Upload
vothien
View
271
Download
6
Embed Size (px)
Citation preview
ivaneivaneivaneivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetijavaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetijavaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetijavaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti
humanitarul mecnierehumanitarul mecnierehumanitarul mecnierehumanitarul mecnierebaTabaTabaTabaTa fakultetifakultetifakultetifakulteti
folkloristikis departamentifolkloristikis departamentifolkloristikis departamentifolkloristikis departamenti
elene gogiaSvilielene gogiaSvilielene gogiaSvilielene gogiaSvili
miTosuri da religiuri miTosuri da religiuri miTosuri da religiuri miTosuri da religiuri simbolikis simbolikis simbolikis simbolikis
dinamika dinamika dinamika dinamika
zRapris struqturaSizRapris struqturaSizRapris struqturaSizRapris struqturaSi
TbilisiTbilisiTbilisiTbilisi
2011201120112011
2
wignSi Seswavlilia miTosuri da religiuri simboloebis urTierTmimarTeba da maTi cvlilebebi qarTul xalxur jadosnur zRaprebSi. gaSuqebulia sakiTxTa kompleqsi, romelic moicavs: miTisa da zRapris Janrobriv specifikas, miTosuri motivebis rols zRapris kompoziciaSi, miTo-epikuri da zRapris gmirebis saerTo da ganmasxvavebel niSnebs, zoomorful simboloTa siuJetur funqciebsa da sxv. naCvenebia miTosuri tradiciebisa da qristianuli msoflmxedvelobis erTmaneTis paralelurad arsebobis kvali jadosnuri zRapris mTlian struqturaSi.
wigni gankuTvnilia filologTa da anTropologTa farTo wrisa da folkloriTa da literaturiT dainteresebuli mkiTxvelisTvis.
redaqtori: zurab kiknaZe filologiis mecnierebaTa doqtori
recenzentebi: rusudan ColoyaSvili filologiis mecnierebaTa doqtori
Teimuraz qurdovaniZe filologiis mecnierebaTa doqtori
qeTevan sixaruliZe filologiis doqtori
garekanze: baCi jinWaraZis kompozicia „dedaboZi“ dizaini: giorgi SilakaZe
© elene gogiaSvili, 2011
3
SinaarsiSinaarsiSinaarsiSinaarsi
redaqtorisgan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
avtorisgan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. zRapris miTosuri da religiuri aspeqtebis
kvlevis istoriidan . . . . . . . .
1.1. zRapari da miTologia . . . . . . . . . . .
1.2. zRapari da Teologia . . . . . . . . . . . . .
1.3. zRapari rogorc religiuri simbolo .
1.4. zRapari da ikonografia . . . . . . . . . .
1.5. qristianuli msoflmxedvelobis niSnebi
zRaparSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. zRapris kvlevis meTodologiuri safuZvlebi .
2.1. struqturalisturi meTodi . . . . . . . .
2.2. funqcionalisturi meTodi . . . . . . . .
2.3. kombinirebuli meTodi . . . . . . . . . . . .
2.4. terminologiuri ganmartebebi . . . . . .
III. zRaprebis daTariRebis problema
3.1. evrocentrizmis kritika . . . . . . . . . . .
3.2. ori Teoria zRaprebis daTariRebis Sesaxeb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. zRaprebis daTariRebis cdebi . . . . . . .
IV. Sereuli Janri: zRapris struqturaze agebuli
miTosi da miTosuri motivebi zRaparSi . . . . . . . .
4.1. miTosisa da zRapris urTierTmimarTeba
zRapris struqturaSi . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. zRaprebi zebunebrivi meuRlis Sesaxeb .
4.2.1 gveli-coli . . . . . . . . . . . . . . 4.2.2 gveleSapi-qmari . . . . . . . . . . .
4.3. ATU 425 tipis zRapris uZvelesi literaturuli versia . . . . . . . . . . . . . . .
4.4. zRaprebi tragikuli dasasruliT . . . . .
V. qarTuli miTosur-zRapruli motivebis
4
paralelebi Zvelegviptur ori Zmis zRaparSi . . .
5.1. Zvelegvipturi miTi-zRapari . . . . . . . . 5.2. Zvelegvipturi „ori Zmis zRapris”
struqtura da motivebi . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Zvelegvipturi „ori Zmis zRapris”
qristianuli interpretacia . . . . . . . . . . .
5.4. tipologiuri paralelebi: bibliuri
iosebi, baTa da zRapris umcrosi Zma . . . . .
VI. zRapris gmiris zogadi miTo-epikuri da
qristianuli niSnebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1. zRapris gmiris miTo-epikuri niSnebi . .
6.2. qristianuli eTikis niSnebi zRapris
gmiris qmedebebSi . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3. arCevani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.4. saxarebis recefcia zRapris
struqturaSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VII. RmerTi, angelozebi da wmindanebi qarTul
xalxur zRaprebSi . . . . . . . . . . . .
7.1. RvTaebrivi Semweebi jadosnur zRaprebSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2. bibliuri personaJebi legendebSi,
sayofacxovrebo zRaprebsa da anekdotebSi .
VIII. cxovelTa figurebi jadosnur zRaprebSi . . . .
8.1. gveleSapi . . . . . . . . . . . .
8.1.1. gveleSapi kavkasiur
zRaprebSi . . . . . . . . . . . . . . .
8.1.2. gveleSapi qarTul zRaprebSi . . . . 8.1.3. gveleSapis qristianuli simbolika
8.1.4. gveleSapis ilustraciebi Sua
saukuneebis qarTul xelnawerSi . . .
8.2. faskunji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.2.1. faskunji sazRapro eposSi . . . .
8.2.2. faskunjisa da gvelis brZolis
5
miTologema . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.3. Tevzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3.1. Tevzis magiuri buneba . . . . . . . . .
8.3.2. Tevzis qristianuli simbolikis
folkloruli interpretacia . . . . . . .
8.4. iremi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.4.1. iremi – Semwe . . . . . . . . .
8.4.2. irmis magiuri Zala . . . . .
8.4.3. iremi – msxverpli . . . . .
8.4.4. irmis simbolikis Tavisebureba qarTuli zRapris struqturaSi . . . . .
daskvna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
literatura da wyaroebi . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Semoklebani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
saZieblebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
pirTa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
miTologiur da bibliur saxelTa . . . . . . .
zRaprul saxelTa . . . . . . . . . . . . . . . . . .
saganTa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . geografiul adgilTa . . . . . . . . . . . . . . .
terminTa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Die Dynamik der mytischen und religiösen Symbole in der
Märchenstruktur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
The Dynamics of Mythical and Religious Symbolism in the
Structure of the Magic Tale . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
7
redaqtorisganredaqtorisganredaqtorisganredaqtorisgan
elene gogiaSvilis naSromSi, romelic ZiriTadad
miTosisa da zRapris urTierTmimarTebis zogad prob-
lemas eZRvneba, dasmuli calkeuli sakiTxebi gaRrmave-
buli kvlevis perspeqtivas gvTavazobs – miTosur da
religiur simboloTa urTierTkavSirisa da cvlilebe-
bis Cvenebas qarTuli xalxuri jadosnuri zRapris
struqturaSi.
Zalze bevri Tqmula zRaparSi miTosisa da reli-giis wilze. istoriulad Camoyalibebuli universalu-
ri Janri – zRapari, bunebrivia, ver ascdeboda calke
miTosuri elementebis, calke religiuri rwmena-war-
modgenebis gavlenas, maT usaTuod unda epovaT (da
hpoves kidec) adgili rogorc zRapris struqturasa
da siuJetSi saSen masalad, ise ideologiaSi. Tumca
zRapari, rogorc Janri, yovelTvis inarCunebda avto-
nomias da TviTmyofadobas. yoveli ucxo elementi mas-
Si gadamuSavebuli, sakuTar mizandasaxulobas damor-Cilebuli saxiT arsebobs dRemde. ar aris saZiebeli
zRaparSi konkretulad im xalxebis miTosur da reli-
giur sistemaTa kvali, romelTa Soris kursirebs zRap-
ris teqstebi. zRapari Tavad universaluri realoba,
miTosisa da religiis universalur elementebs sesxu-
lobs, an universalurad gardaqmnis kerZos da loka-
lurs.
erTi ram unda iTqvas imTaviTve: zRapari aris mkacrad Camoqnili Janri (rogorc es brwyinvaled aCve-
na v. propma), rasac ver vityviT miTosisa da miT umetes,
religiis Sesaxeb. yovel SemTxvevaSi Janris cneba mi-
Tosis mimarT pirobiTia. arada, xSirad ar aris gamij-
nuli calkerZ zRapari da miTosi, calkerZ zRapari da
religia. zRaparic, ra Tqma unda, garkveuli ideolo-
8
giiT aris ganmsWvaluli, xSirad is latenturad aris
mocemuli masSi, xolo miTosi, msgavsad religiisa, Ta-
visi funqciiT ideologiuri sistemaa, romelsac fu-
Zemdebluri mentalur-socialuri funqcia aqvs sazo-
gadoebaSi. xSirad religiuri WeSmaritebebi miTosis
saburvelSia gamoxveuli da am saxiT mowodebuli. fun-
damenturi gansxvaveba ki am or raobas Soris is aris,
rom zRapari tyuilia, miTosi ki (msgavsad religiisa)
– sarwmuno da maT erTmaneTisgan ganasxvavebs mTeli wyeba niSnebisa, romlebic e. meletinskim gamoavlina.
Cvens avtors Seaqvs garkveuli wvlili am defini-
ciebSi. kerZod, mniSvnelovania daSveba, rom miTosuri
gmirisgan gansxvavebiT zRapris gmiri Segnebulad mi-
dis faTerakebiT aRsavse gzaze, da es Tavisufali arCe-
vanis Sedegad xdeba. axalgazrda mkvlevaris msjelobi-
dan gamomdinareobs azri, rom, SesaZloa, miTosuri gmi-
risgan zRapris gmirs Tavisufli nebis qona ganasxva-vebdes. es azri Zalze perspeqtiulia da, imedia, mas
ganviTareba eqneba.
avtorma konkretuli SemTxvevebis magaliTze
sarwmunod aCvena, rom zRaparSi moxvedrili miTosuri
motivi kargavs Tavis sakuTriv funqcias da iqceva
zRapruli narativis saSen masalad, analogiurad re-
ligiuri motivebisa, romlebic profanirebul (desak-
ralizebul) saxes iRebs zRaparSi moxvedrisas (kerZod,
orivegan xsna aris Zlieri, ganmsazRvreli motivi, mag-ram, roca daismis kiTxva risgan, religia da zRapari sxvadasxvagvarad pasuxoben). am urTierTobis sakiTxi
sxva kuTxiTac daismis monografiaSi. avtori aRniSnavs
garkveul SeuTavseblobas miTossa da zRapars Soris:
sadac erTia, meore ukan ixevs, kerZod, misi dakvirve-
biT, saqarTvelos im kuTxeebSi, sadac jadosnuri zRap-
rebis didi tradiciaa, miTosi TiTqmis gamqralia, xo-
9
lo sadac miTologiuri tradiciaa aqtualuri, jados-
nur zRaprebs primitiuli saxe aqvT (fSavSi, xevsureT-
Si). es problemac sakmaod tevadia da sagangebo damuSa-
vebas moiTxovs.
miTosisa da zRapris urTierTobis kuTxiT, sagu-
lisxmoa Zvelegvipturi zRapari ori Zmis Sesaxeb, rom-
lis gmiri, marTalia, miTologiur niSnebs atarebs,
magram irkveva, rom Cven win aris uZvelesi zRapari, ro-
melic profanirebuli miTosuri masaliT aris nagebi. savsebiT samarTliania daskvna, rac mkvlevars gamoaqvs
am uZvelesi zRapruli narativis analizis Sedegad:
„formalurad SesaZlebelia baTa miTosur gmirad mi-
viCnioT, magram funqciurad is mainc zRapris gmiria,
radgan Tavad narativi ori Zmis Sesaxeb zRaparia da ara
miTosi”, anu is, meletinskis sqemis mixedviT, zRapris
niSnebs avlens (araritualuroba, arasakraluroba).
avtors damuSavebuli da gaanalizebuli aqvs uxvi samecniero da folkloruli masala. zRapar-miTos-re-
ligiis labirinTSi gzis gasakvlevad igi imarjvebs
ramdenime meTods, romelTa gamoyenebac Tav-Tavis
droze warmatebuli iyo da dResac ar gasvliaT yavli.
esenia: struqturalisturi, struqturul-tipologi-
uri da funqcionalisturi meTodebi. imedia, avtori am
mimarTulebiT gaagrZelebs kvlevas.
zurab kiknaZe
16 maisi, 2011 w.
10
11
avtorisavtorisavtorisavtorisgangangangan
winamdebare naSromi momzadda ivane javaxiSvilis
saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis humani-
tarul mecnierebaTa fakultetis folkloristikis
departamentSi.
1998-2009 wlebSi saerTaSoriso fondebis DAAD,
Herzog August Bibliothek, Herzog Ernst Stipendien der Fritz
Thyssen Stiftung, Dr. Günther Findel Stiftung, Institut für
Europäische Geschichte Mainz xelSewyobiT saSualeba mome-ca, evropel mecnierTa farTo wrisTvis gamecno Cemi
kvleva qarTuli zRapris Sesaxeb germaniis universite-tebsa da samecniero centrebSi: erfurtis universi-
tetSi, maincis iohanes gutenbergis universitetSi, ma-
incis evropis istoriis institutSi, volfenbiutelis
hercog augustisa da goTas samecniero biblioTekeb-
Si.
sasiamovno movaleobad mimaCnia, uRrmesi madloba
movaxseno Cems maswavleblebsa da kolegebs, romelTac
gansakuTrebuli wvlili miuZRviT winamdebare naSro-mis SeqmnaSi:
samecniero xelmZRvanels, prof. zurab kiknaZes,
romelic konsultaciebis garda uSurvelad mTavazob-
da samecniero literaturas sakuTari biblioTekidan;
recenzentebs, prof. Teimuraz qurdovaniZes, qe-
Tevan sixaruliZesa da rusudan ColoyaSvils Cems naS-
romze gaweuli daxmarebisaTvis;
prof. aleqsandre gvaxarias † 2002 Cemi sadiser-
tacio naSromis pirvel eqspertsa da oponents;
germanel zRaparmcodnes, prof. hans-iorg uTers, romelmac gza damiloca qarTuli xalxuri zRapris sa-
erTaSoriso asparezze kvlevisaTvis;
12
germanel profesorebs volfditrix zigmunds,
dic-rudiger mozers, hainrix dikerhofs, romelTa pi-
radma saubrebmac didi daxmareba gamiwia muSaobaSi;
volfenbiutelis hercog augustis biblioTekis
samecniero ganyofilebis xelmZRvanels, doqtor jil
beplers, romlis gulisxmierebiT araerTxel momeca
SesaZlebloba biblioTekaSi muSaobisa da moxsenebis
wakiTxvisa;
maincis evropis istoriis institutis direqtors, prof. hainc duhardtsa da religiis istoriis ganyofi-
lebis xelmZRvanels, prof. rolf dekos maT insti-
tutSi stipendiatad yofnis pativisTvis;
Tomas bergmansa da sem rivzs, romelTac redaqti-
reba gaukeTes winamdebare naSromis germanul da in-
glisurenovan nawils;
mSoblebs, prof. manana SilakaZes † 2010 da anzor
gogiaSvils, romelTac yovelTvis hqondaT pasuxi Cems
yvela kiTxvaze, bavSvuri cnobismoyvareobidan dawye-
buli samecniero SekiTxvebis CaTvliT.
13
SesavaliSesavaliSesavaliSesavali
qarTul xalxur zRaprebSi miTosur simbolikas-
Tan erTad qristianuli msoflmxedvelobis niSnebic
vlindeba. winamdebare naSromi miznad isaxavs, warmoad-
ginos miTosuri (qristianobamdeli) da religiuri
(qristianuli) simboloebis urTierTmimarTeba da maTi
cvlilebebi qarTuli xalxuri jadosnuri zRapris
struqturaSi.
kvlevis obieqts warmoadgens qarTuli xalxuri zRaprebi: jadosnuri zRaprebi, miTosisa da eposis
„gazRaprebuli” nimuSebi („Sereuli Janrebi”) da xal-
xuri novelebi (sayofacxovrebo zRaprebi). SedarebiTi
kvlevisaTvis moxmobilia agreTve nimuSebi kavkasiis,
axlo aRmosavleTis, Sua aziis da evropis xalxTa zRap-
rebidan.
zRapris kompoziciuri Taviseburebebis Seswavli-
sas aucilebelia kulturul-geografiuli arealis
gaTvaliswineba. gansakuTrebiT unda aRiniSnos erTi kanonzomiereba: saqarTvelos im kuTxeebSi, sadac ja-
dosnuri zRaprebis didi raodenobaa Sekrebili, miTo-
si TiTqmis gamqralia (magaliTad, qarTlSi, kaxeTSi,
imereTSi), xolo iq, sadac miTologiuri gadmocemebis
Txroba kvlav aqtualuria, jadosnur zRaprebs primi-
tiuli saxe aqvT (fSavi, xevsureTi). am faqtze jer ki-
dev me-20 saukunis 40-ian wlebSi gaamaxvila yuradReba
elene virsalaZem qarTuli xalxuri prozis Seswavli-sas: „mTis raionebSi Cawerili proza metad Tavisebu-
ria. zRapari aq nakleb gvxvdeba. ZiriTadi maragi pro-
zisa aq es aris miTiuri an istoriuli Tqmulebani, anda
mokle ambavi – moTxroba sxvadasxva SemTxvevebis Sesa-
xeb“ (virsalaZe 1960: 379). 60-90-iani wlebis folklo-
ruli masalis saarqivo monacemebic imave suraTs gvaZ-
14
levs. savele kvleva saqarTvelos baris regionebSi me-
tad nayofieri iyo zRaprebis Sekrebis TvalsazrisiT,
mTis kuTxeebi ki umdidresi iyo lirikul-epikuri poe-
ziisa da sagmiro eposis ciklebiT.
bolo wlebis folkloruli eqspediciebis muSao-
bis amsaxveli masalac adasturebs, rom aRmosavleT sa-
qarTvelos mTis zepirsityvierebis ZiriTad fonds Se-
adgenen miTologiuri gadmocemebi, istoriuli Tqmu-
lebebi da mokle ambebi sxvadasxva SemTxvevebis Sesaxeb. mTaSi miTologiuri gadmocema yvelaze gavrcelebuli
folkloruli Janria. mTqmelisTvisac da msmenelis-
Tvisac miTosis socialuri funqcia mkafiod gansaz-
Rvrulia – is namdvilad momxdari ambavia, zRaprisgan
sruliad daSorebuli.
aRmosavleT saqarTvelos magaliTze mkafiod vxe-
davT gansxvavebas mTisa da baris regionebSi Caweril
zRaprebs Soris. qarTlsa da kaxeTSi Sekrebili zRap-rebi formis srulyofilebiT gamoirCeva saqarTvelos
sxva kuTxeebSi Caweril zRaprebTan SedarebiT. bevr
Tqmulebasa da gadmocemasac gazRaprebis procesi aqvs
dawyebuli da xSir SemTxvevaSi mTlianad gazRaprebu-
lia.
winamdebare naSromSi swored is teqstebia Seswav-
lili, romlebSic miTosuri tradiciebi da qristianu-
li msoflmxedvelobis kvali erTmaneTis paralelu-
rad Cans rogorc motivebisa da personaJebis monac-vleobis fonze, ise zRapris mTlian struqturaSi.
zRapris struqturaSi simboloTa dinamikis gan-
sazRvra SesaZlebelia mxolod mas Semdeg, rac gaSuq-
deba Semdegi sakiTxebi:
1) urTierToba miTossa da jadosnur zRapars So-
ris. miTosuri motivebis roli zRapris kompo-
ziciaSi;
15
2) miTosis, sagmiro eposisa da zRapris gmirebis
saerTo da ganmasxvavebeli niSnebi;
3) religiuri, kerZod qristianuli aspeqtebi
zRapris miTosuri safuZvlis gaTvaliswinebiT;
4) zRapris universalur struqturaSi gamoxatu-
li ideisa da qristianuli msoflmxedvelobis
Sexvedris wertilebi.
naSromSi pirvelad aris dasmuli sakiTxi zRapris
struqturaSi miTosur da qristianul simboloTa di-namikis Sesaxeb. aqedan gamomdinare, Cven winaSe dgas
Semdegi amocanebi:
1) xalxur TxrobiT JanrTa urTiergavlenisa da mi-
Tisa da zRapris erTmaneTisgan gamijvnis sakiT-
xis gaSuqeba: gairkves, ra SemTxvevaSi Warbobs
zRaparSi miTosuri tradicia da ra SemTxvevaSi
qristianuli.
2) miTo-epikuri zRapruli gmirebis urTierTSeda-reba, maTi saerTo (saswaulebrivi dabadeba, ze-
bunebrivi Zala, urCxulTan brZola, mefis asu-
lis gaTavisufleba) da ganmasxvavebeli (bedTan
damokidebuleba) Tvisebebis gansazRvra.
3) im zRaparTa analizi, romlebSic miTosuri mo-
tivebi mniSvnelovan rols asruleben da amave
dros jadosnuri zRapris struqtura aqvT
(zRaprebi zebunebrivi meuRlis Sesaxeb, Zveleg-
vipturi zRaprisa da bibliuri motivebis para-lelebi qarTul jadosnur zRaprebSi). axdenen
Tu ara miTosuri elementebi struqturul
cvlilebebs zRapris dasasrulze?
4) qristianuli simboloebis definicia qarTul
zRaprebSi: qristianuli saxelebi da personaJTa
funqciebi jadosnur zRaparsa da xalxur nove-
laSi.
16
5) zRapris ZiriTadi ideisa da qristianuli msof-
lmxedvelobis saerTo Sexvedris wertilebis
gansazRvra: rogoria miTosuri da qristianuli
simboloebis (maT Soris, zoomorfuli simbolo-
ebis) dinamika zRapris struqturaSi?
naSromis meTodologiur safuZvlebs Seadgens
teqstis analizisaTvis sagangebod SemuSavebuli kom-
binirebuli meTodi: struqturalisturi meTodi fun-
qcionalisturi da komparativistuli meTodebis gamo-yenebiT.
winamdebare naSromis wyaroTmcodneobiT bazas
warmoadgens: specialuri literaturis, qarTuli we-
rilobiTi wyaroebis, me-19 saukunis meore naxevris
qarTuli periodikis monacemebi; qarTuli xalxuri
zRaprebis krebulebi, msoflios xalxTa zRaprebis
krebulTa seria; Zvelegvipturi prozis nimuSebi; Zve-
li da axali aRTqmis wignebi; saarqivo masalebi – ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo univer-
sitetis folkloruli arqivi, saqarTvelos folklo-
ris saxelmwifo centris arqivi, SoTa rusTavelis li-
teraturis institutis folkloruli arqivi.
17
IIII TaviTaviTaviTavi
zRapris miTosuri da religiuri aspeqtebis zRapris miTosuri da religiuri aspeqtebis zRapris miTosuri da religiuri aspeqtebis zRapris miTosuri da religiuri aspeqtebis
kvlevis istoriidankvlevis istoriidankvlevis istoriidankvlevis istoriidan
iqneb saerTaSoriso mecnierebaSi am qarTulma dokumentebma rame Seitanon da bevri, dRemde bundovani sakiTxi gaanaTon. me es mjera, da am rwmeniT vaReb Cveni xalxuri Semoqmedebis dake-til karebs.
vaxtang kotetiSvili
xalxuri zRapris miTosuri safuZvlis Seswavlas
xangrZlivi tradicia aqvs folkloristikaSi. kvlevis
gansakuTrebul obieqtad zRapris gadaqceva swored misma miTosTan kavSirma gamoiwvia. zRapris religiuri
aspeqtebis safuZvlianad Seswavla ki me-20 saukuneSi
daiwyo.
1.1. z1.1. z1.1. z1.1. zRaRaRaRapapapapariririri da da da da mimimimiToToToTolololologigigigiaaaa. sazRapro motivebisa
da miTosis urTierTmimarTebis sakiTxi mravalmxriv
aris gaSuqebuli specialur literaturaSi.
zRapris mecnierulad Seswavlis cdebi me-17 sau-
kunidan daiwyo dasavleT evropaSi (Коккьяра 1960). me-19 saukunemde kvleva zRapris warmomavlobis garkveviT
Semoifargleboda, sanam miTologiuri Teoriis fuZem-
deblebma iakob grimma (1785-1863) da maqs miulerma
(1827-1900) zRapari „miTosis namsxvrevad“ ar gamoacxa-
des. sul male am Teorias mohyva Teodor benfeis (1809-
1881) „nasesxobis“ Teoria (misi sxva saxelwodebebia „moxetiale siuJetTa Teoria”, „migraciuli Teoria”,
„orientalisturi Teoria”) da edvard b. tailorisa
(1832-1917) da endriu langis (1844-1912) anTropologi-
uri Teoria – sxva saxelwodebebiT, „eTnologiuri” da
18
„TviTCasaxvis” (Mikoletzky 1984: 508-511; Dorson 1977: 586-591). es Teoriebi saqarTveloSic maleve gaxda cnobi-
li. „nasesxobis“ Teoriasa da SedarebiT-istoriul me-
Todebs eyrdnoba akaki wereTlis publicisturi weri-
lebi folkloristikis sferoSi (wereTeli 1990: 112,
147, 178, 217). anTropologiuri Teoria, kerZod ki, e. b.
tailoris „pirvelyofili kultura“ (Tylor 1871; Тэйлор
1939) Teoriul fons qmnida ilia WavWavaZis publicis-tur werilebSi xalxuri wes-Cveulebebisa da tradici-
ebis kvlevis aqtualobis Sesaxeb (WavWavaZe 1987: 162-
164).
miTologiuri Teoria me-19 saukunis qarTvel mec-
nierTa Soris ar iyo bolomde gaziarebuli. am Teorias
xSirad mimarTavdnen, magram kritikuladac udgebod-
nen. roca aleqsandre xaxanaSvilma „qarTuli sityvie-rebis narkvevebSi“ qarTuli xalxuri zRaprebic ganixi-
la, isini sam jgufad gaanawila: miTosuri, sayofacxov-
rebo da cxovelTa zRaprebi. man miTosur zRaparTa Zi-
riTad niSnad fantastikuri elementebi daasaxela, sa-
yofacxovrebo zRaprebisTvis – adamianis zneobrivi
Rirsebebi, xolo cxovelTa eposisTvis – totemistu-
ri rwmena-warmodgenebi. misi es klasifikacia eyrdno-
boda im epoqisTvis aqtualur folkloristul kvle-vebs. garda amisa, al. xaxanaSvils mocemuli aqvs cda
qarTuli zRaprebis istoriul-SedarebiTi analizisa
indoevropel xalxTa zRaprebTan da gamoTqmuli aqvs
varaudebi rogorc „moxetiale siuJetebis“, ise miTo-
logiur Teoriebze dayrdnobiT. qarTuli folklo-
ristikis istoriografiaSi al. xaxanaSvilis mdidari
samecniero memkvidreobis Sesaxeb araerTi naSromi ar-
sebobs (jagodniSvili 2004; Ciqovani 1960). aRsaniSnavia,
rom qarTuli xalxuri zRaprebis krebulze, romelic lado aRniaSvilma gamosca 1890 wels, pirveli recenzia
19
aleqsandre xaxanaSvils ekuTvnis, im dros sruliad
axalgazrda, magram ukve cnobil mecniers (xaxanaSvili
1891).
me-20 saukunis pirvel naxevarSi zRapris miTosu-
ri aspeqtebis kvlevas myari safuZveli Seuqmna rogorc
folkloristebis, ise Teologebisa da fsiqologebis
Sromebma: anti aarnes (Aarne 1985), fridrix fon der le-
ienis (Leyen 1985), fridrix panceris (Panzer 1985), hans
naumanis (Naumann 1922), rudolf otos (Otto 1947), leo-
pold cigleris (Ziegler 1949), hainrix giunteris (Günter
1949), vilhelm vundtisa (Wundt 1921) sxv. me-20 saukune-
Si Seiqmna agnosticizmis Teoria (Tenèze 1977: 172-173),
anTroposofiuli Teoria (Zinke 1977: 601-609) da sxva. eTnologiur Teoriaze orientirebul mecnierTa
(maT Soris sabWoTa skolis warmomadgenelTa) mier
zRapris dakavSireba iniciaciis ritualebTan swored
fsiqoanalitikosebisa da siRrmis fsiqologebis in-
terpretaciebma ganapiroba. froidis, iungisa da adle-
ris mimdevrebi zRapars miiCneven momwifebis procesis
anareklad, romelTa safexurebzec zogadadamianuri ganviTarebis stadiebi aisaxeba da es Sexedulebebi
ezoTerul wreebSi kvlavac „CaZirul codnad“ moazre-
ba (Winker-Piepho 2005: 25). zRapris nebismieri aspeqtis Sesaswavlad uaRre-
sad mniSvnelovania zRapris Janruli Taviseburebebis
dadgena, rasac gansakuTrebuli adgili eTmoba maqs
liuTis (Lüthi 1960, 1961, 1962, 1969, 1985), lutc rerixis
(Röhrich 1964), vilhelm solmsis (Solms 1994), valter
Serfis (Scherf 1982), karl iustus obenaueris (Obenauer
1959), hedvig fon baitis (Beit 1965), verner Spanerisa
(Spanner 1985) da sxvaTa naSromebSi.
20
qarTul folkloristikaSi zRapris miTosuri sa-
fuZvlebis kvleva umTavresad me-20 saukunis meore na-
xevarSi gaRrmavda. zRapris miTologiuri motivebis
kvlevas mniSvnelovani adgili eTmoba qsenia sixaruli-
Zis (sixaruliZe 1938), elene virsalaZis (virsalaZe
1960), mixeil Ciqovanis (Ciqovani 1947), Teimuraz qur-
dovaniZis (qurdovaniZe 1983, 2001, 2002), oTar onianis
(oniani 2006), rusudan ColoyaSvilis (ColoyaSvili
1998; 2003; 2005; 2009), bela mosiasa (mosia 2006) da sxva-Ta naSromebSi.
1.2. z1.2. z1.2. z1.2. zRaRaRaRapapapapariririri da da da da TeTeTeTeoooolololologigigigia.a.a.a. zRaprisa da miTosis
urTierTmimarTebis sakiTxisgan gansxvavebiT zRapris
religiuri aspeqtebis Seswavla saqarTveloSi kvlevis
axali mimarTulebaa. es sakiTxi bolo ocwleulSi moeq-
ca mkvlevarTa yuradRebis sferoSi.
xalxuri jadosnuri zRapris ganxilva religias-Tan, kerZod qristianobasTan mimarTebaSi kvlevis uaR-
resad saintereso sferoa. erTi SexedviT, paradoqsu-
lad gamoiyureba erTmaneTTan dakavSireba qristianu-
li msoflmxedvelobisa da folkloris im Janrisa, ro-
melic Tavisi socialuri funqciiT Sors dgas religi-
isgan, magram funqcionalisturi, struqturalisturi
da komparativistuli meTodebis gamoyenebiT misi
qristianuli kulturis konteqstSi ganxilva sagulis-
xmo Sedegebs iZleva. sakiTxis amgvarad dasmis safuZ-vels gvaZlevs qristianobamdeli da qristianuli kul-
turebis urTierTmimarTebis Seswavlis didi xnis tra-
diciac.
qristianobamdeli teqstebis alegoriuli ganmar-
tebebi antikuri xanidan arsebobs Teologiur litera-
turaSi. amgvari ganmartebebiT SesaZlebeli gaxda pla-
tonis, homerosis, evripides, vergiliusis, ovidiusisa
21
da sxva avtorTa msoflmxedvelobebis qristianul
msoflmxedvelobasTan integracia (zaqariaZe... 2005:
122-133).
zRapris religiuri aspeqtebis safuZvlianad Ses-
wavla folkloristikaSi ZiriTadad me-20 saukuneSi
daiwyo, TeologiaSi ki miTosisa da qristianuli reli-
giis urTierTmimarTebis problema bevrad adrindelia.
antikur miTologias meore saukunidanve mimarTavdnen
filosofiaSi im mizniT, rom miTebis da zRaprebi nam-dvilad momxdari ambebisgan gaemijnaT. berZeni isto-
rikosi plutarqec mkacrad upirispirebs erTmaneTs
zRaparsa da istorias, rogorc Worsa da sinamdviles.1
monagonis, sicruis mniSvnelobidan momdinareobs
sxvadasxva enaSi sityva „zRapris“ negatiuri azriT
datvirTvac. qarTul enaSic „zRapari“ sicrues niSnavs.
m. Ciqovanisa da e. virsalaZis gamokvleviT, Zvel qar-
Tul literaturaSi sityva „zRapari“ erTmniSvnelov-nad aris gamoyenebuli „monagonis“, „sicruis“ mniSvne-
lobiT, asea bibliis Zvel TargmanebSi (esaias winaswar-
metyvelebaSi, baruqis wignSi), ioane sabanisZis „abo
Tbilelis wamebaSi“, „vefxistyaosanSi“, sulxan-saba
orbelianis leqsikonSi (virsalaZe 1960: 366-369; Ciqo-
vani 1946: 284).
1 Tezevsisa da romulusis paraleluri biografiebis SesavalSi plutarqe wers: „Cems paralelur cxovrebaTa aRwerilobaSi, utyuari ambebisa da istoriisaTvis xelmisawvdomi epoqis mimoxilvis Semdeg, ufro adrindel xanaze sruliad Tamamad SemeZlo meTqva, rom ,iq yvelaferi saswaulebrivi da zRaprulia, poetebisa da miTografebis wyaroa da WeSmaritebisa araferi gaaCnia’ [...] Cemi survilia, es moTxroba zRapruli ambebisgan ganvwmindo, WeSmaritebas davumorCilo da istoriis saxe mivce” (plutarqe 1975: 23).
22
miTosis mniSvnelobiT „zRapari“ gvxvdeba efrem
mciris TargmanSi „basil didis zRaprobani“ (virsalaZe
1960: 368).
„zRapari“ sicruis sinonimad gamoyenebulia basi-
li ezosmoZRvris TxzulebaSi „cxovreba mefeT-mefisa
Tamarisi“: „da amisi mowame TviT igi RmerTi utyueli
ars, da raTa ara tyuili visme egonos da zRapari giC-
ndes Tqmulni ese momavalTa JamTa“ (qarTlis cxovreba,
II: 128). zRapari negatiuri mniSvnelobiT aris gamoyenebu-
li JamTaaRmwerelis monaTxrobSi „ambavi Cingiz yaeni-
sa, Tu viTar gamoCndes queyanasa aRmosavleTisasa“ da
is „sakvirvels“ aRniSnavs: „...romelTa guarisa saqmeni
gansakvirvebel arian viTa zRaparni, da arianca zRapar
da cud, amisTvis ujero ars aw Tqma“ (qarTlis cxovre-
ba, II: 162, 1-2).
Sua saukuneebis evropaSi miTologia mecnieru-lad ar Seswavlila, me-16 saukuneSi ki gaCnda siaxle –
Teologebma miTologiuri paralelebi bibliur tra-
diciaSi dainaxes da mis gamoZaxilad miiCnies warmar-
Tuli miTebi (Vries 1961: 67). me-18-19 saukuneebis germaneli Teologebis naS-
romebSi mniSvnelovani adgili uWiravs qristianuli
religiis Sedarebas pirvelyofil religiebTan. karl filip moricis (1756-1793) mier dadgenili
erT-erTi ZiriTadi ganmasxvavebeli niSani qristianul
da warmarTul religiebs Soris is aris, rom miTolo-
gia „RmerTebs qmnis adamianis saxiT da ara adamians sa-
xed da xatad RvTisa“ (Moritz 1809: 77). ferdinand qris-tian baurma (1792-1860) erTmaneTs daukavSira Zveli berZnuli eposis eTikuri mxare, qristianuli religia
da iudaizmis mesiis cneba (Baur 1825: 269-272).
23
me-20 saukunis Teologiur mecnierebaSi aseve
farTod aris gaSuqebuli miTologiuri da qristianu-
li azrovnebis urTierTmimarTebis sakiTxi, kerZod
vilhelm vundtis (1832-1920), arnold rademaxeris
(1873-1939) SromebSi (Rademacher 1935; Wundt 1921), agreT-ve viqtor vaitis monografiaSi „RmerTi da aracnobie-
ri“ (White 1957). me-20 saukunis 20-ian wlebSi germanelma Teologma
herman gunkelma (1862-1932) wamoayena koncefcia, rom-
lis mixedviT, uamravi zRapari, rasac Zvel israelSi
hyvebodnen, istoriul pirebze iqna gadatanili da iqca
Tqmulebad, an fsalmunebSi da winaswarmetyvelebebSi
poeturad Caeqsova. gunkelis mosazrebis Tanaxmad, zRaparma Cvenamde mxolod igavebisa da alegoriebis
formiT moaRwia, bevri motivi ki umaRlesi religiis
simbolo gaxda (Gunkel 1987: 111-117). Tanamedrove egzegetikosebis urTierTSeTanxme-
buli azriT, bibliaSi zRaprebi ar gvxvdeba, Tumca ar-
sebobs zRapris motivTa mTeli rigi, romlis Sesaxebac
bevri gamokvleva daiwera. damtkicda, rom aq saqme exe-ba mxolod da mxolod motivebs, romelTa gamoyenebac
zRaparsa da bibliaSi sruliad gansxvavebulia.
1985 wels germanelma Teologma hans-iurgen her-
misonma vrcel statiaSi „Zveli aRTqma da zRapari“
kritikulad gaanaliza h. gunkelisa da misi Semdegdro-
indeli avtorebis SeniSvnebi zRaparze Zvel aRTqmaSi
(Hermisson 1985: 299-322). h. i. hermisoni ar Tvlis sakamaTod imas, rom Zvel
aRTqmaSi uamravi zRapruli motivia dawyebuli mola-
parake cxovelebidan da damTavrebuli moses da aaro-
nis saswaulebrivi moRvaweobiT, magram es motivebi
sul sxvaa, vidre „maSindeli zRapris“ nakvalevi. hermi-
soni samarTlianad varaudobs, rom motivebi mraval-
24
mniSvnelovania da sul sxvadasxva moTxrobebSi SeiZle-
ba Segvxvdes. amgvar motivTa Sesaxeb uamravi Teoria
SeiZleba damtkicdes erTmaneTis sawinaaRmdegod. es
motivebi magiur an miTosur msoflgagebas ireklaven
da maTi fesvebi arqaul drosa da sazogadoebaSi moi-
Zebneba. xolo saidan momdinareobs is motivebi, romle-
bic Zveli aRTqmis motivebTan identificirdeba, cal-
keul SemTxvevebze unda iqnas gamokvleuli. sakmarisi
ar aris mxolod imis Tqma, rom msgavsi an Tundac igive motivi zRaparSic arsebobs.
hans-iurgen hermisons am sakiTxis gansaxilvelad
mocemuli aqvs sami mimarTuleba:
1) Seswavlil iqnas zRapris is motivebi, romleb-
sac herman gunkeli israelis „mdidar zRaprul kul-
turas“ akuTvnebs;
2) daisvas kiTxva: Tu gvxvdeba iq moTxrobebi an
TxrobiTi elementebi, romlebic zRaparTan ufro ax-los dganan, vidre sxva xalxur TxrobiT JanrebTan.
amasTan, gaTvaliswinebul iqnas momijnave Janrebi:
Tqmuleba, legenda, igavi da anekdoti da mere davsvaT
kiTxva, xom ar arian isini kontrastuli im teqstTan,
romelic zRapris „monaTesavea”?
3) gamosakvlevia, Tu ratom ar gvxvdeba Zvel aR-
TqmaSi iseTi moTxrobebi, romlebic mTlianad zRapru-
lia da Sesabamisi saxe aqvs (Hermisson 1985: 301). h. i. hermisoni am sakiTxTa gamokvlevis Sedegad as-
kvnis, rom tipuri zRapruli motivi, rogorc aseTi,
Zvel aRTqmaSi ar aris, xolo igive motivebi sxva fol-
klorul JanrebSic gvxvdeba. erT-erTi yvelaze xSirad
moxmobili magaliTi imisa, rom Zvel aRTqmaSi zRapre-
bic gvxvdeba, aris molaparake cxovelebi. hermisoni am
SemTxvevaSi metad kritikulia: „zRaparSi cxoveli ma-Sin laparakobs, Tu amas garemoeba moiTxovs. am unars
25
zRapris gmiri an Cveulebriv aRiqvams, an uCveulod,
magram zRaparSi arsad aris uflis mcdeloba, cxovels
metyvelebis unari mianiWos. [...] absoluturad sxvadas-
xvani arian bibliuri Semwe cxovelebi (lomi, romelic
ar Wams winaswarmetyvelis sxeuls; yvavebi, romlebic
eliaze zrunaven; iona da veSapi) da zRapris Semweebi,
romlebsac moqmedebis garkveuli wre aqvT – ZiriTa-
dad gmiris dajildoeba. bibliuri cxovelebisTvis es
sruliad ucxoa“ (Hermisson 1985: 305). h. i. hermisoni uaryofs iosebis ambis zRaprulo-
basac iseve, rogorc saerTod mis folklorul warmo-
Sobas: „iosebis ambavi marTlac ar aris Tqmuleba da
Tundac masSi warmoSobis istoriis elementebic iyos,
mainc mTlianad gadafarulia sxva msoflmxedvelobiTa
da Sesabamisi formiT. [...] roca amgvar moTxrobebSi zogjer zRaprisTvis damaxasiaTebeli niSnebi gvxvde-
ba, es jer kidev ar gvaZlevs safuZvels isini zRapre-
bad ganvixiloT, miT umetes, rom gasarkvevia, rogori
iyo imdroindeli zRapari israelSi“ (Hermisson 1985: 318).
h. i. hermisoni saTuod miiCnevs evropuli zRapre-
bis dakavSirebas Zvel aRTqmasTan. misi azriT, es im me-Tods hgavs, ucxo teqstebi rom nacnob horizontze
ganvixiloT. aseT dros ki ar SeiZleba Tamami daskvne-
bis gakeTeba. gamoricxuli marTlac ar aris adamianu-
ri afeqtebis saerTooba (magaliTad, survilis gabato-
neba fxizel gonebaze) da samyaros „magiur“ gaazreba-
ze, magram aqac ukve diferenciaciaa saWiro – magia
yvelgan erTi da igive ar aris. arc is aris gamoricxu-
li, rom israelis folkloridan uamravi ram moxvdebo-da Zvel aRTqmaSi da maT Soris albaT zRaparic, magram
es Zveli aRTqmiT ver sabuTdeba. „da sanam es SeuZlebe-
lia, manamde umjobesi iqneboda calkeuli TxrobiTi
26
elementebis diferencirebulad aRwera da lamazi sit-
yva zRapari im lamazi prozisTvis dagvetovebina, ro-
melsac is marTla Seesabameba” (Hermisson 1985: 322). rogorc h. gunkelis, ise h. i. hermisonis statiebi
zRapris calkeul motivebs exeba, romlebic sxva Txro-
biT JanrebSic gvxvdeba. orive mecnieri Teologiuri
mecnierebis poziciidan ganixilavs xalxur motivebs. bunebrivia, maTi kvlevis Sedegebi ver iqneba srulyo-
fili folkloristikisTvis. zepiri tradiciebis Ses-
wavla TiToeuli Janris Taviseburebebis gaTvaliswi-
nebiT unda moxdes.
1.3. z1.3. z1.3. z1.3. zRaRaRaRapapapapariririri rorororogogogogorc rc rc rc rerererelilililigigigigiuuuuriririri ssssimimimimbobobobololololo. zRapri-
sa da religiis urTierTmimarTebas sagangebo statia
miuZRvna germanelma Teologma gert humelma (1933-2004). mecnieri eyrdnoba ra k. iungis arqetipuli sim-
boloebis religiur gamocdilebasTan kavSirs, dasaS-
vebad miiCnevs zRaprebis gaazrebas religiur simbo-
loebad. g. humeli mniSvnelovnad Tvlis zRapris mra-
valmxriv Seswavlas (zRapris xetialis gzebi da maTi
geografiuli warmomavloba, zRapari, rogorc enobri-
vi da literaturuli saxe, zRapris cnebebisa da war-
modgenebis samyaro da a. S.), magram mis gadamwyvet kiT-
xvas warmoadgens, Tu ra roli Seasrules zRaprebma adamianis religiur cxovrebaSi. g. humeli Tvlis, rom
mxolod sakiTxis amgvari dasmiT aixsneba is, Tu ratom
warmoiSva zRapari da Taobebs gadaeca.
kiTxvaze, Tu romel arqetipul movlenas ukavSir-
deba zRapari, g. humelis pasuxia: „es aris adamianis
adamianad gaxdomis istoria” (Hummel 1987: 80). g. hume-li exeba zRapris siuJetis ganviTarebas, konfliqtis
gadaWras, dabrkolebebis gadalaxvas da wers, rom
zRapris nebismieri Tema adamianis Sinagani me-s winaaR-
27
mdegobasa da idealebs Seesabameba. zRaprebi gavlenas
axdenen adamianze „adamianad gaxdomis“ procesSi. zRap-
rebs daaxloebiT iseTive funqcia aqvT, rac iniciaciis
ritualebs kacobriobis Zvel religiebSi. zRaprebs,
rogorc simboloebs, aqvT ormxrivi funqcia: isini ara
marto adamianis cxovrebis fazebis gamoxatulebani
arian, aramed isini aCveneben kidec mimarTulebas cxov-
rebis gzaze, „zRaprebi xetialis simboloebi arian”
(Hummel 1987: 82). saxarebisa da zRapris moralis urTierTmimarTe-
bis sakiTxs Seexo fsiqologi bruno betelhaimi wignSi
„bavSvebs zRaprebi sWirdebaT“ (1980): „zRaparSi xSirad
Cndeba religiuri momenti, uamravi bibliuri ambavi
hgavs zRapars. cnobieri Tu aracnobieri asociaciebi,
rasac zRapari msmenelSi aRviZebs, mis zogad garemosa da pirad miswrafebebzea damokidebuli. amis gamo re-
ligiuri adamiani zRaparSi bevr rames sagulisxmod
aRiqvams” (Bettelheim 1980: 20-21). betelhaimis azriT, zRaprebis umravlesoba im dros warmoiSva, rodesac
religia cxovrebis mniSvnelovan nawils Seadgenda; ami-
tomac exebian isini religiur Temebs pirdapir an iri-
bad. „aTas erTi Ramis” ambebi islamur religiasTan kav-Sirs avlenen. Zalian bevr dasavlur zRapars aqvs re-
ligiuri Sinaarsi, magram dResdReobiT is umetesad
ukana planzea gadasuli, radgan amJamad es religiuri
Temebi bevr adamianSi aRar iwvevs universalur da pi-
rad asociaciebs” (Bettelheim 1980: 20-21). 1.4. z1.4. z1.4. z1.4. zRaRaRaRapapapapariririri da ida ida ida ikokokokonognognognograrararafifififiaaaa. germaneli mecnieri
volfditrix zigmundi narkvevSi „xsna zRaprebSi da xa-
tebze” avlens Sinagan kavSirs zRaprebsa da ikonogra-
fias Soris. maTi upirvelesi saerTo niSani aris ro-
28
gorc xatebis, aseve zRaprebis unikaluri unari – war-
moadginos uxilavi, gamouTqmeli ram.
xatwerisa da zRapris Txrobis garegnuli msgavse-
bis saCveneblad v. zigmunds mohyavs zRaprebi, romleb-
Sic wmindani Camodis xatidan adamianebis dasaxmareb-
lad. igi agreTve amaxvilebs yuradRebas zRaprul mo-
tivebze, romlebic xatebze gvxvdeba: urCxulTan brZo-
la, saiqios personaJebi, saiqioSi mogzauroba, saswau-
lis moxdena. rac Seexeba xalxuri zRaprebisa da qristianuli
xatebis azrobriv kavSirs, es mxsnelisa da xsnis ideaSia
gamoxatuli. „faqtia, – wers v. zigmundi, – rom Rmer-
Ti arcerT zRaparSi ar Cndeba, rogorc figura. am
dros is azrobriv kavSirSia moTxrobis teqstTan, Tum-
ca dausaxeleblad, magram yovelTvis ,armyof-aqmyo-
fad’, gansakuTrebiT ki keTili adamianis pirovnebaSi.
marTlmadidebloba iyenebs metaforas ,naTeli bnel-Si’. xatebze asaxulia muqi lurji naTeba, romelic gars
exveva wmindanis saxes. [...] zRapris mTxrobeli keTili
nebiT Tavs aridebs RmerTis, rogorc figuris, citire-
bas, mis gaadamianebas. sxvaTaSoris, xatmweric aseve iq-
ceva” (Siegmund 1997: 45). mxsnelis ideas v. zigmundi xedavs zRaprebSi, rom-
lebSic zebunebrivi sacole an saqmroa gamosaxsneli da magaliTad mohyavs Zmebi grimebis „xelmwife-bayayi”
(KHM 1), „erTguli iohanesi“ (KHM 6) da sxva. zigmundis azriT, sxvadasxva miwieri Semweebis miRma umaRlesi in-
stancia, yovladZlieri RmerTia, rogorc WeSmariti
mxsneli. zigmundi paralels avlebs xatwerasTan –
arc xatebze vxedavT daxatul RmerTs, vxedavT mxo-lod amqveyniur mxsnelebsa da ieso qristes, radgan igi
gaxda xiluli, rogorc adamiani. „marTlmadidebeli
qristiani isedac yovel adamianSi cocxal RvTis xats
29
xedavs, anu warmoudgeneli da ganucdeli RvTiuri pir-
velxatis arasakmarisad msgavs suraTs. e. i. yoveli
RvTisnieri adamiani, aseve zRapruli mxsneli, aris
RvTis xati. maSasadame, mxsnelis qristianuli cneba Ta-
visuflad esadageba zRapars” (Siegmund 1997: 45). „xsna” uZveles kultmsaxurebebSi niSnavs jados
axsnasa da amqveyniur cxovrebaSi dabrunebas. v. zigmun-di wers, rom Tu qristianobamdeli „xsnis” cnebis ganvi-
Tarebas SevadarebT xatweris istorias, davinaxavT,
rom xsnis cneba xatebze iseve TandaTanobiT momzadda,
rogorc es zRaprebsa da TqmulebebSi moxda. zigmundis
azriT, Tu winaqristianul sakulto suraTebs (mumie-
bis portretebi, imperatorebis saritualo gamosaxu-
lebebi, miTosur RvTaebaTa suraTebi) obieqturad Sev-
xedavT, davinaxavT, rom isini ukve gamoxataven qristi-anul warmodgenebs keTilsa da borotze, sinamdvilesa
da gamonagonze, ubedurebasa da xsnaze. zigmundis
mtkicebiT, „xsnis” cnebasTan dakavSirebuli rwmena-
warmodgenebi ara mxolod saxviT xelovnebaSi arse-
bobs, aramed zRaparSic: „reformaciis periodis ,misi-
oneruli zRaprebi’ da barokos drois ,qadageba-zRap-
rebi’ ar iarsebebdnen, ormxrivi msoflmxedvelobiTi
damTxveva rom ar yofiliyo” (Siegmund 1997: 46). zRapruli motivebis damTxveva xatweris motiveb-
Tan mecniers argumentirebuli aqvs „urCxulTan meb-
rZolis zRapriT” (ATU 300) da wminda giorgis xatiT. es brZola Sedgeba xuTi motivisgan: 1) urCxuli aoxrebs
qveyanas, adamianebisgan msxverpls moiTxovs (Mot B11); 2) urCxuls oqros jaWviT hyavs dabmuli mefis asuli
(Mot B11.10.1); 3) gmiri amarcxebs urCxuls (Mot B11.11);
4) mefis asuli gadarCenilia (Mot R111.1.3); 5) mefe da dedofali Tvals adevneben brZolas da gmirs colad
atanen qaliSvils (Mot T68.1). zigmundi wers, rom yvela
30
am motivis cnoba SesaZlebelia xatze. oqros jaWvi xat-
ze urCxulis sayeloa, riTac mefis asuls is mSobleb-
Tan mihyavs.
v. zigmundis mosazrebiT, gadarCenis motivi zRa-
parSi „xsnis” qristianul cnebasTan axlos dgas: „xate-
bi da zRaprebi, Tundac sul sxvadasxvagvari formiT –
xatebi sakraluri, xolo zRaprebi amqveyniuri sabur-
veliT – sazogadod erTsa da imave xsnas gamoxataven”
(Siegmund 1997: 47). aRmosavluri eklesiis xatmoZRvre-bisTvis, aseve zRaprebisTvisac WeSmariti uxilavi Sem-
we yvela SemTxvevaSi aris RmerTi. xatwera TvalsaCinos
xdis, rom varaudi – xalxur zRaprebSi mxsnelebis
miRma RmerTi dgas, mxolod fantazia ar aris.
1.5. qr1.5. qr1.5. qr1.5. qrisisisistitititiaaaanunununulililili msmsmsmsofofofoflmxedlmxedlmxedlmxedvevevevelolololobibibibis ns ns ns niSiSiSiSnenenenebibibibi zzzzRaRaRaRa----parparparparSiSiSiSi. rusma mecnierma e. trubeckoim zRaparSi dainaxa
mistiuri gamocxadeba, rac asaxulia mis statiaSi „sxva
samefo da misi Zieba rusul xalxur zRaprebSi”: „qris-
tianuli msoflgancda zRaparSi cxaddeba iq, sadac er-
Ti SexedviT ar Cans. [...] zRapari Seicavs mdidar misti-
ur gamocxadebas, misi zeaRsvla yofiTobidan saswau-
lebrivisken, Zieba ,sxva samefosi’, warmoadgens sulie-
ri cxovrebis udides faseulobas da aucilebel safe-
xurs im kibeze, romelsac xalxuri Segneba warmarTobi-dan qristianobamde ahyavs” (trubeckoi 1991: 66).
e. trubeckois Tvalsazrisi ganaviTara zurab kik-
naZem statiaSi „jadosnuri zRapris esqatologia”:
„zRapris saidumlo TviT mis dasasrulSia gacxadebu-
li. [...] zRapari Tavisi bunebiT esqatologiuria, rac
imas niSnavs, rom misi droJami saboloo dasasrulisken
aris mimarTuli” (kiknaZe 1991: 15).
bolo aTwleulSi qarTveli folkloristebi uf-ro metad Seexnen miTosisa da zRapris qristianul re-
31
ligiasTan urTierTmimarTebis sakiTxs. T. qurdovaniZe
statiaSi „stadialuri cvlilebebi ritualidan hagi-
ografiamde” mimoixilavs cnobil miTosur siuJets
urCxulisgan qalwulis gaTavisuflebis Sesaxeb da aa-
nalizebs im stadialur cvlilebebs, rac ganicada ve-
SapisTvis qaliSvilis msxverplad Sewirvis rituali-
dan momdinare miTma, vidre is zRaparsa da agiografi-
ul TxzulebaSi aRmoCndeboda. siuJetis ganviTarebis
bolo stadias T. qurdovaniZe xedavs agiografiul na-warmoebSi wminda giorgi kapadokielze (qurdovaniZe
2001: 263).
eposis qristianizaciasTan dakavSirebiT, q. sixa-
ruliZes statiaSi „amiranis Tqmulebis qristianizaci-
is sakiTxisaTvis“ xazgasmuli aqvs erTi umniSvnelova-
nesi momenti: „qristianizacia ar niSnavs marto RvTae-
baTa monacvleobas da teqstSi qristes saxelis Semo-
tanas. igi qristianuli msoflSegrZnebisa da moralis gamovlenaa, romelic nawarmoebis Sinaarss msWvalavs
da mis formazec axdens gavlenas, e.i. warmarTavs Se-
moqmedebiT process” (sixaruliZe 2001: 210). q sixaru-
liZe SeniSnavs ramdenime detals, romlebic qristia-
nobis gavleniT gaCnda amiranis TqmulebaSi. aqedan –
monaTvla, sityvis ZaliT SeboWva, paloze damjdari Ci-
ti – myari erTeulebia, romlebic struqturasTan
arian Serwymuli. xolo amiranis ampartavneba, misi
codvilad warmodgena, qristes Tavdebobis uaryofa, teqstSi wminda giorgis Semosvla – mxolod TiTo va-
riantSi gvxvdeba. „es elementebi lagdebian centris
(ZiriTadi struqturis) garSemo, miemarTebian mTavar
personaJebs da gamoavlenen maT axal ampluaSi” (sixa-
ruliZe 2001: 213). am eposis qristianizacia ver ganxor-
cielda, risi umTavresi mizezi is iyo, rom qristianu-
li msoflmxedvelobis elementebma ver miaRwies sta-
32
dialur ganviTarebas. „amiranis TqmulebaSi qristia-
nuli konceptis Sesabamisi elementebi saxezea. per-
speqtivaSi maT gaSla-ganviTarebas unda mohyoloda
axali, qristianuli semantikis mqone personaJebisa da
epizodebis gaCena, sxva sityvebiT rom vTqvaT, Sinaar-
sisa da formis urTierTzemoqmedeba mogvcemda qris-
tianobis Sesabamisad transformirebul versias. mag-
ram dawyebuli tendencia ver ganviTarda, am elemen-
tebma ver miaRwies stadialur ganviTarebas (isini mo-tivebadac ver Camoyalibdnen). amitom SeiZleba iTqvas,
rom amiranis Tqmulebis qristianizacia ver ganxorci-
elda” (sixaruliZe 2001: 213).
Tanamedrove mecnierebaSi zRaprisa da qristianu-
li religiis urTierTmimarTeba erT-erTi aqtualuri
Temaa. 2003-2004 wlebSi evropis zRapris saerTaSoriso
sazogadoebam da valter kanis fondma germaniis qala-
qebSi – miunxenSi, folkaxsa da klopenburgSi sami sim-poziumi gamarTa Temaze „zRapari da religia“, gamoica
amave saxelwodebis krebulic (Märchen und Religion 2002). rac Seexeba zRapris miTosuri da qristianuli
simbolikis dinamikas, es sakiTxi monografiulad ar
Seswavlila, Tumca misi calkeuli aspeqtebi gaSuqebu-
lia Cems sadisertacio naSromsa da samecniero stati-
ebSi (gogiaSvili 2000; 2002; 2004; 2006; Гогиашвили 2007;
Gogiaschwili 2006).
33
II TaviII TaviII TaviII Tavi
zRzRzRzRapris kvlevis meTodologiuri apris kvlevis meTodologiuri apris kvlevis meTodologiuri apris kvlevis meTodologiuri
safuZvlebi safuZvlebi safuZvlebi safuZvlebi
mecnieruli cnebebis, samecniero enis erTianoba ganpirobebulia im garemoebiT, rom maT qmnidnen yvela droisa da yvela xalxis ukeTesi moazrov-neni.
albert ainStaini
gansxvaveba „zRaprul” (jadosnuri zRapari, sayo-facxovrebo zRapari, eposis gazRaprebuli versiebi da
sxv.) da „arazRaprul” (miTologiuri gadmocema, Tqmu-
leba, legenda da sxv.) monaTxrobebs Soris sxvadas-
xvagvari saxiT vlindeba: SinaarsiT, struqturuli age-
bulebiTa da socialuri funqciiT. Sesabamisad, maTi
rogorc Janrebis gansazRvra sami niSnis mixedviT unda
moxdes: SinaarsobriviT, struqturuliTa da funqcio-
naluriT. naSromis meTodologiur safuZvlebs struqtu-
ralisturi da funqcionalisturi Teoriebi warmoad-
gens.
teqstis analizisaTvis naSromSi SevimuSave kombi-
nirebuli meTodi, romelic sxvadasxva mecnierTa kvle-
vis Sedegebs eyrdnoba. esenia:
1) v. propisa da a. dandesis struqturalisturi
da struqturul-tipologiuri meTodebi
(propi 1984; Dundes 1965: 206-215). 2) e. meletinskis sqema zRaprisa da miTis ganmas-
xvavebeli optimaluri niSnebis Sesaxeb
(Мелетинский 1970: 132-148);
34
3) b. malinovskisa da l. honkos funqcionalistu-
ri Teoriebi (Malinowski 1954; Honko 1987: 560-568;
Honko 1991: 113-115); folkloristikaSi yvela epoqaSi aqtualuri iyo
masalis fiqsacia (savele muSaoba, istoriuli wyaroT-mcodneoba, audiovizualuri masalis Sekreba) da teq-
stis analizi, romlisTvisac mkvlevrebi sxvadasxva
dros sxvadasxva Teoriebs mimarTavdnen (miTologiu-
ri, anTropologiuri, geografiul-istoriuli da a. S.).
dResdReobiT zepirsityvieri Janrebis SeswavlaSi
folkloristikis momijnave disciplinebis (litera-
turaTmcodneoba, eTnologia, sociologia, fsiqolo-
gia, pedagogika da sxv.) meTodebic gamoiyeneba. me-20 saukunis dasawyisSi folkloristika viwro
istoriul meTodze da motivTa Seswavlaze iyo orien-
tirebuli. 30-ian wlebSi xalxuri Semoqmedebis Semswav-
lel mecnierebebSi yvelaze avtoritetuli da popula-
ruli gaxda anti aarnesa da stiT Tompsonis motivTa
saZiebeli (Aarne 1910; Aarne 1928; Aarne/Thompson 1961) – atomur nawilakebamde dayvanili kvleva folklorSi da siuJetTa aRnusxva. me-20 saukunis 20-iani wlebidan
ki, roca lingvistikaSi, fsiqologiaSi, kulturis an-
Tropologiasa da eTnomusikologiaSi struqturuli
meTodis gamoyeneba daiwyo, folkloristikaSi jer ki-
dev teqstebis mzadeba mimdinareobda Semdgomi kvlevi-
saTvis. gardatexa folkloruli masalis kvlevis me-
TodologiaSi moaxdina 1928 wels v. propis „zRapris
morfologiam“, romelic dRemde aqtualur wignad rCeba folkloristikasa da literaturaTmcodneobaSi
teqstis struqturuli agebulebis Sesaswavlad.
me-20 saukunis 30-iani wlebidanve folkloristi-
kaSi aqtiurad damkvidrda e. w. funqcionalisturi mi-
marTuleba, romelmac metad gazarda samecniero
35
Tvalsawieri. samecniero terminologiis umniSvnelo-
vanes iaraRad iqca „funqcia“, statikuri aRweridan Se-
iqmna dinamika, personaJebidan da motivTa elementebi-
dan yuradReba mieqca maT urTierTobebsa da funqci-
ebs.
miuxedavad imisa, rom folkloristebi dResdRe-
obiT upiratesobas tipologiasa da komparativistul
meTodebs aniWeben, gverds ver uvlian motivTa klasi-
fikaciebs da struqturul Seswavlas (Röhrich 2001: 525). struqturalizmisa da funqcionalizmis gareSe SeuZ-
lebelia folkloristikis Tanamedrove meTodebis ga-
azreba da samecniero kvlevebi. mecnierebis ganvlili
etapebis analizi ki metad mniSvnelovania axali meTo-
debis SemuSavebisa da ganviTarebisTvis.
