MPSC - PSI-STI-ASST BookNo part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical including photocopying;

No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

HetJe& Hejer#ee ceeie&oμe&keÀ veJeerve Je megOeeefjle DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle

Printed at: Kings Security Printers Pvt. Ltd. Valsad

TEID : 937

þUkeÀ Jewefμe<ìîes: • meesHeer Je DeesIeJeleer Yee<ee. • meJe& efJe<e³eeb®eer megueYe Je cegÎsmeto ceeb[Ceer. • DeeJeμ³ekeÀ lesLes lekeÌles, vekeÀeμes Je Deeke=Àl³ee DebleYe&tle. • DeefOekeÀ mejeJeemeeþer Òel³eskeÀ efJe<e³ee®es YejHetj yengHe³ee&³eer Òeμve meceeefJe<ì. • ceeieerue HetJe& Hejer#eebceOeerue Òeμve efJe<e³eevegªHe JeieeakeÀjCeemeefnle meceeefJe<ì.

PSI-STI-ASSTTarget’s

First Edition: July 2015

cenejeä^ ueeskeÀmesJee Dee³eesieeÜejs efve³eesefpele veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle

ÒemleeJevee vecemkeÀej ! ceneje<ì^ ueeskeÀmesJee Dee³eesiee®³ee efJeÐeeL³ee¥vee ìeiexì ÒekeÀeμeve ns veeJe pejer veJeerve Demeues lejer, SketÀCe efμe#eCe #es$eemeeþer ns veeJe yejs®e

Heefj®e³ee®es Deens. ìeiexì ÒekeÀeμeveeves DeeleeHe³e¥le efJeefJeOe μew#eefCekeÀ DeY³eeme¬eÀceeb®eer DeJJeue opee&®eer HegmlekesÀ ÒekeÀeefμele keÀªve efJeÐeeLeea, HeeuekeÀ DeeefCe efμe#ekeÀeb®ee efJeéeeme mebHeeove kesÀuee Deens. Dee³eesiee®³ee Hejer#eebJej DeeOeeefjle ne Deece®ee Heefnuee®e ÒekeÀuHe Demetve, ns HegmlekeÀ meJeexÊece nesC³eemeeþer Deecner meJe&leesHejer Òe³elve kesÀues Deensle.

ceneje<ì^ Dee³eesiee®³ee Heesueerme GHeefvejer#ekeÀ (PSI), efJe¬eÀerkeÀj efvejer#ekeÀ (STI), mene³ekeÀ (ASST) ³ee leerve Hejer#eeb®ee megOeeefjle DeY³eeme¬eÀce keWÀêmLeeveer þsJetve ns HegmlekeÀ efJekeÀefmele keÀjC³eele Deeues Deens. meKeesue DeY³eemeemeesyele®e `mceeì&' DeY³eeme ner keÀeUe®eer iejpe Deens. efJeμes<ele: Dee³eesiee®³ee Hejer#eeb®eer leer iegªefkeÀuueer®e Deens. l³eecegUs ³ee HegmlekeÀele meJe& efJe<e³eeb®³ee efJemle=le ceeb[Ceermeesyele®e cegÎsmeto ceeefnleer osC³eeJej Deecner cegK³elJes Yej efouee Deens. cenÊJeHetCe& ceeefnleeruee DeOeesjsKeve, DeeJeμ³ekeÀ lesLes lekeÌles, Deeke=Àl³ee ³eeb®³ee meceeJesμeeves efJeÐeeL³ee¥meeþer ne DeY³eeme megueYe keÀmee nesF&ue ³eekeÀ[s ue#e efoues Deens. efJe<e³ee®es DeekeÀueve, ceeefnleer®es mebkeÀueve DeeefCe leke&À ³eeb®³ee DeeOeejs mees[Jee³e®es Òeμve Deμee eflevner HeeleÈ³eebJej efJeÐeeLeea GÊecejerl³ee keÀeceefiejer keÀª μekeÀleerue ³ee®eer Deecnebuee Kee$eer Deens.

