Upload
beka-jebashvili
View
31
Download
0
Tags:
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Text book
Citation preview
1. saxelmwifo politikiT gamowveuli sargeblisa da zaralis Sefaseba -
mwarmoeblis da momxmareblis nameti
viciT, rom momxmareblis nameti gamoxatavs erTobliv wminda sargebels,
romelsac isini iReben konkurentul bazarze. xolo mwarmoeblis nameti
gansazRvravs mwarmoebelTa erTobliv sargebels.
momxmareblis nameti aris sidide anu saerTo sargebeli, romelsac igi
iRebs gadaxdisadmi mzadyofnisa da produqtis sabazro fass Soris sxvaobis
SemTxvevaSi. grafikulad, yvela momxmareblisTvis momxmarebelTa nameti aris
farTobi, romelic mdebareobs moTxovnis mrudsa da sabazro fass Soris.
mTlianad bazrisaTvis mwarmoeblis nameti grafikulad aris
miwodebis mrudis zeviT da sabazro fasis qveviT mdebare samkuTxedis
farTobi.
Tu viciT mwarmoeblis da momxmareblis nameti, SegviZlia im
keTildReobis efeqtis (Welfare Effects) Sefaseba, romelic miiReba
sabazro meqanizmSi saxelmwifo CareviT. Aseve SesaZlebelia ganvsazRvroT,
aseTi CareviT vin rCeba mogebuli an wagebuli da ramdenad. gavixsenoT
fasebis kontrolis SemTxveva _ saxelmwifo iRebs kanons, romlis
mixedviTac mwarmoeblebi ver daaweseben fasebis zeda zRvarze ufro maRal
fasebs, fasebis zeda zRvari ki dawesebulia bazris wonasworobis fasze
dabla. viciT rom aseTi fasebis zeda zRvari iwvevs deficits (Warbi moTxovna)
warmoebis Semcirebisa da moTxovnis sididis gazrdis gamo. naxazze naCvenebia
momxmareblis da mwarmoeblis nametis cvlilebac, romelic wamoiqmna fasebze
saxelmwifo kontrolis politikis Sedegad. detalurad ganvixiloT es
cvlilebebi.
momxmarebelTa namatis wminda cvlileba aris A-s minus B radgan A
marTkuTxedi B samkuTxedze didia naxazze momxmarebelTa nametis cvlileba
dadebiTi sididea. fasebis regulirebis gamo produqtis fasi P max -s ver
gadaaWarbebs, rac wonasworobis fasis P 0 -ze qvemoTaa (A marTkuTxedsa da
B samkuTxeds Soris sxvaoba). mwarmoeblis zarali aris A marTkuTxedis
farTobisa da C samkuTxedis farTobis jami. B da C samkuTxedebi erTad
gviCveneben fasebze kontrolis dawesebiT miRebul wminda danakargebs.
wminda danakargebi. fasebze kontrolis SemoRebis pirobebSi,
momxmarebelTa mier miRebuli mogeba mwarmoebelTa zaralis kompensirebas
ver axdens. rogorc naxazi gviCvenebs, fasebze kontrols mivyavarT
mTliani nametis wminda danakargebamde. wminda danakargebi gviCveneben
fasebze kontrolis dawesebis araefeqtianobas: mwarmoeblebis mier
miRebuli nametis danakargebi aWarbebs momxmareblis nametis mogebas.
2. minimaluri fasebi
aRniSnuli situacia warmodgenilia naxazze sadac P min aris saxelmwifos
mier dawesebuli minimaluri fasi, romelic saxelmwifom daawesa. miwodebis
sidide am dros Q 2 -s, xolo moTxovnisa _ Q 3 -s Seadgens. Ggansxvaveba aris
gamoSvebuli produqtis Warbi, gauyidavi moculoba. Aaxla SevxedoT ra
cvlilebebs eqneba adgili mwarmoeblisa da momxmareblis nametebSi. is
momxmareblebi, romlebic jer kidev yiduloben produqts, axla ixdian ufro
maRal fass da nametis dakargvis gamo zaraldebian. es danakargi naxazze
warmodgenilia A marTkuTxediT. momxmarebelTa nawilma momatebuli fasebis da
nametis dakargvis gamo bazari datova. am SemTxvevaSi danakargi warmodgenilia B
samkuTxediT. momxmareblis nametis saerTo cvlileba tolia:
ΔCS = -A-B
fasi regulirdeba imgvarad, rom ar SeiZleba iyos naklebi, vidre P min.
mwarmoeblebs survili aqvT gamouSvan Q 2 produqtis moculoba, magram
momxmareblebi yiduloben mxolod Q 3 -s. Tu mwarmoeblebi awarmoeben Q 2 -s, maSin
Q2 -Q3 gauyidavi darCeba da mwarmoeblis nametis cvlileba iqneba A-C-D. am
SemTxvevaSi mwarmoebelTa mdgomareoba SeiZleba gauaresdes. saerTo cvlilebebi
mwarmoeblis nametSi toli iqneba:
ΔPS=A-C-D
3. garantirebuli fasebi da qvotebi warmoebaze
minimaluri fasebis SemoRebis garda, saxelmwifos SeuZlia produqtze
fasi gazardos ori gziT . garantirebuli fasebi da qvotebi warmoebaze. saxelmwifo
awesebs produqtis sabazro fass Tavisufali bazris fasze maRla da
yidulobs gamoSvebis mTel moculobas, rac aucilebelia fasisSesanarCuneblad.
saxelmwifos aseve SeuZlia gazardos fasebi warmoebis SezRudvis xarjze,
pirdapir an mwarmoeblis motivaciis saSualebiT. avxsniT am RonisZiebebis
gavlena momxmarebelze, mwarmoeblebsa da biujetze.