2.1. str2.1. str2.1. str2.1. struquququqtutututurarararalislislislistutututuriririri memememeToToToTodidididi. struqturaliz-
mi e. w. „araistoriul meTodebs” ganekuTvneba. dRevan-
del dRes struqturul kvlevas bevri kritikosi hyavs
(Uther 2004: 10), radgan siuJetebis Seswavla mainc ver aRwevs im sizustes, rac sabunebismetyvelo mecniere-
bebSi biologiur diferenciaciazea damyarebuli. Tum-
ca semantikur-struqturuli analizis mimarT kriti-kulad ganwyobili mecnierebi mainc aRiareben, rom se-
mantikur-struqturalisturi diskursi marTlac au-
cilebelia folkloruli masalis dasamuSaveblad.
struqturalizms mecnierebis istoriaSi afaseben
rogorc „moazrovneTa gavlenis qveS myof intensiuri
periods, namdvili revolucias, romelic dRemde gan-
sazRvravs Cvens msoflmxedvelobas“ (Dosse 1996: 17). mogvianebiT, struqturalizmis mniSvnelobis daviwro-
ebam literaturaTmcodneobaSi mTeli rigi sirTulee-
bi gamoiwvia. roca struqturalizmi literaturuli
teqstis gagebis meqanikur gzad miiCnies, aRmoCnda, rom
36
„literatura araindividualuri fenomenia“ (Sturrock 2003: 98). struqturul lingvistikaSi, anTropologia-
sa da semiotikaSi ki mecnierTa kamaTi struqturaliz-
mis garSemo didad ar gamwvavebula. am mecnierebebSi
miRebulia sxvadasxva meTodebis gamoyeneba, interdis-
ciplinuri da interteqstualuri kvlevebi.
folkloristikis meTodologiur saxelmZRvane-
loebSi (Brednich 2001: 70) struqturalistur meTodTan yovelTvis ixsenieba vladimer propisa da alan dande-
sis gvarebi.
vladimer propis (1895-1970), sabWoTa folklo-
ristuli skolis umniSvnelovanesi warmomadgenlis
„zRapris morfologia“ manamde Seiqmna, vidre filo-logiur mecnierebebSi struqturuli analizis meTo-
debi dainergeboda. me-20 saukunis 20-ian wlebSi mxat-
vruli formebis, maT Soris folkloruli formebis
Seswavlis didi interesi arsebobda, magram mxolod v.
propma gansazRvra jadosnuri zRapris Janruli speci-
fika misi struqturis meSveobiT.
v. propma daamtkica, rom xalxuri zRapris forma-
Ta ganxilva da aRnagobis kanonzomierebis dadgena ise-
Tive sizustiT iyo SesaZlebeli, rogorc organul war-monaqmnTa morfologia – mTelisa da misi nawilebis
urTierTmimarTeba. v. propma xalxuri zRapris maga-
liTze aCvena, rom mas mtkiced gansazRvruli struq-
tura aqvs (propi 1984: 33).
winamdebare naSromSi teqstis analizi mTlianad
eyrdnoba v. propis debulebebs jadosnuri zRapris
struqturis Sesaxeb:
1) zRapris mudmiv, myar elementebs moqmed pirTa funqciebi warmoadgenen imis miuxedavad, Tu vin da ro-
gor asrulebs maT. isini zRapris ZiriTad Semadgenel
elementebs qmnian.
37
2) jadosnuri zRaprisTvis cnobil funqciaTa
ricxvi gansazRvrulia.
3) funqciaTa Tanamimdevroba mudam erTnairia.
4) yvela jadosnuri zRapari Tavisi aRnagobiT er-
Ti tipisaa (propi 1984: 66-68).
„zRapris morfologiis“ amerikuli gamocema Zli-
eri biZgi iyo zRapris struqturul-tipologiuri Ses-
wavlisaTvis amerikis SeerTebul StatebSi, sadac nia-
dagi ukve Semzadebuli iyo lingvisti struqturalis-tebis moRvaweobiT, agreTve melvil jekobsis – eT-
nografiaSi kulturul modelTa skolis warmomadgen-
lis mier (Jacobs 1966). amerikelma mecnierebma v. propis meTodiT sxva-
dasxvagvari analizi scades: funqciur-sintagmuri da
struqturul-sociofsiqologiuri. yvelaze mniSvne-lovani naSromi zRapris struqturuli analizis Sesa-
xeb aris alan dandesis monografia „Crdilo-amerikel
indielTa xalxuri zRaprebis morfologia“.
alan dandesi (1935-2005), amerikeli eTnologi da
folkloristi, amerikuli folkloristuli skolis
erT-erTi mniSvnelovani figura struqturalizmze
orientirebuli Taobis erT-erT umniSvnelovanes war-
momadgenlad iTvleba. man sxvadasxva meTodis kombina-
cia Seqmna: kulturis istoriis, eTnologiis, folklo-ristikis, teqstologiis da, yvelaze metad, fsiqoana-
lizis meTodebisa. gansakuTrebiT aRsaniSnavia misi
calkeuli gamokvlevebi afrikis, aziis, evropis xalxTa
gadmocemebis Sesaxeb. alan dandesis kvlevis ZiriTadi
mimarTulebebi fsiqoanalitikuri ganmartebebi da
morfologiuri aRwerilobebi iyo.
alan dandesi xazgasmiT aRniSnavda, rom miTis
Targmna savsebiT SesaZlebelia erTi enidan meoreze da misi gamoTqma ara marto sityviT, aramed sxva formi-
38
Tac SeiZleba – magaliTad, ferweriT, mimikiT da sxva.
alan dandesi winaaRmdegi iyo struqturuli lingvis-
tikis meTodebis mTlianad gadataniT folkloristi-
kaSi da modelebiT metismeti gatacebisa. alan dandesi
vladimer propis sintagmuri analizis pirdapiri gam-
grZelebelia. misma Tanamedrove amerikelma mecniereb-
ma is propis epigonadac ki Seafases (meletinski 1984:
223).
alan dandesma propiseuli „funqciis“ nacvlad ga-moiyena termini „motivema“, romelic kenet paikis naS-
romidan isesxa (Dundes 1965: 208).2 igi v. propis kvaldak-val „motivemaTa birTvul rigad“ Tvlis wyvils: „uqon-
loba“ (lack) da „uqonlobis likvidacia“ (liquidation of
lack). arsebobs amerikel indielTa zRaprebi, romlebic, evropulisgan gansxvavebiT, am martiv struqturaze
daiyvanebian, magram aqac uqonlobas da mis likvidaci-
as Soris xSiradaa Casmuli sxva wyvili funqciebi, ker-
Zod, Zneli davaleba – davalebis Sesruleba, akrZalva
– akrZalvis darRveva. garda amisa, dandesma Semoitana
kidev ori funqcia: akrZalvis darRvevis Sedegi da ube-durebisgan gadarCena. dandesma saTanado dajgufebaTa
gziT gamohyo da gaaanaliza funqciaTa ramdenime ti-
2 kulturis anTropologiaze orientirebuli folkloristebi, romelTaTvis funqciis cneba teqstebis socialur da fsiqologiur rols ukavSirdeba, saWirod miiCnevdnen propiseuli funqciis sxva terminiT Secvlas. swored amitom a. dandesma xalxuri moTxrobis movlenaTa ZiriTadi klasebisTvis SemogvTavaza „motivema“ (Dundes 1965: 208). a. dandesi miuTiTebs, rom propis funqciebi moqmedebis motivebis klasebs warmoadgens da Tavis SemoRebul termin „motivemasa“ da propis „motivs“ Soris gansxvavebas Semdegi analogiiT aCvenebs: rogorc struqturul fonetikaSi bgera da fonema gansxvavdebian erTmaneTisgan, ise gansxvavdebian „motivic“ da „motivemac“.
39
puri rigi. amis Semdgom ki man TvalsaCinod uCvena, rom
indielTa rTuli Sedgenilobis zRaprebi TavisTavad
ufro martiv rigTa kombinaciebs warmoadgenen.3
uaxlesi periodis folkloristikaSi v. propis
struqturul da istoriuli Seswavlis meTodebs efuZ-
neba uamravi naSromi zRaparmcodneobis sferoSi, am
mxriv gansakuTrebiT aRsaniSnavia portugalieli, da-
nieli da Sveicarieli mecnierebis kvlevebi (Vas da Silva
2002; Holbek 1987; Derungs 1994).
2.2. f2.2. f2.2. f2.2. fununununqciqciqciqcioooonanananalislislislistutututuriririri memememeToToToTodidididi. folkloristikis
istoriaSi funqcionalizmma gansakuTrebuli roli
iTamaSa tradiciebis socialur-istoriuli konteq-stis SeswavlisaTvis.
me-19 saukunis meore naxevarsa da me-20 saukunis
dasawyisSi folkloruli masalis kvlevaSi dominireb-
da SedarebiTi difuzionizmi4 – evolucionizmze da
3 alan dandesma mTlianad gamoiyena vladimer propis meTodika da mivida gacilebiT martiv sqemebamde. es ki Crdiloamerikel indielTa folkloris arqaulobiT aixsneba. dandesi ar gamohyofs jadosnur zRapars arc mis nairsaxeobaTagan da arc miTisgan, rac nawilobriv kvlav TviT masalis Taviseburebas – mis Janrobriv sinkretizms asaxavs. amitom, v. propisa da a. dandesis sqemaTa Sepirispireba Zalze sasargebloa im amocanaTa gadasawyvetad, romelTac istoriuli poetika ayenebs. 4 cneba difuzia (diffusion, laT. diffundere: gavrceleba), kulturis elementTa gavrceleba sesxebis an xetialis gziT erTi regionidan meoreSi, 1871 wlidan Semovida samecniero mimoqcevaSi e. tailoris „pirvelyofili kulturidan” (Тэйлор 1939) da evoluciis ideis alternativa iyo. is ganmartebis rols asrulebda kulturuli niSnebis gavrcelebisaTvis: monogenezi + difuzia poligenezis sapirispirod + evolucia. folkloristikaSi geografiul-istoriuli meTodi Tavisi bunebiT difuzionisturia. am
40
izolirebul kulturul niSnebze damyarebuli Teo-
ria. funqcionalisturi meTodis gamoyenebam aCvena,
rom erT kulturul movlenas ramdenime funqcia SeiZ-
leba hqondes, xolo kulturis sxvadasxva elementebs
SeuZliaT erTi da igive funqcia Seasrulon.5
meTodis pionerad miCneulia karl kroni, e. w. „finuri anu geografiul-istoriuli skolis” fuZemdebeli. cneba „difuzia” xSir SemTxvevaSi gamoiyeneba im mniSvnelobiT, rom kulturis elementebi moZraoben sazogadoebebsa da kulturebs Soris (Pentitäinen 1981: 665-670). roca laparakia gadmocemebis gavrcelebaze sazogadoebis SigniT, evropeli folkloristebi amjobineben termins „tradiciaTa gacvla” (traditional exchange), radgan es gamoTqma procesis urTierTobiTi dinamikisTvis ufro Sesaferisia (anTropologiaSi difuzionizmis Sesaxeb ix. RuduSauri 2008: 162-176). 5 funqcionalizmma kulturis mecnierebebSi ufro mogvianebiT SeaRwia, vidre fsiqologiaSi, biologiasa da saxalxo ekonomikis moZRvrebaSi, saxeldobr, mxolod me-20 saukunis 20-iani wlebis dasawyisSi, roca b. malinovskis, a. radklif-braunisa da r. Turnvaldis saxelmZRvaneloebi gamovida. maT winamorbedebad ganixilaven Cikagos funqcionaluri fsiqologiis skolasa da e. durkhaimTan dakavSirebuli franguli sociologiur mimarTulebas (Honko 1987: 562). e. durkhaimis mixedviT socialuri insitituciis funqciad erT socialur organizmSi gabatonebuli korelacia moiazreba. funqciisa da sazogadoebis kavSiris es gansazRvreba dominirebda sociologiasa da eTnosociologiaSi. amasTan, mohyavdaT analogiebi biologiidan da sazogadoebas adamianis sxeuls adarebdnen, romelic marto organoebis raodenoba ki ar aris, aramed dasrulebuli mTlianoba, romelSic erTi nawili damokidebulia meoreze da saerTo organizmis muSaobas moiTxovs. wes-Cveulebebi da institutebi adamianis fizikuri organoebis msgavsad funqcionireben, romlebic aucilebel davalebebs asruleben da gansxvavebul moTxovnilebebs akmayofileben (Radcliffe-Brown 1952). b. malinovski, romlis „kulturis Teoriamac“
41
b. malinovski 1915-1918 wlebSi melaneziaSi muSa-
obda. mis SromebSi wina planzea savele muSaobaze da-
fuZnebuli dakvirveba da uaryofilia Teoriebi empi-
riuli gamocdilebis safuZvlis gareSe, rac, malinov-
skis azriT, mxolod kabineturi ganswavluloba iyo da
araviTari Rirebuleba ar gaaCnda. folkloristebis-
Tvis yvelaze saintereso malinovskiseuli analizia
kirivinuli miTebis, zRaprebisa da Tqmulebebisa, ro-
melTa Seswavlisas ZiriTadi Janrobrivi problemebi ikveTeba. folkloristebisaTvis aranaklebi mniSvne-
lobis mqonea malinovskis meTodi gadmocemis konteq-
stis Sesaxeb (Malinowski 1954). b. malinovskis mixedviT kulturuli movlenebi
yvela sferoSi Tavisi funqciebiT manifestirdebian, im
wvliliT, romelic maT miuZRviT kulturaze damoki-debul sistemaSi da im saxiT, romelSic isini am siste-
mis SigniT erTmaneTis gverdiT dganan. yovel civili-
zacias, yovel Cveulebas, yovel sagans, yovel rwmena-
warmodgenas erTi amocana aqvT Sesasrulebeli da uc-
vleli komponentia mTliani sistemisa. amis mixedviT
anTropologiis centraluri problemebia kulturis
calkeuli komponentebis analizi, romlebic emsaxure-
folkloristikaze didi gavlena moaxdina, miuReblad Tvlida am Sedarebas adamianis organizmTan, radgan organizmi kulturis ZiriTadi faqtorebisa da individis moTxovnilebebisTvis arasakmaris asparezzs warmoadgenda. kulturis Teoria efuZneboda sxvadasxva kulturul institutebs, romelTa daxmarebiTac adamiani Tavis garemos esadageba da egueba. institutebis meSveobiT bunebrivi garemo TandaTanobiT kulturul samyarod icvleba da biologiuri moTxovnilebebi gardaiqmnebian Sesabamis kulturul moTxovnilebebad (Honko 1987: 561-562).
42
bian zogadad adamianur miswrafebebs da moTxovnile-
bebs.6
folkloristikaSi funqcionalisturi meTodis
gamoyenebisTvis sami ZiriTadi Tezisi Sejamebuli aqvs
l. honkos (Honko 1987: 562): 1) kultura funqcionalurad damokidebuli er-
Teulia; 2) kulturis yvela komponents, wes-Cveulebas, ri-
tuals, rwmena-warmodgenas, gadmocemas, sagans da a. S.
– amocanebi, gamoyenebiTi miznebi da funqciebi aqvT;
3) kulturis yoveli komponenti aucilebeli da
Seucvlelia „mafunqcionirebeli“ mTlianobis pozici-
idan, romelsac is ekuTvnis.
nebismieri kulturuli Taviseburebis kvlevisas
interesi oTx aspeqtze unda iyos mimarTuli, saxel-dobr, „formaze“, „mniSvnelobaze“, „gamoyenebasa“ da
„funqciaze“. ukanasknelis ganmarteba im SemTxvevaSi
gaxdeba SesaZlebeli, Tu naCvenebi iqneba, romel indi-
vidualur da sazogadoebriv moTxovnilebebs akmayo-
filebs kulturuli niSani da romeli moqmedebis maga-
liTs iZleva.
l. honkosTvis amosavali wertilia funqciis ne-
itraluri mniSvneloba, romelSic jer ar Cans Sorsmi-
mavali Teoretikuli varaudi. mniSvneloba efuZneba 6 kulturuli da situaciuri konteqstis urTierT-damokidebulebis mosazrebebma b. malinovskis ara marto funqcionalizmis, aramed enaTmecnieruli pragmatikis fuZemdeblis saxelic moutana. cneba „funqciam“ uamravi mniSvneloba SeiZina. sxvadasxva mecnierTa ganmartebiT, es sityva gamoiyeneba: 1) imis gamosaxatad, rac moqmedebaSia („funqciaSi yofna“); 2) minimum or sagans Soris raime Sefardebis Cveneba („funqciebi ... Soris“); 3) imis Cveneba, rac damokidebulia raimeze („raRacis funqcia“); 4) raRacis teqstologiuri mowesrigeba fizikur mTlianobaze damyarebiT („raRacis funqcia“).
43
xalxuri gadmocemis elementebis gaaqtiurebas, maga-
liTad, rwmena-warmodgenisa an wes-Cveulebis funqci-
onalur kavSirs individisa da sazogadoebis cxovrebis
sxvadasxva situaciaSi. sabolood Txrobis elementis
funqcia gaanalizebulia rogorc cvlileba, axali
funqciis morgeba. ganviTarebis istoriis funqciis
analizi midis pirveladi da meoradi funqciebis gan-
sxvavebamde (Honko 1987: 564).7 folkloristebma cneba funqcia sxvadasxvagvarad
gamoiyenes. magaliTad, Crdilo evraziis samonadireo
kulturaSi zRapars uZvelesi religiuri funqcia
hqonda. monadire hyveboda ambebs, Tavgadasavlebze,
devnaze da tyis sulebze, raTa nadirobaSi warmateba
hqonoda. amitom, im sazogadoebaSi zRaprebi kacebis
saqme iyo da nadirTa ritualur komunikacias emsaxu-reboda maSin, roca qalebisa da bavSvebisaTvis zRapris
7 zemoT daxasiaTebuli funqciis analizs yvelaze farTo gamoyeneba aqvs l. honkos monografiaSi saxlis mfarveli sulebis saerTo germanuli gadmocemebis Sesaxeb (Honko 1991). JanrTa wyaroTkritikuli analizis meSveobiT is Seecada yoveldRiuri da ritualuri situaciebi urTierTSemxvedri zebunebrivi arsebebis mixedviT aRedgina. memorataTa gansakuTrebul safuZvels qmnis zebunebrivi arsebis rolis suraTi, sadac erTsa da imave mfarvel suls sxvadasxva rolSi gamosvla SeuZlia. es SeiZleba im profesiul rolTan kavSirSi ganvixiloT, romel wreSic gadmocema cocxlobda. rolebTan dakavSirebuli normebis daSla aqtualurs xdis zebunebriv gadmocemebs im pirovnebaTa cnobierebaSi, romlebic sadao RirebulebaTa sistemis damcvelebad gamodian. am kuTxiT rwmena-warmodgenebi, memoratebi da Tqmulebebi yoveldRiuri situaciebisa da saqcielis erTobliobis komponentebad nawildebian da maTi funqcionaluri mosazrebebis, kavSirebis, Sedegebisa da alternativebis gansazRvra sruliad SesaZlebelia.
44
moyola tabuirebuli iyo (Honko 1987: 565). mecnierebi, romlebic zRapris socialur funqciaze laparakoben,
masSi xandaxan tradiciis socialur-istoriul kon-
teqsts xedaven: diskusia imazea, ra doneze ireklavs
zRapari, magaliTad, Sua saukuneebis karis msaxiobebis
da mezRapreebis sazogadoebriv pozicias anda, mogvia-
nebiT, gaZlierebuli burJuaziis, urbanistuli indus-triuli muSaTa klasis Tu Raribi, uqoneli glexobis
samyaros suraTs. zRaprebSi SeiZleba vipovoT rogorc
arsebuli reJimis xotba, ise gabatonebul sistemasTan
protesti (Honko 1987: 565-567).
2.3. n2.3. n2.3. n2.3. naSaSaSaSromromromromSiSiSiSi gagagagamomomomoyeyeyeyenenenenebubububulililili kkkkomomomombibibibininininirerererebubububulililili memememeToToToTo----didididi....
1) teqstis struqturuli analizisTvis amosava-
lia v. propis „zRapris morfologia“ (propi 1984).
„funqciis“ cnebis Semotana teqstis analizSi swored
mis saxelTan aris dakavSirebuli. termin „funqciis“
gamoyeneba gulisxmobs xalxur zRaparSi personaJis
funqcias rogorc misi moqmedebisTvis Cveul ZiriTad
efeqts saerTo ambavTan kavSirSi. funqciis propiseu-
li gansazRvreba Semdgom struqturuli anTropolo-giis fuZemdebelma klod levi-strosma gamoiyena teq-
stis analizisTvisac kulturul-socialuri fenome-
nebis asaxsneladac. v. propis „zRapris morfologias“
efuZneba algirdas greimasis „aqtantebis modelic“,
romelic literaturul teqstSi moqmed pirTa (aqtan-
tebis) eqvs kategorias gamohyofs (Greimas 1971). k. levi-strosma „funqciis“ cneba saWiroebisda
mixedviT Seitana Tavis kvlevebSi miTosuri personaJe-
bis moqmedebis aRwerisas da samxreTamerikuli miTosis
ganxilvisas. levi-strosma „funqciis“ mniSvnelobaTa
wre gaafarTova. moqmedebebisa da movlenebis garda
45
gadmocemebSi yofiT elementebsa da pirvelyofil fe-
nomenebsac SeiZleba hqondeT „semantikuri funqcia“
(Fisher 1987: 548-549). levi-strosis mixedviT, zogadad gadmocemebi da
gansakuTrebiT ki miTebi logikur opoziciebs Seicaven
(Леви-Стросс 1994), romelTa axsnasac mesame terminis Se-moReba sWirdeba, „saSuamavlo funqciis“ aRmniSvneli-
sa. saSuamavlo termins SeuZlia Tavis TavSi gaaerTia-
nos sawinaaRmdego termini, an monawileoba miiRos mis
transformaciaSi. mas aseve SeuZlia Suamavlis rolSi
mogvevlinos an sivrcobrivad sawinaaRmdego polusebs
Soris moTavsdes. propisgan gansxvavebiT levi-strosi
aqcents akeTebs moTxrobis Sinaarsis logikur struq-turaze, romelic dramis Tanmimdevrobis struqturis-
gan gansxvavebulia.
levi-strosi funqcias ukavSirebs transformaci-
is cnebasac. is transformacias arqmevs rogorc miTe-
bis kavSirs bunebis movlenebTan, aseve monaTesave teq-
stebs Soris damokidebulebas sazogadoebaSi an mona-
Tesave sazogadoebaTa jgufSi.8 propTan funqcia ume-
tesad or personaJs akavSirebs, funqciaTa Tanmimdev-
roba gansazRvrul rigs mihyveba. amis Semdeg funqcia mdgomareobs moqmedebaSi an personaJTa Soris urTier-
TobaSi an maT garemocvaSi. propis mixedviT amgvar
8 k. levi-strosi Semdegnairad warmoadgens am formulebs: My = f Mx. aqedan f aRniSnavs funqcias. es formula ase ikiTxeba: miTosi y aris miTos x-is funqcia da es orive miTi transformaciur urTierTobaSi erTmaneTis tolia (Fisher 1987: 549). levi-strosis struqturuli Teoria ufro sinqronul mniSvnelobaTa sistemebs gulisxmobs, vidre diaqronul mizez-moqmedeba-urTierToba-Tanmimdevrobas.
46
funqciaTa seria sxva elementebTan erTad qmnis ja-
dosnuri zRapris struqturas.
am meTodis gamoyenebiT SesaZlebelia cvlilebe-
bis gansazRvra zRapris struqturaSi. teqstis struq-
turuli analizis momdevno etapze, mas Semdeg rac ga-
irkveva personaJTa funqciebi, SesaZlebeli iqneba sim-
boloTa im konceptualuri cvlilebebis aRmoCena,
romlebic Sinaarsze metad teqstis struqturaze ax-
denen gavlenas.
2) teqstis Sinaarsobrivi sakiTxebis ganxilvisas
optimaluria e. meletinskis mier dadgenili diferen-
cialuri niSnebi zRaparsa da miTs Soris:
mimimimiTiTiTiTi zzzzRaRaRaRapapapapariririri
1. ritualuroba
2. sakraluroba
3. sarwmunooba (namdvi-
loba)
4. eTnografiuli konkre-
tuloba
5. miTosuri gmiri
6. miTosuri (winareisto-
riuli) dro
7. etiologizmis arsebo-
ba
8. koleqtiuroba
1. araritualuroba
2. arasakraluroba
3. arasarwmunooba (ara-
damajerebloba)
4. pirobiToba da poe-
turoba
5. aramiTosuri gmiri
6. zRapruli
(istoriis gareT
mdgari) dro
7. etiologizmis arar-
seboba
8. individualoba
e. meletinski yuradRebas amaxvilebs imaze, rom
miTosis Txroba pirvelyofil sazogadoebebSi tabui-
rebuli iyo garkveuli pirobebiT da akrZalvebiT dro-sa da sivrcis, mTxrobelisa da auditoriis mixedviT.
47
miTosis desakralizacia asustebda rwmenas monaTxro-
bis namdvilobaSi. amdenad zRaparSi gza exsneboda Ta-
visufal fantazias.
e. meletinskis ganmartebiT, miTosisaTvis damaxa-
siaTebelia moqmedebis gadatana miTosur xanaSi, e. w.
„sizmrebis xanaSi“. miTosuri dro da etiologizmi Se-
adgens erT ganuyofel erTianobas miTosis kosmiur
masStabTan. tomis koleqtiuri bedi subieqturad gai-
givebulia mTel kacobriobasTan. miTosidan zRaparze gadasvla ki aviwroebs masStabs, interesi gadadis gmi-
ris pirad bedze. jadosnur zRaparSi cecxlis motace-
ba kargavs ra kosmiur xasiaTs, sruldeba gmiris mier
Tavisi sakuTari keriis gasaCaReblad, samkurnalo
wylis Zieba – gmiris mamis Tvalis asaxelad da a. S.
gansakuTrebiT aRsaniSnavia e. meletinskis dak-
virveba, rom zRapruli gmiri kargavs im magiur Zalebs,
romelTac Tavisi sakuTari bunebiT flobs miTosuri gmiri. man es Zalebi unda SeiZinos iniciaciis Sedegad.
zRapris kompoziciis ganviTarebis ufro mogviano sta-
diaze ki saswaulmoqmedi Zalebi saerTod Sordebian
gmirs da mis nacvlad moqmedeben.
Tu miTosSi qorwineba mxolod socialuri „komu-
nikaciisa“ da magiuri da ekonomikuri „sakuTrebis“
(madlis) mopovebis saSualebaa, zRaparSi is aris sabo-
loo mizani da umniSvnelovanesi faseuloba. qorwine-
bis wyalobiT gmiri moipovebs ufro maRal socialur statuss.
pirvelyofili miTosisa da pirvelyofili zRap-
ris urTierTSedarebisas e. meletinski struqturul
msgavsebas xedavs: raimes dakargva da mopoveba miTo-
sur siuJetSic gvxvdeba da zRaprulSic. miTosSi amas
koleqtiur-kosmiuri xasiaTi aqvs, zRaparSi ki indivi-
dualuri.
48
e. meletinskis sqemis gamoyeneba warmatebiT SeiZ-
leba zRaprisa da miTis diferenciaciisTvis. miTs, Se-
saZloa, hqondes jadosnuri zRapris struqtura, ro-
gorc, magaliTad, Tezevsisa da andromedas ambavs. aseT
SemTxvevaSi Janris gansazRvra Sinaarsis mixedviT mox-
deba. Tezevsis ambis msgavsi xalxuri zRapari rom avi-
RoT, SesaZloa yvela epizodiT daemTxves mas, magram
zRapris gmirs ar eqneba sakuTari saxeli. zRaparSi ar
iqneba dakonkretebuli adgilisa da personaJis saxe-lebi.
3) teqstis funqcionaluri roli ganisazRvreba
imis mixedviT, Tu ra funqcias asrulebs is konkretul
sazogadoebaSi, xolo Tavad teqstis Janrobriv Tavise-
burebas gansazRvravs mis siuJetSi monawile personaJ-
Ta da moqmedebaTa funqciebi.
folkloristikaSi funqciis cneba uamravi mniS-vnelobiT gamoiyeneba, sxvadasxva mecnieri sxvadas-
xvagvarad iyenebs am sityvas. funqciis ganmartebebSi
gansxvavebaa „Sida“ da „gare“ funqciebs Soris.
j. fiSeris ganmartebiT, „Sida“ funqcia gulis-
xmobs urTierTobas erTi an ramdenime moTxrobis ele-
mentTa Soris. magaliTad, moTxrobis erT personaJs
(gmirs, antagonists da sxva) SeuZlia moqmedebaSi arse-
bobdes, riTac is saerTo ambis monawile xdeba (Fisher 1987: 546-549).
„gare“ funqcia ukavSirdeba teqstis gansazRvrul
gavlenas mTxrobelze da msmenelebze. magaliTad, erTi
moTxrobis funqcia SeiZleba iyos arsebuli normebiT
miuRebeli grZnobebis dafaruli da amdenad misaRebi
formiT gamoxatva. am gziT is abstraqcias miaRwevs. Se-
iZleba funqciis mizani Rirebuli faseulobebis efeq-
49
turad warmoCena iyos, risi meSveobiTac is sazogadoe-
bis stabilizaciaze imoqmedebs (Fisher 1987: 549-550). folkloristebi momijnave dargis mkvlevrebTan
SedarebiT did upiratesobas floben Sida teqsturi
funqciis SeswavlisTvis, radgan rekonstruqciisadmi
interess da arqetipebis Ziebas didi xnis tradicia aqvs
folkloruli teqstis analizSi. xolo eTnologebis-Tvis, piriqiT, gare teqsturi funqciis Seswavla ufro
prioritetulia, radganac isini xalxur gadmocemas
kulturis erT-erT fenomenad iazreben da sxva kul-
turul aspeqtebTan erTad aanalizeben.
TxrobiT JanrTa gansazRvrisaTvis gamoiyeneba
fsiqologiuri da socialuri funqciebic.9 adrindel
folkloristul kvlevebSi JanrTa gansazRvra mxolod
da mxolod Sinaarssa da formaze iyo dafuZnebuli. ma-galiTad, miTebs aRwerdnen rogorc moTxrobebs, ro-
melTa protagonistebic RmerTebi iyvnen. mogviano pe-
riodSi ki piriqiT, Janris gansazRvra mTxroblisa Tu
msmenelis poziciidanac moxda.
9 socialur mecnierebebSi funqciis cneba b. malinovskis naSroms ukavSirdeba, romelic eTnologiaSi funqcionalisturi mimarTulebis damfuZneblebad iTvleba (Malinowski 1954). b. malinovskis cnobili formulirebiT, miTebi sazogadoebrivi struqturebis warmoSobis Sesaxeb gabatonebuli reJimis „qartias“ warmoadgenen. mTxrobelisa da msmenelisTvis Txroba ara marto piradi siamovnebaa, aramed jgufis SigniT socialuri kavSiris SemanarCunebeli koleqtiuri gancda. ambebis moyola da mosmena malinovskisTvis ubralod saubaria, romlis drosac msmeneli arsebiTad arc axal informacias iRebs da arc uSualod moqmedebs; ambis Txroba megobrobis da pirovnuli urTierTobebis Tbil atmosferos qmnis. zog kulturaSi Txrobas sxvadasxva magiuri – kargi an cudi – gavlena miewereba.
50
zRapari mxatvruli gamonagonia, miTosi ki sinam-
dvile. xevsureTSi miTologiur gadmocemebs „ambavs“
uwodeben, zRapars ki „ambavas“ rogorc kninobiT for-
mas ambisa, namdvilad momxdari faqtisa. Janris gansaz-
RvrisTvis mniSvnelovania misi Sesrulebis tradiciis
gaTvaliswineba da eTnologiuri kvlevebis gamoyeneba.
Tanamedrove folkloristikaSi yofis empiriuli
kvlevis Sedegad ramdenime mimarTuleba gaCnda:
mTxroblebisa (homo narran) da Txrobis konteqstis Ses-wavla, Sesrulebis tradiciis kvleva,10 folkloristi-
kis rogorc cnobierebis kvleva da sxv.
eTnologebi zepirsityvierebis kvlevisas ufro
miTebiTa da TqmulebebiT interesdebian, vidre zRap-
rebiT, radgan gadmocemebi seriozul xasiaTs atareben
da uSualo funqcionalur kavSirSi arian mTavar soci-alur struqturasTan. amerikeli eTnologi da fol-
kloristi u. beskomi, romelic sxvadasxva kuTxiT gani-
xilavs zepir moTxrobebs, oTx ZiriTad funqcias ga-
nasxvavebs: 1) garToba, 2) kulturuli movlena, 3) ymaw-
vilTa aRzrda da 4) socialuri kontroli (Bascom 1965). TiToeuli funqcia Janris mixedviT icvleba. am-
gvarad, miTebi pirvel rigSi kulturas adastureben, gamogonili moTxrobebi ki piriqiT – maT SeiZleba ne-
bismieri sxva funqcia hqondeT.
Sida da gare teqsturi funqciebis gansazRvriT
SesaZlebelia Janris Taviseburebis dadgena. maTemati-
kaSi termini „funqcia“ or an ramdenime cvlad sidides
Soris kovariantuli urTierTobis dasaxasiaTeblad
ixmareba. am terminis gamoyeneba xalxuri gadmocemis
10 ukanasknel wlebSi Tanamedrove naratiul folklorze sa-qarTveloSi intensiurad muSaoben e. dadunaSvili da m. tu-raSvili (Dadunaschwili 2007; turaSvili 2010).
51
Seswavlis drosac misaRebia. funqciis cneba xSirad
miznis, mizezis an sasurveli qmedebis Semcvlel mniS-
vnelobas iZens. imis mixedviT, Tu ra daniSnuleba aqvs
ama Tu im teqsts garkveul kulturul garemoSi, gani-
sazRvreba misi gare funqcionaluri roli, xolo Ta-
vad teqstis Sida funqciebi (kerZod, mis siuJetSi mona-
wile personaJTa da moqmedebaTa funqciebi) ganapiro-
bebs teqstis Janrobriv Taviseburebebs. maT dasazus-
teblad ki struqturuli analizis aucileblobis sa-kiTxi dgeba.
teqstis Sinaarsobrivi, struqturuli da funqci-
onaluri aspeqtebis SeswavliT SesaZlebeli gaxdeba
folkloruli masalis siRrmiseuli analizi, e. w. Sere-
uli Janrebis klasifikacia, Sida teqsturi sakiTxebis
dadgena da maTi rolis gansazRvra zogadad kulturis
istoriis konteqstSi.
(gasarTobi, saritualo, didaqtikuri)
(motivebi, personaJebi da sxv.)
(jadosnuri zRapris, miTologiuri gadmocemis da sxv.)
sakvlevi sferoebi teqstis analizSisakvlevi sferoebi teqstis analizSisakvlevi sferoebi teqstis analizSisakvlevi sferoebi teqstis analizSi
52
2.4. t2.4. t2.4. t2.4. terererermimimiminonononolololologigigigiuuuuriririri ggggananananmarmarmarmartetetetebebebebebibibibi....
1) jadosnuri zRapari. „jadosnuri zRapris“ zus-ti gansazRvreba dRemde vladimer propis 1928 wels ga-
mocemul „zRapris morfologias“ efuZneba. cneba „ja-
dosnur zRaparSi“ erTmniSvnelovnad igulisxmeba v.
propis definicia. es aris xalxuri moTxroba, romelic
zianis miyenebiT an uqonlobiT iwyeba da mTavrdeba
qorwiliT an konfliqtis gadawyvetiT (propi 1984: 33).
2) versia, varianti, motivi, tipi, elementi. zRap-ris versiis, variantis, motivisa da TxrobiTi tipis Se-
saxeb uaxles samecniero folkloristul literatu-
raSi arsebobs terminologiuri SeTanxmebebi.
zRapris „versia“ gulisxmobs imas, rom zRapari
sxvadasxva geografiul da kulturul arealSi gavrce-
lebisas ucvlelad ar gadadis, aramed mudmivad ganic-dis garemos gavlenas, egueba mas, muSavdeba da adap-
tirdeba. zRapris „varianti“ filologiuri Ziebis kon-
teqstSi gamoiyeneba da mianiSnebs dakarguli origina-
lis aRdgenis SesaZleblobaze Semdgomdroindel as-
lebze dayrdnobiT (Pöge-Alder 2007: 13). motivebi mcire erTeulebia, romlebic moqmedebis
ganviTarebis mravalferovan SesaZleblobebs iZlevian da sxvadasxvagvari saxiT SeiZleba Segvxvdes zRaparSic
da mis monaTesave JanrebSic. motivebs eyrdnoba mTeli
monaTxrobi (Pöge-Alder 2007: 51). motivTa SeerTeba qmnis kontaminacias anu Txro-
bis garkveul tips (Pöge-Alder 2007: 55). elementi an motivema aRniSnavs motivis umcires
saSen masalas. mas ganekuTvnebian rekvizitebi, jados-
nuri nivTebi da sxva detalebi. isini avseben an akon-
53
kreteben calkeuli motivs, personaJs ki advilad amo-
sacnobs xdian (Pöge-Alder 2007: 51).
3) arqetipi. nebismieri zepiri Janris arqetipis rekonstruqcia anu winare formis dadgena araTu did
sirTulesTan aris dakavSirebuli, aramed „aramecnie-
ruladac” aris kvalificirebuli Tanamedrove dasav-leT evropul folkloristikaSi. arsebiTad es exeba
filologiuri principebis zepir gadmocemaze gadata-
nas. filologiis teqstualuri kritikis meTodebi mi-
marTulia im miznisken, rom xelnawerisa da teqstis is-
toriis kavSiris meSveobiT uZvelesi gadmocemuli Si-
naarsi dadgindes. arqetipis aRdgena am SemTxvevaSi
mxolod survilia, rom istoriulad adre arsebuli
formis upiratesoba damtkicdes. rekonstruqciis ga-mo gakritikebulia „finuri skolac”: „poligeneturi
warmodgenebi ar unda iyos CarTuli mosazrebebSi. ‚wi-
nare formis’ [Urform] rekonstuirebiT axali werilobi-
Ti sabuTi [Schriftlichkeit] iqmneba, romelsac aranairi rea-luri kavSiri ara aqvs zepir tradiciasTan. zepirad ga-dacemuli teqsti ekuTvnis gadacemis process, romel-
Sic Canawerebi mxolod sadgurebs warmoadgenen. amis
sapirispirod ‚winare formisa’ Tu arqetipis rekon-
struqcia araistoriulia [ahistorisches], radgan istori-uli aspeqti variantebze dakvirvebisas ar gamoiyeneba”
(Pöge-Alder 2007: 94). evropeli mecnierebi TiTqmis ar endobian arqe-
tips, radgan is myar safuZvels ver qmnis Semdgomi in-
terpretaciisTvis.
54
III TaviIII TaviIII TaviIII Tavi
zRaprebis daTariRebis problemazRaprebis daTariRebis problemazRaprebis daTariRebis problemazRaprebis daTariRebis problema
folkloruli nawarmoebi yvela Tavisi Rirse-
biT mxolod bunebriv formaSi SegviZlia ganvi-
cadoT da davafasoT.
mixeil Ciqovani
zRapris warmoSobis epoqis gansazRvris sakiTxi
ar aris iolad da erTmniSvnelovnad gadasawyveti. am
kiTxvaze erTi ganzogadebuli pasuxi ar arsebobs, rad-
gan xalxuri zRapari Janrobrovad mravalferovania da
sxvadasxvagvar Janrul struqturazea agebuli.
miuxedavad imisa, rom folkloristikis qarTulma
skolam fasdaudebeli naSromebi Seqmna, qarTveli mec-
nierebisTvis zRaprebis daTariRebis Tema ar iyo popu-laruli. yvelasTvis cxadia, rom zRapari folkloris
erT-erTi uZvelesi Janria, magram kerZod, romel epo-
qas ukavSirdeba misi warmoSoba, amis Sesaxeb mxolod
sporadulad vxvdebiT qarTvel mecnierTa mosazrebebs
(Rlonti 1963; qurdovaniZe 2001; ColoyaSvili 2003).
dasavleT evropis folkloristikasa da litera-
turaTmcodneobaSi, gansakuTrebiT me-20 saukunis 70-
iani wlebidan, mudmivad ismeboda kiTxva zRapris war-
moSobis epoqis Sesaxeb. gamokvlevebi mxolod litera-turuli da folkloruli Janrebis urTierTgavlenis
sakiTxebiT ar Semoifargleboda. mecnierebs ufro
zusti da argumentirebuli pasuxi surdaT da amis ga-
moZaxili iyo 1989 wels evropuli zRapris sazogadoe-
bis (Europäische Märchengesellschaft) mier germaniis qalaq vilhelmsbadSi Catarebuli simpoziumi gamomwvevi sa-xelwodebiT „ra xnis arian Cveni zRaprebi?“
55
3.1. 3.1. 3.1. 3.1. evevevevrorororocencencencentriztriztriztrizmimimimis ks ks ks kriririrititititikakakaka. sayovelTaod aRia-
rebuli faqtia da amas TviTon dasavleT evropeli mec-
nierebi TviTkritikulad aRiareben, rom evropuli
folkloristika da zRaparmcodneoba or saukuneze
met xans dasavleT evropaze koncentrirdeboda. aziis,
afrikis, avstraliis xalxTa da amerikis indielTa
zRaprebi xan evropuli zRaprebis anareklad iyo miCne-
uli, xan mis saxesxvaobad. amas kvlevis araswori Sede-
gebi mohqonda. 80-ian wlebis miwuruls Svedma fol-kloristma ian-ovind svanma amgvari tendencia mkacrad
gaakritika da aRniSna, rom dasavleTSi gavrcelebuli
jadosnuri zRaprebis gansakuTrebuli forma, romel-
sac samxreT-aRmosavleT aziasa da bantus xalxebSic
arsebobs, imis dasturia, rom es zRaprebi paralelebia
evropuli zRaprebisa, romlebic fantaziis produqci-
is saerTo, zogadadamianuri saganZuridan momdinareo-
ben (Swahn 1990: 39). ian-ovind svani im mecnierTa wres uerTdeba, rom-
lebic evrocentrizms mkacrad akritikeben: „zRapar-
mcodneoba unda gaTavisufldes ,evrocentrizmisgan’
da gandevnos igi, radgan es mas azaralebs, sxva kultu-
raTa zRaprebi unda Seafasos Tanabaruflebianad da
ara rogorc ,naklovani’ an ,gaugebari’ aslebi evropu-
li folklorisa. ar SeiZleba ,hoxkulturis’ beWedi hqondes dasmuli evropul zRaprebs, rogorc amas bev-
ri Cveni kolega akeTebs. sityvasityviTi, mTxroblis
eniT gadmocemuli zRapris, magaliTad urCxulTan meb-
rZolis zRapris indoneziuri versia rom SevadaroT
evropuli zRapris auTentur Canawersa da ara me-19 sa-
ukuneSi gamomcemlis mier damuSavebul teqsts, maSin
arc ise ,primitiuli’ aRmoCndeba indoneziuri zRapari.
ar unda dagvaviwydes, rom praqtikulad yvela xalxuri zRapari, romelsac wignSi vkiTxulobT, aris kargad
56
damuSavebuli versia, romelic elitis kulturas mie-
sadageba” (Swahn 1990: 39). ian-ovind svanis azriT, yvela kulturaSi arse-
bobs rwmena zebunebrivi da miTosuri arsebebis Sesaxeb
da TavisTavad bunebrivia, adamians fantaziiT Seeqmna
ambavi zebunebriv arsebasTan urTierTobaze. zRapreb-
Si Zalian xSiria „tabuirebuli qorwinebis“ motivi, ro-melzedac daSenebulia msoflios xalxTa folklori
da miTologia.
evrocentrizms yvelaze argumentirebulad an-
Tropologiuri Teoria upirispirdeba. sazRapro mo-
tivebis warmoSoba dasaSvebia erTmaneTisgan sruliad
damoukideblad sxvadasxva adgilas da sxvadasxva
dros.
3.2. ori 3.2. ori 3.2. ori 3.2. ori TeTeTeTeooooriririria zRa zRa zRa zRapapapaprerererebibibibis s s s dadadadaTaTaTaTaririririReReReRebibibibis s s s SeSeSeSesasasasaxexexexebbbb.
zRapris asakze mecnierebs gansxvavebuli Sexedulebe-
bi aqvT. mecnierTa erTi nawili miiCnevs, rom motivebis
siZvelis miuxedavad jadosnuri zRapris rogorc Jan-
ris preistoriuli droiT daTariReba SeuZlebelia
(Rölleke 1984: 125-137; Fehling 1984, 79-92; Wienker-Piepho 2005:
20-34), meore nawili ki zRapris arqaulobas asabuTebs
(Gehrts 1990: 71-85; Levin 1994, 2-6; Röth 1994: 6-8; Swahn 1990:
36-50; Swahn 1994: 9-10; qurdovaniZe 2001; ColoyaSvili 2003: 446-451; ColoyaSvili 2004).
me-20 saukunis 70-ian wlebSi xalxur sayofacxov-
rebo zRapars evropel mecnierTa umravlesoba me-17
saukunes akuTvnebda (Moser 1977: 410) maSin, roca sabWo-Ta folkloristikaSi xalxuri prozis Casaxvas gvarov-
nul wyobilebasTan akavSirebdnen (Rlonti 1963: 33-49). e. v. pomeranceva me-18-20 saukuneebSi Cawerili
rusuli zRaprebis gamokvlevisas mivida zogad das-
kvnamde, rom cvlilebebi, romlebic Setanilia zRapar-
57
Si axali epoqis, socialuri garemos, drois gavlenis
anda mezRapris individualuri Semoqmedebis mier, gan-
sazRvraven ama Tu im drois axal niSnebs zRaparSi,
„magram xalxuri zRapari mTeli Tavisi variantulobiT
arsebiTad sakmaod stabiluria, ucvleli Tavis safuZ-
velSi” (Померанцева 1964: 4-5). dasavleT evropel mecnierTa umravlesoba, vinc
evropuli zRapris istorias werda da me-18 saukuneze
adrindeli periodidan iwyebda, udides sirTuleebs
awydeboda. evropul folkloristikaSi dRemde hipo-
Teturad aris miCneuli mosazreba, rom zRapari dam-
werlobamdel epoqaSic arsebobda. arc uZvelesi droi-
sa da arc Sua saukuneebis wyaroebSi ar gvxvdeba iseTi
teqstebi, romlebic dRevandeli gagebiT evropul
zRapars da Zmeb grimebis mier gansazRvrul Janrs See-sabameba.
evropaSi zRapris werilobiTi dokumentacia iwye-
ba jovani franCesko straparolas „gasarTobi Ramee-
biT“ (Giovani Francesco Straparola: Le piacevoli notti, 1550/53),
jambatista baziles „zRaparTa zRaprebiT“ (Giambatista
Basile: Lo cunto de li cunti, 1634/36) da Sarl peros „ambebiTa
da zRaprebiT moraliTurT“ (Charles Perrault: Histoires ou
Contes du temps passé. Avec des Moralitez, 1697) da misive „fe-
riaTa zRaprebiT” (Les Contes de fées, 1837). am krebulebSi swored iseTi moTxrobebia Tavmoyrili, romlebic nam-
dvilad zRapris Janrs miekuTvneba da maT yovelTvis
asaxeleben xolme mkvlevrebi pirveli fiqsirebuli
zRaprebis nimuSebad evropaSi (Коккьяра 1960: 54-56;
Perrault 1837). im Tezisis momxreebi, rom evropuli zRapari
(dRevandeli gagebiT) antikuri xanis Semdegdroinde-
lia, or arguments asaxeleben. esenia:
58
1) zRapris mxolod fragmentuli nawilebis amsax-
veli sabuTebi antikur xanaSi;
2) dokumentebis ararseboba zRapris Txrobis
tradiciis Sesaxeb Sua saukuneebSi.
orive argumenti dasabuTebulia manfred gretcis
1988 wels gamocemul monografiaSi „zRapari germanul
ganmanaTleblobaSi“ (Grätz 1988). m. gretci ewinaaRmde-geba mcdelobebs, romelTa mixedviT zRapris genezisi
uZveles xanaSi moiazreba da amtkicebs, rom arc evro-
pulma da arc aRmosavlurma antikurma xanam arcerTi
srulyofili zRapari ar Semoinaxa: „es garkveulia, –
mkacrad aRniSnavs m. gretci, – me-18 saukuneSi ar moi-
poveba KHM-is msgavsi zRapris arc Canaweri da arc ar-sad aris naxsenebi. es sayovelTao kanonzomierebaa. me-
18 saukuneSi ,sakuTriv xalxuri zRaprebis’ didi rao-
denobaa frangul feriaTa zRaprebisa da aRmosavluri
moTxrobebis krebulebSi, romlebic Semdgom germane-
li mwerlebis Targmanebsa da adaptaciebSi gadamuSav-
dnen. yvela mosazreba da gamokvleva imaze metyvelebs,
rom zRapari im saxiT, rogorsac mas dRes vicnobT, ara-
viTar SemTxvevaSi ar aris droSi ganusazRvreli Janri
[zeitlose Gattung], romelic romeliRac adamianuri fsiqi-kuri kontaqtis safuZvelze „mudam“ arsebobda: germa-
niaSi zRapari mxolod me-18 saukunis meore naxevridan
yalibdeba franguli gavleniT. mas Semdeg es Janri
mudmiv istoriul cvlilebas eqvemdebareba, radgan
swored fsiqikasTan, rwmenasa da kulturulad Camoya-
libebul Txrobis formasTanac aris mWidro kavSirSi da radganac adamianis damokidebuleba saswaulTan da
realobasTan mudmivad icvleba” (Grätz 1988: 271-272). ian-ovind svani skeptikurad aris ganwyobili
zRaprebis daTariRebis mcdelobebis mimarT, Tumca
aRiarebs, rom Tvalis arideba rTuli sakiTxisaTvis
59
araswori poziciaa. TavisTavad zRapris ara, magram mi-
si qveJanrebis, tipTa jgufebisa Tu tipebis calkeu-
lad daTariReba SesaZlebelia, Tumca, svanis azriT,
„Tu kanonzomierebis aRmoCenaze midgeba saqme, yovel-
Tvis gamoCndeba kolega, romelic skeptikurad wamoa-
yenebs gansxvavebul arguments” (Swahn 1990: 42). imis mi-uxedavad, rom am mecnieris sadisertacio naSromi amu-risa da fsiqeas zRapars exeboda da mkvlevari Tamamad
aTariRebda zRapris am tips antikuri epoqiT, mogvia-
nebiT is mkacrad miudga daTariRebisa da ganzogadebis
yovelgvar mcdelobas.
o. svanisa da, gansakuTrebiT, m. gretcis mtkiceba,
rom zRapari axali epoqis produqtia, gadaWarbebulia,
radgan zRapruli motivebis msgavsi motivebis arsebo-
ba antikur wyaroebSi sayovelTaod cnobili faqtia. sazRapro motivebi antikur xanaSi bevrgan gvxvdeba:
eposSi, tragediebSi, komediebSi, herodotesTan, anda-
zebSi, igavebSi Tu anekdotur moTxrobebSi. zRapris
tradicias antikur xanaSi bevri mecnieri ikvlevs.
„SeiZleba amgvari motivebidan srulfasovani
zRapris arseboba ver dadgindes, magram verc sawinaaR-
mdego damticdeba, rom zRapari antikur xanaze adre ar
arsebobda”, – wers almut barbara rengeri (Renger 2006: 147). es mecnieri Tavis 2006 wels gamoqveynebul monog-
rafiaSi „zRaparsa da miToss Sua. odisevsis Tavgadasa-
vali da sxva ambebi homerosidan valter beniaminamde.
Janris Teoretikuli kvleva” folklorisa da litera-
turis urTierTmimarTebas exeba. amosavali wertilia
is, rom antikuri werilobiTi kultura zepiri tradi-
ciis formebs iyenebda da aviTarebda kidec. a. rengers bevri xelmosaWidi argumenti mohyavs,
romlebic antikur xanaSi zRapris msgavsi moTxrobis
arsebobaze miuTiTeben. misi azriT, „zRapari arsebob-
60
da ara rogorc gansazRvruli literaturuli Janri,
aramed is Txrobis specifikuri modeli iyo, romelic
literaturulad manifestirdeboda“ (Renger 2006: 146). almut barbara rengeris argumentebi:
1) cnobilia, rom antikur samyaroSi zepirsityvie-
rebis kultura didxans viTardeboda, sanam damwerlo-
bis kulturad Camoyalibdeboda da maSinac ki zepiri tradicia mniSvnelovan rols TamaSobda. cnobebi mog-
zauri momRerlebis, simRerisa da ambebis Txrobis Se-
saxeb ara marto odiseas striqonebSia gadmocemuli.
mogviano wyaroebic iZlevian amaze pasuxs. zepirad
gadmocemuli siuJetebi dasturdeba literaturaSi da
reCitativebis formebSi. isini gamoixatebian, imalebi-
an, magram ambebis Txrobis dros Canan. SesaZloa ambebis
Sinaarsi dakarguli iyos, magram maTi gamoxatviT miiR-weva produqciisa da recefciis safuZvlis maradiu-
loba. isini ekuTvnian moxuci qalebis, ZiZebisa da de-
debis TxrobiT repertuars, romelTa meSveobiT „kon-
servaciis saSualeba“ – mexsiereba uwyvetad zepirad
grZeldeboda da kulturul cvlilebebsac eqvemdeba-
reboda.
2) mxolod sazRapro motivebiT ar unda Semovi-
fargloT. Cven ufro meti viciT pragmatuli urTier-
Tobebis ambebi, romlebic rekonstruirdeba da Tavisi SinaarsiTa da struqturiT sazRapro moTxrobas hgavs.
isini v. propis sqemaSi Tavsdebian da e. meletinskis
opoziciebsac Seesabamebian.
3) Semonaxulia moTxrobebi, romlebsac ueWvelad
sazRapro xasiaTi aqvT, magram ufro mozrdili lite-
raturuli formiT: eposi da romani. nawarmoebis Sig-
niT, romlis Semadgeneli nawilic es siuJetebi arian,
rogorc zepirad gadmocemuli, aCveneben, rom antikur epoqaSi zepiri gadmocemebi arsebobda. isini salapara-
61
ko enaze gadmocemuli da sqemaze morgebuli teqstebi
iyo, romlebic zRapris Txrobis kanonebiT iTxzvebo-
da.
es sami garemoeba aZlierebs imis SesaZleblobas,
rom Zvel droSi moTxrobebi, romelTac dRes zRaprebs
vuwodebT, zepirad gadaicemoda (Renger 2006: 148-149). 3.3. zR3.3. zR3.3. zR3.3. zRapapapaprerererebibibibis s s s dadadadaTaTaTaTaririririReReReRebibibibis cs cs cs cdedededebibibibi. almut barbara
rengeris gamokvleviT, zepiri moTxrobis, teqstisa da
metyvelebis tradicia antikur xanaSi namdvilad arse-
bobda. ara marto berZnul literaturaSi aisaxeba maTi
ganviTareba, laTinur literaturaSic sxvadasxva
formebi SeiniSneba zepiri tradiciisa. rogorc ber-
ZnulenovanSi, ise laTinurad molaparake samyaroSic
sityvis warmoTqmis kultura zepiri tradiciis meSve-obiT TandaTan gadaiqca kiTxvis kulturad. miuxeda-
vad imisa, rom gviani respublikisa da keisaris epoqaSi
kiTxvisa da weris tradicia ukve damkvidrebulia, ze-
piri metyveleba centralur pozicias ikavebs. sag-
rZnobia ara marto gavlena, romelic winaliteratu-
rul dramatul formebs hqonda literaturul „kome-
diebze berZnul samoselSi“, sagrZnobia isic, rom Ria
saubari da drama zepiri warmodgenisTvis moiazreboda
(Renger 2006: 150). Svedi mecnieri valdemar liungmani gvTavazobs
periodizacias, romelic arqeologebis sami periodis
sistemis mixedviT SeimuSava. v. liungmanma zRapris
warmoSobis istoria xuT periodad gadaanawila: 1) ho-
merul-mikenuri epoqa, 2) arqaul-klasikuri epoqa, 3)
elinistur-romauli epoqa, 4) Sua saukuneebi, 5) axali epoqa (me-16 saukunidan moyolebuli).