³eμee®es efμeKej ieeþC³eemeeþer DeLekeÀ HeefjÞece DeeefCe mejeJeeefμeJee³e He³ee&³e veener. Òel³eskeÀ efJe<e³ee®³ee meKeesue, HeefjHetCe& Je leHeμeerueJeej DeY³eemeekeÀefjlee Deecner ³ee HegmlekeÀele peemleerle peemle mejeJeemeeþer®es Òeμve Je ceeieerue HetJe& Hejer#eebceOeerue Òeμve ³eeb®ee meceeJesμe kesÀuee Deens. ³eecegUs efJeÐeeL³ee¥®ee efJe<e³e HekeÌkeÀe nesC³eeme efveefμ®ele®e ceole nesF&ue Je les HeefjHetCe& DeY³eemee®³ee keÀmeesìîee Heej Hee[t μekeÀleerue.

HegmlekeÀe®³ee DeesIeJel³ee uesKeveMewueercegUs ìeiexì®³ee ceeie&oμe&keÀe®es JesieUsHeCe efJeÐeeL³ee¥vee efveefμ®ele®e peeCeJesue. Del³eble meesH³ee Yee<esleerue ceeb[CeercegUs veeieefjkeÀMeem$eemeejK³ee eqkeÌue<ì HeCe cenÊJee®³ee efJe<e³ee®es menpe DeekeÀueve nesF&ue. lej FeflenemeemeejK³ee jbpekeÀ efJe<e³ee®ee ìHH³eeìHH³eeble Dee{eJee IesTve, cenÊJee®³ee Ieìvee DeOeesjsefKele kesÀu³ee Deensle. meceepemegOeejCes®eer oerIe& HejbHeje ueeYeuesu³ee ceneje<ìêleerue meJe& cenÊJee®³ee meceepemegOeejkeÀeb®³ee keÀe³ee&®ee efJemle=le ceeieesJee ³ee HegmlekeÀele Iesleuee Deens; lej Yetieesueelener ceneje<ìeuee keWÀêmLeeveer þsJetve jep³ee®eer meefJemlej YeewieesefuekeÀ ceeefnleer osC³eeJej Yej efouee Deens. DeLe&μeem$e efkeÀ®ekeÀì Jeeìle Demeues, lejer les megueYe DeeefCe mebef#eHle mJeªHeele ceeb[u³eeme GÊecejerl³ee mecepetve Ieslee ³esles ns ³eeletve peeCeJesue, lej efJe%eeveemeejKee Òe®eb[ J³eeHleer®ee DeeefCe iegbleeiegbleer®ee efJe<e³ener DeekeÀueveeme meesHee nesF&ue Deμeejerleerves mHe<ì kesÀuee Deens. owvebefove peerJevee®ee DeefJeYeep³e Yeeie DemeCeeN³ee DebkeÀieefCele DeeefCe yegef×ceÊee ®ee®eCeer ³ee efJe<e³eeble Òel³eskeÀ ÒekeÀjCeevegmeej Òeμve efoues Demetve, DeeJeμ³ekeÀ lesLes Òeμveeb®es mHe<ìerkeÀjCener kesÀues Deens. lemes®e, ieefCeleele Òeμveeb®eer meesHes les keÀþerCe Deμee mJeªHeele ceeb[Ceer kesÀueer Deens. ®eeuet Ie[ecees[er DeeefCe meeceev³e%eeve efJeYeeieeble efJeefJeOe #es$eebleerue yengcetu³e ceeefnleer DebleYet&le kesÀueer Deens, Hejbleg ³ee efJe<e³eeb®eer J³eeHleer Dece³ee&efole Demeu³eeves l³eemeeþer efJeÐeeL³ee¥vee DeKeb[ %eeveepe&veeefμeJee³e He³ee&³e veener, ns cee$e Kejs!

