Embed Size (px)
Citation preview
VELEUČILIŠTE U SLAVONSKOM BRODU
Slavonski Brod, 2019.
Mladen Bošnjaković Antun Stoić
2/416
1/416
Veleučilište u Slavonskom Brodu
Mladen Bošnjaković Antun Stoić
PROGRAMIRANJE CNC STROJEVA
4. izmijenjeno izdanje
Slavonski Brod, 2019.
Programiranje CNC strojeva Mladen Bošnjaković, Antun Stoić
2/416
Naziv udžbenika: PROGRAMIRANJE CNC STROJEVA Autori: doc. dr. sc. Mladen Bošnjaković
prof. dr. sc. Antun Stoić
Recezenti: prof. dr. sc. Dražen Bajić, Fakultet elektrotehnike, strojarstva i brodogradnje Sveučilišta u Splitu
prof. dr. sc. Janez Kopač, Fakultet za strojništvo Univerze v Ljubljani
Izdavač: Veleučilište u Slavonskom Brodu, Dr. Mile Budaka 1, Slavonski Brod www.vusb.hr Lektorica: dr. sc. Jasna Ažman Crteži: doc. dr. sc. Mladen Bošnjaković Prijelom na računalu: doc. dr. sc. Mladen Bošnjaković Tisak: ???????? Naklada: 200
Objavljivanje ovog udžbenika odobrilo je Stručno vijeće Veleučilišta u Slavonskom Brodu 12.7.2019., KLASA: 602‐04/19‐11/081,
URBROJ: 2178/01‐25‐03‐19‐01. CIP zapis je dostupan u računalnome katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u
Zagrebu pod brojem 001039865.
© Veleučilište u Slavonskom Brodu, 2011., 2014., 2016., 2019. ISBN 978‐953‐7847‐19‐7
Nijedan dio ove knjige ne smije se umnožavati, fotokopirati
ni na bilo koji način reproducirati bez nakladnikova pisanog dopuštenja.
Veleučilište u Slavonskom Brodu
3/416
SADRŽAJ
UVOD ......................................................................................... 13
POVIJESNI RAZVOJ NUMERIČKOG UPRAVLJANJA ....................................... 13
PRINCIP NUMERIČKOG UPRAVLJANJA ........................................................ 14
TRADICIONALNA I CNC STROJNA OBRADA ................................................. 15
OSOBLJE ZA CNC ......................................................................................... 18
KOORDINATNI SUSTAV ............................................................... 20
PRAVOKUTNI KOORDINATNI SUSTAV ......................................................... 20
POLARNI KOORDINATNI SUSTAV ................................................................ 25
REFERENTNE TOČKE .................................................................... 27
KOORDINATNI SUSTAV STROJA .................................................................. 29
KOORDINATNI SUSTAV IZRATKA ................................................................. 32
PROGRAMABILNI MJERNI SUSTAVI ............................................................ 34
3.3.1 Apsolutni mjerni sustav ............................................................................. 34 3.3.2 Inkrementni mjerni sustav ........................................................................ 35 3.3.3 Primjeri primjene polarnih i inkrementnih koordinata ............................. 37 3.3.4 Zadaci za vježbanje .................................................................................... 38
PROGRAMIRANJE IZRADE ........................................................... 40
KORACI PRI PROGRAMIRANJU IZRADE NA CNC STROJU............................. 40
METODE PROGRAMIRANJA ........................................................................ 49
4.2.1 Ručno programiranje ................................................................................ 49 4.2.2 Dijaloško (radioničko) programiranje ........................................................ 52 4.2.3 CAM sustav programiranja ........................................................................ 53
STRUKTURA I SADRŽAJ PROGRAMA ............................................ 54
POPIS GLAVNIH FUNKCIJA .......................................................................... 56
PRIDRUŽIVANJE VRIJEDNOSTI ADRESI ........................................................ 58
MODALNE I NE‐MODALNE FUNKCIJE ......................................................... 58
IZBOR MJERNIH JEDINICA ........................................................................... 59
IZBOR RADNE POVRŠINE ............................................................................. 60
5.5.1 Izbor radne površine na tokarilici .............................................................. 60 5.5.2 Izbor radne površine na glodalici .............................................................. 61
ZADAVANJE MJERNOG SUSTAVA ................................................................ 62
RAD S PROMJEROM ILI POLUMJEROM ....................................................... 63
POSTAVLJANJE KOORDINATNOG SUSTAVA OBRATKA ............................... 64
PROGRAMIRANJE POLA .............................................................................. 67
UPRAVLJANJE ALATOM ............................................................................... 68
5.10.1 Funkcija za definiranje mjesta alata .......................................................... 68 5.10.1 Funkcija korekcije alata ............................................................................. 69
Programiranje CNC strojeva Mladen Bošnjaković, Antun Stoić
4/416