62
liungmanis azriT, zRaprebis tipebis meSveobiT
SesaZloa zRapris motivTa samyaro Sesabamisi epoqebis
mixedviT daxasiaTdes (Swahn 1990: 41). zRaprebis garkveul tipTa Zvel epoqaSi warmoSo-
bas varaudoben agreTve azieli zRaparmcodneebic.
indoeli folkloristi indu prakaS pandi wers,
rom 1952-1955 wlebSi mis mier CrdiloeT indoeTSi Sek-rebili zRaprebis gavrcelebis areali ara mxolod
avadhis regioni da brahmanTa kasta iyo, aramed indoe-
Tis sxva mxareebSic hyvebodnen am ambebs, radganac isi-
ni puranadan – miTologiuri teqstebidan momdinare-
oben. „es sazRapro repertuari saukeTeso magaliTs
warmoadgenen im tradiciisa, romelic Tavisi mraval-
ferovnebis miuxedavad mTel indoeTs aerTianebs”
(Meisig 2002: VII). iaponeli folkloristi toSio ozava iaponuri
zRaprebis erT nawils uZveles droSi Seqmnilad miiC-
nevs (Ozawa 1990: 113). zRaparmcodneoba mxolod literaturaTmcodne-
obiTi meTodebiT ar swavlobs motivebs, aramed eTno-logiis meTodebsac aqtiurad iyenebs. es SedarebiTi
eTnologiis damsaxurebaa. eTnologiaze orientire-
bulma zRaparmcodneebma daadgines, rom zRapris war-
moSobasa da Camoyalibebas fantastikurobis garda re-
ligiuri yofac gansazRvravda. zRaprul „rTul dava-
lebebsa“ da „gamocdebSi“ advilad SeiniSneba msgavseba
realobasTan, im wes-CveulebebTan, romlebic socia-
luri cxovrebis mowyobaSi mniSvnelovan rols asru-lebdnen. Znelad Sesasrulebeli davaleba Tu dauZle-
veli dabrkoleba, romliTac zRapris mTavari persona-
Jebi erTmaneTs upirispirdebian, im ritualur gamoc-
debs asaxaven, romelTa meSveobiTac axalgazrda vaJebi
sazogadoebis srulfasovani wevrebi xdebodnen. gan-
63
sacdeli, romelic zRapris gmirs SeemTxveva, mianiS-
nebs realur iniciacias: axalgazrdis miRebas ufrose-
bis wreSi. es dakvirveba jer pier sentivis ritualis
Teoriis centraluri Teza gaxda (Коккьяра 1960: 530-532), Semdeg ki v. propma da m. eliadem ganaviTares. sami-
ve mecnieri zRaparSi iniciaciis sqemasa da iniciaciis
ritualis nakvalevs xedavs. v. propi diaqronuli ana-lizidan jadosnuri zRapris istoriul fesvebamde mi-
vida. mis 1946 wels gamoqveynebul naSromSi „jadosnu-
ri zRapris istoriuli fesvebi” calkeuli sazRapro
tipebi iniciaciis ritualebamdea dayvanili (Пропп 1946). v. propisa da l. levi-strosis samecniero kamaT-
Sic erT-erTi sadao sakiTxi es iyo: „TviT prof. levi-strosi Tvlis, rom zRaparTa istoriuli ganmarteba
faqtiurad sruliad SeuZlebelia, radgan Cven Zalze
cota viciT im istoriamdel civilizaciaTa Sesaxeb,
romlebSic isini Caisaxnen. is Sesadarebeli teqstebis
uqonlobasac uCivis. magram saqme teqstebSi ki ar aris
(romlebic, sxvaTaSoris, sruliad sakmao raodenobis
mogvepoveba), aramed imaSi, rom siuJetebi adamianTa sa-
zogadoebis ganviTarebis adreul stadiaze xalxis yo-
fa-cxovrebam da maTgan gamomdinare azrovnebis for-mebma warmoSva, da rom am siuJetTa warmoSoba istori-
uli kanonzomierebaa“ (propi 1984: 29).
v. propis azriT, qronologiurad, zRapari miToss
mosdevda. e. meletinskis gamokvleviTac, miTosi ufro
Zvelia, zRapari ufro axalgazrda, zRapari miTosidan
da ritualidan ganviTarda. meletinskic propis msgav-
sad zRaprebs iniciaciis ritualebs ukavSirebda
(Мелетинский 1986). zRapris miTosuri Zirebis kvlevis popularobas
msoflios folkloristTa wreebSi da maT Soris, qar-
Tvel mecnierTa naSromebSi, arqeologiuri da eTnog-
64
rafiuli masala da zRapris siuJetebis istoriuli sa-
buTebi gansazRvravs.
brinjaos sartyeli samTavros samarovnidan
daaxl. Zv. w. me-9-7 ss.
gilgameSis eposi (Zv. w. 2300 w.), babilonuri etana
(Zv. w. 1800 w.), asiriul-arameuli ahikari (Zv. w. 500),
berZnuli argonavtebis Tqmuleba (Zv. w. 700), odisea da
iliada (Zv. w. 700) – es teqstebic iseve, rogorc Zveli
aRTqma, adastureben, rom evropul zRaprebs bevri mo-
tivis paraleli aqvT, romelic Zvel droSive mimoqce-vaSi unda yofiliyo. antikur literaturaSi cnobilia
sxvadasxva siuJetebi, romlebsac saerTaSoriso zRap-
ris tipTa saZiebelSi Tavisi nomeri aqvT: mefe midasi //
viris yurebiani mefe (ATU 782), polifemes ambavi // ur-
Cxulis dabrmaveba (ATU 1137), amurisa da fsiqeas ambavi
// zebunebrivi meuRlis tipis zRaprebi (ATU 425) da
konkia (ATU 510). zRaprebis daTariReba rom rTuli sakiTxia, amas
yvela mecnieri sagangebod SeniSnavs:
lutc rerixi: „sxvadasxvagvarad daismis kiTxva
zRapris asakis Sesaxeb. maTze pasuxis gacema ki rTulia,
radgan zRaprebi Tavis asakze arafers amboben. zRap-
rebSi Semonaxuli drois monacemebic uzustoa – es
65
iyo erTxel, bevri, bevri wlis win, Zvelad, roca survi-
lebi gvexmarebodnen“ (Röhrich 1990: 51). toSio ozava: „ramdeni wlis arian iaponuri zRap-
rebi? rTuli kiTxvaa. yovel zRapars Tavisi asaki da
warmoSoba aqvs. iaponiaSi arsebobs zRaprebi, romel-
Tac uZvelesi miTosuri fesvebi aqvT, magram arsebobs
zRaprebi, romelTac Sua saukuneebis teqstebSi eZebne-baT paralelebi da zRaprebi, romlebic me-17-19 sauku-
neebisaa. Zmebi grimebisa da hans qristian andersenis
zRaprebi 1868-1912 wlebSi iTargmna da dResac hyvebi-
an“ (Ozawa 1990: 113). ian-ovind svani: „pasuxis gacema kiTxvaze: ‚ramdeni
wlisaa Cveni zRaprebi?’ niSnavs sakuTar Tavze urTu-lesi pasuxismgeblobis aRebas, radgan dResdReobiT
Cven ar Segvwevs Zala, amas vupasuxoT da albaT verc ve-
rasodes SevZlebT“ (Swahn 1990: 36). almut barbara rengeris Tanaxmad, calkeuli saz-
Rapro motivis aRmoCena ar aris sakmarisi imisTvis,
rom is srulfasovani zRapruli moTxrobis nawilad
miviCnioT. calkeuli motivi bevrad adrindeli SeiZ-leba iyos: „antikuri moTxroba, romelic zRaprul mo-
tivebs Seicavs, ar aris aucilebeli zRapari iyos. is
imaze miuTiTebs, rom motivebi, romelTac Cven zRap-
rebSi vpoulobT, maSin ukve cnobili iyo“ (Renger 2006: 147).
xalxuri zRapris kvlevis orsaukunovanma isto-riam daadastura, rom zRapari uZveles motivebs ina-
xavs, magram erTia motivi da sxvaa zRapris saerTo kom-
pozicia. Cven ar SegviZlia dazustebiT vTqvaT, nivTie-
ri kulturis Zeglebze gamosaxuli siuJeti arsebobda
Tu ara TxrobiTi formiT. danamdvilebiT mxolod is
viciT, rom me-20 saukuneSi fiqsirebuli zRapari iseT
miTologemas Seicavs, romlis gadacemis sxva gza ar ar-
66
sebobda, garda zepirisa. TavisTavad es faqti jer ki-
dev asaxsnelia. tradiciis uwyvetobisa da cvlilebis
fenomeni mravali aspeqtiT (eTnologiis, folkloris-
tikis, xelovnebaTmcodneobis, fsiqologiis, socio-
logiis, religiaTmcodneobis, Teologiisa da sxva)
Seswavlas moiTxovs.
67
IV TaviIV TaviIV TaviIV Tavi
„Sereuli JanriSereuli JanriSereuli JanriSereuli Janri““““: : : :
zRapris struqturaze agebuli miTosi da zRapris struqturaze agebuli miTosi da zRapris struqturaze agebuli miTosi da zRapris struqturaze agebuli miTosi da
miTosuri motivebi zRaparSimiTosuri motivebi zRaparSimiTosuri motivebi zRaparSimiTosuri motivebi zRaparSi
zRaparSi moTxroba yovelTvis damTavrebulia, igi garkveul siuJets Seicavs. miTebSi ki zRa-parTa sawinaaRmdegod, rogorc wesi, moqmedeba daumTavrebeli, daubolovebeli rCeba.
elene virsalaZe
4.1. 4.1. 4.1. 4.1. mimimimiToToToTosisisisisasasasa da zRda zRda zRda zRapapapapriririris s s s ururururTiTiTiTiererererTmiTmiTmiTmimarmarmarmarTeTeTeTebabababa. mi-
Tosisa da zRapris urTierTobis sakiTxi dRemde
mkvlevarTa yuradRebis centrSi dgas. folkloristi-
kaSi yovelTvis aqtualuria JanrTa gansazRvrisa da ma-
Ti swori klasifikaciis sakiTxi. es ZiriTadad imiT
aris gamowveuli, rom sufTa saxiT TiTqmis arcerTi
Janri ar arsebobs da mecnierebi maTi ganmartebis
dros garkveul sirTuleebs awydebian (Bausinger 1980:
225-237; Ranke 1965: 291-300; Wundt 1908). Janrebi Tanaar-seboben ra erTmaneTis gverdiT, ganuwyvetel urTier-
Tgavlenas ganicdian. magaliTad, arsebobs zRaprebi, romlebSic dakonkretebulia moqmedebis adgili da
amis gamo isini Janrobrivad Tqmulebas uaxlovdebian.
arsebobs teqstebi, romlebSic saswaulis Sesaxeb aris
moTxrobili da amitom isini legendasa da zRapars So-
ris meryeoben. zog sayofacxovrebo zRapars Tavisuf-
lad SeiZleba anekdoti daerqvas. eposis nimuSebs ki
xSirad jadosnuri zRapris forma aqvT. zRaprisa da mi-
Tosis urTierTmimarTebis sakiTxi m. Ciqovanmac dasva, roca „amiranianis“ leqsnarevi variantebis jadosnur
zRaparTan kavSiri aRniSna (Ciqovani 1946: 326).
68
zRapruli elementebis siWarbe Tqmulebebsa da
miTologiur gadmocemebSi da piriqiT, miTosis gadam-
wyveti roli zRapris kompoziciaSi – qarTul zepir-
sityvierebaSi xSiri movlenaa. miTosuri da zRapruli
elementebi TiTqmis yvela epikur nawarmoebSi gvxvde-
ba.
miTosuri elementebis Zieba nebismier teqstSi da
gansakuTrebiT zRaparSi did sifrTxiles moiTxovs.
rogorc ki romelime motivi, personaJi an raime elementi zRaparSi xvdeba, igi kargavs yofil funqcias
da iZens axals, xandaxan pirvandelisgan sruliad sawi-
naaRmdegos. es damokidebulia zRapris kompoziciaze,
Tu romel funqcias ganuwesebs igi miTosur personaJsa
an elements.11
amave dros arsebobs zRaprebi, romlebSic miTo-
sur elementebs ara Tu ar daukargavT Tavisi mniSvne-
loba, aramed struqturazec ki axdenen zemoqmedebas
11 amis saukeTeso magaliTia jadosnuri zRapris personaJi raSi, romlis miTosur warmoSobas adasturebs misive Seferiloba, atributebi da zebunebrivi Tvisebebi. raSi-personaJebi erTmaneTis msgavsia msoflios umravles xalxTa zRaprebSi, gansakuTrebiT evropulsa da mcire da SuaaziurSi. bevri zRapris dasawyisSi raSi miwidan amodis. cxeni ki, sayovelTaod cnobilia, micvalebulis kultTan dakavSirebuli ritualis erT-erTi Semadgeneli nawili iyo rig religiebSi. amas zRaparSi mniSvneloba dakarguli aqvs. zRaparSi cxeni imitom amodis saflavidan, rom is micvalebulis saCuqaria gmirisTvis da ara imitom, rom misi miTosuri warmomavloba miwis stiqiamde midis. raSis buneba miwis stiqiasTan erTad Seicavs cecxlis (cecxlismfrqveveli raSi), wylisa (zRvis raSi) da haeris (frTosani raSi) stiqiebs da rac yvelaze sainteresoa, oTxive stiqias erTad. jadosnur zRaparSi raSis bunebas gamoclili aqvs Tavisi Tavdapirveli datvirTva da igi ZiriTadad Semwis funqciebis Semsruleblad aris gamoyenebuli.
69
– es urTierToba zRaparsa da miToss Soris yvelaze
mkafiod teqstis finalur epizodebSi vlindeba –
zRapari tragikulad mTavrdeba, an dausrulebelia. am-
gvar teqstebs pirobiTad SeiZleba „Sereuli Janri“ vu-
wodoT.
„Sereuli Janri“ qarTul folklorSi metad sain-
tereso suraTs gvaZlevs rogorc miTossa da zRapars
Soris msgavseba-gansxvavebis dasadgenad, aseve maTi
qronologiisa da maTi Tanaarsebobis SesaZleblobis sakiTxis gadasawyvetadac.
4.2. zR4.2. zR4.2. zR4.2. zRapapapaprerererebibibibi zezezezebubububunebnebnebnebririririvivivivi memememeuRuRuRuRlilililis s s s SeSeSeSesasasasaxexexexebbbb. zRap-
rebi, romelTa struqturuli Tavisebureba miTosTan
gansakuTrebul siaxloveze miuTiTebs, qarTul fol-
klorSi mravlad gvxvdeba. magaliTisTvis ganvixilavT
tabuirebuli qorwinebis motivis Semcvel zRaprebs,
romlebSic miTosisa da zRapris urTierTgavlena mka-fiod Cans. zRaprebi, romlebSic adamianisa da zebuneb-
rivi arsebis siyvarulis ambavia moTxrobili, ara mxo-
lod Sinaarsobrivad amJRavneben mWidro kavSirs miTo-
logiur gadmocemebTan, aramed struqturuli Tval-
sazrisiTac.
qarTul folklorSi am tipis zRaprebis sxvadas-
xva varianti da versia arsebobs, magaliTad, „ori obo-
li” (Rlonti 1948: 153-158), „xelmwifis Svili da bayayi”
(umikaSvili 1964: 102-106), „cxra Zma da bayayi” (umikaS-vili 1964: 67-69). am tipis zRapris sxvadasxva versia
gavrcelebulia kavkasiis xalxTa da slavur (rusul,
ukrainul, sloveniur, serbul, xorvatul, polonur)
folklorSic (ukrainuli... 1974: 105-115; Народные
русские... 1982: 384-388). zRaparTa saerTaSoriso saZie-
belSi zRapris es tipi cnobilia rogorc ATU 400, rom-lis mixedviT umcrosi Zma mojadoebul arsebaze qor-
70
windeba. motivi, romelSic gmiri mSvilds alal-bedze
mozidavs da gaisvris – sadac davardeba, colsac iqi-
dan wamoviyvano, gmiris xTonur arsebasTan (bayayTan,
TagvTan, gvelTan da sxv.) qorwinebiT mTavrdeba.
zRaprebi zebunebriv arsebasTan qorwinebis Sesa-
xeb yuradRebas iqceven gmirisa da gveleSapis (an gve-
lis) qorwinebis motiviT. gvelis saxis mqone personaJi
SeiZleba Segvxvdes rogorc colis, ise qmris rolSi.
4.2.1. g4.2.1. g4.2.1. g4.2.1. gvevevevelililili----cocococolililili. . . . qarTuli zRaprebis umravle-
sobas, romlebSic qali-gveli monawileobs, jadosnuri
zRapris struqtura iSviaTad aqvs, ZiriTadad nove-
listuri xasiaTisaa, an ubralod gmiris Tavgadasava-
lia moTxrobili. zRaparSi „gveladqceuli mzeTunaxa-
vi” (Ciqovani 1952: 145-148) erT biWs tyeSi danTebuli
cecxlidan qalis xma Semoesma, miSveleTo. cecxlidan
wiTeli gveli amoxta, welze Semoexvia da aniSna, Tu romel gzaze unda wasuliyvnen. miadgnen erT maRal
koSks, gveli Semoexsna biWs da mzeTunaxav qalad iqca.
qorwinebis Semdeg biWs mSoblebis monaxuleba mounda.
colma Tan jadosnuri xanjali gaatana, romelic gzaSi
motyuebiT mopares da mokles, magram grZneulma col-
ma qmris gacocxleba mainc SeZlo. igive Tvisebebi aqvs
somxuri „gvelis zRapris” personaJ qals, romelic si-
namdvileSi gvelia, grZneulia da icis ganZeulis sai-
dumloebebi (somxuri... 1976: 188-194). qali-gvelisTvis damaxasiaTebeli Tvisebaa kon-
taqturoba da uSualoba gmirTan urTierTobaSi, pir-
veli nabijis gadadgma masTan dasamegobreblad. „er-
Tgan bze iwveboda da Sig gveli wioda. mivida erTi kaci
da uyurebda. gvelma uTxra: gamomiyvane da bedsa gwevo.
ra unda gamogiyvano, erTi kargi margili rom meWiros,
mandve suls gaganTxevinebdio, magram moglija Wigo da
71
daudo. gamocurda Tu ara, im wamsve yelze Semoexvia da
uTxra: ai im saxlTan midi, sinaTle rom gamodiso. mivi-
da da Sig mcxovreblebma uTxres: Tu mag gvels moixsni,
SemogiSvebT, Tu ara da arc arao. ucbad gveli qalad
iqca da Sevidnen saxlSi. Turme samni dani yofiliyvnen
da uTxres: raxan Cveni da gadaarCine, aha, ai, eseni, da
misces Zveli safule, Zveli perangi da Zveli xanjali
da wavida” (Ciqovani 1952: 210-212). am jadosnuri nivTe-
bis saSualebiT gmirma marTlac miaRwia sawadels. gvelis yelze moxveva qarTul xalxur poeziaSi
gavrcelebuli mxatvruli saxea, kerZod, colis meta-
foraa. „yelze gveli momexvia” colis alerss niSnavs,
rogorc es cnobil leqsSia „wuxelis sizmari vnaxe”:
„yelze gveli momexvia, netav, dedav, rao? – Svilo, is
Seni colia...” (kotetiSvili 1961: 285).
qarTul zRaprebSi qali-gveli ramdenime funqci-
iT SeiZleba Segvxvdes. is SeiZleba iyos 1) antagonisti, 2) grZneuli Semwe, 3) mCuqebeli an 4) yvela erTad.
4.2.2. g4.2.2. g4.2.2. g4.2.2. gveveveveleleleleSaSaSaSapipipipi----qqqqmamamamariririri. . . . zRaprebi, romlebSic mTava-
ri personaJi gveleSapi (gveli) mamrobiTi sqesisaa,
zRapris tip ATU 425-s ganekuTvnebian.
ATU 425 saerTaSoriso saZiebelSi ganmartebulia rogorc zRapris tipi, romelSic qmari urCxulia (Sesa-
bamisad, gveleSapi, gveli qarTul zRaprebSi), RamiT ka-
cia, dRisiT isev tyaviT imoseba. coli tyavs uwvavs,
ris Semdegac qmari frinvelad (saerTokavkasiur fol-
klorSi – mtredad, mercxlad) gadaiqceva da gafrin-
deba. coli mis saZebnelad midis da poulobs mas. zRap-
ris am tips aqvs uamravi variacia, Seicavs mraval mo-tivsa da aqvs mravalferovani kontaminaciis saSuale-
ba. es aris zRapris tipi, romelic evropaSi farTod
gavrcelebulia „mzeTunaxavi da urCxulis“ saxelwo-
72
debiT. gveleSapi-qmris saxe popularulia aRmosavleT
evropaSic. balkanur folklorSi, kerZod, Cernogori-
ul zRaparSi „baS-Celiki” gmiris erT-erTi siZea gvelT
mefe, romelic mas iordaniidan ukvdavebis wylis mota-
naSi exmareba (iugoslaviuri... 1974: 130-149). Crdilo-
dasavleT evropis xalxTa folklorSi popularulia
zRapris tipi ATU 440, romelSic qmari mojadoebuli
bayayia – „bayayi mefe“ (KHM 1), „siZe-gombeSo“ (fran-guli... 1976: 186-193). garda amisa, gamokvlevebma aCvena,
rom zRaprebi zebunebrivi meuRlis Sesaxeb mTel msof-
lioSia gavrcelebuli Soreuli aRmosavleTis CaT-
vliT (Swahn 1984: 95-97). gveleSapi-qmris zRapari saqarTveloSi metad po-
pularulia, rasac adasturebs misi uamravi varianti
da versia, maT Soris, „gvelbiWas zRapari“ (Tsufa
#4377), „gvelkaca“ (dialeqtologia... 1961: 431-432;
Tsufa #12732), „gvelSvila da gvelCita“ (Tsufa
#4263), „gvelbiWa“ (lazuri... 1970: 122-128). sailustra-
ciod SeiZleba magaliTis moyvana zRapridan „zRapari
xelmwifis colisa, gveli rom gauCnda“ (Ciqovani 1952: 40-48): erT xelmwifes Svilis nacvlad gveli SeeZina,
romelic izrdeboda da dReSi TiTo bavSvs Wamda. er-
Txelac erTi oboli gogona gaugzavnes. wina Rames, sa-
nam waiyvandnen, gogonas daesizmra, rom Tu gvels yvi-
Tel batkans miarTmevda oqros siniT, SeWmas gadaurCe-
boda. gogona asec moiqca. roca xelmwifis msaxurebma
meore dRes ormoSi Caixedes, erTmaneTs Caxveuli qal-
vaJi ixiles. gveli vaJad gadaqceuliyo. am zRapris uf-ro adrindeli versiaa „mzeWabuki“ (umikaSvili 1964:
188).
ATU 425-s tipis sailustraciod moviyvan „sami dis“ zRapars (Ciqovani 1956: 29-32).
73
erT Rarib kacs, romelsac sami qaliSvili
hyavda, didi mosavali mouvida. puris mowe-
vis dro rom dadga, uzarmazari gveleSapi
movida da yanas Semoexvia. masTan mosalapa-
rakeblad kacma qaliSvilebi gagzavna. orma
ufrosma dam gveleSapisTvis sityvis Tqmac
ver gabeda, umcrosma ki Tamamad hkiTxa mos-
vlis mizezi. gveleSapma moiTxova, rom ro-
melime qaliSvili misTxoveboda. ufrosma
debma misi winadadeba Sors daiWires, um-
crosi – daTanxmda. sofels rom gascdnen,
gveleSapma tyavi gaiZro da koxta vaJkaci
gamovida. sanam ojaxSi miiyvanda, qmarma co-
li gaafrTxila: „Cvens qveyanaSi qajurad
laparakoben, Cemma dedam ro giTxras, koka
gatexeo, unda miutanovo”.12 colma qmars
yvelaferi daujera da mis saxlSi didi siy-
varulic daimsaxura. roca bavSvis gaCenis
dro moaxlovda, qmarma mosalogineblad
mSobliur sofelSi waiyvana. debs misi bed-
niereba Zalian SeSurdaT. erT-erTma dam,
romelmac gzaSi gamoacila, bavSvi waarTva
da axalnamSobiarevi qali vaSlis xeze da-
tova. qali darCa xeze, itira, itira da bo-
los sisxlad da cremlad CamoiSala miwaze.
sadac misi sisxli da cremli moxvda, ler-
wmis tye gaSenda da yvavilebi da balaxi amo-
vida. amasobaSi misi Svili gaizarda. erTxel
Zroxas aZovebda da swored im xeebTan mivi-
da. motexa lerwami da stviri gamoTala.
stviri ukravda da Tan ambobda: „stviro,
stviro, rasa stiro, me dedaSeni vSavdebi,
Sen ki Cemi Svili brZandebio”. stviri ar mo-
12 „qajuri“ anu ukuRma laparaki baskur folklorSic gvxvdeba – zRaparSi „ferias moaxle“ rZalma piriqiT unda gaakeTos, rasac etyvian (Baskische... 1980: 23-25).
74
ewona bavSvis cru dedas da daumtvria. nam-
tvrevebi isev agrZelebdnen simRera, cru
dedam ToneSi Cayara. nacarSi qalis saxe ga-
moisaxa. nacari banze dayares, sadac alvis
xe amovida. qmars ise moewona alvis xe, lo-
gini daidga mis CrdilqveS. alvis xe totebs
CamouSvebda da qmars ase ealerseboda. meo-
re colma es xec moaWrevina. erTi nafoti
erTi moxuci qalis ezoSi gadavarda da co-
ta xanSi isev qalad gadaiqca. erT dRes Ta-
visi yofili qmari dapatiJa lxinze da yve-
laferi bednierad dasrulda. qmarma coli
icno, cru coli ki dasaja.
es zRapari saqarTveloSi bevrgan gvxvdeba. arse-
bobs saingiloSi Cawerili variantic – „gveleSapis
coli” (Tsufa 24319).
ATU 425-is tipis kavkasiur zRaprebSi gvelkaci SeiZleba iyos 1) antagonisti, 2) grZneuli Semwe, 3) mCu-qebeli da 4) gmiri. Tumca es ukanaskneli funqcia yo-
velTvis srulyofili ar aris. gmiris moqmedebaTa wre
gulisxmobs zRapris bolos Sin dabrunebas, „gvelka-
cis” bevr versiaSi ki qmari saerTod ar brundeba Sin.
amgvari finali gvafiqrebinebs, rom „gvelkacis” tipis
zRaprebi struqturulad ar esadageba jadosnuri
zRapris Janrs. amgvari teqstebi TavianTi „arasrulyo-
filebis” anu bolomde verCamoyalibebuli sazRapro struqturis gamo arqaulobaze miuTiTeben. isini kidev
ufro Zveli Cans, vidre am tipis zRapris pirveli Cana-
weri (ax. w. me-2 s.).
4.3. 4.3. 4.3. 4.3. ATU 425 425 425 425 titititipipipipis zRs zRs zRs zRapapapapriririris s s s uZuZuZuZvevevevelelelelesisisisi lilililiteteteterarararatutututururururu----
lililili vvvverererersisisisia. a. a. a. uZvelesi fiqsirebuli teqsti, romelic
ATU 425-s tips ganekuTvneba, aris apuleusis „metamor-
75
fozebSi” (daaxl. ax. w. 125 w.) CarTuli „amurisa da fsi-
qeas” ambavi (apuleusi 1963: 100-142). erT samefoSi mefe-dedofals sami qaliSvi-
li hyavda. umcrosi qaliSvili fsiqea iseTi
mSvenieri iyo, rom xalxma qalRmerTad Se-
racxa. aman ganarisxa qalRmerTi venera da
Tavis vaJs daavala, fsiqeasTvis vinme uRir-
si kaci Seeyvarebina. amurs fsiqea Tavad Se-
uyvarda, Tavis sasaxleSi waiyvana da colad
SeirTo. igi yovel RamiT mofrinavda Tavis
colTan da diliT isev tovebda. fsiqeas mi-
si saxe jer ar enaxa. qmarma gaafrTxila fsi-
qea, ar daejerebina Tavisi debisTvis, Tu
isini rCevas miscemdnen, Torem meuRles sa-
mudamod dakargavda. debma fsiqea mainc da-
arwmunes, rom masTan sazareli Sxamiani ur-
Cxuli wveboda. fsiqeam debs daujera da Ra-
miT, qmars rom CaeZina, winaswar momzadebu-
li basri maxvili da sanaTi aiRo da sarece-
li gaanaTa. fsiqea qmris mimarT siyvaruliT
aivso, am dros sanaTuridan zeTi daewveTa
amuris mxars da daswva. mas gamoeRviZa da
gafrinda. fsiqea daedevna da xangrZlivi da
mZime Tavgadasavlebis Semdeg mivida vene-
rasTan, romelmac oTxi rTuli davaleba
misca. pirveli davaleba erTmaneTSi areu-
li sxvadasxva marcvlis daxarisxeba iyo, me-
ore – saZovrebidan oqros matylis mopove-
ba, mesame – kldidan Savi wylis motana, me-
oTxe ki qvesknelSi Casvla da prozerpinas-
gan venerasTvis silamazis wamoReba. sami
davalebis SesrulebaSi fsiqeas WianWvele-
bi, lerwami da arwivi daexmarnen, meoTxe-
jer ki amurma ixsna, romelmac veRar gaZlo
colis unaxaobiT da masTan dabrunda. bo-
los amuri da fsiqea iupiterma daloca –
76
fsiqeas ukvdaveba mianiWa da Seyvarebulebi
samudamod SeuRldnen. maTi qorwinebis Se-
degad daibada qalRmerTi voluptasi (gan-
cxroma).
apuleusis „amurisa da fsiqeas ambis” folkloru-
li wyarosa da paralelebis Sesaxeb araerTi gamokvle-
va arsebobs (Megas 1977: 464-472; Swahn 1955). 1000-ze meti variantis dawvrilebiTi analizisa da maTi 14 sub-ti-
pis mixedviT klasifikaciis mixedviT i.-o. svani mivida
daskvnamde, rom ZiriTadi motivebi mTel indoevropul kulturul arealSia gavrcelebuli, xolo yvelaze
Zveli formiT SenarCunebulia xmelTaSuazRvispire-
Tis aRmosavleTiT, kerZod, samxreT italiaSi, sicili-
aSi, saberZneTsa da TurqeTSi. g. megasi mravalricxovan
berZnul folklorul masalaze dayrdnobiT cdilob-
da daemtkicebina, rom indoevropul kulturis wreSi
am zRapris uZvelesi forma berZnulia da misi kvali mi-
kenur epoqamde midis (Megas 1977: 471-472). mogvianebiT,
1980-ian wlebSi i.-o. svani kvlav daubrunda ATU 425-s tipis gamokvlevas da ganacxada, rom istoriul-Seda-
rebiTi meTodi ver moitans Sedegs, Tu mecnierebi ar
gaiTvaliswineben araevropel udamwerlobo xalxTa
folklors da mxolod literaturuli wyaros Ziebaze iqnebian orientirebuli: „zRaparmcodneoba, romelic
istoriuli konstruqciisas araevropul tradicias
mxedvelobaSi ar iRebs, calTvalaa” (Swahn 1984: 97). araevropuli folkloruli masalis Seswavla cxad-
yofs, rom misi gansxvaveba evropulTan arc ise didia.
wminda funqcionalisturi aspeqtebis gverdiT am kul-turebs SeuZliaT TavianTi gamocdileba dagvanaxon,
magaliTad, is, rom TxrobiTi tradiciis arseboba gar-
dauvali faqtia rogorc mwignobrul, ise udamwerlo-
bo sazogadoebebSi. i.-o. svanis marTebuli SeniSvniT,
77
Cven SegviZlia mxolod varaudebi gamovTqvaT antikuri
xanis zepir tradiciebze, magram Tanamedrove udamwer-
lobo xalxebis zRaprebi, Tqmulebebi da miTebi utyu-
ar faqtebs warmoadgenen, romelTa meSveobiT tradi-
ciis stabilurobas vxedavT istoriul aspeqtSi (Swahn 1984: 96).
literaturuli tradiciebis gavlena zepirsit-yvier Janrebze sakmaod xSiria, magram yovelTvis SeiZ-
leba dadgena, romeli teqstebi momdinareoben lite-
raturuli wyarodan. me-17-18 saukuneebSi evropul
folklorze didi gavlena iqonia italiurma da fran-
gulma sazRapro krebulebma, magram wignieri gzis pa-
ralelurad Txrobis tradicia isev cocxali iyo. Tun-
dac marto evropaSi gavrcelebuli zRaprebis mixed-
viT vimsjeloT, ATU 425 tipis pirvelwyaro mainc ar aris mxolod literaturuli. skandinaviaSi, dasavleT
da aRmosavleT evropaSi, ruseTSi, kavkasiaSi Sekrebi-
li mravalricxovani teqstebi adastureben, rom isini
literaturuli tradiciisgan damoukideblad arse-
bobdnen sazogadoebaSi.
4.4. zR4.4. zR4.4. zR4.4. zRapapapaprerererebibibibi ttttrarararagigigigikukukukulililili dadadadasassassassasrurururulilililiT. T. T. T. T. qurdova-niZis mier Sedgenil qarTul zRaparTa saZiebelSi, ro-
melic aarne-Tompsonis saZieblis mixedviT aris damu-
Savebuli (Курдованидзе 1976: 240-263), „saswaulebrivi
meuRlis tipis“, maT Soris, ATU 425-is garSemo sainte-reso suraTs vxedavT. am tipis zRaprebs aqvT sxvadas-
xva versia da personaJis gardasaxvis farTo speqtri.
zogierT versiaze T. qurdovaniZes miTiTebuli aqvs:
„dazianebuli varianti“. amgvari miTiTeba ZiriTadad
aris saarqivo masalebze, romlebic ar aris literatu-
rulad damuSavebuli da gamocemuli. am teqstebSi
zRapris siuJeti bednieri finaliT ar sruldeba. am-
78
gvari zRaprebi tragikuli dasasruliT gvxvdeba zogi-
erT gamocemaSic.
zRapar „gvelvaJis“ erT-erTi Zveli varianti ga-
moqveynebulia „Zveli saqarTvelos“ I tomSi: qali mis-
devs mtredadqceul qmars da is aris unda daiWiros,
rom mtredi isev maRla frindeba: „tredi xan Tavze ev-
leba mzeTunaxavs da xan fexebze ajdeba, maram yoveli-
ve cda mzeTunaxavisa, rom meigdos xelSi tredi – ama-
oT rCeba. dResac ase dafrinavs raSiT mzeTunaxavi da tredic Tavze evleba, xan mxrebze ajdeba mzeTunaxavs,
imaTi fofini da forTqini dousrulebelia” (Zv. saq.
1909: 6-10). am zRaprisve zemoimeruli variantia „gvel-
kaca”, romelic aseve dausrulebelia: „[qalma] sTxua
mamamiss raSi da giekida, mara ver diewia. mtredi mif-
rinavda da RuRunobda, raSi frutunobda da mizdevda”
(gigineiSvili... 1961: 431-432).
mojadoebuli qmari gvelis tyavis dawvis Semdeg frinvelis saxes rom iRebs, es motivi kavkasiaSic
gvxvdeba, magaliTad, lakur zRaparSi „gugurCi“ (laku-
ri... 2006: 25-32). aq qmari mercxlad iqceva, Tumca qar-
Tuli „gvelkacasgan” gansxvavebiT lakuri zRapari
bednierad mTavrdeba – coli da qmari isev xvdebian
erTmaneTs.
„gvelvaJi” da „gvelkaca” jadosnuri zRapris
struqturazea agebuli, magram isini imiT iqceven yu-
radRebas, rom jadosnuri zRaprisTvis arabunebrivi dasasruli aqvT. es zRaprebi ar mTavrdeba. coli daus-
ruleblad misdevs qmars da sabolood isini erTmaneTs
ver xvdebian. am zRaprebis Seswavlisas dgeba sakiTxi,
xom ar gvaqvs saqme miTosidan zRaparze gardamaval
JanrTan. aSkaraa, rom es teqstebi miTologiuri gadmo-
cemisTvis damaxasiaTebel niSnebs (cikluroba) iseve
atareben, rogorc zRaprisas (struqtura). sxva sityve-
79
biT rom vTqvaT, struqturis mixedviT jadosnuri
zRaprebi arian, dasasrulis mixedviT ki miTebi.
amgvarad, zRaprebi, romlebSic gveleSapi qmris
rolSi gvevlineba, SeiZleba or kategoriad davyoT:
zRaprebi tragikuli an daumTavrebeli (miTologiuri
gadmocemebisTvis damaxasiaTebeli) dasasruliT da
zRaprebi keTili (jadosnuri zRaprisTvis damaxasia-
Tebeli) dasasruliT.
zRaprebi zebunebriv arsebasTan qorwinebis Sesa-xeb msoflios TiTqmis yvela xalxis folklorSi
gvxvdeba. qarTul zRaprebSi meuRlis rolSi gansakuT-
rebulad xSiria gveleSapi (gveli). zebunebrivi meuR-
lis (rogorc colis, aseve qmris) funqciebia 1) antago-
nisti, 2) Semwe, 3) mCuqebeli da 4) gmiri. gmiris funqcia,
romelSic aucileblad moiazreba Sin dabruneba, ATU 425 tipis bevr qarTul versiaSi ar xorcieldeba – qma-
ri ar brundeba da zRapari an tragikulad mTavrdeba,
an daumTavrebelia. es gvafiqrebinebs, rom amgvari
zRapari struqturulad ar Tavsdeba jadosnuri zRap-
ris sqemaSi da arqaul niSnebs avlens.
TxrobiT JanrTa repertuari kavkasiaSi metad
mravalferovania da ar aris gasakviri saerTaSoriso
siuJetebis arseboba, magram yuradRebas iqcevs erTi
garemoeba: me-20 saukuneSi kompoziciurad arqauli zRaprebi ganviTarebuli struqturis mqone zRaprebis
paralelurad iyo mimoqcevaSi. im sazogadoebaSic ki,
romelsac struqturuli TvalsazrisiT metad daxve-
wili sazRapro eposi hqonda (kerZod, aRmosavleT sa-
qarTvelos baris regionebi), gadmoscemdnen „arasrul-
yofil” zRaprebs, anu zRaprebs tragikuli dasasru-
liT. es faqti isev da isev sxvadasxva tradiciis (arqau-
lisa da gviandelis) Tanaarsebobaze miuTiTebs. zepiri TxrobiTi tradicia mudmivad arsebobs sazogadoebaSi
80
literaturuli tradiciis gverdiT da ufro metic,
Tavad TxrobiT tradiciaSi aqtualobas ar kargavs ise-
Ti Janri, romelic Tavisi formiT arqaulia.
81
V TaviV TaviV TaviV Tavi
qarTuli miTosurqarTuli miTosurqarTuli miTosurqarTuli miTosur----zRapruli motivebis zRapruli motivebis zRapruli motivebis zRapruli motivebis
paralelebi Zvelegviptur paralelebi Zvelegviptur paralelebi Zvelegviptur paralelebi Zvelegviptur „„„„ori Zmis zRaparSiori Zmis zRaparSiori Zmis zRaparSiori Zmis zRaparSi““““
zRapris saidumlo aris ara im motivebSi, romel-
Tac iyenebs, aramed imaSi, Tu rogor iyenebs.
maqs liuTi
5.1. Z5.1. Z5.1. Z5.1. Zveveveveleglegleglegvipvipvipviptutututuriririri mimimimiTiTiTiTi----zzzzRaRaRaRapapapapariririri. Zvelegviptu-
ri zRapari ori Zmis Sesaxeb zRapris uZvelesi, srulad
SemorCenili Canaweria msoflioSi. ori Zmis zRapari
1852 wels aRmoaCines. ieratikuli xelnaweri ekuTvnis
Zveli welTaRricxvis me-13 saukunes (me-19 dinastiis
periodi) da mecnierTa wreSi Papyrus d’ Orbiney-is saxel-wodebiT aris cnobili. am zRaparma maSinve gamoiwvia
daintereseba folkloristikaSi.
Zvelegvipturi zRapari ori Zmis Sesaxeb miTi-
zRapris klasikuri magaliTia, romelsac qarTul
zRaprebSi paraleli eZebneba araerTi motivis saxiT. garda amisa, Zvelegvipturi teqsti imiTac aris sayu-
radRebo, rom garkveul mimarTebaSia im zRaprebTan,
romlebSic qristianuli religiis gavlena igrZnoba. iyo ori Zma – anupu da baTa. ufrosi anupu
coliani iyo da umcrosi Zma baTa SviliviT
hyavda. baTa dRisiT saqonels aZovebda, sa-
Ramos ki Zmasa da rZals vaxSams umzadebda.
erTxel Zmebi yanaSi muSaobdnen. anupum ba-
Ta Sin gagzavna Teslis mosatanad. rZals
TvalSi mouvida axalgazrda, lamazi mazli
da TavisTan darCena sTxova. baTam uari uT-
xra, tvirTi aiRo da yanaSi dabrunda. RamiT
anupus colma ambavi daaxvedra, Senma Zmam
Seuracxyofa momayenao. anupum dana aiRo
da boslis karis ukan Causafrda Zmas. baTam
82
saqoneli moreka. is iyo boselSi unda Seh-
yoloda jogs, rom ori Zroxa ukan gamovida
da gaafrTxila, Zma mokvlas gipirebso. ba-
Tam tomara daagdo da gaiqca. anupu daedev-
na.
baTam Svela SesTxova simarTlis RmerT ra-
xoraxtis. ra-xoraxtis brZanebiT Zmebs So-
ris niangebiT savse mdinare gaCnda. baTa
mdinareze gadavida da Zmas gamosZaxa: „Sen
arc momismine, ise gamomekide mosaklavad.
amis mere SenTan veRar vicxovreb, kedris
velze waval“. mere uambo, rac moxda sinam-
dvileSi, aso moikveTa da wyalSi Caagdo.
anupum mwared inana, magram gvianRa iyo. ba-
Tam uTxra: „wadi, TviTon mwyemse jogi. Cemi
Txovna mxolod es aris, rom gansacdelis
dros damexmaro. guls amoviWri da kedris
yvavilis kenweroSi Sevinaxav. Tu kedars
moWrian da guli gadmovardeba, modi Cemi
gulis sapovnelad. ar Sedrke, Svidi welic
rom gavides ZebnaSi. guls rom ipovi, wylian
TasSi Cade. me gavcocxldebi da Surs viZieb.
Cems gansacdels maSin gaigeb, roca jamidan
ludi gadmogeRvreba“.
anupu Sin dabrunda, coli mokla da Zmis
glova daiwyo. baTa ki kedris velze darCa,
amoiWra guli da kedris xis kenweroSi da-
do. Tavs nadirobiT irCenda, aiSena sasaxle
da colis SerTva moisurva. ra-xoraxtim
RmerT xnums sTxova, baTasTvis qali Seeq-
mna. RmerTma xnum Seqmna qali. baTa daqor-
winda.
erTxel baTas coli zRvis napirze seirnob-
da. zRvas qali moewona da dasaWerad swvda,
magram qali sasaxleSi gaiqca. zRvam sTxova
kedars, rom qalis mopovebaSi daxmareboda.
83
kedris xem qalis ramdenime Reri Tma zRvaze
gaitaca. zRvam Tma egvipteSi gariya. oqros
Tma faraons miutanes. faraonma Tmis pat-
ronis colad SerTva moindoma da mis mosa-
taceblad jari gagzavna. baTam faraonis
gagzavnili xalxi daxoca. maSin faraonma
grZneul qals mimarTa, romelmac motyue-
biT wamoiyvana baTas coli.
baTas colma faraons qmris saidumlo
gaumxila: Tu kedars moWridnen, baTa mok-
vdeboda. faraonma maSinve moaWrevina ked-
ris xe, romlis kenweroSic baTas guli ido.
baTa maSinve mokvda. im dros anupu xel-pirs
ibanda. roca ludiT savse jami miawodes,
ludi gadmoiRvara. anupu Zmis saSvelad ga-
eSura. baTa usulod egdo. anupum misi gu-
lis Zebna daiwyo. oTxi wlis Semdeg ipova
muxudos marcvlisodenad dapataravebuli.
anupum marcvali wylian jamSi Cado, guli
wyliT gaiJRinTa da baTa gacocxlda. baTam
Zmas uTxra: „me xarad gadaviqcevi. Sen zur-
gze Semajeqi da mzis amosvlamde mivalT iq,
sadac Cemi colia. Suri unda viZio“.
baTa iqca lamaz xarad. anupum xari faraons
miuyvana. faraonma didi msxverplSewirva
moawyo sasaxleSi xaris sapativsacemod. xa-
ri sasaxleSi darCa. erTxel xari faraonis
colTan mivida da uTxra: „Semomxede, coc-
xali var, Seni qmari baTa“. qals SeeSinda da
faraons sTxova, xari daeklaT da misi gul-
RviZli mierTmiaT. xari marTlac dakles.
misi sisxlis wveTebi WiSkarTan daeca da
orive mxares lamazi xeebi amovida. farao-
nis coli am xeebis CrdilSi isvenebda xol-
me. erTxelac xem uTxra: „me baTa var da
cocxali var“. faraonis colma am xeebis
84
moWra ubrZana msaxurebs. xe moWres, magram
erTi burbuSela qals pirSi Seufrinda.
qalma gadaylapa Tu ara, daorsulda. gavida
xani da Soba vaJi – faraonis memkvidre.
roca faraoni gardaicvala, taxtze baTa
avida. man moiwvia didebulebi da yvelas
uambo Tavisi Tavgadasavali. mere moiyvana
Tavisi Zma anupu da gamoacxada Tavis mem-
kvidred. baTam ocdaaT wels imefa, mis mere
qveyanas anupu marTavda (Поэзия и проза
Древнего... 1973).
zRapris tipTa saerTaSoriso saZieblis mixedviT
ori Zmis zRapari Seicavs calkeul motivebsa (K2111,
B211, D672, E710, T11.4.1, K2213.4, E761.6.4, E30, E670, E607.2) da motivTa kompleqsebs. motivTa mTeli rigi sxvadas-
xva identuri xazebiT metnakleb Sesatyvisebs poulo-
ben xalxur zRaprebSi. es exeba gansakuTrebiT zRapris
sam tips: ATU 870 (dedinacvlisa da geris romani), ATU
302B (gmiris sicocxle damokidebulia raime nivTze),
ATU 318 (orguli coli). mkvlevarTa umravlesoba erTmaneTs eTanxmebo-
da imis Sesaxeb, rom zRapari ramdenime xalxuri gadmo-cemis literaturuli gadamuSavebis Sedegi iyo. adre
mxolod calkeul motivebs eqceoda yuradReba, mkafio
siuJetur paralelebze ki pirvelad 1878 wels miuTiTa
frangma mecnierma emanuil koskenma (1841-1919). 1930
wels karl fon sidovma (1878-1952) scada ramdenime va-
riantis safuZvelze ori Zmis zRapris ori ZiriTadi Se-
madgeneli nawilis indoevropuli warmomavlobis dasa-
buTeba. marTlac, TvalSi mosaxvedria, rom zRapris um-
Tavresi komponenti TiTqmis mTel evropaSia (gansa-kuTrebiT aRmosavleT evropaSi) gavrcelebuli
(Horálek 1979: 938).
85
calkeuli motivebis paralelebis sakiTxi sa-
fuZvlianad aris Seswavlili folkloristul samecni-
ero literaturaSi, dawyebuli iosebis ambidan da dam-
Tavrebuli „panCatantras“ igaviT, sadac maimuns Tavisi
guli baTas guliviT xis kenweroze aqvs Senaxuli
(Horálek 1979: 926-939). Tanamedrove evropul zRaparmcodneobaSi dam-
tkicebulad iTvleba, rom Zvelegvipturi zRapari ja-
dosnuria da warmoadgens sami sxvadasxva siuJetis li-
teraturulad gadamuSavebis Sedegs. ar gamoiricxeba
sxva zRaparTa tipebis gavlena da meoradi miTologi-
zaciac (Horálek 1979: 926-939). v. m. vinkentievma originalidan Targmnil teqsts
daurTo vrceli gamokvleva, romelSic ganixila zRap-
ris stilistikuri da Sinaarsobrivi konstruqcia, mTa-
vari da meorexarisxovani personaJebi maTi RvTaebrivi
prototipebiT, zRapris uZvelesi warmoSoba da mogvia-
no gavlenebi, folklorul-miTologiuri paralelebi:
samyaros xe, sikvdilis niSnebi, ukvdavebis wyali, bed-
Tan damokidebuleba da sxva (Винкентьевъ 1917). sxvadasxva gamokvlevis mixedviT, am zRapris mi-
Tosuri safuZvelia osirisis misteriebi, xolo gmire-
bis saxelebis miRma RvTaebebis determinativebia
(Рубинштейн 1991: 164). qarTul folkloristikaSi iosebis baTasTan ti-
pologiur msgavsebas da aseve Soreul asociaciebs Ta-muzTan, osirisTan da gilgameSTan vrclad ganixilavs
r. CxeiZe monografiaSi „iosebis bibliuri moTxroba“
(CxeiZe 1993: 61-91).
imis miuxedavad, rom mTavari personaJebi yo-
velgvari zRapruli saburvelis gareSe warmoadgenen
Zvelegviptur RvTaebebs – baTas da anubiss, teqsti ar
aris mxolod miTosuri. literaturuli formiT war-
86
modgena miTosur ambavs didad azaralebs (Malinowski
1954: 101). „ori Zma“ ukve gazRaprebulia. Zvelegviptu-ri teqsti Tavisuflad Tavsdeba jadosnuri zRapris v.
propiseul SvidpersonaJian sqemaSi.
5.2. Z5.2. Z5.2. Z5.2. Zveveveveleglegleglegvipvipvipviptutututuriririri „ori Zmis zRori Zmis zRori Zmis zRori Zmis zRapapapapriririris” strs” strs” strs” struquququqtutututurararara
da da da da momomomotitititivevevevebibibibi. . . . v. propis sqemis mixedviT ori Zmis zRapar-
Si yvela personaJia crugmiris garda:
1) gmiri – baTa. funqciebi: saxlidan wasvla,
mCuqeblis moTxovnaze reaqcia da qorwili;
2) antagonistebi – rZali, Zma, baTas coli, fa-
raoni. funqciebi: devna, brZolis sxva formebi (vera-
goba); 3) Semwe – anupu. funqcia: gmiris transforma-
cia;
4) mCuqebeli – Zroxa. funqcia: jadosnuri saSu-
alebis gadacema (rCeva);
5) gamgzavni – anupu. funqcia: gagzavna (devna);
6) mefis asuli – baTas coli. funqcia: qorwili.
ori Zmis zRapris motivebidan msoflios xalxTa
zRaprebSi, maT Soris qarTulSic, yvelaze xSirad sami motivi gvxvdeba.
1) kontaqturi magia – Zmebi daSorebamde niSans
utoveben erTmaneTs, ris mixedviTac erT-er-
Tma unda Seityos, ra SeemTxva meores da saS-
velad gaeSuros (Sdr. ATU 302B).... zRaprebSi am motivs germaneli zRaparmcodne le-
ander pecoldti magias ukavSirebs da aerTianebs dafa-
ruli Zalebisadmi rwmenasTan, rom adamiani da buneba
arsebiTad safuZvelSi identurni arian da bunebaSi
yvelaferi yvelafers ukavSirdeba (Petzoldt 1982: 28). karl iustus obenaueri amgvari zRaprebisTvis iyenebs
87
termins „simboluri zRapari“ – „Symbolmärchen“
(Obenauer 1959). Zvelegviptur zRaparSi baTas sicocxlis simbo-
lo misi gulia. qarTul zRaprebSi gmiris sicocxle
sxva simboloebiT aris gamoxatuli. rodesac baTa iRupeba kedris moWris da gulis
dakargvis Semdeg, anupus Tasis napirebidan ludi iR-
vreba da Rvino imRvreva. ufrosi Zma midis umcrosis
mosaZebnad, poulobs mis guls da acocxlebs. qarTul
zRaprebSi igive motivi – Zmebis SeTanxmeba bevrgan
gvxvdeba.
Zvelegviptur zRaparSi umcrosi Zma baTa ufross
eubneba: „ubedureba Tu SememTxveva, gaigeb, roca luds mogawvdian da uceb Tasidan gadmoiRvreba. maSin ki ar
daayovno!“ (Поэзия и проза Древнего... 1973: 56). qarTul zRaprebSi kontaqturi magia Zmebs (Zmad-
naficebs) Soris Semdegnairad aris gamoxatuli:
• „me Tu rame gamiWirda, pirs rom daiban, xelze sis-
xlad geqceva wyalio“ – „ori Zma“ (umikaSvili 1964:
65-66);
• xeze darWobil danas piri uJangdeba – „ori Zma“
(xalx. sityv. V: 210-211);
• jayvis piri sisxlisfrad iqceva – „xristagani da
belTagani gmirebis zRapari“ (danelia 1991: 69);
• erTi Zma naxavs, rom rZis saragi „sul sisxlad qceu-
la“ – „ori Zma“ (svanuri... 1991: 45);
• „rodesac es alvis xe gadaiqceso, icodeTo, roma ma-
Sin movkvdebio“ – „devis sanaxevro“ (umikaSvili
1964: 144);
• „mividnen erT jvaredin gzaze, dadges erTi jami
wyliT samsei. – me am gzaze waval da Sen amaze, sami
dRi Semdega movnaxoT eg wyali, Tu sisxliT iyves
samse, erTi CvenTagani mkvdari iqnebao“ – „ori obo-
li“ (Rlonti 1948: 154);
88
• „gameemSvidonen erTmaneT, aiRes da beWdebi gacva-
les. erTma Tqva: – Tu Sen gagiWirdeba, es beWedi ise
mamiWers, ro sisxl gamomadens, Tu me gamiWirdeba,
Sen magiWers da sisxl gamogadenso“ – „gedar-gel-
mazi“ (Rlonti 1948: 158);
• „– exla es klde gadavabrunoT Cvenao, amis Zirs Se-
vinaxoT Cveni danebi da Tav-Tavis amxanagobaze wavi-
deTo. Tvis Tavze moideT da vnaxoT Cveni danebi. vi-
sac uWirdes saqme, imas sisxli ar gamouvides xor-
cielSi, gamouvides rZe... uxeiros amxanagebi mivi-
den mTazeda, aswives qvasa da gadaabrunes. Tavisi
danebi amaiRes, daiWires xelSia, gameedina im amxana-
gebs rZe sisxlis magivrad. maSin Tqves: – Cvens Zmad
ganafics saqme uWirso“ – „uxeiro“ (gigineiSvili
1961: 75-76).
• „rostoms amave dros naTqvami hqonda tarielis-
Tvis, Tu gaWirvebaSi Cavvardi, diliT muWaze wyals
ro daisxam, sisxlad geqceso, da amiT gavigebT er-
TmaneTis avad yofnasao. tarielma diliT ro wyali
daisxa, eqca sisxlaT. mixvda, ro rostomis saqme cu-
dad iyo da gaeSura qajeTisayen“ (sfsc arqivi #2516
z/8).
qarTuli zRaprebis garda amgvari motivi (Weri-
dan wveTis Camovardna) gvxvdeba serbul, rusul da
Turqmenul zRaprebSic (iugoslaviuri... 1974: 76,
Народные русские... 1982: 179, Turqmenuli... 1975: 40). Cve-ulebriv, am motivs ukavSirdeba zRapris bolos gacoc-
xlebuli Zmis eWvi (Cems colTan xom ar iweqio) da mSve-
leli Zmis fici, rac Zvelegvipturi zRapris TviTkas-
traciis epizods mogvagonebs: „Tu rame Sen dedakacs
Sexebodes, es tyvia swored iq dameceso da momklaso.
Seisrola tyvia da Camovarda da neka TiTSi daeca da
moawyvita“ – „ori Zmakaci“„ (xalx. sityv. II: 85).
89
2) gmiris metamorfozuli cikli: adamiani –
cxoveli – mcenare – adamiani (Sdr. ATU 403,
407, 408) rogorc wesi, amgvari gardasaxva mdedrobiTi sqe-
sis personaJebis Tvisebaa qarTul zRaprebSi. qarTuli masalis mixedviT, es metamorfoza ZiriTadad qalis-
Tvis aris damaxasiaTebeli.
baTa iqceva xarad. xars daklaven. sisxlis ori wve-
Tidan faraonis sasaxlis karibWesTan amoizrdeba ori
didi xe. xeebs Wrian. baTas cols pirSi burbuSela Ca-
ufrindeba, dafexmZimdeba da Sobs faraonis memkvidres
– kvlav baTas.
qarTul zRaprebSi „cxra Zma da bayayi“ (umikaSvi-li 1964: 67-69), „xelmwifis Svili da lerwami“ (umikaSvi-
li 1964: 97-102), „sawyali kaci da misi Svili“ (xalx.
sityv. II: 19-27), „lerwmis qali“ (xalx. sityv. V: 1-9), „ge-
risa da dedinacvlisa“ (umikaSvili 1964: 109-115) mze-
Tunaxavi wyalSi Cagdebisas Tevzad iqceva, Tevzis fxi-
dan – alvis xed, alvis xis nafotidan ki qalad.
indur zRaparSi „arwivebis Svili“ mTavar gmir
qals, surias wyalSi agdeben; iq oqrosfer yvavilad iS-
leba, yvavils wvaven da mis adgilas mangos xe amodis. mangos nayofi doqSi vardeba da kvlav Tavis pirvandel
saxes ubrundeba (induri... 1974, 136-142).
bulgarul zRaparSi „vercxlis iremi“ mTavar
gmirs Tevzi gadaylapavs da napirze amoagdebs, sadac
jer xvlikad iqceva, mere – qurana cxenad. cxens mok-
laven, magram mis wina kbils moaxle miwaSi Caflavs da
amodis xe. xis nafoti vardeba wyalSi, gadaiqceva oq-
ros ixvad da bolos isev kacad (bulgaruli... 1975, 116-122).
erT Cexur zRaparSi wyalSi Cagdebuli qali ixvad
da mere isev qalad iqceva (Cexuri... 1969: 264-274).
90
baTas meore sikvdilis Semdeg aRdgoma xelaxla
dabadebiT xorcieldeba. igi axalSobilad evlineba
qveyanas.
zRapris personaJi qali ar ibadeba xelaxla imi-
tom, rom is TviTon atarebs Tavis bunebaSi xelaxla
warmoqmnis unars. igi Tavad Sobs Svils, romelic mas
gaacocxlebs. es iseTive msgavseba unda iyos baTas
kvlav dabadebasTan, rogorc zRapris metamorfoza
(Tevzi – alvis xe – qali) baTas metamorfozebTan (xa-ri – xe – baTa).
3) oqrosTmiani qalis motaceba (Sdr. ATU 318) baTas colis Tmis bululs zRva egvipteSi gari-
yavs. faraoni grZneuli qalis meSveobiT moatacebinebs
baTas cols, baTa ki misive colis muxTlobiT iRupeba – kedars moWrian da mis guls gadaagdeben.
qarTul zRaprebSi „useina da bairama“ (umikaSvi-
li 1964: 69-74), „saswaulmomqmedi perangi“ (xalx. sityv.
V: 62-70), „da-Zmis ambavi“ (xalx. sityv. V: 305-321) ubedu-
reba moaqvs mzeTunaxavis perangs, romelsac Citi (an
yvavi) moitacebs. qals itaceben, gmirs klaven. megrul
zRaparSi „xristagani da belTagani gmirebis zRapari“
(danelia 1991: 57-93) perangis nacvlad oqros Tmis Re-
ria. aqve unda aRiniSnos, rom is zRaprebi, romlebSic
zemoT ganxiluli motivebi gvxvdeba, siuJeturad mxo-
lod es motivebi aqvT saerTo Zvelegviptur zRapar-
Tan. ori Zmis zRapari struqturulad iseve gamoiyure-
ba, rogorc yvela jadosnuri zRapari.
5.3. Z5.3. Z5.3. Z5.3. Zveveveveleglegleglegvipvipvipviptutututuriririri „ori Zmis zRori Zmis zRori Zmis zRori Zmis zRapapapapriririris” qrs” qrs” qrs” qrisisisistitititiaaaanunununu----
lililili ininininterterterterprepreprepretatatatacicicicia. a. a. a. xalxur jadosnur zRaparTa umrav-lesoba qristianobis gavrcelebis Semdeg aris dafiq-
91
sirebuli evropaSi da Tanac ara uadres me-16 saukuni-
sa, bunebrivia, maTze Zlier msoflmxedvelobriv gav-
lenas iqoniebda qristianuli religia. ori Zmis Zve-
legvipturi zRapari unikaluria im mxriv, rom qristi-
anobaze adrindelia da amave dros jadosnuri zRapre-
bis gverdiT dgas imave struqturiTa da motivebiT.
yvela jadosnuri zRapris msgavsad iwyeba vnebiT da sa-
Sualedo funqciebis gavliT mTavrdeba gamefebiT.
imis miuxedavad, rom ori Zmis zRaparSi Zvelegvip-turi RvTaebebi monawileoben, mTavari gmiris saxeSi is
elementebic SeiniSneba, rac Semdgom qristianul re-
ligiaSi gacxadda.
erT-erTi mniSvnelovani momentia mTavari gmi-
ris damokidebuleba bedTan, sruliad gaazrebuli da
gacnobierebuli, rogorc saxarebiseuli „iyavn neba Se-
ni“. baTa araTu ar uwevs beds winaaRmdegobas, piriqiT,
exmareba aRsrulebaSi sikvdilis saidumlos Rrma wvdomiT. vinkentievis interpretaciiT, „xelmeore sik-
vdilis Semdeg is (baTa – e. g.) warsdgeba wminda kuros,
RvTaebrivi xis, yrma ufliswulis da miwieri RmerTis
– faraonis saxiT, romelic ocdaaTwlovani zeobis me-
re cad aRevlineba. baTam es icis da Tavis cols Tavisi
gulis saidumlos umxels, rom man ufro kargad umux-
Tlos, elaparakeba xarisa da ori xis piriT, rom misi
qmaria – imave mizniT, da winaswar afrTxilebs Zmas, ra
unda gaakeTos mis gasacocxleblad, roca mokvdeba“
(Винкентьевъ 1917: 74). qarTul zRaprebSi gvxvdeba motivi, sadac gmiri
saidumlos gaTqvams da gaqvavdeba. isic baTasaviT iba-
rebs, ra sWirdeba gasacocxleblad (xSirad mzis piris-
nabani), magram jadosnuri zRapris gmiri iZulebiT
gaTqvams saidumlos, baTas moqmedeba ki ufro axlos dgas saxarebasTan:
92
„maSin hrqua maT ieso: Sewuxebul ars suli Cemi
vidre sikudilmde; daadgeriT aqa da iRviZebdiT Cem
Tana. da warvida mcired da davarda pirsa zeda Tvissa,
ilocvida da ityoda: mamao Cemo, ukueTu SesaZlebel
ars, Tanawarmxedin Cemgan sasumeli ese; xolo ara viTar
me mnebavs, aramed viTarca Sen“ (maTe 26: 38-39);
„aha, esera moaxlebul ars Jami, da Ze kacisai mie-
cemis xelTa codvilTasa“ (maTe 25: 45).
samecniero literaturaSi arsebobs miniSnebebi Zvelegvipturi religiis monoTeistur xasiaTze, maga-
liTad, faraon exnatonis himns 103-e fsalmuns adare-
ben (Eliade 1978: 107). ori Zmis zRapari imdenad esadageba jadosnuri
zRapris formas, ramdenadac arsebobs kavSiri qristia-
nobamdel da qristianul simbolikebs Soris.
5.4. 5.4. 5.4. 5.4. titititipopopopolololologigigigiuuuuriririri papapapararararalelelelelelelelebibibibi: b: b: b: bibibibiblilililiuuuuriririri ioioioiosesesesebibibibi, , , ,
babababaTaTaTaTa da zRda zRda zRda zRapapapapriririris s s s umumumumcrocrocrocrosisisisi Zma. Zma. Zma. Zma. iosebis ambis zogierTi
epizodis mimarTebas Zvelegviptur „ori Zmis zRapar-
Tan“ maSinve miaqcies yuradReba mkvlevrebma, rogorc
ki misi Seswavla daiwyo me-19 saukuneSi. msoflio li-
teraturasa da folklorSi fotifaris colis siuJe-
tis uamravi gadamuSaveba arsebobs, isini zogjer Zali-an arian dacilebuli pirvelwyaros, magram genetikuri
jaWvis aRdgena mainc xerxdeba.
m. CaCava varaudobs, rom „iusuf da zelixas“ siu-
Jetis gavleniT aris Seqmnili qarTuli zRapari „sizma-
ra“ (CaCava 1980). bolo wlebis literaturaTmcodneo-
biT kvlevebSi gvxvdeba mtkiceba, rom personaJ sizma-
ras saxe bibliuri iosebisgan momdinareobs (kuWuxiZe
2002; kuWuxiZe 2008: 213). arsebobs agreTve gansxvavebu-li mosazreba r. CxeiZisa, rom „sizmaras“ arc „iusuf da
93
zelixasTan“ da arc bibliur qronikasTan araferi aqvs
saerTo garda zogadi msgavsebisa da rom es zRapari da-
moukidebeli warmoSobisaa (CxeiZe 1993).
qarTul jadosnur zRaprebSi gvaqvs iribi siuJe-
turi paralelebi bibliur moTxrobasTan. Zmebs Soris
msgavsi urTierTdamokidebuleba uamrav zRaparSi
iCens Tavs. rogorc wesi, ufrosi Zmebis Ralati umcro-
sis mimarT yvela sami Zmis zRapars axasiaTebs. Zmebs
SurT umcrosis warmateba. imisaTvis, rom TviTon moi-wonon Tavi mamis winaSe, iTviseben mis monapovars da
ulmoblad gawiraven.
jadosnur zRaprebSi mamis gansakuTrebuli siy-
varuli umcrosi vaJis mimarT ar fiqsirdeba iosebis-
gan gansxvavebiT, yovel SemTxvevaSi, zRapris dasawyis-
Si (zogjer umcross abuCadac igdeben). Zmebis Suri imi-
Tia gamowveuli, rom TviTon ver moipoves is, rac maTma
umcrosma Zmam moipova im gzis fasad, romelic manve airCia.
bibliuri iosebisa da zRapris gmiris rCeuloba
imiT gansxvavdeba erTmaneTisgan, rom iosebi Tavidanve
rCeulia, umcrosi Zma ki Tavisi saqcieliT daimsaxu-
rebs mamis siyvaruls da samefo taxts. is TviTon miaR-
wevs imas, rom rCeuli gaxdes.
gansxvavdeba ZmebTan urTierTobis momentebi
finalur epizodebSi. zog zRaparSi gmiri miutevebs
Tavis Zmebs danaSauls, zog zRaparSi ki sjis. jadosnur zRaprebSi es motivi cvalebadia. zogjer ufros Zmebs
mama-xelmwife gamoutans ganaCens, zogjer xalxi asa-
marTlebs da qveynidan aZevebs da sxv. qarTul zRapreb-
Si iseve, rogorc evropulSi da aRmosavlurSi, daax-
loebiT erTnairi viTarebaa. ufro xSiria ufrosi Zme-
bis dasja, vidre patieba.
