MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL …aileegitimi.meb.gov.tr/upload/Aile egitimi Rapor 26_mart_2013 (2).pdfkurumsallaşmış Aile Eğitimi Programları yolu ile

HBÖGM İzleme ve Değerlendirme Grup Başkanlığı

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

İZLEME VE DEĞERLENDIRME GRUP BAŞKANLIĞI

Proje Danışmanı

Prof. Dr. Ali YILDIRIM

Orta Doğu Teknik Üniversitesi

Proje Ekibi

Ayşe BEYHAN

Şeker ÇELİKER

Zafer ÜNAL

ANKARA

Mart 2013


ÖNSÖZ

Aile Eğitimi Programları gerek ülkemizde gerekse başka ülkelerde hayat boyu öğrenme yaklaşımı çerçevesinde yürütülen programlardır. Bu programlara daha çok sosyo-ekonomik düzeyi düşük anne-babalar katılmakla birlikte kurslar tüm anne-babalar ya da çocuk bakımı ve eğitiminden sorumlu kişilere açıktır. Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarının genel amacı yaşam boyu eğitim anlayışıyla, 0-18 yaşları arasındaki çocukların bakımından ve eğitiminden sorumlu kişi ve ailelere, değişen ihtiyaçlara yönelik olarak hazırlanan, koruma, önleme ve geliştirme amaçlı, kurumsallaşmış Aile Eğitimi Programları yolu ile çocuk bakımı, gelişimi ve eğitimi konularında bilgi, beceri ve tutum kazandırmaktır.

Aile Eğitimi Programlarının değerlendirmesini yapmak ve etkisini belirlemek amacıyla gerçekleştirilen bu araştırmanın planlanması, pilot çalışması ve alan yazın taraması 2012 yılının Haziran ve Eylül ayları arasında gerçekleştirilmiş, araştırma verileri ise Ekim ve Aralık ayları arasında toplanmıştır. Bir grup verinin araştırmacılara ulaştırılması 2013 yılının Ocak ayı sonuna kadar sürmüştür. Nicel ve nitel veri toplama yöntemleri ile elde edilen veriler sayısal ve tematik analizlere tabii tutulmuş ve ortaya çıkan bulgulara bu raporda yer verilmiştir. Betimsel olarak sunulan araştırma bulguları son bölümde ilgili alan yazın çerçevesinde tartışılmış ve programların geliştirilmesine yönelik bazı öneriler belirlenmiştir. Ortaya çıkan sonuçlar gerek bu programların çeşitli boyutlarıyla değerlendirilmesine gerekse programların katılımcılar üzerindeki etkisini anlamaya yardımcı olacak niteliktedir.

Bu araştırmanın gerçekleştirilmesinde Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’nde görevli öğretmenler Ayşe Beyhan, Şeker Çeliker ve Zafer Ünal önemli katkılarda bulunmuşlardır. Araştırmanın planlanması, veri toplama araçlarının geliştirilmesi ve denenmesi, veri toplamanın gerçekleştirilmesi yanında Şeker Çeliker Aile Eğitim Programları ile ilgili tanımlayıcı bilgileri toplamış ve düzenlemiş, Zafer Ünal ise raporda yer verilen alan yazın taramasını gerçekleştirmiştir. Ayşe Beyhan ise araştırmanın başından sonuna kadar koordinasyonu sağlamış, araştırmanın planlanması ve yürütülmesi yanında gerek veri toplama araçlarının geliştirilmesinde, gerekse verilerin toplanması ve analizinde önemli katkılarda bulunmuştur. Her üç meslektaşıma da bu araştırmanın gerçekleştirilmesine yaptıkları katkılardan dolayı teşekkür ediyorum.

Prof. Dr. Ali YILDIRIM

Mart 2013


KISA ÖZET

Aile Eğitimi Programlarının değerlendirilmesi amacıyla yapılmış bu araştırma, nicel ve nitel yöntemlerin birlikte kullanıldığı karma bir desen çerçevesinde yürütülmüştür. Nicel veriler Türkiye genelinde 12 bölgeyi temsil eden bir örneklemden, nitel veriler ise Türkiye’nin dört farklı bölgesinden seçilen bir örneklemden toplanmıştır. Araştırma kapsamında belirlenen temel boyutlar ve alt boyutlar çerçevesinde kapalı ve açık uçlu anket ve ölçek maddelerinden oluşan veri toplama araçları ile formatörlerden, eğiticilerden ve kursiyerlerden nicel veriler toplanmış; yine aynı boyutlar ve alt boyutlara göre tasarlanan görüşme formları ile eğiticiler ve kursiyerlerden nitel veriler toplanmıştır. Buna ek olarak kursiyerlere ön ve son-testler uygulanarak bilgi düzeyinde bu kurslardan elde ettikleri kazanımlar ölçülmüştür. Toplanan veriler nicel ve nitel veri analizine tabi tutulmuş ve ortaya çıkan bulgular önce betimsel olarak sunulmuş, daha sonra ise bu bulgular tartışılarak ve gelecekte düzenlenecek Aile Eğitimi Programlarına yönelik öneriler ortaya konmuştur.

Araştırmanın sonuçları, Aile Eğitimi Programlarının kursiyerler üzerinde öğrenme, ilgi ve beceri geliştirme yönünden önemli etkileri olduğunu ortaya koymaktadır. Aile Eğitimi Programlarını yürüten eğiticileri yetiştiren Eğitici Eğitimi Programlarının ve bu eğitimlerde kullanılan materyallerin genellikle olumlu olarak değerlendirildiği görülmektedir. Bu eğitimlerin ve ilgili materyallerin daha etkili olmasına ve zenginleştirilmesine yönelik bazı öneriler dile getirilmekle birlikte Eğitici Eğitimlerinde ciddi bir sorun rapor edilmemiştir. Bunun sonucu eğiticilerin verdiği Aile Eğitimi Programlarına olumlu olarak yansımakta ve eğiticilerin performansı ve kullanılan materyaller kursiyerler tarafından oldukça olumlu olarak değerlendirilmektedir. Bu olumlu algılar da kursiyerlerin, bu eğitimlerden elde ettikleri kazanımları olumlu yönde etkilemektedir.

Kursiyerler Aile Eğitimi Programlarını hem genel olarak hem de oturumlar bazında olumlu olarak değerlendirmekte ve bu eğitimlerden önemli bilgi ve beceriler elde ettiklerini belirtmektedirler. Oturumlardan elde edilen kazanımlarla ilgili olumlu değerlendirmelerde küçük farklılıklar olmakla birlikte aralarında uçurumlar yoktur. Eğiticiler de kursiyerlerin, bu programın amaçlarına büyük ölçüde ulaştıklarını, yararlı bilgiler elde ettiklerini, bu eğitim sonunda çocuk bakımı ve eğitimini daha iyi yaptıklarını ve aile eğitimine karşı ilgilerinin arttığını belirterek kursiyerlerin eğitimlerle ilgili olumlu algılarını teyit etmektedirler.

Kursiyerler Aile Eğitimi Programlarında elde ettikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullandıklarını ve bunun sonucu aile yaşantılarının olumlu yönde etkilediğini belirtmektedir. Çocuk bakım ve eğitimi ile ilgili bazı yanlış bilgileri düzeltme ve buna göre çocuk bakımı ve eğitimi gerçekleştirme fırsatı yakaladıklarını, bunun da aldıkları eğitim sonucu gerçekleştiğini vurgulamaktadırlar. Ayrıca aile içi iletişimin artması, çocuk bakımı ve eğitimi konusunda kendilerine olan güvenlerinin artması, sorunlar yeni bir bakış açısıyla bakma, daha iyi ilişkiler kurma gibi kursiyerlerin aile yaşamlarında olumlu değişimler söz konusudur. Bu önemli kazanımların sonucunda kursiyerler benzer yeni kurslara katılmak istediklerini ve bu görüşlerini çevreleriyle de paylaştıklarını belirtmektedirler.

Aile eğitiminde elde edilen bilgi ve becerilerin kursiyerlerin yakın çevreleriyle paylaşıldığı, bu süreçte kursiyerlere verilen materyallerin de kullanıldığı, aile eğitim programlarının önemli yan etkilerinden bir tanesidir. Kursiyerler bu paylaşımlara çevrelerinden gelen tepkilerin olumlu olduğunu, hatta bu tür paylaşımlar sayesinde Aile Eğitimi Programlarına katılmak isteyen bireyler olduğunu bildirmişlerdir. Bu paylaşım ve etkileşim sayesinde, Aile Eğitimi


Programlarının sadece kursiyerlerin değil bir ölçüde kursiyerlerin yaşadığı çevrenin de bilincinin ve ilgisinin artmasına olumlu katkıda bulunduğu ortaya çıkmaktadır.

Gerek eğiticiler gerekse kursiyerler eğitimlerde kullanılan materyallerden (çocuk etkinlik materyali, anne-baba ekleri, vb.) mutlu olduklarını ve bu materyallerin, kursiyerlerin eğitimlerden elde ettikleri kazanımları güçlendirdiğini ifade etmektedirler. Ancak materyallerin daha nitelikli, görsel ve zenginleştirilmiş olmasına yönelik bir takım öneriler de gündeme gelmektedir. Burada ön plana çıkan öneriler materyallerin daha görsel, öykülerle beslenmiş ve dilinin daha anlaşılır olması ve içeriğinin zenginleştirilmesi ile ilgilidir.

Aile Eğitimi Programlarının önemli bir boyutu olan uygulamalı ev ziyaretlerinde bazı sorunlar yaşanmakla birlikte eğitici ile birebir uygulama yapma ve iletişimde bulunma fırsatı nedeniyle bu ziyaretler oldukça önemli olarak değerlendirilmektedir. Kursiyerler bu ziyaretlerde eğiticilerden daha yakın ilgi görme fırsatı bulduklarını, sınıf içinde sormaktan çekindikleri bazı hassas konuları bu ziyaretlerde gündeme getirebildiklerini ve bazı yanlış algıların ve uygulamaların birebir uygulama ile düzeltilebildiğini vurgulamaktadırlar. Ancak bu olumlu algılara rağmen bazı kursiyerlerin ev koşulları ya da maddi olanaklar nedeniyle uygulamalı ev ziyaretlerinden yeterli düzeyde yararlanamadıkları ortaya çıkmaktadır. Bu sorunlar bireysel düzeyde değerlendirilerek her kursiyerin koşuluna uygun birebir uygulamalı eğitimlerin gerçekleştirilmesi için önlemlerin alınması gerekli görünmektedir.

Aile Eğitimi Programlarının gerçekleştirildiği sınıf ortamlarına ilişkin önemli sorunlar rapor edilmektedir. Sınıf bulmakta güçlük çekme, sınıf özelliği taşımayan ortamlarda eğitim yapma, sınıfın fiziksel koşullarının yetersizliği ve eğitimde kullanılacak araç ve gereçlerin yeterli olmayışı gibi sorunlar aile eğitiminden üst düzey verim alınmasını engelleyici etkenler olarak ortaya çıkmaktadır. Bu sorunların halk eğitim merkezleri ve okullarla işbirliği içinde ve zamanında çözülmesi bu eğitimlerin daha etkili olmasına önemli katkıda bulunabilir.

Aile Eğitimi Programlarına katılma ve devam etmede bazı sorular yaşayan kursiyerlerin koşullarını dikkate alarak bir planlama yapılması gerekli görünmektedir. Öncelikle bu programların zamanında ve daha yaygın bir tanıtımını yapmak ve potansiyel katılımcılara duyurmak önem kazanmaktadır. Çünkü kursiyerler bu programlardan geç haberi olan ve katılmayan tanıdıkları olduğunu belirtmektedir. Tanıtım yanında kursiyerlerin eğitime katılımı kolaylaştıracak ulaşım desteği ve çocuk sınıfı gibi önlemler alınması önemli görünmektedir. Ulaşım zorluğu nedeniyle bu eğitimlere katılmayan ya da devamsızlık yapan kursiyerler için ulaşım desteği (bilet gibi) katılım ve devamda önemli bir artı sağlayabilir. Aynı zamanda özellikle anneler için çocuklarını bırakacakları bir yerin olmaması bu eğitimlere katılma ve devam etmede önemli bir etken olmaktadır. Bir çocuk sınıfının açılması hem çocuklar için hem de anneler için bu eğitimlerin yararını arttıracak bir uygulama olabilir.

Aile Eğitimi Programlarının kapsamının genişletilmesine yönelik yeterli düzeyde talebin ve araştırma bulgusunun olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu araştırma Aile Eğitimi Programlarının kursiyerler tarafından oldukça yararlı bulunduğunu, çocuk eğitimi ve bakımı davranışlarını olumlu yönde değiştirdiğini, aile yaşantılarına önemli katkıları olduğunu, öğrenilen konulara karşı ilginin arttığını ve bu nedenle içinde bulundukları çevre ile bu bilgileri ve becerileri paylaşma eğiliminin ortaya çıktığını göstermektedir. Bu olumlu sonuçları dikkate alarak bu alanda planlanacak yeni eğitimlerin gerek bireysel gerekse toplumsal anlamda önemli katkılar ortaya koyacağı açıktır.


I. BÖLÜM

GİRİŞ

Hayat boyu öğrenme yaklaşımı çerçevesinde geleneksel okul sistemlerinin ihmal etttiği ya da ulaşmakta güçlük çektiği bireylere farklı ve sorun odaklı yaklaşımlar yoluyla ulaşmak ve ihtiyaç duydukları alanlarda eğitimler verme yoluyla bu bireylerin eğitim seviyelerini yükseltmek ve bu yolla yaşam kalitesinin artmasına katkıda bulunmak çağdaş toplumların önemli sorumlulukları arasında yer almaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü 60’ı aşkın alanda 2000’e yakın farklı eğitim programı yoluyla ülkenin farklı yaş gruplarındaki bireylerine çeşitli eğitim olanakları sunmaktadır. Bu eğitimler arasında yer alan ve yıllardır önemli bir talep gören 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarının genel amacı yaşam boyu eğitim anlayışıyla, 0-18 yaş çocukların bakımından ve eğitiminden sorumlu kişi ve ailelere, değişen ihtiyaçlara yönelik olarak hazırlanan, koruma, önleme ve geliştirme amaçlı, kurumsallaşmış Aile Eğitimi Programları yolu ile çocuk bakımı, gelişimi ve eğitimi konularında bilgi, beceri ve tutum kazandırmaktır. Aile eğitimi 0-3, 3-6, 7-11 ve 12-18 yaş olarak 4 program altında yapılmakta ve her program altında ilgili yaş grubundan çocukları olan kişi ve ailelere yukarıda belirtilen kapsamda eğitim verilmesi amaçlanmaktadır. Her programın toplam süresi 14 haftadır. Bu süre 14 oturum halinde düzenlenmiş olup, her hafta ayrı bir konunun işlendiği oturumlar şeklinde gerçekleşmektedir. 0-3 ve 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programlarında haftalık ders saati 15 olan kurs toplam 210 saattir. 15 ders saatinin 4 ders saati kuram/çocuk eğitim materyali (ÇEM) çalışmaları, 8 ders saati ise uygulamalı ev ziyaretinden oluşmaktadır. 3 ders saati ise haftanın değerlendirilmesi, bir sonraki haftanın planlanması ve oturuma gelemeyen ailelerle, çocuk eğitim materyallerinin paylaşılması şeklinde düzenlenmiştir. 7-11 ve 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarında haftalık ders saati 5 olan kurs toplam 70 saattir. 5 ders saatinin 3 saati grupla yapılan sohbetlerden oluşmaktadır, 2 ders saati ise haftanın değerlendirilmesi, bir sonraki haftanın planlanması çalışmalarının yapılması şeklinde düzenlenmiştir.

0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarında konu anlatımı, örnek olay, soru-cevap, grup tartışması, beyin fırtınası gibi yöntemlerle eğitim yapılmaktadır. Ayrıca ÇEM adı verilen Çocuk Etkinlik Materyali temel kitapçık olarak kullanılmaktadır. Ev ziyaretleri ve baba toplantıları ile de gerek verilen eğitimin desteklenmesi gerekse öğrenilen bilgilerin uygulamaya aktarılması sağlanmaktadır. Ev ziyaretleri ve baba toplantıları sadece 0-3 ve 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yapılmaktadır.

Her oturum sonunda, işlenen konular ile ilgili genellikle 5 sorudan oluşan değerlendirme formları verilmekte veya bu sorular soru-cevap şeklinde sınıfta tartışılmaktadır. Böylece hem eğitici hem de anne-baba öğrendiklerini ve uygulamalarını değerlendirme imkânı bulmaktadır. Sohbetler sonunda o haftaki konuyla ilgili olarak kararlar almaya ve uygulamaya yönlendirilen ailelerin evdeki uygulamaları bu sorular ile değerlendirilmektedir.

2012 yılının ilk yarısında toplam 76 ilde 2.192 kurs açılmıştır. Toplam kursiyer sayısı ise 43.250 olarak gerçekleşmiştir. Bu amaçla 6 Eğitici Eğitimi Semineri gerçekleştirilmiş ve


522 eğitici bu kurslara katılmıştır. Ayrıca 3 adet Yönetici Bilgilendirme Semineri yapılmış ve bu seminerlere 231 yönetici katılmıştır.

2012 yılı sonbahar döneminde ise toplam 2268 kurs açılmış, bu kurslara büyük çoğunluğu bayan olmak üzere 43188 kişi katılmış, bunlardan 17436’sı kurs sonu sertifikalarını almışlardır. Bu dönemde açılan kurslara ait ayrıntılı veriler Tablo 1.1’de yer almaktadır.

Tablo 1.1. 2012 Sonbahar Dönemi Aile Eğitimi Sayısal Verileri Açılan

Kurs Sayısı

Toplam Kursiyer

Sayısı

Erkek Kursiyer

Sayısı

Kadın Kursiyer

Sayısı

Sertifika Alan Erkek

Kursiyer Sayısı

Sertifika Alan Kadın

Kursiyer Sayısı

0-3 Yaş AEP 133 2371 28 2343 14 806 3-6 Yaş AEP 1287 24343 255 24088 61 10979 7-11 Yaş AEP 594 11578 561 11017 144 3939 12-18 Yaş AEP 254 4896 386 4510 128 1712 Toplam 2268 43188 1230 41958 347 17436

Bu araştırma ile bu kadar geniş bir uygulama alanı bulan Aile Eğitimi Programlarının kapsamlı bir değerlendirmesini yapmak, kursiyerlere olan etkilerini incelemek ve daha sonra yapılacak Aile Eğitimi Programlarının çeşitli boyutlarına ilişkin öneriler ortaya koymak amaçlanmaktadır. Bu çerçevede 7 aylık bir araştırma projesi gerçekleştirilmiş, Türkiye genelinde konuyla ilgili faklı gruplardan çeşitli türden veriler toplanarak analiz edilmiş ve sonuçları sunulmuştur.

Aşağıda bu araştırmaya konu olan Aile Eğitimi Programlarının tanımı ve kapsamı yanında araştırmanın amacı, önemi ve araştırma ile ilgili terimlerin tanımları yer almaktadır. Daha sonraki bölümlerde ise alan yazın taraması, araştırmanın yöntemi, bulgular ve sonuçlar sunulmaktadır.

1.1. Aile Eğitimi Programlarının (0-18 Yaş) Tanımı ve Kapsamı

Bu bölümde 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarının amaçları, seminer konuları, eğitim süreci, eğitimlerde kullanılan etkinlikler ve ders materyalleri, son olarak da seminer sonlarında yapılan değerlendirme etkinlikleri açıklanmaktadır.

1.1.1. Aile Eğitimi Programlarının (0-18 Yaş) Amacı

Aile Eğitimi Programlarının genel amacı yaşam boyu eğitim anlayışıyla, zor koşullardakiler öncelikli olmak üzere, 0-18 yaş çocukların bakımından sorumlu kişi ve ailelere, değişen ihtiyaçlara yönelik olarak hazırlanan, koruma, önleme ve geliştirme amaçlı, kurumsallaşmış Aile Eğitimi Programları yolu ile çocuk bakımı, gelişimi ve eğitimi konularında bilgi, beceri ve tutum kazandırmaktır. Bu genel amaç çerçevesinde dört ayrı yaş grubu altında organize edilen eğitim programlarının özel amaçları aşağıda yer almaktadır:

0-3 Yaş Aile Eğitimi Programının Amacı: Bu programın amacı bebeklik döneminden itibaren sağlıklı çocukların yetiştirilmesi için anne-babaları ve bakımda görevli kişileri, gebelik


ve emzirme dönemlerinden itibaren 0-3 yaş çocuğunun sağlık, beslenme, bakım, öz bakım becerilerinin geliştirilmesi; iletişim ve tüm gelişim alanları ile engelli bireylere duyarlılık geliştirme konularında bilinçlendirmektir. Programa hamileler, çocuk sahibi olmayı planlayan yetişkinler, 0-3 yaşında çocuğu olan anne -babalar ve çocuğa bakım veren kişiler katılabilmektedir.

3- 6 Yaş Aile Eğitimi Programının Amacı: Bu programın amacı 3-6 yaş çocuğunun tüm gelişim alanlarını olumlu desteklemenin yanı sıra okul öncesi dönemin önemi, çocuk hakları, çocukla olumlu iletişim kurabilme yöntemleri, sağlık, beslenme ve çocuğu okula hazırlama ile engelli bireylere duyarlılık geliştirme konularında bilinç kazandırmaktır. Programa 3-6 yaş aralığında çocuğu bulunan anne-babalar ve bakım veren kişiler katılabilmektedir.

7-11 Yaş Aile Eğitimi Programının Amacı: Bu programın amacı etkili ebeveynlik yapma becerisini arttırmanın yanı sıra, çocuğun gelişimine, yaşına ve yaşadıkları olaylara uygun anne babalık yapmak için gerekli yöntemleri ve becerileri kazandırmayı, ayrıca engelli bireylere duyarlılık geliştirme konusunda bilinç kazandırmaktır. Programa 7-11 yaş arasında çocuğu olan anne babalar ve çocuğa bakım veren kişiler katılabilmektedir.

12-18 Yaş Aile Eğitimi Programının Amacı: Bu programın amacı aile ve ergen arasındaki ilişkinin daha sağlıklı hale gelmesi ve ergenin sahip olduğu kapasiteyi en üst düzeyde gerçekleştirmesinin desteklenmesi ile engelli bireylere duyarlılık geliştirme konusunda bilinç kazandırmaktır. Programa 12-18 yaş arasında çocuğu olan anne babalar ve çocuğa bakım veren kişiler katılabilmektedir.

1.1.2. Aile Eğitimi Programlarının (0-18 Yaş) İçeriği

Aile Eğitimi Programı dört alt programdan oluşmaktadır: 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı, 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programı, 7-11 Yaş Aile Eğitimi Programı, 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programı. Her eğitim programının içeriği ilgili yaş grubunun özellikleri dikkate alınarak oluşturulmuştur.

0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumları

1. Tanışma ve program tanıtımı 2. Güvenli annelik 3. Doğum ve lohusalık dönemi 4. Yeni doğan ve süt çocuğunun bakımı, sağlığı 5. Çocuk sağlığı ve hastalıkları 6. Beden ve hareket gelişimi 7. Zihinsel ve dil gelişimi 8. Sosyal ve duygusal gelişimi 9. Beslenme 10. Öz bakım becerilerinin gelişimi 11. Çocukla iletişim ve olumlu davranış kazandırma 12. Çocuk hakları/çocuk ihmal ve istismarı 13. Kadın olmak



1. Tanışma ve program tanıtımı 2. Okul öncesi yaşlar ve ailenin önemi 3. Çocuğu dinlemek 4. Çocuğa kendimizi ifade etmek 5. Çocukta olumlu davranışları geliştirme 6. Çocukta olumsuz davranışları azaltma 7. Çocuğun sosyal ve duygusal gelişimi 8. Çocuğun zihinsel gelişimi 9. Çocuğun bedensel ve cinsel gelişimi 10. Çocuğun öz bakım becerilerinin gelişimi 11. Çocuğun sağlığı ve dengeli beslenmesi 12. Çocuk hakları 13. Çocuğun okula hazır başlaması


1. Tanışma ve program tanıtımı 2. Anne baba tutumları (Çocuğun anne babası olmak) 3. İletişim engelleri ve dinleme becerileri 4. Kendini ifade etme becerileri 5. Etkili iletişim “olumlu davranış kazandırma yolları” 6. İstenmeyen davranışları değiştirme yöntemleri 7. Temel alışkanlıklar “ çocuğa olumlu alışkanlıklar kazandırma” 8. Bedensel ve cinsel gelişim 9. Çocuk gelişimi “Zihinsel gelişim ve dil gelişimi” 10. Sosyal, duygusal gelişim ve benlik gelişimi 11. Yaşam olayları 12. Çocuk hakları 13. Çocukla nitelikli zaman geçirmek ve oyun


1. Tanışma ve program tanıtımı 2. Ergen ve ergen gelişimi-1 3. Ergen ve ergen gelişimi-2 4. Ergen ve ergen gelişimi-3 5. Ergenlikte kişilik ve benlik gelişimi 6. Ergen ve iletişim-1 7. Ergen ve iletişim-2 8. Anne-baba tutumları 9. Ergen ve anne-baba çatışması 10. Ergenlik döneminde riskler ve sorunlar 11. Ergen ve geleceği planlama 12. Ergenlikte ihmal ve istismar


13. Ev kazaları ve ilk yardım

1.1.3. Aile Eğitimi Programlarının (0-18 Yaş) Süresi ve Akışı

Programlar haftada bir uygulanan oturumlar ve ailelere yapılan ev ziyaretleri şeklinde iki bölümden oluşmaktadır. 0-3 ve 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programlarının toplam süresi 14 haftadır. Bu süre 14 oturum halinde düzenlenmiş olup, her hafta ayrı bir konunun işlendiği oturumlar şeklinde gerçekleşmektedir. Haftalık ders saati 15 olan kurs toplam 210 saattir. 15 ders saatinin 4 ders saati kavramsal ve çocuk eğitim materyali (ÇEM) çalışmaları, 8 ders saati ise uygulamalar ve ev ziyaretine ayrılmaktadır. Kalan 3 saati ise haftanın değerlendirilmesi, bir sonraki haftanın planlanması ve oturuma gelemeyen ailelerle çocuk eğitim materyali çalışmalarının yapılması için ayrılmıştır.

7-11 ve 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarının toplam süresi 14 haftadır. Bu süre, 14 oturum halinde düzenlenmiş olup her oturumda ayrı bir konu işlenmektedir. Haftalık ders saati 5 olan kurs toplam 70 saattir. 5 ders saatinin 3 ders saati grupla yapılan sunumlardan ve sohbetlerden oluşmaktadır. 2 ders saati ise haftanın değerlendirilmesi, bir sonraki haftanın planlanması çalışmalarının yapılması şeklinde düzenlenmiştir.

1.1.4. Aile Eğitimi Programlarında (0-18 Yaş) Yer Alan Etkinlikler

0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarında gerçekleştirilen etkinlikler, eğitim programları arasında fazla farklılaşmamakla birlikte aşağıda yaş gruplarına göre düzenlenmiş eğitim programlarının etkinliklerine yer verilmiş ve tanımlanmıştır.

0-3 / 3-6 Yaş Eğitimi Programlarında Yer Alan Etkinlikler

Konu Anlatımı: Eğitici tarafından her haftanın konusu eğitim materyalleri çerçevesinde kursiyerlere aktarılır. Bu çerçevede kursiyerlere anlamayı ve öğrenmeyi kontrol amacıyla sorular sorulur ve kendi deneyimlerini paylaşmaları istenir.

Grup ile Sohbet: Bir önceki oturumda öğrenilenleri tekrar etmek amacı ile bir konu veya örnek olay; anlatım, soru-cevap, grup tartışması, beyin fırtınası gibi yöntemlerle aktif katılımı destekleyecek şekilde yürütülür.

Çocuk Etkinlik Materyali (ÇEM): ÇEM 0-3/3-6 yaş döneminde genel gelişim aşamalarının desteklenmesi için dönemsel özelliklere uygun olarak hazırlanmış etkinlikleri içeren bir rehber kitaptır. ÇEM’de yer alan etkinlikler, ilgili yaş grubu daha çok bebeklik dönemini kapsadığı için, amaçlarına ve gelişim alanına bağlı olarak kendi içinde bir sıra takip etmektedir. Bu nedenle etkinlikler; desteklenmesi amaçlanan gelişim alanları göz önüne alınarak, kendi içinde sırasıyla uygulanmaktadır.

Haftanın konusu işlendikten sonra, eğitici, yakın veya aynı yaş döneminde çocuğu olan anneleri anne ve çocuk rolü alarak çalışacak şekilde ikili olarak eşleştirmektedirler.

Kursiyerler ilk hafta aldıkları ÇEM kitapçığını her hafta yanında getirirler. O haftanın etkinliğini ikişerli eş olup, anne-çocuk rolü alarak çalışırlar. Etkinlik uygulamasında anlamadıkları bir yer olduğunda eğitimciden yardım isterler. Eğitici,


anlaşılmayan etkinliği anne rolü alarak uygular ve açıklar. Kursiyerler, öğrendikleri etkinliği bir hafta boyunca çocuklarıyla uygular.

Etkinliklerin doğru bir şekilde öğrenilmesi ve uygulanabilmesi için her hafta sınıf içinde eğitici rehberliğinde uygulama yapılır.

Ev Ziyaretleri: Eğitim sürecinin 3. haftasında başlayan ev ziyaretlerinin amacı, evde anne ile çocuğu gözleyerek çocuk eğitim materyallerinin amaca ve ilkelere uygun bir şekilde uygulanmasını sağlamaktır.

Baba Toplantısı: Program süresince bir kez yapılan “Baba Toplantısı” nda Aile Eğitimi Programı tanıtılmakta ve çocuklar için okul öncesi dönemin önemi, destekleyici ortamların hazırlanması için alınması gereken önlemler, babanın çocuğu gelişimindeki rolü ve önemi konularında bilgi verilmektedir.

7-11 / 12-18 Yaş Eğitimi Programlarında Yer Alan Etkinlikler

Konu Anlatımı: Eğitici tarafından her haftanın konusu eğitim materyalleri çerçevesinde kursiyerlere aktarılır. Bu çerçevede kursiyerlere anlamayı ve öğrenmeyi kontrol amacıyla sorular sorulur ve kendi deneyimlerini paylaşmaları istenir.

Grup ile Sohbet: Bir önceki oturumda öğrenilenleri tekrar etmek amacı ile bir konu veya örnek olay; anlatım, soru-cevap, grup tartışması, beyin fırtınası gibi yöntemlerle aktif katılımı destekleyecek şekilde yürütülür. Her grup sohbeti sonunda ailelerin edindikleri bilgileri yakın çevreleriyle paylaşabilmeleri amacıyla özet ya da ek bilgilerin yer aldığı ekler verilmektedir.

1.1.5. Aile Eğitimi Programlarında (0-18 Yaş) Kullanılan Yazılı ve Görsel Materyaller

0-3 / 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programları Eğitici Materyalleri

Eğitici Kaynak Kitabı: Eğitimin içeriği bölümünde belirtilen konuları oturumlar halinde sunan ve her oturum için; oturum planı, öğrenme ve öğretme süreci, etkinlik tabloları, oturum değerlendirme formu ve oturum görsellerinden oluşan yaklaşık 350 sayfalık kitaptır.

Oturum Görseli: Görsel öğrenenlere yönelik hazırlanmış, özet bilgiler içeren daha çok görsel materyallerden oluşan sınıf içi eğitim aracıdır.

0-3 / 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programları Ebeveyn Materyalleri

Aile Mektupları: Evdeki diğer bireylere hitaben hazırlanmış, özet bilgilerin yer aldığı aile mektuplarıdır.

Bilgi Yaprakları: Her grup sohbeti sonunda dağıtılan, o hafta işlenen konuların mesajları ve özet bilgilerinin yer aldığı, ailelerin edindikleri bilgileri yakın çevreleriyle paylaşabilmelerini amaçlayan 1-3 sayfalık eklerdir.


Çocuk Etkinlik Materyali (ÇEM): 0-3 ve 3-6 yaş döneminde genel gelişim aşamalarının desteklenmesi için dönemsel özelliklere uygun olarak hazırlanmış etkinlikleri içeren yaklaşık 20 sayfalık rehber kitapçıktır. Yaş grubu daha çok bebeklik dönemini kapsadığı için, etkinlikler amaçlarına ve gelişim alanına bağlı olarak kendi içinde bir sıra takip etmektedir. Bu nedenle etkinlikler, desteklenmesi amaçlanan gelişim alanları göz önüne alınarak, kendi içinde sırasıyla uygulanmaktadır.

7-11, 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programı Eğitici Materyalleri

Eğitici Kaynak Kitabı: Eğitimin içeriği bölümünde belirtilen konuları oturumlar halinde sunan ve her oturum için; oturum planı, öğrenme ve öğretme süreci, etkinlik tabloları, oturum değerlendirme formu ve oturum görsellerinden oluşan yaklaşık 350 sayfalık kitaptır.

Oturum Görseli: Görsel öğrenenlere yönelik hazırlanmış, özet bilgiler içeren daha çok görsel materyallerden oluşan sınıf içi eğitim aracıdır.

7-11, 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programı Ebeveyn Materyalleri

Aile Mektupları: Evdeki diğer bireylere hitaben hazırlanmış, özet bilgilerin yer aldığı aile mektuplarıdır.

Bilgi Yaprakları: Her grup sohbeti sonunda dağıtılan, o hafta işlenen konuların mesajları ve özet bilgilerinin yer aldığı, ailelerin edindikleri bilgileri yakın çevreleriyle paylaşabilmelerini amaçlayan 1-3 sayfalık eklerdir.

Ayrıca 2010 yılından itibaren Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü bütçesinden, her

alt programa ait tanıtım filmi, TV spot filmleri, afiş ve broşür basımı yapılarak tüm uygulayıcı kurumlara dağıtılmaktadır.