UPRAVLJANJE GLAVNIM VRETENOM ......................................................... 72
5.11.1 Konstantna brzina vrtnje ........................................................................... 72 5.11.2 Konstantna brzina rezanja ......................................................................... 74 5.11.3 Smjer vrtnje ............................................................................................... 76 5.11.4 Zaustavljanje vrtnje glavnog vretena ......................................................... 77
UPRAVLJANJE POMICANJEM ALATA .......................................................... 78
5.12.1 Uvod .......................................................................................................... 78 5.12.2 Gibanje u brzom hodu ............................................................................... 78 5.12.3 Gibanje u radnom hodu ............................................................................. 79 5.12.4 Zadavanje iznosa pomicanja alata ............................................................. 80
VRIJEME ČEKANJA ...................................................................................... 81
OBAVIJESTI IZ PROGRAMA ......................................................................... 82
SISTEMATIZACIJA FUNKCIJA ....................................................................... 83
UPRAVLJAČKA JEDINICA STROJA ................................................ 85
POKRETANJE PROGRAMA .......................................................................... 86
RADNO PODRUČJE MACHINE ..................................................................... 87
RADNO PODRUČJE PARAMETER ................................................................ 88
6.3.1 Tool offset (Podaci o alatu) ........................................................................ 88 6.3.1.1 Tool offset kod tokarenja ........................................................ 89 6.3.1.2 Tool offset kod glodanja .......................................................... 90 6.3.1.3 Tool offset kod bušenja ........................................................... 91
6.3.2 Work offset ................................................................................................ 92 6.3.3 Aritmetički parametri R ............................................................................. 93
RADNO PODRUČJE PROGRAM ................................................................... 94
SIMULACIJA OBRADE ................................................................................. 96
6.5.1 Simulacija obrade na tokarilici ................................................................... 96 6.5.2 Simulacija obrade na glodalici ................................................................. 100
KREIRANJE NOVOG ALATA U 3D VIEW ..................................................... 104
CNC TOKARENJE ....................................................................... 106
CNC TOKARILICE ....................................................................................... 107
SUSTAV SMJEŠTAJA I IZMJENE ALATA ...................................................... 107
ODABIR ALATA ZA TOKARENJE ................................................................. 108
7.3.1 Materijal alata ......................................................................................... 108 7.3.2 Oblik rezne pločice .................................................................................. 108
7.3.2.1 Izmjenjive pločice za grubu obradu ....................................... 109 7.3.2.2 Izmjenjive pločice za završnu obradu .................................... 110 7.3.2.3 Wiper pločice ......................................................................... 110
7.3.3 Veličina rezne pločice .............................................................................. 111 7.3.4 Radijus vrha rezne pločice r .................................................................... 112 7.3.5 Definiranje načina stezanja ...................................................................... 113 7.3.6 Izbor držača alata..................................................................................... 113 7.3.7 Primjer odabira alata za tokarenje .......................................................... 114
Veleučilište u Slavonskom Brodu
5/416
IZBOR REŽIMA OBRADE ZA TOKARENJE ................................................... 115
7.4.1 Brzina rezanja .......................................................................................... 116 7.4.2 Posmak .................................................................................................... 117 7.4.3 Dubina rezanja ........................................................................................ 118 7.4.4 Optimizacija režima obrade .................................................................... 120
PROGRAMIRANJE GIBANJA ALATA KOD TOKARILICE ................. 121
GIBANJE U BRZOM HODU ......................................................................... 121
PRAVOCRTNO GIBANJE U RADNOM HODU .............................................. 122
