Millutin Tadiq • Vesna Kekoviq

-eo rafia

Enti i Teksteve dhe i Mjeteve MesimorePODGORICE, 2006

I. HYRJE __

Gjeografia dikur dhe tani 8Harta gjeografike; shenje dalluese e gjeografise 10Ndarja e gjeografise 11Gjeografia fizike 12Lidhjet e gjeografise fizike me shkencat e tjeranatyrore 12Gjeografia dhe mbrojtja e mjedisitjetesor 14

~ 11.KOZMOSI DHE TOKA

Galaktika dhe galaktikat 16Si eshte krijuar kozmosi? 18Sistemi diellor 19Dielli 19Planetet dhe satelitet 20Asteroidet, kometat dhe meteoroidet 21Vjesite 23ViiiPolar dhe Poli iVeriut 24

111.PLANETII TOKES

Forma dhe madhesia e Tokes 26Rruzulli iTokes 26"Poshte" dhe "Iart" rruzullit te Tokes 26Polet gjeografike dhe ekuatori 27Kontinentet dhe oqeanet 28Globi; model i rruzullit te Tokes 29Ndertimi i brendshem iTokes 29L10jete shkembinjve 30Pllakat e Iitosferes 32Termetet 33 _Vullkanet 34 •Relievi 36Malet dhe fushat 36Modelimi i relievit nga forcat e jashtme 39Si e modelojne relievin lumenjte 41Si e modeion relievin uji i detit 42Si e modeion relievin uji me veprimin e tij tretes 42Si e modeion relievin era 43Si e modeion relievin akulli 43Si e rimodelojne relievin njerezit 45

IV. PARAQITJA E SIP~RFAQESsE TOKES(HARTOGRAFIA)

Percaktimi i pozicionit te vendndodhjeve nerruzullin e Tokes 46Rrjeti gjeografik 46Gjeresia gjeografike dhe gjatesia gjeografike 48Lartesia mbi nivelin e detit 50Harta gjeografike 51Elementet e hartes gjeografike 51Elementet matematikore te hartes 51Shkalla e hartes 52Korniza e hartes gjeografike 52Rrjeti hartografik 53Elementet gjeografike te hartes 53Pergjithesimi hartografik i permbajtjes gjeografike 55Shenjat hartografike 55Paraqitja e relievit ne harte 56Kombinimi i izohipsave dhe i ngjyrave 57Ndarja e hartave gjeografike 59Ndarja e hartave sipas permbajtjes 59Ndarja e hartave sipas funksionit te perdorimit 60Ndarja e hartave sipas treguesve te perfshire 60Ndarja e hartave sipas shkalles 60Matjet ne harte dhe shkalla e hartes 62Orientimi ne hapesire 64Percaktimi i aneve te horizontit me ane te Diellit dhete hijes 64Percaktimi i aneve te horizontit me ane te busulles 65Orientimi me ane te aparatit GPs-e 66Orientimi me ane te hartes 67Pozicionimi i hartes 67Pozicionimi i hartes 67Percaktimi i vendndodhjes 68Krahasimi i permbajtjes se hartes me mjedisin 69

V. LEVIZJET ETOKES DHE PASOJATETYRE

Rrotullimi iTokes 70Nderrimi i dites dhe i nates; pasoja e rrotullimit teTokes 71Koha zonale 72Kufiri i dates 73Rrotullimi iTokes rreth Diellit; revolucioni iTokes 75Pasojat e revolucionit te Tokes 77Ndryshimi i gjatesise se dites dhe te nates 77Ditet polare dhe netet polare 78Nderrimi i stineve te vitit 80Brezat e nxehtesise 83

MB!SHTJELL!SI PREJ AJRIITOK!S (ATMOSFERA)

htjellesl prej ajrl iTokes 86mbron atmosfera Token 87

Motl 89Temperatura e ajrit 89Dlagramll temperaturave te ajrit 90Trysnla atmosferlke 91Er. 92Kohezgjatja e ndri~imit te Diellit 93Ujlne atmosfere 94Lageshtira e ajrit 94Rete 95Reshjet 96Dlagrami i reshjeve 97Masat ajrore dhe ndryshimi i motit 99Parashikimi i motit 99Klima 102SIndikon gjeresia gjeografike e vendit mbiklimen 102Sindikon afersia dhe largesia nga deti mbiklimen 102Sindikojne rrymat detare dhe ererat mbiklimen 103Sindikon relievi mbi klimen 103Tipat e klimes 105Ndotja e atmosferes dhe nderl"imi i klimes 111Efektisere 111Shirat acid 112Vrimate ozonit 112

VII. UJI NETOKE (HIDROSFERA)

UjineToke 114Qarkullimi i ujit ne natyre 115Oqeani Boteror 116Ve~oritee ujit te oqeanit: kripshmeria dhetemperatura 117Tokane Oqeanin Boteror 119Ishujt dhe gadishujt 119Pjeset e Oqeanit Boteror; oqeanet,detet dhe gjiret 120Oqeanet 120

Detet dhe gjlret 121Levlzja e ujlt te Oqeanlt Boteror 124Rrymat detare 124Fazat detare (batlea dhe zbatlea) 125Valet 126Rendesla ekonomike e Oqeanlt Boteror 128Ndotja e Oqeanit Boteror 129Ujerat nentokesore 130Lumenjte 133Liqenet 137Akulli ne Toke 139

e VIII. BOTA BIMORE DHE SHTAZORENE TOKE (BIOSFERA)

Zonat natyrore 142Pylli i shiut tropikal; pasuri e pamatshme e botes segjalle 143Savana; "det" bari i brezit te nxehte 144Shkretirat; zonat me te thata ne Toke 145Stepat; "dete" bari te brezit te mesem 147Pylli mesdhetar; mbulese me gjelberim teperhershem 148Pyjet gjetherenese dhe te perziera 149Tajga; pyll i ftohte i pafund 149Tundra; toka te zhveshura mo~alore 149Shkretirat polare; rajonet me te ashpra ne bote 150Dherat 152Zonaliteti gjeografik 154Brezat e lartesise 155Shkurtimisht rreth asaj qe kemi mesuarper Token 158Libra per lexim jashte klase 160Fjalori 161