1.1.6. Aile Eğitimi Programlarının (0-18 Yaş) Değerlendirilmesi

Her oturum sonunda, işlenen konular ile ilgili genellikle 5 sorudan oluşan değerlendirme formları verilmekte veya bu sorular soru-cevap şeklinde sınıfta tartışılmaktadır. Böylece hem eğitici hem de anne-baba öğrendiklerini ve uygulamalarını değerlendirme imkânı bulmaktadır. Sohbetler sonunda o haftaki konuyla ilgili olarak kararlar almaya ve uygulamaya yönlendirilen ailelerin evdeki uygulamaları bu sorular ile değerlendirilmektedir. 1.2 Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı MEB Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü tarafından Halk Eğitim Merkezlerinde yürütülen Aile Eğitimi Programlarının (0-18 Yaş) güçlü ve zayıf yönlerini; aileler üzerindeki etkilerini değerlendirmek ve daha sonra yapılacak benzer eğitimlere yönelik öneriler geliştirmektedir. Araştırmanın temel soruları aşağıda listelenmiştir:

1. Aile Eğitimi Programları için gerçekleştirilen Eğitici Eğitimi ne derece etkilidir?


2. Aile Eğitimi Programlarına katılan kursiyerlerin bilişsel, duyuşsal ve psikomotor yönden kazandıkları bilgi ve beceriler nelerdir?

3. Aile Eğitimi Programlarının kursiyerlerin yaşantılarına ne tür etkiler yapmaktadır? 4. Aile Eğitimi Programlarının güçlü ve zayıf yönleri nelerdir? 5. Aile Eğitimi Programları nasıl daha etkili ve verimli hale getirilebilir?

1.3. Araştırmanın Önemi

Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen ve çok sayıda katılımcıya ulaşan yetişkin eğitimi programları üzerinde bugüne kadar kapsamlı değerlendirmeler yapılmamıştır. Yapılan değerlendirmeler daha çok kurs sonu uygulanan değerlendirme formlarının analizlerinden ve araştırmacılar tarafından uygulanan anket çalışmalarından oluşmaktadır. Bu araştırma hem nicel hem de nitel verilere yer verdiği için aile eğitim programlarının kapsamlı bir analizini gerçekleştirmektedir. Bu şekilde gerek Türkiye genelinde yürütülen aile eğitim programları ile ilgili genellenebilir gerekse neden ve nasıl sorularının cevabı olacak ayrıntılı sonuçlara ulaşılmıştır.

Bu kapsamda yapılan araştırma iki açıdan önemlidir.

1. Araştırma Aile Eğitimi Programları ile ilgili program geliştirme, eğitimci yetiştirme, materyal geliştirme, eğitim etkinliklerini yürütme ve takip gibi konularda ortaya çıkan sorunları belirlemekte ve bu süreçlerin daha etkili bir biçimde planlanmasına yönelik öneriler ortaya koymaktadır.

2. Aile eğitimi konusunda yapılmış az sayıda araştırma vardır ve bu konudaki araştırma alan yazını sınırlıdır. Bu araştırmada elde edilen kapsamlı veriler ve ortaya konan sonuçlar yoluyla alan yazına önemli katkıda bulunmaktadır.

1.4. Terimlerin Tanımı

Formatör: 0-18 Yaş Aile Eğitim Programlarını yürüten eğiticileri yetiştiren eğitimciler. “Formatör Öğretmen” olarak da ifade edilmektedir.

Eğitici: 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarını yürütmek üzere Halk Eğitim Merkezleri tarafından görevlendirilen öğretmen ya da diğer Eğitici Eğitimi almış bireyler. “Aile Eğitimcisi” olarak da ifade edilmektedir.

Eğitici Eğitimi: 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarında görev alacak eğiticileri yetiştirmek amacıyla hazırlanan ve formatörler tarafından gerçekleştirilen eğitim programı.

Formatör Eğitimi: 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarında görev alacak eğiticileri yetiştiren formatörleri eğitmek amacıyla hazırlanan ve genellikle üniversitelerden


akademisyenler ya da deneyimli aile eğitimcileri/formatörler tarafından verilen eğitim programı.

Kursiyer: Eğitim almak üzere 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarına katılan anne, baba ve diğer bireyler. “Katılımcı” olarak da ifade edilmektedir.

Çocuk Etkinlik Materyali (ÇEM): 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarında kursiyerlere verilmek üzere hazırlanan ve çocuklarla yapılacak etkinlikleri ve uygulamaları içeren yazılı eğitim materyali.

Anne-Baba Ekleri: 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarında kursiyerlere destekleyici bilgi vermek üzere hazırlanan yazılı eğitim materyali


II. BÖLÜM

ALAN YAZIN TARAMASI

Bu bölümde önce ülkemizde ve diğer ülkelerde gerçekleştirilen Aile Eğitimi Programlarına örnekler tanıtılmakta, daha sonra da bu programlarla ilgili yapılan araştırmaların sonuçları sunulmaktadır.

2.1. Ülkemizde ve Yurtdışında Aile Eğitimi Uygulamaları

Ülkemizde çeşitli kamu kurumları, vakıflar ve dernekler tarafından yürütülen aile eğitim programları vardır. Ömeroğluturan’a (1999) göre; Türkiye’de anne-baba eğitiminin öncülüğünü Anne-Çocuk Eğitim Vakfı yapmıştır (aktaran Arkan ve Üstün, 2010). Anne-Çocuk Eğitim Programı 1982–1986 yılları arasında Boğaziçi Üniversitesi’nden Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı, Doç. Dr. Diane Sunar ve Doç. Dr. Sevda Bekman tarafından “Erken Destek Projesi” kapsamında yürütülmüştür. Anne-Çocuk Eğitim Programı’nın amacı çocuğun çok yönlü gelişimini onun en yakın çevresi olan anne yolu ile desteklemektir. Bu program sonunda, anneleri eğitim görmüş çocukların zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimlerinin, anneleri eğitim almamışlardan farklı olduğu, kişilik ve sosyal gelişim açısından daha az bağımlı, fiziksel ve sözel olarak daha az saldırgan oldukları görülmüştür (Kağıtçıbaşı, 2000; Koçak, 2001).

Anne-bana eğitimi konusunda tanınmış bir diğer program olan “0-4 Yaş Anne Çocuk Eğitimi Programıdır” . “0-2 ve 2-4 yaş çocukların anneleri için halk eğitimi merkezlerinde uygulanmıştır. Programda annenin çocuğu ile birlikte oynayabileceği şekilde hazırlanan basit oyunların, etkinliklerin yer aldığı Gelişimsel Eğitim Programı (GEP) kısmanda yer almaktadır. Bu etkinliklerde anne çocuk etkileşiminin sağlanması, çocuğun gelişiminin desteklenmesi ve yaşadığı çevrenin, ev ortamının zenginleştirilmesi amaçlanmaktadır. Aynı zamanda çocuğu ile birlikte oynayan annenin çocuğunu gözleyerek onu daha iyi tanıması da sağlanmaktadır.

Kılıç (2010) tarafından yapılan “Aile Eğitimi Programları ve Türkiye’deki Örnekleri” başlıklı çalışmada; erken çocukluk eğitimi kapsamında verilen aile eğitim programları incelenmiştir. Bu eğitimlerin genel amacının ebeveyn olma becerilerini kazandırma, çocuk bakımı ve eğitimi konularında anne ve babaları bilgilendirme olduğu belirtilmiştir. Bu kapsamda; 5-6 yaşında çocuğu olan anneler için Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü AÇEV işbirliğinde 5-6 Yaş Anne Çocuk Eğitim Programı (AÇEP) uygulanmıştır (1993-2010). Programın temel amacı; olumsuz koşullarda yaşayan 5-6 yaş çocuklarının çok yönlü gelişimini onun en yakın çevresi olan anne yolu ile desteklemek, annenin eğitici potansiyelini geliştirmek ve ev ortamını çocukların gelişimlerine imkân sağlayan ortam haline getirmek olarak belirlenmiştir. Programın hedef kitlesi sosyal ve ekonomik yönden olumsuz koşullarda


yaşayan, ana sınıfına gitmeyen 6 yaşındaki çocuklar ve anneleri oluşturmaktadır. Program Halk Eğitim Merkezlerinde toplam 25 hafta boyunca, haftada 3 saat süren eğitimlerle uygulanmaktadır. Her bir grupta 20-25 anne bulunmaktadır. Ayrıca bu annelerin eşlerine de kurs süresi içinde bir kez eğitim verilmektedir. Bu eğitim dışında babalara bir de mektup gönderilmektedir.

Anne-Çocuk Eğitimi Programı “Anne Destek Programı,” “Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması” ve “Zihinsel Eğitim Programı” bölümlerinden oluşmakta ve 25 hafta sürmektedir. “Anne Destek Programı” bölümünde sohbet yolu ile annelere çocukların zihinsel, sosyal ve bedensel gelişimi, beslenme, hastalıklar, tuvalet alışkanlığı, disiplin yöntemleri, çocuğu dinlemek, annenin kendisini duyurması gibi konularda bilgi verilmektedir. “Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması” bölümünde kadının kendi üreme sistemini tanıması, üreme sağlığını korumak için yapması gerekenler, aile planlaması yöntemleri hakkında bilgi verilmektedir. “Zihinsel Eğitim Programı” bölümünde ise annelere çocuğun zihinsel gelişimini değişik açıdan desteklemek ve onu okula hazırlamak için gereken bilgiler verilmektedir. Annelere çocuklarına uygulamaları için 25 adet form ve 8 hikâye kitabı tanıtılmaktadır. Anneler kursta öğrendiklerini evde çocuklarına uygulamaktadırlar. Bu eğitimlerden sonra AÇEP’nı uygulayan öğretmenler tarafından ev ziyaretleri düzenlenmekte ve çocuk ev ortamında gözlenmektedir. Bu program 1993-2010 yılında 69 ilde uygulanmıştır.

Kılıç (2010) tarafından tanıtılan bir başka eğitim programı da Halk Eğitim merkezlerinde yürütülen “Baba Destek Programı”dır (BADEP). BADEP babaların çocukların gelişimlerinde daha etkin ve olumlu bir rol oynamaları için hazırlanmıştır. Bu eğitimlerde babalar çocuk gelişimi ile ilgili daha fazla bilgiye sahip olmakta, daha sağlıklı iletişim kurmayı öğrenmekte ve daha demokratik bir tutum geliştirmeyi öğrenmektedirler. Programın amaçları oldukça kapsamlıdır: babaya çocuk gelişimi konusunda bilgi edinmesi, babanın edindiği bilgiler ışığında çocuğun gelişimine uygun beklentiler içine girmesi, çocuk istismarının önlenmesi, babanın, çocuk gelişiminde daha etkili bir rol oynayabilmesi için gerekli desteği alması, babanın da çocuk yetiştirmeye dâhil edilmesiyle cinsler arası bir denge sağlanması, babanın demokratik yöntemler hakkında bilgi edinip bunları evde, eşi ve çocuklarıyla yaşama geçirmesi, böylece daha demokratik, daha mutlu bir aile ve toplum yapısının desteklenmesi, babanın programda öğrendiği bazı becerileri (iletişim becerileri, problem çözme stratejileri, vb.) başka ilişkilerinde de kullanması. Programın hedef kitlesini 2-10 yaş arası çocukları olan ve okuma-yazma bilen babalar oluşturmaktadır. Program Halk Eğitim Merkezlerinde 13 hafta boyunca haftada 3 saat olarak uygulanmaktadır. BADEP’in içeriği “tanışma, babanın rolü, önemi ve çocuğa etkisi; aile tutumları, çocuğun davranışlarını kabul etme ve etkin dinleme, ben dili, olumlu disiplin yöntemleri, çocuğun gelişim özellikleri, bedensel ve zihinsel gelişim, kitap okuma ve çocukla geçirilen zamanın önemi, duygusal gelişim, sosyal gelişim, oyun ve çocuk


gelişimindeki önemi, çatışma çözme yöntemleri ve genelleme” konularından oluşmaktadır. 2010 yılı verilerine göre; BADEP Kapsamında 32,000 baba eğitim almıştır.

Kılıç (2010) tarafından ayrıca Milli Eğitim Bakanlığı, Gazi Üniversitesi ve UNICEF İşbirliği ile yürütülen “Benim Ailem Aile ve Çocuk Eğitimi Programı” da tanıtılmıştır. Bu program kapsamında aile bireylerinin çocuk gelişimi, sağlığı ve disiplini konusunda bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi ve bu yolla çocuğun gelişiminin desteklenmesi ve ev ortamının zenginleştirilmesi amaçlanmaktadır. Programın hedef kitlesi sosyo-ekonomik yönden elverişsiz koşullarda yasayan 0-6 yas çocukları ve aileleridir. Programda 0-3 yaş arası çocuğu olan annelere haftada 40 dakika süren ev ziyaretleri ve ayda bir kez yapılan grup toplantıları ile 3-6 yaş arası çocuğu olan anneler için ise grup toplantıları, 15 günde bir yapılan ev ziyaretleri ile sürdürülmektedir. Her iki grupta da babalara mektup gönderilmektedir. Program SHÇEK’e bağlı toplum merkezlerinde de uygulanmaktadır.

Aile Eğitimi Programları ülkemizde olduğu gibi diğer ülkelerde de yaygın bir uygulama alanı bulmaktadır. Örneğin ABD’nin New York şehrinde temel amacı ailelerin desteklenmesi ve bilinçlendirilmesi olan bir Aile Eğitimi Programı (http://www.parenteducationprogram.org) vardır. Bu eğitim programında 8 ana konu yer almaktadır. Her konu farklı eğitim amaçlarına, ilgi alanlarına ve ihtiyaçlara hizmet etmektedir. Eğitim programının temelinde “Aile Kaynağı-Destek Merkezi” yer almaktadır. Bu merkezde aile-çocuk iletişimini etkileşimini arttıracak bilgi kaynakları, etkinlik örnekleri ve materyaller bulunmaktadır. Bu merkezde aileler çocuk yetiştirme ile ilgili seminerler, çocuk gelişimi ve sağlığı ile ilgili sunular, denetmen ziyaretleri, kapsamlı okuma kaynakları ve gereksinim duyulduğunda ev ziyaretleri yapılmaktadır.

Aile Eğitim Programında yer alan “Öğretmen gibi Aile” alt programında ev-okul ilişkisini geliştirmeye ve çocukların hayata en iyi şartlarda başlamasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalarda, anne-babaların eğiticilik rollerine yönelik bilgiler verilmekte ve çocukların ilk ve en önemli öğretmenlerinin anne-baba olduğu vurgulanmaktadır. Programda hamilelikten beş yaşına kadar olan çocukların gelişimleri temel alınmaktadır. Programda aile-çocuk etkileşimi için çeşitli etkinlikler önerilmekte ve çocukların dil ve zihinsel gelişimi, çocukların merak ve sosyal becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu serviste ev ziyaretleri, grup tanışmaları, gelişimsel izlemeler ve yönlendirme servisleri yer almaktadır. Servisin temel amacı ailelerin çocukların gelişimleri ve öğrenmeleri konusunda yeterli ve yetkin olmalarını sağlamak, ailelere çocuklarının temel sağlık ve gelişim problemlerini önlemek konusunda bilgi vermek, çocukların akademik başarılarını desteklemek, ailelerin çocukların okuldaki deneyimlerine katılmalarını sağlamaktır.

Diğer bir alt program olan “Sağlıklı Aile Birliği” kapsamında gönüllü ev ziyaretleri ile programa yeni katılan ailelere; aile çocuk iletişimi ve öz yeterlilik konularında eğitim verilmekte ve aileler program kaynaklarına erişme konusunda teşvik edilmektedir. Aileler doğum öncesinden bebekleri üç aylık oluncaya kadar bu programa katılabilmektedirler.

http://www.parenteducationprogram.org/


Programın ev ziyaretinde çocuklar 5 yaşına gelinceye kadar ya da çocuk okulöncesi eğitim kurumuna başlayıncaya kadar sürdürülen dört farklı aşaması bulunmaktadır.

Yine bir alt program olan “Aile Öneri Servisi” kapsamında aileler danışmanlar eşliğinde bir araya gelerek özel bir konu hakkında konuşmaktadırlar. Bu program evlerde uygulanmaktadır. Konular genellikle aile-çocuk ilişkileri, aile içindeki iletişim, problem çözme, okula yönelik ilgi ve yönetimle ilgili durumlardan seçilmektedir. Buradaki amaç ailelerin karşılaştığı güçlük-zorluk, gereksinim ya da ilgi duyulan bir konu ya da çözüm hakkında plan yapmak, planı geliştirmek ve sorunu çözmektir. Oluşturulan plan aileler ve danışmanlar tarafından günlük değişikliklere, gelişmelere ve yeni gereksinimlere göre değerlendirilmekte ve güncellenmektedir. Bu değişiklik 3-6 aylık dönemler halinde yapılmaktadır.

Diğer alt programlardan olan “Rehber Ziyaretleri ve Değişim Programı” kapsamında ise güvenli, tarafsız bir bölgede, gözetim yapılıyorken ailelerin çocuklarla bir arada bulunduğu aşamadır. Değişim ve ziyaretler tamamen danışmanlar tarafından düzenlenmekte ve sağlıklı pozitif aile-çocuk ilişkisi kurulmaya çalışılmaktadır. “Bağımsız Yaşam Programı” ile ailelerin bağımsız olarak yaşama becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. “Aileler Birarada” programı aile eğitim programının en yoğun bölümüdür. Program çok yoğun kısa süreli (4-6 haftalık) ev danışmanlığı içeren ve beceri geliştirme odaklı bir çalışmadır. Buradaki amaç çocukları risk altında olan ve ev dışında takılan-yaşan ailelerle birlikte çalışmaktır. Program kapsamında beklentileri ifade etmek, ailedeki sıkıntılara odaklanmak, ailenin değerlerinin, inanışlarının, geleneklerinin eşsiz olduğunu hatırlatmak önemlidir. Bu programda bir danışman yalnızca iki aile birlikte rehberlik çalışması yapmaktadır. Çalışmada aile birliğini korumak, aile yapısı için olumlu değişiklikler oluşturmak, ailenin temel ihtiyaçlarını karşılamak ve ailenin bozulmadan kalmasını sağlamak amaçlanmaktadır.

Yurtdışındaki programlara bir diğer örnek de ABD’nin Washington şehrinde yürütülen Aile Eğitimi Programlarıdır. “İlaç ve Alkol Bağımlılığı Tedavisi Programı,” “Erken Öğrenme ve Öğretme Programı,” “Fiziksel Eğitim ve Sağlık” gibi farklı başlıklar altında aile eğitimi verilmekte ve “Birlikte Öğrenelim ve Büyüyelim” temel sloganı ile etkinlikler yürütülmektedir. (http://bellevuecollege.edu/health/parented). Bu programda eğitim 3 ayrı başlık altında verilmektedir: (1) üç yaş altı çocuklar, (2) özel programlar ve sınıflar, (3) işbirliğine dayalı okulöncesi sınıflar.

“Üç Yaş Altı Çocuklar” programının amacı yeni bebek sahibi olacak ailelere temel bilgileri vermektir. Ailelere eğlenceli yollarla oyun, müzik, hareket, temel yeni doğan bakımı, bakımla ilgili dersler ve konuşmalar, diğer ailelerle paylaşımda bulunma ve yeni doğan destek programı hakkında bilgiler verilmektedir. Bu programda; “9-12 aylık ve okula başlayıncaya kadar çocuklar için ” alt grubu bulunmaktadır. Bu grubun amacı 9-12 aylık ve okula başlama yaşı arasındaki çocukları ile ilgili bilgi bombardımanı altında kalan ailelere doğru bilgileri

http://bellevuecollege.edu/health/parented


vermek olarak açıklanmıştır. Bu grubun amacı çocukların oyun, müzik ve hareket yolları ile öğrenmelerini kolaylaştırmaktır. Ayrıca ailelerin benzer problemleri ve gelişim evrelerini geçiren ailelerle iletişim kurmaları da amaçlanmaktadır. Ayrıca üç yaş altı çocuklar programında, “1 yaşında yeni yürümeye başlayan çocuklar” alt grubu da bulunmaktadır. Bu programda 13-24 aylık çocuklara ve ailelerine ilişkin bilgiler vermektedir. Bu programa aileler ve çocuklar birlikte katılmakta, haftada 2 saatlik eğitimler verilmektedir. Bu yaş çocuklarına uygun araçlar, oyuncaklar, etkinlikler hakkında bilgi verilmektedir. Ailelerin bu yaş grubunda çocuğu olan diğer ailelerle de birlikte olmaları sağlanmaktadır. Üç yaş altı çocuklar programında yer alan bir diğer alt grup da; “2 yaşında yeni yürümeye başlayan çocuklar” alt grubudur. Bu yaş grubundaki çocukların okulöncesi eğitim kurumuna hazır olmadığı ancak resim yapmaya, boyamaya, oyuncakla oynamaya hazır olduğu belirtilmektedir. Ayrıca bu çocukların benzer yaştaki çocuklarla bir arada bulunmaları ve anne babaların yönlendirmesi ile oyunlar oynamaları gerektiği de vurgulanmaktadır. Aileler ve çocuklar eğitime birlikte gelmektedir. Haftada 2 saat eğitim almaktadırlar. Bu grupta ailelere yeni yürümeye başlayan çocuklar için rehberlik, yüksek bir yere tırmanma, çocuk bezi değiştirme, yatağa yatma, okul öncesi seçimi, oyunla eğitim gibi konularda bilgi verilmektedir. Eğitimin bedeli 2012-2013 eğitim yılı için yıllık 228 Dolar olarak belirlenmiştir. Ailelerin bu yaş grubunda çocuğu olan diğer ailelerle de birlikte olmaları sağlanmaktadır.

“Özel Programlar ve Sınıflar” başlığı altında “yaratıcı gelişim laboratuvarı” alt grubu bulunmaktadır. Bu grup 3-5 yaş arası çocuklara okula başlamadan önceki dönemde eğitim vermektedir. Amaç çocukların okula uyumunu kolaylaştırmak, çocukların el-göz koordinasyonunu geliştirmek, çocukların ilgilerini belirlemek ve bunu geliştirmek, yeni keşifler yapmalarını sağlamaktır. Bu program haftada bir gün eğitim vermektedir. Çocuklara her hafta farklı bir konuda eğitim programı uygulanmaktadır. İsterlerse aileler de yılda toplam 6 kez bu sınıflarda yapılan eğitimlere gönüllü olarak katılabilmektedirler. Ayrıca ailelere ayda bir kez verilen eğitim programları da vardır. Eğitimin bedeli 2012-2013 eğitim yılı için yıllık 228 Dolar olarak belirlenmiştir. Ailelerin bu yaş grubunda çocuğu olan diğer ailelerle de birlikte olmaları sağlanmaktadır.

Özel Programlar ve Sınıflar programı altında “keşfetme laboratuvarı” alt grubu da bulunmaktadır. Bu grup 5 yaşındaki ve 7 yaşından henüz gün almamış çocuklara eğitim vermektedir. Çocuklara haftada 1 gün bilim sınıfında, deney ortamı oluşturma, düzenek hazırlama, benzer sonuçları inceleme ve basit bilim projeleri oluşturma eğitimleri verilmektedir. Çocukların bilimle ilgili konulara eğlenerek bakmaları, bu konulardan hoşlanmaları amaçlanmaktadır. Bu sınıfta çocuklara kimya, biyoloji, deniz biyolojisi, uzay ve roketler, çevresel konuşlarda bilgiler verilmektedir. Ayrıca alan gezileri de yapılmaktadır. Ailelere de sosyal konular, o yaş çocuğunun gelişim özellikleri, sosyal konularda rehberlik ve önerilerde bulunulmaktadır. Aileler yılda 6-7 kez eğitimlere katılabilmektedir. Eğitimin bedeli


2012-2013 eğitim yılı için yıllık 228 Dolar olarak belirlenmiştir. Eğitim merkezine ulaşan otobüsler, merkezin haritası da web üzerinden ulaşılabilmektedir. Son olarak özel programlar ve sınıflar başlığında “bilim ve sanat laboratuvarı,” “babam ve ben-cumartesi eğitimleri” ve “sınıfta aile” alt grupları da bulunmaktadır.

“İşbirliğine Dayalı Okulöncesi Sınıflar” programı 3-5 yaş arası çocukların aileleri ile birlikte katılacağı bir eğitim programıdır. Aileler çocuklarının yaşına göre, 3-4-5 yaşındaki çocukları ile gruplara ayrılmaktadır. Bazı gruplarda çoklu yaşlar bulunmaktadır. Aileler, çocuklar ve rehber öğretmenler bir arada bulunmaktadır. Müzik, hikâye okuma, sanat deneyimleri ve özel konularda etkinlikler düzenlenmektedir. Aileler ve çocuklar etkinlikleri birlikte yapmaktadır. Amaç ailenin hem kendisini, hem çocuğunu hem de diğer çocukları daha iyi tanımasını sağlamak olarak da belirlenmiştir. Aileler çocukları ile birlikte çalışma, iş yapma, çocuğunu daha iyi anlama konusunda kendisini geliştirmektedir. Bu becerilerin evde de devam ettirilmesi istenmektedir. “Ev yönetim becerileri” de bu programa bir bölüm olarak eklenmiştir. Ailelere çocukları yönlendirme konusunda bilgiler ve beceriler kazandırılmaktadır. Eğitim aracı olarak dersler, videolar, tartışma grupları (gelişim dönemleri, cinsellik ve cinsiyet, çocuğun duyguları, disiplin, aile içi iletişim, kardeş rekabeti, farkındalık danışmanlığı) kullanılmaktadır.

Bu örneklerden de anlaşılacağı gibi Aile Eğitimi Programları hem ülkemizde hem de diğer ülkelerde oldukça geniş bir kitleye hitap etmekte ve ailelere çeşitli konularda bilinçlendirme ve beceri geliştirme eğitimleri verilmektedir. Bu tür eğitimlere ilgi ve katılım yüksektir. Bu eğitimlerin kapsamı çok geniş olduğu için çeşitli konular alt programlar halinde kursiyerlere sunulmakta ve katılımı teşvik etmek için de kursiyerlere çeşitli kolaylıklar (çocuk bakımı, çocuklara yönelik eğitimler, vb.) sağlanmaktadır. 2.2. Aile Eğitimi ile İlgili Araştırmalar

Aile eğitimi ile ilgili araştırmalar ülkemizde oldukça sınırlıdır ve genellikle anket araştırmaları biçiminde gerçekleştirilmiştir. Yücel tarafından 2006 yılında gerçekleştirilen “Bağımsız Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi Hakkında Uzaktan Eğitime Dayalı Aile Eğitim Programının Etkililiği” başlıklı araştırmada 2005-2006 öğretim yılında İstanbul ilinde Bağımsız Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi’ndeki 72 otistik çocuğun anne ve babaları ile bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Araştırmada ailelerin Bağımsız Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi hakkındaki program öncesi bilgi düzeyleriyle program sonrası bilgi düzeylerinin belirlenmesine yönelik ön test-son test kontrol gruplu deneysel model uygulanmıştır. Araştırma kapsamında her biri 20 dakikalık 5 adet VCD ve 5 adet bilgilendirici el kitapçığı kullanılmıştır. Araştırma sonunda ailelerin OÇEM hakkındaki bilgi düzeylerinde istatistiksel olarak anlamlı bir artış olduğu görülmüştür (Yücel, 2006).


Çakır (2009) tarafından yapılan “Sokakta Çalıştırılan Çocukların Ailelerine Yönelik Aile Eğitim Programının Değerlendirilmesi” başlıklı araştırmada sokakta çalıştırılan çocukların ailelerine yönelik bir eğitim programı düzenlenmiş ve bu programa ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır. Çalışma kapsamında sokakta çocuğunu çalıştırdığı bilinen 50 aile belirlenmiş, bu ailelere ön test yapılmış, 50 aileden 25 tanesi seçilerek bu 25 aile eğitime alınmıştır. Eğitim programı uygulandıktan sonra son test uygulanmış ve eğitimin etkisi değerlendirilmiştir. Eğitim programında; aile eğitim programının tanıtılması, ailenin kendisini tanıması, iletişim kurmak, çocuğu tanımak, aile tutumları, kişilik gelişimi ve davranış kazandırma, çatışma ve çocuğu bekleyen tehlikeler, başlıklarında ayrıntılı bilgiler, etkinlikler ve değerlendirme faaliyetleri yer almaktadır. Verilen eğitim sonunda alınan geri bildirimler ve uygulanan bilgi değerlendirme testinden alınan veriler eğitimin etkili olduğu göstermiştir.

Bekman ve Koçak (2011) tarafından 2011 yılında yapılan “Beş Ülkeden Anneler Anlatıyor-I: Anne-Çocuk Eğitim Programı Kimler İçin ve Neden Etkili?” başlıklı çalışmada AÇEP’in kimler için etkili olduğu, nasıl ve neden etkili olduğu sorularına yanıt aranmıştır. Ayrıca AÇEP’in farklı ülkelerdeki uygulamalarının bu iki temel soruda farklılık yaratıp yaratmadığı da araştırılmıştır. Araştırmanın örneklemini Türkiye, Suudi Arabistan, İsviçre, Belçika ve Bahreyn’den son iki yıl içinde AÇEP’ten eğitim alan ve araştırmaya gönüllü olarak katılan 100 anne oluşturmaktadır. Her ülkeden 20 anne araştırmaya katılmıştır. Araştırmada Türkiye ve Bahreyn’deki anneler kendi ülkelerinde yaşayan annelerden, Belçika, İsviçre ve Suudi Arabistan anneleri ise Türkiye’den göç eden annelerden seçilmiştir. Örneklemde yer alan annelerle toplantılar yapılmıştır. Toplantılarda annelere araştırmanın amacı ve beklentiler açıklanmıştır. Araştırmada 73 sorudan oluşan bir görüşme formu kullanılmıştır. Görüşme formunda programın anneler üzerindeki etkileri, annenin programa katılmaya karar verdiği an ile programa katıldığı süreye kadar yaşadıkları, programla ilgili düşünceleri, programa devam ederken yaşadıkları, programda aldığı bilgilerle ilgili düşünceleri, yurt dışında yaşayan anneler için programın kazançları ile ilgili sorular yer almıştır. Araştırma sorularının analizinde önce verilen yanıtlardan kategoriler oluşturulmuş, kategorilere bağlı olarak alt kategoriler oluşturulmuş, ülke verileri bu kategorilere göre analiz edilmiştir. Analiz sonunda; annelerin AÇEP’e çocuklarını hem iyi yetiştirmek hem de daha iyi bir anne olmak istedikleri için katıldığı, program içeriğinin annelerdeki değişime katkı sağladığı, annelerin AÇEP’i uygulamayı kolay bulduğu, AÇEP’in işe yarar olduğunu düşündükleri, annelerin AÇEP boyunca aldıkları olumlu ve olumsuz geri bildirimlerin uygulamalarında etkili olduğu, programın değişim yaratmasında annenin kendi ailesinin uyguladığı çocuk yetiştirme tutumu ve davranışı ile ilişkili olduğu görülmüştür. Programın etkilerinin ülkelere göre önemli bir değişiklik göstermediği de analiz sonunda görülmüştür. Araştırma sonunda benzer programlara annelerle birlikte çocukların da katılmasının daha yararlı olacağı, programda


öğretmen olarak görev yapan kişilerin iyi bir eğitim sürecinden geçmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Kartal (2007) tarafında yapılan “Erken Eğitim Programlarından Anne-Çocuk Eğitimi Programı’nın Altı Yaş Grubundaki Çocukların Bilişsel Gelişimlerine Etkisi” başlıklı araştırmada, AÇEP’in altı yaşındaki çocukların bilişsel gelişimine etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla Bursa ilinde AÇEP eğitimine katılan altı yaşındaki 40 çocuk ve onların annelerine ulaşılmış, bu anneler aracılığı ile hiç bir erken çocukluk eğitimine katılmayan ya da devam etmeyen 40 anneye daha ulaşılmıştır. Toplam 80 çocuk ve annenin katılımı ile bir araştırma grubu oluşturulmuştur. Araştırmada veri toplama aracı olarak; okulöncesi sözel ve sayısal beceriler ölçeği kullanılmıştır. Bu ölçeklerle; görsel tanıma, görsel ayrıştırma, görsel dikkat, harfleri tanıma, harfleri kopyalama, kalem hâkimiyeti, sıralama, görsel hatırlama, işitsel bellek, yakın, uzak, arada vb. kavramları bilme, görsel bellek, sözlü talimatları takip edebilme, dinlediğini anlama becerileri yanında geometrik şekilleri tanıma, isimlendirebilme, sayma, görsel eşleme, birebir eşleme yapabilme, görsel sayma, rakam bilgisi, rakamları tanıma ve ayırt edebilme, toplama ve çıkarma becerileri ölçülmeye çalışılmıştır. Bu ölçekler eğitim programına katılmadan önce ve katıldıktan sonra AÇEP programına katılanlara uygulanmıştır. Analiz sonunda; AÇEP’e katılan annelerin çocuklarının okulöncesi sözel ve sayısal becerilerinin gelişimini destekleyerek çocukların bilişsel gelişim düzeyini arttırdığını ortaya koymuştur. Eğitim programına katılan ve katılmayan annelerin verdikleri yanıtlar incelendiğinde de her iki grubun puanları arasında anlamlı fark olduğu görülmüştür. Bu fark eğitim programına katılan grubun lehine anlamlı bulunmuştur. Ayrıca programın çocukların bilişsel gelişimine etki yaptığına ilişkin bulgular da elde edilmiştir.

1998 yılında AÇEV tarafından yapılan “Eşit Fırsat: Anne-Çocuk Eğitimi Programının Değerlendirilmesi” araştırmasının amacı Anne-Çocuk Eğitim Programının (AÇEP) anne ve çocuklar üzerindeki etkilerini ölçmektir (Bekman, 2000, aktaran Kılıç, 2010). Bu amaçla Türkiye’nin farklı bölgelerinden 4 ilden toplam 102 tane programa katılan (deney) ve 115 tane programa katılmayan (kontrol) anne-çocuk ikilisi seçilmiştir. Anneler ve çocuklarına uygulanan araştırma üç bölümden oluşmaktadır. Bunlar; “programın hemen bitiminde elde edilen kısa vadeli etkiler, programın okuldaki başarı üzerindeki etkileri ve programın uygulanmasının değerlendirilmesidir. Programın hem çocuklar hem de anneler üzerindeki kısa dönem etkilerini ölçmek için yapılan araştırmalar sonucu; programın hem anne hem çocuk üzerinde psikolojik, sosyal ve iletişimsel açılardan olumlu sonuçlarının olduğu görülmüştür. Programın çocukların bilişsel gelişimi üzerindeki etkisini inceleyen araştırmalar sonucu; anneleri AÇEP’e katılan çocuklarının kontrol grubu çocuklarına kıyasla bilişsel kapasitelerinin daha fazla geliştiği tespit edilmiştir. Programın sürecini ve sürecin özellikleri ile programın etkileri arasındaki ilişkileri incelemek amacıyla yapılan gözlemler neticesinde ise; programın uygulama kalitesinin oldukça yüksek olduğu görülmüştür. Ayrıca programın değişik


bölgelerdeki uygulamalarında farklılıklar olduğu, bu farklılıkların uygulamanın kalitesini düşürecek düzeyde olmadığı da saptanmıştır.