8.2.1 Adresa ANG ............................................................................................. 123 8.2.2 Umetanje skošenja i zaobljenja u konturu obratka ................................. 124 8.2.3 Linearna interpolacija .............................................................................. 126
KRUŽNO GIBANJE ALATA .......................................................................... 128
8.3.1 Programiranje kružnog gibanja pomoću radijusa (CR adrese) ................ 130 8.3.2 Programiranje kružnog gibanja pomoću I, K adrese ................................ 131 8.3.3 Kružni luk kroz točke ............................................................................... 132
TEHNOLOŠKA DOKUMENTACIJA ZA TOKARENJE ....................... 133
OPERACIJSKI LIST ...................................................................................... 133
9.1.1 Gruba obrada i završna obrada ............................................................... 135 9.1.2 Dodatak za završnu obradu ..................................................................... 135
PLAN STEZANJA ......................................................................................... 138
PLAN ALATA .............................................................................................. 141
PLAN REZANJA .......................................................................................... 142
IZRADA PROVRTA ..................................................................... 143
SREDIŠNJE GNIJEZDO ................................................................................ 143
IZRADA PROVRTA BEZ PRIMJENE CIKLUSA ............................................... 145
IZRADA PROVRTA PRIMJENOM CIKLUSA .................................................. 146
10.3.1 Izrada plitkih provrta ‐ CYCLE81 i CYCLE82 .............................................. 147 10.3.2 Bušenje dubokih provrta ‐ CYCLE83 ........................................................ 149 10.3.3 Bušenje dubokih provrta ‐ CYCLE83E ...................................................... 152 10.3.4 Izrada provrta s uskom tolerancijom ...................................................... 153
CIKLUSI ZA UREZIVANJE NAVOJA .............................................................. 154
10.4.1 Urezivanje navoja uporabom CYCLE840 ................................................. 154 10.4.2 Urezivanje navoja ciklusom CYCLE84 ...................................................... 156
PROGRAMIRANJE IZRADE KONTURE PREDMETA ...................... 158
ŠTO JE KONTURA PREDMETA? .................................................................. 158
KOMPENZACIJA RADIJUSA VRHA ALATA ................................... 162
FUNKCIJE ZA PROGRAMIRANJE KOMPENZACIJE RADIJUSA VRHA ALATA 165
12.1.1 Pogreške pri programiranju putanje alata .............................................. 166
IZRADA KONTURE PRIMJENOM CIKLUSA .................................................. 170
Programiranje CNC strojeva Mladen Bošnjaković, Antun Stoić
6/416
12.2.1 Primjer primjene CYCLE95 ....................................................................... 173
PROGRAMIRANJE IZRADE ŽLJEBOVA ........................................ 181
ALATI ZA IZRADU ŽLJEBOVA ..................................................................... 183
PROGRAMIRANJE IZRADE JEDNOSTAVNOG ŽLIJEBA ................................ 184
PROGRAMIRANJE IZRADE PRECIZNOG ŽLIJEBA ........................................ 185
IZRADA ŽLJEBOVA PRIMJENOM CIKLUSA ................................................. 186
13.4.1 Ciklus CYCLE93 ......................................................................................... 186 13.4.2 Ciklus CYCLE94 ......................................................................................... 191
TOKARENJE NAVOJA ................................................................ 194
CIKLUS CYCLE96 ....................................................................................... 197
TOKARENJE VANJSKOG I UNUTARNJEG NAVOJA CIKLUSOM CYCLE97 .... 198
14.2.1 Primjer tokarenja vanjskog navoja .......................................................... 200 14.2.2 Primjer tokarenja unutarnjeg navoja ....................................................... 203
TOKARENJE NAVOJA FUNKCIJOM G33 ..................................................... 205
ODSIJECANJE ............................................................................ 208
IZBOR ALATA ............................................................................................ 208
POZICIONIRANJE ALATA ........................................................................... 209
ODSIJECANJE SA SKOŠENJEM ................................................................... 210
PROGRAMIRANJE SLOBODNIH KONTURA ................................. 211
CNC GLODANJE ........................................................................ 217
CNC GLODALICE ....................................................................................... 218
ALATI ZA RAD NA GLODALICI ................................................................... 219
