minn Joseph F. Porsella-Flores

Anki 1-funerali kellhom 1-uzanzi u d-drawwiet taghhnm fostna; ghalhekk huma wkoll ghandhom sehem f 11 -f Mk 1 or tahlita ta* sagru u profan. B i l l i 1-parti 1-kbira taghhom 'inqatghu jew inbadlu b'ohrajn, tajjeb l i wiehed ifakkarhom.

Fil-qosor nghidu l i skond il-kundizzjoni tal-mejjet i l -funeral kien ikun tal-prima k l a s s i . tas-sekonda k l a s s i ' jew tal-povri. Tal-prima kien ikollu karru rikk, b'erba' zwiemel mghottija bil-kappa u bir- r i x a sewda fuq rashom. II-karru tas-sekonda k l a s s i kien ikun inqas rikk, b'zewg zwiemel jew p a r i l j a , imlibbsin jew l e . Dak tal-povri mill-inqas f'kollox.

It-tebut kien jew tal-kawba b i l - l o s t r u u bi1-manij1i, jew ta' 1-ahmar illustrât ukoll kulur il-kawba. bil jew bla ma-n i l j i , jew t a

1 1-abjad moghti passata "stain" kulur il-kawba u

bla m a n i l j i . Meta tmut xi xebba. it-tebut kien ikun ta' kulur abjad biex j u r i l i . aktar mil l i ma kienetx mizzewga, kienet ghadha vergni. Izda 1-karru ma kienx ikun abjad;" dan kien ikun riservat ghat-trabi, l i it-tebut taghhom, zghir, kien ikun abjad ukol1.

I l - k u c c i e r kien ikun liebes it-tomna u s-"surtout" ( b i l -Malti farrkuha ghal "surtun"). II-karru kien ikun qrib hafna tad-dar tal-mejjet, peress 1i sa ft i t snin i l u . i1-parti 1-kbira tan-nies kienu jmutu d-dar> mhux f l - i s p t a r .

Minhabba l i jiddejqu weqfin bla ma jaghmlu moviment, kif ukoll minhabba d-dubbien l i t a ' spiss kien idur maghhom, i z -zwiemel ihabbtu saqajhom ma' 1-art anki biex jehilsu minn dawk 1-i n s e t t i. Fil-hemda l i kienet t i r r e n j a dak i l - h i n , it-tahbit tan-naghal taz-zwiemel ma' 1-art kien bhallikieku j z i d i t -tensjoni l i t - t e l f a tal-mejjet iggib maghha. Ma dan zid ukoll id-daqq kiebi tal-mortorju biex ikollok atmosfera mimii ja dwejjaq. Il-mewt t a t - t r a b i ukoll kienet t h a l l i 111 tal-famil-ja mbikkija ghat-telfa l i jkunu garrbu, minkejja l i 1-knisja, flok i1-mortorju iddoqq nota ta

1 g l o r j a .

Is-sacerdot l i jakkumpanja 1-kadavru sac-cimiterju kien

ghalih migbud siehbu taì-karru.

Id-dfin kien i s i r 1-istess bhal daz-zmien, izda fuq i t -tebut kien j i n t e f a ' hafna terrapien bhala tharis kontra 1-mikrobi. jekk minn gewwa ,a kienx ikun hemm tebut iehor taz-zlngu. ...

I t - t r a b i l i sfortunataraent kienu jmutu bla maghmudija, di-.

eub conditione kienu jindifnu f i l - p a r t i mhix imbierVa t a c -c i m t e r j u . f i l - q r i b ta' 1-isprecettati (qed nalludi ahac-cimit erju ta' 1-Addolorata). Haga iebsa biex l « w ï o h h a 1^1 ÌÌZ kienet ir-regola. yy-rragnna, imma dik

Meta nbena c-cimiterju ta' 1-Addolorata biex jinaata' d dfin f i l - k n e j j e s , il-Bormlîzi nghataw permess l i l-kadavru jittiehed i-ewwel fil-kappella tac-cimiterju, biex it-talb ta qabel id-dfin. maghruf bhala "tas-sopra foss" j i g i récitât hemm flok qrib il-qabar.

Dari f t i t kienu dawk l i jittrasportaw il-kadavru l-kniaia ghal1-quddiesa. Dan kien dovut 1-iktar. ghaliex il-quddiesa kienet t i g i celebrata filghodu b i s s . u biex jigu évitât--' 1-ispejjez jekk il-mezzi f i n a n z j a r j i tal-familja ma kienux t a j -bin. Izda kienu ji t t i e h d u 1-knisja s-sacerdoti. il-genituri taghhom, k i f ukol1 i1-professjonisti u xi benestanti .

Mid-dar s a l - k n i s j a , it-tebut bil-kadavru kien jingarr mi 11-bekkamorti fuq 1-ispalla, bl-akkumpanjament tal-kleru fuq guddiem, filwaqt l i 1-familja, hbieb u ohrajn jimxu wara'. Spies kien ikun hemm ukoll t f a l t a ' 1 - i s t i t u t i fuq talba t a l -f a m i l j a r i tal-mejjet biex jissodisfaw ir-rieda tal-mejjet k if dikjarata fit-testment. Ghal dan i s - s e r v i z z , i1-kleru u 1-i s t i t u t i kienu j i r c i e v u kumpens. F i t t r i q kien jitkanta s-salm "Miserere" (Ikollok hniena minni, Mulej!)

F i 1 - k n i s j a t-tebut kien jitqieghed fuq zewg banketti gholjin, jew fuq twavel j i s t r i e h u fuq 1- i s t r i p p i . miksijin bid-damask iswed. Jekk il - m e j j e t kien ikun xi gradwat (professjo­n i s t jew sacerdoti kien i k o l l u t l i e t targiet taht 1-istrippi, simbolu tal-grad tieghu. Fl-erba' kantunieri kienu jitqeghdu kandlieri tal-hadid, mizbughin iswed, bix-xama twila bhal t a l -a l t a r i , t i x g h e l.