Diğer bir araştırma da Baba Destek Eğitim Programı (BADEP) İstanbul ve Kocaeli illerinde 2001-2002 yılları arasında programa katılan babalar ve onların eşlerinden toplanan nitel ve nicel veriler yoluyla yapılmıştır (Koçak, 2004, aktaran Kılıç, 2010). Baba mülakatlarından elde edilen bulgular; babaların tutum, algılama ve davranışlarında programa atfedilebilecek değişiklikler olduğunu ortaya koymuştur. Tutum envanterinin incelenmesi neticesinde babaların eşlerine, çocuklarına ve kendilerine karşı tutumlarında olumlu yönde değişiklikler olduğu saptanmıştır. Annelerin tutumları ise babaların tutumlarını destekler niteliktedir. Araştırma kapsamında yer alan anneler program neticesinde eşlerinin çocuklarına ve kendilerine karsı olumlu tutum ve davranışlar sergilediklerini, bu durumdan ailece memnun olduklarını belirtmişlerdir.

Türkiye’deki Aile Eğitimi Programlarından biri olan Benim Ailem Programının etkililiğine yönelik bir araştırma Çıraklık Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından 2005-2006 döneminde yapılmıştır. Bu çalışmada, 0-6 yaş arasında çocukları bulunan annelerin bulunduğu örneklemde, 8 ili kapsayan (Ankara, Antalya, Aydın, Çanakkale, Elazığ, İçel, Manisa ve Nevşehir), 36 gruptan toplam 557 anne bulunmaktadır. Araştırmanın amacı; programa katılan katılımcıların programa katıldıktan sonra edindikleri davranış ve tutum değişikliklerini ölçmektir. Araştırmadan elde edilen genel sonuca göre; annelerin programı olumlu olarak değerlendirdikleri, kendilerinde ve çocuklarında olumlu değişimlere neden olduğu, programı çevresindeki tanıdıklarına da tavsiye edecekleri, ancak babalarla yapılan faaliyetleri ve ev ziyaretlerini nitelik açısından yeterli bulmadıkları, geliştirilmesini istedikleri anlaşılmaktadır. Eğitim programın kalitesi ile ilgili sorulara cevap veren annelerin programda eğitimcilerin anlatım tarzını ve bilgi düzeyini “en etkili” olarak değerlendirdikleri, programın süresini ve konulara ayrılan süreyi, baba mektuplarını ve evde yapılan uygulamaların sınıfta tartışılmasını ise “ortalama” olarak değerlendirdikleri görülmüştür. İçerik ile ilgili olarak ise; annelerin %57,2’si konuların yeterli olduğunu, başka bir konuya gerek olmadığını özellikle belirtirken, annelerin %15,3’ünün ergenlik ile ilgili konuların programda olmasını istediği görülmüştür (Kılıç, 2010).

Şahin ve Kalburan (2009) “Aile Eğitimi Programları ve Etkililiği” başlıklı çalışmada 2000-2007 yılları arasında yurt dışında uygulanan farklı aile eğitim programlarının etkililiğini ortaya koymaya çalışan araştırmaları incelemiştir. Bu kapsamda yer verdikleri Jacobson ve Engelbrecht tarafından yapılan çalışma 2000 yılında Kuzey Teksas’ta yaşayan ailelerin ve çocuklarının çocuk eğitimi ile ilgili gereksinimlerini, deneyimlerini ve öğrenme yollarını belirlemek ve bu gereksinimleri giderici bir eğitim programı hazırlamak amacıyla yapılmıştır. Çalışmaya 740 aile katılmıştır. Ailelerin gereksinimlerini belirlemek amacıyla bir “İhtiyaç Belirleme Anketi” hazırlanmış ve ailelere uygulanmıştır. Araştırma sonunda ailelerin aile


eğitimine yönelik benzer konularda eğitim gereksinimine ihtiyaçları olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Yine Şahin ve Kalburan (2009) tarafından özetlenen diğer bir araştırma da Gunderson’un (2004) okulöncesi çocuklarına sahip aileler için düzenlenen aile eğitimi ve stres yönetimi eğitiminin etkilerini belirlemek ve 2 farklı anne-baba grubu üzerindeki etkilerini saptamak amacıyla yaptığı araştırmadır. Bu araştırmada Aile Eğitimi Programının çocukların olumlu davranışlarını geliştirmeye ve anne-babanın çocuk temelli stresini azaltmaya katkısı olduğu; stres yönetimi programının ise anne-baba temelli stresi azaltmaya katkısı olduğu belirlenmiştir. Ayrıca ailelerin, eğitimlerden sonra kendilerini birer anne-baba olarak daha yeterli hissettikleri ve programda önce stres yönetimi eğitimi alan ailelerin, diğerlerine göre kendilerini daha mutlu hissettikleri görülmüştür.

Şahin ve Kalburan (2009) tarafından özetlenen bir diğer yurtdışı araştırma da Cheng’in (2004) yaptığı DTBY (Dare To Be You) programının değerlendirilmesini ve programının ailelerin çocuklarına fiziksel ceza uygulaması; stres yönetimi; anne-babalık sorumluluklarıyla ilgili memnuniyetini; hedef alınan çocukların gelişimini ve sosyal becerileri açısından yeterliliğinin belirlenmesini amaçlayan çalışmasıdır. Programa 3-5 yaş çocuklarının anne-babaları, büyük anneleri veya bakıcılarından oluşan 30 kişi katılmıştır. Bir grup eğitimci, kontrol grubundaki ailelerin çocuklarıyla ayrı bir sınıfta çalışırken, bir grup eğitimci de deney grubundaki ailelere DTBY programını uygulamıştır. 30 saatlik 12 oturumdan oluşan 1 yıllık programda etkili çocuk yönetimi, iletişim ve problem çözme becerilerine yönelik dersler ve seminerler vermiştir. Çalışmada deney ve kontrol gruplarına ön-test, son test ve 1 yıl sonra yeniden test uygulanmıştır. Programın, anne-babalık becerilerini geliştirdiği belirlenmiştir. Program sonunda cezalandırma, stres yönetimi, anne-babalık memnuniyeti ve sosyal becerilerde, deney ve kontrol grubu arasında olumlu yönde fark bulunmuştur.

Son olarak Şahin ve Kalburan’ın (2009) makalesinde özetlenen ve Bushfield (2004) tarafından yapılan araştırmada deneysel bir süreci de içeren karma yöntem kullanılmış ve cezaevindeki babalara uygulanan kısa süreli anne-baba eğitim programının etkileri belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmada veri toplamak amacıyla çeşitli ölçekler ve bireysel görüşmeler kullanılmıştır. Sonuçlar, babaların bedensel ve sözel cezalandırma ile ilgili bilgi ve tutumlarının anlamlı bir şekilde değiştiğini göstermiştir. Ayrıca, babaların ideal babalık rolüne ilişkin tutumlarının olumlu yönde değiştiği ortaya çıkmıştır.

Gerek ülkemizde gerekse yurtdışında gerçekleştirilen araştırmalar, çeşitli kurumlar, vakıflar ve dernekler tarafından gerçekleştirilen Aile Eğitimi Programlarının katılımcılar üzerinde olumlu etki yaptığını göstermektedir. Eğitim programlarının etki alanı bilgi düzeyinden tutum geliştirmeye kadar geniş bir yelpaze içinde kendini göstermektedir.


III. BÖLÜM

YÖNTEM

3.1. Araştırma Deseni

Bu araştırma nitel ve nicel araştırma yöntemlerini bir araya getiren karma tarama deseni ile gerçekleştirilmiştir. Bu desene göre nitel ve nicel veriler toplanmış ve bu veriler istatistiki ve betimsel analizlere tabii tutulmuştur. Nicel boyutta Aile Eğitimi Programlarını yürüten eğiticiler, kursiyerler ve Eğitici Eğitimlerini yürüten formatörlerden anketler yoluyla veriler toplanmıştır. Nitel boyutta ise eğiticilerden ve kursiyerlerden görüşmeler yoluyla veriler toplanmıştır. Nicel verilerin toplandığı örneklem Türkiye genelini temsil edecek biçimde seçilmiş, nitel görüşme verileri ise amaçlı örnekleme ilkelerine göre belirlenmiştir. Ayrıca yine Türkiye genelini temsil edecek düzeyde seçilen kursiyer örnekleminden ön-test ve son-test yoluyla veriler toplanmış ve programdan elde edilen kazanımlar bu testler yoluyla ölçülmüştür.

3.2. Araştırma Evreni ve Örneklemi

Araştırmanın evrenini 2012 yılının Sonbahar döneminde MEB’nın verdiği 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarını yürüten formatörler ve eğiticilerle bu programlara kursiyer olarak katılan anne-babalar ve diğer bireyler oluşturmuştur.

3.2.1. Anket ve Başarı Testi için Formatör, Eğitici ve Kursiyer Örneklemi

Araştırmanın örneklemi; İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) Düzey 1 esas alınarak Türkiye’nin 12 bölgesinden seçkisiz olarak belirlenen, MEB’e bağlı 32 halk eğitim merkezinde eğitim veren eğiticiler ve kursiyerlerden oluşmuştur. Ayrıca 2012 yılı içinde açılan Eğitici Eğitimlerinde görev alan 56 formatörün tümü herhangi bir alt grup seçimine gitmeden örnekleme dahil edilmiştir. Her bir halk eğitim merkezinden 48 kursiyer ve 20 eğiticiye ulaşılması planlanmıştır. Bu kapsamda 32 halk eğitim merkezinden 1584 kursiyer, 700 eğitici ve 56 formatör öğretmenin örnekleme dahil edilmiştir. (bkz. Tablo 3.1).

Ancak alan uygulaması sonunda ulaşılan örneklem, bazı merkezlerde kursların açılmaması, kurslara katılan anne-baba sayılarının öngörülenden farklı olması gibi nedenlerle Tablo 3.2’de sunulan sayılardan farklılık göstermiştir. Alan uygulaması sonunda ulaşılan örneklem Tablo 3.2’de sunulmuştur.

Tablo 3.1. Öngörülen Araştırma Örnekleminin Dağılımı


Bölge

İl

Halk Eğitimi Merkezi

Başarı testi (ön-test-son test)

Kursiyer Anketi

Eğitici Anketi

Formatör Anketi

Marmara İstanbul 12 576 576 240

Ege İzmir 4 192 192 90

Marmara Kocaeli 2 96 96 45

İç Anadolu Ankara 5 240 240 112

Akdeniz Mersin 2 96 96 48

İç Anadolu Kayseri 1 48 48 20

Karadeniz Samsun 1 48 48 20

Karadeniz Trabzon 1 48 48 20

Doğu Anadolu Iğdır 1 48 48 20

Doğu Anadolu Malatya 1 48 48 20

Güneydoğu Anadolu Diyarbakır 2 96 96 45

Marmara Kırklareli 1 48 48 20

Toplam 32 1584 1584 700 56

Not: Yukarıda yer alan iller İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) Düzey 1 esas alınarak Türkiye’nin 12 bölgesinden seçilmiştir.

Tablo 3.2. Ulaşılan Araştırma Örnekleminin Dağılımı

Bölge

İl

Halk Eğitimi Merkezi

sayısı

Ön-test uygulanan kursiyer sayısı

Son-test uygulanan kursiyer sayısı

Kursiyer Anketi sayısı

Eğitici Anketi sayısı

Formatör Anketi sayısı

Marmara İstanbul 45 419 381 394 33 17

Ege İzmir 31 - - 311 -

Marmara Kocaeli 12 86 49 97 43

İç Anadolu Ankara 28 637 579 258 34

Akdeniz Mersin 14 391 342 197 18

İç Anadolu Kayseri 16 78 130 51 12

Karadeniz Samsun 17 99 130 48 14

Karadeniz Trabzon 19 83 45 71 6

Doğu Anadolu Iğdır 4 36 37 32 3

Doğu Anadolu Malatya 14 39 71 47 10

Güneydoğu Anadolu Diyarbakır 17 387 421 114 18

Marmara Kırklareli 8 48 24 87 2

Toplam 225 2303 842 1707 193 17

Tablo 3.2’de görüldüğü gibi “İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) Düzey 1” esas alınarak Türkiye’nin 12 bölgesinden toplam 225 halk eğitim merkezinde eğitim alan 1707 kursiyer, eğitim veren 193 eğitici anketleri doldurmuştur. Belirlenen halk eğitim merkezlerinde bazı kurlara daha fazla ilgi olması, bazı kursların açılmaması nedeniyle ulaşılan eğitici sayısı


öngörülenden daha düşük gerçekleşmiştir. Buna rağmen ulaşılan toplam eğitici sayısının, yapılacak betimsel analizler dikkate alındığı zaman anlamlı sonuçlar ortaya koymak için yeterli olduğu düşünülmüştür. Formatör sayısı ise ilk aşamada tahmin edildiği kadar yüksek olmadığı için toplam 17 formatöre ulaşılabilmiştir.

Ön-test uygulaması için araştırma örnekleminde yer alan 12 bölgeden 2303 kursiyer (0-3 yaş eğitim programlarından 208 kursiyer, 3-6 yaş eğitim programlarından 1165 kursiyer, 7-11 yaş eğitim programlarından 587 kursiyer ve 12-18 yaş eğitim programlarından 343 kursiyer) başarı testi ön uygulama örneklemini oluşturmuştur.

Son test uygulamasına ise araştırma örnekleminde yer alan 12 bölgeden 842 kursiyer (0-3 yaş eğitim programlarından 158 kursiyer, 3-6 yaş eğitim programlarından 406 kursiyer, 7-11 yaş eğitim programlarından 151 kursiyer ve 12-18 yaş eğitim programlarından 127 kursiyer) yer almıştır.

Ön-test ve son-test örnekleminin sayı olarak birbirinden farklı olması, bu uygulamanın önemli bir sınırlılığını oluşturmuştur. Ayrıca ön-test ve son-testleri dolduran kursiyerleri eşleştirmek mümkün olmadığı için bağımsız gruplar t-testi uygulanmıştır.

3.2.2. Görüşme için Kursiyer ve Eğitici Örneklemi

Kursiyerlerle kurs başında yapılan görüşmelere, amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik yöntemine göre seçilen 75 kişi katılmıştır. Bu seçimde ülke genelini temsil etme yerine Türkiye’nin farklı illerinde eğitim alan ve farklı özelliklere sahip kursiyerlerden bir grup seçilmesi ilkesi benimsenmiştir. Buna göre Ankara, Mersin, Iğdır ve Ordu’dan 75 kursiyere ulaşılmış ve bunlara eğiticiler yoluyla ön görüşme formları uygulanmıştır. Görüşme grubunda yer alan kursiyerlerin yaş, evlilik süresi, çocuk sayısı, eşin mesleği açısından farklılıkları temsil etmesi ilkesine dikkat edilmiştir. Görüşmeye katılan kursiyerler 25-46 yaşlar arasında, 1-28 yıldır evli ve 1-5 arası çocuk sahibidir.

Kursiyerlerle kurs sonunda yapılan görüşmelere yine amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik yöntemine göre Türkiye’nin dört ilinden (Ankara, Mersin, Iğdır ve Ordu) seçilen 31 kursiyer katılmıştır. Bu seçimde ülke genelini temsil etme yerine Türkiye’nin farklı illerinde eğitim alan ve farklı özelliklere sahip kursiyerlerden bir grup seçilmesi ilkesi benimsenmiştir. Buna göre belirlenen görüşme grubunda yer alan kursiyerler yaş, evlilik süresi, çocuk sayısı, eşin mesleği açısından farklı özelliklere sahiptir. Görüşmeye katılan kursiyerler 25-40 yaşlar arasında, 5-26 yıldır evli ve 1-5 arası çocuk sahibidir.

Eğiticilerle telefon yoluyla ya da yüz-yüze yapılan görüşmelere amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik yöntemine göre 10 eğitimci dahil edilmiştir. Bu 10 eğitici, farklı branşları, farklı yaş gruplarını, aile eğitiminde farklı deneyim gruplarını, yaş gruplarına göre düzenlenmiş farklı aile eğitim programlarını, farklı öğretmenlik deneyim düzeylerini (1-10 yıl), erkek ve bayan eğiticileri, Türkiye’nin 4 farklı bölgesinde (Ankara, Mersin, Iğdır ve


Ordu) yer alan halk eğitim merkezlerini temsil etmektedir. Bu eğiticiler aile eğitim programlarını verme süresi bakımından değişkenlik göstermektedir. Yani bu kursları bir yıldır verenler olduğu gibi 14 yıldır veren eğiticiler de görüşme örnekleminde yer almaktadır. Ayrıca aile eğitim kurslarını verme sayısı bakımından da grup değişkenlik göstermektedir. İlk defa veren olduğu gibi 36. kez veren de vardır. Grupta yer alan eğiticiler verdikleri eğitimler açısından değişkenlik göstermektedir. Sadece 0-3 ya da 3-6 ya da 7-11 yaş aile eğitim programlarını verenler olduğu gibi bu kurslardan ikisini, üçünü ya da dördünü birden verenler de vardır.

3.3. Veri Toplama Araçları

Araştırma sorularının kapsamlı bir biçimde cevaplanabilmesi için nitel ve nicel veri toplama yöntemlerine göre tasarlanan bir grup veri toplama aracı kullanılmıştır. Kâğıt-kalem testleri kapsamında yer alan yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve açık uçlu bilgi, deneyim, tutum ve görüş sorularından oluşan anketler, araştırma örnekleminde yer alan farklı gruplar (kursiyer, eğitici ve formatör) için ayrı ayrı geliştirilmiştir. Anketlere ek olarak, kursiyerlerin eğitim programları kazanımlarına ulaşma düzeylerini belirlemek amacıyla her bir eğitim programı için bir başarı testi geliştirilmiş ve bu test kursiyerlere ön ve son-test olarak uygulanmıştır. Son olarak eğiticilerden ve kursiyerlerden görüşmeler yoluyla ayrıntılı ve derinlemesine veri toplamak amacıyla eğitici ve kursiyer görüşme formları geliştirilmiştir. Kursiyer görüşme formları, kurs başı ve kurs sonu görüşme formu olmak üzere iki form olarak hazırlanmıştır.

Tüm veri toplama araçlarının geliştirilmesinde aile eğitim programlarının amaçları, kullanılan eğitim materyalleri, daha önce konu ile ilgili hazırlanmış olan veri toplama araçları, aile eğitimi ve program değerlendirme ile ilgili alan yazın dikkate alınmıştır. Bu çerçevede anketler için bir madde havuzu oluşturulmuş ve daha sonra araştırma grubu, aile eğitimi çalışanlarının da görüşünü dikkate alarak bu madde havuzundan sorular seçerek anketler yapılandırılmıştır. Görüşme formları içinde benzer bir süreç izlenmiş ve önce araştırma amaçları dikkate alınarak açık uçlu soru havuzu hazırlanmış ve bunlar arasından araştırma sorularına kapsamlı cevaplar oluşturabilecek sorular seçilmiştir. Başarı testleri için daha önce hazırlanmış oturum sonu testler de dikkate alınarak eğiticilerden sorular istenmiş ve bu sorular program kazanımları çerçevesinde başarı testi haline getirilmiştir. Bu araçlar Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’nde görevli program yürütücüleriyle ve bu alanda akademik çalışmalar yapan 3 akademisyenle paylaşılmış; bu çerçevede gerek kapsam gerekse dil yönünden önerileri ve görüşleri alınmıştır. Bu paylaşım ve görüş-alışverişi ile veri toplama araçlarının araştırma sorularına cevap verebilecek nitelikte olduğu sonucuna verilmiştir. Daha sonra hazırlanan veri toplama araçları pilot uygulamaya tabi tutulmuş ve bu çerçevede araçların anlaşılırlığı, kapsam yönünden yeterliliği ve güvenirliliği teyit edilmiştir.


Veri toplama araçlarının tanımları aşağıda daha ayrıntılı biçimde verilmiştir: 3.3.1. Formatör Anketi

Toplam 3 sayfa ve 20 sorudan oluşan Formatör Anketinin amacı, eğiticilere verilen eğitimin çeşitli yönlerden değerlendirilmesine yönelik formatörlerden veri toplamaktır. Bu çerçevede formatör gözüyle eğiticilere verilen Eğitici Eğitiminin kapsamı, eğitimde kullanılan eğitici el kitabı, ÇEM’ler ve anne-baba eklerinin yeterliliği, Eğitici Eğitiminin süresi, eğitime katılan eğitici adaylarının motivasyonu ve performansı, eğitimlerde yaşanan sorunlar ve bu eğitimlerin daha etkili olabilmesi için öneriler sorgulanmıştır. Ankette hem yapılandırılmış hem de açık uçlu sorular yer almıştır. Formatör sayısı fazla olmadığı için sadece dört formatör ile bu anketlerin pilot uygulaması yapılmış ve uygulama sonucunda ankette yer alan soruların kapsam ve anlaşılırlık bakımından yeterli olduğu sonucuna varılmıştır.

3.3.2. Eğitici Anketi

Toplam 6 sayfa ve 27 sorudan oluşan Eğitici Anketinin amacı, eğiticilerin aldıkları Eğitici Eğitimi yanında verdikleri Aile Eğitimi Programlarının çeşitli yönlerden değerlendirmesine yönelik veri toplamaktır. Bu çerçevede demografik sorular yanında eğiticilerin aldıkları eğitimin yeterliliği, ek eğitime olan ihtiyaç ve öneriler, verdikleri aile eğitimi sonunda kursiyerlerin program amaçlarına ne derece ulaştığı, eğitimin yararı ve günlük yaşamda kullanılma düzeyi, eğitim süresinin yeterliliği, yüzyüze eğitimlerin etkisi ve yaşanan sorunlar, ev ziyaretlerinin yararı ve öneriler, kapsanması istenen ek konular ve beceriler, gereksiz görülen konular, eğitim materyallerinin etkililiği, sınıf ortamına ilişkin görüşler ve öneriler sorgulanmıştır. Ankette yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve açık uçlu sorulara yer verilmiştir. Yedi farklı ilde görev yapan toplam 16 eğitici ile bu anketlerin pilot uygulaması yapılmış ve uygulama sonucunda ankette küçük bazı düzeltmeler ve eklemeler yapılmıştır. Genel olarak pilot uygulama sonunda ankette yer alan soruların kapsam ve anlaşılırlık bakımından yeterli olduğu sonucuna varılmıştır.

3.3.3. Kursiyer Anketi

Toplam 4 sayfa ve 21 sorudan oluşan Kursiyer Anketinin amacı, Aile Eğitimi Programlarının kursiyer gözüyle çeşitli yönlerden değerlendirmesine yönelik veri toplamaktır. Bu çerçevede demografik sorular yanında aile eğitiminin çeşitli bölümlerinin yararı, öğrenme ve beceri geliştirmeye katkısı, eğitimde ele alınan konulara verilen önem, günlük yaşamda kullanma ve eş-dostla paylaşma düzeyleri, eğitimin yeterliliği, kapsanması istenen ek konular ve beceriler, eğitim materyallerinin etkililiği, sınıf eğitimi ve ev ziyaretlerine ilişkin görüşler ve öneriler sorgulanmıştır. Ankette yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve açık uçlu sorulara


yer verilmiştir. Bahar döneminde bu eğitimleri alan 7 farklı ilden toplam 37 kursiyer ile bu anketlerin pilot uygulaması yapılmış ve uygulama sonucunda ankette küçük bazı düzeltmeler ve eklemeler yapılmıştır. Genel olarak pilot uygulama sonunda ankette yer alan soruların kapsam ve anlaşılırlık bakımından yeterli olduğu sonucuna varılmıştır.

3.3.4. Eğitici Görüşme Formu

Toplam 2 sayfa ve 25 sorudan oluşan Eğitici Görüşme Formunun amacı, Aile Eğitimi Programlarının çeşitli boyutlarına ve eğitim alan kursiyerler üzerindeki gözlenen etkilerine ilişkin ayrıntılı ve derinlemesine veri toplamaktır. Bu çerçevede Eğitici Eğitiminin yeterliliği, Aile Eğitimi Programlarının içerik, sınıf içi etkinlikler, uygulamalı ev ziyaretleri ve geliştirilen beceriler bakımından katılımcılar üzerindeki etkileri, eğitim materyallerinin yeterliliği ve aile eğitimi ile ilgili geleceğe yönelik önerilerle ilgili açık uçlu sorular sorulmuştur. Bahar döneminde bu eğitimleri veren 5 eğitici ile bu formların pilot uygulaması yapılmış ve uygulama sonucunda forma yeni bazı sorular eklenmiş ve var olan sorular anlaşılırlık açısından gözden geçirilmiştir. Genel olarak pilot uygulama sonunda görüşme formunda yer alan soruların kapsam ve anlaşılırlık bakımından yeterli olduğu sonucuna varılmıştır.

3.3.5. Kurs Başı Kursiyer Görüşme Formu

Toplam 2 sayfa ve 20 sorudan oluşan Kurs Başı Kursiyer Görüşme Formunun amacı, Aile Eğitimi Programlarına katılan anne-babaların eğitim sonundaki algılarını, deneyimlerini ve kursla ilgili değerlendirmelerini öğrenmek amacıyla veri toplamaktır. Bu çerçevede kursiyerlere özgeçmişlerine ilişkin sorular yanında, bu eğitime katılma nedenleri, nasıl haber aldıkları, öncelikle önem verdikleri konular, eğitime katılmada yaşanan zorluklar ve eğitim almak istedikleri diğer konularla ilgili açık uçlu sorular sorulmuştur. Bu görüşme formu, son görüşme formu kadar uzun değildir ve görüşme süresi olarak daha 15-20 dakikalık bir sürede tamamlanması öngörülmüştür.

3.3.6. Kurs Sonu Kursiyer Görüşme Formu

Toplam 3 sayfa ve 9 sorudan oluşan Kurs Sonu Kursiyer Görüşme Formunun amacı, Aile Eğitimi Programlarına katılan anne-babaların eğitim öncesi algılarını ve deneyimlerini öğrenmek amacıyla veri toplamaktır. Bu çerçevede özgeçmişlerine ilişkin sorular yanında, bu eğitime katılma nedenleri, nasıl haber aldıkları, aldıkları eğitimi çeşitli boyutlarıyla nasıl değerlendirdikleri, bilgi, beceri ve tutumları üzerindeki etkileri, öğrendikleri bilgi ve becerileri çevreleriyle paylaşımları, eğiticilerin performansı, materyallerin yeterliliği ve gelecekte yapılacak eğitimlere ilişkin öneriler üzerinde sorular sorulmuştur. Bu görüşme formunun, Bahar döneminde bu eğitimleri alan 10 kursiyer ile pilot uygulaması yapılmış ve sonuçta


görüşme formunda yer alan soruların kapsam ve anlaşılırlık bakımından yeterli olduğu sonucuna varılmıştır.

3.3.7. Ön ve Son Başarı Testi

Aile eğitimi programında yer alan 4 alt program için ayrı ayrı başarı testleri geliştirilmiş ve bunlar ön ve son-test olarak katılımcılara uygulanmıştır. Başarı testlerinde yer alan sorular bu eğitimleri veren eğiticiler tarafından geliştirilmiş ve araştırmacılara gönderilmiştir. Bu süreçte eğiticilerden programlarda yer alan kazanımları temsil edecek düzeyde çoktan seçmeli soru geliştirmeleri istenmiştir. Eğiticilerden gelen sorular bir soru havuzunda toplanmış ve soru nitelik ölçütleri ve program kazanımları açısından bir seçime tabi tutulmuşlardır. Bu süreç sonunda her program için 30 soru belirlenmiş ve bahar döneminde bu eğitimleri alan toplam 136 katılımcı (0-3 Yaş Aile Eğitim Programı=29, 3-6 Yaş Aile Eğitim Programı=37, 7-12 Yaş Aile Eğitim Programı=41 ve 12-18 Yaş Aile Eğitim Programı=29) ile pilot uygulaması yapılmıştır. Pilot uygulama sonrasında testlerin madde analizleri yapılmış ve çok kolay ve çok zor sorular tespit edilerek elenmiştir. Sonuç olarak 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı Başarı Testi için 26 (güvenirlik katsayısı=.86), 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programı Başarı Testi için 26 (güvenirlik katsayısı=.86), 7-12 Yaş Aile Eğitimi Programı Başarı Testi için 24 (güvenirlik katsayısı=.78) ve 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programı Başarı Testi için 26 (güvenirlik katsayısı=.79) çoktan seçmeli soru ön-test ve son-test uygulaması için seçilmiştir.

3.4. Veri Toplama

Araştırma kapsamında geliştirilen veri toplama araçlarının pilot uygulaması Ağustos ve Eylül ayları içinde yapılmıştır. Uygulamada elde edilen veriler çerçevesinde Eylül ayı içinde gerekli düzeltmeler ve eklemeler yapılmış; son uygulama için veri toplama araçları hazır hale getirilmiştir. Veri toplama araçları ilgili gruplara Ekim ayından itibaren gönderilmeye başlanmış ve tüm verilerin toplanması 2013 yılının Ocak ayının sonuna kadar devam etmiştir. Veri toplamanın Aralık ayı sonunda bitirilmesi planlamış iken eğitim programlarının bazılarının geç bitirilmesi ve toplanan formların geç gönderilmesi nedeniyle veri toplamada bu gecikme ortaya çıkmıştır. Veri toplama araçları resmi yazı ile posta yoluyla seçilen illerdeki halk eğitim merkezlerine gönderilmiş ve bu merkezlerde uygulamanın gerçekleştirilmesi istenmiştir. Doldurulan veri toplama araçları halk eğitim merkezleri tarafından araştırmacılara yine posta yoluyla ulaştırılmıştır.

Araştırmacıların seyahat sınırlılığı nedeniyle kurs başı ve kurs sonu kursiyer görüşmeleri eğiticiler tarafından gerçekleştirilmiş ve toplanan veriler yazılı olarak araştırmacılara gönderilmiştir. Eğitici görüşmeleri ise yine araştırmacıların seyahat sınırlılığı


nedeniyle telefon yoluyla gerçekleştirilmiş ve elde edilen veriler açık uçlu biçimde kayıt altına alınmıştır.

Formatör Anketleri iletişim bilgilerine ulaşılan formatörlere doğrudan gönderilmiş ve anketleri doldurmaları istenmiştir. Toplam 17 formatör anketi tamamlayarak araştırmacılara göndermişlerdir. Araştırma öncesi ulaşılması beklenen formatör sayısı daha fazla olmasına rağmen, aile eğitimi semineri veren formatör sayısının gerçekte yüksek olmadığı ortaya çıkmış ve ulaşılan sayının bu kapsamda yer alan formatörlerin önemli bir kısmını oluşturduğu tespit edilmiştir.

Ön ve Son Başarı Testleri belirlenen örnekleme kurs başında ve sonunda uygulanmıştır. Ön ve son-test uygulaması aynı halk eğitim merkezlerinde yapıldığı için her iki uygulamaya katılan kursiyerlerin benzer olduğu varsayılmaktadır. Ancak kursu bırakma, uygulama gününde kursta olmama gibi nedenlerle ön-test ve son-test grubunu oluşturan bireylerde farklılıklar oluşmuştur. Gizlilik ilkesi uyarınca testlere isim yazılması istenmemiştir. Bu kapsamda katılımcıların bireysel düzeyde gelişimlerinden çok grup olarak gelişimlerini değerlendirmek amaçlanmıştır.

3.5. Veri Analizi

Araştırma kapsamında toplanan veriler hem nicel hem nitel veri analizine tabii tutulmuştur. Anketlerde yer alan kapalı uçlu sorular ve maddeler yoluyla elde edilen veriler frekans dağılımları, yüzdeler, aritmetik ortalamalar dikkate alınarak analiz edilmiştir. Anketlerde yer alan açık uçlu sorulara verilen cevaplar üzerinde ise tematik analizler gerçekleştirilmiş ve ortaya çıkan temalara göre frekans dağılımları elde edilmiştir. Görüşmeler kapsamında toplanan veriler ise nitel analize tabii tutulmuş ve ortaya çıkan kodlar çerçevesinde baskın ve azınlık görüşler ile genel ve ayrışan eğilimler belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca görüşmelerde elde edilen ve araştırma sorularına ışık tutacağı düşünülen bazı ifadeler doğrudan alıntılar olarak rapora yansıtılmıştır. Başarı testleriyle elde edilen veriler üzerinde aritmetik ortalamalar ve bağımsız gruplar t-testi yoluyla kursiyerlerin elde ettikleri başarı düzeyleri tespit edilmeye ve ön-test ve son-test başarısı arasındaki farkın anlamlılık düzeyi saptanmaya çalışılmıştır.

3.6. Araştırmanın Sınırlılıkları

Araştırmanın sınırlılıkları aşağıda belirtilmiştir:


1. Anket yoluyla elde edilen veriler genelleme amaçlı olduğu ve genel algıları, deneyimleri ortaya koyduğu için derinlemesine veri sağlama açısından sınırlıdır. Bu sınırlılık görüşme verileri yoluyla bir ölçüde giderilmeye çalışılmıştır.

2. Görüşme verileri, anket verilerine göre daha küçük bir gruptan derinlemesine bilgi etmek amacıyla toplandığı için tüm ülkeye genelleme açısından sınırlıdır.

3. Başarı testleri kapalı uçlu sorulardan (çoktan seçmeli) oluşmaktadır ve bu tür sorularla ölçülemeyecek üst düzey bilişsel becerileri (analiz, sentez ve değerlendirme gibi) ölçmede sınırlıdır.

4. Araştırma, verilerin toplandığı 2012 yılının Sonbahar aylarında gerçekleştirilen eğitimlerle sınırlıdır. Bahar aylarında yapılan eğitimlerin dönemsel etkileri bu araştırmaya yansımamış olabilir.

5. Son olarak araştırma verileri önemli ölçüde algılara ve deneyimlere dayandığı için sonuçlar araştırmaya katılan formatör, eğitici ve kursiyerlerin sağladığı verilerle sınırlıdır. Algıların ve deneyimlerin rapor edilmesinde söz konusu olabilecek samimi olma ve geçerli veri sağlama konusundaki bu sınırlılık bir ölçüde başarı testleri ile elde edilen veriler yoluyla giderilmeye çalışılmıştır.