SUSTAVI STEZANJA ALATA ....................................................................... 220
17.3.1 Izvedbe držača alata ................................................................................ 220 17.3.2 Načini stezanja alata u držač alata ........................................................... 222
SUSTAV SMJEŠTAJA I IZMJENE ALATA ...................................................... 224
SUSTAV IZMJENE I TRANSPORTA OBRADAKA .......................................... 225
ODABIR ALATA ZA GLODANJE .................................................................. 227
17.6.1 Izbor vrste alata ....................................................................................... 227 17.6.2 Izbor materijala glodala ........................................................................... 228 17.6.3 Izbor odgovarajuće veličine alata ............................................................ 228 17.6.4 Odabir broja zubi glodala ......................................................................... 228 17.6.5 Izbor rezne geometrije alata .................................................................... 229 17.6.6 Izbor režima obrade ................................................................................. 230 17.6.7 Brzina rezanja .......................................................................................... 231 17.6.8 Posmak .................................................................................................... 232 17.6.9 Dubina rezanja ......................................................................................... 233 17.6.10 Optimiziranje režima obrade ................................................................... 234
Veleučilište u Slavonskom Brodu
7/416
TEHNOLOŠKA DOKUMENTACIJA ZA GLODANJE ....................................... 237
17.7.1 Operacijski list ......................................................................................... 237 17.7.2 Plan alata ................................................................................................. 241 17.7.3 Plan stezanja ........................................................................................... 242 17.7.4 Plan rezanja ............................................................................................. 247
PROGRAMIRANJE GIBANJA ALATA KOD GLODALICE ................. 248
GIBANJE U BRZOM HODU ......................................................................... 248
18.1.1 Prilazna i odlazna putanja ....................................................................... 248
PRAVOCRTNO GIBANJE U RADNOM HODU .............................................. 249
18.2.1 Primjer za pravocrtna gibanja ................................................................. 251
KRUŽNO GIBANJE ALATA .......................................................................... 252
18.3.1 Programiranje kružnog luka pomoću CR adrese ..................................... 253 18.3.2 Programiranje kružnog luka pomoću I, J, K adrese ................................. 254 18.3.3 Programiranje punog kuta ...................................................................... 255 18.3.4 Programiranje kružnog gibanja za poznati lučni kut ............................... 255 18.3.5 Programiranje kružnog gibanja u polarnim koordinatama ..................... 256 18.3.6 Kružni luk kroz točke ............................................................................... 257 18.3.7 Spiralna interpolacija .............................................................................. 258
ČEONO GLODANJE .................................................................... 260
PLANIRANJE PUTANJE REZANJA................................................................ 260
19.1.1 Način glodanja ......................................................................................... 261 19.1.2 Tehnika programiranja ............................................................................ 261 19.1.3 Čeono glodanje u jednom prolasku......................................................... 262 19.1.4 Čeono glodanje u više prolazaka ............................................................. 262
ČEONO GLODANJE PRIMJENOM CIKLUSA ................................................ 264
19.2.1 Primjena ciklusa kod glodanja općenito .................................................. 264 19.2.2 Ciklus za poravnavanje površine ............................................................. 265
IZRADA KONTURE ..................................................................... 268
KOMPENZACIJA RADIJUSA ALATA ........................................... 271
SVRHA FUNKCIJE ....................................................................................... 271
PROGRAMIRANJE KOMPENZACIJE RADIJUSA ALATA ................................ 272
21.2.1 Funkcije za programiranje KRA ............................................................... 272 21.2.2 Izbor lijeve ili desne kompenzacije radijusa alata ................................... 273