PO wonasworul fasze maRali PS fasis SesanarCuneblad, mTavroba
yidulobs gamoSvebuli produqtis nawils Qg moculobiT. mwarmoebelTa mogeba
aris A+B+D. momxmarebelTa danakargebi aris A+B. saxelmwifos danaxarjebi
warmodgenilia daStrixuli marTkuTxedis farTobiT Ps (Q 2 -Q 1 ).
bazarze Sesvlisa da gamoSvebuli produqtis Sesyidvis garda
(erToblivi moTxovnis zrdasTan erTad), saxelmwifos SeuZlia produqtze fasis
gazrda miwodebis Semcirebis xarjze. aRniSnulis miRweva SesaZlebelia Sesabamisi
kanoniT, anu gamoSvebul moculobaze qvotebis dawesebiT. amis safuZvelze
produqtze fasebi SeiZleba gaizardos.
Ps maRali fasis SenarCunebis mizniT (P0 -Tan SedarebiT, rodesac moTxovna da
miwodeba wonaswordeba) saxelmwifos SeuZlia SezRudos miwodeba Q1 doniT, an
warmoebaze qvotebis dawesebiT (rogorc taqsebze medalionebis SemoRebiT), an
mwarmoeblisaTvis finansuri stimulirebis SeTavazebiT warmoebis Semcirebis mizniT
(rogorc naTesi farTobebis SezRudvis dros). imisaTvis, rom stimulebma
imoqmedon, isini unda iyos aranakleb B+C+D, e.i. ar unda iyos naklebi im
damatebiT Semosavlebze, romelsac miiRebdnen mosavlis ufro maRali Ps fasiT
gayidvis SemTxvevaSi. aqedan gamomdinare, mTavrobis danaxarjebi sul mcire B+C+D
mainc unda iyos.
4. saimporto qvotebi da tarifebi
bevri qveyana saimporto qvotebs (importirebuli produqtis raodenobis
SezRudva) iyenebs imisaTvis, rom produqtze Sida fasi msoflio fasebze ufro maRal
doneze SeinarCunos. mTavroba amiT erovnul warmoebas ufro maRali
Semosavlebis miRebaSi exmareba, vidre Tavisufali vaWrobis pirobebSi.
danaxarjebi, romlebsac sazogadoeba gaiRebs aseTi proteqcioneruli politikis
Sedegad, SeiZleba sakmaod maRali iyos im SemTxvevaSi, Tu momxmarebelTa
danakargebi adgilobrivi mwarmoeblebis mogebas gadaaWarbebs.
Tu importi mcirdeba qvotis SemoRebis an iseTi tarifis dawesebis
Sedegad, romelic tolia T=P*-Pw , Sida fasi izrdeba P w -dan P*-mde. A
trapecia kvlav utoldeba erovnuli mwarmoeblebis mogebas. momxmarebelTa
danakargebi utoldeba A+B+C+D. Tu gamoiyeneba tarifi, maSin saxelmwifo iRebs
Semosavals, romelic D-s tolia. wminda Sida danakargebi B+C-s Seadgens. Tu
tarifis nacvlad qvota gamoiyeneba, D marTkuTxedi xdeba ucxouri mwarmoeblis
mogebis nawili, xolo wminda Sida danakargi tolia B+C+D.
5. gadasaxadebisa da subsidiebis gavlenis Sedegebi
simartivisaTvis ganvixiloT gadasaxadi gayiduli produqtis erTeulze. anu
specialuri gadasaxadi (Specific Tax). specialuri gadasaxadis magaliTis
saxiT moviyvanoT gadasaxadebi benzinsa da sigaretze. vTqvaT, saxelmwifom
SemoiRo gadasaxadi _ t TeTri erTeul produqtze. saxelmwifom unda miiRos
yovel gayidul produqtze aRniSnuli t TeTri. fasi, romelsac myidveli ixdis, t
TeTriT unda aRematebodes im fass, romelsac gamyidveli iRebs. aRniSnuli Sedegebi
naCvenebia naxazze am SemTxvevaSi P 0 da Q 0 warmoadgens sabazro fassa da
raodenobas gadasaxadis SemoRebamde. P b aris is fasi, rasac myidveli ixdis.
P S aris fasi, romelsac gamyidveli
P b aris fasi gadasaxadis gaTvaliswinebiT, romelsac ixdis myidveli, P S _
fasi, romelsac iRebs gamyidveli gadasaxadis gamoklebis Semdeg. mocemul
SemTxvevSi sagadasaxado tvirTi Tanabrad gadanawildeba myidvelebsa da
gamyidvelebs Soris. myidvelebi kargaven A+B, gamyidvelebi _D+C, saxelmwifo iRebs
A+D Semosavlis saxiT. wminda danakargebi tolia B+C. Tu moTxovna SedarebiT
araelastikuria, xolo miwodeba SedarebiT elastikuri, sagadasaxado tvirTi
ufro metad myidvels awveba.
Tu moTxovna SedarebiT elastikuria, xolo miwodeba _ SedarebiT
araelastikuri, sagadasaxado tvirTi ZiriTadad gamyidvels awveba. gadasaxadi
ZiriTadad myidvels ekisreba, Tu Ed /E s Tanafardoba arcTu ise didia da ZiriTadad
gamyidvels ekisreba, Tu Ed /Es Tanafardoba didia. myidvelze dakisrebuli
gadasaxadis procenti, misi `gadakisrebuli wili” Semdegi formulis meSveobiT
gamoiTvleba: gadakisrebuli wili = Es /(Es -Ed ) gadasaxadis wili, romelic modis
mwarmoebelze, tolia - Ed /(Es -Ed )
subsidia (Subsidy) SeiZleba iseTive xerxiT gaanalizdes, rogorc gadasaxadi.
igi ganixileba, rogorc uaryofiTi gadasaxadi. subsidiis SemTxvevaSi
gamyidvelis fasi aWarbebs myidvelis fass da maT Soris gansxvaveba aris
subsidiis Tanxa. Sesabamisad, subsidiis Sedegebi warmoebis moculobasa da
moxmarebasTan mimarTebaSi gadasaxadis Sedegebis urTierTsawinaaRmdegoa, kerZod,
moculobebi gaizrdeba.