6. Eğitici görüşmeleri yüz-yüze yapılamadığı için telefon yoluyla yapılmıştır. Telefon görüşmeleri yüz-yüze görüşmelere göre daha sınırlı veri toplama yöntemlerinden biridir. Yüz-yüze görüşmelerde önemli olan karşılıklı etkileşim, beden dili, göz teması gibi süreçler söz konusu olmadığı için toplanan veriler yüz-yüze görüşmelerde olduğu ölçüde ayrıntılı ve derinlemesine olmayabilir. Bu görüşmeler açısından araştırmanın bir sınırlılığı olarak kabul edilmektedir.

7. Kursiyer görüşmeleri araştırmacıların seyahat sınırlılığı nedeniyle eğiticiler tarafından gerçekleştirilmiştir. Eğiticilere bu konuda gerekli yönlendirmeler yapılmakla birlikte araştırmacıların potansiyel olarak toplayabileceği düzeyde veriye ulaşılmamış olabilir. Diğer taraftan kursiyerler eğiticilerini tanıdıklarından dolayı bu görüşmelerde daha samimi bir hava oluşmasında ve görüşlerin daha rahat bir biçimde ifade edilmesine katkıda bulunmuş olabilir.

8. Başarı testlerinin uygulandığı ön-test ve son-test grupları aynı halk eğitim merkezlerinde uygulama yapılmış olmakla birlikte devamsızlık ve kurstan ayrılma nedeniyle iki grupta yer alan kişi sayılarında farklılık ortaya çıkmıştır. Ayrıca bu testlerin uygulanması, araştırmacıların seyahat sınırlılığı nedeniyle eğiticiler tarafından yapılmış ve bu nedenle test uygulama süreci çok yakından kontrol edilememiştir. Bu nedenle ön ve son-testlerin sonuçları ihtiyatla yorumlanmalıdır.


IV. BÖLÜM

BULGULAR

Bu bölümde araştırmanın anketler, görüşme formları ve başarı testleri ile toplanan ve analiz edilen nicel ve nitel bulguları, veri toplanan gruplara ve kullanılan veri toplama araçlarına göre sunulmuştur.

4.1. Formatörlerden Elde Edilen Bulgular

Formatör anketlerinden elde edilen bulgular “demografik özellikler,” “Eğitici Eğitiminin yeterliliği,” “katılımcı performansı,” “Eğitici Eğitimine ilişkin öneriler,” “eğiticilere aile eğitimi kurslarında verilmesi gereken destekler” ve “Aile Eğitimi Programlarının niteliğinin arttırılmasına yönelik öneriler” başlıkları altında organize edilmiştir.

4.1.1. Formatörlerin Demografik Özellikleri

Araştırma kapsamında 17 formatöre ulaşılmıştır. Formatörlerin demografik özellikleri Tablo 4.1’de sunulmuştur. Bu verilere göre örneklem grubunda yer alan formatörlerin çoğunun 30’lu ve 40’lı yaşlarda olduğu, çoğunluğunun bayan ve 4 yıllık üniversite eğitimine sahip olduğu, örgün eğitim kurumlarında öğretmen olarak görev yaptıkları anlaşılmaktadır. Türkiye’nin farklı bölgelerinde yer alan illerde görev yaptıkları görülen formatörlerin çoğunun 5 yıl ya da daha az bir süredir formatör olarak görev yaptıkları ve verdikleri kurs sayısı bakımından çeşitlilik gösterdikleri anlaşılmaktadır.

4.1.2. Eğitici Eğitiminin Yeterliliği

Formatörler, Eğitici Eğitimi Programının eğitici yetiştirmek için büyük oranda (N=13) “yeterli” olduğunu düşünmektedir. Program kapsamını “kısmen yeterli” bulanların sayısı ise sadece 4’tür. Verdikleri Eğitici Eğitiminde kullandıkları eğitici el kitabı, çocuk etkinlik materyali (ÇEM) ve anne-baba eklerini de büyük oranda “yeterli” bulan formatörler (N=14), el kitapları ve ÇEM’lerin konu içerikleri ve bilgiler açısından gözden geçirilmesi (N=2), görsellerin daha çekici hale getirilmesi (N=1), ilkyardıma yönelik konularda fotoğrafların kullanılması gerektiğini belirtmişlerdir. Programın süresi bakımından formatörlerin üçte biri (N=11) olumlu olmakla birlikte, sürenin kısmen yeterli ya da yetersiz olduğu (N=5), sürenin arttırılması gerektiği (N=4) belirtilmiştir.

Tablo 4.1. Formatörlerin Demografik Özellikleri


Özellik Sayı Yaşı

30 ve altı 3 31-40 7 41 ve üstü 7

Cinsiyeti Kadın 13 Erkek 4

Eğitim durumu Ön Lisans 1 Lisans 14 Yüksek Lisans 3

Görevi Örgün eğitimde öğretmen 11 Halk eğitim merkezinde öğretmen 3 Diğer kurumlarda öğretmen 3

Görev yeri Ankara 7 İstanbul 3 Bursa 2 Mardin 1 Samsun 1 İzmir 1 Mersin 1 Adana 1

Verdiği Eğitici Eğitimi programı sayısı 1-5 6 6-10 3 11-15 5 16 ve üzeri 3

Formatör olarak çalışma süresi 0-5 yıl 15 6-10 yıl 2

4.1.3. Katılımcı Performansı

Formatörler Eğitici Eğitimini çeşitli boyutlarıyla büyük oranda yeterli bulmakla birlikte, bu eğitime katılan eğiticilerin performanslarını genellikle (N=11) “orta” düzeyde değerlendirmişlerdir. Sadece beş formatör katılımcıların performansını “yüksek” olarak değerlendirmiştir. Bu konuda Eğitici Eğitimine katılan eğitici adaylarının yeterli bilgiye sahip


olmadan ve hazırlık yapmadan eğitime katıldıklarını (N=4), katılımcıların önceden bilgilendirilmediğini (N=1), katılımcıların eğitim düzeylerinin farklı olduğunu (N=2) ve katılımcılarla ilgili diğer sorunların, eğitimin etkili olmasını engellediğini (N=3) belirtmişlerdir. Ayrıca formatörler arasında sorunlar yaşandığı (N=2), eğitim ortamı ile ilgili sorunlar yaşandığı (N=2), verilen eğitimlerinin halk eğitim merkezleri ile işbirliği içinde yapılmadığı (N=1), eğitim yöneticileriyle ilgili sorunlar yaşandığı (N=1) belirtilmiştir.

4.1.4. Eğitici Eğitimine İlişkin Öneriler

Eğitici Eğitimin daha etkili olabilmesi için formatörler, eğiticilerin gönüllü ve istekli kişiler ve öğretmenlerden seçilmesi (N=7), eğitim ortamının fiziksel ve teknolojik yönden zenginleştirilmesi (N=3), süre sorununun giderilmesi (N=2), formatörler arası bilgi alışverişi olması (N=2), katılımcıların önceden bilgilendirilmesi (N=2), formatörlere yönelik el kitaplarının hazırlanması (N=1), kitapların yeniden ele alınarak düzenlenmesi (N=1), eğitime alınanların öğretmenlik formasyonuna sahip kişileri olması (N=1) gerektiğini belirtmişlerdir.

Ayrıca Eğitici Eğitiminin değerlendirilmesi konusunda eğitim verilen eğiticilerin izlenmesi (N=3), eğitim sonunda değerlendirme anketi uygulanması (N=2), eğitim veren formatörlere değerlendirme anketi uygulanması (N=1), katılımcılara belge yerine sertifika verilmesi (N=1) önerileri dile getirilmiştir.

4.1.5. Eğiticilere Aile Eğitimi Kurslarında Verilmesi Gereken Destekler

Formatörler, Eğitici Eğitimini alarak aile eğitimi kursları açan eğiticilere verilmesi gereken desteklerle ilgili bazı öneriler dile getirmişlerdir. Bu öneriler

• eğiticilere ek seminerler (beden dili ve iletişim, etik kurallar, yetişkin eğitimi, tekrar eğitimler) verilmesi (N=8),

• eğitim sürecinde eğiticilerin gözlenmesi ve geri bildirim verilmesi (N=2),

• eğiticilere kişisel gelişim, çocuk, yetişkin ve ergen ile ilgili kitapların sağlanması (N=1),

• sosyal ve toplumsal uyum, gelenek-görenek ve görüşlere saygı duyma konusunda destek verilmesi (N=1),

• ulusal kanallarda spot filmlerin artırılması (N=1),

• online veya telefon ile aile eğitimi konusunda destek verilmesi (N=1)

olarak belirtilmiştir.


4.1.6. Aile Eğitimi Programlarının Niteliğinin Arttırılmasına Yönelik Öneriler

Bu kapsamda formatörler öncelikle Aile Eğitimi Programlarında eksik gördükleri ve yer verilmesi gerektiğini düşündükleri konuları belirtmişlerdir. Bu kapsamda 0-3 ve 3-6 yaş Aile Eğitimi Programlarına yönelik bir öneri dile getirilmemiştir. 7-12 yaş Aile Eğitimi Programları için “ders çalışma, görev ve sorumluluk bilinci” ile “ bilgisayar ve internet bağımlılığı” konularının eklenmesi birer formatör tarafından önerilmiştir. 12-18 yaş Aile Eğitimi Programı için ise “uyuşturuculardan korunma,” “internet kullanımı,” “sosyalleşme ve arkadaşlık,” “ergenlerin sorunları ve çözüm yolları” konuları yine birer formatör tarafından dile getirilmiştir.

Formatörler aynı zamanda belirli konuların veriliş sırasının değiştirilmesi gerektiğini düşünmektedirler. Bu kapsamda sadece 3-6 yaş aile eğitim programlarına yönelik öneriler sunulmuş, “cinsel gelişim oturumunun başa alınması,” “3-6 ve 7-11 yaş eğitim programlarındaki tekrar konuların gözden geçirilmesi” ve “9. ve 11. oturumlarda sağlıklı ve dengeli beslenme konularından birisinin çıkarılması” gerektiği birer formatör tarafından vurgulanmıştır.

Bu konulara ek olarak Aile Eğitimi Programlarında “konuların sadeleştirilmesi” (N=4), “oturumlara uygulamalı ve etkileşimli etkinlikler eklenmesi” (N=2), “program içeriklerinin uygulamalı ve günlük yaşamla ilişkili hale getirilmesi (N=2), “anlatım dilinin katılımcı seviyesine uygun hale getirilmesi” (N=1) önerileri vurgulanmıştır. Buna ek olarak bir formatör “3-6 yaş programında öykülerin yetersiz olduğunu ve bu nedenle yeni öyküler konulması” gerektiğini belirtmiştir.

Son olarak formatörler, Aile Eğitimi Programlarında kullanılan materyalleri (el kitapları, ÇEM’ler ve özetler) geliştirme ve eğitim sürecini daha etkili hale getirme konusunda öneriler dile getirmişlerdir. Bunlar “eğitim araç-gereçlerinin sağlanması (projeksiyon, akıllı tahta vb.)” (N=2), “ÇEM’lerin renkli ve çekici hale getirilmesi” (N=4), “el kitabına daha fazla ve uygulamalı etkinlikler konulması” (N=1) ve “eğiticilerin sunum ve iletişim becerilerinin geliştirilmesi” (N=1) olarak sıralanmaktadır.

4.2. Eğiticilerden Elde Edilen Anket Bulguları

Eğitici anketlerinden elde edilen bulgular “demografik özellikler,” “Eğitici Eğitimine ilişkin görüşler,” “aile eğitiminin kursiyerler üzerindeki etkisi,” “materyallerin yeterliliği,” “aile eğitiminde karşılaşılan sorunlar” ve “aile eğitimlerine ilişkin öneriler” başlıkları altında sunulmuştur.

4.2.1. Eğiticilerin Demografik Özellikleri


Araştırma kapsamında Türkiye’nin farklı bölgelerinde yer alan 11 ilde görev yapan 193 eğiticiye ulaşılmıştır. Eğiticilerin demografik özellikleri Tablo 4.2’de sunulmuştur. Bu verilere göre örneklem grubunda yer alan eğiticilerin üçte-ikisine yakını (%64) 36-45 yaş arasında ve üçte-bire yakını ise 26-35 yaş arasında (%29) yer almakta; önemli bir çoğunluğu bayan (%87); dörtte-üçüne yakını öğretmen (çoğunluğu rehber, sınıf okul öncesi öğretmeni) kadrosunda çalışmakta (%72); yarısından biraz fazlası (%52) 10 yıl ve daha az süredir yaygın eğitim kurumlarında eğitim vermekte; dörtte-üçüne yakını (%73) beş ve daha az ya da 21 ve daha fazla aile eğitimi kursu verdiklerini belirtmekte ve üçte-ikisi civarı (%61-67 arası) 3-6 ya da 7-11 yaş aile eğitim programlarını vermektedir.

Tablo 4.2. Eğiticilerin Demografik Özellikleri

Özellik Sayı % Yaşı

25 ve altı 6 3,2 26-35 55 29,1 36-45 76 40,2 46-55 44 23,3 55 ve üzeri 8 4,2

Toplam 189 100,0 Cinsiyeti

Kadın 161 87,0 Erkek 24 13,0

Toplam 185 100,0 Görev yaptığı il

Ankara 34 17,6 Diyarbakır 18 9,3 Iğdır 3 1,6 İstanbul 33 17,1 Kayseri 12 6,2 Kırklareli 2 1,0 Kocaeli 43 22,3 Malatya 10 5,2 Mersin 18 9,3 Samsun 14 7,3 Trabzon 6 3,1

Toplam 193 100,0 Görevi

Öğretmen 135 72,2 Usta Öğretici (Kadrolu) 18 9,6 Usta Öğretici (Kadrosuz) 29 15,5 Diğer 5 2,7

Toplam 187 100,0 Branşı (öğretmen olanların)

Sınıf öğretmeni 25 18.5


Rehber öğretmen 23 17 Giyim 11 8.1 Okul öncesi öğretmeni 11 8.1 El sanatları 7 5.2

Toplam 77 100 Yaygın eğitim kurumlarında çalışma süresi

1-10 yıl 87 51,5 11-20 yıl 32 18,9 21-30 yıl 44 26,0 30 yıl ve üzeri 6 3,6

Toplam 169 100,0 Şimdiye kadar verdiği aile eğitimi kurs sayısı

1-5 74 38,9 6-10 21 11,1 11-15 16 8,4 16-20 14 7,4 21 kurs ve üzeri 65 34,2

Toplam 190 100,0 Verdiği aile eğitimi kursları

0-3 yaş 61 31.6 3-6 yaş 130 67.4 7-11 yaş 117 60.6 12-18 yaş 93 48.2

Not: Eğiticiler birden fazla eğitim programı kursu açtıkları için toplam sayı anketi cevaplayan eğitici sayısından fazla olabilir.

4.2.2. Eğitici Eğitimine İlişkin Görüşler

Eğiticiler, Aile Eğitimi Programlarında görev alabilmek için çeşitli eğitimlere katılmışlardır. Tablo 4.3 eğiticilerin katıldıkları Aile Eğitimi Programlarını göstermektedir. Eğiticilerin büyük çoğunluğu “0-18 yaş Aile Eğitim Programı” eğitimlerine katıldıklarını belirtirken, üçte-birinden biraz fazlası (%35-38 arası) “Anne-Çocuk Eğitimi” ya da “Aile ve Çocuk Eğitimi Programı” eğitimlerine katıldıklarını ifade etmişlerdir. Bunun yanında eğiticilerin üçte-biri (%33) farklı nitelikte aile eğitimi ile ilgili eğitim programlarına katıldıklarını ifade etmişlerdir.

Tablo 4.3. Eğiticilerin Katıldıkları Aile Eğitimi Programları

Eğitimler Sayı Yüzde 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programı (MEB) 171 88.6 Aile ve Çocuk Eğitim Programı (AÇEP) 74 38.3 Anne-Çocuk Eğitimi (Benim Ailem) 68 35.2 Aile için Temel Eğitim Programı (AİTEP) 25 13 MEB Rehberlik ve Araştırma Merkezi Eğitimleri 11 5.7


Diğer (0-6 Yaş Aile Eğitimi, 7-19 Yaş Aile Eğitimi, 0-18 Yaş Aile Eğitimi, AÇEP Koordinatör Eğitimi, Eğitici Anne Programı, Baba Destek Programı (BADEP), Aile Rehberliği, Türkiye Aile Planlaması (TAP), Formatörlük Eğitimi, Anne Destek Eğitimi, Eğitici Eğitimi, 0-2, 2-4, 4-6 Yaş Aile ve Çocuk Eğitimi, Çocuk Gelişimi, Usta Öğreticilik)

64 33

Not: Eğiticiler birden fazla eğitim programı belirtikleri için toplam sayı anketi cevaplayan eğitici sayısından fazla olabilir.

Aldıkları Eğitici Eğitiminin ne derece yeterli olduğu sorulduğunda (bkz. Tablo 4.4), dörtte-üçünden fazlası (%77,5) bu eğitimleri yeterli bulduklarını, dörtte-bire yakını ise (%18) orta düzeyde yeterli bulduklarını belirtmişlerdir. Eğitici Eğitimlerini “yeterli” bulmayanlar sürenin yetersiz olduğunu ve arttırılması gerektiğini (N=16), uygulamaların yetersiz kaldığını (N=6) ve sınıf ortamının rahat olmadığını (N=3) belirtmişlerdir.

Tablo 4.4. Eğitici Eğitiminin Yeterliliğine İlişkin Eğitici Görüşleri

Eğitimler Sayı Yüzde Yeterli 145 77,5 Orta Düzeyde Yeterli 34 18,2 Az Yeterli 4 2,1 Yeterli Değil 4 2,1

Toplam 187 100,0

Aile eğitimi konusunda ek eğitime ihtiyaç duyup duymadıkları sorulduğunda ise (bkz. Tablo 4.5), eğiticilerin beşte-ikisine yakını (%39) “orta” ya da “çok” düzeyde ek eğitime ihtiyaç duyduklarını belirtmiştir. Eğitime ihtiyaç duymadığını düşünenler ise dörtte-birden biraz fazladır (%28). Sonuç olarak eğiticilerin çoğunluğunun (%72) “az” ya da “çok” ek eğitime ihtiyaç duydukları ortaya çıkmaktadır.

Tablo 4.5. Ek Eğitici Eğitimine Duyulan İhtiyaçla İlgili Eğitici Görüşleri

Eğitim İhtiyacı Sayı Yüzde Çok 23 12,2 Orta 50 26,5 Az 63 33,3 Hiç 53 28,0

Toplam 189 100,0


Aile eğitimi ile ilgili yapılacak Eğitici Eğitimlerine ilişkin olarak eğiticiler “tekrar eğitimlerin verilmesi” (N=17), “eğitim süresinin daha uzun olması” (N=16), “alanında uzman eğitimcilerin görev alması” (N=14), “işbirliğine dayalı ortamda bilgi alışverişi sağlanması” (N=6), “tekrarların ve eksikliklerin giderilmesi” (N=6), “eğitimlerin daha uygulamalı verilmesi” (N=6), “ÇEM’lerdeki bilgi eksikliğinin tamamlanması ve konuların hikayeleştirilmesi” (N=4) ve “konuların biraz daha ayrıntısına girilmesi” (N=3) gerektiğini vurgulamıştır.

4.2.3. Aile Eğitiminin Kursiyerler Üzerindeki Etkisi

Eğiticilere, aile eğitim programlarına katılan kursiyerlerin ne kadarının “hedeflenen kazanımlara ulaştıkları,” “yararlı bilgiler elde ettikleri,” “çocuk bakımını ve eğitimini daha iyi yaptığını” ve “aile eğitimi konularına ilgilerinin arttığını” düşündükleri sorulmuştur. Eğiticilerin bu sorulara verdikleri cevaplar Tablo 4.6’da sunulmuştur. Bu bilgilere göre eğiticiler, kursiyerlerin dörtte-üçünün (%75) “Aile Eğitimi Programı amaçlarına ve kazanımlarına ulaştığını,” büyük çoğunluğunun (%88) “aile eğitimi konusunda yararlı bilgiler elde ettiklerini,” beşte-dörde yakınının (%77) “Aile Eğitimi Programı sonunda çocuk bakımı ve eğitimini daha iyi yaptığını” ve yine büyük çoğunluğunun (%92) “aile eğitimi konularına karşı ilgilerinin arttığını” düşünmektedirler. Özetle eğiticiler, kursiyerlerin bu eğitimlerden elde ettikleri kazanımlar, öğrendikleri bilgi ve beceriler sayesinde çocuk bakımı ve eğitimini daha iyi yapmaları ve aile eğitimine karşı ilgilerinin artması konusunda oldukça olumlu görüşlere sahiptir.

Tablo 4.6. Kursiyerlerin Aile Eğitimi Programlarından Elde Ettikleri Kazanımlara İlişkin

Eğitici Görüşleri Eğitimi tamamlayan kursiyerlerin ne kadarının…

Tümü

% 75’i

% 50’si

% 25’i

Hiçbiri

Toplam

Ort

...Aile Eğitimi Programı amaçlarına ve kazanımlarına ulaştığını düşünüyorsunuz?

Sayı 46 97 40 7 - 190 2,04

Yüzde 24,2 51,1 21,1 3,7 - 100,0

...aile eğitimi konusunda yararlı bilgiler elde ettiklerini düşünüyorsunuz?

Sayı 100 67 19 3 - 189 1,60

Yüzde 52,9 35,4 10,1 1,6 - 100,0

...Aile Eğitimi Programı sonunda çocuk bakımı ve eğitimini daha iyi yaptığını düşünüyorsunuz?

Sayı 66 78 37 5 - 186 1,90

Yüzde 35,5 41,9 19,9 2,7 - 100,0

...aile eğitimi konularına karşı ilgilerinin arttığını gözlemlediniz?

Sayı 106 64 11 4 - 185 1,53

Yüzde 57,3 34,6 5,9 2,2 - 100,0


Kursiyerlerin Aile Eğitimi Programlarından elde ettikleri kazanımlar konusunda oldukça olumlu görüşe sahip olan eğiticiler, sınıfta verdikleri yüz-yüze eğitimlerin, uygulamalı ev ziyaretlerine göre kursiyerlere daha yararlı olduğunu düşünmektedirler. Eğiticilerin büyük bir çoğunluğu (%86) yüz-yüze eğitimlerin kursiyerlere “çok yararlı” olduğunu düşünürken (bkz. Tablo 4.7), sadece %53’ü uygulamalı ev ziyaretlerinin kursiyerlere “çok yararlı” olduğunu belirtmişlerdir (bkz. Tablo 8).

Tablo 4.7. Yüz-yüze Eğitimlerin Kursiyerlere Ne Derece Yararlı

Olduğuna İlişkin Eğitici Görüşleri

Sayı Yüzde Çok 161 86,1

Orta 26 13,9

Az - -

Hiç - -

Toplam 187 100,0

Tablo 4.8. Uygulamalı Ev Ziyaretlerinin Kursiyerlere Ne Derece Yararlı Olduğuna İlişkin Eğitici Görüşleri

Sayı Yüzde Çok 77 53,1

Orta 46 31,7

Az 14 9,7

Hiç 8 5,5

Toplam 145 100,0

Aile eğitiminin genel etkilerine ek olarak eğiticilere, her eğitim programında yer alan konular düzeyinde eğitimden kursiyerlerin neler kazandıkları sorulmuştur. Aşağıda her konu ile ilgili elde edilen bilgi ve becerilerin kursiyerlere ne düzeyde yararlı olduğu, günlük yaşamda bu bilgi ve becerileri kursiyerlerin ne düzeyde kullandıkları ve kursiyerlerin eş-dost ve akrabalarıyla bu bilgi ve becerileri ne düzeyde paylaştıklarına ilişkin eğitici algıları her program için ayrı ayrı sunulmuştur.

4.2.3.1. Konu Düzeyinde 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumlarının Etkisi Tablo 4.9 eğiticilerin 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı oturumlarında elde edilen bilgi ve

becerilerin kursiyerlere ne derece yararlı olduğu konusundaki algılarını göstermektedir. Bulgular eğiticilerin büyük bir çoğunluğunun (%83-95 arası), tüm oturumlarda elde edilen bilgi


ve becerilerin kursiyerlere “çok yararlı” olduğunu düşündüklerini ortaya koymaktadır. 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumların tümünün yararlı olduğu algısı olmakla birlikte tüm oturumlar içinde en fazla eğitici tarafından kursiyerlere yararı olduğu düşünülen oturum “çocukla iletişim ve olumlu davranış” (Ort.=1.05) olmuştur.

Tablo 4.9. 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumlarında Elde Edilen Bilgi ve Becerilerin Kursiyerlere Ne Derece Yararlı Olduğuna İlişkin Eğitici Görüşleri

0-3 Yaş Aile Eğitimi Oturumları Çok (1)

Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.

Güvenli annelik Sayı 68 8 1 77 1,13 Yüzde 88,3 10,4 1,3 100,0

Doğum ve lohusalık dönemi Sayı 63 12 1 76 1,18 Yüzde 82,9 15,8 1,3 100,0

Yeni doğan ve süt çocuğunun bakımı, sağlığı

Sayı 67 9 1 77 1,14 Yüzde 87,0 11,7 1,3 100,0

Çocuk sağlığı ve hastalıkları Sayı 67 9 1 77 1,14 Yüzde 87,0 11,7 1,3 100,0

Beden ve hareket gelişimi Sayı 69 8 - 77 1,10 Yüzde 89,6 10,4 - 100,0

Zihinsel ve dil gelişimi Sayı 66 8 1 75 1,13 Yüzde 88,0 10,7 1,3 100,0

Sosyal ve duygusal gelişim Sayı 67 8 1 76 1,13 Yüzde 88,2 10,5 1,3 100,0

Beslenme Sayı 68 9 - 77 1,12 Yüzde 88,3 11,7 - 100,0

Öz bakım becerilerinin gelişimi

Sayı 68 8 1 77 1,13 Yüzde 88,3 10,4 1,3 100,0

Çocukla iletişim ve olumlu davranış

Sayı 71 4 - 75 1,05 Yüzde 94,7 5,3 - 100,0

Çocuk hakları/çocuk ihmali ve istismarı

Sayı 66 8 - 74 1,11 Yüzde 89,2 10,8 - 100,0

Kadın olmak Sayı 63 11 1 75 1,17 Yüzde 84,0 14,7 1,3 100,0

0-3 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlarda kazanılan bilgi ve becerilerin kursiyerler tarafından ne düzeyde günlük yaşamda kullanıldığına ilişkin eğitici algıları Tablo 4.10’da yer almaktadır. Eğiticilerin yarısı ile üçte–ikisi arasında kalan bölümü (%49-%68 arası) tüm oturumlarda öğrenilen bilgi ve becerilerin katılımcılar tarafından günlük yaşamda “çok” kullanıldığını belirtmişlerdir. Eğiticiler, kursiyerlerin en fazla “beslenme” (Ort.=1.33), “çocuk sağlığı ve hastalıkları” (Ort.=1.42) ve “yeni doğan ve süt çocuğunun bakımı ve sağlığı” (Ort.=1.40) konularıyla ilgili kazanımlarını günlük yaşamda kullandıklarını düşünmektedirler.


Tablo 4.10. 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumlarında Elde Edilen Bilgi ve Becerilerin Günlük Yaşamda Kursiyerler Tarafından Ne Düzeyde Kullanıldığına İlişkin Eğitici Görüşleri


Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.

Güvenli annelik Sayı 35 26 1 62 1,45 Yüzde 56,5 41,9 1,6 100,0

Doğum ve lohusalık dönemi Sayı 30 29 2 61 1,54 Yüzde 49,2 47,5 3,3 100,0


Sayı 38 20 2 60 1,40 Yüzde 63,3 33,3 3,3 100,0

Çocuk sağlığı ve hastalıkları Sayı 38 19 3 60 1,42 Yüzde 63,3 31,7 5,0 100,0

Beden ve hareket gelişimi Sayı 34 23 1 58 1,43 Yüzde 58,6 39,7 1,7 100,0

Zihinsel ve dil gelişimi Sayı 35 24 - 59 1,41 Yüzde 59,3 40,7 - 100,0

Sosyal ve duygusal gelişim Sayı 32 26 - 58 1,45 Yüzde 55,2 44,8 - 100,0

Beslenme Sayı 40 20 - 60 1,33 Yüzde 66,7 33,3 - 100,0


Sayı 35 24 - 59 1,41 Yüzde 59,3 40,7 - 100,0


Sayı 32 26 - 58 1,45 Yüzde 55,2 44,8 - 100,0


Sayı 33 20 5 58 1,52 Yüzde 56,9 34,5 8,6 100,0

Kadın olmak Sayı 29 25 4 58 1,57 Yüzde 50,0 43,1 6,9 100,0

4.2.3.2. Konu Düzeyinde 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumlarının Etkisi

Tablo 4.11 eğiticilerin, 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programı oturumlarında elde edilen bilgi ve becerilerin kursiyerlere ne derece yararlı olduğu konusundaki algılarını göstermektedir. Bulgular eğiticilerin büyük bir çoğunluğunun (%79-95 arası), tüm oturumlarda elde edilen bilgi ve becerilerin katılımcılara “çok yararlı” olduğunu düşündüklerini ortaya koymaktadır. 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlardan, eğiticiler tarafından “katılımcılara yararlı olma” bakımından en yüksek düzeyde puan verilen iki konu “çocuğu dinlemek” (Ort.=1.06) ve “okul öncesi yaşlar ve ailenin önemi” (Ort.=1.09) konuları olmuştur. Yine yüksek puan almakla birlikte diğer konulara göre daha düşük puan alan konu ise “çocuk hakları” (Ort.=1.23) konusu olmuştur.




Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.

Okul öncesi yaşlar ve ailenin önemi

Sayı 124 12 - 136 1,09 Yüzde 91,2 8,8 - 100,0

Çocuğu dinlemek Sayı 128 6 1 135 1,06 Yüzde 94,8 4,4 0,7 100,0

Çocukta olumlu davranışları geliştirmek

Sayı 113 22 1 136 1,18 Yüzde 83,1 16,2 0,7 100,0

Çocukta olumsuz davranışları azaltmak

Sayı 113 22 1 136 1,18 Yüzde 83,1 16,2 0,7 100,0

Çocuğun sosyal ve duygusal gelişimi

Sayı 120 11 5 136 1,15 Yüzde 88,2 8,1 3,7 100,0

Çocuğun zihinsel gelişimi Sayı 119 13 2 134 1,13 Yüzde 88,8 9,7 1,5 100,0

Çocuğun bedensel ve zihinsel gelişimi

Sayı 111 20 2 133 1,18 Yüzde 83,5 15,0 1,5 100,0

Çocuğun öz bakım becerilerinin gelişimi

Sayı 118 13 3 134 1,14 Yüzde 88,1 9,7 2,2 100,0

Çocuğun sağlığı ve dengeli beslenmesi

Sayı 110 22 1 133 1,18 Yüzde 82,7 16,5 0,8 100,0

Çocuk hakları Sayı 104 26 2 132 1,23 Yüzde 78,8 19,7 1,5 100,0

Çocuğun okula hazır başlaması

Sayı 114 16 1 131 1,14 Yüzde 87,0 12,2 0,8 100,0

3-6 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlarda kazanılan bilgi ve becerilerin katılımcılar tarafından günlük yaşamda ne düzeyde kullanıldığına ilişkin eğitici algıları Tablo 4.12’de yer almaktadır. Eğiticilerin yarısı ile üçte-ikiye yakını (%50-%63 arası), katılımcıların tüm oturumlarda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda “çok” kullandıklarını belirtmişlerdir. Eğiticiler, kursiyerlerin günlük yaşamda en fazla “çocuğu dinlemek” (Ort.=1.42) ve “çocuğun okula hazır başlaması” (Ort.=1.41) konularını kullandıklarını düşünmüşlerdir.

Tablo 4.12. 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumlarında Elde Ettikleri Bilgi ve Becerileri Katılımcıların Günlük Yaşamda Ne Düzeyde Kullandıklarına İlişkin Eğitici Görüşleri


Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.


Sayı 63 38 4 105 1,44 Yüzde 60,0 36,2 3,8 100,0 Sayı 65 33 5 103


Çocuğu dinlemek Yüzde 63,1 32,0 4,9 100,0 1,42 Çocukta olumlu davranışları geliştirmek

Sayı 56 45 4 105 1,50 Yüzde 53,3 42,9 3,8 100,0


Sayı 52 48 5 105 1,55 Yüzde 49,5 45,7 4,8 100,0


Sayı 62 38 5 105 1,46 Yüzde 59,0 36,2 4,8 100,0

Çocuğun zihinsel gelişimi Sayı 63 35 5 103 1,44 Yüzde 61,2 34,0 4,9 100,0


Sayı 57 41 5 103 1,50 Yüzde 55,3 39,8 4,9 100,0


Sayı 63 38 3 104 1,42 Yüzde 60,6 36,5 2,9 100,0


Sayı 53 44 4 101 1,51 Yüzde 52,5 43,6 4,0 100,0



Sayı 65 34 4 103 1,41 Yüzde 63,1 33,0 3,9 100,0


Tablo 4.13 eğiticilerin, 7-11 Yaş Aile Eğitimi Programı oturumlarında elde edilen bilgi ve becerilerin kursiyerlere ne derece yararlı olduğu konusundaki algılarını göstermektedir. Bulgular eğiticilerin çoğunun (%73-90 arası), tüm oturumlardaki bilgi ve becerilerin kursiyerlere “çok yararlı” olduğunu düşündüklerini ortaya koymaktadır. Eğiticiler en fazla “anne-baba tutumları” (Ort.=1.10) ve “iletişim engelleri ve dinleme becerileri” (Ort.=1.11) konularının kursiyerlere yararlı olduğunu düşünmektedirler. Yine yüksek puan almakla birlikte diğer konulara göre daha düşük puan alan konu ise “çocuk hakları” (Ort.=1.30) konusu olmuştur.



Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.

