________________________________________________________

• Krijo një pesëvargësh për temën: “Pylli ekuatorial”.1 Pylli ekuatorial

2

3

4

5 Xhungla ose selvas

• Shëno në tabelën e mëposhtme të koncepteve karakteristikat dalluese të savanave dhe shkretëtirave tropikale e krahasoji ato.

Mjedisi jetësor Klima Bimësia Bota shtazore

Savana

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

101

Mjedisi jetësor Klima Bimësia Bota shtazore

Shkretëtiratropikale

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

102

2. MJEDISET JETËSoRE TË ZoNËS MESATARE (Nxënësi i dytë)

• Shëno në tabelën e mëposhtme të koncepteve karakteristikat dalluese të pyjeve fletëgjera dhe pyjeve konifere e krahasoji ato.

Mjedisi jetësor Klima Bimësia Bota shtazore

Pyjet fletëgjerë

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Mjedisi jetësor Klima Bimësia Bota shtazore

Pyjet konifere

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Vazhdo potësimin e “Diagramit të Venit” për:

DalliMeT DalliMeTveçoriTë e përBashkëTa

1. Bimësia barishtore2.____________________________________________________________________________________________________________________________

1. Shtrihen në Amerikën e Veriut2.____________________________________________________________________________________________________________________________

1. Shtrihen në Euro Azi2.____________________________________________________________________________________________________________________________

preritë stepat

103

(Nxënësi i tretë)

• Shëno në tabelat e mëposhtme të koncepteve karakteristikat dalluese të shkretëtirave tropikale dhe krahasoji ato:

Mjedisi jetësor Klima Bimësia Bota shtazore

Shkretëtirat tropikale

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Mjedisi jetësor Klima Bimësia Bota shtazore

Shkretëtiratmesatare

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Plotëso në tabelën e mëposhtme të koncepteve karakteristikat dalluese të mjedisit të veçantë mesdhetar:

Mjedisi jetësor Klima Bimësia Bota shtazore

Mjedisi i veçantë

mesdhetar

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

104

• Krijo një pesëvargësh për temën: “Bregdeti shqiptar i Jonit”:

1 Bregdeti shqiptar i Jonit2345 Riviera shqiptare

105

3. MJEDISET JETËSoRE TË ZoNËS SË FToHTË (Nxënësi katërt)

• Shëno në tabelën e mëposhtme të koncepteve karakteristikat dalluese të tundrës e të shkretëtirave polare dhe krahasoji ato:

Mjedisi jetësor Klima Bimësia Bota shtazore

Tundra

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Mjedisi jetësor Klima Bimësia Bota shtazore

Shkretëtiratpolare

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Shëno në “Diagramën e Venit” tiparet dalluese dhe veçoritë e përbashkëta që ekzistojnë midis Arktikut dhe Antarktikut.

DalliMeT DalliMeTveçoriTë e përBashkëTa

1._________________________________________________2._________________________________________________3._________________________________________________

Arktiku Antarktiku

1._________________________________________________2._________________________________________________3._________________________________________________

1._________________________________________________2._________________________________________________3._________________________________________________

106

Detyrë: Shëno në hartën memece fizike të hemisferave, emrat e kontinenteve dhe të oqeaneve të rruzullit tokësor.

Ngjyros në hartë me:

të verdhë: shtrirjen hapësinore të mjediseve jetësore të zonës së nxehtë.të gjelbër: shtrirjen hapësinore të mjediseve jetësore të zonës mesatare.vjollcë: shtrirjen hapësinore të mjediseve jetësore të zonës së ftohtë.

Detyrë: Shkruaj në kutizat bosh të tabelës së mësipërme, emrat e mjediseve jetësore në botë, sipas zonave të nxehtësisë.