³eμeemeeþer Òe³elve lej meieUs®e keÀjleele, HeCe ³eesi³e efoμesves Òe³elve keÀjCeejs®e ³eμemJeer nesleele. ìeiexì ÒekeÀeμevee®es ns HegmlekeÀ DeeHeu³ee Òe³elveebvee ³eesi³e efoμee osF&ue ³eeyeÎue Deecnebuee ¢{ efJeμJeeme Deens.

HegmlekeÀ DeefOekeÀeefOekeÀ Glke=À<ì nesC³eekeÀefjlee DeeHeuee DeefYeÒee³e DeeefCe yengcetu³e met®evee mJeeieleen& Deensle. meJe& efJeÐeeL³ee¥vee Hejer#esmeeþer ceve:HetJe&keÀ μegYes®íe!

³eμeJeble Jne, iegCeJeble Jne! Oev³eJeeo ! ÒekeÀeμekeÀ

mHeOee& Hejer#ee ns meeO³e Deens, lej DeY³eeme l³eemeeþer®es meeOeve Deens. meeO³e-meeOeve ³eeb®³eemeesyele®e ÒesjCee, efpeÎ DeeefCeef®ekeÀeìer ³eeb®eer Deletì pees[ DemeeJeer ueeieles. ³eMe ÒeeHle keÀjCeejs DeeHeu³eemeejKes®e meJe&meeOeejCe efJeÐeeLeea Demeleele. HeCe l³eeb®eerDemeeceev³e cesnvele l³eebvee ³eMemJeer keÀjles. mHeOee& Hejer#eeb®ee ìHHee Heej keÀªve Deepe G®®e HeoebJej efJejepeceeve Demeuesu³ee ceepeerHejer#eeLeeA®³ee cegueeKeleer cnCetve®e Deecner ³ee HegmlekeÀele meceeefJe<ì kesÀu³ee Deensle. l³eeb®es ÒesjkeÀ Meyo, DevegYeJekeÀLeve ³eebcegUsefJeÐeeL³ee¥vee Òeeslmeenve efceUsue, He³ee&³eeves DeY³eemeeuee DeefOekeÀ ieleer Je YekeÌkeÀceHeCee ÒeeHle nesF&ue ³ee®eer Kee$eer Jeeìles.

DevegYeJee®es yeesue !

HeerSmeDee³e – SmeìerDee³e- mene³ekeÀ ³ee Heoebmeeþer®³ee Hejer#ee cenejeä^ ueeskeÀmesJee Dee³eesieeleHexÀ IesC³eele ³esCeeN³ee efJeefJeOe Hejer#eebHewkeÀer Del³eble ueeskeÀefÒe³e DeeefCe cenÊJee®³ee Hejer#ee Deensle. ³ee Hejer#eebvee efceUCeeje Òeeflemeeo efoJemeWefoJeme Jee{le Deens l³eecegUs ³ee Hejer#eeb®eer ieebYeer³ee&ves DeeefCe yeejkeÀeF&ves le³eejer keÀjCes Del³eble cenÊJee®es þjles. ³eemeeþer Hejer#esmeeþer®³ee leebef$ekeÀ efvekeÀ<eebJej ue#e osCes osKeerue eflelekesÀ®e iejpes®es Deens. les Heg{erueÒeceeCes: Hejer#es®es mJeªHe: Hejer#ee HeerSmeDee³e SmeìerDee³e Deefmemìbì HetJe& 100 iegCe, yengHe³ee&³eer, Jemlegefveÿ 100 iegCe, yengHe³ee&³eer, Jemlegefveÿ 100 iegCe, yengHe³ee&³eer, Jemlegefveÿ cegK³e HesHej ¬eÀ 1- 100 iegCe