Anne baba tutumları (Anne baba olmak)

Sayı 105 12 - 117 1,10 Yüzde 89,7 10,3 - 100,0

İletişim engelleri ve dinleme becerileri

Sayı 103 13 - 116 1,11 Yüzde 88,8 11,2 - 100,0

Kendini ifade etme becerileri

Sayı 95 20 - 115 1,17 Yüzde 82,6 17,4 - 100,0

Etkili iletişim “Olumlu davranış kazandırma yolları”

Sayı 98 18 - 116 1,16 Yüzde 84,5 15,5 - 100,0


İstenmeyen davranışları değiştirme yöntemleri

Sayı 96 17 2 115 1,18 Yüzde 83,5 14,8 1,7 100,0

Çocuğa olumlu alışkanlıklar kazandırma

Sayı 95 16 2 113 1,18 Yüzde 84,1 14,2 1,8 100,0

Bedensel ve cinsel gelişim Sayı 91 18 2 111 1,20 Yüzde 82,0 16,2 1,8 100,0

Çocuk gelişimi “zihinsel gelişim ve dil gelişimi”

Sayı 92 18 1 111 1,18 Yüzde 82,9 16,2 0,9 100,0

Sosyal, duygusal gelişim ve benlik gelişimi

Sayı 88 20 1 109 1,20 Yüzde 80,7 18,3 0,9 100,0

Yaşam olayları Sayı 90 17 1 108 1,18 Yüzde 83,3 15,7 0,9 100,0


Çocukla nitelikli zaman geçirmek ve oyun

Sayı 90 17 2 109 1,19 Yüzde 82,6 15,6 1,8 100,0

7-11 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlarda kazanılan bilgi ve becerilerin katılımcılar tarafından günlük yaşamda ne düzeyde kullanıldığına ilişkin eğitici algıları Tablo 4.14’de yer almaktadır. Eğiticilerin yaklaşık yarısı (%45-%55 arası), kursiyerlerin tüm oturumlarda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda “çok” kullandıklarını belirtmişlerdir. Eğiticilerin diğer yarıya yakın bölümü de (%40-51 arası), bu bilgi ve becerilerin kursiyerler tarafından günlük yaşamda “orta düzeyde” kullanıldığını belirtmiştir. Bu bilgi ve becerilerin kursiyerler tarafından “az” kullanıldığını belirten eğiticilerin oranı (%1-9 arası) düşüktür. Özet olarak eğiticilerin büyük bir çoğunluğu, kursiyerlerin bu bilgi ve becerileri günlük yaşamda “çok” ya da “orta” düzeyde kullandıklarını düşünmektedirler. Bu sonuçlar oturumlarda elde edilen bilgi ve becerilerin günlük yaşama aktarılabilecek düzeyde olduğunu göstermektedir.

Tablo 4.14. 7-11 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumlarında Elde Ettikleri Bilgi ve Becerileri Kursiyerlerin Günlük Yaşamda Ne Düzeyde Kullandıklarına İlişkin Eğitici Görüşleri


Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.


Sayı 49 45 2 96 1,51 Yüzde 51,0 46,9 2,1 100,0


Sayı 46 49 1 96 1,53 Yüzde 47,9 51,0 1,0 100,0


Sayı 47 45 2 94 1,52 Yüzde 50,0 47,9 2,1 100,0


Sayı 47 46 2 95 1,53 Yüzde 49,5 48,4 2,1 100,0



Sayı 51 38 4 93 1,49 Yüzde 54,8 40,9 4,3 100,0


Sayı 50 40 3 93 1,49 Yüzde 53,8 43,0 3,2 100,0

Bedensel ve cinsel gelişim Sayı 45 37 8 90 1,59 Yüzde 50,0 41,1 8,9 100,0

Çocuk gelişimi “zihinsel gelişim ve dil gelişimi”

Sayı 50 37 3 90 1,48 Yüzde 55,6 41,1 3,3 100,0


Sayı 48 37 3 88 1,49 Yüzde 54,5 42,0 3,4 100,0

Yaşam olayları Sayı 48 36 4 88 1,50 Yüzde 54,5 40,9 4,5 100,0



Sayı 47 35 6 88 1,53 Yüzde 53,4 39,8 6,8 100,0


Tablo 4.15 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programı oturumlarında elde edilen bilgi ve becerilerin kursiyerlere ne derece yararlı olduğu konusundaki eğitici görüşlerini sunmaktadır. Bulgular eğiticilerin önemli bir çoğunluğunun (%73-84 arası), tüm oturumlardaki bilgi ve becerilerin kursiyerlere “çok yararlı” olduğunu düşündüklerini ortaya koymaktadır. 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlar içinde kursiyerlere “yararlı olma” bakımından en yüksek düzeyde puan verilen konunun “ergen ve iletişim-1” (Ort.=1.16), “ergen ve ergen gelişimi-2” (Ort.=1.17) ve “anne-baba tutumları” (Ort.=1.18) olduğu görülmektedir. Yine yüksek puan almakla birlikte diğer konulara göre daha düşük puan alan konu ise “ev kazaları ve ilk yardım” (Ort.=1.31) olmuştur.



Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.

Ergen ve ergen gelişimi-1 Sayı 82 17 1 100 1,19 Yüzde 82,0 17,0 1,0 100,0



Ergenlikte kişilik ve benlik gelişimi

Sayı 79 19 - 98 1,19 Yüzde 80,6 19,4 - 100,0 Sayı 82 16 - 98


Ergen ve iletişim-1 Yüzde 83,7 16,3 - 100,0 1,16

Ergen ve iletişim-2 Sayı 80 16 - 96 1,17 Yüzde 83,3 16,7 - 100,0

Anne-baba tutumları Sayı 80 15 1 96 1,18 Yüzde 83,3 15,6 1,0 100,0

Ergen ve anne-baba çatışması

Sayı 77 17 1 95 1,20 Yüzde 81,1 17,9 1,1 100,0

Ergenlik döneminde riskler ve sorunlar

Sayı 80 14 4 98 1,22 Yüzde 81,6 14,3 4,1 100,0

Ergen ve geleceği planlama Sayı 75 18 3 96 1,25 Yüzde 78,1 18,8 3,1 100,0

Ergenlikte ihmal ve istismar Sayı 78 18 1 97 1,21 Yüzde 80,4 18,6 1,0 100,0

Ev kazaları ve ilk yardım Sayı 70 22 4 96 1,31 Yüzde 72,9 22,9 4,2 100,0

12-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlarda kazanılan bilgi ve becerilerin kursiyerler tarafından günlük yaşamda ne düzeyde kullanıldığına ilişkin eğitici algıları Tablo 4.16’da yer almaktadır. Eğiticilerin yarısı civarı (%43-58 arası), kursiyerlerin tüm oturumlarda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda “çok” kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu bilgi ve becerilerin kursiyerler tarafından “az” kullanıldığını belirten eğiticilerin oranı (%3-10 arası) düşüktür. Oturumlar arasında kursiyerler tarafından günlük yaşamda en fazla kullanıldığı belirtilen konular “ergen ve ergen gelişimi-1” (Ort.=1.45) ve “ergenlikte ihmal ve istismar” (Ort.=1.47) olmuştur.

Tablo 4.16. 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumlarında Elde Ettikleri Bilgi ve Becerileri Katılımcıların Günlük Yaşamda Ne Düzeyde Kullandıklarına İlişkin Eğitici

Görüşleri


Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.

Ergen ve ergen gelişim-1 Sayı 45 29 3 77 1,45 Yüzde 58,4 37,7 3,9 100,0




Sayı 39 36 3 78 1,54 Yüzde 50,0 46,2 3,8 100,0

Ergen ve iletişim-1 Sayı 39 39 1 79 1,52 Yüzde 49,4 49,4 1,3 100,0

Ergen ve iletişim-2 Sayı 38 38 2 78 1,54 Yüzde 48,7 48,7 2,6 100,0


Anne-baba tutumları Sayı 40 33 3 76 1,51 Yüzde 52,6 43,4 3,9 100,0


Sayı 33 40 3 76 1,61 Yüzde 43,4 52,6 3,9 100,0


Sayı 38 34 4 76 1,55 Yüzde 50,0 44,7 5,3 100,0

Ergen ve geleceği planlama Sayı 38 34 4 76 1,55 Yüzde 50,0 44,7 5,3 100,0

Ergenlikte ihmal ve istismar Sayı 43 30 3 76 1,47 Yüzde 56,6 39,5 3,9 100,0

Ev kazaları ve ilk yardım Sayı 38 31 8 77 1,61 Yüzde 49,4 40,3 10,4 100,0

4.2.4. Materyallerin Yeterliliği Eğiticiler verdikleri Aile Eğitimi Programlarında kullandıkları materyallere ilişkin

olarak genellikle olumlu görüş bildirmişlerdir (Bkz. Tablo 4.17). Eğiticilerin tamamına yakını “eğitici el kitabı” ve “ÇEM” in verdikleri eğitime önemli katkıda bulunduğunu; kursiyerlerin ÇEM’leri kolay uygulayabildiğini (%94); oturum sonlarında verdikleri “anne-baba eklerinin,” kursiyerlerin öğrendiklerini pekiştirmesine yardımcı olduğunu (%97); kursiyerlerin, kursiyerlerin eğitim materyallerini (ÇEM, anne-baba eki, vb.) açık ve anlaşılır bulduğunu (%93); eğitim materyallerinin (ÇEM, ek, vb.) kursiyerlerin eğitim ihtiyacına cevap verebilecek nitelikte olduğunu (%88); eğitim materyallerinin (ÇEM, ek, vb.) kursiyerlerin, kendi başlarına öğrenmelerine katkıda bulunduğunu (%85) ve eğitim materyallerini (ÇEM, ek, vb.) kursiyerlerin eş-dost/komşu ile paylaşma isteği sergilediğini (%91) belirtmişlerdir.

Tablo 4.16. Aile Eğitimi Programlarında Kullanılan Eğitim Materyallerinin Etkililiğine

İlişkin Eğitici Görüşleri

Tam

amen

K

atılı

yoru

m

Kat

ılıyo

rum

Kar

arsı

zım

Kat

ılmıy

orum

Tam

amen

K

atılm

ıyor

um

Toplam

Ort.

Verdiğim eğitime eğitici el kitabının önemli katkısı oldu.

Sayı 121 53 2 - 2 178 1,37 Yüzde 68,0 29,8 1,1 - 1,1 100,0

ÇEM’ler aile eğitimine önemli bir katkı yaptı.

Sayı 105 44 8 - 2 159 1,43 Yüzde 66,0 27,7 5,0 - 1,3 100,0

Kursiyerler ÇEM’leri kolay uygulayabildiler.

Sayı 92 57 7 1 - 157 1,47 Yüzde 58,6 36,3 4,5 0,6 - 100,0

Oturum sonlarında verdiğimiz anne-baba ekleri, kursiyerlerin öğrendiğini pekiştirmesine yardımcı oldu.

Sayı 124 49 5 - - 178 1,33 Yüzde 69,7 27,5 2,8 - - 100,0

Kursiyerler eğitim materyallerini (ÇEM, anne-baba eki, vb.) açık ve anlaşılır buldular.

Sayı 103 64 8 3 1 179 1,52 Yüzde 57,5 35,8 4,5 1,7 0,6 100,0

Sayı 87 68 13 4 4 176 1,69


Eğitim materyalleri (ÇEM, ek, vb.) kursiyerlerin eğitim ihtiyacına cevap verebilecek nitelikte idi.

Yüzde 49,4 38,6 7,4 2,3 2,3 100,0

Eğitim materyalleri (ÇEM, ek, vb.) kursiyerlerin kendi başlarına öğrenmelerine katkıda bulundu.

Sayı 80 68 14 12 1 175 1,78 Yüzde 45,7 38,9 8,0 6,9 0,6 100,0

Kursiyerler eğitim materyallerini (ÇEM, ek, vb.) eş-dost/komşu ile paylaşma isteği sergilediler.

Sayı 95 65 11 1 3 175 1,58 Yüzde 54,3 37,1 6,3 0,6 1,7 100,0

Eğiticiler açık uçlu sorular yoluyla eğitimlerde kullanılan materyallere yönelik bir takım

öneriler getirmişlerdir. Bu öneriler Tablo 4.17’de sunulmuştur.

Tablo 17. Eğiticilerin Eğitim Materyallerine Yönelik Önerileri Öneri Sayı Materyallerde görsellik (renk, resim, vb.) zenginleştirilmeli 23 ÇEM' ler yenilenmeli, içeriği geliştirilmeli ve anlaşılır olmalı 30 Materyallerde hikâyelere yer verilmeli (kitaplar, ekler, vb.) 24 Ekler daha bilgi verici ve kullanıcı dilinde olmalı 11 El kitapları güncellenmeli, eksiklikler ve hatalar giderilmeli 12 Diğer (Kitap yerine modüller ayrı ayrı dergiler şeklinde olabilir, el kitabı fasiküller halinde olmalı, çocuklar için malzemeler eklenebilir, etkinlik yapmaya dayalı oturumlar artırılmalı (drama, oyun vb.)

4

Not: Eğiticiler birden fazla öneride bulunmuş olabilecekleri için toplam cevap sayısı toplam cevap veren eğitici sayısına eşit olmayabilir.

4.2.5. Aile Eğitimlerinde Yaşanan Sorunlar

Eğiticiler aile eğitimlerinde yaşanan çeşitli sorunları dile getirmişlerdir. Bu sorunlar Tablo 4.18’de listelenmiştir:

Tablo 4.18. Eğiticilere Göre Aile Eğitimlerinde Yaşanan Sorunlar

Sorun Sayı Eğitim/sınıf ortamının yetersiz olması 36 Kursiyerlerin derse devam etmemeleri 29 Annelerin çocukları beraberinde sınıfa getirmeleri 26 Kursların tanıtımının yetersiz olması 23 Eğitim süresinin sınırlı olması 17 Eğitim materyallerinin ve görsellerin yetersiz olması 17 Kursiyerlerin ulaşım sorunu 9 Kursiyerlerin eğitim seviyelerinin düşük olması 9


Eğitim diline uyum sorunu 7 3-6 ve 7-11 konularının birbirine benzer olması 4 Lojistik sorunlar (yöneticilerin eğitimi desteklememesi,

kayıtların eğitim başladıktan sonra devam etmesi, velilerle iletişim sorunu, kursiyer sayısının yeterli olmaması

8


Bu sorunlardan da anlaşılacağı gibi, eğiticiler en fazla sınıf ortamının yetersiz olmasını,

kursiyerlerin eğitime devam etmede yaşadıkları sorunlar ve annelerin çocuklarını beraberinde sınıfa getirmeleri konularını gündeme getirmişlerdir. Bunun yanında eğitim süresinin öğretilecek konular için yeterli olmadığı ve eğitim materyallerinin yetersiz olması sorunları da dile getirilmiştir. Eğitim süresiyle ilgili kapalı uçlu bir soruya verilen cevaplar Tablo 4.18’de sunulmuştur. Sonuçlar eğiticilerin verdikleri aile eğitimi kurslarının süresinin yeterliliği konusunda farklı görüşlere sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Tablo 4.19’de görüldüğü gibi, eğiticilerin yarısından fazlası (%56) “program amaçlarına ve kazanımlarına ulaşma” bakımından kurs süresinin yeterli olduğunu düşünürken, üçte-biri (%33) sürenin kısmen yeterli olduğunu, %11’nin ise yeterli olmadığını savunmaktadır. Kurs süresinin yeterliliğine ilişkin kaygılar diğer açık uçlu sorularda da ifade edildiği için kurs süresinin bir miktar arttırılması önerisi dikkate alınabilir.

Tablo 4.19. Aile Eğitimi Programlarının Süresinin Yeterliliğine İlişkin

Eğitici Görüşleri

Kurs süresi Sayı Yüzde Yeterli 104 55,6

Kısmen yeterli 62 33,2

Yeterli değil 21 11,2

Toplam 187 100,0

4.2.6. Aile Eğitimlerinin Daha Etkili Olması İçin Öneriler Aile eğitimlerinin daha etkili olabilmesi için, eğiticiler bazı öneriler dile getirmişlerdir.

Bu öneriler Tablo 4.20’de sunulmuştur.

Tablo 4.20. Aile Eğitiminin Daha Etkili Olması İçin Öneriler Öneri Sayı

Sınıf Ortamıyla İlgili Öneriler


Aile eğitimine özel bir sınıf oluşturulmalı 48 Teknoloji bakımından sınıflar donatılmalı (görseller, akıllı tahta, vb.) 32 Sınıfların fiziki ortamı iyileştirilmeli 9 Sınıf bulmada yönetim desteği sağlanmalı 4 Materyallerle İlgili Öneriler Kitaplar, ÇEM’ler ve ekler zenginleştirilmeli ve renkli olmalı 29 Materyaller eğiticilere zamanında ulaştırılmalı 4 Ev Ziyaretleri ile İlgili Öneriler Ev ziyaretlerini teşvik için hediyeler götürülmeli (bazı kursiyerler evlerinde konuk etmek istemiyorlar)

12

Eğiticilerin ev ziyaretleri için yol masrafları ödenmeli 4 Ev ziyaretleri kışın yapılmamalı 4 Kursa Katılım ve Ulaşım ile İlgili Öneriler Ailelere çocuklarını bırakacak yer sağlanmalı 49 Kursiyerlerin ulaşım sorunu çözülmeli (servis, vb.) 14 Kursiyerler teşvik edilmeli (ödül, toplantı, vb.), bilgilendirilmeli 5 Kursun Tanıtımı ile İlgili Öneriler Kurslar daha iyi tanıtılmalı 30 Kursların daha fazla açılması teşvik edilmeli 8 Diğer Öneriler Eğitim süresi daha uzun olmalı 23 Kursiyerlere memnuniyet anketi uygulanmalı, görüşü alınmalı 8 Kursiyer sayısı sınırlı tutulmalı 5 Rehber öğretmenlerle işbirliği yapılmalı 5 Kurslar yakından denetlenmeli 1


Aile eğitimleriyle ilgili genel önerilere ek olarak eğitimcilere, bu eğitimlere eklenmesi gereken konular olup olmadığı sorulmuştur. Bu konuyla ilgili eğiticilerin görüşleri ve önerileri Tablo 21’de sunulmuştur. Görüldüğü gibi, “ilk yardım,” “anne-baba tutum ve davranışları,” “iletişim,” “çocuk ve ergen gelişimi,” “anne sağlığı ve doğum,” “stres ve dikkat dağınıklığı,” “zaman kullanımı” konuları eğiticiler tarafından önerilmiştir.

Tablo 4.21. Aile Eğitimi Programlarına Eklenmesi Önerilen Konular Öneri Sayı 0-3 Aile Eğitim Programı


Evliliğe hazırlık 2 Ev kazaları ve ilk yardım 2 Çocuk hakları 2 Anne-baba tutumları ve çocuğu dinleme 1 Oyun ve oyuncak seçimi 1 3-6 Aile Eğitim Programı Sosyal, duygusal, zihinsel, ahlaki ve bedensel gelişim 11 Ev kazaları ve ilk yardım 5 Anne sağlığı, doğum ve menopoz, aile planlaması 4 İnternet kullanımı ve bilgisayar ve TV bağımlılığı, nitelikli zaman geçirme

4

Dikkat dağınıklığı 2 Stres ve çatışma çözümü 2 7-11 Aile Eğitim Programı Güvenli annelik ve kadın sağlığı 3 İlk yardım ve ev kazaları 3 Mahremiyet eğitimi 2 Çocukla oyun 1 Bedensel ve cinsel gelişim 1 12-18 Aile Eğitim Programı Ergen psikolojisi 4 İlk yardım ve ev kazaları 4 Mahremiyet eğitimi 2


Eğiticilere aynı zamanda programlarda gereksiz görülen ve çıkarılması önerilen konular da sorulmuştur. Bulgular Tablo 22’de sunulmaktadır. Eğiticiler bu konuda fazla öneri getirmemekle birlikte, bazı birleştirme, tekrar ve yer değişikliği önerileri aşağıda listelenmiştir.

Tablo 4.22. Aile Eğitimi Programlarında Değiştirilmesi ya da

Çıkarılması Önerilen Konular Öneri Sayı 0-3 Aile Eğitim Programı 0-3 ve 3-6 yaş eğitimleri birleştirilmeli 3 3-6 Aile Eğitim Programı


“Bedensel ve cinsel gelişim” konusundan sonra “neler oluyor hayatta” konusu gelmeli

6

“Sosyal-duygusal gelişim” konusu sadeleştirilmeli 3 “Oyun” konusuna bu grupta da yer verilmeli 1 “Çocuğu dinleme ve iletişim” konusu geliştirilmeli 1 “Dikkat bozukluğu” konusu eklenmeli 1 7-11 Aile Eğitim Programı “Gelişim” konusu ilk haftalarda işlenmeli 1 "Yaşam olayları" ile "çocukla nitelikli zaman geçirme ve oyun" oturumları yer değiştirilmeli

1

“Dengeli ve sağlıklı beslenme” konusuna yer verilmeli 1 12-18 Aile Eğitim Programı 7-11 ve 12-18 yaş eğitimleri birleştirilmeli 3 “Çocuk gelişimi” konusu ilk hafta verilmeli 1


4.3. Kursiyerlerden Elde Edilen Anket Bulguları

Kursiyer anketlerinden elde edilen bulgular “demografik özellikler,” “aile eğitiminin kursiyerler üzerindeki etkisi,” “eğiticilerin yeterliliği,” “materyallerin yeterliliği” ve “aile eğitimlerine ilişkin öneriler” başlıkları altında sunulmuştur.

4.3.1. Kursiyerlerin Demografik Özellikleri

Araştırma kapsamında 1721 kursiyere ulaşılmıştır. Kursiyerlerin demografik özellikleri Tablo 4.23’de sunulmuştur. Bu verilere göre örneklem grubunda yer alan kursiyerlerin üçte-ikiye yakınının 26-35 yaş arasında (%59) ve büyük çoğunluğunun bayan (%97) olduğu; üçte-ikisinden fazlasının (%71) batı illerinde yaşadığı, üçte-birinin ilkokul (%33), beşte-birinin (%20) ortaokul ve yine üçte birinin (%34) lise mezunu olduğu; beşte-dördünden fazlasının (%82) gelir getirici bir işte çalışmadığı ortaya çıkmaktadır.

Tablo 4.23. Kursiyerlerin Demografik Özellikleri

Özellik Sayı Yüzde Yaşı

14-25 208 12,2 26-35 999 58,8 36-45 439 25,8 46-55 41 2,4


55 ve üzeri 12 0,7 Toplam 1699 100,0

Cinsiyeti Kadın 1624 97,0 Erkek 51 3,0

Toplam 1675 97,3 Yaşadığı il

İstanbul 394 22,9 İzmir 311 18,1 Ankara 258 15 Mersin 197 11,4 Diyarbakır 114 6,6 Kocaeli 97 5,6 Kırklareli 87 5,1 Trabzon 71 4,1 Kayseri 51 3,0 Samsun 48 2,8 Malatya 47 2,7 Iğdır 32 1,9

Toplam 1721 100 Eğitim durumu

İlkokul 542 32,6 Ortaokul 325 19,5 Genel Lise 398 23,9 Meslek Lisesi 170 10,2 Ön lisans 130 7,8 Üniversite 95 5,7 Diğer 4 0,2

Toplam 1664 100 Gelir getirici işte çalışma durumu

Çalışıyor 164 9,8 Bazen çalışıyor 121 7,2 Çalışmıyor 1393 83

Toplam 1678 100

4.3.2. Aile Eğitiminin Kursiyerler Üzerindeki Etkisi

Kursiyerlerin Aile Eğitimi Programlarına katılım durumları Tablo 4.24’te sunulmuştur. Bu verilere göre kursiyerlerin üçte-ikisinden fazlasının (%71) 3-6 yaş aile eğitim programlarına devam ettiği, kursa devamın yüksek olduğu (%93 tümüne ya da çoğuna katılmakta) görülmektedir.


Tablo 4.24. Kursiyerlerin Aile Eğitimi Programlarına Katılma Durumu

Sayı Yüzde Katıldığı Aile Eğitimi Programı

0-3 yaş 95 6,2 3-6 yaş 1085 70,6 7-11 yaş 255 16,6 12-18 yaş 102 6,6

Toplam 1537 100 Kurs oturumlarına katılma durumu

Tümüne 918 55,9 Çoğuna 616 37,5 Yarısına 71 4,3 Az bir bölümüne 37 2,3

Toplam 1642 100

Aile eğitiminin katılımcılar üzerindeki etkisi, önce bir takım genel sorular yoluyla tespit edilmeye çalışılmıştır. Kursiyerler aile eğitimin etkileri konusunda, Tablo 4.25’te görüleceği gibi oldukça olumlu görüşler belirtmişlerdir. Kursiyerlerin tamamına yakını (%93) sınıfta aldıkları yüz-yüze eğitimleri, beşte-dördünden fazlası (%85) uygulamalı ev ziyaretlerini “çok yararlı” bulduklarını; % 90’a yakını katıldıkları kurs sonunda aile eğitimi konusundaki bilgilerinin “çok” arttığını; dörtte-üçünden fazlası (%76) katıldıkları kurs sonunda çocuk bakımı ve eğitimini “çok daha iyi” yaptıklarını; %90’dan fazlası kurs sonunda aile eğitimi konularına karşı ilgilerinin “çok” arttığını ve %90’a yakını kurs sonunda aile eğitimi konusunda kendilerine olan güveninin “çok” arttığını belirtmişlerdir.

Tablo 4.25. Kursiyerlerin Aile Eğitiminin Etkileri ile İlgili Görüşleri

Sorular

Çok (1)

Orta (2)

Az (3)

Hiç (4)

Toplam

Ort.

Sınıfta aldığınız yüz-yüze eğitimleri ne derece yararlı buldunuz?

Sayı 1597 97 8 - 1702 1,07 Yüzde 93,8 5,7 0,5 - 100

Uygulamalı ev ziyaretlerini ne derece yararlı buldunuz?

Sayı 1215 171 23 25 1434 1,18 Yüzde 84,7 11,9 1,6 1,7 100

Katıldığınız kurs sonunda aile eğitimi konusundaki bilgilerinizin ne kadar arttığını düşünüyorsunuz?

Sayı 1489 196 12 - 1697 1,13 Yüzde 87,7 11,5 0,7 - 100

Katıldığınız kurs sonunda çocuk bakımı ve eğitimini ne derece daha iyi yaptığınızı düşünüyorsunuz?

Sayı 1280 384 18 1 1683 1,25 Yüzde 76,1 22,8 1,1 0,1 100

Sayı 1546 140 11 - 1697


Katıldığınız kurs sonunda aile eğitimi konularına karşı ilginizin ne derece arttığını düşünüyorsunuz?

Yüzde 91,1 8,2 0,6 - 100 1,10

Katıldığınız kurs sonunda aile eğitimi konusunda kendinize olan güveniniz ne kadar arttı?

Sayı 1470 213 14 2 1699 1,14 Yüzde 86,5 12,5 0,8 0,1 100

Aile eğitiminin etkisi konusu çerçevesinde katılımcılara gelecekte bu tür eğitimlere katılmak isteyip istemedikleri sorulmuştur. Katılımcıların büyük bir çoğunluğu (%90, N=1069) bu soruya “evet katılırım” cevabı verirken, “belki katılırım” diyenlerin oranı %9 (N=113) ve “katılmam” diyenlerin oranı ise %1 (N=11) civarında kalmıştır. Bu sonuçlar aile eğitim programlarının, katılımcıların benzer eğitimlere katılma konusundaki motivasyonlarına önemli bir katkı yaptığını göstermektedir.

Aile eğitiminin genel etkilerine ek olarak kursiyerlere her eğitim programında yer alan konular düzeyinde eğitimden neler kazandıkları sorulmuştur. Aşağıda her konu ile ilgili elde edilen bilgi ve becerilerin ne düzeyde yararlı olduğu, günlük yaşamda ne düzeyde kullanıldığı ve yakın çevre ile ne düzeyde paylaşıldığına ilişkin kursiyer algıları her program için ayrı ayrı sunulmuştur.

4.3.2.1. Konu Düzeyinde 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumlarının Etkisi Tablo 4.26 kursiyerlerin 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı oturumlarında elde edilen bilgi

ve becerilerin ne kadar yararlı olduğu konusunda algılarını göstermektedir. Bulgular, katılımcıların büyük bir çoğunluğunun (%85-94 arası), tüm oturumlarda elde ettikleri bilgi ve becerileri “çok yararlı” bulduklarını ortaya koymaktadır. 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumların tümünün yararlı olduğu algısı olmakla birlikte az da olsa diğer oturumlardan daha fazla yararlı bulunan oturumların “kadın olmak” (Ort.=1.05), “çocukla iletişim ve olumlu davranış” (Ort.=1.06) ve “sosyal ve duygusal gelişim”(Ort.=1.06) konuları olduğu görülmektedir.

Tablo 4.26. Kursiyerlerin 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumlarında Elde Edilen Bilgi ve Becerilerin Ne Kadar Yararlı Olduğu ile İlgili Algıları


Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.

Güvenli annelik Sayı 141 11 1 153 1,08 Yüzde 92,2 7,2 0,7 100

Doğum ve lohusalık dönemi Sayı 111 18 2 131 1,14 Yüzde 84,7 13,7 1,5 100


Sayı 119 10 3 132 1,10 Yüzde 90,2 7,6 2,3 100


Çocuk sağlığı ve hastalıkları Sayı 123 17 2 142 1,13 Yüzde 86,6 12,0 1,4 100

Beden ve hareket gelişimi Sayı 123 15 3 141 1,13 Yüzde 87,2 10,6 2,1 100

Zihinsel ve dil gelişimi Sayı 124 12 1 137 1,09 Yüzde 90,5 8,8 0,7 100

Sosyal ve duygusal gelişim Sayı 130 9 1 140 1,06 Yüzde 92,9 6,4 0,7 100

Beslenme Sayı 129 11 1 141 1,08 Yüzde 91,5 7,8 0,7 100


Sayı 121 16 2 139 1,13 Yüzde 87,1 11,5 1,4 100


Sayı 130 8 1 139 1,06 Yüzde 93,5 5,8 0,7 100


Sayı 125 10 2 137 1,08 Yüzde 91,2 7,3 1,5 100

Kadın olmak Sayı 126 8 1 135 1,05 Yüzde 93,3 5,9 0,7 100

0-3 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlarda kazanılan bilgi ve becerilerin ne düzeyde günlük yaşamda kullanıldığına ilişkin kursiyer algıları Tablo 4.27’de yer almaktadır. Kursiyerlerin yaklaşık dörtte-üçü (%69-%77 arası) tüm oturumlarda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda “çok” kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu bilgi ve becerilerin “az” kullanıldığını belirten kursiyerlerin oranı (%2-6 arası) çok düşüktür. Bu sonuçlar, oturumlarda elde edilen bilgi ve becerilerin günlük yaşama aktarılabilecek düzeyde olduğunu göstermektedir. Oturumlar arasında en fazla günlük yaşamda kullanıldığı belirtilen “sosyal ve duygusal gelişim” (Ort.=1.22), “beslenme” (Ort.=1.21), “öz bakım becerilerinin gelişimi” (Ort.=1.22), “çocuk sağlığı ve hastalıkları” (Ort.=1.23) ve “zihinsel ve dil gelişimi” (Ort.=1.23) konuları olmuştur.

Tablo 4.27. Kursiyerlerin 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumlarında Elde Ettikleri Bilgi ve Becerileri Günlük Yaşamda Ne Düzeyde Kullandıkları ile İlgili Algıları


Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.




Sayı 88 29 4 121 1,27 Yüzde 72,7 24,0 3,3 100

Çocuk sağlığı ve hastalıkları Sayı 96 29 2 127 1,23 Yüzde 75,6 22,8 1,6 100


Beden ve hareket gelişimi Sayı 97 29 3 129 1,24 Yüzde 75,2 22,5 2,3 100





Sayı 96 27 2 125 1,22 Yüzde 76,8 21,6 1,6 100


Sayı 92 30 1 123 1,23 Yüzde 74,8 24,4 0,8 100


Sayı 90 28 5 123 1,28 Yüzde 73,2 22,8 4,1 100


Son olarak kursiyerler bu oturumlarda öğrendiklerini yakın çevreleriyle ne düzeyde paylaştıklarını belirtmişlerdir. Tablo 4.28 bu kapsamda elde edilen bulguları göstermektedir. Sonuçlar bazı konuların, kursiyerlerin yaklaşık üçte ikisi (%61-66,5 arası), bazı konuların ise yaklaşık dörtte-üçü (%72-76 arasında) tarafından yakın çevreleriyle “çok fazla” paylaşıldığını göstermiştir. En fazla paylaşılan konuların “sosyal ve duygusal gelişim,” “kadın olmak,” “öz bakım becerilerinin gelişimi” ve “beslenme” olduğu belirtilmiştir. “Güvenli annelik” ve “doğum ve lohusalık dönemi” konuları diğerlerine göre daha az paylaşılmakla birlikte bu konuların da paylaşım düzeyi “çok” (Ort.=1.42 ve 1.37) olarak belirtilmiştir. Özetle bu eğitimde yer alan tüm konuların, kursiyerlerin yakın çevreleriyle kapsamlı bir şekilde paylaşıldığı ortaya çıkmaktadır.

Tablo 4.28. Kursiyerlerin 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı Oturumlarında Elde Edilen Bilgi ve Becerileri Yakın Çevreleriyle Ne Düzeyde Paylaştıklarına İlişkin Algıları


Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.




Sayı 77 33 6 116 1,35 Yüzde 66,4 28,4 5,2 100

Çocuk sağlığı ve hastalıkları Sayı 92 25 6 123 1,27 Yüzde 74,8 20,3 4,9 100 Sayı 90 30 5 125


Beden ve hareket gelişimi Yüzde 72,0 24,0 4,0 100 1,29





Sayı 94 20 10 124 1,29 Yüzde 75,8 16,1 8,1 100


Sayı 90 29 5 124 1,28 Yüzde 72,6 23,4 4,0 100


Sayı 89 25 9 123 1,32 Yüzde 72,4 20,3 7,3 100



Tablo 4.29 kursiyerlerin 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programı oturumlarında elde edilen bilgi ve becerilerin ne kadar yararlı olduğu konusundaki algılarını göstermektedir. Bulgular katılımcıların büyük bir çoğunluğunun (%76-91 arası) tüm oturumlarda elde ettikleri bilgi ve becerileri “çok yararlı” bulduklarını ortaya koymaktadır. 3-6 Yaş Aile Eğitim Programlarında yer alan oturumları için “yararlı olma” bakımından en yüksek düzeyde puan verilen konunun “okul öncesi yaşlar ve ailenin önemi” (Ort.=1.1) olduğu görülmektedir. Yine yüksek puan almakla birlikte diğer konulara göre daha düşük puan alan konu ise “çocukta olumsuz davranışları azaltmak” (Ort.=1.26 konusu olmuştur. Kursiyerlerin çok az bir bölümü (%0.4-2.4 arasında) bu konuları “az yararlı” bulmuştur.



Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.