6. mogebis maqsimizacia monopoliis pirobebSi
monopolia aris sabazro struqtura, sadac erTaderTi firma yidis unikalur
saqonels, romlis uSualo Semcvleli bazarze ar moipoveba. monopoliuri
bazari erTi gamyidvelisa da mravali myidvelis bazaria.
monopolistis mogeba maqsimaluria roca . MC=MR monop
olists ar SeuZlia mogebis gazrda gamoSvebuli produqtis raodenobis
gazrdiT an SemcirebiT, Tuki zRvruli amonagebi zRvruli danaxarjis tolia.
naxazze 11.2 `b~ maqsimaluri mogebis Sesabamisi wertili zRvruli amonagebisa da
zRvruli danaxarjebis mrudebis gadakveTis wertilia. Tu maqsimaluri mogebis
Sesabamis produqciis moculobas Q*-iT aRvniSnavT, maSin mogebis maqsimizaciis
piroba monopolistisaTvis Semdegnairad SegviZlia CavweroT:
MR(Q*)=MC(Q*)
gantolebiT Cawerili mogebis maqsimazaciis piroba zogadia da igi
marTebulia rogorc monopoliuri, aseve konkurentuli firmisaTvis.
konkurentuli firmis SemTxvevaSi zRvruli amonagebi fasis tolia. ase rom,
gantolebaSi MR -is nacvlad P sabazro fasis CasmiT miviRebT mogebis
maqsimizaciis pirobas konkurentuli firmisaTvis, romelic mogebis maqsimizaciis
zogadi wesis konkretuli SemTxvevaa:
P=MC(Q*)
7. monopoliuri fasdadeba
monopolia fasis dawesebisas iTvaliswinebs saqonelze moTxovnis mruds.
maqsimaluri mogebis Sesabamisi fasi aRemateba gayiduli bolo erTeulis warmoebis
zRvrul danaxarjs. monopolistis saqonelze moTxovnis mrudis formis specifika
da, Sesabamisad, moTxovnis safaso elastikuroba gadamwyvet rols asrulebs
monopoliuri fasdadebisas.
naxazi ,,a~ gviCvenebs maqsimaluri mogebis Sesabamis PA fass da QA
raodenobas monopoliur A bazarze. naxazi ,,b~ gviCvenebs meore monopoliur B
bazars, sadac moTxovna naklebad mgrZnobiarea PA fasis mimarT. naxazze ,,b~
moTxovnis mrudi miRebulia D A moTxovnis mrudis SebrunebiT maqimaluri mogebis
Sesatyvisi PA fasisa da QA raodenobis amsaxveli wertilis mimarT. B bazarze
maqsimaluri mogebis Sesatyvisi fasi gaxda PB . B bazarze moTxovna DB naklebad
elastikuria, vidre A bazarze moTxovna DA . fassa da zRvrul danaxarjs Soris
gansxvaveba ufro metia B bazarze, sadac moTxovnis fasismieri elastikuroba naklebia.
Tu moTxovna elastikuria, anu Q < a/2b, maSin zRvruli amonagebi dadebiTia. Tu
moTxovna araelastikuria anu a/2b<Q<a/b, maSin zRvruli amonagebi uaryofiTia.
zRvruli amonagebi nulis tolia (gadakveTs horizontalur wrfes) gamoSvebuli
produqciis iseTi raodenobisas, roca moTxovna erTeulovani elastiurobisaa
Q=a/2b.
roca monopolisti awarmoebs moTxovnis mrudis elastikur monakveTze,
mas SeuZlia mTliani amonagebis gazrda fasis Semcirebis xarjze gayiduli
produqtis moculobis gazrdiT;
roca monopolisti awarmoebs moTxovnis mrudis araelastikuri monakveTze,
mas SeuZlia mTliani amonagebis gazrda fasis gazrdis xarjze gayiduli
produqciis moculobis SemcirebiT;
8. monopoliuri bazris statikuri analizi
ganvixiloT, Tu ra gavlenas axdens monopolistis gadawyvetilebebze
sabazro moTxovnisa da warmoebis danaxarjebSi cvlilebebi. naxazi 11.10 gviCvenebs,
Tu rogor icvleba wonasworoba monopoliur bazarze moTxovnis gazrdis
SemTxvevaSi. naxazze 11.10 ..a”, sadac zRvruli danaxarji zrdadia, moTxovnis
zrda iwvevs wonasworuli fasisa da wonasworuli gamoSvebis moculobis zrdas.
naxazze 11.10 ,,b~, sadac zRvruli danaxarji klebadia, moTxovnis zrda iwvevs
wonansworuli gamoSvebis moculobis zrdas da wonasworuli fasis Semcirebas.
fasi mcirdeba miuxedavad imisa, rom monopolists SeuZlia gazrdili moTxovnis
gamo ufro maRali fasi daawesos. radgan zRvruli danaxarji klebadia, monopolisti
ufro met produqcias awarmoebs vidre awarmoebda moTxovnis gazrdamde. am
SemTxvevaSi, produqciis raodenobis zrdis gamo fasis Semcirebis efeqti
gadafaravs moTxovnis zrdis gamo fasis zrdis efeqts.
monopolistis optimaluri P* fasi:
monopolistis Suawertilis formula gviCvenebs, rom monopolistis
optimaluri fasi aris moTxovnis mrudis vertikalur RerZTan gadakveTis (a - Sokuri
fasis) da mudmiv zRvrul danaxarjis c mruds Soris zustad SuaSi mdebare
wertilis Sesabamisi fasi.