21.2.2.1 Istosmjerno i protusmjerno glodanje .................................... 273
21.2.3 Pravila pri programiranju kompenzacije radijusa alata ........................... 275 21.2.4 Metoda rada kompenzacije radijusa alata .............................................. 278
OSTALE FUNKCIJE KOJE DEFINIRAJU IZRADU KONTURE ........................... 279
21.3.1 Način prilaska i odlaska alata od konture ................................................ 279 21.3.2 Precizno pozicioniranje ........................................................................... 280 21.3.3 Oblik usporenja i ubrzanja posmaka ....................................................... 281 21.3.4 Neprekinuta putanja pri izradi konture ................................................... 281 21.3.5 Optimizacija brzine posmaka pri izradi konture ...................................... 282
Programiranje CNC strojeva Mladen Bošnjaković, Antun Stoić
8/416
IZRADA KONTURE PRIMJENOM FUNKCIJA ZA KRA .................................. 283
IZRADA KONTURE PRIMJENOM CIKLUSA ................................................. 284
IZRADA UTORA ......................................................................... 288
IZRADA UTORA BEZ UPORABE CIKLUSA ................................................... 289
IZRADA UTORA PRIMJENOM CIKLUSA ..................................................... 291
22.2.1 Produljeni utori ‐ LONGHOLE ................................................................... 291 22.2.2 Radijalni utori na kružnici – SLOT1........................................................... 293 22.2.3 Utori po opsegu kružnice – SLOT2 ........................................................... 296
IZRADA DŽEPOVA ..................................................................... 299
IZRADA DŽEPOVA BEZ UPORABE CIKLUSA ............................................... 301
23.1.1 Džep s zaobljenim dnom .......................................................................... 305 23.1.2 Kružni džep .............................................................................................. 308
IZRADA DŽEPOVA UPORABOM CIKLUSA .................................................. 311
23.2.1 Pravokutni džep ‐ POCKET1 ..................................................................... 311 23.2.2 Kružni džep ‐ POCKET2............................................................................. 313 23.2.3 Pravokutni džep – POCKET3 .................................................................... 315 23.2.4 Kružni džep ‐ POCKET4............................................................................. 318
IZRADA PROVRTA ..................................................................... 324
UVOD ....................................................................................................... 324
ODABIR OPERACIJA OBRADE I ALATA ...................................................... 324
ZABUŠIVANJE ........................................................................................... 325
24.3.1 Svrha zabušivanja .................................................................................... 325 24.3.2 Alati za zabušivanje.................................................................................. 325 24.3.3 Programiranje zabušivanja ...................................................................... 326
BUŠENJE ................................................................................................... 328
24.4.1 Odabir alata i operacije obrade ............................................................... 329 24.4.2 Spiralna svrdla ......................................................................................... 330
24.4.2.1 Dimenzije svrdla .................................................................... 330 24.4.2.2 Prihvat svrdla ......................................................................... 331 24.4.2.3 Kut žlijeba (zavojnice) svrdla .................................................. 331 24.4.2.4 Broj reznih oštrica .................................................................. 331 24.4.2.5 Provrti za dovođenje SHIP‐a u zonu rezanja .......................... 332 24.4.2.6 Jezgra svrdla .......................................................................... 332 24.4.2.7 Geometrija vrha spiralnog svrdla ........................................... 332
24.4.3 Svrdla s izmjenjivim vrhom ...................................................................... 333 24.4.4 Svrdla s izmjenjivim pločicama ................................................................ 333 24.4.5 Dubina bušenja ........................................................................................ 334 24.4.6 Izbor režima obrade ................................................................................. 335 24.4.7 Programiranje bušenja bez primjene ciklusa ........................................... 336 24.4.8 Programiranje bušenja s primjenom ciklusa ............................................ 337