Sayı 1024 101 4 1129 1,10 Yüzde 90,7 8,9 0,4 100

Çocuğu dinlemek Sayı 993 116 4 1113 1,11 Yüzde 89,2 10,4 0,4 100


Sayı 924 176 8 1108 1,17 Yüzde 83,4 15,9 0,7 100


Sayı 841 241 22 1104 1,26 Yüzde 76,2 21,8 2,0 100


Sayı 896 169 26 1091 1,20 Yüzde 82,1 15,5 2,4 100 Sayı 954 103 13 1070 1,12


Çocuğun zihinsel gelişimi Yüzde 89,2 9,6 1,2 100


Sayı 888 155 8 1051 1,16 Yüzde 84,5 14,7 0,8 100


Sayı 912 136 10 1058 1,15 Yüzde 86,2 12,9 0,9 100


Sayı 821 161 12 994 1,18 Yüzde 82,6 16,2 1,2 100

Çocuk hakları Sayı 809 132 11 952 1,16 Yüzde 85,0 13,9 1,2 100


Sayı 824 114 6 944 1,13 Yüzde 87,3 12,1 0,6 100

3-6 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlarda kazanılan bilgi ve becerilerin ne düzeyde günlük yaşamda kullanıldığına ilişkin kursiyer algıları Tablo 4.30’da yer almaktadır. Kursiyerlerin üçte-ikisinden fazlası (%67-%75 arası) tüm oturumlarda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda “çok” kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu bilgi ve becerilerin “az” kullanıldığını belirten kursiyerlerin oranı (%1-2 arası) çok düşüktür. Bu sonuçlar oturumlarda elde edilen bilgi ve becerilerin günlük yaşama aktarılabilecek düzeyde olduğunu göstermektedir. Oturumlar arasında en fazla günlük yaşamda kullanıldığı belirtilen “çocuğun öz bakım becerilerinin gelişimi” (Ort.=1.25), “çocuğun okula hazır başlaması” (Ort.=1.26), “çocuğu dinlemek” (Ort.=1.26) ve “çocuğun zihinsel gelişimi” (Ort.=1.27) konuları olmuştur.



Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.


Sayı 562 267 10 839 1,32 Yüzde 67,0 31,8 1,2 100



Sayı 572 241 17 830 1,31 Yüzde 68,9 29,0 2,0 100


Sayı 550 248 19 817 1,32 Yüzde 67,3 30,4 2,3 100


Sayı 559 238 19 816 1,31 Yüzde 68,5 29,2 2,3 100

Çocuğun zihinsel gelişimi Sayı 572 211 12 795 1,27 Yüzde 71,9 26,5 1,5 100


Sayı 561 233 9 803 1,28 Yüzde 69,9 29,0 1,1 100


Sayı 593 184 15 792 1,25 Yüzde 74,9 23,2 1,9 100



Sayı 517 208 10 735 1,28 Yüzde 70,3 28,3 1,4 100



Sayı 508 187 8 703 1,25 Yüzde 72,3 26,6 1,1 100

Son olarak kursiyerler bu oturumlarda öğrendiklerini yakın çevreleriyle ne düzeyde paylaştıklarını belirtmişlerdir. Tablo 4.31 bu kapsamda elde edilen bulguları göstermektedir. Kursiyerlerin yaklaşık üçte-ikisinin (%62-68 arası), öğrendikleri konuları yakın çevreleriyle “çok fazla” paylaştıklarını belirtmiştir. En fazla paylaşılan konular “çocuğu dinlemek” “çocuk hakları” olmuştur. Kursiyerlerin dörtte-birinden fazlası ise bu oturumlarda öğrendikleri bilgi ve becerileri yakın çevreleriyle “orta düzeyde” paylaştıklarını belirtmiştir.



Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.


Sayı 542 231 67 840 1,41 Yüzde 64,5 27,5 8,0 100



Sayı 527 238 51 816 1,39 Yüzde 64,6 29,2 6,3 100


Sayı 525 225 58 808 1,39 Yüzde 65,0 27,8 7,2 100


Sayı 508 233 71 812 1,43 Yüzde 62,6 28,7 8,7 100

Çocuğun zihinsel gelişimi Sayı 523 215 57 795 1,38 Yüzde 65,8 27,0 7,2 100


Sayı 518 223 56 797 1,39 Yüzde 65,0 28,0 7,0 100


Sayı 520 209 55 784 1,38 Yüzde 66,3 26,7 7,0 100


Sayı 487 202 48 737 1,37 Yüzde 66,1 27,4 6,5 100



Sayı 470 194 49 713 1,37 Yüzde 65,9 27,2 6,9 100



Tablo 4.32 kursiyerlerin 7-11 Yaş Aile Eğitimi Programı oturumlarında elde edilen bilgi ve becerilerin ne kadar yararlı olduğu konusundaki algılarını göstermektedir. Bulgular katılımcıların çoğunun (%70-84 arası) tüm oturumlarda elde ettikleri bilgi ve becerileri “çok yararlı” bulduklarını ortaya koymaktadır. 7-11 Yaş Aile Eğitimi Programlarında “yararlı olma” bakımından en yüksek düzeyde puan verilen konunun “anne-baba tutumları” (Ort.=1.17) olduğu görülmektedir. Yine yüksek puan almakla birlikte diğer konulara göre daha düşük puan alan konu ise “istenmeyen davranışları değiştirme yöntemleri” (Ort.=1.34) konusu olmuştur. Kursiyerlerin çok az bir bölümü (%0.4-2.9 arasında) bu kategoride yer alan eğitim konularını “az yararlı” bulmuştur.



Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.


Sayı 236 43 2 281 1,17 Yüzde 84,0 15,3 0,7 100


Sayı 225 53 2 280 1,20 Yüzde 80,4 18,9 0,7 100


Sayı 216 56 6 278 1,24 Yüzde 77,7 20,1 2,2 100


Sayı 209 57 8 274 1,20 Yüzde 76,3 20,8 2,9 100


Sayı 185 71 9 265 1,34 Yüzde 69,8 26,8 3,4 100


Sayı 213 49 1 263 1,19 Yüzde 81,0 18,6 0,4 100

Bedensel ve cinsel gelişim Sayı 184 53 6 243 1,25 Yüzde 75,7 21,8 2,5 100

Çocuk gelişim “Zihinsel gelişim ve dil gelişimi”

Sayı 189 55 3 247 1,25 Yüzde 76,5 22,3 1,2 100


Sayı 199 42 6 247 1,22 Yüzde 80,6 17,0 2,4 100

Yaşam olayları Sayı 194 46 4 244 1,21 Yüzde 79,5 18,9 1,6 100



Sayı 199 44 2 245 1,19 Yüzde 81,2 18,0 0,8 100

7-11 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlarda kazanılan bilgi ve becerilerin ne düzeyde günlük yaşamda kullanıldığına ilişkin kursiyer algıları Tablo 4.33’de yer almaktadır. Kursiyerlerin üçte-ikisi civarı (%63-%71 arası) tüm oturumlarda öğrendikleri


bilgi ve becerileri günlük yaşamda “çok” kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu bilgi ve becerilerin “az” kullanıldığını belirten kursiyerlerin oranı (%1.4-3.7 arası) çok düşüktür. Özet olarak katılımcıların çoğu bu bilgi ve becerileri günlük yaşamda “çok” üçte-bir civarında katılımcı da orta düzeyde kullandıklarını belirtmektedirler. Bu sonuçlar oturumlarda elde edilen bilgi ve becerilerin günlük yaşama aktarılabilecek düzeyde olduğunu göstermektedir.



Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.


Sayı 167 93 6 266 1,38 Yüzde 62,8 35,0 2,3 100


Sayı 164 80 9 253 1,37 Yüzde 64,8 31,6 3,6 100


Sayı 171 76 5 252 1,32 Yüzde 67,9 30,2 2,0 100


Sayı 155 92 4 251 1,38 Yüzde 61,8 36,7 1,6 100


Sayı 151 82 9 242 1,40 Yüzde 62,4 33,9 3,7 100


Sayı 168 65 5 238 1,30 Yüzde 70,6 27,3 2,1 100



Sayı 158 61 3 222 1,28 Yüzde 71,2 27,5 1,4 100


Sayı 145 72 5 222 1,35 Yüzde 65,3 32,4 2,3 100




Sayı 150 64 3 217 1,29 Yüzde 69,1 29,5 1,4 100

Son olarak kursiyerler bu oturumlarda öğrendiklerini yakın çevreleriyle ne düzeyde paylaştıklarını belirtmişlerdir. Tablo 4.34 bu kapsamda elde edilen bulguları göstermektedir. Kursiyerlerin yarısından fazlasının (%55-61.5 arası), öğrendikleri konuları yakın çevreleriyle “çok fazla” paylaştıklarını belirtmiştir. En fazla paylaşılan konular “çocukla nitelikli zaman geçirmek ve oyun” (Ort.=1.33), “iletişim engelleri ve dinleme becerileri” (Ort.=1.41) ve “çocuk hakları” (Ort.=1.42) ve “yaşam olayları” (Ort.=1.43) olmuştur. Diğerlerine göre daha az


paylaşılan konu “çocuk gelişimi-zihinsel gelişim ve dil gelişimi” (Ort.=1.48) olmuştur. Kursiyerlerin üçte-biri civarı ise öğrendikleri bilgi ve becerileri yakın çevreleriyle “orta düzeyde” paylaştıklarını belirtmiştir.



Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.


Sayı 151 83 22 256 1,47 Yüzde 59,0 32,4 8,6 100


Sayı 152 81 14 247 1,41 Yüzde 61,5 32,8 5,7 100


Sayı 142 78 21 241 1,47 Yüzde 58,9 32,4 8,7 100


Sayı 139 86 21 246 1,50 Yüzde 56,5 35,0 8,5 100


Sayı 136 83 17 236 1,47 Yüzde 57,6 35,2 7,2 100


Sayı 134 77 17 228 1,46 Yüzde 58,8 33,8 7,5 100



Sayı 117 86 11 214 1,48 Yüzde 54,7 40,2 5,1 100


Sayı 127 74 14 215 1,45 Yüzde 59,1 34,4 6,5 100




Sayı 139 64 7 210 1,33 Yüzde 66,2 30,5 3,3 100


Tablo 4.35 kursiyerlerin 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programı oturumlarında elde edilen bilgi ve becerilerin ne kadar yararlı olduğu konusundaki algılarını göstermektedir. Bulgular katılımcıların önemli bir çoğunluğunun (%73-86 arası) tüm oturumlarda elde ettikleri bilgi ve becerileri “çok yararlı” bulduklarını ortaya koymaktadır. 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlar için “yararlı olma” bakımından en yüksek düzeyde puan verilen konunun “ergen ve iletişim-1” (Ort.=1.14), anne-baba tutumları” (Ort.=1.15) ve “ergen ve ergen gelişimi-1” (Ort.=1.16) olduğu görülmektedir. Yine yüksek puan almakla birlikte


diğer konulara göre daha düşük puan alan konu ise “ergen ve anne-baba çatışması” (Ort.=1.35) olmuştur. Kursiyerlerin çok az bir bölümü (%0.8-3.7 arasında) bu konuları “az yararlı” bulmuştur.



Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.

Ergen ve ergen gelişimi-1 Sayı 107 21 - 128 1,16 Yüzde 83,6 16,4 - 100




Sayı 95 26 1 122 1,23 Yüzde 77,9 21,3 0,8 100

Ergen ve iletişim-1 Sayı 109 18 - 127 1,14 Yüzde 85,8 14,2 - 100

Ergen ve iletişim-2 Sayı 104 20 1 125 1,18 Yüzde 83,2 16,0 0,8 100

Anne-baba tutumları Sayı 103 17 1 121 1,15 Yüzde 85,1 14,0 0,8 100


Sayı 87 29 3 119 1,35 Yüzde 73,1 24,4 2,5 100


Sayı 98 20 2 120 1,18 Yüzde 81,7 16,7 1,7 100

Ergen ve geleceği planlama Sayı 79 26 1 106 1,30 Yüzde 74,5 24,5 0,9 100

Ergenlikte ihmal ve istismar Sayı 82 16 3 101 1,18 Yüzde 81,2 15,8 3,0 100

Ev kazaları ve ilk yardım Sayı 80 23 4 107 1,25 Yüzde 74,8 21,5 3,7 100

12-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlarda kazanılan bilgi ve becerilerin ne düzeyde günlük yaşamda kullanıldığına ilişkin kursiyer algıları Tablo 4.36’da yer almaktadır. Kursiyerlerin üçte-ikisi ile dörtte-üçü arası (%64-%77 arası) tüm oturumlarda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda “çok” kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu bilgi ve becerilerin “az” kullanıldığını belirten kursiyerlerin oranı (%2.4-5.7 arası) çok düşüktür. Oturumlar arasında en fazla günlük yaşamda kullanıldığı belirtilen “ergenlikte ihmal ve istismar” (Ort.=1.16) konusu olmuştur.




Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.

Ergen ve ergen gelişim-1 Sayı 70 27 5 102 1,29 Yüzde 68,6 26,5 4,9 100




Sayı 66 28 2 96 1,25 Yüzde 68,8 29,2 2,1 100





Sayı 61 29 4 94 1,38 Yüzde 64,9 30,9 4,3 100


Sayı 66 23 5 94 1,26 Yüzde 70,2 24,5 5,3 100




Son olarak kursiyerler bu oturumlarda öğrendiklerini yakın çevreleriyle ne düzeyde paylaştıklarını belirtmişlerdir. Tablo 4.37 bu kapsamda elde edilen bulguları göstermektedir. Kursiyerlerin yaklaşık üçte-ikisi (%61-73 arası), öğrendikleri konuları yakın çevreleriyle “çok fazla” paylaştıklarını belirtmiştir. En fazla paylaşılan konu “anne-baba tutumları” (Ort.=1.27) olmuştur. Kursiyerlerin dörtte-biri civarı bu oturumların çoğunda öğrendikleri bilgi ve becerileri yakın çevreleriyle “orta düzeyde” paylaştıklarını belirtmiştir.



Orta (2)

Az (3)

Toplam

Ort.

Ergen ve ergen gelişim-1 Sayı 64 29 9 102 1,38 Yüzde 62,7 28,4 8,8 100 Sayı 61 32 9 102


Ergen ve ergen gelişim-2 Yüzde 59,8 31,4 8,8 100 1,41



Sayı 64 23 5 92 1,28 Yüzde 69,6 25,0 5,4 100





Sayı 61 22 11 94 1,37 Yüzde 64,9 23,4 11,7 100


Sayı 62 22 10 94 1,35 Yüzde 66,0 23,4 10,6 100




4.3.3. Eğiticilerin Yeterliliği

Aile Eğitimi Programlarını yürüten eğiticilerin yeterliliği, eğitim konusuna hakimiyet, öğretim becerisi, iletişim, tutum, sorulara verilen cevaplar, motivasyon ve ev ziyaretleri kapsamında irdelenmiştir. Kursiyerlerin bu konulara ilişkin algıları Tablo 4.38’de sunulmuştur. Bulgular eğiticilerin yeterliliği konusunda kursiyerlerin tamamına yakınının “olumlu” olduğunu göstermektedir. En düşük puan alan “ev ziyaretleri” konusunda bile kursiyerlerin %96’sı eğiticileri, “öğretici” bulduklarını belirtmiştir. Bu sonuçlar, kursiyerlerin eğiticileri yukarıda belirtilen tüm boyutlar açısından yeterli bulduklarını ortaya koymaktadır.

Tablo 4.38. Kursiyerlerin Eğiticilere İlişkin Algıları Öğretmen… Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Toplam Ort.

konusuna hakim ve bilgili idi.

Sayı 1652 16 1 1669 1,01 Yüzde 99,0 1,0 0,1 100

konuları bize iyi öğretti.

Sayı 1646 25 3 1674 1,01 Yüzde 98,3 1,5 0,2 100

bizimle iyi iletişim kurdu.

Sayı 1648 24 4 1676 1,02 Yüzde 98,3 1,4 0,2 100

bize karşı olumlu bir tutum sergiledi.

Sayı 1648 22 2 1672 1,01 Yüzde 98,6 1,3 0,1 100 Sayı 1642 31 1 1674


sorularımıza açık cevaplar verdi

Yüzde 98,1 1,9 0,1 100 1,02

bizi motive etti, ilgi uyandırdı.

Sayı 1629 37 5 1671 1,02 Yüzde 97,5 2,2 0,3 100

ev ziyaretlerinde çok öğreticiydi.

Sayı 1406 50 7 1463 1,03 Yüzde 96,1 3,4 0,5 100

Eğiticilerle ve verilen kurslarla ilgili olarak anketin son bölümünde yer alan açık uçlu bir soru altında 604 kursiyerin gerek verilen eğitimle gerekse eğiticilerle ilgili olumlu ifadeler kullanmış olmaları da verilen eğitimlerden ve eğiticilerden kursiyerlerin oldukça memnun oldukları ve olumlu izlenimlerle kursu tamamladıkları söylenebilir. Bununla birlikte eğiticilerin uzman ve deneyimli olması, kursiyer seviyesine göre eğitimi iyi ayarlaması ve alan gezisi gibi etkinliklerle eğitimi zenginleştirmeleri gerektiğini belirten katılımcılar da (N=6) vardır.

4.3.4. Materyallerin Yeterliliği

Aile Eğitimi Programlarında görev alan eğiticiler yanında kullanılan eğitim materyallerinin yeterliliği de araştırmanın önemli boyutlarından biridir. Bu kapsamda çocuk etkinlik materyali (ÇEM) ve oturum sonunda verilen anne-baba eklerinin çeşitli yönlerden ne düzeyde yeterli olduğu kursiyerlere sorulmuştur. Tablo 4.39’da sunulan bulgulara göre, kursiyerlerin çok büyük bir çoğunluğu (%95-97 arası) ÇEM’lerin eğitim ihtiyaçlarına cevap verdiğini, dilinin açık ve anlaşılır olduğunu, bağımsız öğrenmeye katkıda bulunduğunu, kolay uygulanabildiğini ve eş-dost ve komşu ile paylaşılabileceğini düşündüklerini göstermiştir.

Tablo 4.39. Kursiyerlerin Eğitim Materyallerine İlişkin Algıları ÇEM’ler… Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Toplam Ort.

eğitim ihtiyacıma cevap verdi.

Sayı 1325 55 4 1384 1,02 Yüzde 95,7 4,0 0,3 100

dili açık ve anlaşılır idi. Sayı 1343 36 5 1384 1,01 Yüzde 97,0 2,6 0,4 100

kendi başıma öğrenmeme katkı sağladı.

Sayı 1315 55 12 1382 1,03 Yüzde 95,2 4,0 0,9 100

kolay uygulayabildim. Sayı 1315 59 7 1381 1,03 Yüzde 95,2 4,3 0,5 100

eş-dost/komşu ile paylaşmayı düşünüyorum.

Sayı 1320 48 14 1382 1,03 Yüzde 95,5 3,5 1,0 100

ÇEM’ler yanında Aile Eğitimi Programlarında kullanılan “anne-baba ekleri” konusunda da katılımcıların büyük oranda olumlu görüş bildirdikleri ortaya çıkmaktadır. Tablo 4.40’da sunulan bulgular, kursiyerlerin %95-98’inin anne-baba eklerinin dilinin açık ve


anlaşılır olduğunu, bağımsız öğrenmeye katkıda bulunduğunu ve eş-dost ve komşu ile paylaşmaya uygun olduğunu düşündüklerini göstermiştir.

Tablo 4.40. Kursiyerlerin Anne-Baba Eklerine İlişkin Algıları Ekler… Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Toplam Ort

dili açık ve anlaşılır idi. Sayı 1618 29 6 1653 1,03 Yüzde 97,9 1,8 0,4 100

kendi başıma öğrenmeme katkı sağladı.

Sayı 1554 71 21 1646 1,06 Yüzde 94,4 4,3 1,3 100

eş-dost/komşu ile paylaşmayı düşünüyorum.

Sayı 1574 60 13 1647 1,05 Yüzde 95,6 3,6 0,8 100

Anket sonunda verilen açık uçlu bir soruda gelen öneriler eğitim materyallerinin geliştirilmesine yönelik bir takım ipuçları sağlamaktadır. Bu önerilere göre kitaplarda hikâyelere yer verilmeli, ya da doğrudan katılımcılara hikâye kitapları verilmeli (N=16), eğitim materyallerindeki (ÇEM, ekler, vb.) resimler yeniden düzenlenmeli, renklendirilmeli, basım hataları ve eksikler giderilmeli (N=16) ve kaynak kitaplar verilmeli (N=5).

4.3.5. Kursiyerlerin Aile Eğitimi Programları ile İlgili Önerileri

Aile Eğitimi Programlarına katılan kursiyerler gelecekte düzenlenecek eğitimlerde yer almasını istedikleri konuları belirtmişlerdir. Bu konular ve her konuyu belirten kursiyer sayısı Tablo 4.41’de verilmiştir. Bu konuların bazıları Aile Eğitimi Programlarında yer aldığı halde burada belirtilmesi, bu konuların daha fazla işlenmesine yönelik bir öneri olarak algılanabilir.

Tablo 4.41. Kursiyerlerin Aile Eğitimi Programlarına Eklenmesini İstedikleri Konular

Konu Sayı İletişim ve beden dili 9 Aile planlaması 8 Çocuk psikolojisi, çocuğun sosyal ve duygusal gelişimi 6 Sağlık ile ilgili diğer konular 6 Kadın hakları 6 Kadın sağlığı 6 Aile içi eğitim, sosyal yaşam ve aile psikolojisi 6 Çocuklarda diş sağlığı, ev kazaları ve ilk yardım 5 Çocuklar için cinsel eğitim 4 Bilgisayar ve TV bağımlılığı 3 Beslenme ve obezite 2


Ders çalışma teknikleri 2 Ergenlik 2 Hamilelik, bebek gelişimi 2 7-11 yaş çocuğuna uygulanacak testler, etkinlikler 1 Aile içi şiddet 1 Not: Kursiyerler birden fazla öneride bulunmuş olabilecekleri için toplam cevap sayısı

toplam cevap veren kursiyer sayısına eşit olmayabilir.

Kursiyerler ayrıca yüz-yüze eğitimlere ilişkin bazı önerilerde bulunmuşlardır. Bu öneriler Tablo 4.42’de yer almaktadır. Tablo 4.42’de de görüleceği gibi, kursiyerler Aile Eğitimi Programlarının devam etmesi, süresinin ve sayısının arttırılması gerektiğini düşünmektedirler. Bu kursları yararlı bulduklarından dolayı, bu kursların tüm anneler ve babalar için gerekli olduğunu ve bu nedenle kursların tanıtımlarının daha iyi yapılması ve katılımın arttırılması gerektiğini vurgulamaktadırlar. Hatta bu kursları öğretmenler için bile gerekli gören katılımcılar vardır.

Kursiyerler bu eğitimlerin daha etkili olabilmesi için eğitim ortamlarında iyileştirmeler yapılmasının gerekli olduğunu, eğitim teknolojilerinden daha fazla yararlanılması gerektiğini vurgulamaktadırlar. Bu kapsamda dile getirilen diğer önemli bir konu da eğitime katılan kursiyerlerin çocuklarının bırakabilecekleri bir çocuk bakım odasının oluşturulmasıdır. Bu tür bir imkân, katılımcı sayısının artmasına ve kurslara devamın daha yüksek olmasına katkıda bulunabilir.

Tablo 4.42. Kursiyerlerin Yüz-yüze Eğitimlerle İlgili Önerileri

Öneri Sayı Eğitimlerin sürekliliği ve katılım Bu eğitimler devam etmeli, süresi ve sayısı artırılmalı 104 Babalara da eğitim verilmeli 35 Kursların tanıtımı daha iyi yapılmalı ve daha fazla katılım sağlanmalı 11 Aile eğitimi tüm annelere zorunlu olmalı 9 Bazı öğretmenler de (anaokulu gibi) bu eğitimi almalı 6 Anne-baba birlikte eğitim almalı 3 Eğitim ortamları Eğitim ortamlarındaki yetersizlikler ve eksiklikler (bina, sınıf, ısınma, tahta, sandalye, vb.) giderilmeli

144

Eğitimde teknolojiden yararlanılmalı (bilgisayar, projeksiyon, akıllı tahta, vb.), dersler görsellerle, teknoloji ile desteklenmeli

14

Eğitime katılanların çocukları için bakım ortamı sağlanmalı 31


Not: Kursiyerler birden fazla öneride bulunmuş olabilecekleri için toplam cevap sayısı toplam cevap veren kursiyer sayısına eşit olmayabilir.

Son olarak kursiyerler uygulamalı ev ziyaretlerinin daha etkili olmasına yönelik bazı öneriler dile getirmişlerdir. Tablo 4.43’de görüleceği gibi 390 kursiyer doğrudan uygulamalı ev ziyaretlerini çok yararlı bulduklarını tekrar belirtme gereği duymuşlardır. Ev ziyaretlerinin süresinin daha uzun olması ve devam etmesi gerektiğini düşünen çok sayıda kursiyer (N=65) yanında, ev ziyaretlerinin gereksiz olduğunu düşünen az sayıda katılımcı da (N=14) olmuştur. Bir grup kursiyer de (N=21) ev ziyaretlerinin yapılmadığını ya da ev ortamı uygun olmadığından eve eğitici kabul edilmediğini rapor etmişlerdir. Bu tür sorunlara rağmen ev ziyaretlerin yararlı olduğu ve daha yararlı olması için ev ziyaretlerine renkli eğitim malzemeleri ve hikâye kitapları getirilmesi, sürenin daha uzun tutulması, anne ve çocuğa doğrudan zaman ayrılması gerektiği vurgulanmıştır.

Tablo 4.43. Kursiyerlerin Uygulamalı Ev Ziyaretlerine İlişkin Önerileri

Öneri Sayı Ev ziyaretleri çocuklar için faydalı oldu 390 Ev ziyaretleri süresi uzun olmalı ve devam etmeli 65 Ev ziyareti yapılmadı ya da ev ortamı uygun değil 21 Ev ziyaretleri gereksiz, yapılmamalı 14 Anne ve çocuğa eğiticiler daha fazla zaman ayırmalı 5 Ziyaret sırasında renkli malzeme ve hikâye kitapları getirilmeli 3

Not: Kursiyerler birden fazla öneride bulunmuş olabilecekleri için toplam cevap sayısı toplam cevap veren kursiyer sayısına eşit olmayabilir.

4.4. Eğiticilerden Elde Edilen Görüşme Bulguları

Eğitici görüşmelerine 10 eğitici katılmıştır. Eğitici görüşmeleri Aile Eğitim Programlarının sonunda yapılmış ve elde edilen bulgular “örneklem grubunun özellikleri,” formatör eğitiminin yeterliliği,” “aile eğitiminin etkisi,” “eğitim materyallerinin yeterliliği” ve “aile eğitimlerinin daha etkili olmasına yönelik öneriler” başlıkları altında sunulmuştur.

4.4.1. Görüşmelere Katılan Eğiticilerin Özellikleri

Eğitici görüşmelerine katılan öğretmenler çeşitli özellikler bakımından farklılıklar göstermektedir. Tablo 4.44’de görüleceği gibi, eğiticiler farklı branşları, farklı yaş gruplarını, öğretmenlikte ve aile eğitiminde farklı deneyim gruplarını temsil etmektedirler. Ayrıca aile eğitim kurslarını verme sayısı bakımından da grup değişkenlik göstermektedir. İlk defa veren olduğu gibi 36. kez veren de vardır. Grupta yer alan eğiticiler verdikleri eğitimler açısından


değişkenlik göstermektedir. Sadece 0-3 ya da 3-6 ya da 7-11 yaş aile eğitim kurslarını verenler olduğu gibi bu kurslardan ikisini, üçünü ya da dördünü birden verenler de vardır.

Tablo 4.44. Görüşmeye Katılan Eğiticilerin Özellikleri

Eğitici Asıl görevi Öğretmenlik deneyimi (yıl

olarak)

Yaş Aile Eğitim Kurslarını Kaç Yıldır Verdikleri

Aile Eğitim Kurslarını Kaç Kez

Verdikleri

Hangi Kursları

Verdikleri

1 Rehber Öğretmen 3 28 1 ilk 7-11

2 Rehber Öğretmen 5 28 2 2 3-6

3 Rehber Öğretmen 6 28 2 2 3-6

4 Kadrosuz Usta Öğretici

- 29 4 - 0-3, 3-6, 7-11, 12-18

5 Okul Öncesi Öğretmeni

2 - 2 2 3-6

6 Muhasebe ve Finans Öğretmeni

- 51 10 31 0-3, 3-6

7 Büro Yönetimi ve Sekreterlik Öğretmeni

- 26 9 36 0-3, 7-11, 12-18

8 Ev Ekonomisi Öğretmeni

- 48 8 - 0-3, 3-6, 7-11, 12-18

9 Meslek Öğretmeni 24 3 - 3-6, 7-11, 12-18

10 Kadrosuz Usta Öğretici

- 49 14 - 0-18 yaş hepsi

Görüşmelere katılan eğiticilerin yarısı bu eğitimleri verme nedeni olarak “çalıştıkları okul çevresinde ailelerin eğitim düzeylerinin düşük” olmasını belirtmişlerdir. Diğer yarısı ise “aileleri eğiterek öğrencilerde davranış değişikliği gerçekleştirebilenlerini” düşündüklerinden bu eğitimleri verdiklerini söylemişlerdir. Bir eğitici her iki boyutu da destekler nitelikte aşağıdaki görüşü ifade etmiştir.

Bugün sağlıklı bir fidan diktiğinizde yarın sağlıklı ormanlar olacak prensibini önemsiyorum. Konu içerikleri açısından ilgileniyorum, araştırma alanıma giriyor. İnsanlara yardımcı olmayı ve bu konuları seviyorum.

Bir eğitici bu görüşlere ek olarak “genel müdürlüğün yönlendirmesiyle” bu eğitimi açtığını belirtmiştir.

4.4.2. Eğitici Eğitiminin Yeterliliği


Görüşmeye katılan 10 eğiticiden çoğu aldıkları Eğitici Eğitiminin kapsam ve süresinin yeterli olduğunu (N=7) belirtirken, ikisi eğitim süresinin daha uzun olması gerektiğini belirtmişlerdir.

Eğitici Eğitimi sürecine ilişkin olarak eğiticilerin çoğu eğitim sürecinin etkili olduğunu (N=6) belirtirken, dört eğitici ısınma hareketlerinin ve oyunların yararlı olduğunu, iki eğitici eğitimlerle ilgili geri bildirim alma fırsatı bulduklarını belirtmişlerdir. Bu olumlu görüşler yanında iki eğitici sadece bilgi aktarma yaklaşımından vazgeçilmesi ve uygulamalı eğitimlere daha fazla yer verilmesi gerektiğini, diğer bir öğretmen de öğretmenlik mesleğinden gelmeyenlerin ayrı bir eğitime alınması gerektiğini ifade etmiştir. Bir eğitici, Eğitici Eğitimi verenlerin örnek olmak üzere ailelere de eğitim vermelerinin yararlı olacağını belirtmiştir.

Formatörleri ne derece yeterli buldukları sorulduğunda, eğiticilerin çoğu (N=7) formatörlerin çok donanımlı olduğunu belirtirken, üç eğitici formatörleri yeterli bulmadıklarını ve bunların psikolojik danışmanlık ve rehberlik ya da çocuk gelişimi alanından kişiler olması gerektiğini belirtmişlerdir.

Eğitici Eğitiminde kullanılan materyallerin yeterliliği konusunda ise, eğiticilerin çoğu (N=6) materyallerin genel olarak yeterli olduğunu söylerken, görüşmelere katılan diğer eğiticiler eğitici el kitabının düzeyini ağır bulduklarını, ÇEM’lerin daha basit olması gerektiğini, 0-3 ve 7-11 yaş eğitim programlarında kullanılan kitapların içeriğinin yetersiz olduğunu, 0-3 yaş eğitim programlarında kullanılan özetlerin çok kısa ve yetersiz olduğunu, baba mektuplarının tüm konuyu özetleyi nitelikte olması gerektiğini, 3-6 yaş eğitim programında kullanılan kitaba oyunların, etkinliklerin ve hikâyelerin eklenmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Bir eğitici kullanılan materyallere ilişkin şu ifadeyi kullanmıştır:

Tüm bu yaş gruplarının konuları bilgisayarda kopyala-yapıştır yapılmış gibi ve tüm modülü tamamlamak için gelen kursiyerleri sıkıyor.

Eğiticiler Eğitici Eğitiminin paylaşım ve ortak kararlar alma açısından yararlı olduğunu (N=4), motive edici olduğunu (N=4), samimi bir ortam oluştuğunu ve formatör eğitiminin kırsal bölgelere de yaygınlaştırılması gerektiğini belirtmişlerdir. Ancak aynı zamanda bu eğitimlerin tanıtımının yeterince yapılmadığı (N=2), konu işlenişinin geliştirilmesi gerektiği (N=2), ev ziyaretleri konusunda yeterli bilgi verilmediği ve sürenin kısa olması nedeniyle görüşlerini yeterince ifade edemedikleri görüşleri dile getirilmiştir.

Özetle görüşmelere katılan eğiticiler, Eğitici Eğitimlerini yararlı bulduklarını, formatörlerin donanımlı olduğunu, materyallerin nitelikli olmakla birlikte geliştirilmesi gereken yönlerinin olduğu, eğiticilerin bu eğitimlere katılmaktan mutlu olmakla birlikte süre ve kapsamın genişletilmesi ve eğitimlerin uygulamalı verilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır.


4.4.2. Aile Eğitiminin Yeterliliği

Görüşmeye katılan eğiticiler verdikleri eğitimlerde, katılımcıların en fazla “aile tutumları, olumlu davranış geliştirme ve olumsuzu giderme teknikleri” (N=5), “çocuğun bedensel ve cinsel gelişimi” (N=3), “iletişim becerileri” (N=3), “çocuğu dinlemek” (N=2), “çocuğa kendimizi ifade etmek” (N=1) ve “ çocuğun sağlığı ve dengeli beslenmesi” konularını yararlı bulduklarını belirtmişlerdir.

Eğiticiler, yüz-yüze eğitimlerde “sıcak ve samimi bir ortam oluştuğunu” (N=9), “katılımcılara çok yararlı olduğunu” (N=2) ve “ailelerin kafalarındaki soruların giderildiğini” (N=2) ve “bugüne kadar toplum içinde konuşamayan bayanların bile yavaş yavaş açıldığını ve sosyalleştiğini” (N=1) belirtmişlerdir.

Uygulamalı ev ziyaretleri konusunda ise eğiticiler “kursiyerlerin sorunlarını ev ortamında daha rahat anlatabildiklerini” (N=4), “bu ziyaretten mutlu olduklarını” (N=4) belirtirken diğer taraftan bir eğitici bazı ailelerin ekonomik durumları iyi olmadığı için bu ziyaretlerden tedirgin olduklarını belirtmiştir.