94
yvela zRaparSi ucvleli epizodi, romelic
zRapris mTavar gmirs iosebTan aaxloebs, Zmebis mtro-
ba da winaswarmetyveluri sizmaria, magram es ori mo-
tivi erTsa da imave zRaparSi, Cemi masalis mixedviT,
arasodes gvxvdeba. Tundac ase yofiliyo, iosebTan Se-
darebisTvis sakmarisi mainc ar iqneboda. zRapris gmi-
ris bibliur iosebTan dakavSireba im SemTxvevaSi SeiZ-
leba, Tu religiur moments gaviTvaliswinebT.
ioane oqropiri iosebis Sesaxeb wers, rom is gulmodgined asrulebs im sibrZnes, rac axal aRTqma-
Sia gacxadebuli (Иже во святых...: 695). rac qristem uqa-daga mociqulebs: „giyuardeT mterni Tquenni da akur-
TxevdiT mwyevarTa TquenTa da ulocevdiT maT, ro-
melni gmZlavroben Tquen da gdevniden Tquen” (maTe 5:
44) – es da amaze ufro metic gaakeTa iosebma. man ara marto udidesi siyvaruli gamoamJRavna maT mimarT,
vinc mzad iyo mis mosaklavad, aramed saerTodac cdi-
lobda daerwmunebina isini, rom maT araviTari codva
ar miuZRodaT misi mimarT. „xolo aw nu sZrwiT, – eub-
neba Zmebs iosebi, – nuca ficxel-giCs Tquen, rameTu
momyideT me aqa, rameTu cxorebisa TquenisaTvis momav-
lina me RmerTman winaSe Tquensa” – Sesaqmisai XV, 5
(wignni... 1989).
iosebi qristes gamoxatavs tipologiurad. Sua saukuneebSi, „dabadebis“ komentarebSi iosebis cxovre-
ba xSirad qristes cxovrebazea gadatanili. iosebis
cxovrebis magaliTze naCvenebi iyo iesos amqveyniuri
cxovrebis arsebiTi movlenebi. jvarcmaze sikvdili eg-
zegesam tipologiurad dainaxa kvarTis SemoZarcvaSi,
radgan qriste sikvdiliT ixdis adamianur samosels,
romliTac misi RvTaebrivi buneba iyo Semosili. RvTa-
ebrioba ar SeiZleba moklul iqnas iseve, rogorc ar mokvda iosebi, aramed WaSi Cavarda, rac isev da isev
95
qristes mier jojoxeTis moxilvad aris danaxuli. dam-
Srali Wa imaze mianiSnebs, rom ukvdavebis wylis saTave
damSralia. rogorc Txa icleba sisxlisgan, isea qriste
kacobriobisTvis Sewiruli zvarakad. iosebis gayidva,
rac tipologiurad qristes gacemas ukavSirdeba, gada-
inacvlebs egviptis movlenebSi, romlebic qristes
mxsnelobaSia moazrebuli. fotifaris coli iudaizms
ganasaxierebs, kvarTis dafleTa moazrebulia kvlav da
kvlav jvarcmad, tyveoba ki sikvdilad, romelsac daT-rgunavs qriste. iosebis aRzeveba, misi zrunva egvipte-
ze da Zmebis mimarT mimtevebloba aCvenebs, rogor
amaRldeba qriste aRdgomis Semdeg, rogor awynarebs
sulier SimSils da unawilebs madls maT, visac misi
swams.13
13 es sakiTxi safuZvlianad aris ganxiluli manfred derpmanis naSromSi „iosebis istoriis gaazreba da asaxva Sua saukuneebSi” (Derpmann 1974). egzegesam qristes gankaceba tipologiurad samoselSi dainaxa, romelic iosebma mamisgan miiRo. qristem kacobriobis samoseli RvTaebriobas Semoavlo („Christus hat mit dem Kleid der Menschlichkeit die Göttlichkeit umkleidet“). roca es moxda, samyaro ukve asakovani iyo, iseve, rogorc iakobs SeeZina Svili moxucebulobaSi. iakobis siyvaruls iosebis mimarT adareben uflis siyvaruls gankacebuli Zis mimarT. siyvarulis sapirispirod dgas siZulvili, romelic Suridan warmoiSva. iosebis Zmebi ganasaxiereben iudevelebs, romelTa siZulvilic qristeze gadavida. maT ar surT dajereba, rom qristeSi srul iqmna mesiis Zala, rogorc es iosebis sizmarSi winaswar gacxadda. qristes dideba xdeba erTi mxriv mariamisgan, iosebisgan da Tormeti mociqulisgan, meore mxriv ki wmindanebisgan, eklesiisgan da kacobriobisgan. Tayvans scemen agreTve mefes, eklesias da qristianobas. gamonaklisia iudaizmi, romlis ganrisxeba prefigurirdeba iakobiT, iosebs rom sizmris gamo kicxavs. roca mama iosebs Zmebis sameTvalyureod gagzavnis, egzegesas es davaleba esmis, rogorc qristes inkarnacia, romelic Tavisi RvTaebrivi mamisagan kacobriobas mxsnelad
96
zRapris gmiris cxovreba erTgvarad iosebis
Tavgadasavalsac mogvagonebs, magram iosebisgan gan-
sxvavebiT, zRapris umcrosi Zma Zmebs sastik ganaCens
gamoutans. es zRapris kanonzomierebaa, roca usamar-
Tlobas amxileben (Sdr. „ara ars dafaruli, romeli
ara gamoCndes da arca saidumloi, romeli ara gamoc-
xadnes”, maTe 10: 26) da borotebas sjian (Sdr. „nu hgo-
nebT, viTarmed moved me mifenad mSvidobisa, aramed
maxvilisa”, maTe 10: 34). paralelis gavleba SeiZleba TezevsTan da heraklesTan – „Tezevsi herakles hba-
Zavda. herakle Tavis mters imiTve uswordeboda, ra
sasjelsac mas umzadebdnen... Tezevsic heraklesaviT
sjida borotmoqmedT; rogorc Zaladobasac iyeneb-
dnen sxvebze, iseTive Zaladobas iCenda maTdami da bo-
rotmoqmedni TavianTi usamarTlo saqcielis sazRau-
rad samarTlian sasjels Rebulobdnen” (plutarqe
1975: 30). Sua saukuneebis egzegetikosebis mier iosebis ga-
yidva gaazrebulia qristes gacemad, kvarTis dafleTa
– jvarcmad, tyveoba – sikvdilad, romelic daTrguna
qristem da iosebis aRzeveba – amaRlebad. amasve em-
Txveva zRapris umcrosi Zmis Tavgadasavali, misi ambis
Tanmimdevroba. zRapari amgvari interpretaciis saSua-
lebasac gvaZlevs: ufrosi Zmebis mier umcrosis gawir-
va jvarcmaa, qvesknelis gamovla da gveleSapis damar-
cxeba – sikvdilis daTrgunva, Sin dabruneba – aRdgo-ma, mamisagan gvirgvinis dadgma da gamefeba – cad amaR-
leba. zRapris gmiris cxovrebis gza Tavisi yvela eta-
moevlina. iosebis damyoli buneba srul iqmna jvarcmaSi. rogorc iosebma moZebna Tavisi Zmebi, asevea gansazRvruli qristes moRvaweoba RvTis eris mudmivi ZebniT. rogorc Zmebs surT iosebis mokvla, aseve gegmaven ebraelebi qristes sikvdiliT dasjas.
97
piT esadageba bibliuri iosebis, Zvelegvipturi zRap-
ris gmiris baTas cxovrebas da aseve asocirdeba qris-
tes jvarcma-aRdgomasTan.
qristianuli datvirTva advilad SeiZleba miiRos
im teqstma, romelic jadosnuri zRapris struqtura-
zea agebuli. aseTi miTi ufro „gazRaprebuli miTia“
rogorc Zvelegvipturi „ori Zmis zRapari”. miTosuri
ambavi, romelic jadosnuri zRapris sqemas irgebs, Ta-vis TavSi atarebs ukve im marcvals, rac qristianul
religiaSi poulobs Sesatyviss.
yvela zemoTdamowmebuli xalxuri teqsti, rom-
lebsac saerTo motivebi aqvs Zvelegviptur ori Zmis
zRaparTan, tipobrivad jadosnuri zRaprebia, maT
struqturaze miTosuri elementebi cvlilebas ver ax-
denen, ar cvlian zRapris tradiciul dasasruls da
gmirebic ara bedisweris, aramed sakuTari ZaliT moqme-deben. „ori Zmis zRapris” gmiri garda imisa, rom Zve-
legvipturi RmerTia, Tavis saxeSi Seicavs im elemen-
tebs, rac qristianul religiasTanac axlos dgas. imis
miuxedavad, rom teqstSi dakonkretebulia istoriuli
dro da eTnografiuli garemo, personaJebis saxeebi
ganzogadebulia, siuJeti ki mocemulia mxatvruli ga-
monagonisTvis damaxasiaTebeli poeturi formiT.
formalurad SesaZlebelia baTa miTosur gmirad miviC-
nioT, magram funqciurad is mainc zRapris gmiria, rad-gan Tavad narativi ori Zmis Sesaxeb zRaparia da ara mi-
Tosi – araritualuri da arasakraluri.
98
VI TaviVI TaviVI TaviVI Tavi
zRapris gmiris zogadi miTozRapris gmiris zogadi miTozRapris gmiris zogadi miTozRapris gmiris zogadi miTo----epikuri da epikuri da epikuri da epikuri da
qristianuli niSnebiqristianuli niSnebiqristianuli niSnebiqristianuli niSnebi
gmiris portretis Seqmnasa Tu sulieri samyaros
daxasiaTebisas mezRapreni erTgvar siZunwes
iCenen. es siZunwe, SeiZleba iTqvas, moCvenebiTia.
zRapruli xerxi gmiris daxasiaTebisa Tavisebu-
ria. zRapris Sinaarsis ganviTarebaSi mTavari
dinamikaa, rac personaJTa moqmedebiTaa Sepiro-
bebuli.
qsenia sixaruliZe
jadosnur zRapars uamravi epoqaluri da Janrob-
rivi cvlilebis kvali amCnevia. zRapris gmirSi gaerTi-
anebulia miTosuri gmirisa da sagmiro eposis persona-
Jis Tvisebebi, mis saqcielSi ki qristianuli eTikis-
Tvis damaxasiaTebeli moqmedebebi Cans. zRapari arc mi-Tia, arc agiografiuli Txzuleba da arc saraindo-sa-
mijnuro romani, magram zRapris gmiri Tavisi Tvisebe-
biT hgavs miTosur gmirsac, wmindansac da raindsac.
6.1. zR6.1. zR6.1. zR6.1. zRapapapapriririris gs gs gs gmimimimiriririris s s s mimimimiToToToTo----eeeepipipipikukukukuriririri nnnniSiSiSiSnenenenebibibibi. miTosis,
eposisa da zRapris gmirebs bevri saerTo Tviseba aqvT,
magram, amasTan, mkveTrad gansxvavdebian. miTosur
gmirze, rogorc aseTze, saubari rTulia, radgan suf-Ta saxiT naklebadaa warmodgenili folklorSi. ume-
tes SemTxvevaSi igi ukve gardaqmnilia epikur gmirad,
romelsac gazRaprebis tendenciac axasiaTebs. xolo
rac Seexeba zRapris gmirs, misi saxis CamoyalibebaSi
mniSvnelovani wvlili miuZRvis Sua saukuneebis sara-
indo romans (Мелетинский 1983: 64). Tavad saraindo ro-mans ki bevri ram aqvs gamoyenebuli antikuri tradici-
ebidan. bizantiurma romanma gavlena moaxdina rogorc
99
evropul, ise mcire aziur, kerZod sparsulenovan li-
teraturaze. e. meletinskis daskvniT, „aRmosavluri
zRaprisa da qristianuli apokrifis elementebiT gam-
didrebulma berZnulma romanma erTgvari zemoqmedeba
moaxdina frangul romansa da mcire da Sua aziis roma-
nul eposze“ (Мелетинский 1983: 271). bizantiuri Sua saukuneebis romani, romelsac
mniSvnelovani roli miuZRvis dasavluri da aRmosav-
luri Sua saukuneebis romanis formirebaSi, folklo-
ruli tradiciiT iyo nakvebi. literaturulma tradi-
ciam ki xelaxla moaxdina gavlena xalxur zRaparze. in-
terteqstualuri TvalsazrisiT, bunebrivia imis daS-
veba, rom literatura folkloriT sazrdoobda da
imavdroulad Tavad aqcevda folklors Tavisi gavle-
nis qveS. aqedan gamomdinare, zRapris gmirs araerTi msgavsebis niSani aqvs rogorc miTologiur gmirTan,
ise sagmiro eposisa Tu literaturul personaJTan.
miTo-epikuri da zRapris gmirebis urTierTSeda-
rebisas pirvel rigSi maTi cxovreba unda gaviTvalis-
winoT.
1876 wels iohan georg fon hanma (1811-1869) Sead-
gina miTo-epikuri gmiris cxovrebis sqema „motivTa
kompleqsi“. man gmiris cxovreba dahyo sam nawilad: da-
badeba, siWabuke da dabruneba an sikvdili. hani asaxe-lebs camet motivs, romlebic mTlianad an nawilobriv
gvxvdeba romaul, sparsul, indur da germanul epos-
Sic (Vries 1961: 281). 1936 wels lord raglani (1885-1964) Seecada aRed-
gina gmiris arqetipi (hero-pattern) da erTmaneTisgan ga-
nasxvava 22 motivi (Raglan 1965: 142-157). 1954 wels ian de frisma Seqmna amdagvari modeli
zRapris gmiris cxovrebaze, 1961 wels ki monografiaSi
„sagmiro simRera da sagmiro Tqmuleba“ warmoadgina
100
eposisa da miTosuri gmiris cxovrebis modeli indoev-
ropul masalaze dayrdnobiT (Vries 1961). de frisis TvalsazrisiT es sqema zogadad esadageba miToss, sag-
miro epossa da zRapars. igi gamoyofs aT epizods: 1)
gmiris Casaxva, 2) gmiris dabadeba, 3) gmirs yrmobaSi
safrTxe emuqreba, 4) gmiri daumarcxebelia, 5) gmiris
erT-erTi yvelaze damaxasiaTebeli qmedebaa urCxul-Tan brZola, 6) gmiri moipovebs qalwuls mas Semdeg,
rac gadalaxavs gansacdels, 7) gmiri moivlis qves-
knels, 8) Tu gmiri bavSvobaSi gandevnilia, Semdeg
brundeba, amarcxebs Tavis mowinaaRmdeges da ibrunebs
Tavis sakuTrebas, 10) gmiris sikvdili.
T. qurdovaniZis gamokvleviT, „jadosnuri zRap-
ris personaJTa erTi nawili saswaulebrivadaa dabade-
buli, sxvadasxvaa mizezi asfurcelas, daTviaSvilis, ivane ciskris, Savi Teimurazisa da maTi Zmebis dabade-
bisa, magram maT aerTianebT araCveulebrivi Zala, rom-
lis wyalobiTac aRweven mizans... saswaulebrivad daba-
debul gmirebTan sazRapro moqmedebaTa xasiaTiT ax-
los dgas jadosnuri zRapris tipiuri gmiri – xelmwi-
fis umcrosi vaJi. masac sagmiro saqmeebisaTvis miuwevs
guli da warmatebiTac arTmevs Tavs winaaRmdegobebs“
(qurdovaniZe 1983: 31).
yvelaze mniSvnelovani momentebi raglanis sqemi-dan – saswaulebrivi dabadeba, urCxulTan Sebma, qal-
wulis ganTavisufleba – ZiriTadad yvela gmirs axasi-
aTebs. es momentebi aisaxeba rogorc qarTul jados-
nur zRaprebSi, aseve miTologiasa da eposSi, Tumca
RvTisSvilebis andrezebSi devebTan brZola ise mra-
valferovnad ar aris warmodgenili, rogorc „amirani-
anSi“. amiranis eposi ufro metad aris zRapruli ele-
mentebiT gadatvirTuli, vidre miTologiuri gadmo-cemebi.
101
miTosur gmirs aqvs kidev erTi damaxasiaTebeli
Tviseba – iRblianoba. aRmosavleT saqarTvelos mTis
zepirsityvier tradiciaSi iRblian gmirebs „davlaTia-
nebs“ uwodeben. maTi RvTaebrivi Zala swored iRblia-
nobis anu davlaTianobis niSania (kiknaZe 1985: 226). gad-
mocemebSi zogjer moTxrobilia gmiris saswaulebrivi
dabadebis ambavi anda zebunebrivi Zalis miReba RvTisa-
gan. igi an RvTaebrivi mSoblisgan memkvidreobiT iRebs
am Zalas da dabadebisTanave axdens Tavisi gansakuTre-bulobis demonstracias, anda Samanuri xelovnebiT,
mowameobrivad da sxv. magaliTad, amirans hqonda qris-
te-RmerTis mier danaTlebuli gaqanebuli xis siCqare,
gaqanebuli zvavis simarde, TormetuReli xar-kameCis
Rone, mglis muxli, sacrisodena Tvalebi da oqros kbi-
li. davlaTianobisTvis aseve damaxasiaTebelia oblo-
baSi gatarebuli bavSvoba da bolos gaampartavneba
(mTis zepirsityvierebaSi – „gabudayeba“). jadosnuri zRapris gmiric „davlaTiania“. maSi-
nac, Tu igi mCuqeblis an Semwis funqciebsac iTavsebs
da maSinac, roca Semdgom iZens am Tvisebas. miTosuri
davlaTiani gmiris msgavsad manac SeiZleba dakargos
davlaTi zustad im formiT, rogorc miTosurma gmirma
– banaobis dros. TorRvac banaobisas kargavs Tavis
jaWvs da mzis umcrosi asulic Tavis samoss, uromli-
sodac veRar gadaiqceva frinvelad („mzis siZe“ – umi-
kaSvili 1964), qaCal-mebaRes oqros qoCors Tavis daba-nis dros SeamCneven („devis sanaxevro“, „uSvil-uZeo
monadire“ – umikaSvili 1964; „mecxvare brma devi da
feiqris Svili“ – xalx. sibrZne, I). davlaTi iseve gawi-
ravs zRapris personaJs, rogorc miTosur gmirs, mag-
ram misgan gansxvavebiT zRapris gmiri mainc gadarCeba.
davlaTiani miTosuri gmiri gaampartavnebiT da sakad-
102
risi sasjeliT amTavrebs sicocxles, zRapris gmirs ki
davlaTi arasodes „gaabudayebs“.
xSirad miTosSi adamianis cxovrebas bediswera
gansazRvravs, romelsac is ver gauwevs winaaRmdego-
bas, anda Tu gauwevs, amaod. miTosSi adamians ar gaaCnia
is Tavisufleba, romelic aqvs zRapris gmirs sakuTar
bedTan mimarTebaSi. „eposisagan gansxvavebiT zRapari
orientirebulia gmiris pirad bedze, romelic warmod-
genilia saqorwino ritualTa da saboloo jamSi inici-aciis ritualTa Sesabamis gamocdaTa seriiT. raindi,
Camdeni gmirobisa piradi didebis saxeliT, bevr rameSi
hgavs gmirs, romelic moipovebs mefis asulsa da naxe-
var samefos“ (Мелетинский 1983: 273). am mxriv zRapris gmiri mowamisa da raindis gverdiT dgas.
6.2. qr6.2. qr6.2. qr6.2. qrisisisistitititiaaaanunununulililili eeeeTiTiTiTikikikikis ns ns ns niSiSiSiSnenenenebibibibi zRzRzRzRapapapapriririris gs gs gs gmimimimiriririris s s s
mmmmoqoqoqoqmemememededededebebbebbebbebSiSiSiSi. germaneli Teologi ferdinand qristian
bauri (1792-1860) berZeni gmiris cnebis ganxilvisas
mTel yuradRebas mimarTavs gmiris Tavisuflebaze.
„berZeni gmirebi asaxaven orive moments – RvTis Sewev-
nas da adamianis TanaSromas, romelTa gareSec warmo-
udgenelia adamianis xsna aRsasrulisgan da codvebis-
gan. isini RvTaebriobis fizikuri gamovlinebebi arian,
TviT xorcSesxmuli RvTaebebic, isini arian sayrdenni da gadamrCenelni, yvela im keTili saCuqris momniWe-
belni, zemodan rom modis da sabralo mokvdavT guls
uxarebs, isini icaven ubedurebisgan, ebrZvian mudmivad
damuqrebul stiqias, darajoben, rom sicocxle marad
imarjvebdes sikvdilze da kacobrioba mudam xelaxla
xedavdes mzes da sinaTles. magram es mxolod sulieri
da eTikuri mxarea. es did brZolas udris, sadac adami-
ani sakuTari ZaliTa da moqmedebiT RvTaebriobisken
iswrafvis“ (Baur 1825: 269-270).
103
f. q. bauris azriT, amgvaradve asaxavs qristianoba
macxovris wminda pirovnebaSi orive zemoTxsenebul
moments. es aris maradiuli mamis xorcSesxmuli Ze, ro-
melic mkvdreTiT aRdga, romelmac Tavis pirovnebaSi
moicva sicocxlis maradi gamarjveba sikvdilze da
codvebisgan ganTavisufleba. magram is RmerTkacia,
ori bunebis matarebeli, mravalWirnaxuli, umdablesi
kacobriobis yvela codva rom Tavis Tavze aiRo. es
eTikuroba ZiriTadi xasiaTia qristianobisa, es ten-dencia gamoavlina ueWvelad eTikurisken orientire-
bulma Zvelma berZnulma religiam. f. q. bauris mixed-
viT, berZenTa keTilSobili gmirebis cnebaSi eTikuri
srulyofilebis Canasaxi unda davinaxoT, romelic Ta-
vis absolutur WeSmaritebaSi cnobierdeba. amaSi aseve
Cadebulia azri pirvelyofili religiis qristianobad
feriscvalebisa.
jadosnuri zRapris gmirs aqvs miTo-epikuri gmi-risaTvis damaxasiaTebeli umniSvnelovanesi Strixebi:
saswaulebrivi dabadeba, urCxulTan Sebma, qalwulis
ganTavisufleba. igi aseve SeiZleba iyos „davlaTiani“,
magram ara gaampartavnebuli. saraindo romanis perso-
naJTa msgavsad da miTosuri gmirisgan gansxvavebiT
zRapris gmiri Segnebulad midis faTerakebiT aRsavse
gzaze. yvela es Tviseba zRapris gmirSi mravalferov-
nad aris warmodgenili, romelTagan gansakuTrebiT
minda yuradReba SevaCero mis erT-erT ZiriTad unar-ze. es aris arCevanis ufleba. nebis Tavisufleba es is
ramaa, romelic srulad eZleva adamians qristianul
religiaSi.
6.3. 6.3. 6.3. 6.3. ararararCeCeCeCevavavavanininini. gadaWriT ar SeiZleba iTqvas, rom ar-
Cevanis ufleba mxolod qristiani xalxebis zRaprebSi
gvxvdeba. Tumca isic unda aRiniSnos, rom procentu-
104
lad ufro meti jadosnuri zRapari indoevropul are-
alSia moqceuli, igi ar axasiaTebs amerikis indielTa
da ukiduresi aRmosavleTis xalxTa folklors. Tavi-
seburi saxe aqvT agreTve sparsul da arabul zRaprebs,
romlebSic ZiriTadad fantastikuri ambebis Txrobaa.
maTSi Tavgadasavlebi ufro Warbobs, vidre jadosnu-
ri zRapris personaJTa funqciebis kanonzomieri Tan-
mimdevroba. arabul folklorSi Tematikurad cxovel-
Ta, saTavgadasavlo, didaqtikur zRaprebsa da anekdo-tebs vxvdebiT.14
arCevani SeiZleba Segvxvdes miTosSic, magram ara
im formiT, rogorc jadosnur zRaparSi. magaliTad,
„ganxeTqilebis vaSlis“ miTi swored arCevanze mogviT-
xrobs. troas ufliswulis arCevani ki Tavisi SedegiT
mkveTrad gansxvavdeba zRapris gmiris arCevanis Sede-
gisgan. zRapris gmiri mis mier arCeuli gziT samuda-
mod bednieri xdeba da ara droebiT, rogorc parisi. uaxles samecniero literaturaSi miTi ganxeTqi-
lebis vaSlze zRapar-fantaziadac aris interpretire-
buli.15
14 jadosnuri zRaprebi arabuli TxrobiTi Janrebis mxolod 8 %-s Seadgens (Spies 1977: 707). sainteresoa, rom zRaparTa krebulSi „aTas erTi Rame“ is zRaprebi, romlebic jadosnuria, induri warmoSobisaa (wereTeli 1969: 4). 15 franc voneseni statiaSi „miTosis WeSmaritebis Sesaxeb“ wers: „parisi ufliswuli iyo. mas iseve, rogorc yvela misi asakis Wabuks, cxovrebis ramdenime gzidan erTi unda amoerCia. mas unda gadaewyvita [...] gadawyvetileba cxovrebis am gzebs Soris gardauvali iyo, iZulebiTic, radgan samiveze erTdroulad wasvla ar SeeZlo. es ki niSnavda: Tavisi mfarveli unda amoerCia sam qalRmerTs Soris – hera (batonoba da Zalaufleba), aTena (dideba) da afrodite (siyvaruli). es aris parisis xvedris WeSmariteba, misi safuZvelia misi arCevani, rogorsac bolos da bolos yvela
105
zRapris gmiri irCevs urTules gzas, romlis sa-
boloo Sedegic borotebis damarcxeba da sikvdilis
daTrgunvaa. amitom dgas am SemTxvevaSi zRapris gmiri
ufro axlos qristian martvilTan, vidre miTosur
gmirTan.
qristiani martvilisTvis mis mier arCeuli gza
sruliad gacnobierebulia da am gzis moTminebiT gav-
la samudamo bednierebas ukavSirdeba. igi aRsavsea
qristes mimarT uaRresi siyvaruliT. qristesTvis mar-tviloba – es ara mxolod WeSmaritebis Secnoba da
rwmenaa, aramed sicocxlis daTmoba misTvis; „mowame
radikaluri simboloa rwmenisa“ (Ladner 1992). adreq-ristianul epoqaSi umoklesi gza wmindanobasa da Rmer-
Tamde martviloba iyo, rac amave dros sikeTis simbo-
lod iqca. mowameobrivi aRsruleba qristesTvis umaR-lesi rwmenis gamoxatulebaa.16
jadosnuri zRapris gmiri, xSirad umcrosi Zma,
Tavidanve irCevs Znel gzas da, rogorc wesi, es xdeba
gzajvaredinze.
axalgazrda gadaeyreba: moawyos Tavisi cxovreba ZalauflebiT, muyaiTobiTa da ZlierebiT, Tu eZebos riski, faTerakebi da Tavgadasavlebi, Tu ubralod daikmayofilos Tavisi mouTmeneli survilebi? cxovrebis am sami gzis win dgas yvela. fantazia am situacias ufro lamazad, ufro araordinalurad da ufro sanaxaobrivad ver asaxavda, vidre „ganaCenis miTSi“ – anda ukeT rom vTqvaT: parisis arCevanSi“ (Vonessen 1994: 36). 16 Sdr. SuSanikis sityvebi: „nu stir CemTvis, rameTu dasabam sixarulisa iqmna Cemda Ramei ese“ da „Wirisa amis wil Cemisa qristeman mommadlos me sixaruli, satanjvelTa amaT wil – gansuenebai, guemaTa amaT CemTa da TrevaTa da SeuracxebaTa – mivemTxvio me didebasa da pativsa caTa Sina dausrulebelsa“ (iakob curtaveli 1979: 33, 52).
106
gzajvaredini uZvelesi miTosuri simboloa da
„rogorc kosmogoniuri sakoordinacio niSani, warmog-
vidgens oTxi mimarTulebiT gaSlil samyaros centrs“
(surgulaZe 1986: 64). „gzajvaredinis simbolika uni-
versaluria. es aris adgili, sadac adamiani xvdeba Ta-
vis bedisweras. swored aq aris SesaZlebeli garRveva;
aq SeiZleba gadasvla erTi donidan meoreSi, radgan
gzaTa gadakveTis adgilas ,centri’ iqmneba“ (alaver-
daSvili 2000, 116). zRapris gmiris arCevanSi demonstrirdeba misi ne-
bis Tavisufleba, rac umTavresia misi pirovnebis ga-
movlenisaTvis.
warwera gzagasayarze cnobili motivia msoflios
xalxTa zRaprebSi, ZiriTadad amiT iwyeba sami Zmis am-
bavi. „bevri iares Tu cota iares, erT jvaredina
gzaze gavidnen. erTi didi qva iyo da iq da-
isvenes. im qvaze ewera: am gziT wavides
mgzavri – isev dabrundes, am gziT wavides
– an dabrundes an ara da am gziT wavides –
sul veRar dabrundeso. erTi gzac TavianTi
saxlis gza iyo. es qva zed Suaze idva oTxive
gzebisa da yoveli warwera Tav-Tavisken
hqonda miqceuli.
– Sin rom mivideT, ra gavakeToT, – sTqves,
– mteri sul gaanadgurebda iqaurobaso, da
airCies sxvadasxva gziT wasvla. ufrosma
Zmam airCia is gza, romelzedac ewera: wavi-
des, isev dabrundeso. saSualom airCia meo-
re – an dabrundes an arao; uncrosma ki me-
same gza airCia – wavides, veRar movideso.
bevri urCies Zmebma: Cveni gza airCie, maqeT
nu waxvalo, mara ar gaigona".
„saswaulmomqmedi perangi” (xalx. sityv. V:
62).
107
es motivi Zalian xSiria rogorc qarTul, ise ev-
ropulsa da mcire da Suaaziur zRaprebSi.
gzajvaredinis epizods, Cveulebriv, mosdevs Zme-
bis beWdebis datoveba qvis qveS, mere ki ufrosi Zmebis
Ralati, ris Sedegadac umcrosi Zma qvesknelSi xvdeba.
qvesknelis gamovla da Sin dabruneba SeiZleba pirda-
pir davukavSiroT mowameobrivi sikvdilis Semdeg sau-
kuno cxovrebis damkvidrebas.
umcrosi Zmis arCevani, zRapris dasawyisSi rom er-Ti SexedviT meqanikurad keTdeba, safuZvelSi bevrad
Rrmaa. igi yvelaze Znel gzas irCevs, radgan es is gzaa,
romelic miznisken midis (Sdr. „SevediT iwroisagan
bWisa, rameTu vrcel ars bWe da farTo ars gzai, ro-
melsa mihyavs warsawymedelad, da mravalni vlenan mas
zeda. viTar igi iwro ars bWe da saWirvel gzai, romeli
miiyvanebs cxovrebasa, da mciredni arian, romelni hpo-
eben mas” – maTe 7: 13-14). umcrosi Zma swored am „mciredT” ekuTvnis. is er-
Tia. „mravalni” arian ufrosi Zmebi – orni, romlebic
umcrosis SuriT warwymdebian.
nabolara Zma maSin gamoCndeba, roca aravin elo-
deba (Sdr. „esreT iyvnen winani ukana da ukuanani wina,
rameTu mravalni arian Cinebul da mciredni rCeul” –
maTe 20: 16).
umcrosi Zma rCeulia da is TviTon akeTebs arCe-
vans. amitomac brundeba saxlSi gamarjvebuli, Tanac Zmebis qorwilze da zRaparSi es marto Sin dabruneba ki
ar aris, aramed borotebis mxilebac da dasjac. magali-
TisTvis movitanT sami Zmis zRapris qarTlur vari-
ants, romlis finalic, SeiZleba iTqvas kvintesenciaa
jadosnuri zRaprisa. „–––– mamaCemo, erTi sadRegrZelo unda vTqvao.
108
aiRo Wiqa da Tavi Tavgadasavali su yvelaferi
Tqva, Tu rogor uRalatei Zmebma, qveSknel ro-
gor Cavarda, rogor amaiyvana faSkunjma (Sdr.
„rameTu angelozTa misTada ubrZanebies Sen-
Tvis dacvad Senda yovelTa Sina gzaTa SenTa.
xelTa maTTa zeda aRgipyran Sen, nusada war-
sce qvasa ferxi Seni” – fsalm. 90), gveleSapebi
rogor daxoca, su yvelaferi uTxra (Sdr. „as-
pitsa da vasiliskossa zeda xvidodi da das-
Trguno Sen lomi da veSapi” – fsalm. 90). xem-
wifem gaigo Tu ara es ambavi, Tavi ufros da
SuaTana Svils uTxra: – raxan Tqven Zmi moRa-
lateebi yofilxarT, Cem qveyanaSi aRar dagina-
xoTo da erTianad gamoyara gareT. imaTi saco-
loebi sxva biWebze gaaTxova. gadixada kai qor-
wili. xemwifobac Tavi bolola Svils dautova
da yvelaferi” („bolola Svili” – Rlonti
1948: 248).
umcrosi Zma iseve uarhyofs mamis winaSe Tavis
Zmebs, rogorc maT uarhyves, roca qvesknelSi Caagdes
da mTeli misi monapovari miiTvises (Sdr. „yovelman,
romelman aRiaros Cemdamo winaSe kacTa, meca aRviaro
igi mamisa Cemisa zecaTaisa. da romelman uar-myos me winaSe kacTa, uar-vyo igi meca winaSe mamisa Cemisa zeca-
Taisa. nu hgonebT, viTarmed moved me mifenad mSvido-
bisa queyanasa zeda; ara moved me mifenad mSvidobisa,
aramed maxvilisa“ – maTe 10: 32-34).
zurab kiknaZe statiaSi „jadosnuri zRapris esqa-
tologia” epigrafad iyenebs macxovris sityvebs ioanes
saxarebidan da miuTiTebs, rom es SeiZleba zRapris
gmiris magivradac warmoTqvaT: „gamoved mamisagan da
moved soflad da kualad dauteveb sofelsa da mival mamisa” (ioane 16: 28). ara marto es sityvebi, uamravi Sex-
vedris wertili gvxvdeba zRaprisa saxarebiseul sib-
109
rZnesTan. e. trubeckois azriT, „mdgradoba sazRapro
tradiciisa adasturebs, rom zRapari Seicavs Tavis
TavSi raRac mniSvnelovans da aucilebels yvela xal-
xisa da droisaTvis, amitomac dauviwyars” (trubeckoi
1991: 59). e. trubeckois mxedvelobaSi hqonda qristia-
nuli qveynebis zRaprebi, romlebSic qristianizaciis
procesi marTlac ar aris Zneli SesamCnevi.
miTosis, eposisa da zRapris gmirebis saerTo Tvi-
sebebi – naxevrad RvTiuroba, rCeuloba, borot Za-lebTan brZola da sxva – maradiuli cnebebia ara mar-
to folkloruli Semoqmedebis, aramed religiuri sim-
bolikisTvisac. cxadia, yvela zRaparSi sagrZnobi iqne-
ba im religiis gavlena, romeli aRmsareblobis sazoga-
doebaSic is arsebobda. qarTuli zRapris gmirebi ata-
reben miTo-epikur niSnebs, romlebSic SeiZleba qris-
tianobamdeli religiis amocnoba. isini arian miTosu-
ri warmoSobis, aqvT epikuri gmirisTvis damaxasiaTebe-li niSnebi, xolo maTi moqmedeba qristianuli eTikiT
aris ganmsWvaluli.
6.4. 6.4. 6.4. 6.4. sasasasaxaxaxaxarerererebibibibissss rerererecefcefcefcefcicicicia zRa zRa zRa zRapapapapriririris strs strs strs struquququqtutututurarararaSiSiSiSi. . . . ja-
dosnuri zRapris kompozicia zogadad aseTia: iwyeba
ubedurebiT an raimes naklebobiT da saSualedo fun-
qciebis gavliT mTavrdeba gamefebiT an qorwiliT. wi-
namdebare cxrilSi warmodgenilia moqmed pirTa fun-
qciebi v. propis „zRapris morfologiis” mixedviT da moxmobilia maTi Sesabamisi paralelebi Zveli aRTqmi-
dan. es aris mxolod da mxolod zogadi sqema.
ssssawawawawyiyiyiyisisisisi ffffununununqciqciqciqcieeeebibibibi zRzRzRzRapapapap----
riririris strs strs strs struquququqtutututurarararaSiSiSiSi
ZZZZvevevevelililili aRaRaRaRTqmaTqmaTqmaTqma
ojaxis erT-erTi wevri mi-
dis ojaxidan da gmirs mi-„da amcno ufalman Rmer-Tman adams, metyuelman:
110
marTavs akrZalviT. yovlisagan xisa samoTxisa
WamiT sWamo. xolo xisagan
cnobadisa keTilisa da bo-
rotisa ara sWamoT misgan,
rameTu romelsa dResa
sWamoT misgan, sikudiliT
mohkudeT“ (dab. 2: 16-17).
zRapris dasawyisSi ak-
rZalva yovelTvis irRve-
va gmiris mier. am dros Se-
modis axali personaJi,
romlis rolia gmirisTvis
zianis miyeneba.
„xolo gueli iyo ucnobi-les yovelTa mxecTa que-
yanasa zeda, romelni qmnna
ufalman RmerTman“ (dab. 3:
1).
antagonists eZleva cno-
bebi misi msxverplis Sesa-
xeb
„da hrqua dedakacman gu-elsa: yovlisagan nayofisa
xisa samoTxisa vWamoT, xo-
lo nayofisagan xisa, ro-
mel ars Sua samoTxisa,
Tqua RmerTman: ara sWamoT
misgani, arca SeexneT mas,
raiTa ara mohkudeT“ (dab.
3: 2-3).
antagonisti cdilobs mo-
atyuos Tavisi msxverpli,
rom is an misi qoneba ig-
dos xelT
„da hrqua guelman deda-kacsa: ara sikudiliT moh-
kudeT, rameTu uwyoda
RmerTman, viTarmed ro-
melsa dResa sWamoT mis-
gan, gangexunen Tquen Tu-
alni da iyvneT, viTarca
RmerTni, mecnier keTili-
sa da borotisa” (dab. 3: 4-5).
msxverpli tyuvdeba da
amiT uneblied exmareba
mters
„da ixila dedakacman, ra-meTu keTil ars xe Wamad da
saTno TualTaTvis xilvad
da suenier gancdad. da
111
mimRebelman dedakacman
nayofisagan Wama da misca
qmarsaca missa mis Tana da
Wames“ (dab. 3: 6).
v. propis sqemis Tanaxmad, funqcia, romliTac an-
tagonisti ojaxis erT-erT wevrs ayenebs vnebas an zi-ans gansakuTrebiT mniSvnelovania, radgan swored misi
saSualebiT iqmneba zRapris dinamika. wasvla, akrZal-
vis darRveva, gaTqma, motyueba – amzadeben am funqci-
as, uqmnian pirobas an ubralod aadvileben. „amitomac
pirveli Svidi funqcia SeiZleba ganxilul iqnas, ro-
gorc zRapris mosamzadebeli nawili, maSin rodesac
vnebiT iwyeba kvanZis Sekvra“ (propi 1984: 75).
v. propi Semdeg sam funqcias asaxelebs: ojaxis erT-erT wevrs raRac aklia, mas surs hqondes raRac;
gmirisTvis ubedurebis Setyobineba da gagzavna; mZeb-
neli Tanxmdeba an gadawyvets winaaRmdegobis gawevas.
amis mere gmiri tovebs saxls. es aris meaTe fun-
qcia da aqedan iwyeba yvela danarCeni funqcia, romle-
bic tipologiurad axal aRTqmasTan SeiZleba davakav-
SiroT.
mivyveT funqciaTa Tanmimdevrobas. gzad gmiri
mCuqebels xvdeba, romelic gamocdis mas. gmiri reagi-rebs mCuqeblis moTxovnaze dadebiTad an uaryofiTad.
imisda mixedviT, Tu rogor moiqceva gmiri, Sesabamisad
dasaCuqrdeba.
gmiri uZlebs (an ver uZlebs) gamocdas; gmiri pa-
suxobs (an ar pasuxobs) misalmebaze da a. S.
es moqmedeba zRaparSi ormxriv SeiZleba gaviaz-
roT. zRapris gmiri iqceva ise, rogorc unda iqceodes
qristiani. Tavisi moTminebiT gmiri moipovebs jados-nur saSualebas, romelic sabolood bednierebis miR-
112
wevaSi daexmareba (Sdr. „mieciT da mogeces Tquen; saw-
yauli keTili da Sesrili, da datenili, da zedagar-
daTxeuli mogcen wiaRTa TquenTa; miTve sawyauliTa,
romliTa miuwyoT, kualad mogewyos Tquen“ – luka 6:
38).
erTi mxriv zRapris gmiri iqceva, rogorc WeSma-
riti qristiani da meores mxriv misi cxovrebis gza
msgavsia qristes cxovrebisa. zRapris gmiri mCuqeblis-
gan gamoicdeba, rogorc qriste gamoicada udabnoSi eSmakis mier (maTe 4: 1-11; markoz 1: 12-13; luka 4: 1-13).
mas mere, rac gmirs saZebari obieqtis adgilze ga-
daiyvanen, igi iwyebs antagonistTan brZolas. gmiri
iRebs Wrilobas da mas niSans adeben. antagonisti mar-
cxdeba. sawyisi ubedureba an uqonloba likvidirebu-
lia. gamarjvebis mere gmiri Sin brundeba. mas misdeven,
magram gadaurCeba devnas – igi miqris haerSi anda ga-
daiqceva iseT sagnebad, rom veRar scnoben. devnisgan gadarCeniT Zalian bevri zRapari mTav-
rdeba. gmiri brundeba saxlSi, Tu sacole iSova, irTavs
mas. magram yovelTvis ase ar xdeba. zogjer zRapari
gmirs axal xifaTs uqmnis. kvlav gamoCndeba misi mteri,
gmirs mostaceben naSovns, TviT mas hklaven da a. S. er-
Ti sityviT, kvlav meordeba kvanZis Semkvreli mavneoba,
zogjer imave formiT, rac dasawyisSia, zogjer ki sxva,
am zRaprisTvis axali formiT. amiT eZleva sawyisi axal
ambavs (propi 1984: 99). sanam gmiri Sin dabrundeba, Zmebi itaceben mis mo-
napovars da TviTon mas WaSi agdeben. Semdeg axali Tav-
gadasavali iwyeba.
umcrosi Zma moxvdeba qvesknelSi da iq axali Tav-
gadasavalia – isev iwyebs Zebnas, moipovebs jadosnur
saSualebas an Semwes da kvlav miwaze amodis. Sin misul
gmirs ver cnoben. crugmiri, romelmac yovelmxriv ga-
113
qurda gmiri, usafuZvlod iTvisebs mis uflebebs da sa-
xels, rogorc saxarebaSi: „miugo ieso da hrqua maT: ek-
rZaleniT, nu vinme gacTundes Tquen. rameTu mravalni
movidodian saxeliTa CemiTa da ityodian, viTarmed me
var qriste da mravalTa acTunebden“ (maTe 24: 4-5).
mefe an mefis asuli gmirs da crugmirs Znel dava-
lebas aZleven, ris Sedegadac gamoaSkaravdeba namdvi-
li gmiri. mas scnoben niSniT, daRiT an misTvis gadace-
muli raime sagniT. cru gmirs amxileben da sjian – „rameTu ara ars dafaruli, romeli ara gamocxadnes,
arca saidumloi, romeli ara sacnaur iyos da cxadad
movides“ (luka 8: 17).
umcrosi Zmis dabruneba umaRles samsjavros SeiZ-
leba Seedaros. umcrosi Zma Sesabamisad dasjis ufros
Zmebs, romlebmac is gawires da qvesknelSi Caagdes. igi
mefe-mamis winaSe amxels maT – „nu hgonebT, viTarmed
moved me mifenad mSvidobisa, aramed maxvilisa“ (maTe 10: 34).
gmiri qorwindeba. aq mTavrdeba zRapari da SeiZ-
leba isev saxarebis gaxseneba: „da warviden eseni satan-jvelsa saukunesa, xolo marTalni cxovrebasa saukune-
sa“ (maTe 25: 46).
ase gamoiyureba jadosnuri zRapris struqtura.
rogorc zemoT aRvniSne, sawyisi funqciebi mimarTeba-
Sia Zvel aRTqmasTan. TvalSi mosaxvedria is, rom gmiri
Tavisi Tavgadasavlis dawyebamde arRvevs akrZalvas da isjeba imiT, rom Tavidan uxdeba mosapovebeli is, rac
dakarga da mxolod moTminebisa da qvelmoqmedebis Se-
degad daibrunebs Tavis bednierebas.
qristianuli rwmeniT, pirveli adamianis codvi-
dan daiwyo kacobriobis istoria. adamis gamo yoveli
adamiani codvili ibadeba da mxolod qristes meoxebiT
Tavisufldeba codvisgan. „edemis baRidan, romelic
114
iyo misi saxli, adamis gagdeba wuTisofelSi gasvlis,
garkveuli azriT, wuTisoflis Seqmnis miTosia, radgan
adamis dacemas mohyva droJami, romelic misi aRdgeniT
unda gauqmdes“ (kiknaZe 2001: 252).
Tavisi funqciebis mixedviT zRapris gmiri jer
adamia, mogvianebiT ki idealur qristian adamianad
gardaiqmneba. wina saukuneebis egzegesasa da dogmati-
kaSi adamisa da qristes tipologia safuZvlianad aris
damuSavebuli.17 zRapari rom mxolod funqciebsa da struqturaze
daviyvanoT, TviT es struqtura warmogvidgens su-
raTs, Tu arasrulyofili personaJi TandaTan rogor 17 Teologi maTias iozef Seebeni (1835-1888) adams miiCnevs mTeli STamomavlobis sawyisad. adami materialuri fesvia mTeli kacobriobisa, romlidanac calkeuli adamianebi rogorc Stoebi, ise gamodian. Seebeni adamis sawyisobas usvams xazs da adarebs qristes, radgan qriste ukve Tavisi adamianur-RvTaebrivi konstituciiT ufro metad aris kacobriobis Tavi da Tavi, vidre adami. qristianulma kacobriobam RvTis sityvasTan gaerTianebiT TviTonac amaRlebul, RvTaebriv Rirsebas miaRwia da es Rirseba yoveli adamianidan gamosxivdeba. ramdenadac Cven, adamianebi erTni varT qristesTan, rogorc kacobriobis sawyisTan, Cvenc aseve gvaqvs garkveuli zebunebrivi Rirseba, romelic garkveuli uflebiT madlTan gvSuamdgomlobs. adami jer mxolod biologiurad aris kacobriobis sawyisi, yvela individumis adamianuri bunebis „fesvis principi“ da amitom STamomavlobis bunebrivi Tavi da Tavi. qriste piriqiT, TviTonaa adamis STamomavali da am dros gaxda kacobriobis sawyisi. adami atarebda STamomavlobas Tavis TavSi manamdec, sanam individumebad danawevrdeboda. qristem piriqiT ukve danawevrebuli kacobrioba Tavis TavSi moicva, romelic amave dros RvTaebrivic iyo. amitom kacobrioba gacilebiT sruli da maRali gagebiT ekuTvnis qristes, vidre adams, radgan adami Tavad qristeSi amodis. amitom adamianuri buneba ufro axlosaa qristesTan, axal adamTan, vidre miwier winaparTan.
115
gardaiqmneba srulyofilad. gmiri, romelic dasawyis-
Si susti arsebaa (zogjer moralurad, zogjer fiziku-
rad), adamianis idealad gadaiqceva.
egzegesasa da dogmatikaSi Teoriulad gaazrebu-
li adam-qristes tipologia18 praqtikulad aisaxeba
zRapris gmiris funqciebSi. zRapris struqtura, rome-
lic mudam ucvleli rCeba, mTavari gmiris saxiT qris-
tianis models warmoadgens. „is [gmiri – e.g.] aSkarad
icvleba. SesaZlebelia, Tavisda moulodneladac. sax-lidan gasulze Cven TiTqmis araferi viciT. dabejiTe-
biT SeiZleba iTqvas, rom man swored amdenive icis sa-
kuTar Tavze. gmiri unda aCendes Tavs droJamis mdina-
rebaSi, acxadebdes Tavis Sinagan bunebas“ (kiknaZe 2001:
252-53).
zRaparSi didi yuradReba eTmoba, Tu rogor iqce-
va zRapris gmiri. misi moqmedeba qristianuli eTikis
nimuSia. moviyvan ramdenime magaliTs.
18 „qriste aris kacobriobis ,srulyofis principi‘ da ,saboloo mizani‘, romelsac mTeli kacobrioba mieltvis“ (Lengsfeld 1965: 134-137). qristesa da kacobriobis erTianoba ufro didia, vidre adamisa da kacobriobisa. qriste adamis ara mxolod maRali paralelia, aramed mis sawinaaRmdegodac aRiqmeba. amgvarad dgas qriste, sufTa, sulieri da mTeli arsebiT wminda adamiani codviT dacemul adamTan. adami adamianis miwier cxovrebas warmoadgens, qriste – zemiwiers. adami mxolod principi iyo kacobriobis materialuri erTianobisa. qriste piriqiT principia da Seucvleli Suamavali sulieri, zebunebrivi erTianobisa. imis miuxedavad, rom qriste adamis STamomavalia, dgas adamis modgmis saTaveSi, rogorc Semoqmedi da absoluturi meufe. adamidan modis mTeli kacobrioba. qristesken miiswrafvis yoveli adamiani. dacemuli saTavidan amodis zeviT, raTa zeciur da sulier-zebunebriv saTaveSi gaerTiandes (Lengsfeld 1965: 151).
116
1) xolo Sen raJams hyofde qvelis saqmesa, nu
scnobn marcxene Seni, rasa iqmodis marjuene Seni (maTe
6: 3).
zRapris sakmaod popularuli motivia gmiris gau-
Cinareba brZolis Semdeg da garkveuli xniT inkogni-
tod yofna. zRapari ar asabuTebs gmiris moqmedebas,
Tu ratom iqceva igi ase Tavmdablad da mokrZalebu-
lad. „wavida mzeTunaxavi mamasTan. mamam uTxra:
raT moxvedi, Svilo, mova gveleSapi da Cven
SegvWamso. erTi RvTisnieri kaci gamoCndao,
uTxra qalma mamas, – da iman mokla gveleSa-
pio. wabZanda Tavis fexiT xemwife da naxa
mkvdari gveleSapi. daibara Tavis saxemwifo
da gasca bZaneba: vinc is gveleSapi mohkla,
Cemi qalic imas unda mivce da Cemi saxemwi-
foco. ramdenic xalxi mivida, imdeni xemwi-
fem hkiTxa: aba, Svilo, romelia is kaci, ver
icnobo? rogor ver vicnobo, magram aq ar
ariso. Seajera Tavis saxemwifo da ver ipo-
ves. bZana xemwifem: aRaravin aris Cem sabZa-
nebelSio? aRaravin gaxlamso, – uTxres, –
mxoloT erTi maTxovari aris erTi bebriso.
moiyvaneTo, bZana xemwifem. moiyvanes...“
(„aTi Zma da erTi da“ – umikaSvili 1964: 74).
erT zRaparSi xelmwife brZolis Semdeg xels Se-
uxvevs Tavis siZes, romelic ucnobi egona: „im dros am misma siZem sisxliani xmali gai-
so-gamaiso, viTom xmalsa vwmendavo. am wmen-
daSi xmals xeli SaaWra. amaiRo xelmwifem
Tavisi xelsaxoci da xeli imiT Seuxvia...
...xelmwifem daibara, Tavis saxelmwifoSi Tu
vinme hyvanda da sul yvelas xels abaninebda
TiTon Tavisi xeliTa. daabanina yvelas xeli
da axla im qaCal mebaResTan mivida da uT-
117
xra: gamoSale, xeli unda dagabaninovo. me-
baRem uTxra: me ra Rirsi var, roma Sen xeli
damabaninovo? ar moeSva xelmwife. gamoSala
marcxena xeli, marjvenas ar aCvenebda. gama-
aSlevina marjvena xeli, daxeda da Tavisi
xelsaxoci imis xelze icno. aayena maSinve,
jer dahkocna, mere waiyvana da Tavis taxtze
dasva, – Sen mebaReobis Rirsi ara yofilxa-
ro. mere uTxra am siZem xelmwifesa: aba me
rom mwunobdiTo da Tqveni siZeebi, nazir-
vezirebi mogwondaTo, me vjobnivar Tu ege-
ni mjobnebiano“ („devis sanaxevro“ – umi-
kaSvili 1964: 243)
zRaparSi „arvicia“ (xalx. sityv. V: 9) brZolis igi-
ve motivia, rac „devis sanaxevroSi“, magram aq gmiri
gangeb gaiWris mklavs, rom xelmwifem Seuxvios: „mere
xmalze ZalaT daiWra mklavi, maSin mivarda Tavisi si-
mamri, amoiRo baRdadi da Seuxvia mklavi“.
„xristagani da belTagani gmirebis zRaparSi“ (meg-
ruli... 1991: 83) „xmlis Cagebisas qoCoram marcxena xe-lis TiTi gaiWra. xelmwifem sayelos banti gaixsna da imiT TiTi Seuxvia“.
lazur zRaparSi „batebis mwyemsi“ inkognito
gmirma „gauswro fadiSahsa da mis laSqars, mteri daa-
marcxa da gamobrunda. brZolaSi TiTi gasWroda. fadi-
Sahma umcrosi qaliSvilis mier moqarguli cxvirsaxo-
ciT Seuxvia xeli... ...fadiSahis umcrosma qaliSvilma
qmars Sexveuli TiTi rom daunaxa, Tavisi moqarguli
cxvirsaxoci icno. qmari ki arafers umxelda. maSin qa-
liSvilma mamas SeuTvala: Seni cxvirsaxoci Cems qmars, batebis mwyemss aqvso. fadiSahs gaecina: visac me TiTi
Sevuxvie, is mxedari Seni qmariviT jorze ki ar ijdao!
batebis mwyemss gaecina fadiSahis sityvebze“ (lazuri...
1970: 105).
118
„mgelkacas“ zRaparSi „rom gaTavda omi, qaCal me-
baRe mobrunda ukan da Tavis xmals rom agdebda budeSi,
am dros Tavissave xmliT cota xeli gaiWra. dainaxa Tu
ara xelmwifem, gaqanda maSinve, amoiRo Tavisi jibis
baRdadi da Seuxvia daWrili xeli". roca xelmwifes um-
crosi qaliSvili Tavis qmars Seaxsenebs, xelmwife pa-
suxobs: "Sen qmars iq ra undoda, me magiTi RvTisagan ga-
mogzavnil angelozs Sevuxvie xeli da Sen, Sen qmars
imas abadlebo?“ (xalx. sityv. V: 267-268). rogorc am magaliTebidan Cans, yvela gmiri rain-
dul Tavmdablobas iCens. isini zRapris dasawyisSi ari-
an „ukuanaisknel“ da zRapris bolos – „pirvel“. zRap-
ris logika da qristianuli zneobrivi normebi am Sem-
TxvevaSi erTmaneTs emTxveva.
2. ukueTu marjuene xeli gacTunebdes Sen, moikue-
Te igi da ganagde Sengan, rameTu umjobes ars Senda, ra-iTa warwymdes erTi asoTa SenTagani, da ara yoveli gu-
ami Seni STavardes geheniasa (maTe 5: 30).
zRaprebSi, romelTa mTavari gmirebic ori Zmaa,
TiTqmis yvelgan gvxvdeba Semdegi motivi: erTi Zma mi-
dis meoris saSvelad, poulobs mkvdars da gaacoc-
xlebs. Sin dabrunebisas, gzaSi, gacocxlebuli Zma
cils swamebs meores, Cems colTan xom ar iweqio.
„ara, arafers borots Cems gulSi ar gauvliao, –
uTxra Zmam, – aio, isars avisvrio da razedac damecema, is iqneba Sens colTan mikarebulio. aisrola isari da
daeca fexis cerze da moswyvita“ – „ori Zma“ (umikaSvi-
li 1964: 67);
es epizodi mogvagonebs Zvelegvipturi ori Zmis
zRapris gmiris, baTas TviTkastracias. paradoqsia,
magram SeiZleba iTqvas, rom baTa, iseve rogorc zemoT-
119
moyvanili zRapris gmiri, absoluturi sizustiT asru-
lebs imas, razec laparakia saxarebaSi.
3. ufrosi amisa siyuaruli aravis aqus, raTa suli
Tvisi dasduas megobarTa TvisTa Tvis (ioane 15, 13).
zRaparSi „yarab-oRli da aleqsandre“ (umikaSvi-
li 1964: 213-230) yarab-oRli, romelmac samagaliTo
Zmoba da fasdaudebeli samsaxuri gauwia aleqsandres,
gaqvavda, roca saidumlo gaTqva. aleqsandres colma gaqvavebuli mazli sasaxleSi miatanina da yoveldRe
wyliTa da cremliT albobda. „erT Rames sizmarSi gamaecxada angelozi da
uTxra im qalsa: rodamden unda itirovo da
Seni sicocxle egre mwuxarebiT atarovo?
Tu gaimetebo, Sen orive Svilebs yelebi das-
Werio, imaTi sisxliT eg qva gahbaneo da ma-
Sin gacocxldebao. gamaeRviZa qalsa da mie-
ca did sixarulsa, radganac es Cveneba naxa.
im diliT aleqsandre Tavis sasamarTloSi
wavida. ymawvilebs isev eZinaT. qali mivida,
ymawvilebs orives yelebi dasWra da imaTi
sisxli gamaitana. gahbana Tu ara, yarab-oR-
li maSinaTve gacocxlda“.
Sin dabrunebul aleqsandres coli See-
kiTxa: ra gerCivna, Seni Svilebi daxociliy-
vnen, Tu Seni Zma gacocxlebuliyoo?
„aleqsandrem uTxra: Svilebi sayvarle-
biao, magrama amisi gacocxleba merCivnao.
mere colma Seiyvana aleqsandre da Tavisi
Svilebi uCvena, Seni Zma amaTma sisxlma gagi-
cocxlao. aleqsandrema Tqva: raxan amisi ga-
cocxleba meRirsao, Svilebi miTomc arc ki
gamCeniao. RmerTs kidevac didi madloba
Saswira, radganac Cemi Zmis gacocxleba me-
Rirsao“ (umikaSvili 1964: 229).
120
yarab-oRlim daxocili bavSvebi wyaros
wyliT gaacocxla.
„axla meore sixaruli im ymawvilebis gacoc-
xleba gauxdaT da RmerTs madloba gadauxa-
des, roma am didi gansacdelis Semdeg bo-
los sixaruli miergoT“ (umikaSvili 1964:
230).
4. ara winaaRmdgomad borotisa, aramed romelman
gces Sen yurimalsa Sensa marjuenesa, miupyar mas er-
TkerZoica. da romelsa undes sasjelad da miRebad ku-
arTi Seni, miuteve mas samoselica Seni (maTe 5: 39-40).
giyuarded mterni Tqueni, da keTilsa uyofdiT
moZuleTa TquenTa; da akurTxevdiT mwyevarTa Tquen-
Ta, da ilocevdiT maT Tvis, romelni gmZlavrobden Tquen (luka 6: 27-28).
saxarebis es Segonebebi ZiriTadad xorcSesxmulia
gerisa da dedinacvlis zRaprebSi: „am dedinacvals RviZli qali hyavda, karga
inaxavda, geri ki ar uyvarda: furs gaayo-
lebda mindorSi, TiTistarsa da bambas mis-
cemda, – daarTeo, da erT puris kuts mis-
cemda, – naxevari Sena sWameo, naxevari gam-
vlel-gamomvlels aWameo da – isev mTeli
moitaneo. mihyvanda furi qals, bambas ar-
Tamda da Sin mSieri movidoda, kuti mTeli
mohqonda. am SewuxebaSi iyo da tiroda.
furma uTxra: erT yurSi erbo maqvs da erT
yurSi Taflio; roca gindodes, erbo sWame,
roca gindodes, Taflio. es qali ase rCebo-
da“ („gerisa da dedinacvlisa“ – umikaSvili
1964: 109);
„konkiaJRarunas eZaxis dedinacvali gersa.
erTi Zroxa yamT. konkiaJRarunam unda waiy-
vanos mindorSi, gaatanen kut purebs da et-
121
yvian: Wame, sxvasac aWame da Sinac mTeli mai-
taneo.
Zroxa gulTmisania, etyvis konkiaJRarunas:
kutebi yurSi Semide da SoTis purebs gamoi-
Rebo...“ („konkiaJRaruna“ – gigineiSvili...