9. mravali sawarmos mqone monopolia. Kkarteli
mravali firma awarmoebs produqcias erTze met sawarmoSi. magaliTad,
mineraluri wylis `borjomis~ Camomsxmeli kompania produqcias awarmoebs
mineraluri wylis Camomsxmel ramdenime sxvadasxva qarxanaSi. monopoliis zemoT
aRwerili Teoria marTebulia mravali sawarmos mqone monopoliis SemTxvevaSic.
ganvixiloT aseTi monopoliis gadawyvetilebebi warmoebis moculobis Sesaxeb da
ganvsazRvroT monopoliisaTvis sawarmoTaA optimaluri raodenoba. ori sawarmos mqone
monopoliis gadawyvetilebebi produqciis raodenobis Sesaxeb ori sawarmos mqone
monopoliis gadawyvetileba warmoebis moculobis Sesaxeb ori komponentisagan
Sedgeba: 1. ra raodenobis produqcia awarmoos saerTod; 2. ra raodenobis
produqcia awarmoos TiToeul sawarmoSi. ganvixiloT ori sawarmos mqone
monopolia, romlis erT-erTi sawarmos zRvruli danaxarjia MC 1 (Q), xolo meore
sawarmos zRvruli danaxarji ki MC2 (Q). davuSvaT, TiToeuli sawarmo Tanabari
raodenobis produqcias awarmoebs. naxazi 11.13 gviCvenebs, rom 3 milioni
erTeuli produqciis gamoSvebisas I sawarmos zRvruli danaxarji metia II sawarmos
zRvrul danaxarjze ($6 >$3, SeadareT naxazze A wertili da B wertili). aseTi
monopoliis zRvruli danaxarjis mrudia MCT, romelic miiReba TiToeuli
sawarmos zRvruli danaxarjebis mrudebis horizontaluri RerZis gaswvriv
SekrebiT. mas mravali sawarmos mqone monopoliis erTiani zRvruli danaxarjis mrudi
ewodeba
zogjer erT dargSi momuSave ramdenime firma SeTanxmebulad gansaz
\
Rvravs dargis produqciis moculobasa da fass. karteli aris
mwarmoebelTa jgufi, romlis wevrebic erTmaneTTan aTanxmeben produqciis
gamoSvebis moculobas da fass. msoflioSi cnobil kartels warmoadgens navTobis
eqsportior qveyanaTa organizacia (OPEC). roca karteluri gaerTianebis wevrebi
icaven SeTanxmebas, maSin karteli moqmedebs rogorc mravali sawarmos mqone
monopolia. maSasadame, kartelis mogebis maqsimizaciis piroba identuria mravali
sawarmos mqone monopoliis mogebis maqsimizaciis pirobisa.
10. monofsonia
bazari monofsoniuria Tu erTaderTi firma yidulobs saqonels,
momsaxurebas an warmoebis faqtorebs mravali gamyidvelisagan. monofsonisti SeiZleba
iyos calkeuli individi, firma, organizacia an saxelmwifo. monofsoniuri
wonasworoba ganvixiloT firmis gadawyvetilebebi, romelic aris Sromis L
erTaderTi myidveli bazarze. davuSvaT, rom firmis sawarmoo funqcia damokidebulia
mxolod am faqtorze. firmis mTliani gamoSveba iqneba Q= (f L) , sadac L aris
firmis mier daqiravebul muSaTa raodenoba. davuSvaT, rom firma moqmedebs
srulyofili konkurenciis bazarze. maSasadame firmis mTliani amonagebi aris MR=P f L
Sromis faqtoris zRvruli amonagebi aris damatebiTi amonagebi, romelsac
firma iRebs erTi damatebiTi muSis daqiravebiT.
monofsonistisaTvis ukuelastikurobis mixedviT fasdadebis wesi
gviCvenebs monofsoniuri Sromis bazris gansxvavebas konkurentuli Sromis
bazrisagan. am SemTxvevaSi TiToeuli firma maqsimalur mogebas iRebs, roca
Sromis zRvruli produqtis amonagebi xelfasis tolia:
monofsoniur bazarze firma daqiravebul muSaxels uxdis iseT xelfass,
romelic Sromis zRvruli produqtis amonagebze naklebia. monofsonistisaTvis
ukuelastikurobis mixedviT fasdadebis wesis (IEPR) Tanaxmad, sxvaoba Sromis
zRvruli produqtis amonagebsa da xelfass Soris ganisazRvreba Sromis miwodebis
elastikurobis Sebrunebuli sididiT.
11 namadis miReba safaso diskriminacia
viciT, rom mogebis maqsimizaciisaTvis monopolisti awesebs P m fass, romelic
aiZulebs momxmareblebs iyidon produqtis Q m raodenoba (naxazi 12.1). monopolisti
iRebs mwarmoeblis namets. igi naxazze mocemulia G+H+K+L farTobebis jamiT.
es aris mwarmoeblis nametis maqsimaluri mniSvneloba, romelsac monopolisti
Rebulobs unificirebuli fasis dawesebiT produqtis yoveli erTeulisaTvis.
P m fasis dawesebiT monopolisti srulad ver iRebs momxmareblis namets (E+F
farTobi, naxazi 12.1). ufro metic, wminda danakargi (J+N farTobi) warmoadgens kidev
erT potenciur ekonomikur sargebels, romelsac verc mwarmoebeli da verc
momxmarebeli ver iRebs. wminda danakargebi warmoiqmneba moTxovnis mrudis A
da B wertilebs Soris. am monakveTze arian potenciuri momxmareblebi,
romlebic produqts maSinac ar yiduloben, rodesac isini mzad arian
gadaixadon Tundac maRali fasi.