Harta memece fizike e hemisferave

MJE

DIS

ET

JE

TË

SoR

E N

Ë b

oT

Ë

Zona e ftohtë

Zona mesatare

Zonae nxehtë

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

Pyjet fletëgjerë

Mjedisi mesdhetar

Plotëso: Poli i ______________ Poli i ______________

Poli i ______________Poli i ______________

(Nxënësi i pestë)

107

Lojë zbavitëse:

Gjeni nga janë dhe ku kanë arritur: “Tre grupe të rinjsh nga një shtet i vogël malor i Evropës, ku përdoren tri gjuhë zyrtare, pas një udhëtimi të gjatë në drejtime të ndryshme, bënë këtë bisede telefonike me njëri – tjetrin:

Grupi I: Jemi në brigjet e një ishulli të bukur mesdhetar, i cili, parë nga lart, ngjan me një top futbolli që sapo është shkelmuar nga këmba e një futbollisti.

Grupi II: Ne gjendemi mbi vendin më pranë qendrës së Tokës.Grupi III: Në pritje që të shihnim ariun e bardhë polar, ne u rrethuam nga

shumë zogj kureshtarë, me krahë që ngjajnë si lopata.

Krijo sipas modelit një lojë tjetër zbavitëse të ngjashme.

Gjeni ku kanë arritur:

Tri grupe të rinjsh nga _________________________________________________________________________________________________________________________________________ Grupi I: __________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Grupi II: _________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Grupi III: ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

(Nxënësi i gjashtë)

108

3.18 REFLEKTIMI NDAJ MËSIMDHËNIES

Gjatë një periudhe, kur ka ndryshime themelore në programin mësimor, si dhe të ndodhur para kërkesave për të zbatuar modelet e reja të mësimdhënies, ju ndjeni nevojën e pasurimit të praktikës suaj. Grumbullimi i informacionit në disa drejtime është i rëndësishëm.

A. Mënyrat e grumbullimit të informacionit

Ekziston një llojshmëri mënyrash, nëpërmjet të cilave mund të grumbullohet informacion rreth praktikës suaj aktuale të mësimdhënies. Më të dobishme janë:

Mbajtja e një ditariKjo mund të bëhet pas çdo ore mësimi ose në fund të mësimeve. Ditari ju

ndihmon që të qartësoni natyrën e shqetësimeve dhe të shënoni rastet e veçanta. Këto shënime mund të mbahen edhe në fund të planit ditor.

Sigurimi i informacionit nga një koleg që vëzhgon mësimet tuajaInformacioni nga një vëzhgues ka për qëllim të përmirësojë punën tuaj dhe është i

nevojshëm pasi ai vëzhgon aspekte të msimdhënies, për të cilat ju kërkoni informacion. Është me të vërtetë intersante që vëzhguesit pohojnë se mësojnë më shumë rreth mësimdhënies kur vëzhgojnë kolegët, sesa kur vëzhgohen vetë.

Grumbullimi i informacionit të nxënësitJu mund të siguroni informacion të vlefshëm edhe nga nxënësit në rrugë të

ndryshme. Mund të pyesni nxënësit të shkruajnë përshtypjet rreth mësimeve tuaja. Në mjaft raste kjo inkurajon nxënësit të reflektojnë edhe mbi përvojat e të nxënit.

Kështu, p.sh.: nxënësit mund: • të plotësojnë një pyetësor që zbulon aspektet e mësimdhënies tuaj dhe të

përvojës së tyre të të nxënit;• të intervistohen individualisht, me grupe, ose nëpërmjet një diskutimi në

klasë. Studimet kanë treguar se ky infromacion ëhtë i vlefshëm dhe i një cilësie të lartë.

Disa mësues nuk janë dakord me këtë mënyrë të mbledhjes së të dhënave dhe shkaku kryesor ka të bëjë me frikën se mund të cënojë autoritetin e tyre.

Mendime për reflektimMësuesit mund të reflektojnë mbi aspekte të praktikave të tyre të mësimdhënies

në klasë, duke kryer veprimtari praktike që do të sigurojnë informacione të dobishme për të analizuar mësimdhënien e tyre.