1961: 169).
keTili geri Tavisi moTminebiTa da simSvidiT mo-
xuci dedabris saCuqars – silamazesa da amis Sedegad,
dedoflobas daimsaxurebs. samefo gvirgvinis dadgma
zRaparSi xom umaRlesi jildoa Rirseulad gavlili
gzisTvis, samudamo bednierebaa. geri gogona am jil-
dos Tavisi mZime cxovrebis udrtvinvelad atanisaTvis
moipovebs (Sdr. „movediT Cemda yvelni damaSvralni da
tvirT-mZimeni, da me gangisueno Tquen. aRiReT uReli Cemi Tquen zeda, da iswaveT Cemgan: rameTu mSvid var da
mdabal guliTa; da hpovoT gansuenebai sulTa TquenTa.
rameTu uReli Cemi tkbil ars, da tvirTi Cemi subuq
ars“ – maTe 11: 28-30).
konkia arc gaWirvebuls tovebs uyuradRebod, mo-
xuc dedabers exmareba yvelaferSi, rasac is sTxovs: „dedaberma uTxra: dedaSvilobas, erTi Tavi
mamixileo. daujda qali da mouxila, aseTi
aqvs Tavi dedabers, rom sul wiliTa da
mkbenariT savse. qalma moTminebiT mouxila
da ar izizRa. mere uTxra dedaberma: modi,
sardafSi wnilisa da yvelis qilebs gaCvene-
bo, rogor mogewonebao, Cahyva qali, axada
dedaberma qilebsa da sul gvel-bayayiT sav-
sea. rogor mogwonso? – hkiTxa, da qalma
guli ar gautexa: if, if, ra kargiao, – mou-
wona. dedaberma uTxra: radganac ageTi qali
yofilxar, bedsa gwevo. gzaze sami wyaro
dagxvdeba, erTi TeTri, erTi Savi da erTi
yviTelio“ (umikaSvili 1964: 109).
122
dedaberi konkias mzeTunaxavad gadaaqcevs, dedi-
nacvlis qaliSvils ki, piriqiT, misi gulgrilobis gamo
simaxinjiT sjis – is ver gaxdeba dedofali, anu veRar
daimkvidrebs samudamo bednierebas.
5. xolo mravalni iyvnen pirvelni ukuanaisknel da
ukuanaisknelni pirvel (markoz 10: 31).
„winani ukana da ukanani wina“ – jadosnuri zRap-
ris erT-erTi umTavresi principia. amis uSualo maga-liTi, Cveulebriv, sami Zmis motivia. ufros Zmebs um-
crosi Zma abuCad hyavT agdebuli, ar ujereben, roca is
sTxovs, rom mamis anderZi aasrulon da RamiT mis saf-
lavs udarajon. Zmebi ar midian sasaflaoze, TviTon ki
midis da sam Rames sam mxedars ebrZvis, imarjvebs da ma-
Ti tansacmeli da cxenebi rCeba. umcrosi Zmis mowiwe-
buli damokidebuleba gardacvlili mamisadmi ar aris
mxolod „pativi ec mamasa Sensa da dedasa Sensa“ (maTe 19: 19), misi siyvaruli bevrad ufro Rrmaa. is yvelaze
sayvareli Svili xdeba, rasac adasturebs misi jildo
– raSebi da Semdgomi warmatebebi. ufrosi Zmebi araTu
ar asruleben mamis Txovnas, umcros Zmasac ki arafrad
agdeben da dascinian. amitom isini ver xdebian Rirseu-
li memkvidreebi.
„rameTu mamasa uyuars Ze, da yovelsave uCuenebs
mas, raodensaca igi iqms; da ufrosica amisa uCuenos mas
saqme, raTa Tquen gikvirdes“ (ioane 5: 20) – es sityvebi SeiZleba umcros Zmazec vTqvaT.
„gamoacxada am xemwifem: vinc gadaaxtunebs
cxens im koSkSi da amoiyvans mzeTunaxavs,
imisi iyveso. midis mravali xalxi, xemwifis
ufrosi Svilebic, vardebian valSi, yidu-
loben cxenebs da midian. umcrosma Zmam
sTxova, mec wamiyvaneTo, magram Zmebma uT-
xres: Senma sicocxlem, SenisTanebi arian
123
iqa rom ver itacebeno. wavidnen es Zmebi.
Sejda umcrosi Zma TeTr raSze. Seikazma
TeTrad. mivida Tu ara, gadaaxtuna raSi
cixeSi da amoitaca mzeTunaxavi, moiyvana
Sin da dasva oTaxSi. movidnen Zmebi, Cah-
kres umcross TavSi: Senma sicocxlem Se-
nisTana iyo, rom moitaca dRes mzeTunaxa-
vio...“ („xemwifis Svili da qosa meCongure“
– umikaSvili 1964: 43).
amave epizodTan SeiZleba gavixsenoT:
„ekrZaleniT qvelis saqmesa Tquensa, raiTa ara
hyoT winaSe kacTa saxilvelad maTa; ukueTu ara, sasyi-
deli ara gaqus mamisa Tquenisagan zecaTaisa. xolo ra-
Jams hyofde qvelis saqmesa, nu hqadageb winaSe Sensa, vi-
Tarca-igi orgulTa yvian SesakrebelTa maTTa da uban-
Ta zeda, raiTa ididnen kacTagan“ (maTe 6: 1-2)
zRaparSi „aTi Zma da erTi da“ umcrosi Zma maTxov-rad midis Zmebis qorwilSi:
„wamovida es ymawvili. bevri iara da movida
isev ZmebTan. Zmebs Turme qorwili aqvT da
es ymawvili maTxovraT mivida. Seiyvanes sax-
lSi. skamze dajda da uyurebs xalxs. xedavs,
misi mSvild-isari gdia am saxlSi da miaTr-
moaTreven. amis patroni Zalian Ronieri ka-
ci ar iqnebodao, – ambobs xalxi. es ymawvi-
li yurs ugdebs. mere uTxra: eg raRac aris,
mec maCveneTo. xan erTma wahkra TavSi, xan
meorem, – masxaraT igdeben. ymawvili mainc
imdeni exvewa, rom Seacdina xalxi da saca
TiTon zis, iqamdin miatanina Svild-isari.
aiRo xelSi da moswia“ (umikaSvili 1964: 79).
zRaparSi „ymis coli da batoni“ umcros Zmas co-
lad bayayi ergeba. ufrosi Zmebi Takiloben bayayis
rZlobas da umcross eyrebian. bayayi ki mzeTunaxavi qa-
li aRmoCndeba (umikaSvili 1964: 115).
124
samecniero literaturaSi araerTgzis aris aqcen-
tirebuli maioratisa da minoratis anarekli zRaparSi,
magram mxolod socialuri TvalsazrisiT. „winani uka-
na da ukuanani wina“ lutc rerixis interpretaciiT
aseTia: „erT-erTi mniSvnelovani kvanZi socialur sfe-
roSia: Raribi gmiri mdidarze qorwindeba; gaunaTlebe-
li konkia gmir qalad yalibdeba, sawyali biWi princad
iqceva. ukanasknelni pirvelni xdebian da umcrosi,
umemkvidreod darCenili vaJi bolos didi qonebis pat-roni xdeba. mdidari Raribdeba da Raribi mdidrdeba.
amaSi mdgomareobs xSirad zRapris socialuri samar-
Tlianoba“ (Röhrich 1964: 236). Cemi mxriv davamateb, rom zRapris am epizodebSi ara mxolod socialuri samar-
Tlianoba Cans, aramed qristianuli religiis principe-
bic.
6. maSin hrquas meufeman marcxeniTTa maTca: war-
vediT Cemgan, wyeulno, cecxlsa Sina mas saukunesa, ro-
meli ganmzadebul ars eSmakisaTvis da angelozTa mis-
Ta. rameTu mSioda, da ar meciT me Wamadi; mwyuroda da
ara masuT me; ucxo viyav, da ara SemiwynareT me; SiSuel
viyav, da ara SemmoseT me; uZlur viyav da, sapyrobile-
sa, da ara moxuediT Cemda. maSin miugon maTca da hrqu-
an: ufalo, odes gixileT Sen mSieri anu wyurieli. anu ucxosebasa anu SiSloebasa anu uZlurebasa anu sapyro-
bilesa, da ara gmsaxureT Sen? maSin miugos man da hrqu-
as maT: amin getyvi Tquen, ravdeni ara uyavT erTsa amas
mcireTagansa, me ara miyavT. da warviden eseni satan-
jvelsa saukunesa, xolo marTalni – cxovrebasa sau-
kunesa (maTe 25: 41-46).
zRaprebSi, romlebSic gmiri mCuqebelsa da Semwes
xvdeba, maTTan damokidebulebiT ganisazRvreba gmiris momavali bedi:
125
„– gamarjobaT ymawvileboo.
– gagimarjos, mgeloo.
mgelma uTxra: sad mibrZandebiTo. uTxres
biWebma TavianTi ambavi. mgelma uTxra: erTi
lukma momigdeT da me gaswavliT imis gza-
sao. biWebma uTxres: lukmas ki ara, Sav Wirs
mogigdebTo. daswyevla mgelma isini da iq-
cnen qvebad” („zRapari spilenZis mglisa” –
xalx. sityv. V: 203).
imave zRaparSi umcrosi Zma Rirseulad eq-
ceva brZen cxovels:
„– gamarjoba, mgelo!
– gagimarjos ymawvilo, – miugo mgelma.
– sad midixaro, hkiTxa mgelma. biWma uTxra:
Zmebis saZebneladao da qalis mosayvanadao.
erTi lukma momigde da getyvi imis ambavsao.
biWma iyida cxvari da SeaWama.
mgelma uTxra: damkali da amomacale Tvali;
zRvaSi gadaagde da daSreba da ise gadi. ro
wamoiyvan im qals, qva, klde, Rre yvirils
daiwyebs: waiyvanes qali, iadoni da bulbu-
li, da ar SegeSindeso. mere ro gamoiaro,
isev aiRe Tvali da CamirWeo da gavcoc-
xldebio” (iqve: 203).19
zRapars rom mTlianad gamovacaloT Sinaarsobri-
vi safuZveli da misgan mxolod struqtura davtovoT,
19 zRaparSi „monadiris Svili” (umikaSvili 1964: 34) deda arigebs vaJs Sinidan wasvlisas, rom gzaSi yvela gaWirvebuls daexmaros. „wavida biWi. naxa, erT adgilas biWebi qors awvalebdnen. mivida, misca groSebi biWebs da qori gaaSvebina. mobrunda qori da uTxra: es fTa waiRe, iqneb erTs gaWirvebaSi mec gamogadgeo” (umikaSvili 1964: 35-36). ase gaaTavisuflebs monadiris Svili Tevzs, irems da melas. oTxiveni mere mzeTunaxavis davalebis SesrulebaSi daexmarebian.
126
kompoziciuri svlebi da moqmed pirTa funqciebic ki
imgvarad arian ganlagebuli, maTSi qristianis cxovre-
bis models davinaxavT:
Sinidan wasvla da Sin dabruneba – „gamoved mami-
sagan, da moved soflad, da kualad dautevob sofelsa
da mival mamisa“ (ioane 16: 28);
gzaSi mCuqebelTan Sexvedra da daxmareba – „rav-
deni uyavT erTsa amas mciredTagansa Zmasa Cemsa, igi me
miyavT“ (maTe 25: 40); bedis yvela gamocdis moTminebiT gaZleba – „ara
winaaRmdgomad borotisa, aramed romelman gces Sen yu-
rimalsa Sensa marjuenesa, miupyar mas erTkerZoica“
(maTe 5: 39);
gamefeba, rogorc zRapris gmiris saboloo mizani,
risTvisac „uReli tkbil ars da tvirTi subuq” – „sa-
sufeveli caTa iiZulebis, da romelni aiZulebdnen
maT, miitacon igi” (maTe 11: 12). sikeTisa da borotebis dapirispireba da maTi
brZolis dasruleba sikeTis gamarjvebiT xalxuri
zRapris kvintesenciaa. es aris yoveli jadosnuri
zRapris principi, rac safuZvlad udevs zRapris
struqturas.
127
VII TaviVII TaviVII TaviVII Tavi
RmerTi, angelozebi da wmindanebi RmerTi, angelozebi da wmindanebi RmerTi, angelozebi da wmindanebi RmerTi, angelozebi da wmindanebi
qarTul xalxur zRaprebSiqarTul xalxur zRaprebSiqarTul xalxur zRaprebSiqarTul xalxur zRaprebSi
darwmunebuli varT, rom zRaprebi adrevac geq-
nebodaT gagonili, magram magari is aris, rom ga-
goneba da Segoneba sul sxva-da-sxva zmnaa.
akaki wereTeli
xalxur zRaparSi miTosur da religiur simbolo-
Ta dinamikis kvlevisas aucilebelia, daisvas sakiTxi:
gvxvdebian Tu ara personaJebis saxiT RmerTi da wmin-
danebi zRaparSi, rogori saxiT arian warmodgenili da
ra adgili uWiravT siuJetis ganviTarebaSi.
qarTul zRaprebSi wmindanebis raodenoba SezRu-
dulia. es exeba ara marto jadosnur, aramed sayofac-
xovrebo zRaprebsa da legendebsac. umravles SemTxve-
vaSi, qarTul zRaprebSi personaJebis saxiT monawileo-ben ara wmindanebi, aramed ieso qriste, mama-RmerTi da
angelozebi. iseTi popularuli wmindanic ki, rogori-
caa saqarTveloSi wminda giorgi, jadosnur zRaprebSi
naklebad gvxvdeba. miT umetes ar gvxvdebian jadosnur
zRaprebSi sxva wmindanebi (gansxvavebiT evropis xal-
xTa zRaprebisgan, romlebSic RmerTisa da angeloze-
bis garda xSirad monawileoben RvTismSobeli da wmin-
da petre). qarTul jadosnur zRaprebSi qristianobis gav-
leniT damkvidrebuli personaJebi Semwisa da mCuqeb-
lis funqcias asruleben, folkloris sxva TxrobiT
JanrebSi ki maTi funqciebi mravalmxrivia. isini ara me-
orexarisxovani, aramed mTavari gmirebi arian. Tu ja-
dosnuri zRaprisTvis damaxasiaTebelia ZiriTadad ma-
ma-RmerTis, ieso qristesa da angelozebis gamoCena, sa-
128
yofacxovrebo zRaprebSi, legendebsa da anekdotebSi
maT garda xSirad monawileoben wminda giorgi da bib-
liuri solomoni.
7.1. Rv7.1. Rv7.1. Rv7.1. RvTaTaTaTaebebebebririririvivivivi SSSSememememweweweweeeeebibibibi jajajajadosdosdosdosnunununur zRr zRr zRr zRapapapaprebrebrebrebSiSiSiSi. qar-
Tul jadosnur zRaprebSi ieso qriste, mama-RmerTi da
angelozebi gvevlinebian, rogorc gmiris uzenaesi
mfarvelebi, Semweebi an mwyaloblebi da Sesabamisad si-
uJetis ganviTarebaSi Semwisa da mCuqeblis funqcias asruleben.
jadosnur zRaprebSi RmerTsa da adamians Soris
pirdapiri kontaqti arsebobs. es aris ara sizmari an ga-
mocxadeba, aramed gmiris uSualo saubari RmerTTan.
rogorc wesi, RmerTi mfarvelobs udanaSaulod dev-
nil da daCagrul gmirebs, gansakuTrebiT CvilbavSvian
dedebs.
zRaparSi „oqros qoCriani Svili” (Rlonti 1948: 236-240) RmerTi exmareba uxelo qals, romelsac cili
daswames, xelebi mokveTes da saxlidan gamoagdes. xid-
ze gadasvlisas qals zurgze akidebuli bavSvi mdinare-
Si Cauvarda. „xalxo, miSveleT, Svili dameRupa, – iyvi-
ra, – magram iq aravin ari. es ambavi marto RmerTs es-
mis. – Cayav, qalo, xelebi da amaiyvane bavSvi, – dauZa-
xa RmerTma; Cayo qalma xelebi da amaiyvana es bavSvi”
(Rlonti 1948: 240).
igive motivi gvxvdeba raWul zRaparSi „mefe col-qmari” (dial. I: 509-514), sadac xelebmokveTili bavSvia-
ni qali wyals miadgeba da wyurvilisgan gaTanguli am-
bobs: „RmerTo, raze damtanjeo, me ro xelebi mqondes,
xo davlemdio! gamoeba i qals xelebi” (dial. I: 512).
zRapris es tipi (ATU 705, ATU 930) farTod gav-rcelebulia msoflios xalxTa folklorSi. qristian xalxTa zRaprebSi mTavari gmiri Tavisi RvTismosavo-
129
bis gamo yovelTvis daculia RmerTisgan. RmerTi mas
gaWirvebis Jams angelozs ugzavnis (Sdr. grimebis „uxe-
lo gogona”, KHM 31). qarTul zRaprebSi xSiri SemTxvevaa, roca Rmer-
Ti angelozs an mtreds agzavnis dedamiwaze ambis gasa-
gebad. jadosnur zRaparSi „Taviglejia” (umikaSvili
1964: 136, Sdr. ATU 313, ATU 315), romelSic RmerTi gai-gebs Tu ara, rom mTavari gmiri daiRupa, gaacocxlebs
mas.
uzenaesi Semwis saxiT Semodis ieso qristec ja-
dosnur zRaprebSi, magram amave dros igi SeiZleba uZ-
leveli mowinaaRmdegec iyos. zRapar „uxeiros” mTiu-
lur versiaSi aseTi ram xdeba: Tavisi madiT saxelgan-Tqmul uxeiros xelmwife mwyemsad agzavnis, rom Tavi-
dan moiSoros. „gagzavnes maRal mTazeda da dauyenes
cxorsa. iq aris erTi yana, Tumc deeZineba, maSin imas
mZinaras mohklavs ieso qriste” (dial. I: 74). magram
qriste uxeiros ki ar moklavs, aramed dalocavs: „ra-
sac xelmwife SaWams, imaze meti ar mogindes Senao SaW-
meli!” (dial. I: 74, Sdr. ATU 1561). xalxuri zRapari sityvaZunwad gadmoscems am-
bavs – Cven araviTari informacia ar gagvaCnia „ieso
qristes yanis“ Sesaxeb. uxeiros mwyemsad gagzavna ieso
qristes yanaSi erT-erTi Zneli davalebaa iseve, ro-
gorc wina ori davaleba, roca SeSis mosatanad gagzav-
nes jer devebis, mere ki veluri Roris tyeSi. uxerom
SeiZleba sxva yvelaferi SeZlos, qristes ki veRar ga-
daurCeba, – amas imedovnebs xelmwife, magram qriste usamarTlod aravis eqceva. uxeiros araTu arafers av-
nebs, dalocavs kidec. zRaparSi qriste iseve, rogorc
mama-RmerTi, mowyale da usamarTlod daCagruli gmi-
rebis mfarvelia.
130
zRaparSi „aTi Zma da erTi da” qriste Semwed evli-
neba qals, romlis aTi Svilic devma imsxverpla:
„amaTi deda gamosula banzed da stiris. gamoiara
qriste RmerTma da hkiTxa: deda, ra gatirebso? rogor
ra matirebs, aTi Svili myamda, cxra vaJi da erTi qali,
da yvela devma gadamiylapao. qristem uTxra: Cemi jo-
ris nafexurSi rom wyali Cadges, dalie da geSvelebao.
dalia dedakacma da daorsulda. movida dro da mieca
vaJi” (umikaSvili 1964: 76, Sdr. ATU 312, ATU 550). amave zRapris gavrcelebuli versiaa „asfurce-
la”, romelSic mtiral dedas ucnobi kaci Svelis: „kac-
ma amoiRo erTi vaSli, misca dedakacs da uTxra: es vaS-
li as nawilad gamiWerio. dReSi TiTo SeWameo. dedakac-
ma daWra vaSli as nawilad. dauwyo saTiTaod Wama. gaa-
Tava Tu ara vaSli, gauCnda erTi vaJi, dauZaxes asfur-cela” (Ciqovani 1952: 258).
mama-RmerTisa da qristes jadosnur zRaprebSi
personaJebis saxiT gamoCena, rogorc davinaxeT, umweo
da usamarTlod ganwiruli gmirebis Semweobas ukavSir-
deba. isini ZiriTadad maSin Cndebian zRaparSi, roca
gmiri ukidures gasaWirSia. sainteresoa is faqti, rom
isini amqveyniur cxovrebaSi xvdebian gmirs da es aris
ara gmiris warmosaxva an xilva, aramed uSualo kontaq-
ti. sxva viTarebaa, roca angelozebi arian zRaparSi
Semwisa da mCuqeblis funqciis matareblebi. isini
gmirs esizmrebian.
zRaparSi „yarab-oRli da aleqsandre” (umikaSvili
1964: 213-230, Sdr. ATU 318) mwuxarebaSi myof qals ange-lozi esizmreba:
„erT Rames sizmarSi gamaecxada angelozi da uT-
xra im qalsa: rodamden unda itirovo da Seni sicocxle
egre mwuxarebiT atarovo” (umikaSvili 1964: 228). siz-
131
marSi nanaxi angelozisgan qali igebs saidumlos, ro-
gor gaacocxlos daRupuli gmiri.
saintereso SemTxveva gvaqvs zRaparSi „mefiCxis
araki” (xalx. sityv. II: 126-133, Sdr. ATU 404), romlis si-uJetis erT-erTi mniSvnelovani epizodi RvTismoSiSi
qalis mSobiarobaa. am dros mas sami qali daexmara: kvi-
raZali, oTxSabaTis Zali da paraskevis Zali. maT axal-Sobils zebunebrivi Tvisebebi daanaTles. aseTi saCu-
qari mTavarma gmirma Tavisi RvTismosavobiT daimsaxu-
ra: „mefiCxis coli RvTis moyvaruli qali iyo,
inaxavda kvira Zals, oTxSabaTsac da paras-
kevsac. imdenad wmindani iyo, rogori gaWir-
vebac ar enaxa, ar sayvedurobda, yovelgvar
mdgomareobas egueboda. qmari rom meore
dasTan gaistumra qarqvetas wnilisaTvis,
muceli astkivda. marto iyo, Zalian rom as-
tkivda muceli, rogorc gamoucdeli, itira
da karze gamovida. dainaxa Soridan momava-
li sami qali, samive miuaxlovdnen da kiT-
xes: rad stiri, dedijan? qalma uTxra: Za-
lian avad var, muceli mtkiva, gamoucdeli
var, qmaric Sin ara myavs, daigviana. bavSvi-
viT amatira tkivilmao. nu geSinia, Svilo,
Cven giSveliT, – alersianaT uTxra ufros-
ma qalma. mucel-mtkivani qali daawynara,
Sevidnen mis moficrul fuRuroSi, daawvi-
nes qali da moamSobiares. daebada qaliSvi-
li. rodesac daRalulma mSobiarem daiZina,
qalebma bavSvi miaZines, Seaxvies, dedis
gverdiT daawvines. oTxSabaTis Zalma sTxo-
va kvira Zals: am sawyals rom vaJi gasCeno-
da, kargi iqneboda, radganac qali eyola,
Tu SeiZleba, TiTo rame vaCuqoTo. kvira
Zals gaexarda aseTi winadadeba da Tqva:
132
sxva Tu wliT gaizardos, es dRiT, saaTiTa
da wuTiT gaizardos, aRmosavleT mefis
Svilma colaT SeirToso. paraskevis Zalma
Tqva: me miCuqebia Tbili wyliT daibanos –
oqroT gaeyinos, civi wyliT daibanos –
vercxlad gaeyinos. oTxSabaT Zalma Tqva: me
miCuqebia: itiros – TvalTagan Tval-mar-
galiti gadmodindes, icinos – piridan ia-
vardi gadmodindes. gadaweres pirjvari da
wavidnen” (Ciqovani 1952: 128-129).
,,mefiCxis araki” m. Ciqovans qarTuli zRaprebis
krebulSi aqvs Setanili. teqstis pasportidan vigebT,
rom ,,mefiCxis arakis” Cawerilia roza TavdidiSvilis
mier ekaterine antonovisgan. es saxelebi xSirad figu-
rirebs saqarTvelos folkloris saxelmwifo centris
arqivis rveulebSi, romlebsac „ebrauli folklori”
aweria. roza TavdidiSvilisve Cawerilia „dedinacvlis daruSi” (mTqmeli: xaka xananaSvili), romelic folklo-
ris centris arqivSi inaxeba nomriT 2396. am zRapars
„mefiCxis colis” msgavsi siuJeti aqvs, mTavari gmiric
aseve RvTismoSiSia.20
am zRapris qarTul versiaSi ,,xelmwifis coli da
moRalate Zalua”, romelic petre umikaSvilis „xalxur
20 „iyo metis meti RvTis moyvaruli da Raribis Sembralebeli qali, ukanasknels Raribs aCuqebda, Sin rom ara darCenoda ra, uariT ar gaistumrebda. yovel paraskev diliT, qmris motanil SabaTis ulufas Suaze gayofda – Raribebs daurigebda. qmaric ar usayvedurebda, TviTonac ebraleboda Raribi da gaWirvebuli. [...] erTxel, rodesac qalma daiZina, xuTSabaTi Rame iyo, naRvliani dawva, xval paraskevia, SabaTis ulufa, Cveni ojaxis samyofi Zlivs maqvs da gaWirvebul Raribebs raRa davurigovo. mas daesizmra eliai anabi, romelmac aCuqa iseTi cxvirsaxoci, ramdensac gaSlis, imdeni 100 maneTi gaCndeba cxvirsaxocze” (sfsc 2396).
133
sityvierebaSia” gamoqveynebuli (umikaSvili 1964: 48-
50) RvTaebriv Semweebad bedismwerlebi gvevlinebian: „iyo erTi Raribi col-qmari. ar hyamdaT
Svili da Zalian gvian miecaT erTi qali.
dasweres bedismwerlebma, rac am qals Tavs
gadaxdeboda. erTma bedismweralma Tqva:
ramdenjer am qalma piri daibanos, imdeni
Tavis xel-piris nabani oqroTa da vercxlaT
eqceso. meorem sTqva: xelmwifem SeirTos da
Zaluam uRalatoso. mesamem Tqva: erTi uk-
vdavebis krialosani gauCndes xelSi da bo-
los isev iman uSvelos da isev xelmwifis
colaT darCeso” (umikaSvili 1964: 48).
yvela es zRapari (ebrauli „dedinacvlis daruSi“,
qarTuli „mefiCxis araki“ da ,,xelmwifis coli da moRa-
late Zalua”) ganekuTvneba jadosnuri zRapris tips
ATU 404 – dabrmavebuli sapatarZlo. e. dadunaSvilis „qarTuli zRapris tipologiaSi“ aRniSnulia, rom
zRapris es tipi yvelaze xSirad kontaminirebulia ATU
412-Tan – margalitis cremlebi (Dadunaschwili 2007: 84). am tipis zRaprebs saerTo aqvT naTlobis epizodi. T.
qurdovaniZe „qarTuli xalxuri zRapris siuJetTa sa-
ZiebelSi“ am tipTan 404-sac aerTianebs (Kurdovanidze 2000: 40).
„dedinacvlis daruSisa“ da „mefiCxis arakis“ siu-
Jeturi msgavseba da mTqmelisa da Camweris igiveoba sa-
fuZvels gvaZlevs vifiqroT, rom es erTi da igive zRa-paria, romelsac mTxrobeli sxvadasxva interpretaci-
iT hyveboda. rogorc cnobilia, aRmosavleT evropis
xalxTa zRaprebSi naTlobis Temis popularobas xels
uwyobs is garemoeba, rom marTlmadideblur samxreT-
aRmosavleT evropaSi naTel-mironoba dRemde mniSvne-
lovani institutia (Gobrecht 2001: 614). qarTuli zRapa-ri srul safuZvels gvaZlevs imisTvis, rom is qristia-
134
nuli religiis TvalsazrisiT ganvixiloT, ebrauli
zRapari ki Sesabamisad ebrauli tradiciis amsaxvelia.
e. pomerancevas gamokvleviT, xalxur zRaprebSi
„axali sinamdvile zRaparSi aisaxeba ara ZiriTad mo-
mentebze, aramed detalebze” (Померанцева 1964: 22). Cven es ukve davinaxeT zemoTganxilul zRaprebSi, sadac
qristianuli yofiTi realiebi zRapris siuJetis deta-lebs Seadgenen.
SeiZleba Tu ara qristianizirebulad CavTva-
loT zemoTganxiluli zRaprebi, romlebSic gvxvdebi-
an RmerTi, wmindanebi da angelozebi?
zRaprebs etyoba qristianobis gavlena, magram
qristianuli saxelebis Canacvleba ki ar aris amis gan-
msazRvreli faqtori, aramed RmerTis saxelis warmoT-
qma. es xdeba maSin, roca gmiris Zala ar aris sakmarisi mis gadasarCenad. qristianisTvis yvelaze didi netare-
ba – RmerTTan siaxlove – am zRaprebSi es xorcSes-
xmulia ara imqveyniur, aramed amqveyniur sinamdvile-
Si.
ganxiluli zRaprebidan SeiZleba isini CavTvaloT
religiurad, romlebSic mTavari gmiri RvTismosavi an
daCagrulia da mas RmerTi da angelozebi (maT Soris
„kviraZali”, „oTxSabaTis Zali” da „paraskevis Zalic”)
exmarebian. aRsaniSnavia isic, rom is jadosnuri zRaprebi,
romlebic qristianizebulad CavTvaleT, sakmaod Zvel
motivebs Seicaven. isini iTaviseben axal religias da
axdenen mis popularizacias, swored Zveli personaJebi
umzadeben adgils qristianuls.
7.2. b7.2. b7.2. b7.2. bibibibiblilililiuuuuriririri pppperererersosososonanananaJeJeJeJebibibibi lelelelegengengengendebdebdebdebSiSiSiSi, , , , sasasasayoyoyoyofacfacfacfac----
xovxovxovxovrerererebobobobo zRzRzRzRapapapaprebrebrebrebsasasasa da anda anda anda anekekekekdodododotebtebtebtebSiSiSiSi. . . . xalxuri novelebi, romlebic RmerTze, wmindanebze an bibliur persona-
135
Jebze mogviTxroben, mravalferovania. maTi erTi nawi-
li qristianuli moraliT aris ganmsWvaluli, nawili
ki, personaJebis wmindanobis miuxedavad, Zalian Sors
dgas qristianuli msoflmxedvelobisgan, ramac gamo-
iwvia am teqstebis „antireligiur ciklad“ ganxilva
(Rlonti 1948: 268; SamanaZe 1973: 3-16). gvxvdeba motive-
bi, romlebSic advili SesamCnevia, rom qristianobisgan
damoukideblad unda arsebuliyvnen da qristianobis
gavleniT mTavari personaJebis saxelebma ganicades cvlileba; gvxvdeba uSualod qristianul garemoSi
Seqmnili xalxuri moTxrobebi, romlebsac legendis,
Tqmulebis an anekdotis saxe aqvT. amasTan, ar aris ga-
moricxuli am JanrTa sinTezi, rac maTi klasifikaciis
dros sirTules qmnis.
qristianizirebul xalxur novelebad, upirveles
yovlisa, unda CavTvaloT is teqstebi, romlebSic gad-
mocemulia ambebi RmerTis samarTlianobasa da saswau-lebze an naCvenebia qristianuli moralis magaliTi.
rogorc wesi, esenia legendebi. „JuJuna mefe” (Zv. saq. I:
41-43, Sdr. ATU 808) mogviTxrobs gulqva mefeze, ro-melsac metismeti lxiniT „es qveyana samoTxed hqonda
gadaqceuli” da roca mokvda, sulTamxuTavebma suli
CangliT amoacales da macxovarTan miiyvanes. „– ra da ra saqme Cagideniao, – kiTxa
ufalma.
– me viyavi JuJuna mefe...… Cemi sicocxle
dros tarebaSi da lxinSi gavatare... deiwyo
JuJuna mefem da Zimis marcvlebiviT Camo-
uTvala yoliferi, risi moqmedic iyo.
ubZana maSin macxovarma angelozebs, rom
JuJuna mefis suli sasworze SeedvaT.
Sedves sasworze JuJuna mefe. meore mxriT
eSmakebma misi codvebis avgarozi Sedves.
codvebma sZlies JuJuna mefis suli da sas-
136
woridan ukugdebuli mefis suli wevida
kviwial-kviwialiT jojoxeTisken. iq Ceeca
aduRebul kuprSi da usaxo saxiT itanjeba”
(Zv. saq. I: 43).
legenda „ucnauri Zili“ (Zv. saq. I: 39-41, Sdr. ATU 808) Janrobrivad Tqmulebiskenac ixreba. erT glexs
esizmreba, rogor mokvda da moxvda saiqios. „angelo-
zebma amitates da wamiyvanes. maram, roca bewvis xidTan
mivedi, dagvxvTen win eSmakebi da gadagveRoben. ,eg Cve-
niao’! da gadmoSales Cemi codvis avgarozebi. Seiqna eS-makebsa da angelozeb Sua angariSebi Cem Sesaxeb” (Zv.
saq. I: 39-41).
subieqturi gancda Tqmulebis ganmsazRvreli
erT-erTi niSania. Tqmuleba SeiZleba Seiqmnas raime
movlenis subieqturi aRqmis safuZvelze, Tavad obieq-
turi movlenidan an raimes axsnis cdisgan (Bausinger 1980: 187).
xalxur tradiciaSi legendebs bevri Tavisebureba
axasiaTebT, Tavisi formiT zRaparsac uaxlovdebian da
Tqmulebasac. TqmulebasTan legendas saerTo aqvs kon-
kretuloba, zRaparTan ki mravalepizodianoba da gad-
mocemis mravalferovneba (Bausinger 1980: 204-205). maga-liTad, „Zveli saqarTvelos” IV tomSi dabeWdili teq-stebi „yaCaRis sinanuli” da „sami Zma” legenda-zRapre-
bad SeiZleba miviCnioT.
„yaCaRis sinanulSi” (ATU 756) moTxrobilia mona-nie yaCaRis Sesaxeb, romelmac RvTismSoblis xatTan
muxlmodrekilma dalia suli.
erTma yaCaRma sibereSi Tavisi codvebis mo-
nanieba ganizraxa, smenoda, rom „yovelgvar
damnaSavisTvis sinanuli aqvs qristianul
sarwmunoebaso”. mRvdelma urCia, taZris
aSenebaSi Seweoda. „me rom amisTana samadlo
137
saqme Cevidino, aramc Tu erTi da ori kaci
unda gavcarcvo, mTeli soflebi da qalaqe-
bi unda gavaoxrovo. naavazakariT gakeTebu-
li keTili saqme borotebisgan Sors ar ari-
so”, – upasuxa yaCaRma da wamovida. gzaze
erTi berikaci Semoxvda da roca yaCaRis sa-
dardebeli Seityo, uTxra: „sinanuls, Svi-lo, usisxlo msxverpli unda. sinanuli ad-
vilia, Tu mondomeba gaq, da Tu ara, sinanu-
li verasferi SewirulobiT ver meipoebao.
gadi im maRal serze, iq rom moCans, am tyis
gaRma; iq erTi didi muxa dgas, im muxaSi
mRvTiSoblis xatia. es adgili sajvarea. mi-
di iq axlave, meiyare muxlebi da Tval-gou-
texrad miaCerdi im mRvTiSoblis xats da
Tu rame danaSauli Cagidenia, sul yvela
warmeidgine, gaixsene. ar daqrCes arc erTi
gouxsenebeli. [...] am dros xati SeiSmuSneba,
SeimZvreva da cocxlaT mogeCveneba. gulis
yuri araferma wagarTvas, Tu ara sinanuli
dagekarqeba. gaTenebamdi yovelisfers gei-
gef – Tu gacocxlda mRvTiSobeli – isaa,
rom cxondi.” yaCaRi marTlac mivida xat-
Tan, moiyara muxli da daiwyo mxurvale
locva ise, rom cremlebic wamouvida. es
rom eSmakma dainaxa, mis wawymedas Seecada.
erTxel moaCvena, TiTqos misi saxli iwvoda,
meored – TiTqos Svilebi moukles, magram
yovelma cdam amaod Caiara. „yaCaRi isev ise locvilobda kraviviT mSvidi da bavSviviT
mtirali. maSin inaTa kidec. mzis Suqi uxvaT
mienaTa ravarc xats, ise yaCaRs da aki saswa-
ulic moxTa: Tval cremlian yaCaRs meeCve-
na, rom xati SeiSmuSna, SeinZra, gacocxlda!
gacinebulma yaCaRma netarebaSi dalia su-
li.“ (Zv. saq. IV: 16).
138
„sam ZmaSi” (ATU 750D) macxovari wyalobas urigebs Zmebs. ori ufrosi Zma baraqasa da dovlaTs sTxovs, um-
crosi ki RvTisnier cols:
„iseTi meuRle, iseTi ojaxis deda miboZe,
rom RvTis siyvaruli qondes da sawylis pa-
tivis-cema, lukmis miwodeba ar ezarebode-
so”. macxovari aswavlis umcros Zmas, Tu
rogor moiqces: „magisTana qalwuli erTi iyo da isic axla jvars iwerso. maram nu ge-
Sinia. wadi da ama da am gziT iare da iareo.
sofelSi rom Sexval, geigonef erTi saxli-
dan JRriamuls. iq qorwili iqneba gaCaRebu-
li. gzaSi naxam xmel JinJRils, eiRe is Jin-
JRili da Sedi jiqur meqorwileebTan. saxSi
Sua cecxlze idgmeba iq didi qvabi aduRe-
buli wyliT. midi, CaarWve is JinJRili mdu-
RareSi wveroTi da deiZaxe: RmerTo da Cemo
gamCeno! Tu Cemi bedi iyos es dedofali,
gamxmaro JinJRilo, am mduRareSi geidgi
fesoebi, geixare, amwvandi da vaSlebi mei-
bio. sxva mere yvelaferi TavisTavad agis-
ruldebao”. umcrosma Zmam marTlac SeirTo
is qali colad. gavida xani da macxovarma
ineba Zmebis gamocda. glaxakis saxiT gamo-
ecxada ufros Zmebs. pirvels, romelic mec-
xvare iyo, batknis dakvla sTxova, meores –
cxeli puri. orive Zmam uari uTxra, esec ar
akmara da Seuracxyofa miayena. macxovarma
orives waarTva adre boZebuli baraqa. um-
crosi Zma Raribi iyo, magram glaxaki rom
dainaxa, sixaruliT miipatiJa Tavis qoxSi
da erTaderTi Zroxa daukla. puri ar hqon-
daT, magram macxovarma saswaulis ZaliT ga-
aCina. amasobaSi Rvinis mosatanad gasuli
139
bavSvebi qvevrSi daixrCvnen da diasaxlisma
stumris pativiscemiT ar gaamxila. macxo-
varma esec icoda, ra Tqma unda, da bavSvebi
gaacocxla. aseve gaacocxla marCenali
Zroxa da daloca col-qmari. „muxl-modre-kiT ces Tayvani col-qmarma da patara bov-
Sebma macxovars, da macxovari uCinar iqna”
(Zv. saq. IV : 33, Sdr. ATU 750).
amave zRapris erT-erT variantSi (1900 w., lit.
inst., ID 13847, faa00164) mCuqeblis funqcias ieso qris-
te da ioane naTlismcemeli asruleben:
„iyo sami amxanagi, romelnic TavianTi sisaw-
ylis gamo wavidnen samuSaos saSovnelad. ia-
res, iares da wamoewiaT ieso qriste da ioa-
ne naTlismcemeli. samma amxanagma, rasakvir-
velia, ver icnes. ieso qristem gamohkiTxa,
sad midixarTo? amaTac uTxres Tu sawylebi
varT da sazrdos saSovnelad mivdivarTo.
iares xuTivem erTad da miatanes erT riyes.
sam amxanagSi ufrosi romelic iyo, iman
inatra: „neta es riye cxvris jogad miqcia,
karg sasaxleSi gadamWima da me maTi patroni
gamxadao”. ieso qristem gadaswera jvari
riyes da aRusrula natvra. gaiares ramode-
nime gza, miatanes erT Walas da axla SuaTa-
na amxanagma inatra: „neta es Wala baRad miq-
cia, Sig mebaRe Camiyena da me maTi patroni
mqnao”. qristem gadaswera jvari da ausru-
la natvra amasac. iares, iares umcrosma am-
xanagma, qristem da naTlismcemelma. qris-
tem ubrZana uncros amxanags: „Svilo, inat-
re rame Senc da aRgisruldebao”. ymawvilma
miugo: „Seni Wirime, me gamoucdeli var, ara
gamegeba ra, da cota vada momeci, wavide,
140
vkiTxo vinmeso”. umcrosi amxanagi brZens
ekiTxeba rCevas, romelic eubneba: „Sen, Cemo
Svilo, vinc Sen gamogagzavna aq, is qriste
brZandeba; wadi da sTxove, rom kargi saco-
los iRbali mogces; kargi coli Tu Segxvda,
maSin simdidrec geqneba da simxiarulecao.
ymawvilma Tavi daukra, gamobrunda da mivi-
da qristesTan.” qristes SemweobiT ymawvi-
li irTavs sasurvel cols. „gavida dro da
qristem ubrZana ioane naTlismcemels: mo-
di, ivane, wavideT, vnaxoT, Cveni gamdidre-
buli da gabednierebuli sami mgzavrio”. sa-
mi amxanagi stumarTmoyvareobaSi gamoicde-
ba. mxolod umcrosi maTgani daimsaxurebs
qristes wyalobas.
ATU 750 tipis zRapris kidev erT imerul versiaSi (1961 w., lit. inst., ID 2293, fai80) moTxrobili saswau-
lebi ioane naTlismcemels ukavSirdeba, teqsti mTlia-
nad qristianuli SinaarsiTaa datvirTuli, personaJe-bis leqsikaSic dominirebs RvTis saxeli.
legendis sxva Janrebisgan gasamijnad amosavali
wertili unda iyos erTmniSvnelovnad naCvenebi qris-
tianuli rwmena da morali.
cneba „legenda” uSualod dakavSirebulia qristi-
anul religiasTan, kerZod, wmindanebTan da saswauleb-
Tan21. dasavleT evropaSi xalxuri legenda agiografi-
21 me-20 saukunemde evropaSi Teologebis damokidebuleba legendisadmi iseTive iyo, rogorc zRaprisadmi. mas sicrued miiCnevdnen. arsebobda meore tendenciac legendis gaazrebisa – legendad qceva sakralizacias niSnavda. swored am ori ukiduresobidan gamohyavs herman bauzingers legendis namdvili Sinaarsi: „legenda zogadad Sesaqmis saocrebidan ki ar momdinareobs, aramed saocaridan – specifikuri gagebiT. albaT ufro frTxilad unda gveTqva:
141
uli tradiciidan da RvTismsaxurebidan momdinareobs.
legendebi ewodeboda sakiTxavebs wmindanTa cxovreba-
sa da martvilobebze. es legendebi Sua saukuneebSi sa-
istorio mwerlobis nawili iyo, mogvianebiT ki damou-
kidebeli krebulebis saxiT warmoCnda, (Legenda aurea… 1986). kaTolikuri eklesia agiografebis yovelgvari
TviTnebobis winaaRmdegi iyo, rac wmindanis saswaulis
gazviadebas Seexeboda (Schreiner 1966: 131-169). Sua saukuneebis Teologiur TxzulebebSi xSirad vxvdebiT
imis Sexsenebas, rom rom saswauli wmindanobis arsi ki
ara, misi gamoxatulebaa – „Miracula vero non sunt de
sanctitatis substantia, sed quaedam sanctitatis indicia“ (Bausinger 1980: 198).
evropuli xalxuri legendisa da agiografiuli moTxrobis siuJetebs Soris ar aris iseTi didi gan-
sxvaveba, rogorc qarTul legendebsa da agiografias
Soris. ufro metic, evropul folklorSi sagrZnobia
literaturuli tradiciisa da eklesiis Zlieri gavle-
na. magaliTad, uSualod qristianul garemoSi Seqmni-
lia „mariamis Svilobili” (KHM 3, Sdr. ATU 710, ATU
712) grimebis „sabavSvo da saojaxo zRaprebis“ krebu-lidan.
RvTismSobelma erTi Raribi SeSis mWrelis
bavSvi iSvila da TavisTan waiyvana caSi. go-
gamonaklisidan, radgan saswauli mxolod erTi polusia legendisa. meore polusia sikeTis qmna. legenda moTxrobaa wmindanis cxovrebasa da moRvaweobaze. misi wmindanoba, RmerTTan siaxlove gamoixateba umaRlesi qvelmoqmedebidan da uSualod sabuTTdeba saswaulebriv qmedebebSi; magram es winadadeba piriqiTac ikiTxeba: sikeTisadmi swrafvidan adamiani wmindani xdeba, RmerTs uaxlovdeba da saswaulis qmnis Zalas iZens“ (Bausinger 1980: 196-197).
142
gona ToTxmeti wlis rom Sesrulda, mariam-
ma uTxra: – me samogzaurod mivdivar da Sen
cameti karis gasaRebs gitoveb, Tormeti ka-
ri SegiZlia gaaRo, xolo mecametes Tu gaa-
Reb, ubedureba dagatydebao.
gogonam morCileba aRuTqva. marTlac da-
aTvaliera Tormeti oTaxi. TiToeulSi Ti-
To mociquli ijda, brwyinvale samoselSi
gaxveuli. gogonas sulma wasZlia da mecame-
te karic gaaRo, sadac cecxliTa da brwyin-
valebiT mosili wminda sameba dainaxa. go-
gonam brwyinvalebas Seexo Tu ara TiTiT,
oqrod eqca. SeeSinda da TiTi Seixvia, mag-
ram RvTismSobeli rom dabrunda, yvela-
fers mixvda. samjer hkiTxa gogonas, mecame-
te kari xom ar gaaReo. gogonam samjerve
uarhyo. maSin RvTismSobelma dasaja – daa-
munja da dedamiwaze gaaZeva. gogona tyeSi
erT xeze cxovrobda, sanam erTxel monadi-
re mefem ar ipova da colad ar SeirTo.
erTi wlis Tavze dedofals vaJi eyola. erT
Rames RvTismSobeli gamoecxada: – Tu met-
yvi simarTles, rom maSin mecamete kari gaa-
Re, metyvelebis unars dagibruneb, Tu ara
da Sens Svils waviyvano.
dedofalma uarhyo, ar gamiRiao.
qalwulma mariamma aiyvana axalSobili da
gaqra. meore dRes sasaxleSi bavSvi rom ve-
Rar ipoves, dedofals kaciWamioba daswa-
mes, magram mefes Tavisi coli Zalian uyvar-
da da aravis daujera. erTi wlis Semdeg de-
dofalma kidev erTi vaJi gaaCina. isev gamo-
ecxada qalwuli mariami da Seaxsena, simar-
Tle eTqva, magram dedofalma kvlav uarhyo
Tavisi saqcieli. RvTismSobelma is bavSvic
waiyvana. ase ganmeorda momdevno welsac,
143
roca dedofals qaliSvili SeeZina. daikar-
ga mesame bavSvic. dedofals koconze dawva
miusajes. roca boZze miakres da cecxli da-
anTes, maSin ki dedofali sinanulma moicva.
„neta SemeZlos sikvdilis win Cemi danaSau-
li vaRiaro!“ – gaifiqra da uceb xma daub-
runda. me gavaReo, – daiZaxa xmamaRla da
anazdad wvima wamovida. cecxli Caqra, ir-
gvliv yvelaferi ganaTda da gamoCnda qal-
wuli mariami bavSvebTan erTad. – vinc
codvas moinaniebs da aRiarebs, mieteveba,
– uTxra man dedofals da Svilebi daubru-
na.
am zRaparSi aris jadosnuri zRapris struqturi-
saTvis damaxasiaTebeli zogierTi detali, romelTa
gamoc xSirad „mariamis Svilobils” zRaprad Tvlian.
magaliTad, fsiqolog bruno betelhaims swored es
zRapari mohyavs sailustraciod, roca zRapris reli-
giur aspeqtebze mianiSnebs wignSi „bavSvebs zRaprebi sWirdebaT“: „zRapris morali aseTia: xma, romliTac
vcruobT, codvaSi gvagdebs; umjobesia, Tu is wagver-
Tmeva – rogorc zRapris gmirs. meore xma ki, romli-
Tac danaSauls vinaniebT da simarTles vaRiarebT,
gvixsnis Cven“ (Bettelheim 1980: 20-21). legenda atarebs ara mxolod jadosnuri zRaprisa
da Tqmulebis niSnebs, aseve sayofacxovrebo zRapris
da anekdotisac, xolo Tavad sayofacxovrebo zRapreb-
sa da anekdotebs rac Seexeba, bevri maTgani, romelic
qristianuli cnebebiT uxvadaa datvirTuli, ideurad
araviTar kavSirSi ar aris qristianul religiasTan.
sayofacxovrebo zRaparSi „RmerTi da eSmaki“ (Zv.
saq. IV, 109-112, Sdr. ATU 812, 1168) RmerTisa da eSmakis uSualo dialogi gvxvdeba, risi mizanic sityvaSi moge-
144
baa da romelSic, cxadia, RmerTi imarjvebs. amave zRap-
ris variantia „baxalas zRapari” (dial. I: 187-189), ro-
melSic eSmakis nacvlad devia warmodgenili. berikaci-
sa da devis dialogi ase iwyeba: „– berikacoo! – ar ga-
agona. – erTio, – mdevma dauZaxa. – me var RmerTi da
wminda giorgio! – maTxovarma dauZaxa” (dial. I: 188).
kamaTis mogebis Semdeg berikaci sityvis ZaliT kunZad
gadaaqcevs devs. „berikacma dauZaxa: – cotaxan ezoSi
Samodio, mdeoo, Senamc qceulxar Calais kunZaTo, Sig degerWos almasis culio, berikaci gamovideso, TiTo
naCexi SeSa Cagagdebinoso da Svid weliwads SeSaT eyo-
so” (dial. I: 189).
Tu ramdenad Cans am teqstSi qristianuli msof-
lmxedveloba, sadaoa, iseve rogorc zRaparSi „sami Zma
da macxovari” (Zv. saq. I: 49-51), romelSic macxovari
amindis Sesaxeb ekiTxeba Zmebs da jorad gadaaqcevs,
roca isini winaswarmetyvelebas cdiloben. marto um-cros Zmas Seindobs, radgan es ukanaskneli pasuxobs,
rom SeuZlebelia amindis gamocnoba da es mxolod uf-
lis gangebaa.
sayofacxovrebo zRaprebSi „brma mosamarTle”
(Rlonti 1948: 8-7), „sami amocana” (dial. I: 457-459) da
„soloman brZeni“ (dial. I: 471-473) qristes saxeli mar-
TlmsajulebasTan aris dakavSirebuli.
„erT qveyanaSi brma kaci amoirCies mosamar-
TleT. isre arCevda saqmes, ro mowame ara
sWirdeboda. gaigo ieso qriitema da wavida
imaiTan gamosacTelad. qriite jorcxenaTi
midioda. sofelSi erTi patara xbo deedev-
na jorsa. gamoudga qvrivi qali, patroni:
– xbo Cemiao.
145
– ara, xbo Cemiao, – uTxra ieso qriitema
(unda gamoscados is brma kaci, Tu rogor
samarTals aCens!).
mividnen iworeT sasamarTlos karebzeda.
qalma SeiCivla mosamarTles:
– xbos aRar manebebs Cemsao.
– es xbo Cemia, gTxovT gaarCioT es saqmeo,
– uTxra qriitem. brma-kacma Tqva:
– me ara mcalian TqvenTvin, dabarebuli
var, oragulebi gamosulan, yana mouZoviaT
da iq mivdivaro. vin oraguli da vin yanao,
– gaukvirda qriites.
maSin mosamarTlem upasuxa:
– vin jori da vin xboo.
qriitem uTxra: – isemc agexileba Tvale-
bio da kidec aexila. igi Rirsi ar iyo sib-
rmavisa, rogorc simarTlis mTqmeli!..”
am novelis variantebia zemoimeruli „sami amoca-
na” (dial. I: 457-459) da qvemoimeruli „soloman mefis
Svili“ (dial. I: 471-473). bibliuri solomonis saxeli
marTlmsajulebasTan erTad sibrZnesTan da yovlis-
mcodneobasTan aris dakavSirebuli xalxur novelebSi. qarTlur zRaprebSi „soloman brZenis mojamagire“
(Rlonti 1948: 169-172) da „sawyali kaci“ (dial. I: 291-
294) mTavari gmiri gasamrjelos nacvlad sami sibrZnis
swavlas irCevs solomon brZenisgan – 1) rac ar unda
cudi ram naxo, Seaqe; 2) rasac ver Seswvdebi, ar waepo-
tino; 3) rasac sakuTari TvaliT ar naxav, ar daijero.
sami brZnuli rCeva gavrcelebuli sazRapro motivi
zRapris tipSi ATU 910B, ATU 910C. gudamayrul gadmocemaSi „solomon brZeni” (dial.
I: 90-91) solomon brZeni qaragmebiT saubrobs; qar-
Tlur zRaparSi „sawyali kaci” (dial. I: 303-308) solo-
146
moni rCevas aZlevs mTavar gmirs, Seni gunebis coli iT-
xoveo.
solomoni yovlismcodned aris warmodgenili
xalxur gadmocemebSi, man cxovelebisa da frinvelebis
enac icis (Sdr. ATU 670). iyo soloman brZeni. Zalian kargi kaci iyo,
yvela ena icoda. mere Caacivda erTi kaci,
maswavleo Seni enao.
– ar gindao, – soloman brZenma uTxra, –
neta mec ar vicodeo.
– arao, – Caacivda, – ginda Tu ara, unda
maswavloo.
ro Caacivda, uTxra:
– gaswavlio, xoloTao, rac exla Tqva, Cemi
iyveso, rac mere Tqva, Seni iyveso.
mere aswavla. aswavla, wavida es kaci da mere
am kacma, isadiles da nasufrali gadauyara
ZaRlsa da katasa. katam daaswro da avida
xeze. ZaRli gamoudga da SeiRrina. mere ka-
tam SemosZaxa:
– ras miRrinamo? Cven patronsao Zroxa uk-
vdebao, dajeqi da Wameo.
Zroxa gayida. „gavyidio da raRa mamikvde-
bao“. gayida da fulaT aqcia.
mere kide isadiles. gameorda is ambavi. kide
gadauyares nasufrali. kidev katam daaswro
da gamoudga ZaRli, SeuRrina.
– ras miRrinamo, Cven patronsa cxeni uk-
vdeba, dajeqi da Wameo.
„cxensac gavyidi da raRa mamikvdebao“, –
cxenic gayida.
gavida cota droi, kide isadiles da kide
gadauyares nasufrali. kide katam daaswro
da SeWama. ZaRli gamoudga da xeze aaswro
katama.
147
– ras miRrinamo? Cveni patroni kvdebao,
dajeqi da wlisTavamdis Wameo.
esec gaigo patronma – xo eyureboda imaTi
enai. wavida soloman brZenTana.
– ese esea Cemi saqme da rogor moviqceo?
– me xo giTxario, ro ar ginda es enaio, nu
iswavlio, exla raRa giSveloo. Zroxa gayi-
de, fulaT aqcie, cxeni gayide, fulaT aq-
cie, exla Sen Tavsac xo ar gayidio? Sen ro
eg ena ara gcodnodao, eg zarali Zroxaze
gadivlidao. RmerTsa SenTvis zarali un-
doda da Zroxaze gadaivlidao. cxenic kar-
gad geyoleboda da Senc kargad iqnebodio.
exla Cqara wadi saxSi, gzaSi ar mokvdeo, me
veRarafers giSvelio.
teqsti Cawerilia Cem mier qarTlSi,
sof. gujabaurSi (cxinvalis r-ni),
1989 wels. mTqmeli elene aleqsis as.
kobalaZe, 74 wlis.
arsebobs teqstebi, romlebSic bedismwerlebi da
qriste erTdroulad gvxvdebian, magaliTad, 1961 wels
Caweril qarTlur zRaparSi (mTqmeli: s. giguaSvili,
Camweri: J. naWyebia, goris r-ni, sof. tyviavi, 22.07.1961.
lit. inst., ID 2734, faq57 gv160): „iyo da ara iyo ra, iyo erTi sovdagari. wiT-
lad aqvs SeRebili iataki. mivida qriste-
RmerTi da uTxra: amaRam mistumreo. – ro-
goro, etyvis es kaci, - sufTa iataks gami-
WuWyianefo. gaagdebs. am sovdagris deda
calke cxovrobs. imasTan miva qriste da et-
yvis: - deda, karebi gamiRe!
– weli mtkivao.
– aba wamoiwieo!
wamoiweva da aRar etkineba weli. adgeba da
kars gauRebs.
148
etyvis, qaTami damikalio. – kargio. gaake-
Tebs da etyvis: modi, Svilo, puri vWamoTo.
– ara, dedi, Tqven miirTviTo.
puri rom SeWames, daiZines.
SuaRames qriste RmerTTan mova sami bedis
mwerali. qriste RmerTs dauZaxeben: amaRam
sami bavSvi daibada da ra davaweroTo? erTs
daawere, ro oci wlis ro gaxdeba, mokvdeso,
meores – 180 wlis gaxdes da sul ubeduri
iyoso, mesames ki sovdagris qoneba daawere-
To.
dila rom gaTenda, wavida qriste RmerTi. es
dedaberi miva SvilTan da etyvis: CvenTan
guSin qriste RmerTi yofila da ratom ar
daayeneo? Tanac ase Tqva, rom mesame bavSvi,
romelic wuxeli daibada, Sen qonebas akuT-
vnebso.
sovdagarma uTxra: nu geSinia, me im bavSvs
movklav da Cemi qonebac me damrCebao.
wamova es sovdagari am bavSvis sapovnelad.
ipovnis da iyidis. aiRebs da gzad xevSi Caag-
debs.
gamoiara erTma mecxvarem, gaigo bavSvis ti-
rili da aiyvana. gaizarda es ymawvili. gaigo
am sovdagarma, rom es bavSvi cocxalia, wa-
moiyvana saxlSi, dasWra da gadaagdo wyal-
Si. daiWira mewisqvilem. rogorc iqna, moar-
Cines eqimebma. gaizarda es bavSvi Zalian
kargi. gaigo am sovdagarma, rom mewisqviles
hyavs es bavSvi, miva da sTxovs, rac ginda,
mTxove, oRond eg bavSvi momecio, viRaceeb-
ma momitaces da kinaRam momikleso.
adga da misca am mewisqvilemaca. adgeba es
sovdagari da amxanags gaatans am biWs da da-
ubarebs: cols uTxari, rom Tone gaaxuros
da es bavSvi Sig Caagdoso.