Eğiticiler kursiyerlerin katıldıkları eğitim sonunda aile eğitimine karşı “ilgilerinin arttığını ve imkânlarını zorlayarak yeni eğitimlere devam etmek istediklerini” ifade etmişlerdir. Bu eğitimler sayesinde “kursiyerlerin değiştiğini” ve “çocuklarına karşı daha ilgili ve bilinçli oldukları, sevgilerini daha rahat ifade ettikleri” vurgulanmıştır. “Aile büyükleriyle oturan kursiyerlerde değişim zor” olmakla birlikte, genelde kursiyerlerde “kız çocuklarını eğitim sayesinde daha fazla önemsemeye başladıkları” ifade edilmiştir. Ayrıca kursiyerlerin “öğrendiklerini komşularıyla paylaşma eğiliminde oldukları” belirtilmiştir. Buna ek olarak eğiticiler, kursiyerlerin bazı oturumlara gelemeyen kursiyerlerle öğrendiklerini paylaştıklarını ifade etmişlerdir.

Özetle eğiticiler, eğitimlere katılan kursiyerlerin gerek yüz-yüze eğitimlerden gerekse uygulamalı ev ziyaretlerinden çok yararlandıklarını, bu konuları öğrenmeye olan ilgilerinin arttığını, öğrendiklerini uygulama ve komşularıyla paylaşma eğiliminde olduklarını, öğrendikleri bilgiler ve beceriler sayesinde çocuklarına daha bilinçli davranmaya başladıklarını düşünmektedirler.

4.4.3. Aile Eğitiminde Kullanılan Materyallerin Yeterliliği

Görüşmeye katılan eğiticiler, verdikleri eğitimlerde kullandıkları materyallerin genelde ihtiyaca uygun olduğunu belirtmekle birlikte, “eğitici el kitabındaki etkinliklerin ve dilin basitleştirilmesi,” “eğitim atlaslarının daha büyük ve ayrıntılı olması” ve “konu eklerinin ve baba mektuplarının içeriğinin genişletilmesi” gerektiğini ve “5-6 yaş ÇEM’lerinin yetersiz olduğunu” ifade etmişlerdir. Bu nedenle özellikle 0-3 yaş eğitim kursu için ÇEM’lerin ayrıntılı


hale getirilmesi gerektiği, daha renkli sunulmasının yararlı olacağı vurgulanmıştır. Ayrıca eğiticiler, okuma yazma bilmeyen kursiyerlerin ÇEM’leri uygulamada sıkıntı yaşadıklarını önemle vurgulamışlardır.

Özetle aile eğitimlerinde kullanılan eğitim materyallerinin yeterliliği konusunda olumlu görüş olmakla birlikte bu materyallerin eksik yönlerinin olduğu ve özellikle ÇEM’ler, baba mektupları ve eğitici el kitabının gözden geçirilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır.

4.4.3. Aile Eğitimlerinin Daha Etkili Olmasına Yönelik Öneriler

Görüşmeye katılan eğiticiler, aile eğitimlerinin daha etkili olabilmesi için bazı konuların daha ayrıntılı hale getirilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Bu konular “ilk yardım ve müdahale teknikleri,” “yaşlara uygun yeni geliştirici örneklerle birlikte etkin zaman geçirme,” “kadın hakları” ve “beslenme” olarak belirtilmiştir.

Ayrıca “annelere konu özetlerinin kitap olarak verilmesi,” “ÇEM’lerin renkli basılması,” “eklere ilgi çekici öykülerin konulması,” “baba mektuplarının ve ÇEM’lerin ayrıntılı hale getirilmesi” önerilmiştir.

Eğitim süreci açısında ise “sürenin yeterli olmadığı” ve “sınıf ortamlarının uygun olmadığı” belirtilmiştir. Ayrıca “eğitimlere babaların da annelerle birlikte katılması,” “programların tanıtımlarının yerel kanallarda yapılması,” “annelerin çocuklarını bırakacakları çocuk sınıflarının düzenlenmesi” ve “rahat bir sınıf ortamının sağlanması” önerileri dile getirilmiştir.

Ev ziyaretleri açısından ise “evlere giderken güvenliği sağlayacak bir yetkili talebi,” “ev ziyaretleri yaparken ulaşım sıkıntısının yaşandığı” ve “kurs açarken idarecilerle sorunlar yaşandığı” ifade edilmiştir.

Özetle sonuçlar, eğitim programlarında yer alan bazı oturumların daha ayrıntılı hale getirilmesi, sürenin bazı oturumlar için yeterli olmadığı ve esnek tutulması gerektiği, katılımcılara verilen eğitim materyallerinin renkli ve çekici hale getirilmesi ve ilgi çekici öykülerle zenginleştirilmesi gerektiği, programların yere düzeyde daha iyi duyurulması, sınıfın fiziksel ortamlarının iyileştirilmesi ve annelerin çocuklarını bırakabilecekleri çocuk sınıflarının oluşturulmasının gerekli olduğunu göstermektedir.

4.5. Kursiyerlerden Elde Edilen Görüşme Bulguları

Kursiyer görüşmeleri, Aile Eğitimi Programlarının başında ve sonunda olmak üzere iki kez yapılmıştır.


4.5.1. Kurs Başı Kursiyer Görüşme Bulguları

Kurs başlangıcında yapılan görüşmelere toplam 75 kursiyer katılmıştır. Bu kursiyerlerin bazı demografik özellikleri Tablo 4.45’de sunulmuştur. Bu bilgilere göre görüşme grubunda yer alan kursiyerler yaş, evlilik süresi, çocuk sayısı, eşin mesleği açısından büyük değişkenlik gösterirken, gelir getirici bir işte çalışma ve evli ya da bekâr olma bakımından fazla değişkenlik göstermediği anlaşılmaktadır. Görüşmeye katılan kursiyerler 25-46 yaşlar arasında, 1-28 yıldır evli (ikisi bekâr), 1-5 arası çocuk sahibi (çoğunluğu 2 ya da 3 çocuk sahibi), büyük çoğunluğu gelir getirici bir işte çalışmamaktadır. Kursiyerlerin eşlerinin 11’i devlet memuru, büyük çoğunluğu ise serbest meslek sahibidir. Çok az bir bölümü daha önce benzer aile eğitimi kurslarına katılmıştır.

Tablo 4.45. Kurs Başında Görüşmeye Katılan Kursiyerlerin Demografik Özellikleri Kursiyer Yaşı Evlilik

süresi (Yıl)

Çocuk sayısı

Gelir getirici bir işte çalışıp çalışmadığı

Eşin Mesleği Daha önce benzer eğitimlere katılıp

katılmadığı 1 32 13 1 Çalışmıyor Kaptan Hayır 2 42 15 2 Çalışmıyor Öğretmen Evet (AÇEV) 3 45 18 3 Çalışmıyor Usta Hayır 4 40 16 4 Çalışmıyor Serbest Hayır 5 38 17 3 Çalışmıyor Memur Hayır 6 32 7 1 Çalışmıyor Teknik Ressam Hayır 7 32 13 2 Çalışmıyor Serbest Hayır 8 28 7 2 Çalışmıyor Serbest Hayır 9 42 11 2 Çalışmıyor Serbest Hayır 10 41 15 2 Çalışıyor Serbest Evet 11 38 18 3 Çalışmıyor Subay Hayır 12 36 6 1 Çalışmıyor Serbest Hayır 13 28 9 1 Çalışmıyor Belirtilmemiş Hayır 14 29 7 2 Çalışmıyor Memur Hayır 15 30 11 2 Çalışmıyor Serbest Evet 16 39 20 3 Çalışmıyor Mütahit Evet 17 35 18 3 Çalışmıyor Serbest Evet 18 40 17 3 Çalışmıyor Mütahit Evet (3-6 AEP) 19 35 12 4 Çalışmıyor Çalışmıyor E 20 42 20 2 Çalışmıyor İşçi Hayır 21 38 10 1 Çalışıyor Serbest Hayır 22 41 8 1 Çalışıyor Emlakçı Hayır 23 31 10 3 Çalışmıyor Serbest Hayır 24 31 7 2 Çalışıyor Garson Hayır 25 31 12 2 Çalışmıyor Polis Evet (7-19 AEP) 26 29 10 2 Çalışmıyor Memur Hayır 27 34 6 1 Çalışmıyor Müzisyen Hayır 28 30 Bekâr - Çalışmıyor Dekorasyon E 29 25 2 1 Çalışıyor Basın Yayın Krd. E


30 37 15 3 Çalışıyor Memur E 31 33 13 2 Çalışmıyor Mütahit Evet (Ergenlik) 32 43 17 3 Çalışmıyor Memur Evet 33 38 12 3 Çalışmıyor Memur Hayır 34 - 9 3 Çalışmıyor Serbest Hayır 35 33 16 2 Çalışmıyor Matbaacı Hayır 36 34 16 2 Çalışmıyor Özel Sektör Hayır 37 30 8 1 Çalışmıyor Mimar Hayır 38 31 3 1 Çalışmıyor Teknik Ressam Hayır 39 34 8 1 Çalışmıyor Özel Sektör Hayır 40 39 22 2 Çalışmıyor Astsubay Evet 41 45 23 2 Çalışmıyor Astsubay Evet 42 27 Bekâr - Belirtilmemiş Belirtilmemiş Hayır 43 26 11 2 Çalışmıyor Memur Hayır 44 31 Bekâr - Çalışıyor Belirtilmemiş Hayır 45 29 15 3 Çalışmıyor İşçi Hayır 46 36 19 4 Çalışmıyor Mobilyacı Hayır 47 28 11 2 Çalışıyor Kargocu Hayır 48 41 23 3 Çalışıyor Çalışmıyor Hayır 49 26 12 2 Çalışıyor Çalışmıyor Hayır 50 29 12 2 Çalışmıyor Çalışmıyor Hayır 51 27 10 3 Çalışmıyor İşçi Hayır 52 37 14 3 Çalışmıyor Serbest Hayır 53 28 12 3 Çalışmıyor Belediye Çalışanı Hayır 54 40 24 5 Çalışmıyor Serbest Hayır 55 34 12 4 Çalışmıyor Bekçi Hayır 56 27 13 4 Çalışmıyor Serbest Hayır 57 31 15 4 Çalışmıyor İnşaatçı Hayır 58 32 17 5 Çalışmıyor Manav Hayır 59 32 15 3 Çalışmıyor Bisikletçi Hayır 60 30 14 3 Çalışmıyor Serbest Hayır 61 33 13 4 Çalışmıyor Serbest Hayır 62 28 12 4 Çalışmıyor Serbest Hayır 63 33 10 2 Çalışmıyor Dekorasyon Hayır 64 24 7 2 Çalışmıyor İşçi Hayır 65 51 24 8 Çalışmıyor Çalışmıyor Hayır 66 38 21 5 Çalışmıyor Çalışmıyor Hayır 67 39 8 2 Çalışmıyor Emekli Hayır 68 26 7 2 Çalışmıyor İşçi Hayır 69 38 19 5 Çalışmıyor Serbest Hayır 70 45 20 4 Çalışmıyor Serbest Hayır 71 27 6 2 Çalışmıyor İnşaatçı Hayır 72 30 6 3 Çalışmıyor İşçi Hayır 73 46 28 - Çalışmıyor Belirtilmemiş Hayır 74 31 9 2 Çalışmıyor Tamirci Hayır 75 32 9 2 Çalışmıyor Kargocu Hayır


Kursiyerler aile eğitim kurslarını daha çok okuldaki öğretmenler/rehber öğretmenlerden (N=45), arkadaşlarından (N=24) ve halk eğitimdeki duyurulardan ve aile eğitimi veren öğretmenlerden (N=11), ancak bunun yanında akrabalarından (N=5), internet ve afişlerdeki duyurulardan (N=4), belediyedeki duyurulardan (N=3), ANAÇEV sorumlusundan (N=3) duyduklarını belirtmişlerdir.

Kursiyerler, yakın çevrelerinde bu kurslara isteyip de “çocuklarını bırakacak yerleri olmadığından,” “ev işlerinin yoğunluğundan,” “eşleri izin vermediğinden,” “haberleri olmadığından ya da kayıtlar dolduğundan” katılamayan tanıdıkları olduğunu ifade etmişlerdir. Bunun yanında daha az sayıda kursiyer tarafından bu kurslara isteyip de katılmayanların “ulaşım/uzaklık” ve “bir işte çalışma” nedeniyle katılmadıklarını belirtmişlerdir.

Aile eğitimi kurslarına “yeni bilgiler öğrenme” amacıyla katıldıklarını tüm kursiyerler belirtmiştir. Bu amaca ek olarak “zaman geçirme” ve “yeni arkadaşlar/çevre edinme” amaçları da görüşmeye katılanların yaklaşık yarısı tarafından ifade edilmiştir.

Kursiyerler Aile Eğitimi Programlarında en fazla “daha bilinçli bir anne olma” konusuna önem verirken, “çocuklarla rahat ilişki kurma,” “aile içi iletişim,” “çocuk bakımı ve eğitimi,” “çocuklara karşı davranış ya da tutum” ve “çocuk bakımı ve eğitimi” konuları da kursiyerlerin çoğu tarafından önemli olarak vurgulanmıştır.

Aile eğitimlerinde verilen konuların görüşmeye katılan kursiyerler tarafından büyük ölçüde yeterli olduğu belirtilmekle birlikte “karı-koca ilişkileri” konusunda eğitim talebi özellikle vurgulanmıştır. Bunun yanında “ilkyardım ve sağlık,” “çocuk yetiştirmede aile büyükleri ile iletişim,” “beslenme ve ev ekonomisi,” “çocuk oyunları ve şarkıları” ve “ergenlik” konularında da eğitim verilmesinin yararlı olacağı görüşü belirtilmiştir.

Eğitim ortamı ile ilgili olarak en fazla üzerinde durulan sorun “eğitim verilen yere ulaşım” olmuştur. Bunun yanında sınıf ortamının rahat olmaması ve soğuk olması gibi sorunlar dile getirilmiştir. Eğitim sürecinde kullanılan örneklerin ve araç-gereçlerin zenginleştirilebileceği belirtilmiştir.

Kursun henüz başında olmakla birlikte kursiyerler katıldıkları eğitimden memnun olduklarını, çocuk yetiştirme konusunda bilgilendirme ile ilgili önemli bir ihtiyacı karşıladığını, yeni bilgiler öğrendiklerini ve öğrendiklerini pekiştirdiklerini ve ev ziyaretlerinin de olumlu geçtiğini belirtmişlerdir. Kursiyerler daha fazla ev ziyareti ve etkinlik ve materyal talep ederek aile eğitimine ilgilerinin yüksek olduğunu vurgulamışlardır.

Özetle kursiyerlerin aile eğitim kurslarına katılma amaçlarının hem öğrenme hem de sosyalleşme odaklı olduğu, kursa katılamayan tanıdıkları için en önemli zorluğun iş yoğunluğu ve çocuklarını bırakacak yer olmaması olduğu, bilinçli bir anne olma ve aile içi iletişim konularına özellikle önem verdikleri, eşler arası iletişim ve ilişkiler konusunda ek eğitim


talebinde bulundukları, eğitim ortamını çok rahat bulmadıkları ve ulaşım sorunu yaşadıkları, bu eğitimden elde ettikleri ve edecekleri kazanımlara önem verdikleri ve aile eğitimine karşı ilgilerinin yüksek olduğu anlaşılmaktadır.

4.5.2. Kurs Sonu Kursiyer Görüşme Bulguları

Kurs sonunda yapılan görüşmelere toplam 31 kursiyer katılmıştır. Bu kursiyerlerin bazı demografik özellikleri Tablo 4.46’de sunulmuştur. Bu bilgilere göre görüşme grubunda yer alan kursiyerler yaş, evlilik süresi, çocuk sayısı, eşin mesleği açısından büyük değişkenlik gösterirken, gelir getirici bir işte çalışma ve evli ya da bekâr olma bakımından fazla değişkenlik göstermediği anlaşılmaktadır. Görüşmeye katılan kursiyerler 25-40 yaşlar arasında, 5-26 yıldır evli, ikisi bekâr, 1-5 arası çocuk sahibi (çoğunluğu 2 ya da 3 çocuk sahibi), büyük çoğunluğu gelir getirici bir işte çalışmamaktadır. Kursiyerlerin eşlerinin 5’i devlet memuru, 21’i ise serbest meslek sahibidir.

Tablo 4.46. Kurs Sonu Görüşmeye Katılan Kursiyerlerin Demografik Özellikleri Kursiyer Yaşı Evlilik

süresi (Yıl) Çocuk sayısı

Gelir getirici bir işte çalışıp çalışmadığı

Eşin Mesleği

1 28 11 2 Çalışıyor Kargocu 2 33 9 2 Çalışıyor Tamirci 3 30 13 2 Çalışmıyor Şoför 4 26 11 2 Çalışmıyor Memur 5 27 bekâr Çalışmıyor Belirtilmemiş 6 31 10 3 Çalışmıyor Serbest 7 30 10 2 Çalışmıyor Serbest 8 30 6 1 Çalışmıyor Memur 9 36 19 4 Çalışmıyor Marangoz 10 31 bekâr Çalışmıyor Belirtilmemiş 11 28 15 3 Çalışmıyor Serbest 12 33 10 3 Çalışmıyor Ticaret 13 25 7 2 Çalışmıyor Serbest 14 39 9 2 Çalışmıyor Emekli 15 34 11 2 Çalışmıyor İç dekorasyon 16 33 7 2 Çalışmıyor Ev hanımı 17 40 26 5 Çalışmıyor Serbest 18 34 18 5 Çalışmıyor Serbest 19 35 12 4 Çalışmıyor Serbest 20 28 15 3 Çalışmıyor İşçi 21 32 12 2 Çalışmıyor Polis 22 30 10 2 Çalışmıyor Memur 23 34 6 1 Çalışmıyor Müzisyen 24 32 7 1 Çalışmıyor Memur


25 30 6 1 Çalışmıyor Serbest 26 30 8 1 Çalışmıyor Satın alma müdürü 27 27 6 2 Çalışmıyor Esnaf 28 29 7 2 Çalışmıyor Pazarlamacı 29 29 7 1 Çalışmıyor Serbest 30 30 5 1 Çalışmıyor Şoför 31 33 13 2 Çalışmıyor Mütahit

Görüşmeye katılan kursiyerlerin büyük çoğunluğu aile eğitim kurslarına ilk kez katılmışlardır. Sadece ikisi daha önce bu tür kurslara (3-6 ve 7-11 yaş aile eğitimi) katıldıklarını belirtmişlerdir. Kursiyerlerin aile eğitimi kurslarına katılma kararı almalarında büyük çoğunlukla (N=28) çocuklarının gittiği okuldan ya da okul öğretmenlerinden (rehber ya da sınıf öğretmeni) aldıkları bilgiler etkili olmakla birlikte, az sayıda kursiyer (N=7) için ise arkadaş ya da akraba önerisinin de bu kararda etkili olduğu anlaşılmaktadır. Kursa katılma nedenleri sorulduğunda ise, “daha iyi bir anne olma isteği” (N=8), “kurstan yararlı bilgiler öğrenme” (N=6), “çocuklarıyla daha iyi iletişim kurma” (N=5) ve “kendini geliştirme” amaçlarının ön plana çıktığı anlaşılmaktadır. Bunlara ek olarak bir kursiyer “kızının saldırgan davranışları ile daha iyi başa çıkabilmek” ve diğer bir kursiyer “sosyalleşme” amacıyla bu kurslara katıldıklarını belirtmiştir.

Kursiyerler, yakın çevrelerinde bu kurslara isteyip de “çocuklarını bırakacak yerleri olmadığından,” “ev işlerinin yoğunluğundan,” “eşleri izin vermediğinden” ya da “haberleri olmadığından ya da kayıtlar dolduğundan” katılamayan tanıdıkları olduğunu ifade etmişlerdir. Bunun yanında daha az sayıda kursiyer tarafından bu kurslara isteyip de katılmayanların “ulaşım/uzaklık” ve “bir işte çalışma” nedeniyle katılamadıklarını belirtmişlerdir.

4.5.2.1. Aile Eğitimin Etkisi

Görüşmeye katılan kursiyerler, katıldıkları eğitim programlarının önemli bir ihtiyacı karşıladığını, çocuk yetiştirme konusunda gerekli bilgiler öğrendiklerini ve bu eğitimler sayesinde çocuklarıyla daha sağlıklı ilişkiler kurabildiklerini belirtmişlerdir. Bu kapsamda aile eğitimlerinin artmasının ve eğitimlerde yer alan materyallerin ve etkinliklerinin zenginleştirilmesinin yararlı olacağını vurgulamışlardır.

Eğitimlerde yer alan ev ziyaretleri ile “çocuklarına nasıl davranmaları” ve “çocukla kaliteli zaman geçirmek için ne yapmaları” gerektiğini öğrendiklerini, eğitici ile birebir iletişim kurma fırsatı bulduklarını ifade etmişlerdir. Ev ziyaretlerinin sıklığı konusunda farklı görüşler olması, bu eğitime katılanların bu konuda farklı koşulları ve ihtiyaçları olduğunu göstermektedir. Bu nedenle standart bir uygulama yerine kursiyerlerin özellikleri, ihtiyaçları ve koşulları çerçevesinde bireyselleştirilmiş uygulamalar oluşturmak daha uygun olabilir. Ev


ziyaretlerinde “gelir durumu düşüklüğü nedeniyle ortamın uygun olmaması ya da ikram sorunu” dışında bir sorun rapor edilmemiştir.

Kursiyerler katıldıkları eğitim sonunda aile eğitimi konusundaki bilgilerinin arttığını, “var olan yanlış bilgilerini düzeltme olanağı bulduklarını” belirtmişlerdir. Öğrendikleri bilgilere örnek olarak “olumsuz davranışları değiştirme,” “iletişim becerilerini geliştirme,” “çocuk psikolojisini anlama,” “ ebeveyn tutumları,” “zihinsel gelişme,” “kendini ifade etme,” “çocukla birlikte kural koyma” ve “zeka gelişimi” konularını vermişlerdir.

Öğrendikleri bu bilgilerin işlerine yarayacağını düşünen kursiyerlerin yaklaşık yarısı (N=13) bu bilgileri günlük yaşamada “sık sık” kullandıklarını, diğer yarısı ise (N=15) “ara sıra” kullandıklarını ifade etmişlerdir.

Öğrendikleri bu bilgiler sayesinde aile yaşantılarında olumlu yönde değişiklikler olduğunu belirten kursiyerler, bu çerçevede “aile içi iletişimlerini arttığını,” “çocuk bakımı ve eğitimi konusundan kendilerine olan güvenlerinin artığını,” “olaylara / ev içi sorunlara bakış açılarında olumlu değişiklikler olduğunu,” “çocuklara davranışlarında ya da tutumlarında olumlu değişiklikler olduğunu,” “çocuklarıyla daha rahat ilişkiler kurduklarını” ve “daha iyi bir anne olmayı öğrendiklerini” ifade etmişlerdir.

Katıldıkları eğitim sonunda çocuk bakımı v eğitimini daha iyi yaptıklarını, bu konudaki becerilerinin geliştiğini, eksiklerini görerek düzelmek olanağı elde ettiklerini belirten kursiyerler, bu eğitimlerde öğrendiklerini günlük yaşamda kullanabildiklerini, anlatılanları bu açıdan geçekçi bulduklarını vurgulamışlardır. Eğitimlerde anlatılan bilgiler ve geliştirilmeye çalışılan becerilerle ilgili olarak bazı katılımcılar kendi yaşantıları açısından çelişkiler görmekle birlikte, bu çelişkilerin çözümü konusunda eğiticilerin kendilerine yardımcı olduklarını ifade etmişlerdir.

Katıldıkları aile eğitim programlarında öğrendikleri bilgi ve becerileri “fırsat buldukça” eş-dost ve komşularıyla paylaşan kursiyerler yanında bunu ancak “daha az” ya da “daha çok” yapabilen katılımcılar da vardır. Ancak katılımcıların bu konuda bir çaba ve istek içinde oldukları anlaşılmaktadır. Bu paylaşım daha çok arkadaşlarıyla biraya geldiklerinde, sohbet ortamında gerçekleşmektedir. Bu tür paylaşımlarda karşı tarafın tepkilerini olumlu olarak yorumlayan kursiyerler, bu eğitimlere olan ilgilerinin arttığını ve aile eğitimiyle ilgili konuları daha çok merak etmeye başladıklarını ifade etmektedirler.

Katıldıkları eğitim sonunda aile eğitimi konularına karşı ilgilerinin “çok” arttığını düşünen kursiyerler, bu konuları öğrenme isteklerinin arttığını, başka kurslar açıldığı takdirde bunlara katılmaya çalışacaklarını, farklı kaynaklardan bu konularda yeni bilgiler edinme çabası içinde olacaklarını ifade etmişlerdir. Bundan sonra açılacak Aile Eğitimi Programlarında yer verilmesini istedikleri konuları şu şekilde sıralamışlardır:


• Beslenme/ev ekonomisi • Daha fazla kişiye ulaşılmalı • Çocuk oyunları ve şarkıları • Karı-koca ilişkileri • Ergenlik konusu • Özet konular daha geniş olmalı • İlkyardım/sağlık • Çocuk yetiştirmede aile büyükleri ile iletişim • Baba eğitimi

Görüşmeye katılan bazı kursiyerler eğitimlerin kendilerine ve ailelerine olan katkıları konusunda çarpıcı ifadeler kullanmışlardır: Bunlardan ikisi aile eğitiminden elde ettikleri kazanımları şu şekilde dile getirmiştir:

Bu kurs sayesinde sevgi evlerinde çalışmaya karar verdim. Çocuklara karşı davranışlarımı ona göre ayarlamayı öğrendim. Kursa katılarak hatalarımı ve doğrularımı öğreniyorum.

Kursu bitirince alacağım sertifika ile bazı işyerlerine müracaat edebileceğimi, ayrıca da çocuklarımı yetiştirmede faydası olabileceğini düşündüm.

Diğer üç kursiyer ise bireysel olarak bu kurslar sayesinde önemli gelişme kaydettiklerini ifade etmiştir:

Sorunlarımı rahatlıkla dile getirebiliyorum, sorularıma cevap alabiliyorum ve aldığım cevaplar işime yarıyor.

Çaresiz değilim artık sorunları daha rahat çözüyorum.

Eğitimin en etkili yönü doğru bildiğimiz yanlışları öğrendik.

Üç kursiyer ise bu eğitimler sayesinde evde çocukları ve eşleriyle daha iyi ilişkilerinin olduğunu, onları daha iyi anladığını belirtmiştir:

Hatalarımın olduğunu, çocuklarıma ve eşime faydalı olabilmek, topluma iyi çocuklar yetiştirmek için bu kursa katıldım

Kurs beni rahatlatıyor, eşim farklılık görüyor.

Sadece benim çocuğumun problemli olmadığını gördüm.

Özetle kursiyerler aile eğitim programlarından önemli kazanımlar elde ettiklerini ve bunları hem aile yaşantıları hem de gelecek için önemli bir artı oluşturacağını düşünmektedirler.

4.5.2.2. Eğiticiler ve Materyallerle İlgili Görüşler


Kursiyerler Aile Eğitimi Programlarında eğiticilerin kendileriyle etkili bir iletişim kurabildiklerini, sınıfta rahat soru sorabildiklerini, eğiticilerin sorularını anlamaya çalışarak cevap verme konusunda istekli olduklarını, kendilerini onların yanında rahat hissettiklerini, eğiticilerin kendilerini yeterince motive ettiklerini belirtmişlerdir. Bu algılar kursiyerlerin eğiticilerle ilgili oldukça olumlu görüşlere sahip olduklarını göstermektedir.

Kursiyerler eğitim materyallerinin genel olarak tümünün yararlı olduğunu belirtmekle birlikte, özellikler ÇEM’leri yararlı bulduklarını, kullanılan hikâye ve öykülerin ilgi çekici olduğunu, materyallerde açık ve anlaşılır bir dil kullanıldığını belirtmişlerdir. Diğer taraftan ÇEM’lerin daha çekici hale getirilmesi için renklendirilmesi, ilgi çekici resimler konulması ve daha kolay anlaşılabilir olması için dilinin gözden geçirilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Kursiyerlerin bazıları ÇEM’lerin eş-dost ve komşu ile paylaşıma uygun olduğunu ifade etmişlerdir.

4.5.2.3. Aile Eğitimi Programları ile İlgili Öneriler

Aile eğitimlerinin daha etkili ve verimli olabilmesi için kursiyerler öncelikle daha rahat bir sınıf ortamının oluşturulması gerektiğini belirtmişlerdir. Sınıfın yeterince ısıtılmadığını, bazen çok geniş salonların sınıf olarak kullanıldığını ifade edilen katılımcılar bunun eğitimin etkisini azalttığını vurgulamışlardır. Uzaklık nedeniyle katılım ya da ulaşım sıkıntısı çeken anne-babalar için bir çözüm düşünülmesini öneren kursiyerler eğitimin süresi konusunda farklı görüşler diler getirmişlerdir. Bu da kursiyerlerin süre ile ilgili farklı koşullar ve ihtiyaçlar çerçevesinde görüş oluşturduklarını ve ortak bir noktada buluşamadıklarını göstermektedir. Aile eğitim programlarının duyurulması ile ilgili daha kapsamlı duyurular yapılmasını öneren katılımcılar, bu eğitim programlarını tüm anne ve babalara yararlı olduğunu ve bu nedenle açılmaya devam etmesi gerektiğini belirtmişlerdir.

Özetle kurs sonu görüşme bulguları, kursiyerlerin aile eğitim kurslarına çocuklarının

okullarından gelen bilgiler sonucu katılmaya karar verdiklerini, aile eğitim kurslarına katılma amaçlarının daha çok kendini geliştirme ve daha iyi bir anne olma isteği olduğu, kursa katılamayan tanıdıkları için en önemli zorluğun iş yoğunluğu ve çocuklarını bırakacak yer olmaması olduğu, aile eğitim programlarının kendileri için önemli bir eğitim ihtiyacını karşıladığını, bu eğitimler sayesinde iyi bir anne olma ve çocukla iletişim konularında önemli gelişmeler kaydettiklerini, yanlış olan bilgilerini düzelttiklerini, ev ziyaretleri ile daha bireysel ilgi ve ihtiyaçlarına yönelik eğitim alma fırsatının doğduğunu, öğrendiklerini uyguladıkça aile yaşantılarında olumlu değişiklikler olduğunu, çocuk bakımı ve eğitimi konusundaki becerilerinin geliştiğini göstermektedir. Ayrıca kursiyerler, bu eğitimlerde öğrendikleri bilgi ve becerileri eş-dost ve komşu ile paylaşmaya değer bulduklarını, özellikle arkadaş sohbetlerinde bu öğrenilen konuların gündeme geldiğini ifade etmişlerdir. Sonuçta


kursiyerlerin bu eğitimler sayesinde aile eğitimi konularına karşı ilgilerinin arttığı, bundan sonra açılacak benzer kurslara katılma isteğinde oldukları ve hatta farklı kaynaklardan bu eğitimle ilgili konularda bilgi edinmeye çalıştıkları anlaşılmaktadır.

4.6. Başarı Testi Bulguları

Kursiyerlere uygulanan ön ve son-test sonuçları Aile Eğitimi Programlarına göre Tablo 4.47’de sunulmuştur. Bu sonuçlar 3-6 ve 7-11 Yaş Aile Eğitim programlarına katılan kursiyerlerin ön ve son-test performansları arasında istatistiki yönden önemli bir farklılık olduğunu göstermektedir. Yani kursun başından sonuna kadar geçen süreçte kursiyerlerin eğitim konularıyla ilgili bilgilerinde artı yönde önemli bir farklılık ortaya çıkmıştır. Ancak benzer bir durum 0-3 ve 12-18 Aile Eğitim Programlarına katılan kursiyerlerde görülmemiştir. Buna göre bu eğitimlere katılan kursiyerlerin bilgilerinde testle ölçüldüğü kadarıyla önemli bir farklılık ortaya çıkmamıştır. Ön ve son-test uygulamalarının kontrollü bir biçimde yapılamamış ve grupların birey bazında eşleştirilememiş olması nedeniyle bu sonuçlar ihtiyatla yorumlanmalıdır.

Tablo 4.47. Ön ve Son-Test Sonuçları

Test N Mean Standart Sapma t değeri, serbestlik

derecesi ve p değeri 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programı Ön-test 208 16,6202 6,37060 t=,128, sd=362

p= >0.5 Son-test 156 17,7244 7,41365 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programı Ön-test 1165 17,0618 5,88430 t=-6.346, sd=1567

p= <0.5 Son-test 404 19,1559 5,19667 7-11 Yaş Aile Eğitimi Programı Ön-test 587 14,9148 5,64474 t=-3.014, sd=734

p= <0.5 Son-test 149 16,4564 5,29340 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programı Ön-test 343 16,0262 5,71004 t=0,117, sd=468

p= >0.5 Son-test 127 15,9528 6,93720 BÖLÜM V

SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Aile Eğitim Programlarının Değerlendirilmesi Araştırması, nicel ve nitel yöntemlerin

birlikte kullanıldığı karma bir araştırma deseni çerçevesinde yürütülmüştür. Nicel veriler Türkiye genelinde 12 bölgeyi temsil eden bir örneklemden, nitel veriler ise Türkiye’nin dört


farklı bölgesinden seçilen bir örneklemden toplanmıştır. Araştırma kapsamında belirlenen temel boyutlar ve alt boyutlar çerçevesinde kapalı ve açık uçlu anket ve ölçek maddelerinden oluşan veri toplama araçları ile formatörlerden, eğiticilerden ve kursiyerlerden nicel veriler toplanmış; yine aynı boyutlar ve alt boyutlara göre tasarlanan görüşme formları ile eğiticiler ve kursiyerlerden nitel veriler toplanmıştır. Buna ek olarak kursiyerlere ön ve son-testler verilerek bilgi düzeyinde bu kurslardan elde ettikleri kazanımlar ölçülmüştür. Toplanan veriler nicel ve nitel veri analizine tabi tutulmuş ve ortaya çıkan bulgular 4. bölümde veri toplama araçları ve örneklem grupları dikkate alınarak sunulmuştur. Bu son bölümde ise araştırma sonunda elde edilen bulgular tartışılmakta, sonuçlar çıkarılmakta ve gelecekte düzenlenecek Aile Eğitimi Programlarına yönelik öneriler ortaya konmaktadır.