24.4.8.1 Izrada plitkih provrta ciklusom CYCLE 81 ............................... 337 24.4.8.2 Izrada plitkih provrta ciklusom CYCLE 82 ............................... 337 24.4.8.3 Bušenje dubokih provrta ciklusom CYCLE83 .......................... 339
Veleučilište u Slavonskom Brodu
9/416
UPUŠTANJE ............................................................................................... 342
24.5.1 Alati za upuštanje .................................................................................... 342 24.5.2 Dubina upuštanja .................................................................................... 343 24.5.3 Režim obrade .......................................................................................... 343 24.5.4 Programiranje izrade upusta ................................................................... 344
ZAVRŠNA OBRADA PROVRTA .................................................................... 345
24.6.1 Razvrtanje ............................................................................................... 345 24.6.1.1 Alati za razvrtanje .................................................................. 345 24.6.1.2 Režim obrade pri razvrtanju .................................................. 346 24.6.1.3 Programiranje obrade razvrtanjem ....................................... 346
24.6.2 Istokarivanje ............................................................................................ 348 24.6.2.1 CYCLE86 ................................................................................. 349 24.6.2.2 CYCLE87 i CYCLE88 ................................................................ 350
UREZIVANJE NAVOJA ................................................................................ 351
24.7.1 Odabir alata ............................................................................................. 351 24.7.2 Urezivanje navoja ciklusom CYCLE840 .................................................... 355 24.7.3 Urezivanje navoja ciklusom CYCLE84 ...................................................... 357
GLODANJE NAVOJA ................................................................................... 359
24.8.1 Glodanje navoja primjenom ciklusa CYCLE90 ......................................... 363
MODALNI POZIV CIKLUSA ......................................................................... 365
ŠABLONE ZA IZRADU RUPA ....................................................................... 366
24.10.1 Provrti u redovima ‐ HOLES1 ................................................................... 366 24.10.2 Provrti po kružnici ‐ HOLES2 .................................................................... 368 24.10.3 Mreža provrta – Cycle801 ....................................................................... 370
OPTIMIZIRANJE PUTANJE ALATA PRI BUŠENJU MATRICE PROVRTA ........ 371
UPORABA KUTNE GLAVE .......................................................... 376
OKVIRI ...................................................................................... 378
PRAVOCRTNI POMAK KOORDINATNOG SUSTAVA ................................... 379
ROTACIJA KOORDINATNOG SUSTAVA ...................................................... 379
PROGRAMIRANO MJERILO ....................................................................... 383
PROGRAMIRANO ZRCALJENJE .................................................................. 386
NAPREDNO PROGRAMIRANJE .................................................. 388
VARIJABLE ................................................................................................. 388
KONTROLNE STRUKTURE .......................................................................... 391
BEZUVIJETNI SKOKOVI U PROGRAMU ...................................................... 392
POTPROGRAMI ......................................................................... 394
MATEMATIKA ZA CNC ............................................................... 397
PRILOZI ..................................................................................... 399
Programiranje CNC strojeva Mladen Bošnjaković, Antun Stoić
10/416
Predgovor
CNC strojevi su danas sve više prisutni u industriji i gospodarstvu. Time raste i potreba za zapošljavanjem osoba koje znaju opsluživati takve strojeve i koje su primjereno i stručno osposobljene programirati obradu odvajanjem. Obrazovanje za programiranje CNC strojeva obavljaju srednje škole i visokoškolske ustanove.
Udžbenik Programiranje CNC strojeva obrađuje problematiku ručnog programiranja CNC tokarilica i glodalica i to za upravljačku jedinicu SINUMERIK 840D. Nadamo se da na razumljiv način omogućuje početnicima usvajanje osnova programiranja CNC strojeva, a onima koji već imaju određena znanja iz toga područja da ih nadograde. Brojni slikovni prikazi, tablice i dobro dokumentirani primjeri pojašnjavaju funkcije za programiranje CNC strojeva. Uz svako poglavlje dana su pitanja za ponavljanje te zadaci za vježbanje.
Može se reći da je programiranje CNC strojeva zapravo primijenjena tehnologija obrade odvajanjem čestica pa udžbenik sadrži i poglavlja koja se odnose na ovu problematiku, ali samo u obimu koji je neophodan za korektnu izradu CNC programa.