HesHej ¬eÀ 2-100 iegCe MeejerefjkeÀ ®ee®eCeer- 100 iegCe

HesHej ¬eÀ 1- 100 iegCe HesHej ¬eÀ 2-100 iegCe

HesHej ¬eÀ 1- 100 iegCe HesHej ¬eÀ 2-100 iegCe

cegueeKele 40 iegCe ueeiet veener ueeiet veener Hee$eles®³ee Deìer: 1. HeerSmeDee³e-HetJe& DeeefCe cegK³e Hejer#esmeeþer: i. Yeejleer³e veeieefjkeÀlJe. ii. Je³eesce³ee&oe 19 les 28 Je<ex. iii. G®®e Je³eesce³ee&oe Keeueerue yeeyeleerle efμeefLeue#ece: De. ceneje<ì^ μeemeveeves ceev³elee efouesu³ee ceeieemeJeieea³e GcesoJeejebkeÀefjlee 3 Je<ee¥He³e¥le efμeefLeue#ece jenerue. ye. Hee$e KesUe[tb®³ee yeeyeleerle 5 Je<ee¥He³e¥le. keÀ. DeeCeeryeeCeer Je DeuHemesJee jepeefo<þ DeefOekeÀejer ³eeb®esmeeþer keÀceeue Je³eesce³ee&oe 5 Je<ee&ves efμeefLeue kesÀueer peeF&ue. iv. μew#eefCekeÀ Den&lee: De. ceev³eleeÒeeHle efJeÐeeHeerþe®eer HeoJeer efkebÀJee ceneje<ì^ μeemeveeves HeoJeer®³ee mecelegu³e cnCetve ceev³e kesÀuesueer Den&lee. ye. cejeþer Yee<es®es %eeve DeeJeμ³ekeÀ keÀ. pes GcesoJeej HeoJeer®³ee μesJeì®³ee Je<ee&®³ee Hejer#esme yemeues Deensle Demes GcesoJeej meg×e HetJe& Hejer#esme leelHegjles Hee$e Demeleerue. Hejbleg Heesueerme

GHeefvejer#ekeÀ (cegK³e) Hejer#ee-2014 keÀefjlee Den&leeÒeeHle þjCeeN³ee GcesoJeejebveer Heesueerme GHeefvejer#ekeÀ (cegK³e) Hejer#ee-2014 Hejer#es®eer ceeefnleer mJeerkeÀejC³ee®³ee Debeflece efoveebkeÀeHe³e¥le HeoJeer Hejer#ee GÊeerCe& nesCes DeeJeμ³ekeÀ jenerue.

[. p³ee HeoJeermeeþer DebleJee&efmelee (Internship) efveOee&efjle kesÀueer Demesue Deμeer HeoJeer OeejCe keÀjCeeN³ee GcesoJeejebveer DebleJee&efmelee cegK³e Hejer#es®eer ceeefnleer mJeerkeÀejC³ee®³ee Debeflece efoveebkeÀeHe³e¥le HetCe& kesÀueer Demesue lej®e l³eeuee HeoJeerOej mecepeC³eele ³esF&ue.

v. μeejerefjkeÀ Hee$elee: De. Heg©<eebmeeþer: Gb®eer 165 mesceer (DeveJeeCeer) Je íeleer efkeÀceeve 79 mesceer DeeefCe HegÀieJetve 84 mesceer (keÀceerle keÀceer efJemleej 5 mesceer). ye. ceefnueebmeeþer: Gb®eer 157 mesceer (DeveJeeCeer) vi. DeHebie Deej#eCeeyeeyele: DeHebie GcesoJeej Hee$e veener. 2. SmeìerDee³e DeeefCe Deefmemìbì - HetJe& DeeefCe cegK³e Hejer#esmeeþer: i. Yeejleer³e veeieefjkeÀlJe. ii. Je³eesce³ee&oe 19 les 33 Je<ex iii. G®®e Je³eesce³ee&oe Keeueerue yeeyeleerle efμeefLeue#ece: De. ceneje<ì^ μeemeveeves ceev³elee efouesu³ee ceeieemeJeieea³e GcesoJeejeb®³ee yeeyeleerle 5 Je<ee¥He³e¥le. ye. efJekeÀueebie GcesoJeejeb®³ee yeeyeleerle 45 Je<ee¥He³e¥le. keÀ. Hee$e KesUe[tb®³ee yeeyeleerle 5 Je<ee&He³e¥le.