Ja disa veprimtari praktike që mund t’i përdorin mësuesit për çështje të veçanta: • “Matja” e klimës së klasës në çaste të caktuara• Identifikimi i përmbajtjes së rregullave të klasës• Grumbullimi i informacionit se si ndihen nxënësit gjatë veprimtarive të

109

planifikuara sipas programit. • Verifikimi i përmbushjes së kërkesave të të nxënit• Shqyrtimi i nivelit të pyetje-përgjigjeve• Vlerësimi i teknikave të ndryshme• Cilësitë motivuese të veprimtarive mësimore• Reflektimi mbi cilësitë dhe rrjedhojat e marrëdhënieve ndërmjet mësuesit

dhe fëmijëve në periudha të ndryshme.

Vlerësimi i një koleguKur kryeni rolin e vlerësuesit (pjesa përbërëse e sistemit të vlerësimit të mësuesit),

ju duhet të zbatoni synimet e caktuara së bashku me detajet e ecurisë; kur dhe si e vëzhguart punën e kolegut dhe si do t’i përmblidhni përfundimet.

b. Shkallët e vlerësimit të mësuesit

Mendojmë se vlerësimi i punës së mësuesit përfshin 4 shkallë

1. Shkalla paravlerësuese Në këtë shkallë mësuesi pyetet për praktikën aktuale të mësimdhënies dhe i

kërkohet të improvizojë pjesë të veçanta të saj. Në të njëjtën kohë, atij i jepet mundësia të reflektojë për të gjitha aspektet e tjera të punës së tij si mësues. Kjo shkallë është e ngjashme me atë të një pyetësori.

2. Vëzhgimi në klasë Ky vlerësim bazohet në diskutimin paraprak, se cilat klasa (në se ai jep mësim

në disa klasa) apo lëndë (në se jep disa lëndë) janë të përshtatshme për të vëzhguar në se ka mundësi që vëzhguesi të përqendrohet në ndonjë aspekt të veçantë të mësimdhënies.

3. Intervista ose biseda vlerësuese. Në këtë vlerëim mudn të identifikohet praktika e mësuesit në klasë dhe nevoja për kualifikim.

4. Veprimi Diskutohen menjëherë problemet e dala gjatë intervistës ose bisedës, vendoset

se në cilat probleme mësuesit i duhet mbështetja dhe ndërmerren veprime konkrete për kualifikimin e mëtejshëm të tij.

Të dashur mësues, nëse doni që kualifikimi i mëtejshëm të bazohet në një analizë sistematike të praktikës suaj, cilatdo qofshin rrethanat në të cilat ju siguroni, është nevojshme të

vlerësoni edhe metodologjinë e detajuar në këtë libër.

110

bIbLIoGRAFIA

1. TRANDAFILI, G., Metodika e gjeografisë, 20082. CHARLES TEMPLE: Të menduarit kritik përmes kurrikulumit, 2001.3. GUP AUTORËSH: Modele për mësimdhënie të sukseshsme, 2001.4. Q.T.K.A.: Mësimdhënia me në qendër nxënësin, 2005.5. TRANDAFILI, G.: Gjeografia 6, Atlas i punëve praktike, 2008.6. TRANDAFILI, G.: Gjeografia 7, Atlas i punëve praktike, 2008.7. TRANDAFILI, G., SHEME, S., NISHKU, A.,: Gjeografia 8, Fletore pune

2007. 8. QIRIAZI, P., TRANDAFILI, G.: Gjeografia 3, Atlas praktik, 20079. TRANDAFILI, G., DOKA, DH.: Gjeografia 4, Atlas praktik, 200710. TRANDAFILI, G., Gjeografia 9, Atlas i punëve praktike, 200811. TRANDAFILI, G., Gjeografia 9, Fletore pune, 200814. KRISTO., V. PAPAJANI, S. 200013. KOLA, B., Denker, M.: Shkencat shoqërore në shkollë, 2006.14. Libër Mësuesi për klasën e katërt (Dituri natyre 4), 200715. Llambiri, S.: Braktisja e fshehtë (Objektivat minimale të domosdoshëm), 2007. 16. A.V.A: Vlerësmi i arritjreve të nxënësve, 2007

111

112

Botimi u krye në shtypshkronjën IDEARTTiranë, shtator 2008