149
midis es biWi, miyveba am kacs da win gamoec-
xadeba qriste RmerTi. etyvis am biWs: es qa-
Raldi Seucvale am kacsao. marTlac Sec-
vlis, am meore werils ki daxevs. am sovdag-
ris cols moewoneba es biWi siZeT Tavis qa-
lisTvis. Tanac qmaric amas ubarebs werilSi
(ra icis, rom biWma Secvala).
gaigo am sovdagarma, rom es biWi cocxalia.
adgeba es sovdagari da wamova saxlSi, rom
moklas.
gamoecxadeba qriste RmerTi am biWs da et-
yvis: Seni simamri mova Sen mosaklavado. jer
wyalze wava da navi Sen gamoutaneo. roca
Cajdeba navSi, me navs gadavabrunebo. is
wyalSi Cavardeba da Sen cocxali darCebio.
marTlac ase moxda da im sovdagris qoneba
am biWs darCa.”
imis miuxedavad, rom xalxuri novelis Tematika
realobis asaxvaa da axlos dgas yoveldRiur sinamdvi-
lesTan, zogierT nimuSSi SenarCunebulia bevri iseTi
miTosuri momenti, rac sayofacxovrebo zRaprebsa da
anekdotebSi ufro iSviaTad, jadosnur zRaprebSi ki Zalian xSirad gvxvdeba.
zRapari „ori Zma-kaci“ (Zv. saq. I: 34-36), romelic
variantia zRaprisa „bedis maZebari kaci“ (Rlonti 1991:
395-397, ATU 460A), ase iwyeba: „wevida samarTlis saZeb-nelad RmerTTan“, magram sinamdvileSi personaJi mzis
dedasTan midis. CvenTvis Zneli saTqmelia, Tu romel
RvTaebas gulisxmobda ambis dasawyisSi mTqmeli, mag-ram faqtia, rom am teqstSi „mzis deda” da „RmerTi” si-
nonimebad gvxvdeba.
rodesac RmerTis an wmindanebis saxe xalxur nove-
laSi ara Semwis an mwyaloblis, aramed sxva funqciiT
150
gvxvdeba, aseT SemTxvevaSi savaraudoa personaJTa Ca-
nacvleba anda Tavad qristianuli warmoSobis siuJetis
profanacia. teqsts, romelic ase iwyeba: „qriite da
RmerTi Zalian didi Zmobilebi iyvnen“ (Rlonti 1948: 6)
da RmerTi „siebs sinjavs”, sad rodis gaavdardeba,
qristianobasTan mxolod qristes saxeli aqvs saerTo.
imaves Tqma SeiZleba teqstze „elia, qriste da wminda
giorgi“, romelic iv. javaxiSvils aqvs moxmobili qar-
Tul RvTaebaTa ierarqiis sakiTxis Sesaswavlad (java-xiSvili 1960: 41-48). miTosuri da religiuri saxeebi
profanirebulia, rac gamowveulia sakraluri siuJe-
tebis sayofacxovrebo zRaparsa da anekdotSi gadas-
vliT. is faqti, rom RmerTi da wmindanebi rigiTi per-
sonaJebi arian anekdotSi, religiur Sinaarss aclis am-
bavs. zemoT davinaxeT, rom teqstebSi, romlebic Jan-
robrivad anekdotisken ixrebian („RmerTi da eSmaki“,
„baxalas zRapari“), ar igrZnoba qristianuli msof-lmxedveloba, Tundac maTSi qristianuli cnebebi Ziri-
Tad detalebs Seadgendnen.
am TavSi me ganvixile xalxuri prozis (jadosnuri
da arajadosnuri zRaprebis) is nimuSebi, romlebSic
TvalnaTliv Cans, rom isini qristianuli aRmsareblo-
bis sazogadoebaSi trialebdnen. amis uSualo maniSne-
belia mTavar personaJTa saxelebi da qristianuli
terminologia: codva-madli, jojoxeTi, sinanuli,
RvTis siyvaruli, pirjvris gadawera da sxva. magram roca religiuri cnebebi da religiuri Sinaarsi erTma-
neTs Seesabameba, aseTi ram mxolod legendebSia (iSvia-
Tad jadosnur zRaparSic). legendebSi sruliad buneb-
rivia qristianuli moralis magaliTebis danaxva, rad-
gan legendis Janri uSualod aris dakavSirebuli qris-
tianul kulturasTan. sayofacxovrebo zRaprebsa da
151
anekdotebSi ki qristianul terminologias araviTari
religiuri datvirTva ara aqvs.
qristianuli ideebi xalxur tradiciaSi gamoixa-
teba legendebsa da im sayofacxovrebo da jadosnur
zRaprebSi, sadac RmerTi gmiris Semwea. garda amisa,
moTxrobis qristianizacias ganapirobebs gmiris saqci-
eli, rac ara mxolod jadosnur zRaprebSi SeiZleba ga-
viazroT qristianulad, aramed zogierT sayofacxov-
rebo zRaparSic. amqveyniuri materialuri Rirebule-bebis arafrad Cagdeba da uaryofa zRaprul sigiJesa
da qristianul wmindanobas erTmaneTTan aaxloebs.22
qarTlur zRaparSi „sawyali kaci” (dial. I: 303-308)
mTavarma personaJma mTeli qoneba dakarga Tavisi sisu-
leliTa da mouxerxeblobiT, magram erT sovdagars sa-
naZleo daudo, rom coli mainc ar usayvedurebda. Sin-
dabrunebulma cols uambo, rogor daefanta saqoneli
da rogor darCa erTi Zroxis amara, romelic mere
22 e. trubeckoi SeniSnavs: „gansakuTrebiT advilad da ubralod gardaiqmneba ‚netarad’ an RvTissulelad zRapruli ‚briyvi’. es gardaqmna bevri qristiani xalxisTvis aris cnobili... rusul zRaparSi es gardaqmna gaadvilebulia Tavad msgavsebiT sulelsa da netars Soris. saerTo niSani erTisac da meorisac aris grZneuli sigiJe. ararseboba adamianuri ‚saRi azrisa’, Wkuisa da amave dros qona sxva saswaulebrivi sibrZnisa. sulelTan es sibrZne jadosnuria, RvTissulelTan ki ‚qristes Wkua’, magram zRaparSi advilad iSleba zRvari; am dros erTsa da imave pirovnebaSi aris Serwymuli briyvisa da RvTissulelis Tvisebebi. es Zalian martivad xdeba – sulelis Cveulebrivi sityvebi da qcevebi, romlebic ewinaaRmdegeba sayofacxovrebo saR azrs, religiurad unda iqnas ganmartebuli. mTeli qonebis gacemas katisa da ZaRlisaTvis bednierebisken mihyavs igi; religiuri ganmarteba am saqciels gamWriaxobis elfers aZlevs. Cveulebrivi Tviseba briyvisa – siZulvili fulisadmi amave interpretaciis ZaliT gadaiqceva uvercxloebis saTnoebad“ (trubeckoi 1991: 64).
152
cxvarSi gacvala, cxvari – mamalSi, mamali – nemsebSi,
nemsebi ki wyalSi Caucvivda. coli mxolod amas pasu-
xobda: „Sen Wkua-gonebas venacvaleo”, bolos ki: „oi,
damidges Tvalebi, dasveldebodi Senao, – da deetaka
da fexs xdis: – ar gacivdeo”. da gmirma sanaZleo moi-
go.
mosiyvarule colis wyalobiT sanaZleos mogeba
(Sdr. ATU 901, ATU 1370) – es siuJeti xSiria rogorc folklorul, ise literaturul teqstebSic, magali-
Tad, andersenis zRaparSi „rac ar unda gaakeTos qmar-
ma, yvelaferi kargia” (Андерсен 1985: 270-275) da Seqspi-ris komediaSi „Wirveulis morjuleba” (Seqspiri 1983:
297-346). qarTul zRaparSi am siuJetis organuli nawi-
lia qonebis briyvulad gacvlis motivi (ATU 1415) da saerTo jamSi, zRapari mTlianobaSi iseT siRrmemdec
ki midis, rogoricaa „qaluri sibrZnisa da energiis ga-
movlena xalxur zRaparSi” (Мильдон 2001: 132-148). personaJTa qristianuli saxelebi mxolod forma-
lur kavSirSia qristianobasTan. amis magaliTebs mrav-
lad vxvdebiT xalxur novelebsa da anekdotebSi, im
teqstebSi, romlebsac ar aqvT jadosnuri zRapris
struqtura. qristianuli religiis gavlena folklor-
Si saZiebelia iq, sadac yvelaze naklebad aris mosa-
lodneli, sadac qristianuli (da saerTod, religiuri)
terminologia ar gvxvdeba – jadosnur zRaparSi.
jadosnuri zRapris centraluri figura aris adamiani. yovelgvari movlena da danarCen gmirTa moq-
medeba mis irgvliv aris ganlagebuli. zRapris mTavar
gmirs aqvs SesaZlebloba, Tavad warmarTos Tavisi
cxovreba, ecados, arasrulyofili arsebidan gadaiq-
ces srulyofilad da zRapris bolos kidec miaRwios
amas. Tuki zRapris dasawyisSi gmiri akrZalvas arRvevs
ise, rogorc adami da kargavs raime mniSvnelovans, igi
153
amiT sabolood ganwiruli ki ar aris, aramed xsna TviT
maszea damokidebuli. SeiZleba iTqvas, folkloris ar-
cerT TxrobiT JanrSi ar aris adamianis sulieri siZ-
liere ise xazgasmuli, rogorc jadosnur zRaparSi.
Tqmulebisa da legendis obieqti ZiriTadad istoriu-
li faqtia, xalxuri novelisa da anekdotis – saxumaro
ambavi, romelSic adamiani xSirad udidesi sarkazmis
msxverplia. jadosnuri zRapari ki mTlianad adamianis
garSemo trialebs da mas saukeTeso mxridan warmoa-Cens. zRapris gmiri SeiZleba iyos dacinvis sagani, mag-
ram mxolod personaJebisgan. zRapari abuCad agdebul
da damcirebul gmirs SeaZlebinebs swored imis miRwe-
vas, rac danarCenebs ar ZaluZT. is, rac miTosSi mxo-
lod RmerTebsa da naxevrad RmerTebs SeeZloT, zRa-
parSi adamiani akeTebs. Tundac saswaulebriv Tvisebebs
flobdes, is mokvdavi adamianis Svilia. miTosSi, ro-
gorc wesi, gmiris erT-erTi mSobeli mainc RmerTi un-da iyos, mxolod amiT eniWeba RvTaebrivi Zala. zRapris
gmiri ki Cveulebrivi adamiania, zustad iseTi, rogo-
risTvisac Seiqmna qristianuli religia. zRapris gmi-
ris xsna misive xelSia, mis saqcielsa da moqmedebaSi.
154
VIII TaviVIII TaviVIII TaviVIII Tavi
cxovelTa figurebi jadosnur zRaprebSicxovelTa figurebi jadosnur zRaprebSicxovelTa figurebi jadosnur zRaprebSicxovelTa figurebi jadosnur zRaprebSi miTi da zRapari erTmaneTisgan gansxvavdebian ara Tavisi formiT, aramed Tavisi socialuri funqciiT.
vladimer propi
adamianis urTierToba cxovelTa samyarosTan folklorSi mravalferovnad aris warmodgenili.23 ar-
sebiTi gansxvavebaa cxovelTa eposis personaJebsa da
jadosnuri zRapris personaJ cxovelebs Soris. jados-
nur zRaparSi cxovelebi ar arian mTavari personaJebi,
rogorc cxovelTa eposSi. jadosnur zRaparSi isini
gmiris Semweebad gvevlinebian. jadosnur zRaparSi
centraluri figura aris adamiani, cxovelebi ki misi
megobrebi arian. sxvadasxva xalxTa miTologiur sis-temebSi maTi ierarqiuli ganlageba samyaroSi, rogorc
wesi, amgvaria:
ca (zeskneli): frinvelebi.
dedamiwa (Suaskneli): balaxismWamelebi, mtaceb-
lebi.
23 zepirsityvier Janrebs Soris erT-erT yvelaze adrindelad iTvleba cxovelTa eposi, romlis monawile personaJebi mxolod cxovelebi (da mcenareebi) arian. z. kiknaZis SeniSvniT, „cxovelTa eposis cxovelebi Zalze daSorebuli arian bunebaSi realurad arsebul cxovelebs. mgeli da daTvi sulac ar arian iseTi briyvebi, rogorc eposSi arian gamoyvanilni. mglisa Tu daTvis Sesaxeb amgvari ‚codniT’ aRWurvili monadirisa Tu vinme glexis nabijebi tyeSi marcxiani iqneba. ukanasknel as wels ganviTarebuli naturalisturi mecniereba da praqtika ar adasturebs ‚zRaprul’ da realur cxovelTa Sesatyvisobas“ (kiknaZe 2006: 45).
155
miwisqveSa (xTonuri) samyaro (qveskneli): qvewar-
mavlebi, mRrRnelebi, melia.
qarTuli jadosnuri zRaprebis personaJi cxove-
lebi miTologiuri da qristianuli simbolikis niS-
nebs Tanabrad atareben.
8.1. g8.1. g8.1. g8.1. gveveveveleleleleSaSaSaSapipipipi
qarTul zRaprebSi gveleSapTan brZolis motivSi
gaerTianebulia qristianobamdeli da qristianuli simboloebisTvis damaxasiaTebeli niSnebi.
gveleSapis mier wylis dapatronebis motivi arse-
biT elements Seadgens im jadosnuri zRaprebisa, rom-
lebSic gmiris qvesknelSi mogzaurobaa aRwerili.
qvesknelis gveleSapebs wyali uWiravT da yovel-
dRiurad msxverpls iTxoven. es motivi xSirad gvxvdeba
qarTul, kavkasiur da balkaneTis xalxTa folklorSi,
magaliTad, qarTul zRaprebSi „umcrosi Zma” (xalx. sityv. II: 286-289), „broweulas zRapari” (xalx. sityv. II:
290-296), „bolola Svili” (Rlonti 1948: 248-255), „aTi
Zma da erTi da” (umikaSvili 1964: 74-79), „yarab-oRli da
aleqsandre” (umikaSvili 1964: 213-230), „umcrosi Zma”
(lazuri... 1970: 42-51); inguSur zRaprebSi „oqros foT-
lebi” (Мальсагов 1983: 23-28) da „Caitongi – daTvis Svi-
li” (Мальсагов 1983: 33-38); osur zRaparSi „zRapari
SvidTavian uaigsa da zaliag-gvelze” (Осетинские... 1960: 26-32); somxur zRaparSi „ukvdavebis vaSli” (somxuri...
1976: 270-283); azerbaijanul zRaparSi „mtvirTavi ahme-
di” (Азербайджанские... 1954: 332-343); asurul zRaparSi „mirza-mamedi” (asuruli... 1975: 59-69); bosniur zRapar-
Si „qondara” (iugoslaviuri... 1974: 149-165), berZnul
zRaparSi „xelmwifis vaSlis xe” (Griechische... 1992: 24-39) da sxva.
156
msxverpli SeiZleba iyos yoveldRe TiTo lamazi
qali, bavSvi an wyvili qal-vaJi. zRapris siuJeturi ka-
nonzomierebiT, roca gmiri gamoCndeba, jeri xelmwi-
fis asulzea mimdgari.
8.1.1. 8.1.1. 8.1.1. 8.1.1. ggggveveveveleleleleSaSaSaSapipipipi kkkkavavavavkakakakasisisisiurururur zRzRzRzRapapapaprebrebrebrebSiSiSiSi. . . . kavkasiur
folklorSi gavrcelebulia warmodgena samyaros sami
sknelis Sesaxeb. zRapris da eposis gmirebi xvdebian
qvesknelSi da iq agrZeleben sagmiro saqmeebis Cadenas. qvesknelSi gmiri xvdeba sam das, romlebic motacebuli
hyavs borot arsebas; asrulebs maT davalebas da ube-
durebisgan ixsnis. CeCnur da inguSur folklorSi avi
urCxulis rols asrulebs gveli („sarmaki“), xolo gmi-
ris Semwisas – arwivi („erzi”). mkvlevari a. o. malsago-
vi gmiris qvesknelSi mogzaurobis Sesaxeb wers: „amaSi
vlindeba ZiriTadTagan erT-erTi miTologiur-zRap-
ruli opoziciebi: gveli qvesknelis simbolo – frin-veli zesknelis simbolo da maTi mudmivi antagonizmi.
gmiri mogzaurobisas xvdeba mesame samyaroSi”
(Мальсагов 1983: 327). sarmaki – xSir SemTxvevaSi mraval-Taviani gveli, Cveulebriv, mdinaresTan an wyarosTan
wevs da xalxs wylis aRebis nebas im SemTxvevaSi rTavs,
Tu isini msxverplad qaliSvils Seswiraven. gamoCndeba
usaxelo gmiri da amarcxebs drakons ZlierebiTa da ma-macobiT, xandaxan eSmakobiTac. a. malsagovis gamok-
vleviT, sarmaki „analogiuria adiRuri bliagosa da
somxuri viSapisa” (Мальсагов 1983: 327). garda sarmakisa, vainaxuri zRaprebisTvis damaxa-
siaTebelia „eSapis” – urCxulis gamoCena. eSapi boro-
ti arsebaa, anTropomorfulia da qalis an mamakacis sa-xiT Cndeba. misi sqesi ganisazRvreba zRapris konteq-
stidan. narTebis gadmocemebSi eSapi usqeso arsebaa,
romelsac kavSiri aqvs saiqiosTan da ori samyaros saz-
157
Rvarze dgas. a. malsagovi imowmebs a. grens, rom sityva
„viSapis” Tavdapirveli mniSvneloba aris drakoni,
mfrinavi gveli, agreTve i. daxkilgovs, romelic eSaps
xTonur personaJad miiCnevda da qarTvelTa gvel-veSa-
pebs adarebda. malsagovis azriT, eSapi Seesabameba som-
xur folklorSi – viSaps da afxazur folklorSi –
agulSaps (Мальсагов 1983: 327-328; Грен 1897). osur folklorSi „zaliag-kalmi, zaliag-gveli –
drakonia, romelic Seesabameba rusul folklorSi
gvel-goriniCs” (Осетинские... 1960: 30). s. zuxbas gamokvleviT, afxazur narTul eposSi da
afxazur zRaprebSi agulSapi imave rols asrulebs, ra-
sac gveleSapi qarTul zRaprebSi da gveli rusul saz-
Rapro da bilinur eposSi (Зухба 1970: 182). agulSapi gmi-ris iseTi mteria, romelic arasodes iqceva mis Semwed.
metad iSviaT SemTxvevebSi agulSapi mxolod mas Semdeg
xdeba gmiris Semwe, roca gmiri mas daamarcxebs (Зухба
1970: 183). afxazuri masalis mixedviT, boroti gvelis, gmi-
ris STanmTqavi gvelis qmedebebi erTgvarovania, xolo
keTili gvelis, mwyalobeli gvelis qmedebebi – sakma-
od gansxvavebulni (Зухба 1970: 184). s. zuxba eTanxmeba v. propis Tvalsazriss, rom
folklorSi arsebobs ara ori sxvadasxva gveli, aramed
„maTi ganviTarebis ori safexuri. Tavdapirvelad keTi-li gveli mogvianebiT Tavis sapirispirod gadaiqceva”
(Зухба 1970: 184).
„afxazur folklorsa da miTologiaSi, kerZod, sazRapro eposSi, mniSvnelovani adgili uWiravs gvelis
saxes. zogjer gvelis funqciebi epossa da zRaparSi mi-
ewereba drakons (agulSaps) anda goliaTs (adaus). es sa-
xeebi urTierTmonacvleoben” (Аншба 1982: 146).
158
afxazi mkvlevrebi miTis istoriul-SedarebiTi
analizis dros v. propis mimdevrebi arian. gveleSapis
saxe da gvelTmebrZoloba folklorSi iniciaciebs
ukavSirdeba: „Cveni SexedulebiT, am mosazrebis ubra-
lod uaryofa SeuZlebelia, ramdenadac is Semagrebu-
lia mravalricxovani TvalsaCino magaliTiT miTolo-
giidan da zRaprebidan. unda iTqvas, rom afxazuri ma-
salac advilad Tavsdeba propis Teoretikul sqemaSi
ara mis sawinaaRmdegod, aramed piriqiT, adasturebs da
avsebs mas” (Аншба 1982: 146). v. propma „jadosnuri zRapris istoriul fesveb-
Si“ aRniSna, rom rusul zRaprebSi gveli wylis damWeri
ar aris da masTan brZola wylis gamo ar xdeba, magram
sxva xalxTa zRaprebSi es uZvelesi motivacia mkafiod
aris SemorCenili (Пропп 1986: 258). qarTuli zRaprebi umdidres masalas iZleva am mxriv. garda amisa, gvele-
Sapis wylis stiqiasTan da amindTan kavSirs adasturebs
saqarTvelos sxvadasxva kuTxeebSi mopovebuli eTnog-
rafiuli da arqeologiuri masalebic.
eTnolog m. makalaTias gamokvleviT, „qarTul
rwmenebSi SemorCenili gadmonaSTebi mWidro kavSirs
amJRavneben mezobeli xalxebis rwmena-warmodgenebsa da gadmocemebTan” (makalaTia 1990: 204). amis miuxeda-
vad „saqarTveloSi gveleSapis kultTan dakavSirebiT
ar SemogvrCa kultmsaxurebis raime naSTi” (makalaTia
1990: 201). es sruliad bunebrivia, radgan wyalTan kav-
Siri gveleSapis simbolikis uZvelesi safexuria, ro-
melmac Semdgom mravaljer icvala saxe, vidre dRevan-
del mniSvnelobas miiRebda.
kavkasiaSi gvelTmebrZolobis arqetipuli siuJe-tis kvlevisas q. sixaruliZe SeniSnavs, rom gveleSaps
tradiciulisagan gansxvavebuli Sinaarsi aqvs miTo-
logiaSi – is mxolod boroti ar aris, „igi ara marto
159
formalurad, aramed semantikuradac sinkretuli ar-
sebaa, rac misi mravalfunqciurobiTaa gamowveuli...
gveleSapisa da gvelis simbolikaSi sapirispiro Tvise-
bebis arseboba (igi keTilicaa da mavnec) am saxis stadi-
aluri Camoyalibebis Sedegia, romelSic ufro Zveli
da mniSvnelovania wyalTan misi dakavSireba” (sixaru-
liZe 2002: 151).
eTnografiuli masalis garda xalxur zRaprebs
wylis damWeri gveleSapis Sesaxeb safuZvels uqmnis me-galiTuri kulturac saqarTveloSi.
megaliTuri kulturis Zeglebis erTi kategoria
– monoliTebi (aRmarTuli qvebi) sakulto obieqtebad
aris klasificirebuli. Tevzis gamosaxulebiani mono-
liTebi, romlebsac n. marma pirobiTad „veSapebi” da
„veSapoidebi” uwoda, aRmoCenilia saqarTveloSi, som-
xeTSi, Crdilo kavkasiaSi, Crdilo monRoleTSi da
iranSi. megaliTuri kulturis mkvlevari l. meliqseT-begi friad mizanSewonilad Tvlida am monoliTebis
„veSapad” saxeldebas, radgan „Tqmulebebi veSapTa Sesa-
xeb, saerTod, Zalianaa gavrcelebuli somxur fol-
klorSi, iseve, rogorc gvelaSapTa Sesaxeb qarTulSi,
ris gamoc SesaZlebeli xdeba am ori cnebis (veSapisa da
gvelaSapis – e. g.) gaTanasworeba (meliqseT-begi 1938:
93). „veSapoidebze” gamosaxuli atributebi mecnierebs
astralur kultTan kavSirsac afiqrebinebda (Меликсет-
Бек 1943: 152). garda astralur da wylis kultTan kavSi-risa es monoliTebi „veSapTmebrZolTa” prototipeba-
dac ki iqnen aRiarebulni sxvadasxva mecnierTa Sromeb-
Si: wm. giorgisa saqarTveloSi da wm. sargisisa somxeTSi
(meliqseT-begi 1938: 94). magram veSapTmebrZolobis mo-noliTebTan mimarTeba safuZvels moklebulia. veSap-
TmebrZoloba ufro mogviano movlenaa, vidre tote-
mizmi. m. Ciqovani amiranis eposis kvlevisas aRniSnavs:
160
„amirani veSapTmerZolia. amis gamo igi ar SeiZleba im-
droindeli iyos, roca Tevzis kulti yalibdeboda da
mtkicdeboda” (Ciqovani 1959: 147). yovel SemTxvevaSi, es
monoliTebi erTdroulad totemic da veSapTmebrZo-
lis prototipi ver iqnebodnen.24
veSap-veSapoidebi „dakavSirebuli iyvnen mTis sai-
rigacio sistemasTan; isini swored im adgilebSi arian
aRmarTulni, saidanac wyali maRali mTebidan dablob-
Si miemarTeba arxebis saSualebiT” (amiranaSvili 1971: 24).
ramdenadac xalxuri jadosnuri zRapari myarad
inaxavs uZveles miTosur motivebsa da elementebs, ase-
ve mosalodnelia masSi istoruli epoqebis yovelgvari
niSnebis dafiqsireba. is, rom zRaprebSi gveleSapi
wyals epatroneba, marTlac nakvalevi unda iyos sar-
wyav sistemasTan da amindTan dakavSirebuli rwmena-
warmodgenebisa, maT Soris, msxverplSewirvis ritua-lisac. gveleSapTan brZolis epizodi ramdenime sxva-
dasxva motivs Seicavs, romelTa saxecvlilebebi ukve
dadgenilia folkloristebis mier.
gvelTmebrZolobis motivi, v. propis gamokvle-
viT, manamde arsebuli sxva motivebidan ganviTarda,
kerZod, gveleSapis mier gmiris CanTqmis motividan,
rac Tavis mxriv iniciaciis rituals warmoadgenda
(Пропп 1986: 242). sayuradReboa is, rom gmiris gveleSa-pis mucelSi yofna ar aris jadosnuri zRaprisTvis da-
maxasiaTebeli motivi (jadosnuri zRapari desakrali-
24 „veSapebad” wodebul monoliTebs mkvlevrebi sxvadasxvagvarad aTariReben: n. mari Zv. w. I aTaswleuliT an Zv. w. V aTaswleulidan I aTaswleulis Sua periodiT, b. piotrovski Zv. w. I aTaswleulis Sua xanebiT, a. sixaruliZe Zv. w. III da II aTaswleulebis mijniT (CxaiZe 1997: 21-24).
161
zirebulia). qarTul folklorSi amgvari ram mxolod
arazRaprul eposSi SeiZleba Segvxvdes. amis saukeTeso
magaliTia amiranis Tqmuleba. jadosnur zRaparSi ki
gveleSapis muclis magivrad aris qveskneli. gmiri Ca-
dis qvesknelSi da iq ebrZvis urCxuls. maT orTabrZo-
las ufro adamianisa da nadiris Serkinebis saxe aqvs da
realobasTan aris daaxloebuli.
„gvelTmebrZoloba ganviTarebuli saxiT gvxvdeba
yvela uZveles saxelmwifo religiaSi: egvipteSi, babi-lonSi, antikur xanaSi, indoeTSi, CineTSi. is gadavida
qristianobaSi da winaaRmdegobis gareSe dakanonda ka-
Tolikuri eklesiis mier. gvelTmebrZoloba ara aqvT
im xalxebs, romelTac jer ar CamouyalibebiaT saxel-
mwifo. aqedan pirdapir SegviZlia gamovitanoT daskvna,
rom gvelTan brZolis motivi saxelmwifoebriobasTan
erTad warmoiSveba” (Пропп 1986: 224-225). gvelTmebrZolobis motivi TavisTavad Zalian Zve-
lia. mas gavlili aqvs ramdenime safexuri sakulto
warmoSobidan vidre desakralizaciamde, roca is saz-
Rapro motivad iqca. veSapisTvis qaliSvilis msxver-
plad Sewirvis miTis stadialuri cvlilebebis ganxil-
visas T. qurdovaniZe askvnis, rom „miTsa da zRaparSi
gmirobad gagebuli veSapis mokvla hagiografiaSi sas-
wauladaa kvalificirebuli” (qurdovaniZe 2001: 263). ase rom, gveleSapis damarcxebis motivs qristianobam-
de ukve hqonda is Sinaarsi, rac Semdgom qristianulma
simbolikam gamoiyena.
8.1.2. g8.1.2. g8.1.2. g8.1.2. gveveveveleleleleSaSaSaSapipipipi qqqqararararTuTuTuTul zRl zRl zRl zRapapapaprebrebrebrebSiSiSiSi. . . . folklorSi
gveleSapis damarcxeba mxolod metafora ar aris. ja-
dosnur zRaprebSi gmirisa da gveleSapis namdvili
brZolaa aRwerili, romelsac ara metaforuli, aramed pirdapiri mniSvnelobiT igebs msmeneli mTqmelisgan.
162
zRapris siuJetTa saerTaSoriso saZiebelSi gamo-
yofilia jadosnuri zRaprebis Svidi Tematuri jgufi:
1) zebunebrivi mowinaaRmdege, 2) zebunebrivi meuRle an
sxva naTesavebi, 3) saswaulebrivi davaleba, 4) zebuneb-
rivi Semwe, 5) jadosnuri sagnebi, 6) zebunebrivi Zala an
codna, 7) sxvadasxva zRaprebi saswaulebrivze. T. qur-
dovaniZis safuZvliani gamokvleviT jadosnuri zRap-
rebis yvelaze popularuli tipi saqarTveloSi (iseve,
rogorc mTels msoflioSi) aris zRaprebi gmiris brZo-lis Sesaxeb zebunebriv mowinaaRmdegesTan (qurdovani-
Ze 2002: 54). es mowinaaRmdege qarTul zRaprebSi war-
modgenilia devis, gveleSapisa da sxva avsulebis saxiT.
umetes SemTxvevaSi gveleSapTan brZolas qalwulis ga-
Tavisufleba mosdevs.
T. qurdovaniZe mefis asulis gaTavisuflebis mo-
tivis or nairsaxeobas gamohyofs: „erTis mixedviT,
gmiri qvesknelSi gaigebs gveleSapis mier, wylis sanac-vlod, qalis moTxovnis ambavs. gveleSapis SesaWmelad
ganwiruli xelmwifis asulis ganTavisuflebis Semdeg
gmiri jildod Txoulobs ara mis xels (motivacia: ukve
hyavs sacole), aramed qvesknelidan SuasknelSi ayvanas,
rac faskunjis saSualebiT xorcieldeba. amave siuJe-
tis meore nairsaxeobaSi moqmedeba dedamiwaze xdeba,
gmiri xelmwifis asuls aTavisuflebs devisagan“ (qur-
dovaniZe 2001: 261).
es aris Zalze sayuradRebo faqti: qarTul zRap-rebSi gveleSapi qvesknelis binadaria devisagan gan-
sxvavebiT. ra Tqma unda, arsebobs zRaprebi, sadac gve-
leSapi qvesknelis zemoTac Cndeba da maSin mas bevrad
ufro mravalferovani funqciebi aqvs, vidre qvesknel-
Si. qvesknelis gveleSapi, rogorc wesi, wyals aris da-
patronebuli.
qvesknelis zemoT gveleSapi SeiZleba iyos:
163
• cidamtkavela kaci, romelic drodadro veSapad
iqceva (qarTul zRaprebSi);
• kacis saxis mqone, romelic sul ityueba (rusul zRaprebSi);
• manamde daumarcxebeli, sanam vinme qvesknelis gveleSaps ar moklavs, radgan swored im sxva gve-
leSapis mucelSia misi suli (makedoniur zRap-
rebSi).
• macduri, romelic gmirs cols waarTmevs (ru-sul zRaprebSi).
qvesknelis zemoT gveleSapi SeiZleba cxovrob-
des:
• xevSi (qarTul zRaprebSi);
• gamoqvabulSi (uzbekur zRaprebSi);
• mTian adgilas Rrma mRvimeebSi da ar icodes curva (bulgarul zRaprebSi);
• zRvaSi (qarTul zRaprebSi);
• tbaSi (Cernogoriul zRaprebSi).
• qvesknelis zemoTac SeiZleba gveleSaps wyali eWiros (qarTul, makedoniur, serbul, iugosla-
viur zRaprebSi). is agreTve SeiZleba darajob-des WiSkars an koSks (qarTul, dasavleT evro-
pul zRaprebSi).
yvela aq CamoTvlili gveleSapi antagonistia, ro-
melsac sastiki brZolis Semdeg amarcxebs gmiri.
qvesknelis gveleSapis garegnoba. gveleSapis ga-
regnobis warmodgena qarTul folkloruli masalis
wyalobiT Zneli ar aris. sxva xalxTa zRaprebSi qves-
knelis gveleSapis garegnoba ufro mwiradaa aRwerili.
mxolod misi Tavebis raodenoba SeiZleba iyos miTiTe-buli. v. propmac aRniSna Tavis naSromSi, rom „gveli
164
zRaparSi, namdvil rusul zRaparSi arasodes aris aR-
werili” (Пропп 1986: 216). qarTuli zRaprebis gveleSa-pi Tvalebidan da cxviris nestoebidan cecxls af-
rqvevs da miwaze siaruli SeuZlia (xalx. sityv. II: 288),
dadis Weqa-quxiliT da gniasiT (xalx. sityv. II: 295),
uzarmazaria, misi akuwuli leSi ramdenime saJenzea
daxvavebuli (megruli… 1991: 103). savaraudod gvele-Sapi Savi ferisaa, rasac gvafiqrebinebs xalxuri leq-
sis gavrcelebuli metafora – Savi warbebis Sedareba
gveleSapTan: „iqiT da aqeT warbebo, zRvaSi gveleSapi-
sebro” (kotetiSvili 1961: 55).
im zRaprebSic, sadac gmiri qvesknelis gveleSaps
amarcxebs da dedamiwaze gamarjvebuli amodis, sxva ti-
pis zRaprebze metad Cans qristianuli azrovnebis niS-
nebi. xalxuri zRaprebis gvelTmebrZolobis motivSi
erTmniSvnelovnad aris gamoxatuli borotebis damar-
cxebis idea. gveleSapis miTologiur saxis Sesaxeb mxo-
lod eTnografiuli da arqeologiuri masalis moSve-
liebiT SeiZleba msjeloba. im tipis zRaprebSi, sadac
gveleSaps ebrZvian, gveleSaps arcerTi dadebiTi Tvi-
seba ar gaaCnia. v. propis fundamenturi naSromi „ja-
dosnuri zRapris istoriuli fesvebi” mTlianad zRap-
ris uZveles Zirebamde CaRrmavebas eZRvneba, magram av-tori xazgasmiT aRniSnavs, rom „zRapars da miTs erT
siuJetze erTdroulad Tanaarseboba ar SeuZliaT”
(Пропп 1986: 263). zRaparSi mTavaria is, Tu ra funqcias asrulebs personaJi da ara is, Tu vin aris is warmoSo-
biT. „zRapris mudmiv, myar elementebs moqmed pirTa
funqciebi warmoadgenen imis miuxedavad, Tu vin da ro-gor asrulebs maT. isini zRapris ZiriTad Semadgenel
elementebs qmnian” (propi 1984: 66).
165
axla ki, rac Tvali gadavavleT zRapruli gvele-
Sapis warmomavlobis sakiTxs, gadavideT uSualod mis
umTavres funqciaze jadosnur zRaparSi. es aris gmir-
Tan brZola.
rogorc zemoT aRvniSne, qvesknelis gveleSapis
gamoCena damaxasiaTebelia sami Zmis zRaparTa tipisaT-
vis. sanam gmiri qvesknelSi aRmoCndeba, mas aseTi Tavga-
dasavali aqvs gadatanili: ufros ZmebTan erTad midis
mamis davalebis Sesasruleblad, gzajvaredinze sami warwera xvdebaT, romelTagan erT-erTi saxifaTo gzas
mianiSnebs. umcrosi Zma Tavisi surviliT irCevs yvela-
ze Znel gzas. Zmebi daTqmul droze isev am adgilas un-
da Sexvdnen erTmaneTs. umcrosi Zma mopovebuli saun-
jiT da sacolesTan erTad brundeba. Zmebi SuriT WaSi
agdeben mas da mis monapovars iTviseben. WaSi sami sxva-
dasxva feris Txa (cxvari, raSi) gamoivlis, romelTagan
TeTrs gmiris zemoT amoyvana SeuZlia, Savs ki qves-knelSi Cagdeba da umcrosi Zma SemTxveviT Savze jdeba.
qvesknelSi is erTi dedabris saxlSi dabinavdeba, rom-
lisganac igebs, rom am qveyanaSi wyali gveleSaps uWi-
ravs.
gveleSapTan brZolis sruli suraTisTvis citi-
rebas vaxden qarTluri teqstidan, romelic yvela sami
Zmis zRapris magaliTad gamodgeba: „Cveni wyali erT gvelaSap uWiram, dReSi er-
Txela Tu msxverpl ar mouyvanT, wyal ar
dagvanebebso. am biWma uTxra:
– mameci, geqneba rame WurWelio. aiRo da
beberma patara WurWeli misca. eg raT minda,
didi WurWeli geqnebaTo. aiRo da ori didi
Rvini qvevrebi mica. gaiqca am biWma. mivida
wyalze, xedams, erTi mzeTunaxami qali zis
da tiris.
– ra gatirebso? – biWma uTxra.
166
– me xemwifi qali var, msxverplaTa moyva-
nilio, sacaa mova gvelaSapi da SamWamso.
biWma uTxra:
– modi, me Sen muxlze daviZineb da gvelaSa-
pi ro moides, gamaRviZeo. dawva biWi da dai-
Zina. dainaxa qalma, ro modis gvelaSapi. bi-
Wi Seecoda da ver aRviZeb. isevise tirili
daiwyo. erTi cremli daeca loyaze da xe-
laT gaeRviZa biWsa. wamoxta zeze da „ra am-
baviao“ – ikiTxa.
– agera, modis gvelaSapio. dauWira am biWma
Svildisari da es gveleSapi Suaze gaapo. mi-
Cex-moCexa gvelaSapi da dayara. mivida, aav-
so qvevrebi da unda wamoides. qalma ifiqra:
– es wava da aba me rogor unda vicnoo! da-
isvela xelebi gvelaSapi sisxlSi da daar-
tya beWebze biWsa niSnaT. gaiqca qali da mi-
vida saxSi. gaujavrda mamaÁ:
– sad modixar, axla gvelaSapi wyal aRar
mogvcemso.
– is gvelaSapi erTma biWma moklao, – qali
eubneva” (Rlonti, 1948, 252-253).
saqarTvelos teritoriaze Caweril yvela zRapar-
Si gveleSapis winaaRmdeg brZolaSi gamoyenebuli iara-
Ria mSvild-isari da xmali (maxvili), somxur zRapreb-Sia xmali, bosniurSi – kombali da xmali, sxva xalxTa
zRaprebSi ki iaraRis Sesaxeb naklebi informacia
gvaqvs. Tumca aSkaraa, rom gveleSapis SiSveli xeliT
damarcxeba SeuZlebelia. sadac gveleSaps amarcxeben,
iq saomari iaraRebic aqvT. v. propi werda, rom rac uf-
ro maRalia xalxis kultura, miT ufro axlosaa brZo-
lis formebi Tanamedrove zRaparSi asaxul brZolis
formebTan (Пропп 1986: 258).
167
8.1.3. g8.1.3. g8.1.3. g8.1.3. gveveveveleleleleSaSaSaSapipipipis qrs qrs qrs qrisisisistitititiaaaanunununulililili ssssimimimimbobobobolilililikakakaka. . . . qristia-
nul literaturaSi gveli metaforuli saxea. magram
sanam TeologiaSi gveleSapis damarcxeba borotebas-
Tan (codvebTan) brZolis simbolur datvirTvas mii-
Rebda, manamde es brZola pirdapiri mniSvnelobiT unda
yofiliyo gagebuli. amas adasturebs wminda giorgis
saxe ikonografiaSi, aseve gvelis (veSapis) realurad
ganadgurebis faqtebi qarTul agiografiaSi: wm. daviT
garejelis cxovrebaSi gveleSapis dawvis epizodi da wm. grigol xanZTelis mowafis mier ori „saSineli“ ve-
Sapis locviT mokvdineba (Zveli qarTuli literatu-
ris... 1963, 1968, 1971). wm. daviT garejelis cxovrebaSi
aRwerili es saswauli zustad aris asaxuli agreTve
udabnos monastris mTavari eklesiis kedlis mxatvro-
baSi (abramiSvili 1972).
gveleSapis dawvis scena.
garejis monastris kedlis mxatvroba
168
qristianuli drakologia ZiriTadad efuZneba
cecxlismfrqveveli da Sxamiani urCxulis iobis wigni-
seul aRweras, Semdgom ki im simbolur mniSvnelobas,
rac drakonma apokalifsSi miiRo (Röhrich 1981: 794). gve-leSapi (gveli, veSapi, urCxuli) bibliaSi gvxvdeba: io-
bis wignSi (26, 13), esaia winaswarmetyvelTan (esaia 27, 1;
51, 9), iona winaswarmetyvelTan (iona 2, 1), daniel winas-warmetyvelTan (danieli 14, 22-28), fsalmunebSi (73, 13-
14; 90, 13). gveleSapi yvelgan borotebas ganasaxierebs.
veSapisa da eSmakis gaigivebis Sedegad qristianul
xelovnebaSi arsebobs drakonis mravali sxvadasxva sa-
xe. umaRlesi samsjavros scenaSi jojoxeTis karibWe
urCxulis xaxis formiT aris warmodgenili. qriste,
romelic Trgunavs sikvdilsa da jojoxeTs, Tavadac
gveleSapis dammarcxebelia (Röhrich 1981: 811). qristianul legendebSi gvelTmebrZolebi simbo-
lurad ganasaxiereben brZolas borotebis winaaRmdeg.
kaTolikuri eklesia saerTo jamSi urCxulTan meb-
rZol samoc sxvadasxva wmindans icnobs (Röhrich 1981: 795). gvelTmebrZolobis qristianuli motivi Sua saukuneebis evropuli sagmiro poeziis popularul
Temad iqca. aseve Semdgom jvarosnuli laSqrobebis
meSveobiT gavrcelebulma aRmosavlurma gadmocemebma
didi gavlena iqonia Sua saukuneebis saero romanis gmi-
ris idealzec (Röhrich 1981: 796). 8.1.4. g8.1.4. g8.1.4. g8.1.4. gveveveveleleleleSaSaSaSapipipipis ils ils ils ilusususustratratratracicicicieeeebibibibi SuSuSuSuaaaa sasasasauuuukukukukuneneneneeeeebibibibis s s s
qqqqararararTuTuTuTul xl xl xl xelelelelnanananawerwerwerwerSiSiSiSi. gveleSapis miTologiuri da qris-
tianuli simbolikis Seswavlis TvalsazrisiT mniSvne-
lovani Zeglia wm. ioane sinelis „klemaqsi“ (sruli sa-
Tauri: „kibe saTnoebaTa caT aRmyvanebeli Tqmuli da-
niil monozonisa raiTelisa, wignisa amisTvis sulTa
ganmanaTlebelisa, romelsa ewodebis klemaqsi, romel
169
ars kibe“). me-12 saukunis qarTuli xelnaweri daculia
xelnawerTa erovnul centrSi (# H-1669). asketikis dargis Txzuleba, romelic xuTjer aris qarTulad na-
Targmni (kekeliZe 1960: 199, 287, 332, 381), gadawerilia
wm. daviT garejis monasterSi 1160 wlis axlo xanebSi
cnobil kaligraf nikoloz nikrais mier.25 xelnaweri
imiT aris gansakuTrebuli, rom arSiebze gadamweris na-xatebia, romlebic ar aris arc saero da arc religiu-
ri Sinaarsis miniaturebi, aramed Savi da wiTeli mel-
niT Sesrulebuli figurebi teqstis gareT gamotanili
minawerebiTurT. am naxatebis mniSvneloba pirvelad
vaxtang beriZem aRniSna da maT „xalxuri Semoqmedebis
nimuSebi” uwoda: „am ucnauri wignis furclebze TiT-
qos xalxuri zRaprebis fantazia da xalxuri iumoric
kia SemoWrili” (beriZe: 1967, 194). gadamweris naxatebi am xelnaweris arSiebze marTlac SeiZleba daxasiaTdes,
rogorc qarTuli zRapris personaJebis ilustraciis
iSviaTi nimuSebi.
xelnaweris arSiebi farToa da bevri wvrilad na-
weri sqolio gvxvdeba. umetesad es sqolioebi kontu-
rebSia moqceuli, romelTac sxvadasxva forma aqvT.
xelnaweris kideebze daxatulia cxovelTa da Sereul
arsebaTa gamosaxulebebi: Tevzebi (187v, 196r), kirCxibi
(174r), iremi (200r), Txisrqebiani kaci – „vac-kaci” (159r),
frinvelebi (158v, 164v, 175v) da gveleSapebi (49v, 137r,
145r). yvela naxati Sinaarsobrivad dakavSirebulia teq-stTan. gadamwerma Tavisi namuSevari ilustraciebiTac
25 nikoloz nikrais Sesaxeb sakmaod mwiri informacia mogvepoveba. Ven.4-isa da H-1669-is gadamweris igiveoba da gadaweris adgili – gareji sabolood daadgina istorikosma T. jojuam am xelnawerTa Sedarebisa da dawvrilebiTi Seswavlis safuZvelze. manve daasabuTa, rom „nikrai” gadamweris narTauli zedwodebaa (jojua 2002: 516).
170
daamSvena, magram es ar aris tradiciuli miniatura
xelnawerebisa. maTi ganxilva arc sazedao asoebisa da
kamarebis moxatulobebTan erTad SeiZleba. isini mar-
Tlac „xalxuria” ara marto Sesrulebis teqnikiT26,
aramed folkloruli warmoSobiTac.
ra kavSiri aqvs me-12 saukuneSi gadaweril asketi-
kuri dargis nawarmoebs folklorTan? am kiTxvaze pa-
suxis gasacemad TanmimdevrobiT mivyveT sakiTxebs.
wm. ioane sinelis TxzulebaSi „gveli” da „veSapi” sinonimebia iseve, rogorc saerTod Zvel qarTulSi (ix.
sulxan-sabas leqsikoni). gvelic da veSapic codvas aR-
niSnaven (4, XIII; 4, XLVIII; 4, LXV; 8, XL; 9, XVI, 15, CIV; 15,
CV). arSiebze moxazul gveleSapis konturebSic sxva-dasxva codvebis Sesaxeb weria.
„klemaqsis“ teqstis mixedviT gveli gesliania, Ta-
vis TavSi Seicavs sasikvdilo Sxams, magaliTad: „dayu-
debuli Zviris-moxsene aspiti ars damaluli da gesli
misi sasikvdine Tavsa Soris Tvissa utvirTavs” (9, XVI).
vinc damalavs Tavis codvas, sakuTar Tavs moklavs:
„romeli yovelsave gvelsa romel arian vnebani ganaqi-
qebdes aRsarebiTa, mas mougies sarwmunoeba jerovani,
xolo romelman dahfaros igi ugzoTa Sina SecTomil 26 xelovnebaTmcodneebi „xalxur mimarTulebas”, „xalxur xelovnebas” uwodeben araprofesionali mxatvris namuSevrebs, romlebic ZiriTadad grafikulia an Zalze sada ferebiT aris Sesrulebuli, ar gaaCnia sivrcobrivi asaxva. termini „xalxuri xelovneba” faqtiurad gamoyenebulia profesiuli mxatvrobisgan araprofesiulis gasamijnad (beriZe 1967: 36, 74, 96, 130). grafikulsa da ferwerul morTulobebs v. beriZe erTmaneTisgan iseve ganasxvavebs, rogorc „profesiulsa” da „xalxurs”. xalxur mxatvrobas axasiaTebs sisadave: „miamitoba, Taviseburi siwrfele – rogorc xalxuri xelovnebis maxasiaTeblebi, amarTleben am gamorCeuli movlenis ,xalxurad’ saxeldebas“ (xuskivaZe 2003: 13-14).
171
ars, da Tavsa Tvissa moiklavs“ (4, LXV). gvelis (veSapis)
saxiT gansaxierebulia codva: „raJams mogixdes gulis
sityva gankiTxvad moZRvrisa, viTarca siZvisagan il-
tvode misgan, da nu scem yovladve adgilsa gvelgvelgvelgvelsasasasa amas.
aramed miuge veveveveSapSapSapSapsasasasa mas da arqv: hoi, macTuro araTu me
mTavrisa mis, aramed igi Cemda ars msajuli, rameTu
araTu me misi, aramed mas Cemi tvirTi utvirTavs” (4,
XIII). teqstSi or adgilas mravalTaviani veSapi da mra-
valTaviani gvelic aris naxsenebi (16, I; 17, XVIII).
gveleSapi
nikoloz nikrais naxati „klemaqsis” arSiaze (me-12 s.).
xelnaweri H-1669
172
aqve unda aRvniSnoT cnebebi „matli” da „Wia”, rom-
lebic veSapTan da gvelTan erTad erT semantikur ka-
tegorias qmnis (abakelia 1997: 5). rogorc qarTul
qristianul literaturaSi, aseve folklorSi, Wia da
gveleSapi erTi kategoriis arsebebia.
„klemaqsis” mixedviT, rogorc matli gaizrdeba
da frTebs gamoisxams, ise erTi codva Sobs meores: ars
romelime matli, romeli aRizardis rai, gamoisxnis
frTeni da aRfrindis simaRled; da cudad-mzvaovroba srul iqmnis rai, Svis ampartavneba, dasabami igi da
srul myofeli yovelTa borotTa” (12, LVI); damaluli
codva WiasaviT rCeba xorcSi, is isev aRzevdeba da Tu
Tavidanve ar moispo, gvelad iqceva (15, CIV).27 „klemaqsSi” codvis aRiareba gvelis damorCile-
basTan aris Sedarebuli (4, XLVIII). sityva „veSapi” gamo-yenebulia eSmakis mniSvnelobiTac (15, III).
Sua saukuneebSi evropaSic msgavsi gaigiveba arse-
bobda eSmakisa da gvelisa (drakonis). gavrcelebuli
evropuli literaturuli da xalxuri gadmocemebis
motivebis Tanaxmad sxeulSi dabudebul gvels moTmi-
neba amarcxebs anda drakonis xilva adamians WeSmariti 27 Sdr. amiranis Tqmulebis erTi epizodi, roca amirani devs daamarcxebs da devi sTxovs, Cemi moWrili Tavidan amosul sam Wias nuRar moklavo. Zmebis gafrTxilebis miuxedavad amirani marTlac ar klavs sam Wias – „devma ra miyo, Wiebi ras mizameno” (Ciqovani 1947: 315). gadis xani da trial mindorze amirans sami gveleSapi daxvdeba – is sami Wia, romelic man arafrad Caagdo. amirani daxmarebas sTxovs Zmebs maTTan brZolaSi, magram amaod. Tavis Secdomaze mxolod TviTon agebs pasuxs – im „umniSvnelo” Wiam amirani gadaylapa. amiranis Tqmulebis qristianizaciis ZiriTad da umniSvnelovanes elementad q. sixaruliZe hiubrisis motivs miiCnevs (sixaruliZe 2001: 210-214). vfiqrob, aqve unda ganixilebodes zemoTmoyvanili epizodic, rogorc qristianuli azrovnebis Sesabamisi elementi.
173
sarwmunoebisken abrunebs (Röhrich 1981: 795). kaTolikur saeklesio tradiciaSi eretikosebic ki urCxulis sa-
xiT iyvnen warmodgenili (Röhrich 1981: 809). „klemaqsis” mixedviT gveli SeiZleba gandevnil iqnas simSvidiT (8,
X; 15, CV). codvasTan brZolis iaraRi Tavmdablobaa (25, LXXXIV).
am xelnaweris ilustraciebis daTvalierebis Sem-
deg Zalian advilia imis daSveba, rom me-12 saukunis
qarTuli xalxuri zRaprebi didad ar gansxvavdeboda
me-19 saukuneSi Cawerili zRaprebisgan. TavisTavad me-
12 saukunis xelnawerSi zRapruli personaJebis gamo-saxva Zalian mniSvnelovania, miT umetes, rom ar mogve-
poveba me-17 saukuneze ufro adrindeli Canaweri qar-
Tuli zRaprebisa28. nikrais naxatebis mixedviT SegviZ-
lia Tqma, rom am droisaTvis xalxuri zRaprebis gar-
kveuli kategoria qristianizebuli iyo.
qristianizirebul zRaprebad SeiZleba CaiTvalos
is zRaprebi, romlebSic garda qristianuli simboliki-
sa, qristianuli moralis arsebobac naTelia. zRapris
aseTi tipia swored sami Zmis zRaprebi, romlebSic yve-laze TvalsaCinod aris warmodgenili zRapris gmiris
nebis Tavisufleba. arCevanis unariT zRapris gmiri Sua
saukuneebis sagmiro eposis gmirsa da qristian mar-
tvils emsgavseba29. igi TviTon irCevs gansacdeliT aR-
28 pirveli, 1679 wlis axlo xanebis Canawerebi qarTuli xalxuri zRaprebisa daculia italieli kaTolike misioneris patri bernarde neapolelis arqivSi, romelic inaxeba kapuCinTa Zvel monaster tore del grekoSi [Torre del Greco] (Ciqovani 1960: 97). 29 folkloristi beJan abaSiZe msgavsebas aRniSnavda agreTve miTosur gmirsa da qristianul wmindans Soris: „qarTveli xalxis warmosaxviT miTiuri gmiri (Wabuki) zeadamianuria, rogorc ZaliT, ise moxerxebiT; adamianebis daxmarebis
174
savse gzas, romelsac is sabolood samudamo bedniere-
basTan mihyavs. is Cadis qvesknelSi, amarcxebs gvele-
Saps, Sin brundeba da mamisagan gvirgvins imsaxurebs.
zRapris gmiris cxovrebis gza yovelmxriv Seesabameba
qristianuli eTikis normebs da araerTgzis damowmeba
SeiZleba saxarebisa, magram radgan am naSromis ZiriTa-
di wyaro „klemaqsia“, moviyvan Sesabamis citatas:
„viTarca mxedari romlisa piri mowylul arn
brZolasa Sina, ara ugulebels yvis mefeman, aramed mis-cis niWi da pativi, egreTve monozoni, romelsa friad-
ni Wirni da gansacdelni Tavs esxmian brZolasa Sina eS-
makTasa, gvirgvinosan yos igi meufeman saukuneman
qristesman gvirgviniTa miT sixarulisaTa“ (27, LXIII).
rogorc vxedavT, gveleSapis damarcxebis simbo-
likas erTi da imave interpretacia eZleva asketikuri
Janris nawarmoebsa da xalxur zRaparSi. is, rom sami
Zmis tipis zRaprebSi gveleSapi absolutur borotebas ganasaxierebs, swored qristianobis gavlena unda iyos.
miT umetes, rom am tipis zRaprebis qristianizacia
sxva mxrivac xelSesaxebia. xalxur zRaparSic da qris-
tianul xelovnebaSic gveleSapi daTrgunvadia. misi
funqcia zRapris kompoziciaSi imaSi mdgomareobs, rom
is unda daamarcxon. folklorSi da literaturaSi
mTqmels da avtors gvelis xsenebis ar eSiniaT gansxva-
vebiT miTosuri azrovnebisgan, roca arsebobda tabu
am cxovelis saxelze. gveli aq TiTqos Zalagamocli-lia, gauvnebelyofilia. nikrais daxatuli gveleSapebi
swored ase gamoiyurebian – iseTi udrtvinveli gamo-
metyveleba aqvT, TiTqos kbenac ar SeuZliaT.
surviliTa da gonierebiT ki uaxlovdeba qristianul wmindanebs, romlis Camoyalibebis wina saxed qarTuli miTuri amirani (igive Wabuki) migvaCnia“ (abaSiZe 1984: 43).
175
qarTuli xalxuri zRapris erT-erTi mniSvnelova-
ni figura – gveleSapi yvela tipis zRaparSi erTnair
funqcias ar atarebs. Cveni xelnaweris naxatebis wya-
lobiT ki aSkarad gamoikveTa is, rom qristianul sim-
bolikaSi gveleSapi erTmniSvnelovnad boroti arsebaa
da im zRaprebSi, sadac gveleSapTan brZolaa aRwerili,
Zlieria qristianobis gavlena.
gveleSapi
nikoloz nikrais naxati „klemaqsis” arSiaze (me-12 s.).
xelnaweri H-1669
nikoloz nikrais naxatebidan yuradRebas iqcevs
frinvelebis gamosaxulebebic. v. beriZe maT „arwivisa da mamlis moxazulobebs” uwodebs (beriZe 1967: 194). ar
176
iqneba Secdoma, Tu am frinvelebs faskunjs vuwodebT.
maT fantastikuri arsebis ieri dakravT da Znelia er-
TmniSvnelovnad iTqvas, rom isini romelime konkretu-
li saxeobis frinvelebs warmoadgenen. garda amisa,
faskunjisa da gveleSapis erT sivrceSi arsebobas
mtkice folkloruli safuZveli aqvs. SemTxveviTi ar
unda iyos rom am xelnawerSi imdenive faskunji xatia,
ramdenic gveli (sam-sami), rac isev da isev zRapris aso-
ciacias iwvevs.
8.2. f8.2. f8.2. f8.2. fasasasaskunkunkunkunjijijiji
8.2.1. f8.2.1. f8.2.1. f8.2.1. fasasasaskunkunkunkunjijijiji ssssazazazazRapRapRapRaprorororo epepepepososososSiSiSiSi. faskunji (qar-
Tul dialeqtebSi agreTve „faskunZi”, „faSgundi”)
mniSvnelovani personaJia saerTokavkasiur zepir
TxrobiT JanrebSi. igi fantastikuri frinvelia, sxva-
dasxva xalxSi sxvadasxva saxelwodebiT cnobili: vaina-
xebis zRaprebSi mas erzi (arwivi) hqvia (Мальсагов 1983: 327), osurSi – arwivi (osuri... 1974: 296), afxazurSi –
aSÁauardini (Зухба 1970: 178), somxurSi – zurmuxt-mtredi (somxuri 1976: 270-283), azerbaijanulSi – zum-
rudi an simurgi (Азербайджанские... 1954: 457), asurulSi – simuryoSi (asuruli... 1975: 235) da sxva.
faskunji aris qarTuli saxelwodeba mtacebeli
frinvelisa neophron percnopterus persnopterus, romelic sa-
qarTveloSi gadaSenebis safrTxis winaSe dgas. mas „aqvs wvrili, grZeli niskarti da soliseburi kudi. zrdas-
ruls SiSveli, moyviTalo saxe da niskarti aqvs, xolo
sxeuli TiTqmis mTlianad TeTria [...]. misi ZiriTadi ad-gilsamyofelo kldovani adgilebi da xramebia. far-
Tod aris gavrcelebuli samxreT evropaSi, CrdiloeT
afrikaSi, dasavleT da samxreT aziaSi” (qiqoZe 2008: 40).
177
zRapruli faskunji qvesknelSi cxovrobs, imave
saxelmwifoSi, romelic gveleSapisgan aris Sewuxebuli
da xelmwifes emorCileba. sazogadod, zRapris kompo-
ziciaSi faskunji Semwis funqcias asrulebs – gmiri
qvesknelidan dedamiwaze ahyavs. mas sxvadasxva uflebe-
bi aqvs sxvadasxva teritoriaze. qvesknelis zemoT misi
Zalaufleba SezRudulia. erT zRaparSi is ambobs:
„rom mcodnoda, eseTi gemrieli xorci gqonda, SegWam-dio, magram exla ki ukve zeviT varTo da aRar SeiZle-
bao” (xalx. sityv. II: 289). am sityvebiT daemSvidoba fas-
kunji gmirs, roca gaigo, rom sagzlis ukanaskneli
lukma gmirisave xorcis naWeri iyo.
faskunji da gveleSapi is wyvilia, romelic auci-
leblad Segvxvdeba im zRaprebSi, sadac umcrosi Zmis
qvesknelSi momxdari Tavgadasavalia moTxrobili.
faskunji
nikoloz nikrais naxati „klemaqsis” arSiaze (me-12 s.).
xelnaweri H-1669
178
8.2.2. f8.2.2. f8.2.2. f8.2.2. fasasasaskunkunkunkunjijijijisasasasa da gda gda gda gvevevevelilililis brs brs brs brZoZoZoZolilililis s s s mimimimiToToToTolololologegegegemamamama. . . .
qarTul zRaprebSi erTmaneTTan dapirispirebuli gve-
leSapisa da faskunjis Sexvedris adgili xea, sadac
faskunjs bude aqvs. es motivi kosmiuri xis uZveles mi-
Toss inaxavs. msoflios xalxTa miTologiur sistemeb-
Si samyaros struqturuli safuZveli aris xe. rogorc,
magaliTad, skandinaviur miTologiaSi igdrasili,
romlis fesvebSi gveli cxovrobs, totebSi – arwivi,
mis foTlebs ki Txa wiwknis (Мелетинский 1991: 478). qarTuli miTologiuri gadmocemebis mixedviT
samyaros SuagulSi dgas mironmdinare alvis xe (kiknaZe
1985: 40), uZveles qarTul ornamentebSic mravladaa
samyaros xis motivi, romelSic cxovelebia gamosaxuli
(Citaia 1941: 309; surgulaZe 1986: 162). Sumerul TqmulebebSi samyaros xis modelia xa-
lubis xe (kiknaZe 1976: 136), romelic inanam gadargo
uruqSi, Tavis wminda baRSi: „xe igi aRorZinda, garna
qerqi ar moecala, mis fesvebSi mounusxvelma gvelma
daibuda, mis rtoebSi frTosanma imdugudma bartyebi
dasxa, mis SuagulSi qalwulma liliTma saxli aiSena”
(kiknaZe 1969: 17).
aqaduri Tqmulebis mixedviT samyaros xea carba-
Tu, romelsac Sekedlebulni arian daZmobilebuli gveli da arwivi, „ori sxvadasxva, erTmaneTs dapirispi-
rebuli sknelis arseba – da TavianTi bunebis Sesat-
yvisad aqvT amorCeuli adgilsamyofeli xis vertikal-
ze: gveli, rogorc xTonuri arseba, ikalaTebs carba-
Tus fesvebSi, xolo arwivi, cis binadari, – mis kenwe-
roze ikeTebs budes“ (kiknaZe 1984: 57).
etanas miTSi gvelisa da arwivis mtroba Svilebis
Wamas ukavSirdeba. qarTul zRaprebSi gveli uWams Svi-lebs faskunjs, aqadur eposSi – piriqiT, arwivi am-
179
bobs: „xolo me SevWam gvelis wiwilebs, avfrindebi da
zecad aval, iq davimkvidreb samyofels Cemsas, vinRa
iqneba mpovneli Cemi? guli gvelisa veras mixvdeba“
(kiknaZe 1969: 108).
samyaros xis vertikalSi frinvelebi da xTonuri
arsebebi budoben. Semdgom garegnoba Seicvala gvel-
mac da frinvelmac. uZveles nivTier Zeglebze orive
bunebrivTan miaxloebuli saxiT gamoisaxeboda, rasac,
magaliTad, samTavros brinjaos sartyelze vxedavT (ix. m. xidaSelis wigni „centraluri amierkavkasiis gra-
fikuli xelovneba adreul rkinis xanaSi”, 1982).
brinjaos sartyeli samTavros samarovnidan, daaxl. Zv.
w. me-12-9 ss.
mogvianebiT, gveli da faskunji erT mTlian arse-
bad Camoyalibda. v. propis gamokvleviT, „frTiani gve-
lis saxe mogviano movlenaa. is Cvens Tvalwin Camoya-
libda da misi Seqmnis procesis Tvalis gadevneba SesaZ-
lebelia“ (Пропп 1986: 222). germanul samecniero terminologiaSi fantasti-
kuri arsebebis (maT Soris gveleSapsa da faskunjis) aR-
saniSnad gamoyenebulia cneba „Sereuli arseba“
(Mischwesen), rac zustad gamoxatavs maT arss. drakonSi, romelic frTosan gvels warmoadgens, Tevzis far-fliT aris dafaruli da sxvadasxva frinvelis Tavi
aqvs, igulisxmeba urCxuli. mas RmerTebi da gmirebi eb-
rZvian. saerTod ki evropis xalxTa folklorSi gav-
180
rcelebuli sityva „drakoni“ da misi saxesxvaobebi
(mag.: germ. Drache, ingl. Dragon) laTinuri sityvidan
draco momdinareobs, rac „gvels” niSnavs (Mode 1983: 122).
faskunji
nikoloz nikrais naxati „klemaqsis” arSiaze (me-12 s.).
xelnaweri H-1669
Cemi azriT, roca gveli da frinveli sazRapro
eposSi moxvdnen, orive maTgans ukve ambivalenturi bu-
neba unda hqonoda – faskunji qvesknelSi binadrobs,
gvels ki nebismieri saxiT gadaadgileba (siaruli da
frena) SeuZlia. qarTuli masalis mixedviT, sami Zmis
181
zRaprebSi, rogorc wesi, iSviaTia frTiani gveleSapi
qvesknelSi. qarTuli zRapris gveleSaps, romelsac um-
crosi Zma amarcxebs, frTebi ar gaaCnia. qarTul zRap-
rebSi frinveli da gveli ar warmoadgenen erT arsebas.
isini gverdigverd cxovroben, magram sxvadasxvani ari-
an.