Hejer#esefJe<e³eer cenÊJee®eer ceeefnleer

[. ceepeer mewefvekeÀ, DeeCeeryeeCeer Je DeuHemesJee jepeeefo<" DeefOekeÀejer ³eeb®esmeeþer keÀceeue Je³eesce³ee&oe 5 Je<ee¥He³e¥le. F. efJeefnle Je³eesce³ee&oe Flej keÀesCel³eener yeeyeleerle efμeefLeue kesÀueer peeCeej veener. HeÀ. Je³eesce³ee&oe efμeefLeuelesyeeyele keÀesCeleerner SkeÀ meJeuele (DeefOekeÀlece) ueeiet nesF&ue. iv. μew#eefCekeÀ Den&lee: De. meebefJeefOekeÀ efJeÐeeHeerþe®eer HeoJeer efkebÀJee ceneje<ì^ μeemeveeves ceev³e kesÀuesueer HeoJeerμeer mecelegu³e Den&lee. ye. cejeþer Yee<es®es %eeve DeeJeμ³ekeÀ. keÀ. HeoJeer Hejer#esme yemeuesues GcesoJeej Òemlegle HetJe& Hejer#esme leelHegjles Hee$e Demeleerue. Hejbleg efJe¬eÀerkeÀj efvejer#ekeÀ (cegK³e) Hejer#ee-2014 ®³ee

ÒeJesμeemeeþer Hee$e þjCeeN³ee GcesoJeejebveer efJe¬eÀerkeÀj efvejer#ekeÀ (cegK³e) Hejer#ee 2014 keÀefjlee efJeefnle ceeefnleer mJeerkeÀejC³ee®³ee efJeefnle Debeflece efoveebkeÀeHe³e¥le HeoJeer Hejer#ee GÊeerCe& nesCes DeeJeμ³ekeÀ jenerue.

[. DebleJee&efmelee (Internship) efveOee&efjle kesÀueer Demesue Deμeer HeoJeer OeejCe keÀjCeeN³ee GcesoJeejebveer DebleJee&efmelee cegK³e Hejer#es®es Depe& mJeerkeÀejC³ee®³ee Debeflece efoveebkeÀeHe³e¥le HetCe& kesÀueer Demesue lej®e l³eeuee HeoJeerOej mecepeC³eele ³esF&ue.

Hejer#es®es μegukeÀ:

Hejer#es®es veeJe HeerSmeDee³e SmeìerDee³e Deefmemìbì

HetJe& cegK³e HetJe& cegK³e HetJe& cegK³e Deceeieeme ` 365 ` 515 ` 365 ` 515 ` 365 ` 515 ceeieeme ` 265 ` 315 ` 265 ` 315 ` 265 ` 315 ceepeer mewefvekeÀ ` 15 ` 15 ` 15 ` 15

JesleveÞesCeer- © 9,300-34800(ûess[ Hes-4300) DeefOekeÀ YeÊes. SketÀCe efJeÊeueyOeer- © 21,752 Depe& keÀjC³ee®eer He×le: 1 Òemlegle Hejer#esmeeþer Depe& HeÀkeÌle Dee@veueeF&ve He×leerves mJeerkeÀejC³eele ³esleerue. Flej keÀesCel³eener ÒekeÀejs Depe& mJeerkeÀejC³eele ³esCeej veenerle. 2 Hee$e GcesoJeejeuee Jesye-yesm[ (Web-based) Dee@veueeF&ve Depe& https://mahampsc.mahaonline.gov.in JesyemeeF&ìÜejs Dee³eesieeves GuuesKe

kesÀuesu³ee keÀeueeJeOeerle®e meeoj keÀjCes DeeJeμ³ekeÀ jenerue. 3 Dee@veueeF&ve He×leerves Depe& meeoj keÀjC³ee®³ee meefJemlej met®evee Dee³eesiee®³ee https://mahampsc.mahaonline.gov.in ³ee mebkesÀmLeUeJej