12. pirveli xarisxis safaso diskriminacia
pirveli xarisxis safaso diskriminaciis (srulyofili safaso
diskriminacia) arsis gagebisaTvis sasurvelia produqtis moTxovnis skala
warmoavadginoT rogorc gadaxdisadmi mzadyofnis sqema. igi gviCvenebs Tanxis
sidides, romlis gadasaxdeladac mzad aris momxmarebeli. moTxovnis mrudi
daRmavalia, amitom momxmarebeli, romelic produqtis pirvel erTeuls yidulobs,
mzadaa ufro maRali fasi gadaixados, vidre is momxmarebeli, romelic meore
erTeuls yidulobs. gadaxdisadmi mzadyofnis sidide klebulobs yoveli axali
erTeulis gadaxdis Semdeg. pirveli xarisxis safaso diskriminacia idealuria
gamyidvelis gadasaxedidan. Tu gamyidveli warmatebulad danergavs pirveli
xarisxis safaso dikriminacias, maSin igi yovel erTeuls produqts daafasebs im
maqsimalur sidided, romlis gadasaxdeladac mzadaa momxmarebeli.
pirveli xarisxis safaso diskriminaciis dros firma axdens gamoSvebas
manam, sanam moTxovna da zRvruli danaxarjebi ar gadakveTen erTmaneTs, e.i. 20-Q=2,
Q=18 (naxazi 12.2). monopolistis mTeli amonagebi srulyofili pirveli xarisxis
safaso diskriminaciis dros aris farTobi moTxovnis mrudis qvemoT yvela
warmoebuli erTeulisaTvis. amonagebi es aris naxazze mocemuli OWXY farTobi,
romlis ricxobrivi maCvenebelia 198.
13. meore xarisxis safaso diskriminacia
meore xarisxis safaso diskriminaciis pirobebSi firma momxmarebels
sTavazobs raodenobriv fasdaklebas. erT erTeulSi gadaxdili fasi
damokidebulia nayidi produqtis raodenobaze. magaliTad, kompiuteruli
programis erT erTeulSi gadaxdili fasi damokidebulia nayidi programebis
raodenobaze. Tu erT kompiuterul TamaSs yidulob, SesaZlebelia igi 50 larad
SemogTavazon, magram 10 TamaSSi SeiZleba 400 lari (erT TamaSSi 40 lari) gadaixadoT.
unificirebuli fasis dros firma iRebs mwarmoeblis namets 81 laris odenobiT
(RTMZ-is farTobis toli) safexurebrivi tarifiT SeuZlia 11 lari fasis
daweseba pirveli 9 erTeulsaTvis, xolo Semdeg yoveli damatebiTi
erTeulisaTvis awesebs 8 lars. firma iRebs mwarmoeblis namets 99 lars (RTMZ +
FKLM farTobi).
14. mesame xarisxis safaso diskriminacia
mesame xarisxis safaso diskriminaciis dros firma sxvadasxva momxmarebelTa
jgufebs an bazris segmentTa identificirebas axdens. firma, romelsac unda
mogebis maqsimizacia, bazris yoveli segmentisaTvis specialur fass awesebs da
inversiuli elastikurobis wesis gamoyenebiT zRvrul amonagebs da zRvrul
danaxarjs utolebs erTmaneTs.
naxazi ,,a” gviCvenebs moTxovnas naxSiris sarkinigzo gadazidvebze, xolo
,,b” moTxovnas xorblis gadazidvebze. xorblis gadazidvebisTvis xSirad
rkinigzis nacvlad barJebsa da satvirTo manqanebs iyeneben, amitom misi
gadazidvebi Zalian grZnobiarea rkinigzis mier dawesebuli fasis mimarT.
naxSiris gadazidvebi ufro metad aris damokidebuli sarkinigzo gadazidvebze
da amitomac mzad arian ufro meti gadaixadon. mesame xarisxis safaso
diskriminaciiT rkinigza xSirad naxSiris gadazidvebze orjer met fass
awesebs, vidre xorbalze, miuxedavad imisa, rom produqts gadazidvebis
zRvruli danaxarji TiTqmis erTi da igivea. am magaliTSi mogebis
maqsimizaciisaTvis naxSiris gadazidvis fasia $24, xolo xorblis $12.
15. arasrulyofili konkurencia da monopolisturi konkurenciis bazari
srulyofili konkurenciis bazari Teoriuli abstraqciaa. wminda
monopolia ki ekonomikaSi iSviaTad gvxvdeba da, rogorc wesi, igi
saxelmwifos mxridan regulirdeba. realur ekonomikur sistemaSi umetesad
gavrcelebulia arasrulyofili konkurenciis bazrebi, romlebsac erTdroulad
axasiaTebT rogorc srulyofili, aseve monopoliuri bazris Tvisebebi.
arasrulyofili konkurenciis bazris struqturebia monopolisturi konkurencia da
oligopolia. orive maTgani sxvadasxva doziT aerTianebs konkurentuli da
monopoliuri bazris Tvisebebs.
monopolisturi konkurenciis dros bazarze Sesvla Tavisufalia da mravali
gamyidveli yidis msgavs, magram ara erTnair produqts. grZelvadian periodSi,
monopolisturi konkurenciis bazarze wonasworuli mdgomareobis pirobebia: 1.
wminda monopoliis msgavsad, firma fasisa da gamoSvebis moculobis Sesaxeb
gadawyvetilebebs iRebs daRmavali moTxovnis mrudis pirobebSi; 2. firma maqsimalur
mogebas iRebs im raodenobis produqtis gamoSvebisas, roca zRvruli danaxarjebi
zRvruli amonagebis tolia, xolo fasi wesdeba produqtze moTxovnis mrudis
mixedviT. konkurentuli firmisagan gasxvavebiT, fasi ar aris zRvruli
danaxarjis toli. 3. konkurentuli firmis msgavsad, grZelvadian periodSi
dargSi firmaTa Tavisufali Sesvlis gamo mogeba nulis tolia.