8.3. T8.3. T8.3. T8.3. Tevevevevzizizizi qarTul zRaprebSi Tevzi sxvadasxva konteqstSi
SeiZleba gamoCndes. misi siuJeturi funqciebi mraval-
ferovania. gansakuTrebiT saintereso masalas vxvde-
biT im teqstebSi, romlebSic miTosuri motivebi qris-
tianuli eTikis normebSia moqceuli.
8.3.1. T8.3.1. T8.3.1. T8.3.1. Tevevevevzizizizis s s s mamamamagigigigiuuuuriririri bubububunenenenebabababa.
1) personaJis gadaqceva Tevzad. qarTul xalxur zRaprebSi erT-erTi gavrcelebuli motivia ^qalis
Tevzad da alvis xed gadaqceva. gardasaxvaTa Tanmim-
devroba yvela qarTul zRaparSi ucvlelia:
qali – Tevzi – Tevzis fxa – alvis xe – nafoti –
qali.
es metamorfozuli cikli damaxasiaTebelia im ti-
pis zRaprebisTvis, sadac mowinaaRmdegis veragobiT
wyalSi gadagdebuli mzeTunaxavi iqceva oqros Tevzad,
Tevzis fxidan – alvis xed, alvis xis nafotidan ki isev Tavis saxes ibrunebs (xalx. sityv. V: 1-9; umikaSvi-
li, 1964: 97-102).
2) Tevzqali. zogierT zRaparSi Cndeba naxevrad
qali – naxevrad Tevzi, romelic ukvdavebis wyalSi
cxovrobs da gmirs rCeviT exmareba. „mifrinda ukvdave-
bis wyarosTan da miawoda Tevzqals Careqa wylis amosa-
182
Rebad. is qali ukvdavebis wyalSi iyo. welszeviT qalis
iyo da welqveviT Tevzi” (xalx. sityv. V: 154).
zog SemTxvevaSi Tevzqali qalis saxiTac Cndeba da
Tevzis saxiTac (xalx. sityv. II: 163-165).
3) Tevzis samkurnalo Tviseba. Tevzi SeiZleba
iyos sibrmavis wamali (xalx. sityv. II: 163-165), aseve uS-vilobisac. zRaprebSi xSiria motivi, roca Tevzis Wamas
orsuloba mohyveba. es uZvelesi rwmena-warmodgenis
gadmonaSTia, romelic zRaparma Semoinaxa. folklo-ruli masalis garda qarTul da kavkasiur eTnografi-
ul sinamdvileSic aris dadasturebuli Tevzis, ro-
gorc nayofierebis momniWebeli Zalis damadasturebe-
li faqtebi (Citaia 2000: 228).
4. Tevzis sibrZne. folklorSi gavrcelebuli mo-
tivia, roca gveli frinvelTa da cxovelTa enis mcod-
nea da Tavis sibrZnes adamians uziarebs. zogierT Sem-
TxvevaSi gvelis nacvlad Tevzi gvxvdeba (umikaSvili 1964: 253-256; iqve: 132-135; xalx. sityv. V: 159-161).
8.3.2. T8.3.2. T8.3.2. T8.3.2. Tevevevevzizizizis qrs qrs qrs qrisisisistitititiaaaanunununulililili ssssimimimimbobobobolilililikikikikis fs fs fs fololololkloklokloklo----
rurururulililili ininininterterterterprepreprepretatatatacicicicia. a. a. a. qristianul ikonografiaSi Tev-
zi erT-erT mniSvnelovan gamosaxulebas warmoadgens
– TevzTan dakavSirebuli saswaulebisa da Tavad Tev-
zis, rogorc qristes simbolos gamo. Tevzis simbolika
safuZvlianad aris Seswavlili rogorc qristianul, ise miTologiur aspeqtSi (Citaia 2000; nadiraZe 2001;
Schenda 1984 da sxva). Tevzis mier madlierebis gamoxatva da gmirisTvis
daxmarebis aRmoCena cnobili sazRapro motivia. mad-
lieri cxoveli zRapris erT-erTi yvelaze gavrcele-
buli personaJia. msoflio sazRapro eposSi popula-
183
rul motivTa kompleqss warmoadgens siuJetis amgvari
ganviTareba: gmiri sibraluls iCens gaWirvebaSi Cavar-
dnili cxovelebis mimarT, ixsnis maT da Semdgom es
cxovelebi exmarebian mas urCxulis damarcxebaSi an
rTuli davalebis SesrulebaSi.
zRaparSi „mebaduris Svili” (xalx. sityv. V : 122-
124) gmiri aTavisuflebs Tevzs, irems, weros da melias.
madlobis niSnad Tevzi Tavis fxas aZlevs, iremi – ba-
lans, wero – frTas, melia – bewvs, rom gaWirvebis SemTxvevaSi maTi daZaxeba SeZlos. am zRaparSi30 naTlad
SeiniSneba qristianuli elementi – gulisxmierebis
gamoCena daCagrulTa mimarT. zRapar „mebaduris Svi-
lis” zogierTi varianti ufro metadac aris qristiani-
zirebuli – gmiris mier gaTavisuflebuli Tevzi Sem-
dgom adamianis saxiT evlineba Tavis mSvelels da me-
gobrobas uwevs mas. menaxires Seecodeba meTevzis daWerili wi-
Teli Tevzi da sTxovs, oRond gauSvi da Cems
Zroxas mogcemo. Tavisi erTaderTi Zroxa
menaxirem meTevzes TevzSi gaucvala da Tev-
zi wyalSi gauSva, risTvisac colma saxli-
dan gaagdo. amis mere menaxire sxva qveyanaSi
midis, gzad erT kacs Seuamxanagdeba da misi
daxmarebiT xelmwifis asulze qorwindeba.
es kacia swored is wiTeli Tevzi. mas ara
marto megobroba SeuZlia, aramed avi sule-
bis gandevnis Zalac Seswevs – menaxiris sa-
coles piridan sami qaji wamoagdebina da
mxolod amis Semdeg gaamxila Tavisi saidum-
lo: „qali momicia SenTvina, CemTvin ki ar
mindodao. axla gaiwminda da sufTad darCa,
ai, me var is Tevzi, Zroxa ro mieci mebadur-
30 am zRapris megruli varianti inaxeba Tsu folklorul arqivSi, 1979 wlis Canaweri, #12186.
184
sa da damixsenio, exla am zRvi nefe varo, –
uTxra patara Savma kacma menaxiresa. amoiRo
da miÁca fxai: – ra drosac gagiWirdes, ax-
sene Cemi saxeli da iq davibadebio” (1937
wlis Canaweri, Rlonti, 1948: 104-110).
arsebobs iseTi zRaprebic, sadac Tevzi uSualod,
yovelgvari gardasaxvis gareSe exmareba gmirs (Tsufa
#12112, 1972 wlis Canaweri).
zRapris es tipi gavrcelebulia rogorc aRmosav-leT, ise dasavleT saqarTveloSi. gansakuTrebiT sayu-
radReboa megruli zRapari „lamazi Tevzi“ („sqvami
Cxomi“), romelic me-20 saukunis pirvel wlebSia Caweri-
li (megruli… 1991: 264-265). am zRapris klasifikacia
legendadac SeiZleboda, magram struqtura jadosnu-
ri zRaprisa aqvs. erTma meTevzem iseTi lamazi Tevzi daiWira,
rom Seecoda da isev wyalSi gauSva, risTvi-
sac mamam saxlidan gamoagdo. meTevze gzaSi
erT xarazsa da erT eqims daumegobrda. maT
erTmaneTs sityva misces, rasac iSovidnen,
Zmurad gaeyoT. eqimi xelmwifis qaliSvilis
gasakurnad wavida. „mewamlem alesa xmali,
avadmyofs Tavze daadga, xelSi xmali rom
eWira, ise da Tqva: gveleSapo, me gibrZaneb,
avadmyofs moeSva, Torem Tavs mogkveT. gve-
leSapi amovida avadmyofis muclidan da ga-
vida gareT“. mefem qaliSvili eqims gaayola,
eqimma ki meTevzes miuyvana da madlierebiT
uTxra, is Tevzi, Sen rom Segecoda da wyalSi
gauSvi, me viyavio. es Tqva da gauCinarda.
SemTxveviTi ar aris, rom am zRaparSi gveleSapi da
Tevzi erTmaneTs upirispirdebian: gveleSapi rogorc
codvisa da borotebis, Tevzi ki rogorc siwmindis
qristianuli simbolo.
185
Tevzi
nikoloz nikrais naxati „klemaqsis” arSiaze (me-12 s.).
xelnaweri H-1669
qarTul zRaprebSi Tevzs sxvadasxva funqcia akis-
ria: zRapris zog tipSi is personaJis metamorfozis Se-
madgeneli nawilia, zogan samkurnalo saSualebaa, zo-gan sibrZnes ganasaxierebs, zogan ki gmiris madlieri
Semwea. aqedan im zRaprebs, sadac Tevzi daxmarebas
uwevs Tavis mSvelels, qristianuli moralis niSnebi
axlavs. zogierTi zRapari ki, romelSic Tevzs gveleSa-
pis locvis ZaliT gandevna SeuZlia, mkveTrad qristia-
nizebulia.
yvela zemoTCamoTvlili tipis zRapari farTod
aris gavrcelebuli saqarTveloSi. Tevzis miTosuri
simbolikis paralelurad qarTul folklorSi advi-lad misagnebia Tevzis qristianizebuli saxe. Cemi ga-
mokvleviT, yvela im zRaparSi, romlebSic Tevzi Semwis
funqcias ar asrulebs, miTosuri motivebi Warbobs. ma-
Ti qristianizaciis sakiTxi arc dadgeba. sainteresoa
is garemoeba, rom qarTul sinamdvileSi es zRaprebi
erTmaneTis paralelurad arian mimoqcevaSi da dabeji-
TebiT ar SeiZleba imis Tqma, Tu romeli tipis zRapre-
bia ufro popularuli – miTosuri Tu qristianizire-buli.
Tevzze arsebuli TiTqmis yvela xalxuri gadmo-
cemis struqtura uZveles xanaSivea mocemuli – anti-
186
kuri mwerlobisa da Zveli da axali aRTqmis wignebis
CaTvliT (Schenda 1984: 1205-1206). samecniero litera-turaSi folkloruli masalis orgvari Sefaseba arse-
bobs. folklors an primitiuli winacivilizaciidan
momdinared ganixilaven, an „CaZirul codnad“ anu eli-
tidan dabal fenaSi gadasulsa da paganizebuls
(Bausinger 1987: 1214). es ori urTierTsawinaaRmdego mo-sazreba sabolood mainc erTmaneTs Tanxvdeba imaSi,
rom folklors ZiriTadi tipebis regeneraciis isto-
riuli SesaZlebloba aqvs (Röhrich 1976: 301). xalxuri zRaprebSi arsebul qristianul tradi-
cias, romelic Tevzis simbolikis magaliTze davina-
xeT, ver mivakuTvnebT erTmniSvnelovnad wignieri
gziT damkvidrebuls. folklori gulisxmobs sxvadas-
xva warmoSobis siuJetebis sxvadasxva mizeziT mudmiv
ganmeorebas, Taobidan Taobaze gadacemas da uwyveto-
bas sakmaod xangrZliv periodSi.
8.4. i8.4. i8.4. i8.4. irerereremimimimi
irems zRapris sxvadasxva tipSi sxvadasxva fun-qcia aqvs: 1) iremi rogorc gmiris Semwe (madlieri ire-
mi, bavSvis gamzrdeli iremi, cisa da miwis damakavSire-
beli iremi), 2) magiuri Zalis mqone iremi (iremi-jado-
qari, iremi-mzeTunaxavi) da 3) iremi rogorc msxverpli.
irmis funqciis gansazRvrisas gansakuTrebiT sa-
interesoa zRaprebi, romlebSic miTosuri motivebi
qristianuli eTikis normebSia moqceuli.
Sua saukuneebis bibliis komentarebSi iremi ada-mianis sulieri SimSilis simboloa, rac momdinareobs
41-e fsalmunis cnobili sityvebidan: „viTarca saxed
surin iremsa wyaroTa mimarTa wyalTasa, egre suris
sulsa Cemsa Sendami, RmerTo” (fs. 41: 2).
187
iremi
nikoloz nikrais naxati „klemaqsis” arSiaze (me-12 s.).
xelnaweri H-1669
8.4.8.4.8.4.8.4.1. i1. i1. i1. irerereremimimimi rorororogogogogorc Src Src Src Sememememwewewewe.... qarTul zRaprebSi ise-
ve, rogorc xalxur lirikaSi (kerZod, leqsebi erekle
mefisa da laSa-giorgis Sesaxeb), gvxvdeba Cvili bavSvis
irmis rZiT gazrdis motivi. irmis ZuZunawovi bavSvi
gansakuTrebuli fizikuri Zalis mqonea. es motivi cno-
bilia saqarTvelos yvela kuTxis sazRapro eposisaT-vis.
zRaparSi „irmisa” (xalx. sityv. V: 247-255)31 rZegam-
Srali deda Cvil bavSvs miabarebs koWl irems, radgan
Svilis gazrda ar SeuZlia. zRaparSi „irmiSvili” erT
31 „irmisas” megruli varianti inaxeba Tbilisis saxelmwifo universitetis folklorul arqivSi, #14446, 1973 w.
188
qals xidze gadasvlisas xevSi uvardeba Cvili, „im xevze
erTma fur-iremma gamaiara, Svil eZebda. es bavSvi ro
dainaxa, Saebrala“ (Rlonti 1948: 58-63). afxazur zRa-
parSi „irmis Svili” moxuci monadire xvdeba tyeSi
irems, romelic Tavis biJinebTan erTad Cvil bavSvsac
awovebs ZuZus (afxazuri... 1969: 33-40).
qristianul literaturaSi farTod gavrcelebu-
li motivia irmebis rZiT sazrdooba. wm. daviT gareje-
lis cxovrebaSi erT-erTi mniSvnelovani epizodia udabnoSi irmebis gamoCena. irmebis Tema farTod aris
gaSlili agiografiaSic da kedlis mxatvrobaSic. wm.
daviT garejelTan da mis mowafe lukianesTan sami ire-
mi movida da Tavisi nebiT gaCerda mosawvelad, swored
maSin, roca udabnoSi sakvebis yovelgvari maragi amo-
wuruli iyo. „da mieriTgan mividian iremni yovelTa
dReTa, TÂinier oTxSabaTisa da paraskevisa da Tana-
hyvian maT nukrni maTni da esereT iSuebdes ÃorciTa da
ixarebdes suliTa” (Zveli qarTuli agiograf... I.: 231).
irmebis mowvelis scena.
garejis monastris kedlis mxatvroba
189
cnobilia, rom me-3 saukunis kesarieli wmindani
mamai gaizarda bunebis wiaRSi da irmebma rZiT gamokve-
bes (amiranaSvili 1971: 152). me-7-12 saukuneebis irlan-
diuri agiografiisTvis cnobilia ramdenime wmindani
(St. Albeus, St. Berach, St. Brendan, St. Cainnech, St. Coemgen),
romlebic irmis rZiT ikvebebian (Bray1992: 90). aseve udabnoSi RmerTi furirems ugzavnis wminda egidiuss
(Vogelsang 1993: 38). qristianul xelovnebasa da literaturaSi irmis
rZiT sazrdoobis motivis xalxur tradiciasTan kavSi-
ri aSkaraa. imdenad, rom wm. mamais gamosaxulebis mxat-vrul-istoriuli analizis Sedegad Salva amiranaSvi-
li mas gaqristianebul RvTaebad miiCnevs da mis wina sa-
xed atis-adoniss varaudobs, „romlis kulti ase didad
popularuli iyo siriaSi, mcire aziis qveynebsa da rom-
Si” (amiranaSvili 1971: 153).
arsebobs iseTi tipis zRaprebi, sadac iremi Semwis
mxolod erT funqcias32 asrulebs – gmiris sivrcob-
riv gadaadgilebas. es aris trial mindorSi mdgari
iremi, romelsac Tavisi rqebis saSualebiT mzesTan ah-yavs gmiri.
zRaprebSi, sadac iremi casa da miwas Soris medi-
ums warmoadgens, irmis damaxasiaTebeli Tvisebebia
adamianis eniT laparaki da zogjer gulTmisnobac. am
tipis zRaparTa umravlesobis mixedviT irmisTvis sas-
jelia amgvari mdgomareoba, mudmivad erT adgilas
dgoma. zRapris bolos is Tavisufldeba da amiT bedni-
eria. magaliTebad SeiZleba davasaxeloT zRaprebi
32 v. propis mixedviT Semwis moqmedebaTa wre xuT SesaZlebel funqcias moicavs: 1) gmiris sivrcobrivi gadaadgileba, 2) ubedurebis an uqonlobis likvidacia, 3) devnisgan gadarCena, 4) rTuli davalebis Sesruleba da 5) gmiris transformacia (propi 1984: 120).
190
petre umikaSvilis krebulidan: „mzis pirisnabani“ (umi-
kaSvili 1964: 183-188), zRaparSi „mzeWabukis ambavi“ (iq-
ve: 191-194), „mRvdlis qaliSvili“ (iqve: 233-235).
rqebis saSualebiT caSi asvlis motivi Zalian Zve-
lia. es motivi asaxulia yazbegis ganZis (Zv. w. me-4 s.)
erT nivTSi – adamiani dgas erTmaneTze Sedgmul jix-
vis rqebze, rac formiT hgavs xes. folkloruli da ar-
qeologiuri masalis es mniSvnelovani damTxveva ganxi-
luli aqvs i. surgulaZes naSromSi „qarTuli xalxuri ornamentis simbolika“ (surgulaZe 1986: 107-108). masve
safuZvlianad aqvs Seswavlili irmis zoomorfuli sim-
bolika arqeologiur, eTnografiul da folklorul
masalaTa Suqze (surgulaZe 2003: 21-35). yvela drois
qarTul xelovnebaSi iremi Zalze popularuli figu-
raa. asea qarTul miTologiur gadmocemebSi (ruxaZe
1989; kiknaZe 2002: 214-221). qarTul xalxur zRaprebSic
irmis funqciebi metad mravalferovania.
brinjaos sartyeli samTavros samarovnidan, daaxl. Zv.
w. me-9-7 ss.
8.4.2. 8.4.2. 8.4.2. 8.4.2. iriririrmimimimis s s s mamamamagigigigiuuuuriririri ZaZaZaZalalalala.... Cem mier Seswavlili ma-
salis mixedviT, zRaprebi, sadac iremi ar ganasaxierebs
keTil arsebas, ar miekuTvnebian jadosnur zRaparTa
rigs v. propis SvidpersonaJiani sqemis mixedviT. isini
kompoziciurad ar arian jadosnuri zRaprebi, magram
maTSi swored jadoqrobazea moTxrobili.33
33 saintereso SemTxveva gvxvdeba bulgarul zRaparSi „vercxlis iremi” (bulgaruli... 1975: 116-122), sadac iremi
191
qarTul zRaprebSi erT-erTi gavrcelebuli meta-
morfozaa: kaci – qali – cxeni – ZaRli – kaci. um-
ravles SemTxvevaSi es metamorfoza moklul iremze ga-
dabijebis Sedegad xorcieldeba. magaliTebad SeiZle-
ba davasaxeloT zRaprebi „monadire” (xalx. sityv. V:
172-175), „qurciki-jeirani” (Rlonti 1948: 180-193),
„Savkaca” (svanuri...1991: 33-36). mokluli irmis gacoc-
xlebis motivsac xSirad vxvdebiT qarTul folklorSi
– „gareRojis zRapari” (1961 w., lit. inst., ID 8097, fak 14, gv. 294), „curmoWrili furiremi” (iyo da ara iyo ra...
1977: 493-501).
am zRaprebis struqtura ar aris jadosnuri zRap-
risaTvis damaxasiaTebeli. jadoqroba jadosnuri
zRaprisaTvis aucilebeli elementi ar aris. jadosnu-
ri zRapari aris xalxuri moTxroba, romelic ubedure-
biT iwyeba da mTavrdeba gamefebiT an qorwiliT (an
orive erTad). aq terminologiis sferoSi vawydebiT sirTules: es zRaprebi Tavisi struqturis gamo ar
Segvyavs jadosnur zRaparTa tipSi, radgan isini ar
Tavsdebian SvidpersonaJian sqemaSi. Sinaarsis mixedviT
es zRaprebi jadosnuria da metamorfozebis siuxviT
hgavs aRmosavlur, kerZod, „aTas erTi Ramis” zRaprebs.
romlebic gansxvavebul struqturaze arian agebuli
da amitom kompoziciurad jadosnur zRaparTa tipSi
ar Sedian.
8.4.3. i8.4.3. i8.4.3. i8.4.3. irerereremimimimi rorororogogogogorc msxvrc msxvrc msxvrc msxvererererplipliplipli.... qarTul fol-
klorSi iremi-msxverpli gvxvdeba rogorc zRaprebSi,
gmiris Semwea. irems TviTon SeuZlia cxenad da Tevzad gadaiqces da ubedurebis dros ixsnas gmiri. garda amisa, iremi biWs aZlevs jadosnur samfurcela yvavils, romelic gmirs sxvadasxvagvarad ucvlis saxes.
192
ise miTologiur gadmocemebSi, magram gansxvavebul
konteqstSi.
qarTul miTologiur gadmocemebSi, z. kiknaZis
gamokvleviT, irmis nebayoflobiTi msxverpli mfarvel
RvTaebas ukavSirdeba da saqarTvelos TiTqmis yvela
kuTxeSia gavrcelebuli. Cveulebriv, msxverplad iwi-
reba Sinauri cxoveli, gareuli cxoveli ki nadirobis-
Tvis aris gankuTvnili. gadmocemebSi, romlebSic irmis
msxverplad Sewirvis ambavia moTxrobili (gadmocemebi oqumis wminda giorgis, iloris wminda giorgis eklesi-
ebis Sesaxeb da sxva), „jer kidev ar arsebobs gamijvna
Sinaursa (samsxverplo) da gareul (sanadiro) pirutyvs
Soris, iremi nanadirevic aris da aris msxverplic”:
„irems sakuTari Tavi miaqvs msxverplad wm. giorgis sa-
locavSi. gareul pirutyvTa Soris, romelic misi sam-
wysoa, wm. giorgi yvelaze wmida cxovels ugzavnis ada-
mianebs. gare samyaros saukeTeso warmomadgeneli – iremi monawileobs adamianTa sazogadoebis cxovreba-
Si, am cxovrebis umaRles gamoxatulebaSi – sakulto
ritualSi” (kiknaZe 2002: 219).
brinjaos sartyeli samTavros samarovnidan, daaxl. Zv.
w. me-9-7 ss.
jadosnur zRaprebSi msxverpl-irems mxolod si-
uJeturi funqcia aqvs, romelic ar ukavSirdeba raime
193
rituals da arc sakraluri datvirTva gaaCnia. qarTul
zRaprebSi msxverplad iqceva adamiani, romelic moja-
doebis Sedegad irmis saxes miiRebs. personaJis irmad
gadaqcevis motivi damaxasiaTebelia da-Zmis zRaparTa
tipisaTvis (ATU 451). sxvadasxva xalxTa zRaprebSi mTa-vari gmiris Zmebi sxvadasxva cxovelad an frinvelad
SeiZleba gadaiqcnen – irmad, yornad, gedad da sxv. (dasavleT da aRmosavleT evropul da axlo aRmosav-
leTis xalxTa zRaprebSi). erT qarTul zRaparSi cxra
Zma irmad gadaiqceva, maTi da ki bayayad (umikaSvili
1964: 67-69). am tipis zRaprebSi cxovelad gadaqceuli
adamianis transformacia zRapris finalur epizodSi
xdeba.
8.4.4. 8.4.4. 8.4.4. 8.4.4. iriririrmimimimis ss ss ss simimimimbobobobolilililikikikikis s s s TaTaTaTavivivivisesesesebubububurerererebabababa qqqqararararTuTuTuTulllliiii
zRzRzRzRapapapapriririris strs strs strs struquququqtutututurarararaSiSiSiSi. qarTuli folklorisTvis ar
aris damaxasiaTebeli irmis gamoCena qristianul kon-
teqstSi, rac xSiria dasavleT evropul xalxur legen-
debSi. garda imisa, rom iremi mniSvnelovani figuraa
Sua saukuneebis kaTolikur wmindanTa cxovrebaSi, da-
savleT evropul tradiciaSi sami irmis saxiT zogjer
warmodgenilia wminda sameba, kerZod, goaris legenda-
Si (Bluhm 1999: 1069). zogjer irmis oqros rqebs Soris qristes jvarcmaa gamosaxuli, rac wminda evstaxiusma
ixila (Vogelsang 1993: 101). erT germanul xalxur kano-
nikur sagalobelSi (me-17 s.) amgvari frazaa: „Thut wie
ein Hirsch zum Brunnen laufen, auff einen Tag vil hundert tauffen“
(Moser 1981: 186) – rogorc iremi miirbens WasTan, ise moinaTleba erT dRes aTasobiT adamiani.
qarTul zRaprebSi, rogorc zemoT davinaxeT,
irems mravalmxrivi funqciebi aqvs, magram vercerTi
194
maTganis mixedviT raime qristianul niSanze ver vila-
parakebT.
irmis gamosaxulebebi sxvadasxva simboluri dat-
virTviT eneoliTis xanidan gvxvdeba qarTuli materia-
luri kulturis Zeglebze. brinjaos sartylebis mxat-
vruli dekoris yvelaze popularul saxes warmoadgens
iremi da masze nadirobis scenebi (ix. tabulebi m. xida-
Selis wignidan „centraluri amierkavkasiis grafiku-
li xelovneba adreul rkinis xanaSi”, 1982). Cemi mizani iyo, Semeswavla ra tipis zRaprebSi
Cndeba iremi, rogorc personaJi da SeiniSneba Tu ara
qarTul folklorSi irmis metaforuli saxis iseTive
gaazreba, rogorc es qristianul xelovnebaSia – ire-
mi, rogorc sulierebis simbolo. qarTuli zRaprebi-
dan moxmobilma masalam aCvena, rom aranairi msgavseba
irmis qristianul simbolikasa da qarTuli jadosnuri
zRapris irems Soris ar dasturdeba. garda imisa, rom qristianuli simbolikiT dat-
virTuli irmis saxe da qarTuli zRaprebis iremi sru-
liad sxvadasxvani arian (irems rom caSi ahyavs gmiri, es
arasakmarisi argumentia imisaTvis, rom iremi suliere-
bis simbolod miviCnioT). tipobrivad es zRaprebi ar
arian jadosnuri zRaprebi. TavianTi arasrulyofili
kompoziciiTa da moulodneli an dausrulebeli fina-
liT isini miT-zRaprebis rigSi dganan. qarTuli ja-
dosnur zRaprebSi, SeiZleba iTqvas, irems „qristiani-zacia“ ar Sexebia. qristianizacias advilad ganicdis is
zRapari, romelic v. propis SvidpersonaJian sqemaSi
Tavsdeba. zRapris es struqtura ki, cnobilia, ufro
gviandelia, vidre martivi struqturis mqone zRapre-
bisa.
zRaprebi, romlebSic iremi casa da miwas Soris me-
diums warmoadgens, miTosuri cnobierebis kvals ata-
195
rebs, ramdenadac maTSi iremi samyaros RerZis adgils
ikavebs. zRaprebi, romlebic personaJis metamorfo-
zebze mogviTxroeben, SedarebiT gviandeli unda iyos,
aRmosavluri warmoSobis siuJeturi motivebiT gam-
didrebuli. im zRaprebSi ki, romlebSic iremi sxva cxo-
velebTan erTad epizoduri mSvelelia gmirisa, qris-
tianuli morali mxolod umweoTa daxmarebaSi Cans. am
tipis zRaprebSi iremi imave rols asrulebs, rogorsac
melia, arwivi da Tevzi (saerTo jamSi, am zRaprebSic samyaros vertikaluri sistemaa saxeze sxvadasxva skne-
lebis warmomadgenelTa saxiT: Tevzi da melia – xTo-
nuri, iremi – Suaskneli, arwivi – ca).
savaraudod SeiZleba zemoT ganxiluli zRapre-
bis (sadac iremi monawileobs) miaxloebiTi daTariRe-
bac – isini win uswreben jadosnur zRaprebs. yvelaze
Zveli am motivebidan irmis rqebis saSualebiT caSi as-
vlis motivia, romelic TiTqmis yovelTvis im zRapreb-Si gvxvdeba, sadac gmiri caSi midis mzis pirisnabanis
Camosatanad. friad sayuradReboa is faqti, rom am mo-
tivis Semcveli zRaprebi mravlad SemorCa me-20 sauku-
nemde da qristianizebuli zRaprebis paralelurad ar-
sebobs.
196
daskvnadaskvnadaskvnadaskvna
folklorul TxrobiT Janrebs Soris arcerTi ar
iyo iseTi siaxlis Semomtani koleqtiur cnobierebaSi,
rogorc jadosnuri zRapari. gmiris Tavisufal nebaze
orientirebiT zRapari daupirispirda miTologiur
gadmocemebs, romlebSic adamiani ver cvlida bediswe-
ras.
jadosnuri zRapris gmirs miTo-epikur gmirTan
bevri ram aqvs saerTo (saswaulebrivi dabadeba, ur-CxulTan Sebma, qalwulis ganTavisufleba, zebunebrivi
Zala), magram ufro mniSvnelovania maT Soris gansxva-
veba. zRapris gmiri miTosuri gmirisgan gansxvavdeba
imiT, rom:
1) zebunebrivi Zala miTosuri gmirisTvis SeiZ-
leba ampartavnebis mizezad iqces, zRapris gmiri ki am
mizeziT araviTar SemTxvevaSi ar gaampartavandeba;
2) miTosuri gmiri ver (an amaod) uwevs winaaR-
mdegobas bedisweras, zRapris gmirs ki arCevanis Tavi-sufleba aqvs da amiT TviTonve gansazRvravs Tavis
beds.
zRapris gmiris nebis Tavisufleba yvelaze
TvalsaCinod zRaparTa im tipSi aris warmodgenili,
romlis mTavari motivebia: sami Zmis gayra gzajvare-
dinze, umcrosi Zmis mimarT ufrosi Zmebis Ralati, um-
crosi Zmis mier qvesknelis gveleSapis damarcxeba da
Sin gamarjvebiT dabruneba. arCevanis unariT zRapris gmiri sagmiro eposis
gmirsa da agiografiuli nawarmoebis gmirs emsgavseba.
igi TviTon irCevs xifaTiTa da gansacdeliT aRsavse
gzas, romelic sabolood samudamo bednierebasTan
misvlas ukavSirdeba.
197
zRapris gmirSi gaerTianebulia miTosuri gmi-
risa da sagmiro eposis personaJis Tvisebebi da agreT-
ve qristianuli religiisaTvis damaxasiaTebeli eTiku-
roba.
xalxur zRaprebSi monawileoben personaJebi,
romlebic qristianul saxelebs atareben – ufali, ma-
ma-RmerTi, qriste-RmerTi, angelozebi. maTi funqcie-
bis Seswavlisas gamovlinda rigi Taviseburebebisa, ro-
melsac kanonzomieri saxe aqvs folkloris TxrobiT JanrebSi:
1) jadosnur zRaprebSi „qristianuli“ persona-
Jebi gvevlinebian, rogorc gmiris uzenaesi mfarvele-
bi, Semweebi an mwyaloblebi da Sesabamisad zRapris
kompoziciaSi Semwisa da mCuqeblis funqcias asrule-
ben. isini arasodes arian mTavari personaJebi;
2) jadosnur zRaprebSi RmerTsa da adamians So-
ris uSualo kontaqti arsebobs (dialogi), angelozebsa da adamianebs Soris ki arapirdapiri (gamocxadeba an
sizmari);
3) folkloris yvela sxva danarCen TxrobiT Jan-
rSi RmerTi da angelozebi gvxvdebian rogorc Semwee-
bad da mCuqeblebad, aseve mTavar gmirebadac;
4) teqstma mxolod maSin SeiZleba miiRos reli-
giuri datvirTva, Tu qristianuli personaJebi Semwisa
da mwyaloblis funqciiT Semodian. Tu isini sayofac-
xovrebo zRaprebisa da anekdotebis mTavar persona-Jebs warmoadgenen, maSin saxeze gvaqvs profanacia. ro-
ca religiuri cnebebi da religiuri Sinaarsi erTma-
neTs Seesabameba, aseTi ram mxolod im legendebSi an
zRaprebSia, romlebic qristianul tradiciaTa pro-
duqts warmoadgenen.
xalxur novelasa da anekdotSi gadasvliT pagani-
zacias ganicdian ara mxolod qristianuli, aramed mi-
198
Tosuri saxeebic. maTSi iseve SeuZlebelia miTosuri
azrovnebis amocnoba, rogorc qristianulisa. ukve is
faqti, rom RmerTi da wmindanebi rigiTi personaJebi
arian anekdotSi, religiur Sinaarss aclis ambavs. TviT
im teqstebSi, romlebic qristianuli terminologiiT
uxvad arian datvirTulni, magram Janrobrivad anekdo-
tisken ixrebian, ar igrZnoba qristianuli msoflmxed-
veloba.
qristianuli cnebebis simravle da personaJTa saxelebi mxolod formalur kavSirSia qristianizaci-
asTan. mTavaria ara is, Tu ra hqvia gmirs, aramed is, Tu
rogor moqmedebs.
jadosnuri zRapris gmiri folkloris sxva Jan-
rebis gmirebTan SedarebiT yvelaze metad aris im ide-
alTan axlos, romelSic qristianul moZRvrebas SeeZ-
lo qristianis saxe daenaxa.
miTosuri da qristianuli simboloebi zRapris struqturaSi ar aris erTmaneTisgan gancalkevebuli
da urTierTgamomricxavi. zoomorful simboloTa Ses-
wavlam aCvena, rom erTsa da imave zRaparSi arsebobs mi-
Tosuri tradiciac da Semdegdroindeli religiuri
msoflmxedvelobac.
miuxedavad miTosuri Zirebisa da qristianuli
simbolikiT datvirTvisa, personaJi cxovelebi zRap-
ris struqturaSi Tavisi funqciiT arseboben. qarTuli
folkloris Janrul repertuarSi adamianisa da gare-samyaros urTierToba mravalferovnad aris warmodge-
nili. jadosnuri zRapari, romlis centrSic adamiani
dgas, am urTierdamokidebulebis idealur models
gvTavazobs – urTierTdaxmarebisa da pasuxismgeblo-
bisa. miTologiur gadmocemebSi adamians mowiweba aqvs
bunebis ZalTa mimarT, radgan eSinia maTi, jadosnur
zRaparSi ki adamiani megobrad aRiqvams bunebas da uy-
199
vars igi. mxolod amgvari urTierTobiT aris miRweuli
zRapris keTili dasasruli.
qarTul folklorul masalaze dakvirveba qris-
tianuli da qristianobamdeli motivebis urTierTmi-
marTebis sxvadasxva SemTxvevas avlens: 1) roca zRapari
mxolod miTosuria; 2) roca miTosurTan erTad qris-
tianuli niSnebic axlavs, magram ar aris bolomde
„qristianizebuli”; 3) roca miTosuri motivebi qristi-
anuli SinaarsiT aris datvirTuli. xalxur zRaprebSi arsebul qristianizmebs ver
miviCnevT erTmniSvnelovnad mwignobruli gziT dam-
kvidrebulad. sxvadasxva warmoSobis siuJetebi da
calkeuli simboloebi mudmivad meordeba da axasia-
Tebs uwyvetoba sakmaod xangrZliv periodSi. „qristia-
nizebuli“ zRaprebi sakvirao qadagebebis gavleniT
Cans Seqmnili, magram ise, rom araxalxuri warmoSobis
siuJetebma ar daarRvies xalxuri zRapris myari struqtura.
qarTuli folkloris sazRapro repertuari Tavi-
si mravalferovnebiT SesaZleblobas iZleva, pasuxi ga-
eces Tanamedrove folkloristikis bevr aqtualur
kiTxvas.
200
literatura da wyaroebiliteratura da wyaroebiliteratura da wyaroebiliteratura da wyaroebi 1. abakelia, n., simbolo da rituali qarTul kulturaSi,
Tbilisi 1997. 2. abaSiZe, b., miTologiis zogierTi sakiTxi qarTul ze-
pirsityvierebaSi. Tbilisi: „ganaTleba”, 1984. 3. abramiSvili, g.: daviT garejelis cikli qarTul ked-
lis mxatvrobaSi, Tbilisi: „xelovneba“, 1972. 4. alaverdaSvili q.: gzajvaredinTan dakavSirebuli sim-
bolika qarTul rwmena-warmodgenebSi, - qristianoba saqarTveloSi (istoriul-eTnografiuli gamokvleve-bi). Tbilisi: „matiane”, 2000. gv. 116-121.
5. amiranaSvili, S.: qarTuli xelovnebis istoria, Tbili-si: „xelovneba“,1971.
6. arjevaniZe e.: anotirebuli bibliografia „СМОМПК“-Si gamoqveynebuli qarTuli xalxuri sityvierebis ma-salisa. Tbilisi: „mecniereba”, 1971.
7. asuruli zRaprebi. Seadgina, asurulidan Targmna, wi-nasityvaoba da SeniSvnebi daurTo konstantine were-Telma. Tbilisi: „nakaduli“, 1975.
8. afxazuri zRaprebi. Seadgina, winasityvaoba da SeniS-vnebi daurTo mixeil Ciqovanma. Tbilisi: „nakaduli“, 1969.
9. bulgaruli zRaprebi. red. m. zubadalaSvili. Tbilisi: „nakaduli“, 1975.
10. gigineiSvili i., Tofuria v., qavTaraZe i.: qarTuli dia-leqtologia, I. Tbilisi: „Tsu gamomcemloba“, 1961.
11. gogiaSvili, e.: bibliuri iosebi da zRapris umcrosi Zma, - Tsu filologiis fakultetis axalgazrda mecni-erTa Sromebi. VIII. Tbilisi: „Tsu gamomcemloba“, 2004. gv. 193-199.
12. gogiaSvili, e.: irmis simbolika wm. ioane sinelis „kle-maqsis“ garejuli nusxisa (H-1669) da qarTuli zRapre-bis mixedviT, - qarTveluri memkvidreoba X, quTaisi: „quTaisis universitetis gamomcemloba“, 2006. gv. 52-58.
13. gogiaSvili, e.: zRapris erTi qristianuli aspeqti (ar-Cevani), - „religia“, 2000, #4-5-6. gv. 61-65.
14. gogiaSvili, e.: jadosnuri zRapris miTosuri da reli-giuri aspeqtebi. disertacia. Tbilisi 2002.
201
15. virsalaZe e.: zRapari, - qarTuli xalxuri poeturi Se-moqmedeba, I. Tbilisi: „saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis gamomcemloba“, 1960. gv. 366-411.
16. zaqariaZe, a., jalaRonia, d., braWuli, i.: diskursi da adamiani. Tbilisi: „lega“, 2005.
17. Turqmenuli zRaprebi. Targmani manana zubadalaSvi-lisa. Tbilisi: „nakaduli“, 1975.
18. iakob curtaveli: SuSanikis wameba. Tbilisi: „sabWoTa saqarTvelo“, 1979.
19. induri zRaprebi. red. konstantine lorTqifaniZe. Tbilisi: „nakaduli“, 1974.
20. iugoslaviuri zRaprebi. red. m. zubadalaSvili. Tbi-lisi: „nakaduli“, 1974.
21. iyo da ara iyo ra. qarTuli xalxuri zRaprebi. Seadgina da daamuSava s. qeTelaurma. Tbilisi: „nakaduli“, 1977.
22. kiknaZe, z.: bedi gmirisa, - avTandilis anderZi. Tbili-si: „merani“, 2001. gv. 252-253.
23. kiknaZe, z.: qarTul miTologiur gadmocemaTa sistema. Tbilisi: „Tsu gamomcemloba“, 1985.
24. kiknaZe, z.: Suamdinaruli miTologia. Tbilisi: „mecnie-reba“, 1976.
25. kiknaZe, z., Suamdinaruli miTologiis leqsikoni. Tbi-lisi: „mecniereba“, 1984.
26. kiknaZe, z., „xanSi iremi movida“, - oCxari. julieta ru-xaZisadmi miZRvnili eTnologiuri, istoriuli da fi-lologiuri Ziebani. Tbilisi: „mematiane“, 2002, gv. 214-221.
27. kiknaZe, z.: jadosnuri zRapris esqatologia, - skola da cxovreba. #1 , 1991, gv. 13-18.
28. kotetiSvili, v.: xalxuri poezia. Tbilisi: „sabWoTa mwerali“, 1961.
29. kuWuxiZe, g.: bibliuri iosebi da „sizmaras“ zRapari, - „religia“, # 1-2-3, Tbilisi 2002.
30. kuWuxiZe, g.: gamogonili personaJis genezisisaTvis, - literaturuli Ziebani XXIX, Tbilisi 2008.
31. lazuri zRaprebi. Seadgina, gamosacemad moamzada, wi-nasityvaoba da SeniSvnebi daurTo zurab Tandilavam. Tbilisi: „nakaduli“, 1970.
32. lakuri folklori. Semdgeneli l. ClaiZe. Tbilisi: „kavkasiuri saxli”, 2006.
202
33. makalaTia, m., wylis kultis gadmonaSTebi leCxumSi, - leCxumi (masalebi leCxumis eTnografiuli Seswavli-saTvis), „mecniereba“, Tbilisi 1985, gv. 125-149.
34. makalaTia, m., wylis kultis gadmonaSTebi qvemo qar-TlSi, - qvemo qarTli (eTnografiuli gamokvleva), „mecniereba“, Tbilisi 1990, gv. 185-204.
35. megruli teqstebi II. qarTuli xalxuri sityviereba. teqsti gamosacemad moamzades, Sesavali, SeniSvnebi da gamokvlevebi daurTes korneli daneliam da apolon canavam. Tbilisi: „Tsu gamomcemloba“, 1991.
36. meletinski, eleazar: zRapris struqturul-tipolo-giuri Seswavla, - propi, vladimer: zRapris morfolo-gia. Targmna da winasityvaoba daurTo mariam karbelaS-vilma. Tbilisi: „mecniereba”, 1984. gv. 202-236.
37. meliqseT-begi, l., megaliTuri kultura saqarTvelo-Si, masalebi arqikuli monumentaluri xelovnebis is-toriisaTvis, Tbilisi: „federacia“, 1938.
38. mcxeTuri xelnaweri (tobis, ivdiTis, esTeris, iobis wignebi, fsalmuni, igavTa wignebi). teqsti gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo el. doCanaSvilma. Tbilisi: „mecniereba“, 1983.
39. oniani, o.: kulturuli gmiris problema qarTul fol-klorSi (svanuri masalebis mixedviT). Tbilisi: „uni-versali”, 2006.
40. oqroSiZe, T.: qarTuli fantastikuri zRapris persona-Jebi (xari), - qarTuli folklori, III. Tbilisi: „mecnie-reba“, 1969. gv. 131-157.
41. plutarqe: rCeuli biografiebi. ZvelberZnulidan Targmna, Sesavali werilebi da SeniSvnebi daurTo ak. uruSaZem. Tbilisi: „sabWoTa saqarTvelo“, 1975.
42. propi, vladimer: zRapris morfologia. Targmna da wi-nasityvaoba daurTo mariam karbelaSvilma. Tbilisi, mecniereba, 1984.
43. ruxaZe, julieta: xani imereTis xevsureTia. narkvevebi. Tbilisi: „sabWoTa saqarTvelo“, 1989.
44. svanuri zRaprebi. Seadgina, gamosacemad moamzada da SeniSvnebi daurTo uCa cindelianma. Tbilisi: „nakadu-li“, 1991.
45. sixaruliZe, q.: amiranis Tqmulebis qristianizaciis sa-kiTxisaTvis, - qarTveluri memkvidreoba V. quTaisi: „quTaisis saxelmwifo universiteti”, 2001, gv. 210-214.
203
46. sixaruliZe, q., gvelTmebrZolobis arqetipuli siuJe-ti kavkasiur folklorSi, - qarTveluri memkvidreoba, VI, „quTaisis saxelmwifo universiteti”, quTaisi 2002, gv. 149-154.
47. sixaruliZe qs.: xalxuri zRaprebi, Tbilisi: „saqarTve-los a.l.k.k. centraluri komiteti sabavSvo da axal-gazrdobis litgamomcemloba”, 1938.
48. somxuri zRaprebi. Seadgina, winasityvaoba da SeniSvne-bi daurTo zaza aleqsiZem. Tbilisi: „nakaduli“, 1976.
49. sparsuli zRaprebi. Seadgina, winasityvaoba da SeniS-vnebi daurTo jemSid giunaSvilma. Tbilisi: „nakadu-li“, 1971.
50. surgulaZe, i., miTosi, kulti, rituali saqarTveloSi. „Tsu gamomcemloba“. 2003.
51. surgulaZe i.: qarTuli xalxuri ornamentis simbolika. Tbilisi: „mecniereba“, 1986.
52. trubeckoi e., „sxva samefo“ da misi Zieba rusul xal-xur zRaprebSi, - „skola da cxovreba“. 1991, #8. gv. 57-66.
53. turaSvili, m.: Tanamedrove qarTuli naratiuli fol-klori (zepiri istoriebis mixedviT). Tbilisi: SoTa rusTavelis literaturis institutis gamomcemloba, 2010.
54. uzbekuri zRaprebi. Seadgina, uzbekuridan Targmna, wi-nasityvaoba da SeniSvnebi daurTo aigul calqalamani-Zem. Tbilisi: „nakaduli“, 1973.
55. ukrainuli zRaprebi. Seadgina, winasityvaoba da SeniS-vnebi daurTo qsenia sixaruliZem. Tbilisi: „nakaduli“, 1974.
56. umikaSvili p.: xalxuri sityviereba, III. Tbilisi: „lite-ratura da xelovneba“, 1964.
57. franguli zRaprebi. Targmna jeneto Wanturaiam. Tbi-lisi: „nakaduli“, 1976.
58. qarTlis cxovreba. II. teqsti dadgenili yvela ZiriTa-di xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. Tbilisi: „sabWoTa saqarTvelo“, 1959.
59. qarTuli zRaprebi. e. virsalaZis red., Tbilisi: „naka-duli”, 1984.
60. qarTuli oTxTavis ori bolo redaqcia. i. imnaiSvilis red. Tbilisi: “Tsu gamomcmloba“, 1979.
61. qarTuli xalxuri zRaprebi. a. Rlontis redaqciiT. Tbilisi: „merani“, 1991.
204
62. qarTuli xalxuri zRaprebi, Sekrebili T. razikaSvi-lis mier. Tbilisi: „saxelgami“, 1951.
63. qiqoZe, arCil: riskis zona (faskunji), - Jurnali „mSve-nieri saqarTvelo”, 2008, #2(8). gv. 36-43.
64. qurdovaniZe, T.: stadialuri cvlilebebi ritualidan hagiografiamde, - qarTveluri memkvidreoba V. quTai-si: „quTaisis saxelmwifo universitetis gamomcemlo-ba“, 2001. gv. 258-264.
65. qurdovaniZe T.: qarTuli zRapari. Tbilisi: „merani”, 2002.
66. qurdovaniZe T.: qarTuli xalxuri jadosnuri zRapari. Tbilisi: „Tsu universitetis gamomcemloba“, 1983.
67. Rirsisa mamisa Cvenisa ioane sina-mTis mama-saxlisisa klemaqsi romel-ars kibe, – saqarTvelos eklesiis ka-lendari, Tbilisi 1986, gv. 200-482.
68. Rlonti a.: qarTluri zRaprebi da legendebi. Tbilisi: „sabWoTa mwerali“, 1948.
69. Rlonti, a. (red.): qarTuli xalxuri zRaprebi. Tbilisi: „merani“, 1991.
70. RuduSauri, TinaTin: kulturis sivrcobrivi gavrce-lebis Teoria anTropologiaSi, - anTropologia – mo-mavlis mecniereba?! samecniero konferenciis moxsene-baTa krebuli. Tbilisi: „universali“, 2008, gv. 162-176.
71. SamanaZe, n.: qarTuli xalxuri legendebi. Tbilisi: „mecniereba”, 1973.
72. Seqspiri, u.: Wirveulis morjuleba, - Seqspiri, u.: TxzulebaTa sruli krebuli xuT tomad, I. niko yiasaS-vilis red. Tbilisi: „xelovneba“. 1983. gv. 297-346.
73. CaCava, m.: „iusuf da zelixas“ qarTuli xalxuri versia, - folklori da literatura (qarTuli folklori, X). Tbilisi: „mecniereba“, 1980.
74. Cexuri zRaprebi. Targmna lia erisTavma. Tbilisi: „na-kaduli“, 1969.
75. Citaia, g., sicocxlis xis motivi lazur ornamentSi, _ enimkis moambe, X, 1941.
76. Citaia, g., Sromebi, t. II (qarTveli xalxis eTnogenezi da kulturul-istoriuli problemebi). teqsti gamosace-mad moamzada da tomi Seadgina, winasityvaoba, SeniSvne-bi, leqsikoni, saZieblebi daurTo T. cagareiSvilma. Tbilisi: „mecniereba“, 2000.
77. Ciqovani, m.: me-17 saukuneSi Cawerili zRaprebi, - qar-Tuli xalxuri poeturi Semoqmedeba, I. Tbilisi: „saqar-
205
Tvelos ssr mecnierebaTa akademiis gamomcemloba“, 1960. gv. 96-98.
78. Ciqovani, m.: mijaWvuli amirani. Tbilisi: „Tsu gamom-cemloba“, 1947.
79. Ciqovani, m., qarTuli eposi, I, „saqarTvelos ssr mecnie-rebaTa akademiis gamomcemloba“, Tbilisi 1959.
80. ColoyaSvili, r.: zRapari da sinamdvile. Tbilisi: „ne-keri“, 2009.
81. ColoyaSvili, r.: uZveles rwmena-warmodgenaTa kvali qarTul xalxur zRaprul eposSi. sadoqtoro diserta-cia. Tbilisi 1998.
82. ColoyaSvili, r.: cxovelTa eposi. Tbilisi: „nekeri“, 2005.
83. ColoyaSvili, r.: jadosnuri da novelisturi zRapre-bis gmirTa genetikuri kavSiri, - literaturuli Zieba-ni, XXIV, Tbilisi 2003, gv. 446-451.
84. CxaiZe, m., saqarTvelos megaliTuri kultura da qva-ka-ci zeianis miwebidan. disertacia, Tbilisi 1997.
85. CxeiZe, r.: iosebis bibliuri moTxroba. Tbilisi: „mec-niereba“, 1993.
86. Zveli saqarTvelo. saqarTvelos saistorio da saeT-nografio sazogadoebis krebuli. tomi I. e. TayaiSvi-lis red. tfilisi: „Zmoba“, 1909.
87. Zveli saqarTvelo. saqarTvelos saistorio da saeT-nografio sazogadoebis krebuli. tomi IV. e. TayaiSvi-lis red. tfilisi: „Zmoba”, 1914-1915.
88. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, I (kimenuri redaqciebi), il. abulaZis red., Tbilisi: „sa-qarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis gamomcemloba”, 1963.
89. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, III, il. abulaZis red., Tbilisi: „saqarTvelos ssr mec-nierebaTa akademiis gamomcemloba”, 1971.
90. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, IV, il. abulaZis red., Tbilisi: „saqarTvelos ssr mec-nierebaTa akademiis gamomcemloba”, 1968.
91. ZiZiguri, S.: qarTuli dialeqtologiis masalebi, Tbi-lisi: „ganaTleba“, 1974.
92. wereTeli, a.: rCeuli nawarmoebebi xuT tomad. t. V (publicisturi da kritikuli werilebi). Tbilisi: „sa-qarTvelo”, 1990.
206
93. wereTeli, g.: „aTas erTi Ramis“ gamo, - aTas erTi Rame, I. Tbilisi: „sabWoTa saqarTvelo“, 1969. gv. 3-14.
94. wignni Zuelisa aRTqumisani (Sesamnisai. gamoslvaTai). b. gigineiSvilisa da c. kikviZis red. I. Tbilisi: „mecnie-reba”, 1989.
95. WavWavaZe, i.: rCeuli nawarmoebebi xuT tomad. t. IV (publicisturi werilebi). Tbilisi, „sabWoTa saqar-Tvelo”, 1987. gv. 162-164.
96. xalxuri sibrZne. I. Tbilisi: „nakaduli“, 1964. 97. xalxuri sibrZne. III. Tbilisi: „nakaduli“, 1964. 98. xalxuri sityviereba. II. m. Ciqovanis red. Tbilisi: „sa-
qarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis gamomcemloba“, 1952.
99. xalxuri sityviereba. V. m. Ciqovanis red. Tbilisi: „sa-qarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis gamomcemloba”, 1956.
100. xaxanaSvili al.: „xalxuri zRaprebi, Sekrebili aRniaS-vilis mier, wigni I”. iveria, 1891, #27.
101. xidaSeli, m., samyaros suraTi arqaul saqarTveloSi. Tbilisi: „nekeri“, 2001.
102. xidaSeli, m., centraluri amierkavkasiis grafikuli xelovneba adreul rkinis xanaSi (brinjaos gravirebu-li sartylebi). Tbilisi: „mecniereba“, 1982.
103. xuskivaZe, i., qarTul eklesiaTa gviani Sua saukuneebis „xalxuri” moxatulobani, Tbilisi: „saari”, 2003.
104. jagodniSvili, T: qarTuli folkloristikis istoria. Tbilisi: „Tsu gamomcemloba”, 2004.
105. javaxiSvili, i.: qarTveli eris istoria. Tbilisi: „Tsu gamomcemloba“, 1960.
106. janeliZe, d.: qarTuli Teatris xalxuri sawyisebi, Tbi-lisi: „saxelgami“, 1948.
107. jojua, T.: wminda mRvdelmowame grigol feraZe da 1160 wels garejSi gadawerili erTi ucnobi xelnaweri, - is-toriul-eTnografiuli Studiebi V, Tbilisi 2002, gv. 91-147.
108. jojua, T.: XII saukunis garejul krebulSi (Ven.4-Si) da-culi erTi dogmatikur-polemikuri traqtatis Sesa-xeb (wvalebisa winamZRuarTa SeCuenebai), - istoriul eTnografiuli Studiebi VII, Tbilisi 2003, gv. 54-113.
109. Азербайджанские сказки. Составитель Ахлиман Ахундов, редактор Олег Эрберг. Баку: «Издательство академии наук Азербайджанской ССР» 1954.
207
110. Андерсен Х. К. Сказки. Тбилиси: «Сабчота сакартвело» 1985. 111. Аншба, Артур Артемович: Абхазский фольклор и
действительность. Тбилиси: «Мецниереба», 1982. 112. Винкентьевъ, В. М.: Древне-египетская повесть о двухъ
братьяхъ. Москва 1917. 113. Гогиашвили, Е.: Христианская и дохристианская символика
дракона [гвелешапи] в грузинских народных сказках [дракон-антагонист и дракон-супруг//супруга]. - Сборник статей Второй международной конференции в рамках конвенции ЮЕСКО „Об охране нематерияльного культурного наследия“. Нематерияльная культура: Традиционное устное наследие. „Знание и символ, поверье и обычай. Ереван „НШАНАК“ 2007. Стр. 58-69.
114. Грен, А.: Чеченские тексты. Сказки и легенды чеченцев в русском пересказе. В «СМОМПК», Вып. 22, 1897.
115. Зухба, С. Л.: Абхазская народная сказка. Тбилиси: «Мецниереба», 1970.
116. Иже во святых отца нашего Иоанна Златоустого архиепископа Константинопольского. Избранные творения. Беседы на книгу Бытия. Том II. Издательский отдел Московского Патриархата. 1993.
117. Коккьяра, Дж.: История фольклористики в Европе. Москва: «Иностранная литература» 1960.
118. Курдованидзе Т. Д.: Сюжеты и мотивы грузинских волшебных сказок (Систематический указатель по Аарне-Томпсону), – Литературные взаимоотношения, VI, Тбилиси, 1976, стр. 240-263.
119. Леви-Стросс, Клод: Первобытное мышление. Москва: «Республика», 1994.
120. Лосев, А. Ф.: Прометей. В: Мифы народов мира. II. Москва «Советская Энциклопедия» 1992.
121. Лосев, А. Ф.: Философия. Мифология. Культура. Москва «Политиздат» 1991.
122. Мальсагов, А. О. (Сост.): Сказки и легенды ингушей и чеченцев. Составитель, перевод, предисловие, примечания и типологический анализ сюжетов А. О. Мальсагова. Москва «Наука» 1983.
123. Мелетинский, Э. М.: Введение в историческую поэтику эпоса и романа. Москва «Наука» 1986.
124. Мелетинский, Э. М.: Иггдрасиль. В книге: Мифы народов мира. I. Москва «Советская Энциклопедия» 1991, стр. 478-479.
208
125. Мелетинский, Э. М.: Культурный герой. В: Мифы народов мира. II. Москва «Советская Энциклопедия», 1992, стр.
126. Мелетинский, Э. М.: Mиф и сказка. В «Фолькор и этнография», Москва 1970, стр. 132-148.
127. Мелетинский, Э. М.: Палеоазиатский мифологический эрос. Москва «Наука» 1979.
128. Мелетинский, Э. М.: Поетика мифа. Москва «Наука» 1986. 129. Мелетинский, Э. М.: Средневековый роман. Москва «Наука»
1983. 130. Меликсет-Бек, Л., Мегалитическая культура в Грузии и ее
пережитки в эпоху Руставели, _ a. s. puSkinis sax. Tbili-sis saxelmw. samaswavleblo inst. Sromebi, III, 1943, gv. 149-163.
131. Мильдон В. И.: Сказка-ложь... (Вечно женственое на русской земле). В: Вопросы философии, 2001, 5. Стр. 132-148.
132. Мифы народов мира. I-II. Москва «Советская Энциклопедия» 1991-1992.
133. Народные русские сказки. Из сборника А. Н. Афанасьева. Москва «Правда» 1982.
134. Осетинские народные сказки. Составитель А. Х. Бязыров. Редактор И. Я. Битюгова. Сталинир «Государственное издательство Юго-Осетии» , 1960.
135. Померанцева Э. В.: Судьбы русской сказки в XVIII-XX вв.
Автореферат. Москва 1964. Институт этнографии им. Н. М. Миклухо-Маклая.
136. Поэзия и проза Древнего Востока. Москва «Художественная литература» 1973.
137. Пропп, Владимир Яковлевич: Исторические корни волшебной сказки. Ленинград, «ЛТУ издательство», 1986.
138. Рубинштейн Р. И.: Бата. В книге: Мифы народов мира. I. Москва 1991.
139. Салакая, Ш. Х.: Абхазский народный героический эпос. Тбилиси 1966.
140. Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. 1900. #27, отд. 2.
141. Тэйлор, Эдуард: Первобытная культура. Перевод с английского. Под редакцией, с предисловием и примечаниями В. Н. Никольского. Москва: «Государственное социально-экономическое издательство» 1939.
142. Aarne, A.: Verzeichnis der Märchentypen. Helsinki: Academia Scientiarum Fennica, 1910.
209
143. Aarne, A.: The Types of the Folk-Tale. Translated and Enlarged by Stith Thompson, Helsinki: Academia Scientiarum Fennica, 1928.
144. Aarne, Anti; Thompson, Stith: The Types of the Folktale. A Classification and Bibliography. Second Reviyion, Helsinki: Academia Scientiarum Fennica, 1961
145. Aarne, Antti: „Ursprung des Märchens“. In: Wege der Märchenforschung. Hrsg. von Felix Karlinger, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1985.
146. Bascom, William R.: „Four Function of Folklore”. In: The Study of Folklore. Ed. by A. Dundes. Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N. J. 1965, p. 279-298.
147. Baskische Märchen. Übersetzt und herausgegeben von Felix Karlinger und Erentrudis Laserer. Düsseldorf/Köln: Diederichs, 1980.
148. Baur, Ferdinand Christian: Symbolik und Mythologie oder die Natürreligion des Altertums. II Teil, Stuttgart: Metzler, 1825.
149. Bausinger, Hermann: „Gesunkenes Kulturgut“. In: Enzyklopädie des Märchens. Bd. 5. Berlin/New York, Walter de Gruyter, 1987. S. 1214-1217.
150. Bausinger, Hermann: Formen der ‚Volkspoesie‘. Berlin: Schmidt, 1980.
151. Beit, Hedwig von: Das Märchen. Sein Ort in der geistigen Entwicklung. Bern und München: Francke, 1965.
152. Bettelheim, Bruno: Kinder brauchen Märchen. München: DTV, 1980.
153. Die Bibel. Freiburg/Basel/Wien: Evangelische Haupt-Bibelgesellschaft, 1980.
154. Bluhm, L.: „Hirsch, Hirschkuh“. In: Enzyklopädie des Märchens. Bd. 6. Berlin/New York: Walter de Gryuter, 1990. S. 1067-1072.
155. Brednich, Rolf Wilhelm: „Methoden der Erzählforschung“. In: Methoden der Volkskunde. Positionen, Quellen, Arbeitsweisen der Europäischen Ethnologie. Herausgegeben von Silke Göttsch und Albrecht Lehmann. Berlin, Dietrich Reimer, 2001. S. 57-77.