Max xama kien ikun hemm kwadri mplngija b'simboli t a l -mewt, bhal ras ta* mewt, k l e s s i d r a u ohrajn. Matul iz-zewg nahat gie l i kien ikun hemm ukoll r i n g i e l a t a

1 xama kbir, jew

t o r c i , jixghelu, imdeffsin f'bank bit-toqob, apposta ghax-xama. Ta' min j i f t a k a r izda, l i f i l - b i d u , ix-xama kien jinxteghel biex jaghti d-dawl, ghax ma kienx hemm mezz iehor t a ' mixghe-l a .

Kultant kienu jintbaghtu kuruni ta* f j u r i soghba u r i s p e t t , l i jitqeghdu madwar it-tebut. bidu, 1-uzu t a l - f j u r i kien biex i t a f f i x i ntiena Ghal1-istess skop gie l i kien jitqabbad ragel, bhal bekkamorti, biex waqt i s - s e r v i z z tal-quddiesa joqghod bilqeghda biswit i l - m e j j e t , j i t f a 1-incens fuq il-faham jaqbad f'borma tar-ramm ahmar.

Il- k a d a v r i t a ' sacerdoti qhal-waqt 1-akkumpanjament mid-dar s a l - k n i s j a kienu jpoogauhom f ' m e j j i l l a biex ikunu esposti. Kienu jingar r u fuq 1- i s p a l l a ma' kwartier t a l - b e l t (qed nalludi ghall-Kottonera). F i tmiem il-quddies kantata "praesente cadavere" u 1-assoluzzjoni mic-celebrant wara* 1-kant t a l

b't u r ij a t a' Izda f i l -

mi 11-kadavru. liebes v i s t u

' Libera roe. Domine". il-kanor.ci jinzlu wished wl»h«4 « 4 M posthom hdejn ic-celebrant. skond 1-ordni t M - p r e c A d e S HT niethom, biex jaghtuh 1-ahhar barka taghhom bhala" k o l \ e a i ! ? 7 jew konsodali. Imbaghad il-kadavru jitqieghed f i t - t e b u t « jissokta 1-funeral sac-cimiterju fejn i s s i r id-difna L i l l f r a t e l l i kienu aktarx ilibbsuhom i1-konfratija tal-fratellanza l i kienu miktubin fiha. Jekk mejtin kienu jittiehdu 1-knieia bl-akkumpanjament qabel ma jkunu ghalqu erbgha u ghoxrin sieaha l i mietu, it-tebut kien ikun mikxuf.

y

Fil-Birgu. 1-aktar l i kien jimpressjonani, kien funeral ta ' bandist tal-banda Duke of Edinburgh. L-uniformi t a l -bandisti t a ' din is-socjeta' filarmonika kienet bhal t a l - f i z z -j a l i tan-Navy Ngli2a, kompluta bi1-lazz kulur id-deheb bl -"aigulettes" l i j i l b e s 1-Ajjutant (A.D.C.) ta

1 1-Ammirali.

Kien tahom il-permess j i l b s u din l-uniformi 1-istess Duka ta* Edinburgh, Prince Alfred l i kien hawn Malta u soltu jmur f i -Off i c e r s ' Mess l i kien jinsab f i l - P a l a z z ta' 1-Inkwizitur t a l -Birgu. Kienet tassew haga mponenti tara dawk il-bandisti kollha. i r g i e i s e r j i , jimxu bil-pass. bilmod, quddiem il-kadav-ru , bid-daqq ta ' marci funebri. It-tebut kien ikun miksi b'faldrappa sewda 1i kienet tinzamm mi 11-erbat-itruf taghha minn erba' min-nies, x'aktarx u f f i c j a l i tal-kumitat tal-kazin. wiehed f'kull t a r f . B'dan i l - g e s t kienu j f i s s r u qishom qegh-din jerfghu huma il-kadavru. Wara ' t-tebut kien ikun hemm bandist iehor, l i fuq imhadda tal-bel lus ahmar, mghottìja b'velu iswed, kien izomm 1-istrument muzikali l i 1-bandist i l -mejjet, kien idoqq f'hajtu.

Kif ga ghedt, wara1 1-quddiesa, i1-funeral kien ikompli

ghac-cimiterju: karru u karrozzella u kultant xi karrozza b i l -f a m i l j a r i , qraba jew hbieb tal-mejjet. Hawn i r r i d insemmi d e t t a l i pjuttost komiku l i niftakar j i g r i f'xi funeral m i l l -Birgu jew minn Bormla. I1-bekkamorti kienu jimxu mal-karru, wiehed f ' k u l l rokna, b'id wahda jzommu i l - k a r r u , u f'idhom 1-ohra jzommu torcetta t i x g h e l . F i n - n i z l a u fil-pjanura t a t -t r i q Santa Tereza i l - k a r r u kien jitmexxa b'pass t a ' bniedem, izda malli j a s a l biex jaqbad it-telgha ta* t r i q San Pawl, i z -zwiemel, ghas-sinjal t a l - f r o s t a t a l - k u c c i e r , erhilhom ilebbtu» u 1-bekkamorti jaqtghu nifishom ghax ma jlahhqux mal-giri taz-zwiemel, u jdabbru rashom fost i t - t b i s s i m , jekk mhux dahq, tan-nies l i jinzertaw hemm. Imma huma kienu jdabbru 1-gurnata.

"0 tempera, o mores!"...(Xi zmien, xi drawwiet!).