16. wonasworoba ologopoliur bazarze
oligopolia sabazro struqturis farTod gavrcelebuli formaa.
oligopoliuri dargis magaliTebia saavtomobilo, aluminis, foladis,
navTobqimiuri mrewveloba, energetikuli mowyobilobebisa da kompiuterebis
mwarmoebeli dargebi. oligopoliuri bazrisaTvis saqonlis diferenciacia
aucileblobas ar warmoadgens. produqtis did nawils da mTlian moculobas
firmebis arc Tu ise didi raodenoba awarmoebs. arseboben iseTi
oligopoliuri bazrebi, sadac grZelvadian periodSi zogierTi, xan ki yvela
firma, mniSvnelovan mogebas iRebs. es imiT aris gamowveuli, rom
oligopoliur bazarze arsebuli barierebi arTuleben axali firmebis dargSi
Sesvlas. oligopoliur bazarze wonasworobis gansazRvra firmaTa aseT reaqciazea
damokidebuli. es koncefcia Seiqmna jon neSis (John Nash) mier 1951 wels. amitom am
wonasworobas vuwodebT neSis wonasworobas. neSis wonasworobis dros TiToeuli
firma maqsimalurad ukeTesad iyenebs Tavis SesaZleblobebs konkurentebis
moqmedebis gaTvaliswinebiT.
17. kurnos modeli
CavataroT bazris analizi mxolod ori konkurenti firmisaTvis. aseT bazars
duopolias (Duopoly) uwodeben. duopoliis martivi modeli pirvelad
SemogvTavaza frangma ekonomistma ogiustin kurnom kurnos modelis arsi imaSi
mdgomareobs, rom TiToeuli firma konkurentis warmoebis moculobas miiCnevs
fiqsirebul sidided da amis Semdeg iRebs gadawyvetilebas, Tu ra raodenobis
saqoneli awarmoos TviTon.
`firma 1”-is gadawyvetileba gamoSvebis moculobis Sesaxeb, romlis drosac
mogeba aRwevs maqsimums, damokidebulia `firma 2”-is mier warmoebul produqtze. Tu
`firma 2” arafers awarmoebs, maSin `firma 1”-is moTxovnis mrudi _ D 1 (0) iqneba
sabazro moTxovnis mrudic. zRvruli amonagebis mrudi _ MR1 (0) `firma 1”-
is zRvruli danaxarjebis mruds _ MC1 kveTs wertilSi, sadac warmoebis
moculoba aris 50 erTeuli. Tu firma 50 erTeuls awarmoebs, maSin `firma 1”-is
moTxovnis mrudi gadaadgildeba amave moculobiT marcxena mxares da gaCndeba
D 1 (50) mrudi. Am SemTxvevaSi, mogebis maqsimizacia xdeba 25 erTeuli produqtis
gamoSvebis dros. bolos, Tu `firma 1” dauSvebs, rom `firma 2” awarmoebs 75 erTeuls,
maSin mis wilad darCeba produqtis mxolod 12.5 erTeuli
firmis reagirebis mrudebi gviCveneben, ramdeni unda awarmoos
TiToeulma maTganma konkurentis gamoSvebis moculobis gaTvaliswinebiT.
wonasworobidan gamomdinare, TiToeuli firma irCevs Tavisi reagirebis mrudis
Sesabamis warmoebis moculobas. aqedan gamomdinare, warmoebis moculobebis
wonasworuli done mdebareobs reagirebis ori mrudis gadakveTaze. warmoebis
moculobebis miRebuli wyvilis mniSvnelobebs kurnos wonasworoba ewodeba.
aseTi wonasworobis dros, TiToeuli firma sworad afasebs, ramdeni unda
awarmoos misma konkurentma da Sesabamisad iRebs maqsimalur mogebas.
`firma 1’’-is reagirebis mrudi gviCvenebs warmoebis moculobas, rogorc
funqcias im moculobidan, romelic misi azriT, unda awarmoos `firma 2’’-ma.
`firma 2’’ reagirebis mrudi gviCvenebs warmoebis moculobas, rogorc funqcias
im moculobidan, romelic unda awarmoos `firma 1’’-ma. kurnos wonasworobis
dros, TiToeuli firma zustad iTvaliswinebs moculobas, romelic unda
gamouSvas misma konkurentma da amiT axdens mogebis maqsmizacias. Sesabamisad,
arcerTi firma ar gadaadgildeba am wonasworuli mdgomareobidan. kurnos
wonasworobis dros TiToeuli duopolisti awarmoebs zustad imden produqts,
ramdenic moutans maqsimalur mogebas. amave dros isini iTvaliswineben imas,
Tu ramdens awarmoebs misi konkurenti ise, rom arc erT maTgans ar
gauCndeba survili Secvalos warmoebis moculoba.
18. safaso konkurencia
aqamde ganvixilavdiT firmebs, romlebic erTmaneTs konkurencias warmoebis
moculobebiT uwevdnen. bevr oligopoliur dargSi konkurencia mimdinareobs
fasebis mixedviT. magaliTad, `jeneral motorsis”, `fordis” da `daimler-
kraisleris” fasebi ZiriTadi strategiuli cvladebia da yoveli firma produqtze
fasebs adgens ise, rom ar iviwyebs Tavis konkurentebs. safaso konkurencia
erTgvarovani saqonlis dros _ bertranis modeli rogorc kurnos modelis dros,
aqac oligopoliaSi firmebi erTgvarovan saqonels awarmoeben. TiToeuli maTgani
konkurentis fass ganixilavs, rogorc mudmivs da yvela firma erTdroulad
iRebs gadawyvetilebas, Tu rogori fasi daawesos saqonelze. amgvarad, firmebi
warmoebis moculobebis nacvlad irCeven fass. aseTma cvlilebam SeiZleba sabazro
situaciaze gamaRizianeblad imoqmedos. safaso konkurencia diferencirebuli saqonlis
dros; oligopoliuri bazrisaTvis, garkveuli doziT, damaxasiaTebelia sasaqonlo
diferenciacia erTgvarovan saqonelTa Sorisac ki. magaliTad, benzingasamarTi
sadgurebi erTmaneTisagan gansxvavdebian adgilmdebareobiT da SeTavazebuli
momsaxurebiT. Sedegad sxvadasxva sadgurze benzinis fasebi gansxvavebuli iqneba.