5.1. Aile Eğitimi Programları Eğitici Eğitiminin Etkililiği

Aile Eğitimi Programlarında görev alan eğiticilerin büyük çoğunluğu MEB tarafından eğiticilerin eğitimi amacıyla açılan “0-18 Yaş Aile Eğitimi Programı”na katılmışlar, üçte-bir civarında bir grup bu programa ek olarak “AÇEP (Aile ve Çocuk Eğitim programı),” “Anne-Çocuk Eğitimi,” “AİTEP (Aile için Temel Eğitim Programı” gibi farklı aile eğitimi programlarına da katılmışlardır. Gerek formatörler gerekse eğiticiler “Eğitici Eğitimi” programlarını büyük ölçüde yeterli olarak değerlendirilmektedir. Buna rağmen eğiticilerin önemli bir bölümü ek eğitimlerin gerekli olduğunu düşünmektedir. Eğitici eğitimi ile ilgili görüşler olumlu olmakla birlikte, ek ya da tekrar eğitimlerin talep edilmesi, eğiticilerin kendilerini geliştirme konusunda ek eğitimlere sıcak baktıkları şeklinde yorumlanabilir.

Eğitici Eğitiminde uygulamalara yeterli zaman ayrılamadığı için sürenin arttırılması ve sınıf ortamlarının iyileştirilmesi gerektiği önemle vurgulanmıştır. Formatörlerden bazıları da el kitapları ve ÇEM’lerin konu içerikleri ve bilgiler açısından gözden geçirilmesi, hikâyelerin daha fazla kullanılması ve görsellerin daha çekici hale getirilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Ayrıca bu eğitimlerde uzman eğitimcilerin görev alması, eğitimlerin etkileşimli ve uygulamalı olması önerileri dile getirilmiştir.

Formatörler Eğitici Eğitimini yeterli bulmakla birlikte bu eğitime katılan eğiticilerin performansını genellikle orta düzeyde değerlendirmişlerdir. Bu eğitimlere katılan eğitici adaylarının yeterince bilgilendirilmeden ve ön hazırlık yapmadan bu eğitime katılmaları ve eğitim düzeylerinin farklı olması, Eğitici Eğitimi kurslarındaki performanslarını olumsuz yönde etkilemiştir. Bunun yanında formatörler eğiticilerin özellikleri dışında da bazı sorunları rapor etmişlerdir. Formatörlerin arasındaki iletişimin yetersiz olması, eğitim ortamı ile ilgili sorunlar yaşamaları, verilen eğitimlerde halk eğitim merkezleriyle etkili bir işbirliği kurulamadığı ve eğitim yöneticileriyle sorunlar yaşandığı ifade edilmiştir.

Eğitici Eğitimleri genelde yeterli bulunmakla birlikte daha etkili olabilmesi için formatörler, eğiticilerin gönüllü ve istekli kişiler ve öğretmenlerden seçilmesini, eğitim


ortamının fiziksel ve teknolojik yönden zenginleştirilmesini, daha uygulamalı eğitimler için sürenin arttırılmasını, formatörler arası bilgi alışverişinin sağlanmasını, katılımcıların önceden bilgilendirilmesini ve farklı eğitim düzeyleri dikkate alınarak eğitimlerin planlanmasını, formatörlere yönelik kitapların ve diğer materyallerin zenginleştirilmesini, bu eğitime katılanların öğretmenlik formasyonuna sahip kişiler olmasını, Eğitici Eğitimlerinin organizasyonunda halk eğitim merkezlerinden ve eğitim yöneticilerinden daha fazla destek alınmasını önermişlerdir. Ayrıca Eğitici Eğitimlerinin daha kapsamlı değerlendirilmesinin de gerekli olduğu vurgulanmıştır.

Formatörler Eğitici Eğitiminin devamında eğiticilere aile eğitimlerinde destek verilmesinin önemli olduğunu belirtmişlerdir. Bu kapsamda beden dili ve iletişim, etik kurallar, yetişkin eğitimi gibi ek eğitimlerin verilmesi, eğitim sürecinde eğiticilerin gözlenmesi ve geri bildirim verilmesi, eğiticilere kişisel gelişim, çocuk, yetişkin ve ergen ile ilgili kitapların sağlanması, sosyal ve toplumsal uyum, gelenek-görenek ve görüşlere saygı duyma konusunda destek verilmesi, ulusal kanallarda konuyla ilgili gösterimlerin artırılması, online veya telefon ile aile eğitimi konusunda destek verilmesinin gerekli olduğu vurgulanmıştır.

Görüşmeye katılan eğiticiler, Eğitici Eğitiminin genellikle yeterli olduğunu belirtirken bazı eğiticiler bu tür eğitimlerin daha uzun olması gerektiğini, eğitimlerin uygulamalı yapılmasının, farklı eğitim özgeçmişine sahip aday eğiticilerin ihtiyaçlarına uygun eğitimlerin planlanmasının ve örnek aile eğitimi derslerinin verilmesinin yararlı olacağını belirtmişlerdir. Eğitici Eğitiminde kullanılan materyaller de genellikle yeterli bulunmakla birlikte eğitici el kitabının ve ÇEM’lerin gözden geçirilmesi ve dilinin daha anlaşılır hale getirilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Ayrıca materyallere daha fazla hikâye, öykü ve örnek konulmasının, oyunların ve etkinliklerin zenginleştirilmesinin yararlı olacağı vurgulanmıştır. Özetle görüşmelere katılan eğiticiler, Eğitici Eğitimini yararlı bulduklarını, formatörlerin donanımlı olduğunu, materyallerin nitelikli olmakla birlikte geliştirilmesi gereken yönlerinin olduğu, eğiticilerin bu eğitimlere katılmaktan mutlu olmakla birlikte süre ve kapsamın genişletilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır.

5.2. Aile Eğitiminin Kursiyerler Üzerindeki Etkileri Araştırma örnekleminde yer alan kursiyerlerin çoğunun 3-6 yaş aile eğitim

programlarına katıldığı anlaşılmaktadır. Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü’nden alınan istatistiki veriler de 2013 yılının sonbahar döneminde kursa katılan kursiyerlerin de çoğunluğunun 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programlarına katıldığını göstermektedir. En çok talep edilen kurs olan 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programlarını, 7-12 yaş aile eğitim programları takip


etmektedir. Kursiyerlerin kayıt yaptırdıkları kurslara devam oranlarının yüksek olduğu görülmektedir. Görüşme bulguları eğiticilerin verdikleri Aile Eğitimi Programlarını önemli bulduklarını, çalıştıkları okul çevresine eğitim yoluyla katkıda bulunma amaçları olduğunu göstermektedir. Kursiyerlerde görüşmelerde bu eğitimlere yeni bilgiler öğrenme, daha iyi bir anne olma, çocuklarıyla daha verimli iletişim kurma, kendini geliştirme ve sosyal ilişkileri geliştirme amacıyla katıldıklarını belirtmişlerdir. Bu bulgular kursiyerlerin katılma ve eğiticilerin eğitim verme motivasyonlarının program amaçları ile uyumlu olduğunu göstermektedir.

Gerek eğiticiler gerekse kursiyerler Aile Eğitimi Programlarına katılmak isteyip de ulaşım, iş yoğunluğu, çocuğunu bırakacak yer olmaması, eşlerden izin alamama ya da zamanında kurslardan haberdar olmama gibi nedenlerden dolayı katılamayan çok kişi olduğunu vurgulamaktadır. Bu da Aile Eğitimi Programlarının hitap ettiği kitlenin eğitim alan kitleden çok daha geniş olduğunu ve bu programların devam etmesi, iyi duyurulması ve katılmak isteyenlerin sorunlarına ilişkin çözümler (çocukları bırakacak sınıfların açılması ya da ulaşım desteği gibi) geliştirilmesi durumunda katılımın artacağı ortaya çıkmaktadır.

Kursiyerlerin büyük çoğunluğu sınıfta aldıkları yüz-yüze eğitimleri ve uygulamalı ev ziyaretlerini çok yararlı bulduklarını; katıldıkları kurs sonunda aile eğitimi konusundaki bilgilerinin arttığını; çocuk bakımı ve eğitimini daha iyi yaptıklarını; aile eğitimi konularına karşı ilgilerinin arttığını ve aile eğitimi konusunda kendilerine olan güveninin arttığını düşünmektedirler. Bunun sonucu olarak kursiyerler gelecekte benzer eğitimlere katılmak istediklerini ifade etmişlerdir. Kursiyerlerin eğitimlerle ilgili bu olumlu değerlendirmesini, eğiticiler bu konuyla ilgili kendilerine sorulan sorulara verdikleri cevaplarda da teyit etmişlerdir. Eğiticiler kursiyerlerin çoğunun Aile Eğitimi Programı amaçlarına ve kazanımlarına ulaştığını, aile eğitimi konusunda yararlı bilgiler elde ettiklerini, Aile Eğitimi Programı sonunda çocuk bakımı ve eğitimini daha iyi yaptığını ve aile eğitimi konularına karşı ilgilerinin arttığını belirtmişlerdir. Özetle gerek kursiyerler gerekse eğiticiler, bu eğitimlerden elde edilen kazanımlar, çocuk bakımı ve eğitimini daha iyi yapma ve aile eğitimine karşı ilginin artması konusunda oldukça olumlu görüşlere sahiptir.

Konu düzeyinde Aile Eğitimi Programlarının etkisi irdelendiği zaman ise genellikle tüm oturumların yararlı olduğu, kazanılan bilgi ve becerilerin günlük yaşamda kullanıldığı ve öğrenilenlerin, kursiyerlerin yakın çevreleriyle paylaşıldığı, ancak bazı oturumların, bu alanlarda diğerlerine göre daha fazla ön plana çıktığı görülmektedir. Gerek kursiyerler gerekse eğiticiler dört Aile Eğitimi Programında yer alan tüm oturumlar için genellikle olumlu görüşler ve gözlemler bildirmişlerdir. Olumlu görüşler “eğitimlerin yararlı olması” konusunda en üst düzeye ulaşırken, “öğrenilenlerin yakın çevre ile paylaşılması” konusundaki olumlu görüşler görece daha düşüktür. Yine de bu konuda olumlu görüşlerin katılımcıların üçte-ikisi tarafından “çok paylaşılıyor” olarak nitelenmesi, öğrenilenlerin yakın çevre ile paylaşılması konusunda


da aile eğitimlerinin oldukça başarılı olduğu söylenebilir. Özetle aile eğitim programları için belirlenen konuların iyi seçilmiş olduğu ve kursiyerlerin ihtiyacını önemli ölçüde karşıladığı ortaya çıkmaktadır. Bu konularla ilgili öğrenilen bilgi ve becerilerin önemli bulunduğu, günlük yaşama aktarıldığı ve başkalarıyla paylaşıldığı anlaşılmaktadır.

Görüşmeye katılan kursiyerler, katıldıkları eğitim programlarının önemli bir ihtiyacı karşıladığını, çocuk yetiştirme konusunda gerekli bilgileri öğrendiklerini ve bu eğitimler sayesinde çocuklarıyla daha sağlıklı ilişkiler kurabildiklerini belirtmişlerdir. Bu kapsamda aile eğitimlerinin artmasının ve eğitimlerde yer alan materyallerin ve etkinliklerinin zenginleştirilmesinin yararlı olacağını vurgulamışlardır. Kursiyerlerle yapılan görüşmelerde en fazla bilinçli annelik, çocuk bakımı ve eğitimi ile çocukla iletişim ve ilişkiler konularının önemsendiği, bunların yanında yeni Aile Eğitimi Programlarında eşle iletişim, ilkyardım ve sağlık, çocuk yetiştirmede aile büyükleri ile iletişim, beslenme ve ev ekonomisi, çocuk oyunları ve şarkıları ile ergenlik konularında ek eğitim talebi dile getirildiği görülmektedir. Bu tür konularla ilgili ek eğitim talebi de kursiyerlerin katıldıkları kurslardan olumlu yönde etkilendikleri ve yeni eğitimlerle ilgili olumlu motivasyon geliştirdikleri söylenebilir.

Görüşmeye katılan kursiyerler katıldıkları eğitim sonunda aile eğitimi konusundaki bilgilerinin (olumsuz davranışları değiştirme, iletişim becerilerini geliştirme, çocuk psikolojisini anlama, ebeveyn tutumları, zihinsel gelişme, kendini ifade etme, çocukla birlikte kural koyma, vb.) arttığını ve var olan yanlış bilgilerini düzeltme olanağı bulduklarını belirtmişlerdir. Öğrendikleri bu bilgileri günlük yaşamda sık sık kullandıklarını ve bu bilgiler sayesinde aile yaşamlarında olumlu yönde değişiklikler olduğunu belirten kursiyerler, bu çerçevede aile içi iletişimlerini arttığını, çocuk bakımı ve eğitimi konusundan kendilerine olan güvenlerinin arttığını, olaylara / ev içi sorunlara bakış açılarında olumlu değişiklikler olduğunu, çocuklara davranışlarında ya da tutumlarında olumlu değişiklikler olduğunu, çocuklarıyla daha rahat ilişkiler kurduklarını ve daha iyi bir anne olmayı öğrendiklerini ifade etmişlerdir. Tüm bu değerlendirmeler aile eğitiminden kursiyerlerin önemli kazanımlar elde ettiklerini, öğrendikleri bilgiler sayesinde aile yaşamlarında olumlu değişiklikler olduğunu göstermektedir.

Kursiyerler katıldıkları eğitim sonunda çocuk bakımı v eğitimini daha iyi yaptıklarını, bu konudaki becerilerinin geliştiğini, eksiklerini görerek düzelmek olanağı elde ettiklerini belirten kursiyerler, bu eğitimlerde öğrendiklerini günlük yaşamda kullanabildiklerini, anlatılanları bu açıdan geçekçi bulduklarını vurgulamışlardır. Aynı zamanda bu bilgi ve becerileri “fırsat buldukça” eş-dost ve komşularıyla paylaşan kursiyerler, bu tür paylaşımlarda karşı tarafın olumlu tepkileri gösterdiğini ve bu eğitimlere olan ilgilerinin arttığını ifade etmektedirler. Bu değerlendirmeler de Aile Eğitimi Programlarının kursiyerlerin ötesinde takın toplumsal çevreye de olumlu etkileri olduğunu göstermektedir.


Katıldıkları eğitim sonunda aile eğitimi konularına karşı ilgilerinin arttığını düşünen kursiyerler, başka kurslar açıldığı takdirde bunlara katılmaya çalışacaklarını ve özellikle beslenme ve ev ekonomisi, karı-koca ilişkileri, çocuk oyunları, ergenlik ve ilkyardım konularına ilgi duyduklarını belirtmişlerdir. Eğiticiler de kursiyerlerin katıldıkları eğitim sonunda aile eğitimine karşı ilgilerinin arttığını ve imkânlarını zorlayarak yeni eğitimlere devam etmek istediklerini ifade etmişlerdir. Bu eğitimler sayesinde kursiyerlerin değiştiğini ve çocuklarına karşı daha ilgili ve bilinçli oldukları, sevgilerini daha rahat ifade ettikleri vurgulanmıştır. Ayrıca kursiyerlerin öğrendiklerini komşularıyla paylaşma eğiliminde oldukları belirtilmiştir. Buna ek olarak eğiticiler, kursiyerlerin bazı oturumlara gelemeyen kursiyerlerle öğrendiklerini paylaştıklarını ifade etmişlerdir. Özetle, eğitimlere katılan kursiyerlerin gerek yüz-yüze eğitimlerden gerekse uygulamalı ev ziyaretlerinden çok yararlandıkları, bu konuları öğrenmeye olan ilgilerinin arttığı, öğrendiklerini uygulama ve komşularıyla paylaşma eğiliminde oldukları, öğrendikleri bilgiler ve beceriler sayesinde çocuklarına daha bilinçli davranmaya başladıkları anlaşılmaktadır.

Aile eğitim programlarının kursiyerlerin kazandıkları bilginin düzeyine etkisini ölçmek için uygulanan ön ve son-testlerin sonuçları, kursiyerlerin 3-6 ve 7-12 yaş aile eğitim kurslarında anlamlı düzeyde bilgilerini arttırdığını ancak 0-3 ve 12-18 yaş aile eğitim programlarına katılan kursiyerlerin bilgilerinde anlamlı bir farklılık olmadığını göstermiştir. Bu çelişkili sonucun nedeni kesin olarak saptanamamakla birlikte bu eğitimlere katılan kursiyerlerin bu tür yazılı ve yapılandırılmış sınavlarda bilgilerini tam olarak ortaya koyamamaları bir etken olabilir. Ayrıca bu testler araştırmacılar tarafından kontrollü ortamlarda verilemediği için ön-test ve son-testi alan kursiyerlerin farklı olma olasılığı bu sonucun bir diğer nedeni olabilir.

Özetle, ön ve son-testlerde belirgin olarak ortaya çıkmamakla birlikte eğitici ve kursiyer görüşleri, Aile Eğitimi Programlarının, kursiyerlerin aile eğitimi konusundaki bilgilerinin artmasına, bu alanda yeni bilgiler ve becerileri öğrenmeye ilgi duymalarına ve çocuk eğitimi ve aile ilgili diğer konularda (sağlık, iletişim, vb.) becerilerinin gelişmesine önemli katkıda bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu üç alandaki olumlu gelişmeler (öğrenme, ilgi ve beceri) kursiyerlerin günlük yaşamlarında önemli farklılıklar yaratmış ve gerek kursiyerlerin gerekse eğiticilerin de vurguladığı gibi kursiyerler yanlış bildiklerini düzeltme, doğru bilgilere göre çocuk bakımı ve eğitimini gerçekleştirme ve bu kazanımları yakın çevreleriyle paylaşma eğiliminde oldukları ortaya çıkmıştır. Aile eğitiminin kursiyerlere olan bu katkısı, kursiyerlerin gerek anketlerde gerekse görüşmelerde belirttiği görüşlerde ortaya çıktığı gibi, eğiticilerin kursiyerlerle ilgili gözlemlerine dayalı olarak anketlerde ve görüşmelerde yaptıkları değerlendirmelerde de ortaya çıkmaktadır.

Aile Eğitimi Programlarının kursiyerlere yaptığı bu katkılar alan yazında ortaya çıkan sonuçlarla örtüşmektedir. Raporun 2. Bölümünde de belirtildiği gibi gerek ulusal gerekse


uluslararası düzeyde Aile Eğitimi Programları katılımcılar üzerinde olumlu etkiler ortaya koymakta ve bu tür programların kapsamının genişletilmesi ve yaygınlaştırılması önerileri ortaya konmaktadır. Yine aynı bölümde taranan araştırmalar da aile eğitim programlarının katılımcılara yaptığı olumlu katkıları (öğrenme, ilgi ve beceri düzeyinde) teyit etmekte ve bu tür programların önemli bir fark yarattığına işaret etmektedir.

5.3. Aile Eğitimi Programlarının Güçlü ve Zayıf Yönleri

Yüz-yüze eğitimler: Gerek kursiyerler gerekse eğiticiler yüz-yüze eğitimlerin uygulamalı ev ziyaretlerine göre daha yararlı olduğunu düşünmektedirler. Eğiticiler, yüz-yüze eğitimlerde sıcak ve samimi bir ortam oluştuğunu, katılımcılara çok yararlı olduğunu ve katılımcıların sosyalleştiğini belirtmişlerdir. Hatta bazı kursiyerler bu eğitimlerin tüm anneler ve babalar için gerekli olduğunu ve bu nedenle kursların tanıtımlarının daha iyi yapılması ve katılımın arttırılması gerektiğini belirtmişlerdir.

Kursiyerler bu eğitimlerin daha etkili olabilmesi için eğitim ortamlarında iyileştirmeler yapılmasının gerekli olduğunu, eğitim teknolojilerinden daha fazla yararlanılması gerektiğini vurgulamaktadırlar. Bu kapsamda dile getirilen diğer önemli bir konu da eğitime katılan kursiyerlerin çocuklarının bırakabilecekleri bir çocuk bakım odasının oluşturulmasıdır. Bu tür bir imkân katılımcı sayısının artmasına ve kurslara devamın daha yüksek olmasına katkıda bulunabilir.

Uygulamalı ev ziyaretleri: Ev ziyaretlerinde bazı kursiyerlerin yaşadıkları sorunların

ve ev ortamının uygun olmamasının, eğitimin bu bölümünün bu kursiyerler için etkili olmasını engellediği söylenebilir. Bu sorunlar ve çözüm önerileri “5.3. Aile Eğitiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri” başlığı altında tartışılmaktadır. Bu sorunlara rağmen uygulamalı ev ziyaretleri kursiyerler ve eğiticiler tarafından yararlı bulunmuştur. Kursiyerler bu ziyaretler sayesinde çocuklarına nasıl davranmaları ve çocukla kaliteli zaman geçirmek için ne yapmaları gerektiğini öğrendiklerini, eğitici ile birebir iletişim kurma fırsatı bulduklarını, eğiticiler de kursiyerlerin ev ortamında kendilerini daha iyi ifade ettiklerini ve bu ziyaretten önemli kazanımlar elde ettiklerini vurgulamışlardır. Bazı kursiyerler daha sık ev ziyaretleri yapılmasını tercih ederken diğerleri kendi koşulları çerçevesinde ev ziyaretlerinin daha seyrek yapılabileceğini belirtmektedir. Bu durumda kursiyerlerin bireysel koşullarını dikkate alarak ev ziyaretlerinin sıklığına karar vermek yerinde olacaktır.

Eğiticiler: Aile eğitiminin kursiyer üzerindeki etkisi ile ilgili diğer bir boyut da

eğiticilere ilişkin algılardır. Kursiyerler eğiticiler konusunda oldukça olumludur. Kursiyerler eğiticilerin yeterliliği, eğitim konusuna hakimiyet, öğretim becerisi, iletişim, tutum, sorulara verilen cevaplar, motivasyon ve ev ziyaretlerindeki öğreticiliği konularında olumlu görüş


bildirmişlerdir. Eğiticilerden duyulan bu memnuniyet kursiyerlerin eğitimlerden elde ettikleri kazanımları olumlu yönde etkilemiş olabilir. Bu nedenle eğiticilerin verdikleri eğitimlerde iyi bir performans gösterdikleri ve kursiyerler üzerinde olumlu izlenimler bıraktıkları anlaşılmaktadır.

Eğitim materyalleri: Aile eğitim programlarında kullanılan eğitim materyallerinin

yeterliliği konusunda gerek eğiticiler gerekse kursiyerler çoğunlukla olumlu görüş bildirmişlerdir. Eğiticilerin tamamına yakını “eğitici el kitabı” ve “ÇEM” in verdikleri eğitime önemli katkıda bulunduğunu; kursiyerlerin ÇEM’leri kolay uygulayabildiğini; oturum sonlarında verdikleri “anne-baba eklerinin,” kursiyerlerin öğrendiklerini pekiştirmesine yardımcı olduğunu; kursiyerlerin, eğitim materyallerini (ÇEM, anne-baba eki, vb.) açık ve anlaşılır bulduğunu; eğitim materyallerinin kursiyerlerin eğitim ihtiyacına cevap verebilecek nitelikte olduğunu; eğitim materyallerinin kursiyerlerin, kendi başlarına öğrenmelerine katkıda bulunduğunu ve kursiyerlerin, eğitim materyallerini eş-dost/komşu ile paylaşma isteği sergilediğini belirtmişlerdir. Eğiticiler de bu görüşleri, kendileriyle yapılan görüşmelerde teyit etmişlerdir. Gerek ÇEM’lerin gerekse anne-baba eklerinin kursiyerlerin, eğitim ihtiyaçlarına cevap verdiği, dili konusunda fazla sorun olmadığı, bağımsız öğrenmeye katkıda bulunduğu, kolay uygulanabildiği, eş-dost ve komşu ile paylaşıma uygun olduğu anlaşılmaktadır.

Bu olumlu değerlendirme yanında gerek eğiticiler gerekse kursiyerler eğitim materyallerinin daha etkili hale getirilmesi için hikâyelere daha fazla yer verilmesini, içeriğin daha anlaşılır olması, resimlerin yeniden düzenlenmesi, görselliğin zenginleştirilmesi, basım hataları ve eksiklerin giderilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Bu öneriler eğitim materyallerinin eğitim amaçlarına ulaşmada önemli bir katkısı bulunmakla birlikte elden geçirilmesi, içeriğinin ve görselliğinin zenginleştirilmesi anlatım dilinin kursiyerlerin düzeyine daha uygun hale getirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.

Eklenmesi ya da geliştirilmesi gereken konular: Eğiticilerin anketlere verdikleri

cevaplar sonucunda gelecekte düzenlenecek aile eğitim programlarına eklenmesi gereken konularla ilgili bir liste ortaya çıkmıştır (bkz. Tablo 4.21). Bu konular “evliliğe hazırlıktan” “mahremiyet eğitimine” kadar bir yelpazede sıralanmaktadır. Programlara eklenmesi önerilen bu konular yanında eğiticiler programlarda konuların sırası ve çeşitli eğitim ve konu birleştirmeleri ile ilgili öneriler ortaya koymuşlardır. Bunlardan en dikkat çekeni 0-3 ve 3-6 yaş aile eğitim kurslarının birleştirilmesi önerisidir. Ancak eğitim süresin bu birleştirme için sorun yaratabilir. Bu nedenle bu tür birleştirme önerileri konusunda ihtiyatlı olmakta yarar vardır. Diğer taraftan konuların sırası ve ayrıntıları ile ilgili öneriler Tablo 4.22’de verilmiştir.

Kursiyerler de Aile Eğitimi Programlarına eklenmesi gereken konularla ilgili cevaplar vermişler ve bu cevaplarda daha çok iletişim, aile planlaması, çocuk psikolojisi, sağlık, kadın


hakları, kadın sağlığı aile içi eğitim gibi konuları vurgulamışlardır. Bu konuların tam listesi Tablo 4.41’de verilmiştir.

Görüşmeye katılan eğiticiler, aile eğitimlerinin daha etkili olabilmesi için ilk yardım ve müdahale teknikleri, etkili zaman geçirme, kadın hakları ve beslenme konularının daha ayrıntılı hale getirilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Bunun için eğitim süresinin arttırılması ve materyallerin içeriğinin buna göre yeniden düzenlenmesi bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmaktadır.

Aile eğitimlerine eklenmesi gereken konularla ilgili formatörler de bir takım önerilerde bulunmuşlardır. 7-12 yaş Aile Eğitimi Programlarına “ders çalışma, görev ve sorumluluk bilinci” ile “ bilgisayar ve internet bağımlılığı” konularının; 12-18 yaş aile eğitim programına ise “uyuşturuculardan korunma,” “internet kullanımı,” “sosyalleşme ve arkadaşlık,” “ergenlerin sorunları ve çözüm yolları” konularının eklenmesi önerilmiştir. Buna ek olarak formatörler 3-6 yaş aile eğitim programlarında cinsel gelişim oturumunun başa alınması, 3-6 ve 7-11 yaş eğitim programlarındaki tekrar konuların gözden geçirilmesi ve 9. ve 11. oturumlarda sağlıklı beslenme ve dengeli beslenme konularından birinin çıkarılması gerektiğini vurgulamıştır. Eklenmesi ve sırasının değiştirilmesi gereken konular yanında formatörler eğitim programlarında konuların sadeleştirilmesi, oturumlara uygulamalı ve etkileşimli etkinlikler eklenmesi, program içeriklerinin uygulamalı ve günlük yaşamla ilişkili hale getirilmesi, anlatım dilinin katılımcı seviyesine uygun hale getirilmesi ve öykülerin zenginleştirilmesi gerektiğini düşünmektedir.

Özetle aile eğitim programlarında yer alan konuların eğitiminde kursiyerler önemli kazanımlar elde etmekle birlikte bu eğitimlerde yer alan konuların kapsamı, sırası ve yeni konularla ilgili bir takım öneriler gündeme gelmektedir. Bu nedenle aile eğitim programlarıyla ilgili yapılacak yeni planlama çalışmalarında bu önerilerin dikkate alınmasında yarar vardır.

Sınıf ortamları: Gerek eğiticiler gerekse kursiyerler eğitim ortamlarıyla ilgili önemli

sorunlar dile getirmişlerdir. Eğiticiler bazen sınıf bulmakta zorlandıklarını, bu konuda eğitim yöneticilerinden yeterli desteği alamadıklarını, kullandıkları sınıfların eğitim araç ve gereçleri ve fiziksel ortam açısından yeterli olmadığını, sınıf bulamadıkları zaman büyük salonlar ya da kafeterya gibi eğitime uygun olmayan ortamlarda eğitim vermek zorunda kaldıklarını bunun da eğitimin niteliğini düşürdüğünü belirtmişlerdir. Kursiyerler de sınıf ortamlarına ilişkin çeşitli sorunları dile getirmişler ve daha sıcak bir eğitim ortamının gerekli olduğunu vurgulamışlardır.

Bu sorunlarla ilgili olarak aile eğitimi kurslarının açılacağı sınıfların bulunmasında ve teşrifinde eğiticilere destek verilmesi, bu eğitimlerin etkili olması açısından önemli görünmektedir. Aile eğitimlerinin özellikle eğitimden yoksun kalmış anne ve babalara önemli


katkılarda bulunduğu dikkate alınırsa, bu eğitimler için gerekli altyapıyı hazırlamak gerekmektedir.

Eğitimlere katılım ve devam: Aile eğitim programlarına katılan kursiyerlerin eğitimlere

katılmada çeşitli sorunlar yaşadıkları görülmektedir. Bu sorunların başında ulaşım ve çocuklarını bırakacak bir yerin olmaması gelmektedir. Her iki sorun da alınacak önlemler ve destek programları ile çözülebilir. Anne ve babalara eğitim verilen kuruma ulaşım için maddi destek sağlanabilir. Ayrıca çocuklarını bırakacak yeri olmayan anneler için de bir çocuk sınıf açarak, eğitimlere daha rahat katılmaları sağlanabilir. Eğiticiler bazı annelerin çocukları ile eğitimlere katıldığını bunun da sınıf ortamında sorun oluşturduğunu rapor etmektedir. Bu sorunun çözümü için çocuk sınıflarının açılması önerilebilir.

Eğitimlere katılmada bir diğer sorun da “devam” sorunudur. Kursiyerlerin eğitimlere katılımının sürekli olmaması ve özellikle sertifika alan kursiyerlerin sayısının kurslara kayıt yaptıran kursiyerlerden oldukça az bir sayıda gerçekleşmesi, kursiyerlerin eğitimlere devam etmede sorun yaşadıklarını göstermektedir. Bu konuda kursiyerlerin eğitimlere devamını teşvik edecek bir takım önlemler alınmasında yarar vardır. Ulaşım ve çocuk bakımı sorununun çözülmesi bu konuda önemli bir adım olacaktır. Bunun yanında kursiyerlerin alacakları sertifikaların öneminin anlatılması ve kurslara katılamayan anne-babalara ek eğitim olanaklarının sağlanması üzerinde çalışılabilir.

Kursların tanıtımı: Gerek eğiticiler gerekse kursiyerlerin aile eğitim programlarının

yeterli düzeyde tanıtılmadığını bu nedenle eğitimlere katılamayan anne-babalar olduğunu belirtmektedir. Kursların tanıtımı için okulların ve yazılı ve görsel basının daha yaygın kullanılması, belediyelerle ve diğer yerel kurum ve kuruluşlarla daha etkili bir işbirliğine gidilmesi önerilebilir.

Uygulamalı ev ziyaretleri: Sınıfta yapılan yüz-yüze eğitim yanında uygulamalı ev

ziyaretlerinin de yararlı olduğu gerek eğitimciler gerekse kursiyerler tarafından vurgulanmaktadır. Ancak uygulamalı ev ziyaretleri konusunda bazı kursiyerlerin sorun yaşadığı ve bu nedenle bu ziyaretlere çok sıcak bakmadıkları anlaşılmaktadır. Ev ortamının eğitici ziyaretine uygun olmaması, ikram olanaklarının kısıtlı olması, evin kalabalık olması gibi nedenlerle bazı kursiyerler ev ziyaretlerinin sık yapılmasına karşı çıkmaktadırlar.

Bu sorunun çözümü için kursiyer odaklı bir strateji belirlemek gerekmektedir. Ev ziyaretleri konusunda kaygısı olan kursiyerler için ev dışında bir ortamda (okul ya da halk eğitim merkezi gibi) kursiyerin çocuğu ile birlikte uygulamalı eğitim alması için bir plan yapılabilir.


KAYNAKLAR

Arkan, B. ve Üstün, B. (2010). Ebeveyn Eğitim Programlarını Değerlendirme Rehberi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 2010, 3(2), 102-107.

Bekman, S. ve Koçak, A.A. (2011) Beş Ülkeden Anneler Anlatıyor I: Anne-Çocuk Eğitim

Programı Kimler İçin ve Neden Etkili? Eğitim ve Bilim. Cilt 36, Sayı 160. ss. 171-183. Çakır, M. (2009). Sokakta Çalıştırılan Çocukların Ailelerine Yönelik Aile Eğitim Programının

Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü: İstanbul.

Kartal, H. (2007). Erken Çocukluk Eğitimi Programlarından Anne-Çocuk Eğitim Programı’nın

Altı Yaş Grubundaki Çocukların Bilişsel Gelişimlerine Etkisi. İlköğretim Online 6(2). ss.234-248.

Kılıç, Ç. (2010). Aile Eğitim programları ve Türkiye’deki Örnekleri. Abant İzzet Baysal

Üniversitesi Dergisi. Cilt:10, Sayı:1. Yıl: 10 Haziran 2010. http://www.efdergi.ibu.edu.tr/arsiv/cilt10_sayi1/9.pdf adresinden 5 Kasım 2012’de alınmıştır.

Parent Education Program. Web: http://www.parenteducationprogram.org/ adresinden 26

Eylül 2012’de alınmıştır. Parent Education. Web: http://bellevuecollege.edu/health/parented/ adresinden 2 Ekim 2012’de

alınmıştır. Şahin, F. T. ve Kalburan, N.C. (2009). Aile Eğitim Programları ve Etkililiği: Dünyada Neler

Uygulanıyor? Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2009, (1) 25. Sayı. Yücel, G. (2006) Bağımsız Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi Hakkında Uzaktan eğitime Dayalı

Aile Eğitim Programının Etkililiği”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü: Eskişehir.

http://www.efdergi.ibu.edu.tr/arsiv/cilt10_sayi1/9.pdf

Documents

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL …aileegitimi.meb.gov.tr/upload/Aile egitimi Rapor 26_mart_2013 (2).pdfkurumsallaşmış Aile Eğitimi Programları yolu ile