156. Bray, Dorothy Ann: A List of Motifs in the Lives of the Early Irish Saints. (FF Communications N 252). Helsinki: Academia Scientiarum Fennica, 1992.
157. Dadunaschwili, Elguja: Typologie des georgischen Zaubermärchens. Schneider Verlag Hohengehren Gmbh, 2007.
158. Derpmann, Manfred: Die Josephgeschichte. Auffassung und Darstellung im Mittelalter. Ratingen. Kastellaun. Düsseldorf: Henn, 1974.
210
159. Derungs, Kurt: Struktur des Zaubermärchens. II. Transformation und narrative Formen. Hildesheim/Zürich/New York: Olms-Weidmann, 1994
160. Dorson, Richard M.: „Anthropologische Theorie“. In: Enzyklopädie des Märchens, Bd. 1977. Berlin/NewYork: Walter de Gryuter, 1999. S. 586-591.
161. Dosse, Francois: Geschichte des Strukturalismus. Bd. 1: Das Feld des Zeichens, 1945-1966. Aus dem Französischen con Stefan Bergmann. Hamburg: Junius, 1996.
162. Dundes, Alan: Morphology of North Amercan Indian Folktales. Folklore Fellows Communications 195. Helsinki, Academia Scientiarum Fennica, 1964.
163. Dundes, Alan: „Structural Typology in North American Indian Folktales”. In: The Study of Folklore. Ed. by A. Dundes. Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N.J. 1965, p. 206-215.
164. Eliade, Mircea: Geschichte der religiösen Ideen. I. Freiburg/Basel/Wien: Herder, 1978.
165. Fehling, Detlev: „Die alten Literaturen als Quelle der neuzeitlichen Märchen“. In: Antiker Mythos in unseren Märchen. Herausgegeben von Wolfdietrich Siegmund. Kassel: Erich Röth-Verlag, 1984. S. 79-92.
166. Fisher, John L.: „Funktion“. In: Enzyklopädie des Märchens. Bd. 5. Berlin/New York: Walter de Gruyter, 1987. S. 543-560.
167. Gehrts, Heino: „Betrachtungen zum Batamärchen und zur Medeasage“. In: Wie alt sind unsere Märchen. Herausgegeben von Charlotte Oberfeld. Regensburg: Erich Röth-Verlag, 1990. S. 71-85.
168. Gobrecht, Barbara: „Pate, Patin“. In: Enzyklopädie des Märchens. Bd. 10. Berlin/New York: Walter de Gruyter Verlag, 2001. S. 612-620.
169. Gogiaschwili, Elene: „Märchen und orthodoxe Tradition, untersucht am Beispiel der Zaubermärchen Georgiens“. In: Märchenspiegel. Zeitschrift für internationale Märchenforschung und Märchenpflege. 1/2004. S. 9-13.
170. Gogiaschwili, Elene: „Die christliche Symbolik von Tierfiguren im georgischen Volksmärchen dargestellt an einer Handschrift aus dem 12. Jahrhundert“. In: Fabula. Zeitschrift für Erzählforschung. Volume 47, Issue 1 part 2, 2006. S. 65-78.
171. Grätz, Manfred: Das Märchen in der deutschen Aufklärung. Vom Feenmärchen zum Volksmärchen. Stuttgart 1988.
211
172. Greimas, Algirdas Julien: Strukturale Semantik: Methodologische Untersuchungen. Übers. aus dem Franz. von Jens Ihwe. Braunschweig: Vieweg, 1971.
173. Grimm, Brüder: Kinder- und Hausmärchen. München: Diederichs, 1996.
174. Günter, Heinrich: Psychologie der Legende. Freiburg: Herder, 1949. 175. Hermisson, Hans-Jürgen: „Altes Testament und Märchen“. In:
Evangelische Theologie. Zweimonatschrift. 1985, 4. S. 299-322. 176. Holbek, Bengt: Interpretation of Fairy Tales. Danish Folklore in a
European Perspective. Helsinki: Academia Scientarum Fennica, 1987.
177. Honko, Lauri: „Funktionalismus“. In: Enzyklopädie des Märchens. Bd. 5. Berlin/New York, Walter de Gruyter, 1987. S. 560-568.
178. Honko, Lauri: Geisterglaube in Ingermanland. 1. Teil. Helsinki: Academia Scientiarum Fennica, 1991.
179. Horálek, Karel: „Brüdermärchen. Das ägyptische Brüdermärchen“. In: Enzyklopädie des Märchens, Bd. 2. Berlin/New York: Walter de Gruyter, 1979. S. 925-940.
180. Hummel, Gert.: „Religion und Märchen“. In: Märchen und Mythen. Berlin 1987.
181. Jacobs, Melville (ed.): The Anthropologist Looks at Myth. Compiled by M. Jacobs. Austin-London, University of Texas Press, 1966.
182. Kurdovanidze, Teimuraz: The index of Georgian folktale plot types: systematic directory, according to the system of Aarne-Thompson. Tbilisi: Merani, 2000.
183. Ladner, Gerhart B.: Handbuch der frühchristlichen Symbolik. Gott. Kosmos. Mensch. Stuttgart/Zürich: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1992.
184. Legenda aurea. Das Leben der Heiligen. Übers. E. Weidinger. Aschaffenburg 1986.
185. Lengsfeld, Peter: Adam und Christus. Die Adam-Christus Typologie im Neuen Testament und ihre dogmatische Verwendung bei M. J. Scheeben und K. Barth. Essen: Ludgerus-Verl. Wingen, 1965.
186. Levin, Isidor: „Über eines der ältesten Märchen der Welt“. In: Märchenspiegel. Zeitschrift für internationale Märchenforschung und Märchenkunde. 1994, Heft 4. S. 2-6.
187. Leyen, Friedrich von der: „Zur Entstehung des Märchens“. In: Wege der Märchenforschung. Hrsg. von Felix Karlinger, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1985.
212
188. Lüthi, Max: Aspekte des Volksmärchens und der Volkssage, in: Wege der Märchenforschung. Hrsg. von Felix Karlinger, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1985.
189. Lüthi, Max: Das europäische Volksmärchen. Form und Wesen. Bern und München: Francke, 1960.
190. Lüthi, Max: Es war einmal. Vom Wesen des Volksmärchens, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1962.
191. Lüthi, Max: So leben sie noch heute. Betrachtung zum Volksmärchen. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1969.
192. Lüthi, Max: Volksmärchen und Volkssage. Bern und München: Francke, 1961.
193. Malinowski, Bronislaw: Magic, Science and Religion and other Essays. New York: Garden City, 1954.
194. Märchen und Religion. Märchen-Stiftung Walter Kahn. München 2002.
195. Megas, Georgios A.: „Amor und Psyche“. In: Enzyklopädie des Märchens. Bd. 1. Berlin/New York: Walter de Gruyter, 1977, pp. 464-472.
196. Meisig, Konrad (Herausgeber): Die Pockengöttin. Fastenmärchen der Frauen von Awadh. Gesammelt von Indu Prakash Pandey. Wiesbaden: Harrassowitz Verladg, 2002.
197. Mikoletzky, Nikolaus: „Ethnologische Theorie“. In: Enzyklopädie des Märchens, Bd. 4. Berlin/NewYork: Walter de Gruyter, 1984. S. 508-511.
198. Mode, Heinz: Fabeltiere und Dämonen. Die phantastische Welt der Mischwesen. „Edition Leipzig“, Leipzig 1983.
199. Moritz, Karl Philipp: Götterlehre oder mythologische Dichtungen der Alten. Wien: Pichler, 1809.
200. Moser, Dietz-Rüdiger: „Altersbestimmung des Märchens“. In: Enzyklopädie des Märchens. B. 1. Berlin/New York: Walter de Gruyter, 1977. S. 407-419.
201. Moser, Dietz-Rüdiger: Verkündigung durch Volksgesang. Studien zur Liedpropaganda und -katechese der Gegenreformation. Berlin: Erich Schmidt Verlag, 1981.
202. Naumann, Hans: Grundzüge der deutschen Volkskunde. Leipzig: Quelle & Meyer, 1922.
203. Obenauer, Karl Justus: Das Märchen. Frankfurt/M: Klostermann,1959.
204. Otto, Rudolf: Das Heilige. München: Biederstein, 1947. 205. Ozawa, Toshio: „Alte Märchenmotive in der oralen und literalen
Tradition Japans“. In: Wie alt sind unsere Märchen. Herausgegeben
213
von Charlotte Oberfeld. Regensburg: Erich Röth Verlag, 1990. S. 113-122.
206. Panzer, Friedrich: „Märchen“. In: Wege der Märchenforschung. Hrsg. von Felix Karlinger. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1985.
207. Pentitäinen, Juha: „Diffusion“. In: Enzyklopäedie des Märchens. Bd. 3, Berlin/NewYork: Walter de Gruyter, 1981, S. 665-670.
208. Perrault, Charles: Les Contes de fées. Paris 1837. 209. Petzoldt, Leander: „Märchen und Magie“. In: Jahrbuch für
Volksliedforschung. Berlin 1982. 210. Pöge-Alder, Kathrin: Märchenforschung. Theorien, Methoden,
Interpretationen. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 2007. 211. Radcliffe-Brown, Alfred Reginald: Structure and Function in
Primitive Society. Glencoe, III: Free Pr.1952. 212. Rademacher, Arnold: Religion und Bildung. Bonn: Hanstein, 1935. 213. Raglan, Lord: „The Hero of Tradition”. In: The Study of Folklore.
Ed. by A. Dundes. Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N. J. 1965. P. 142-157.
214. Ranke, Kurt: „Grenzsituationen des volkstümlichen Erzählgutes“. In: Europa et Hungaria. Budapest 1965. S. 291-300.
215. Renger, Almut-Barbara: Zwischen Märchen und Mythos. Die Abenteuer des Odysseus und andere Geschichten von Homer bis Walter Benjamin. Eine Gattungstheoretische Studie. Stuttgart/Weimar: Verlag J. B. Metzler, 2006.
216. Röhrich, Lütz: „Drache, Drachenkampf, Drachentöter“. In: Enzyklopädie des Märchens. Bd. 3. Berlin / NewYork, Walter de Gruyter, 1981, S. 787-820.
217. Röhrich, Lütz: „Erzählforschung“. In: Grundriß der Volkskunde. Einführung in die Forschungsfelder der Europäischen Ethnologie. Herausgegeben von Rolf Wilhelm Brednich. Berlin, Dietrich Reimer, 2001. S. 515-542.
218. Röhrich, Lütz: Sage und Märchen. Erzählforschung heute. Freiburg/Basel/Wien, Herder, 1976.
219. Röhrich, Lütz: Märchen und Wirklichkeit. Wiesbaden: Steiner, 1964. 220. Röhrich, Lutz: „Wechselwirkungen zwischen oraler und literaler
Tradierung“. In: Wie alt sind unsere Märchen. Herausgegeben von Charlotte Oberfeld. Regensburg: Erich Röth Verlag, 1990. S. 51-70.
221. Röth, Diether: „Zur Altersbestimmung von Märchen“. In: Märchenspiegel. Zeitschrift für internationale Märchenforschung und Märchenkunde. 1994, Heft 4. S. 6-8.
214
222. Rölleke, Heinz: „Die Stellung des Dornröschenmärchens zum Mythos und zur Heldensage“. In: Antiker Mythos in unseren Märchen. Herausgegeben von Wolfdietrich Siegmund. Kassel: Erich Röth-Verlag, 1984. S. 125-137.
223. Schenda, Rudolf: „Fisch, Fischen, Fischer“. In: Enzyklopädie des Märchens. B. 4. Berlin/New York, Walter de Gryuter, 1984. 1196-1211.
224. Scherf, Walter: Lexikon der Zaubermärchen. Stuttgart: Kröner, 1982.
225. Schreiner, Klaus: „Zum Wahrheitsverständnis im Heiligen- und Reliquienwesen des Mittelalters“. In: Saeculum XVII, 1966, S. 131-169.
226. Siegmund, Wolfdietrich.: „Erlösung in Volksmärchen und auf Ikonen“. In: Märchenspiegel. Zeitschrift für internationale Märchenforschung und Märchenpflege. Heft 2/1997. S. 45-50.
227. Solms, Wilhelm: „Einfach Phantastisch (Von der Wundererzählung zur Phantastischen Literatur)“. In: Phantastische Welten. Märchen, Mythen, Fantazy. Regensburg: Röth, 1994.
228. Spanner, Werner: „Das Märchen als Gattung“, In: Wege der Märchenforschung. Hrsg. von Felix Karlinger. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1985.
229. Spies, Otto: „Arabisch-islamische Erzählstoffe“. In: Enzyklopädie des Märchens, Bd. 1977. Berlin/NewYork: Walter de Gruyter, 1977. S. 685-718.
230. Sturrock, John: Structuralism. Second Edition. With a new introduction by Jean-Michel Rabaté. London, Blachwell, 2003.
231. Swahn, Jan-Öjvind: „Psychemythos und Psychemärchen“. In: Antiker Mythos in unseren Märchen. Herausgegeben von Wolfdietrich Siegmund.Kassel: Erich Röth, 1984, pp. 92-102.
232. Swahn, Jan-Öjvind: The Tale of Cupid and Psyche (AaTh 425+428). Lund: Gleerup, 1955.
233. Swahn, Jan-Öjvind: „Methoden zur Feststellung des Alters der Märchen“. In: Märchenspiegel. Zeitschrift für internationale Märchenforschung und Märchenkunde. 1994, Heft 4. S. 9-10.
234. Swahn, Jan-Öjvind: „Tradierungsikonstanten“. In: Wie alt sind unsere Märchen. Herausgegeben von Charlotte Oberfeld. Regensburg: Erich Röth-Verlag, 1990. S. 36-50.
235. Tenèze, Marie-Louise: „Agnostische Theorie“. In: Enzyklopädie des Märchens, Bd. 1977. Berlin/NewYork: Walter de Gruyter, 1999. S. 172-175.
215
236. Thompson, Stith: Motif-index of folk-literature: a classification of narrative elements in folktales, ballads, myths, fables, mediaeval romances, exempla, fablioaux, jest-books and local legends. Bloomington: Indiana University Press, 1966.
237. Tylor, Edward B.: Primitive culture: researches into the development of mythology, philosophy, religion, language, art, and custom. Vol. 1, 2. London: Murray, 1871.
238. Vaz da Silva, Francisco: Metamorphosis: The Dynamics of Symbolism in European Fairy Tales. New York / Washington, D. C./ Baltimore / Bern / Frankfurt am Main / Berlin / Brussels / Vienna / Oxford: Peter Lang, 2002.
239. Vogelsang, R.: Helfer und Heilige. Die vierzehn Nothelfer in Legenden und Märchen. Freiburg / Basel / Wien: Herder, 1993.
240. Vonessen, Franz: „Phantasie als Wahrnehmungskraft (Über die Wahrheit des Mythos)“. In: Phantastische Welten. Märchen, Mythen, Fantazy. Regensburg: Röth, 1994.
241. Vries, Jan de: Forschungsgeschichte der Mythologie. Freiburg / München: Alber, 1961.
242. Vries, Jan de: Heldenlied und Heldensage. Bern/München: Francke, 1961.
243. Wege der Märchenforschung. Hrsg. von Felix Karlinger, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1985.
244. White, Victor: Gott und das Unbewusste. Zürich: Rascher, 1957. 245. Wienker-Piepho, Sabine: „Noch einmal: Wie alt sind unsere
Märchen wirklich?“ In: Märchenspiegel. Zeitschrift für internationale Märchenforschung und Märchenpflege. 2005, Heft 4. S. 20-34.
246. Wundt, Wilhelm: Probleme der Völkerpsychologie. Stuttgart: Kröner, 1921.
247. Ziegler, Leopold: Überlieferung. München: Kösel, 1949. 248. Zinke, Barbara: „Anthroposophische Theorie“. In: Enzyklopädie des
Märchens. 1. Berlin/New York: Walter de Gruyter, 1977, S. 601-609.
216
SemoklebaniSemoklebaniSemoklebaniSemoklebani
TTTTsusususufafafafa – ivane javaxiSvilis Tbilisis saxelmwifo universi-tetis folkloruli arqivi.
lit. inst.lit. inst.lit. inst.lit. inst. – SoTa rusTavelis qarTuli literaturis in-stitutis folkloris arqivis monacemTa kompiuteru-li baza:
http://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/database/folkarch/query.htm#inpform armazi. kavkasiuri enebisa da kulturebis eleqtronu-li dokumentirebis safuZvlebi.
sfscsfscsfscsfsc – saqarTvelos folkloris saxelmwifo centris arqi-vi.
ATU _ Uther, Hans-Jörg: The Types of International Folktales. A Classification and Bibliography. Based on the System of Antti Aarne and Stith Thompson. Part 1. Helsinki: Academia Scientiarum Fennica, 2004.
KHM _ Grimm, Brüder: Kinder und Hausmärchen. München: Winkler, 1996.
Mot – Thompson, Stith: Motif-index of folk-literature: a classification of narrative elements in folktales, ballads, myths, fables, mediaeval romances, exempla, fabliaux, jest-books and local legends. Bloomington: Indiana University Press, 1966.
217
saZieblebisaZieblebisaZieblebisaZieblebi
ppppiriririrTaTaTaTa aarne, anti abaSiZe, beJan adleri, alfred amiranaSvili, Salva anderseni, hans qristian apuleusi aRniaSvili, lado baiti, hedvig fon bazile, jambatista basili ezosmoZRvari bauzingeri, herman bauri, ferdinand qristian beriZe, vaxtang bernarde neapoleli beskomi, uiliam betelhaimi, bruno giorgi kapadokieli giunteri, hainrix greni, aleqsei gretci, manfred grigol xanZTeli grimi, iakob grimebi, Zmebi gunkeli, herman dadunaSvili, elguja daviT garejeli dandesi, alan daniel winaswarmetyveli daxkilgovi, ibrahim derpmani, manfred evripide eliade, mirCa erekle II esaia winaswarmetyveli efrem mcire exnatoni vaiti, viqtor vergiliusi vinkentievi, v. m.
218
virsalaZe, elene voneseni, franc vundti, vilhelm zigmundi, volfditrix zuxba, sergei Tompsoni, stiT ioane oqropri ioane sabanisZe ioane sineli iona winaswarmetyveli iungi, gustav kani, valter kiknaZe, zurab koskeni, emanuil langi, endriu laSa-giorgi levi-strosi, klod leieni, fridrix liuTi, maqs liungmani, valdemar makalaTia, mzia malinovski, bronislav malsagovi, axmet mari, niko meletinski, eleazar meliqseT-begi, leon miuleri, maqs morici, karl filip mosia, bela nikoloz nikrai obenaueri, karl iustus ovidiusi ozava, toSio oniani, oTar orbeliani, sulxan-saba oto, rudolf pandi, indu prakaS panceri, fridrix pero, Sarl pecoldti, leander platoni plutarqe
219
pomeranceva, erna propi, vladimer JamTaaRmwereli raglani, lord rademaxeri, arnold rengeri, almut-barbara rerixi, lutc rusTaveli, SoTa sentivi, pier svani, ian-ovind sidovi, karl fon sixaruliZe, qeTevan sixaruliZe, qsenia surgulaZe, irakli solmsi, vilhelm straparola, jovani franCesko tailori, edvard b. trubeckoi, evgeni fiSeri, jon frisi, ian de froidi, zigmund qurdovaniZe, Teimuraz Seebeni, maTias iozef Serfi, valter Seqspiri, uiliam Spaneri, verner CaCava, mzia Ciqovani, mixeil ColoyaSvili, rusudan CxeiZe, rostom wereTeli, akaki WavWavaZe, ilia xaxanaSvili, aleqsandre javaxiSvili, ivane hani, iohan georg fon hermisoni, hans-iurgen herodote homerosi honko, lauri humeli gert
220
mimimimiToToToTolololologigigigiurururur da bda bda bda bibibibiblilililiurururur sasasasaxelxelxelxelTaTaTaTa
aaroni adonisi aTena amirani amuri anupu argonavtebi atisi afrodite ahikari baruqi bata gilgameSi goari devi elia eliai anabi evstaxiusi esaia etana venera voluptasi Tamuzi Tezevsi iakobi igdrasili inana ioane naTlismcemeli iona iosebi iupiteri kupidoni macxovari midasi mose osirisi parisi petre polifeme prozerpina ra-xoraxti
221
romulusi solomoni (solomani) fotifari fsiqea qajeTi qveskneli qriste RvTismSobeli carbaTu xalubis xe herakle
zRzRzRzRapapapaprurururul l l l sasasasaxelxelxelxelTaTaTaTa agulSapi adau aleqsandre asfurcela aSiauardini bedis maZebari kaci bedismwerali bednieri hansi belTagani berikaci bewvis xidi bliago gvelbiWa gveleSapi gvelvaJi gveli goriniCi gvelkaca gvelSvila gvelCita gugurCi daTviaSvili dedaberi dedinacvali devi erzi eSapi viSapi zaliag-kalmi zumrudi
222
zurmuxt-mtredi Taviglejia ivane ciskari irmisa kviraZali konkia konkiaJRaruna lerwmis qali meCongure mzeTunaxavi mzeWabuki mzis deda mzis pirisnabani mzis siZe mirza-mamedi oTxSabaTis Zali paraskevis Zali JuJuna mefe raSi rostomi sarmaki sizmara simurgi simuryoSi sovdagari suria tarieli uaigi ukvdavebis krialosani ukvdavebis wyali umcrosi Zma uxeiro fadiSahi faskunji qaCal-mebaRe qaji qosa qurciki-jeirani yarab-oRli Savi Teimurazi Caitongi xelmwifis Svili
223
xristagani
sasasasaganganganganTaTaTaTa adamiani avgarozi alva angelozi arseba arwivi balaxi baraqa bati batkani bayayi baxala bediswera beWedi bulbuli burvaki gamocda gveli gombeSo guli dana dedofali diakoni drakoni eSmaki vardi vac-kaci vaSli vercxli veSapi zarali zRva Tasi Tevzi Tevzqali Tma Txa ia iadoni
224
iaraRi iremi iRbali ixvi kata kedari kvarTi klde lerwami lomi ludi madli mamali matli matyli maxvili mela, melia mercxali mesia mefe mefis asuli mze mtredi mumia muxa mRvdeli mSvild-isari nafoti nacari neki nemsi niSani oqro palo puri raindi rqa rZe saiqio samoTxe samyaro sasaxle
225
saswauli saswori sizmari sikvdili sisxli sicocxle sicrue stviri suraTi taxti tyavi tye urCxuli fantazia faraoni faskunji feria frTa frinveli fxa qva qorwineba Rvino RmerTi yaCaRi yvavi yvavili Citi codva cremli cxeni cxoveli Zala ZaRli Zma Zmadnafici Zroxa wmindani wyali wyaro Wa Wia
226
WianWvela xanjali xari xati xe xelmwife xmali jadosnuri jami jaWvi jvari jixvi jori jojoxeTi
gegegegeogogogograrararafifififiulululul adadadadgilgilgilgilTaTaTaTa
avadhi azia avstralia amerika afrika axlo aRmosavleTi babiloni balkaneTi germania goTa egvipte evropa erfurti volfenbiuteli Tbilisi TurqeTi iaponia imereTi indoeTi iordania israeli italia kavkasia kaxeTi
227
klopenburgi mainci miunxeni romi ruseTi saberZneTi saingilo saqarTvelo sicilia skandinavia troa folkaxi qarTli Sua azia
ttttererererminminminminTaTaTaTa agiografiuli agnosticizmi azrovneba alegoria alegoriuli anTropologia anTroposofia ambavi analizi andaza anekdoti anTropomorfuli antagonisti antikuri apokrifi aracnobieri arqeologiuri arqetipi arqivi arCevani asketika asociacia aspeqti auTenturi afeqti
228
aRdgoma axali aRTqma bibliuri bilinuri eposi gabudayeba gadmocema gazRaprebuli gamgzavni gamosaxuleba gvarovnuli gvelTmebrZoloba gzajvaredini gmiri dabadeba davlaTi damwerloba daruSi dasasruli desakralizacia detali dinamika diferenciacia drakologia egzegesa egzegetika egzegetikosebi evrocentrizmi ezoTeruli eTikuri eTnologiuri eTnografiuli eTnomusikologia elita elementi epizodi epikuri eposi esqatologia eqspedicia varianti versia veSapoidi
229
zebunebrivi zepiri zepirsityviereba zneobrivi zoomorfuli zRapari jadosnuri zRapari novelisturi zRapari sayofacxovrebo zRapari cxovelTa zRaparmcodneoba zRapruli Tavisebureba Teologia Teologebi Teologiuri Teoria „TviTCasaxvis“ Teoria Tqmuleba Txroba TxrobiTi igavi idea ideali ideuri ikonografia individualuri iniciacia interpretacia islamuri istoria istorizmi istoriuli iudaizmi klasifikacia komedia komparativistuli kompozicia konfliqti konfliqturi koncefcia kultmsaxureba kultura
230
kulturuli legenda lingvistika literatura literaturaTmcodneoba literaturuli magia magiuri madli maiorati marTlmadidebeli marTlmadidebloba megaliTuri kultura meTodi mesia metamorfoza metafora mTxrobeli miTi miTo-epikuri miTologema miTologia miTologizacia miTologiuri miTosi miTosuri minorati mistiuri moTxroba monagoni monoliTi morali morfologia motivi „moxetiale siuJetTa“ Teoria msoflgancda msoflio msoflmxedveloba msoflSegrZneba msxverpli mCuqebeli mxsneli
231
„nasesxobis“ Teoria novela paganizacia paradoqsuli periodika personaJi poezia poeturi poststruqturalisturi primitiuli proza profanacia procesi Janri Janrobrivi Janruli regeneracia religia religiaTmcodneoba religiuri repertuari rituali romani rwmena rwmena-warmodgenebi savele kvleva sazogadoeba sazRapro sakraluri sakulto samoTxe samyaro saswaulebrivi saswauli saxareba saxe saxviTi xelovneba semantika simbolika simbolo simRera sityviereba
232
siuJeti siuJeturi sicrue socialuri sociologia stabiluri stadialuri struqtura struqturalizmi struqturalisturi sqema tabu tabuirebuli tendencia teqsti tipologiuri totemisturi tragedia tragikuli tradicia transformirebuli udamwerlobo universaluri urTierTgavlena uwyvetoba fantazia fantastikuri figura finali folklori folkloristika folkloristuli folkloruli forma fsalmuni fsiqika fsiqologia fsiqologebi fsiqologiuri funqcia funqcionalisturi funqcionaluri
233
funqcionalizmi qalRmerTi qveskneli qveJanri qristianuli qristiani qristianizacia qristianizebuli qristianoba qristianobamdeli RvTiuri Semwe „Sereuli Janrebi“ Svanki Sinaarsi „CaZiruli codna“ centri cikluri cnobieri codva crugmiri Zveli aRTqma warmarToba warmarTuli wes-Cveuleba winaqristianuli winaswarmetyveleba wmindani WeSmariteba xalxuri xatwera xelovnebaTmcodneoba xsna jadosnuri jgufi hagiografia hoxkultura
234
Elene Gogiaschwili
Die Dynamik der mythischen und religiösen Symbole in der
Märchenstruktur
Zusammenfassung
Die zwei Aspekte der georgischen Zaubermärchen, der
mythische und der religiöse, sind nicht getrennt und schließen einander nicht aus. In einem und demselben Märchen existieren eine vorchristliche Tradition und auch eine spätere religiöse Weltanschauung.
Die Beziehungen zwischen dem Christentum und der vorchristlichen Traditionen spiegeln sich in den Gattungen der Volksdichtung. Einige Erscheinungen, die den Prozess der Christianisierung begleiten, sind oft nur in Volksüberlieferungen erhalten, weil die schriftliche Tradition an dem christlichen Weltbild festhält und stets versucht, die vorchristlichen Religionen zu verwischen.
Der Untersuchungsgegenstand der Monographie ist die Wechselwirkung zwischen vorchristlichen und christlichen Aspekten des georgischen Volksmärchens. Außer der mythischen Grundlage zeigen sich im Zaubermärchen auch allgemeine Kennzeichen der christlichen Denkweise.
Das Ziel meiner Arbeit ist, religiöse Aspekte des Zaubermärchens unter Berücksichtigung seiner mythischen Grundlagen darzustellen:
1) Der Zusammenhang der Märchenstruktur mit dem Christentum
2) Die Berührungspunkte zwischen christlicher Weltanschauung und Ideengehalt der Volksmärchen.
Aus der Zielsetzung ergeben sich die folgenden Aufgaben: • Was für eine Beziehung gibt es zwischen Mythos und
Zaubermärchen? Spielen die mythischen Elemente und Motive eine entscheidende Rolle in der Entwicklung der Handlung des Märchens?
• Welche gemeinsamen und unterschiedlichen Merkmale haben die mythischen-, epischen- und Märchenhelden?
235
• Was ist bestimmend für die Christianisierung des Märchens: die christlichen Namen der Personen oder die Handlungsweise des Helden?
• Das Märchen als Ganzes in Zusammenhang mit der christlichen Religion zu untersuchen.
Zur Bearbeitung der o. g. Fragen benutze ich vorwiegend die komparatistische Methode. Als Ausgangspunkt zur Bestimmung der Funktionen der Personen diente das Buch Morphologie des Märchens von Wladimir Propp. Für die Feststellung des Berührungspunktes der Ideen des Märchens mit der christlichen Lehre habe ich die georgischen Märchenmotive mit entsprechenden Passagen aus dem Alten und Neuen Testament verglichen.
Die Mischgattung: Der Mythos mit Märchenstruktur und
mythische Motive im Märchen
Die georgischen Volksmärchen sind durch die Vielfältigkeit
ihres Repertoires gekennzeichnet. Die „christianisierten“ und „nicht christianisierten“ Märchen sind in Märchensammlungen in gleicher Zahl vertreten. Man kann nicht genau sagen, welcher Typus am populärsten ist. Ein und dieselbe Gestalt enthält in manchen Märchen eine christliche Symbolik, in anderen kann sie aber ganz andere Funktionen übernehmen.
Die Märchen, in welchen der Drache als Gatte vorkommt (ATU 425), haben eine andere Komposition als die Märchen, in welchen der Drache der Gegner ist. Drachen treten hier als Protagonisten auf und sind keine bösen Wesen. In manchen georgischen Märchen verwandeln sie sich letztlich in Menschen, in anderen bleiben sie in ihrer schuppigen Haut. Überdies haben diese Märchentypen in der georgischen Volksdichtung nicht immer ein glückliches Ende. Die verschiedenen Varianten des georgischen Märchens Gwelkaza (Schlangenmann) haben folgendes Ende: Die Frau folgt ihrem Mann nach, der sich nach dem Verbrennen seiner Schlangenhaut in eine Taube verwandelt und wegfliegt. Wenn die Frau sich dem Vogel nähert und ihn fast mit der Hand berühren kann, fliegt er höher. Dann
236
nähert sich die Taube wieder der Frau als ob er sie liebkosen will. Wenn die Frau den Vogel anzufassen versucht, fliegt er jedoch fort.
In Abgrenzung zu „christianisierten“ Märchen könnte dieses als „Mythenmärchen“ bezeichnet werden, das sich gerade dadurch auszeichnet, dass es keine christlichen Elemente enthält.
Die Parallelen der georgischen mythischen- und Märchenmotiven
im altägyptischen Zweibrüdermärchen Das klassische Beispiel des Mythenmärchens ist das
altägyptische Zweibrüdermärchen, das mehrere Motivparallelen in georgischen Volksmärchen hat. Außerdem hängt dieses Märchen teilweise mit den Märchen zusammen, in denen der Einfluss der christlichen Religion zu spüren ist.
Von den Motiven des Zweibrüdermärchens kommen in der Weltliteratur, auch in der georgischen Volksdichtung, am häufigsten drei Motive vor:
1. Vor dem Abschied verabreden die Brüder ein Zeichen untereinander, damit einer von ihnen weiß, was mit dem anderen passiert, um ihn gegebenenfalls zu retten.
2. Der Zyklus der Metamorphose des Helden besteht in: Mensch - Tier - Pflanze - Mensch (im Gegensatz zum altägyptischen Märchen ist diese Metamorphose in georgischen Märchen kennzeichnend für die weiblichen Personen: Frau - Fisch - Baum - Frau).
3. Das goldene Haar oder Kleid einer Frau erscheint in einem fremden Land. Der König dieses Landes will die Frau heiraten. Die Hexe stiehlt die Frau für den König.
Die Struktur des Zweibrüdermärchens sieht genauso aus, wie die aller Zaubermärchen. Nach einem Schema von Wladimir Propp gibt es dort die folgenden sechs Personen: Der Held, die Gegenspieler, der Helfer, der Schenker, der Absender und die Prinzessin. Ähnlich wie andere Zaubermärchen fängt das Zweibrüdermärchen mit einer Schädigung an und endet über entsprechende Zwischenfunktionen mit der Krönung.
237
Obwohl im Zweibrüdermärchen altägyptische Gottheiten vorkommen, zeigt der Hauptheld Verhaltensweisen, die einer christlichen Lebensweise entsprechen. Eine der auffälligsten Verhaltensweisen drückt sich im Verhältnis des Haupthelden zu seinem Schicksal aus. Er nimmt sein Schicksal gemäß der christlichen Einstellung an, alles in Gottes Hand zu legen („Dein Wille geschehe“ - Matthäus 6: 10).
Das altägyptische Zweibrüdermärchen entspricht insofern der Form des Zaubermärchens, weil die vorchristlichen und christlichen Symboliken in Zusammenhang miteinander stehen.
Die mythische Geschichte, die dem Schema des Zaubermärchens folgt, hatte bereits einen Kern, der in der christlichen Religion seine Entsprechung findet, wie z.B. das erwähnte Zweibrüdermärchen.
Alle georgischen Märchen, die gemeinsame Motive mit dem altägyptischen Zweibrüdermärchen haben, sind typische Zaubermärchen. Die mythischen Elemente können ihre Struktur nicht beeinflussen, sie ändern nicht das typische Ende des Märchens. Zwar ist der Hauptheld des Zweibrüdermärchens ein altägyptischer Gott, aber seine Gestalt enthält auch die Bestandteile, die der christlichen Religion nicht fremd sind. Auch wenn dieser Text als Zaubermärchen betrachtet wird, wird der Hauptheld Bata trotzdem ein mythischer Held bleiben, aber seine Funktionen entsprechen auch den Funktionen des Märchenhelden.
Wenn man die Frage nach den christlichen Aspekten des Märchens stellt, ist es wichtig, den biblischen Joseph mit dem jüngsten Bruder im Märchen zu vergleichen, dessen Abenteuer teilweise ähnlich ist. Das Motiv, nach dem die älteren Brüder den Jüngsten ausrauben und in den Abgrund stoßen, erscheint in vielen Märchen. Fast in allen Märchen, in denen es drei Brüder gibt, sind die älteren Brüder neidisch auf ihren jüngsten Bruder. Der biblische Joseph und der jüngste Bruder sind beide Lieblingssöhne des Vaters: Joseph von Anfang an, der jüngste Bruder aber infolge seines Benehmens. Der jüngste Bruder erreicht also aus eigenem Vermögen die Liebe seines Vaters. Er ist am treuesten, er allein erfüllt die Wünsche des Vaters.
In der mittelalterliche Exegese wurde das Leben Josephs auf das Leben Christi übertragen. Der Verkauf Josephs ist typologisch
238
auf den Verrat Christi bezogen. Das Fortreißen des Kleides deutet auf den Kreuzestod. Das Gefängnis ist das Reich der Toten, in das Christus hinabsteigt. Die Erhöhung Josephs deutet auf die Auferstehung Christi. Die Geschichte des Märchenhelden könnte man also als Parallele zur Joseph-Christus-Typologie interpretieren. Die älteren Brüder verurteilen den jüngsten Bruder zum Tod. Dem entspricht: Verrat und Kreuzestod Christi. Der Held steigt unter die Erde und besiegt den Drachen. Dem entspricht: Christus hat mit dem Tod den Tod besiegt. Die Heimkehr des Helden deutet auf die Auferstehung Christi, die Thronbesteigung aber auf die Erhöhung.
Die Erzählung kann leicht einen christlichen Inhalt annehmen, wenn sie die Struktur des Zaubermärchens hat. Am wichtigsten in dieser Struktur ist aber der Weg des Helden.
Allgemeine mythische, epische und christliche Kennzeichen des
Märchenheldens
Die gemeinsamen Züge des Märchen- und des mythischen
Helden sind: Wunderbare Geburt, Kampf gegen den Drachen, Errettung einer Jungfrau. Er besitzt sogar übernatürliche Kräfte.
Die Unterschiede zwischen Märchen- und mythischen Helden sind:
1. Die übernatürliche Kraft kann beim mythischen Helden bis zur Hybris führen, der Märchenheld aber wird sie nie missbrauchen.
2. Ein mythischer Held kann gegen das Schicksal nicht (oder nur vergeblich) kämpfen. Ein Märchenheld aber hat Entscheidungsfreiheit und kann damit sein Schicksal selbst bestimmen.
Ähnlich wie Personen der Ritterromane und im Gegensatz zu mythischen Helden begibt sich der Märchenheld bewusst auf einen gefährlichen Weg. Eines der wichtigsten charakteristischen Kennzeichen des Märchenhelden ist die Wahlmöglichkeit, entsprechend dem freien Willen in der christlichen Lehre.
Der freie Wille des Märchenhelden manifestiert sich in Märchentypen, deren Hauptmotive sind: Drei Brüder trennen sich am Scheideweg; die älteren Brüder verraten den jüngsten; der jüngste
239
Bruder besiegt den unterirdischen Drachen und kehrt nach Hause zurück.
Mit seiner Fähigkeit, eine Entscheidung zu treffen, rückt der Märchenheld dem Helden des Ritterepos und dem hagiographischen Märtyrer nahe. Er entscheidet selbst, sich auf einen gefährlichen Weg zu begeben, der ewiges Glück verspricht. Nach christlichem Glaube entscheidet der Mensch sein Schicksal selbst. Die islamische Religion dagegen ist fatalistisch, z. B., in iranischen Märchen, wenn zwei Brüder an den Scheideweg gelangen und sie beide so gezwungen sind, eine Entscheidung zu treffen, weil sie sich nur dadurch retten und ihr Glück finden können.
Die Motive des Dreibrüdermärchens sind: Die Brüder am Scheideweg lassen ihre Ringe unter einem Stein zurück; die älteren Brüder verraten den jüngsten; der jüngste Bruder wird in die Unterwelt gestürzt. Die Fahrt des Helden unter die Erde und die Heimkehr finden ihre typologische Entsprechung im Märtyrertod, nach dem das ewige Leben folgt.
Die Entscheidung des jüngsten Bruders, die am Anfang leichthin getan wird, ist aber nach christlicher Lehre die einzig richtige („Tretet ein durch die enge Pforte. Denn weit ist die Pforte und breit der Weg, der ins Verderben führt, und viele sind es, die auf ihm hineingehen. Doch eng ist die Pforte und schmal der Weg, der ins Leben führt, und wenige sind es, die ihn finden“ - Matthäus 7: 13-14).
Nach E. Meletinski, hat der durch orientalische Märchen und christliche Apokryphen beeinflusste griechische Roman teilweise auf den französischen Roman und klein- und mittelasiatischen romanartigen Epen eingewirkt. Das mittelalterliche Märchen ist aber von Ritterromanen stark beeinflusst. Aus diesem Grunde sind die Eigenschaften des mythischen Helden und des Ritters und sogar die für die christliche Religion charakteristische Ethik in Märchenhelden zusammengeführt.
Selbstverständlich ist in jedem Märchen der Einfluss jener Religion zu spüren, die aktuell für die Gesellschaft war, in der das jeweilige Märchen entstanden. Die georgischen Märchenhelden besitzen mythische und epische Eigenschaften, in denen christliche Elemente zu erkennen sind. Gleichzeitig entsprechen ihre Handlungen weitgehend den Anforderungen christlicher Ethik.
240
Gott, Engel und Heilige in den georgischen Volksmärchen In georgischen Volksmärchen ist die Zahl der Heiligen sehr
begrenzt. Das gilt nicht nur für Zaubermärchen, sondern auch für Schwänke und Legenden. Gewöhnlich treten in georgischen Märchen keine Heiligen auf. Häufig treten allerdings Jesus Christus, Gottvater und die Engel auf. Erstaunlich ist zudem, dass selbst ein so zentraler Heiliger, wie der heilige Georg in Georgien, in Zaubermärchen kaum vorkommt. Im Vergleich dazu trifft man in westeuropäischen Märchen Gott, die Jungfrau Maria, Engel und den heiligen Petrus an.
In Volksmärchen kommen die Personen vor, die christliche Namen haben: Herr, Gottvater, Christus, Engel. In Zaubermärchen begegnen wir den christlichen Gestalten als Schenker oder Helfer, d.h. sie sind Nebenfiguren. Aber in anderen Gattungen der Volksdichtung (Legende, Sage, Schwank, Anekdote) haben sie eine andere Funktion: Sie sind nicht Neben-, sondern Hauptpersonen. In Zaubermärchen erscheinen häufig Gottvater, Jesus und die Engel, in Schwänken und Anekdoten auch der heilige Georg und der biblische Salomon. Ihre Funktionen kehren in der Volksdichtung immer wieder.
1. In Zaubermärchen erscheinen die „christlichen“ Personen als übernatürliche Beschützer, Helfer oder Schenker, beziehungsweise haben die Funktionen eines Helfers oder Schenkers innerhalb der Handlung. Sie kommen nie als Hauptfiguren vor.
2. In Zaubermärchen gibt es einen direkten Kontakt zwischen Gott und den Menschen (Dialog), die Engel aber agieren indirekt (durch eine Vision oder im Traum).
3. In anderen Gattungen der Volksdichtung begegnen wir Gott und Engel sowohl als Helfer und Schenker als auch als Hauptpersonen.
4. Religiöse Inhalte haben nur diejenigen Texte, die über die Gerechtigkeit Gottes und Wunder berichten, oder aber ein Beispiel christlicher Moral zeigen. Wenn die Gestalten Gottes oder Heiliger in volkstümlichen Novellen nicht als Helfer und Schenker, sondern mit anderen Funktionen auftreten, werden diese Texte ins Profane
241
umgedeutet. Nur in jenen Legenden oder Märchen entsprechen die religiösen Begriffe dem religiösen Inhalt, die der christlicher Tradition entstammen.
Die Christianisierung findet nicht durch den Austausch der heidnischen Figuren mit den christlichen statt, sondern äußert sich durch den Kontext, in dem der Name Gottes ausgesprochen wird. Der Held bittet Gott, wenn er wirklich kraftlos ist und ihm kein Mensch mehr helfen kann. Die größte Freude für einen gläubigen Christen ist es, in der Nähe Gottes zu sein. Dieses Verlangen des Menschen wird in den Volksmärchen dargestellt und verwirklicht sich nicht erst im Jenseits, sondern direkt in der irdischen Wirklichkeit.
Von o. g. Märchen sind diejenigen christianisiert, in denen der Held fromm oder ein untergedrücktes Wesen ist und Gott und Engel ihn schützen. Es fällt auf, dass gerade die christlich interpretierten Zaubermärchen sehr alte Märchen- und mythische Motive enthalten, die sie sich trotzdem aneignen. Somit sind uralte heidnische Märchengestalten Wegbereiter für die christlichen.
Es gibt verschiedenartige georgische volkstümliche Erzählungen, die über Gott und Heilige berichten. Teilweise herrschen christliche Elemente vor, teilweise sind sie aber von christlicher Denkart weit entfernt, obwohl in diesen Erzählungen christliche Hauptfiguren vorkommen. Es gibt Motive, in denen leicht festzustellen ist, dass lediglich die Namen der heidnischen Hauptpersonen in christliche verändert wurden. Es gibt auch aus christlichem Umkreis entstandene Volkserzählungen, die in Form von Legende, Sage oder Anekdote existieren. Nicht selten sind diese Gattungen auch mit einander gemischt.
Christianisierte Volkserzählungen sind vor allem die volkstümlichen Geschichten, die über die Gerechtigkeit Gottes und Wunder berichten oder aber ein Beispiel der christlichen Moral zeigen. In der Regel sind es Legenden.
Nicht nur christliche sondern auch mythische Gestalten werden profaniert, wenn sie in Schwänken und Anekdoten auftauchen. Die vorchristlichen mythischen Motive, deren heidnische Gestalten sich in christliche verändern, sind auch profaniert. In ihnen ist es genauso unmöglich, das mythische wie das christliche Denken zu erkennen. In dem Moment, wo Schwänke und Anekdoten ein
242
sakrales Element benutzen, wird dieses immer ins Profane umgedeutet. Selbst wenn in einigen christliche Elemente angedeutet werden, haben sie keinen wirklich christlichen Inhalt. Gott, Christus und Heilige handeln nicht christlich sondern profan. Schon manche christianisierte Märchen, die sich dem Schwank oder der Anekdote annähern, entbehren somit jeglicher christlicher Anschauung.
Die große Anzahl christlicher Begriffe und die christlichen Namen der Personen bedeuten noch keine Christianisierung der Gattung der Volksdichtung. Wichtig ist nicht der Name, sondern die Handlungsweise des Helden. Der Held des Zaubermärchens steht dem Ideal, in dem die christliche Lehre die Gestalt eines Christen sieht, sehr nahe. Für den Märchenhelden existieren alle Werte, die auch für andere Religionen bedeutend sind, z. B. die Begriffe von Güte und Gerechtigkeit. Aber abgesehen von diesen Begriffen gibt es in Märchen christlicher Völker noch andere Berührungspunkte mit der christlichen Religion. In georgischen Märchen ist die christliche Ethik genauso unteilbar, wie die mythischen Wurzeln.
Die Reihenfolge der Märchenfunktionen entspricht der christlichen Interpretation der Lebensabschnitte des Menschen. Was Exegese und Dogmatik über die Adam-Christus- und Joseph-Christus-Typologie aussagen, ist im Volksmärchen, in der Heldengestalt vollends konzentriert. Der Märchenheld verletzt das Verbot und wird damit bestraft, dass er sich darum bemühen muss, wieder zu finden, was er verloren hat. Der christliche Glaube behauptet, dass durch die Tat eines Menschen am Anfang der Geschichte alle Menschen nach ihm und seinetwegen in eine Unheilssituation hineingeboren werden, aus der sie nicht anders als durch die Erlösungstat Gottes in Christus befreit werden können. Genauso ist es im Märchen: Nachdem der Märchenheld vom Schenker geprüft wird und die bösen Kräfte besiegt, nähert er sich dem Ideal des christlichen Menschen. Das sieht man an seinen Handlungen (Altruismus, Demut, Duldsamkeit u. a.). Die universale Form des Märchens entspricht der christlichen Religion sowohl durch die Handlungweise des Helden als auch in einzelnen Bestandteilen und Motiven („Viele aber, die jetzt die Ersten sind, werden dann die Letzten sein, und die Letzten werden die Ersten sein“ - Markus 10: 31); „Leistet dem, der euch etwas Böses antut, keinen Widerstand, sondern wenn dich einer auf die rechte Wange
243
schlägt, dann halt ihm auch die andere hin“- Matthäus 5: 39); Liebt eure Feinde“ - Lukas 6: 27; „Es gibt keine größere Liebe, als wenn einer sein Leben für seine Freunde hingibt“- Johannes 15: 13); Wenn du Almosen gibst, soll deine linke Hand nicht wissen, was deine rechte tut“ - Matthäus 6: 27).
Christianisierung in Märchen entsteht nicht durch christliche Namen, sondern durch die christlich motivierte Handlungsweise des Haupthelden. Durch die Analyse seines Lebensweges werde ich die Affinität zur christlichen Religion zeigen.
Jede Erzählung, die im Zaubermärchenschema eingesetzt wird, kann christlich interpretiert werden. Die Struktur des Zaubermärchens beinhaltet bereits den Keim der Ideen der christlichen Religion.
Die Tierfiguren in Zaubermärchen Der Drache, der Fisch und der Hirsch sind die
charakteristischen Figuren des georgischen Volksmärchens, die mit verschiedenartigen Funktionen im Sujet auftreten. Die gleichen Gestalten haben in der christlichen Religion bestimmte symbolische Bedeutungen, die sich auch in Märchen wiederfinden lassen. Anhand der Abbildungen in einer georgischen Handschrift aus dem 12. Jahrhundert, die mehrere Fabelwesen darstellt, kann festgestellt werden, in welchem funktionellen Zusammenhang die christliche Symbolik des Drachen, des Fisches und des Hirsches mit den gleichen Figuren des Volksmärchens steht.
Der Drache
Das Aussehen von Drachen in den Handschriftenillustrationen entspricht der Charakterisierung dieser Figuren in den georgischen Volksmärchen. Auf der Grundlage der georgischen Volksmärchen kann man sich das Aussehen des Drachen leicht vorstellen: Er speit Feuer aus Augen und Nasenlöchern, läuft auf der Erde umgeben von Blitz und Donner und hat einen riesigen schwarzen fischartigen Körper mit Borsten.
Das georgische Wort für Drache lautet „Gwel-veschapi“, was in wörtlicher Übersetzung „Schlangen-Walfisch“ bedeutet. Schlange,
244
Wurm und Walfisch bilden mythologisch eine gemeinsame semantische Kategorie. Mit diesem georgischen Wort wird ausgedrückt, dass der Drache ein Mischwesen ist.
Die Funktionen des Drachen sind in Drachenkampfmärchen und in der christlichen Literatur und Kunst gleichartig. In der Bibel und allgemein in den theologischen Schriften, etwa in der Hagiographie, ist der Drache bzw. die Schlange ein Sinnbild der Sünde, die zu bekämpfen ist. Dass der Drache in den Dreibrüdermärchen das absolute Böse verkörpert, hängt unmittelbar mit dem Einfluss des Christentums zusammen, was sich nicht zuletzt im Aufbau und der Struktur des Märchens zeigt. Ähnlich wie Personen in Ritterromanen und im Gegensatz zu mythischen Helden begibt sich der Märchenheld bewusst auf einen gefährlichen Weg. Eines der wichtigsten Charakteristika des Märchenhelden ist die Wahlmöglichkeit, die dem freien Willen des Menschen in der christlichen Lehre entspricht.
Aufgrund der mündlichen georgischen Überlieferungen lässt sich behaupten, dass der Typus des Märchens mit dem Drachenkampfmotiv stark christianisiert ist. Nicht nur das Drachenkampfmotiv, sondern auch die ganze Struktur dieser Märchen ist vor christlichem Hintergrund zu betrachten. Entscheidend ist die Funktion des Drachen. Jene Geschichten, die Drachen nicht als Antagonisten darstellen, tragen keine christliche Kennzeichen.
Meine Aufgabe war, die Märchentype, in welcher die Drachenfiguren vorkommen, den Funktionen des Drachen zuzuordnen. Diese Klassifizierung hat gezeigt, dass die Märchen mit einem Drachen als Ehemann/Ehefrau frei von religiöser Bedeutung sind, während die feindliche Gestalt des Drachen vom Christentum geprägt wurde.
Der Fisch
Die Fischgestalten haben in Märchen verschiedene Rollen: 1) Sie dienen als dankbare Helfer des Helden; 2) Sie bilden einen Bestandteil von Metamorphosen (Frau – Fisch – Gräte – Baum – Span – Frau); 3) Sie sind Heilmittel; 4) Sie sind weise. Märchen, in denen der Fisch nicht Helfer ist, enthalten keine christlichen Einflüsse.
245
Der Hirsch In georgischen Märchen hat der Hirsch unterschiedliche
Funktionen, die folgendermaßen klassifiziert werden können: 1) Der Hirsch als Zauberer; 2) Der Hirsch als Opfer; 3) Der Hirsch als hilfreiches Tier. Die Märchen, die über magische Kräfte des Hirschen und seine Fähigkeit zur Metamorphose berichten, sind in der Regel nach anderer Struktur aufgebaut als Zaubermärchen nach dem Schema von W. Propp, d. h. von christlichen Aspekten dieser Märchen kann keine Rede sein. Auch jene Märchen, in welchen der Hirsch als hilfreiches Tier erscheint, sind frei von religiösen Bedeutungen. Eher zeigen diese Märchen mythische Merkmale.
Der Hirsch Als hilfreiches Tier hat der Hirsch folgende Positionen: 1) Der Hirsch als dankbares Tier in ATU 554; 2) Die Hirschkuh als Nährmutter; 3) Der Hirsch als Bindeglied zwischen Himmel und Erde. Diese letzte Funktion des Hirschen tritt am häufigsten in jenen georgischen Märchen hervor, in denen keine christlichen Sinnbilder vorkommen. Im Märchen Msis pirisnabani (Das Sonnenwasser) ist der Held auf der Suche nach seinem verlorenen Bruder. Er trifft auf einer Wiese einen Hirsch. Das Geweih des Hirschen ist himmelhoch und er kann sich nicht bewegen. Der Held steigt hoch in Himmel und trifft die Sonne und ihre Mutter. Die Sonne sagt ihm, was mit seinem Bruder geschehen ist und außerdem gibt sie ihm Wasser, mit dem sie ihr Gesicht wäscht.
Dieses Motiv – durch das Geweih des Hirschen in den Himmel zu steigen – ist in Georgien sehr alt. Auf einem archäologischen Gegenstand aus dem 4. Jahrhundert vor Christus ist genau dieses Motiv dargestellt: Die Figur eines Menschen steht auf dem Geweih. Hirschfiguren kommen massenhaft in archäologischen Funden Georgiens vor. Besonderes Interesse der Forscher erregen die Bronzeskulpturen (aus dem 11.-12. Jh. v. Chr.) und die Bronzegürtel (aus dem 7.-11. Jh. v. Chr.). Die auf den Kunstgegenständen vorgefundenen Motive zeigen Parallelen zu den Glaubensvorstellungen, Riten, Sagen, Epen und Märchen Georgiens. Es ist beeindruckend, dass alle Angaben der archäologischen, ethnologischen und historischen Quellen in den Volksmärchen ihre Entsprechung finden. Merkwürdig ist, dass die Fischfiguren genauso
246
häufig in vorchristlicher Kunst erscheinen, aber später eine christliche Symbolik angenommen haben, und dies sogar in Volksmärchen.
Zu Drachen-, Fisch- und Hirschgestalten in georgischen Volksmärchen lässt sich feststellen: Die Drachen- und Fischfiguren in der georgischen Volksdichtung weisen sowohl die christliche wie auch die mythische Symbolik auf, aber es gibt keine Ähnlichkeit der christlichen Hirschmetapher mit volkstümlichen georgischen Hirschgestalten.
Nach der ausführlichen Durchsicht der georgischen Volksmärchen, in denen Drache, Fisch und Hirsch auftauchen, ist festzustellen, dass nur jene Märchen christliche Elemente beinhalten, die die Drachen als Gegenspieler des Helden, Fische und Hirsche, aber als seine Helfer darstellen. Die zahlreichen Märchen mit „guten“ Drachen sind älter als „christianisierte“ Drachenkampfmärchen ebenso wie die Märchen, in denen Fische und Hirsche nicht als hilfreiche Tiere vorkommen. Besonders die Hirschgestalten zeigen archaische Kennzeichen. Im Gegensatz zu Fischen sind sie wenig vom Christentum beeinflusst.
In der Volksdichtung der christlichen Völker ist der Einfluss
der christlichen Religion offensichtlich. Trotzdem wurden nicht alle Gattungen religiös beeinflusst. Die Untersuchung der georgischen Volksmärchen zeigt, dass im allgemeinen der christlich-orthodoxe Glaube eine große Rolle in der Volkstradition gespielt hat, aber einige Märchentypen frei von christlichen Sinnbilder sind.
247
Elene Gogiashvili
The Dynamics of Mythical and Religious Symbolism in the
Structure of the Magic Tale
Summary
The dynamics of symbolism in the structure of the magic tale represents the interaction between mythical and religious aspect of the folk tales. On top of their mythical foundations, many characteristics common to Christian thought structures appear in magic fairytales. Because fairytales often include elements of the nature-based religions of the ancients, it stands to reason, that Christian religion is also reflected in them.
The object of the investigation is Georgian traditional prose, specifically the magic folktale, based upon rich mythological foundations; myths and epics that have been transformed into magic tales (a sort of mixed species); and farces, anecdotes, and legends in which Christian forms occur.
The goal of this book is to demonstrate the religious (Christian) aspects of magic fairytales, while considering their mythical foundations. This includes:
1) The correlation between the fairytale structure and Christianity;
2) Points of connection between the Christian worldview and the perspective within the fairytale.
With this goal in mind, the following questions must be answered:
• What is the relationship between myths and magic fairytales? Do mythical elements and motives play a decisive role in the development of fairytale plots?
• What features do the mythic, epic, and fairytale characters hold in common, and where do they differ?
• What factor is determinant for the Christianization of fairytales, the Christian names of people or the conduct of the heroes?
• Finally, the fairy tale, as a whole, must be investigated in connection with the Christian religion.
248
In Georgian folk literature there exist numerous examples which demonstrate that the plot of the magic tale is based upon myth, but the myth has not been transformed into a magic tale. The majority – of these examples come from the mountain regions of Georgia, suggesting that mythological thought was more prevalent in these regions than in the plains.
The Egyptian Tale of the Two Brothers (13th Century BC) is a classical example of the mixed genre of myth and magic tale. It includes some motifs which are common in the Georgian magic tales too. On the other hand the Egyptian tale is remarkable because it shows some paradigmatic characteristics of folk tales which are strongly influenced of the Christian religion.
According to the Types of the Folktale by Antti Aarne and Stith Thompson, the Egyptian Tale of the Two Brothers includes several motifs. The essential similarities between the Egyptian Two Brother’s motifs and the motifs of folk tales are demonstrated in the following types:
1. ATU 870 – Stepmother falls in love with her Stepson; 2. ATU 302 B – Hero with life dependent of his sword. A
neighboring king covets the hero’s wife and sends an old woman to secure her for him. The emissary steals the sword, burns it, and escapes with the wife. The hero’s friend discovers what has happened, recovers the sword, restores it to its original condition, resuscitates the hero, and rescues the wife.
3. ATU 318 – The faithless wife. The hero marries the princess but she falls in love with another man. She deceives her husband into giving up his magic weapons and plots against his life.
Each Georgian folktale that contains the motifs of the Egyptian Tale of the Two Brothers is usual magic tale. In researching the religious Christian aspects of Georgian folk tales, it is very important to compare the Egyptian tale of Two Brothers with Biblical Joseph and the Youngest Brother of the Georgian magic tales. Their adventures are somewhat similar. In Georgian folk tales there is not an absolute identical character with the Biblical Joseph. However there are some coincidences. Many tales use Three Brothers’ motif. Elder brothers rob the hero and throw him into a well. Almost in all Three Brother’ tales the elder brothers are
249
treacherous to the youngest one because they could not reach those goods he received.
Both Joseph and the Youngest Brother are favorite sons of their fathers: Joseph primarily but the Youngest Brother as a result of his behavior. The Youngest Brother is the most truthful.
In exegesis of the Middle Ages, Joseph’s life was interpreted as Christ’s life. Accordingly, the adventure of the Youngest Brother parallels with Joseph-Christ-Typology: The elder brothers, like Joseph’s brothers, throw their youngest brother into a well. This conforms to Crucifixion. The Youngest Brother defeats a Dragon in the underground as Christ defeats the death with the death. The hero’s homecoming conforms to Resurrection. The coronation of the Youngest Brother parallels with Ascension.
A story might easily take up Christian content even though it has the structure of a magic. Most important in such a structure is the character of the heroes. By observing them, the reasons for the Christianization of the fairytales become clear.
Characteristics common to both magic tale and epic heroes are an amazing birth and the possession of some supernatural power. However there is an important difference between magic tale and epic heroes. Characteristics common to both heroes are an amazing birth, a battle with a dragon, the rescue of a maid, and the possession of some supernatural power.
The differences between heroes in magic tales and mythological tales are:
1. The supernatural power of the mythological hero can lead to hubris, while the hero of the magic tale would never falls into this trap.
2. A mythological hero cannot fight against fate (or can only fight in vain), but a fairytale hero has the freedom of decision and with it, he can determine his own fate. At the same time, his behavior completely meets the demands of the Christian ethic.
Various types of Georgian folk tales include God and saints. Sometimes the Christian elements dictate the stories, other times the stories include very little Christian thought patterns, although their chief characters are Christian. There are motifs in which clearly the name of a heathen character has been merely changed into that of a Christian.
250
The large numbers of Christian ideas and Christian names by no means indicate a Christianization of this sort of folk literature. The names are not important in this regard, rather the behavior of the heroes. The hero of the magic fairytale approaches the ideal, when he attains a close similarity with the form of a Christian as outlined in Christian teaching.
The motif of the grateful animals is one of the most popular motifs in the magic tales: A hero earns the thanks of several animals (deer, fish, bird, snake etc.) and with their help solves all difficulties in his life. There are some fairy tales in the Georgian folklore which present the animals not just as grateful minor characters of the plot but as trustworthy friends of the hero.
In the genres of the Georgian folklore, different relationships between a human being and the environment are presented. The mythic hero respects the natural world because he is afraid of it. Conversely the fairy tale hero feels responsible for the natural world and loves it because he regards it as similar and equal friend.
The symbols, the mythical and the religious in Georgian magic tales, cannot be divided from one another, nor do they exclude one another. The same magic tales will commonly include mythical (pre-Christian) traditions, as well as a later religious (Christian) worldviews. It is also possible to determine the modes of thought of a society, through the magic tales told in that society. There are various examples of this in Georgian folk literature: 1) When the fairytale is only mythical; 2) When the Christian features in the magic tale are present along with the mythical, but the entire magic tale in not yet fully Christianized; 3) When the mythological motifs have a Christian content.
Each story that follows the structure of the magic tale, can be interpreted from the perspective of the Christian religion, although the structure itself comes from a pre-Christian period. This fact suggests that the ideas revealed in the Christian religion exist as germ within the structure of the magic tale.