bazris wili ganisazRvreba ara marto fasebiT, aramed gansxvavebuli dizainiT,
TiToeuli firmis produqtis eqsploataciisa da momsaxurebis vadebiT. aseT
SeTxvevaSi firmebs konkurenciis gaweva uwevT fasebis da ara warmoebis
moculobis xarjze. Axla ganvixilo martivi SemTxveva, bazarze marto ori firma,
wonasworoba vlindeba wertilSi, sadac reagirebis ori mrudi ikveTeba; Tqven
SegiZliaT darwmundeT, rom fasi am wertilSi orive firmisaTvis 4 laris, xolo
mogeba 12 laris tolia. am wertilSi, arc erT firmas ar aqvs fasis Secvlis
stimuli, radgan TiToeuli firma, konkurentebis fasis gaTvaliswinebiT
saukeTesod iyenebs yvela SesaZleblobas.
19. patimarTa dilemis gamoyeneba oligopoliuri faswarmoqmni dros _ moTxovnis
texili mrudi
firmebis umravlesoba awesebs fasebs da warmoebis moculobebs TavianT
konkurentebis qcevaze mudmivi dakvirvebiTa da cifrebis mudmivi koreqtirebiT.
es firmebs reputaciis SeqmnaSi exmareba, romelic SesaZloa ndobaSi
gadaizardos. Sedegad xandaxan oligopoliuri koordinacia da TanamSromloba
miiRweva. ganvixiloT sami-oTxi firmisagan Semdgari dargi. mravali wlis
manZilze am firmebis menejerebi iRlebian safaso omebSi Semosavlebis
dakargviT da maT Soris Cndeba faruli urTierTgageba, romlis wyalobiTac
yvela firma SeinarCunebs maRal fass da arcerTi maTgani aRar cdilobs
konkurentisaTvis bazris wilis warTmevas.oligopolia sabazro struqturis
farTod gavrcelebuli formaa.
oligopoliuri dargis magaliTebia saavtomobilo, aluminis, foladis,
navTobqimiuri mrewveloba, energetikuli mowyobilobebisa da kompiuterebis
mwarmoebeli dargebi. oligopoliuri am bazrebze TiToeuli firma fass da
sabazro moTxovnas iRebs rogorc mocemuls, xolo konkurentebis qcevas
ignorirebas ukeTebs. oligopoliur bazarze fasebis da warmoebis moculobis
dadgenis dros, firma nawilobriv gaiTvaliswinebs konkurentebis qcevis
Sesaxeb strategiul varaudebs. imavdroulad, konkurentebis gadawyvetileba
damokidebulia TviT firmis gadawyvetilebebze.
bazrisaTvis saqonlis diferenciacia aucileblobas ar
warmoadgens.oligopoliuri dargisTvis Cveulebriv damaxasiaTebeli fasebis
mouqneloba, anu fasebis simtkice (Price Rigidity). maSinac ki, roca icvleba
danaxarjebi an moTxovna, firmebi mainc ewinaaRmdegebian fasebis cvlilebas. roca
fasebi ecema an moTxovna mcirdeba, maT eSiniaT, rom konkurentebi SedarebiT dabal
fasebs araswor interpretacias miscemen da daiwyeba safaso omis morigi
raundi. Tu danaxarjebi an moTxovna gaizrdeba, firmebi uars amboben fasebis
momatebaze. maT eSiniaT, rom konkurentebi uars ityvian fasebis momatebaze.
oligopoliisaTvis fasebis es mouqneloba safuZvlad udevs moTxovnis
texili mrudis models (Kinked demand Curve Model). am modelis YTanaxmad,
TiToeuli moTxovnis mrudi gadatexilia mimdinare P* fasze ufro maRali
fasis dawesebis dros (naxazi 13.9). P*-ze maRali fasis dros moTxovnis mrudi
sakmaod elastikuria imis gamo, rom Tu firma gazrdis fass P*-ze metad, sxva
firmebi mas ar mibaZaven. Sesabamisad, is dakargavs gayidvebis moculobisa da
bazris wilis mniSvnelovan nawils. meore mxriv, firma darwmunebulia, rom Tu is
Seamcirebs fass P*-ze dabla, sxva firmebic mibaZaven mas. maT ar surT
dakargon bazris sakuTari wili. am SemTxvevaSi gayidvebi gaizrdeba mxolod im
donemde, ra donemdec SedarebiT dabali fasi gazrdis mTlian sabazro moTxovnas.
rogorc naCvenebia naxazze 13.9, zRvruli danaxarjebi SeiZleba gaizardos
warmoebis moculobis ucvleli donis dros magram, mainc darCes zRvruli
Semosavlebis toli. ase rom fasi ucvleli rCeba.
20. urTierTdamokidebuli gadawyvetilebebi da neSis wonasworoba
TamaSTa Teoria Seiswavlis urTierTdamokidebul optimalur
gadawyvetilebebs, roca gadawyvetilebis mimRebi subieqtebi racionalurad
iqcevian da iTvaliswineben erTmaneTis mosalodnel sapasuxo qmedebebs. TamaSi
aris situacia, roca konkurentTa gadawyvetilebebi damokidebulia erTmaneTze.
gadawyvetilebis mimRebi TiToeuli individi cdilobs gamoicnos konkurentis
mosalodneli nabiji da imoqmedos Sesabamisad. gadawyvetilebis miRebisas
moTamaSeebi (firmebi, individebi, mTavrobebi) cdiloben maTi Semosavlebis
maqsimalurad gazrdas da arCeven Sesabamis strategiebs. strategia TamaSis
gegmaa, romelic aRwers Tu rogor moqmedebs moTamaSe urTierTdamokidebuli
gadawyvetilebebis miRebisas.