U današnje vrijeme često se ističe da je učenje cjeloživotni proces. Strojarstvo općenito, a tehnologija obrade odvajanjem čestica posebno (time i programiranje CNC strojeva) je suočena s brzim razvojem tehnike. Novi materijali, novi alati, novi strojevi, nove mogućnosti upravljačkih jedinica i nova proizvodna filozofija javljaju se kao odgovor na zahtjeve tržišta na nove proizvode. Sve ovo utječe na pristup programiranju CNC strojeva i načine rješavanja pojedinih problema. Stručnu literaturu koja prati sav taj napredak teško je naći.
Nadamo se da je ovaj udžbenik obuhvatio bar dio navedene problematike. U tome smislu udžbenik ne samo da će dobro poslužiti studentima već i iskusnim inženjerima koji će zasigurno naći korisne informacije primjenjive u njihovom radu. Iako je razvoj strojeva i alata dosegao visoku razinu i time omogućio izradu vrlo složenih predmeta za čije programiranje izrade se primjenjuju CAM alati, dobro je poznavati ručno programiranje kako bi se, ako se ukaže potreba, ručno mogle izvršiti korekcije CNC programa, ali i izvršiti optimiziranje izrade koje često nije moguće primjenom CAM alata.
Četvrto izdanje udžbenika obuhvaća manji opseg izmjena koje su usmjerene na jasnije definiranje nekih G funkcija, dodatne informacije vezane za problematiku stezanja obradaka te otklanjanje uočenih pogrešaka. doc. dr. sc. Mladen Bošnjaković
Veleučilište u Slavonskom Brodu
11/416
Popis korištenih oznaka i kratica
Oznaka Jedinica SI Jedinica1 Značenje
ACO Ant Colony Optimization – metoda optimizacije kolonijom mrava
CNC Računalom podržano numeričko upravljanje
NC Izvorno numeričko upravljanje
CAD Računalom podržano konstruiranje
CAM Računalom podržana izrada
GA ‐ Genetic Algorithm – metoda genetskog algoritma
HSS Brzorezni čelik
MRR mm3/min Material Remove Rate ‐ količina odvojenog materijala u jedinici vremena
PSO ‐ Particle Swarm Optimization – metoda optimizacije rojevima čestica
ap mm Dubina rezanja po jednom prolazu
ae mm Širina rezanja kod glodanja
hc mm Debljina odvojene čestice
d mm Vanjski promjer alata ili obratka
f mm/okr Posmak alata (ili obratka) za jedan okretaj vretena
fz mm Posmak po reznoj oštrici za jedan okretaj vretena
vf m/s mm/min Brzina posmaka
n s‐1 min‐1 Brzina vrtnje vretena ili izratka
vc m/s m/min Brzina rezanja materijala
z ‐ Broj oštrica alata
i ‐ Broj prolaza pri obradi
rε mm Radijus vrha oštrice alata
r mm Radijus glodala
t1 s min Vrijeme potrebno za izvođenje zahvata obrade
tpz s min Pripremno‐završno vrijeme
1 Prema Pravilniku o mjernim jedinicama iznimno se mogu rabiti i jedinice koje se definiraju na temelju SI jedinica, ali nisu njihovi decimalni višekratnici ili nižekratnici.
Programiranje CNC strojeva Mladen Bošnjaković, Antun Stoić
12/416
A ‐ Privremena nultočka obratka
B ‐ Početna točka alata pri izvršavanju programa
N ‐ Referentna točka alata
R ‐ Referentna točka stroja
W ‐ Nultočka izratka
M ‐ Strojna nultočka
x, y, z Oznake koordinatnih osi u pravokutnom koordinatnom sustavu
X, Y, Z Koordinate točke u pravokutnom koordinatnom sustavu
P W Snaga stroja
Fc N Glavna sila rezanja
Ff N Posmična sila rezanja
Fp N Natražna sila rezanja
kc MPa Koeficijent specifične energije rezanja
Ra µm Srednje aritmetičko odstupanje mjerenog profila hrapavosti površine
Rt µm Ukupna visina profila hrapavosti površine
Rk mm Radijus zakrivljenosti konture