neSis wonasworobisas, cnobilia ra konkurentis mier arCeuli strategiebi,
TiToeuli moTamaSis mier arCeulia maqsimaluri Semosavlis momtani strategia.
arcerT moTamaSes ar SeuZlia gazardos Tavisi mogeba meore moTamaSis mier
startegiis Secvlis gareSe. amrigad, Tuki moTamaSeebi elian, rom misi mowinaaRmdege
racionalurad moiqceva, maSin TiToeuli maTgani misTvis maqsimalurad xelsayrel
strategias SearCevs rogoric ar unda iyos konkurentis mier miRebuli
gadawyvetilebebi. Tu moTamaSeebi elian, rom mowinaaRmdege gadawyvetilebas
miiRebs neSis wonasworobis Sesabamisad, maSin TviTonac iRebs neSis
wonasworobis Sesabamis gadawyvetilebas. sawarmoo simZlavreebis gafarToebis
TamaSi neSis wonasworobis erT mniSvnelovan aspeqtzec miuTiTebs - neSis
wonasworobisas moTamaSeebis mier miRebuli Semosavlebi sulac ar aris maqsimaluri.
21. ganmeorebadi TamaSebi
sawarmoTa simZlavreebis gafarToebis TamaSSi TiToeul kompanias sakuTar
interesebze zrunvis savsebiT racionaluri motivi ubiZgebs iseTi qmedebisaken,
romelic ar aris maqsimaluri koleqtiuri mogebis momtani (cxrili 14.1).
moTamaSeebis koleqtiuri, SeTanxmebuli qmedebis SemTxvevaSi ki aseTi Sedegis
miRweva SesaZlebelia. ,,pepsisa” da ,,koka kolas” Soris konkurenciis es TamaSi
warmoadgens ,,patimarTa dilemis” cnobili TamaSis erTerT konkretul SemTxvevas.
aseTi TamaSis ramdenjerme ganmeorebis Semdeg, moTamaSeebi iTvaliswineben wina
TamaSSi sakuTar da konkurentis mier miRebul gadawyvetilebebs, cvlian
strategiebs da, Sesabamisad, dramatulad icvleba TamaSis Sedegebic. ganmeorebadi
TamaSis efeqtis sailustraciod ganvixiloT ,,patimris dilemis” msgavsi TamaSi,
TiToeuli moTamaSisaTvis `motyueba~ aris dominanturi strategia, magram
moTamaSeTa koleqtiuri Semosavali maqsimaluria, roca orive maTgani irCevs
`TanamSromlobis~ startegias. Tu moTamaSeebi erTxel TamaSoben, am TamaSSi
TiToeuli maTganisaTvis saukeTeso strategia ,,motyuebaa”. davuSvaT, rom
moTamaSeebi am TamaSs uaxloes momavalSi kvlav da kvlav iTamaSeben. aseT
SemTxvevaSi, maT SesaZloa miaRwion wonasworobas, sadac TiToeuli maTgani
TanamSromlobis strategias irCevs.
Tu I moTamaSe TaRliTobs dRes, igi iRebs wyvetili xaziT gamosaxul
Semosavlebs. Tu igi TanamSromlobs mudmivad, maSin drois yovel periodSi igi
iRebs uwyveti xaziT gamosaxul Semosavlebs. AB monakveTi asaxavs I moTamaSis mier
TaRliTobis strategiiT miRebul erTjerad damatebiT Semosavals. AC monakveTis
sigrZe gviCvenebs I moTamaSis Semosavlis Semcirebas, romelic gamoiwvia II moTamaSis
mier I moTamaSis TaRliTobaze sapasuxo qmedebam.
22. mimdevrobiTi svlis TamaSebi da strategiuli svla
mimdevrobiTi svlis TamaSi (Sequential-Move Game) iseTi TamaSia, sadac
pirvelad erTi moTamaSe iRebs gadawyvetilebas, xolo mere ki danarCenebi, romlebic
jer akvirdebian pirveli moTamaSis qmedebas da mxolod amis Semdeg iReben
gadawyvetilebebs. mimdevrobiTi svlebis TamaSebSi pirveli svlis gakeTebis unars
SesaZloa zogjer udidesi strategiuli Rirebuleba qondes. mimdevrobiTi svlis
TamaSis gasaanalizeblad viyenebT ,,TamaSis xis” koncefcias. ,,TamaSis xe”
gviCvenebs TiToeuli moTamaSis mier arCeul sxvadasxva strategiebs da maT
Tanmimdevrobas. naxazi 14.2 gviCvenebs ,,TamaSis xes” ,,koka kolasa” da
,,pepsisaTvis”. naxazze TiToeuli kompaniis mier Sesrulebuli svlebi dalagebulia
marcxnidan marjvniv.
,,pepsi~ iRebs gadawyvetilebas ,,koka-kolas~ mier pirvelad miRebuli
gadawyvetilebaze dakvirvebis Semdeg. ,,koka kolas~ aqvs sami alternativa. mis
mier miRebul TiToeul SesaZlo gadawyvetilebaze ,,pepsis~ aqvs aseve sami
alternativa. alternatiuli gadawyvetilebebis Sesabamisi Semosavlebi TiToeuli
kompaniisaTvis miTiTebulia ,,TamaSis xis~ marjvena mxares. ,,koka-kolas~
TiToeul SesaZlo gadawyvetilebaze ,,pepsis~ optimaluri sapasuxo qmedebebi
aRniSnulia Sesabamisi alternativis qveS gavlebuli xaziT. neSis
wonasworobisas ,,koka-kolas~ strategiaa didi qarxnis aSeneba, xolo
,,pepsisaTvis~ – ar aaSenos qarxana.
strategiuli svla aris TamaSis adreul etapze ganxorcielebuli
alternativebis SemzRudveli svla, romelic TamaSis Semdgom etapze gavlenas
axdens konkurentTa gadawyvetilebebze svlis ganmxorcieleblis sasargeblod.