GHeueyOe Deensle. 4 efJeefnle He×leerves Dee³eesieeme Depe& meeoj kesÀu³eeveblej efJeefnle cegoleerle Hejer#ee μegukeÀ Yeju³eeefμeJee³e Depe& efJe®eejele Iesleuee peeCeej veener. 5 Dee³eesieeves efveefμ®ele kesÀuesues Hejer#ee μegukeÀ Keeueerue He×leerves Yejlee ³esF&ue. i. Yeejleer³e mìsì yeBkesÀceO³es ®eueveeÜejs ii. vesìyeBefkebÀie iii. [sefyeì keÀe[& iv. ¬esÀef[ì keÀe[& v. mebûeece keWÀê/meerSmemeer (veeieefjkeÀ mesJee keWÀê) 6 https://mahampsc.mahaonline.gov.in ³ee JesyemeeF&ìJej, mebûeece keWÀê (ûeeceHeb®ee³eble) DeeefCe meerSmemeer®eer met®eer GHeueyOe Deens. 7 Hejer#ee μegukeÀe®ee YejCee keÀjC³eekeÀefjlee GcesoJeejebveer Keeueer veceto kesÀuesu³ee He×leer®ee DeJeuebye keÀjeJee: i. μegukeÀ YejC³eekeÀefjlee cegK³e He=<þe®³ee [eJ³ee YeeieeJejerue ’ceePes Keeles“ ³ee efuebkeÀ Jej eqkeÌuekeÀ keÀjeJes. ii. ’ceePes Keeles“ ³ee efuebkeÀ Jej eqkeÌuekeÀ kesÀu³eeveblej GcesoJeejeves Depe& kesÀuesu³ee Heoeb®eer ³eeoer μegukeÀ Yeju³ee®³ee / ve Yeju³ee®³ee veeWoermen

efomesue. p³ee Heoemeceesj Unpaid Demes efueefnuesues Demesue, l³ee efþkeÀeCeer ‘Pay Now’ Deμeer efuebkeÀ GHeueyOe Demesue. iii. ‘Pay Now’ ³ee efuebkeÀ Jej eqkeÌuekeÀ kesÀu³eeveblej 3 He³ee&³e GHeueyOe nesleerue. 1. Dee@veueeF&ve HesceWì 2. veeiejer megefJeOee keWÀê 3. ®eueveeÜejs iv. GcesoJeej ¬esÀef[ì keÀe[&, [sefyeì keÀe[& DeLeJee vesìyeBefkebÀie®³ee meene³³eeves Dee@veueeF&ve HesceWì keÀª μekeÀleerue.

v. veeiejer megefJeOee keWÀê ne He³ee&³e efveJe[u³eeme, GHeueyOe nesCeeN³ee HeeJeleer®eer Òele IesTve veeiejer megefJeOee keWÀê DeLeJee mebûeece keWÀêele peeTve μegukeÀe®ee YejCee kesÀuee peeT μekeÀlees. GHejeskeÌle keÀe³e&keener Depe& meeoj keÀjC³ee®³ee Debeflece efoveebkeÀeHetJeea HetCe& keÀjCes DeeJeμ³ekeÀ jenerue.

vi. GcesoJeejeves ®eueveeÜejs ne He³ee&³e efveJe[u³eeme, GHeueyOe nesCeeN³ee ®euevee®eer Òele IesTve Yeejleer³e mìsì yeBkesÀ®³ee keÀesCel³eener μeeKesle, yeBkesÀ®³ee keÀe³ee&ue³eerve JesUsle μegukeÀe®ee YejCee kesÀuee peeT μekeÀlees.

vii. Yeejleer³e mìsì yeBkesÀceO³es ®eueeveÜejs μegukeÀ YejC³ee®ee He³ee&³e efveJe[uesu³ee GcesoJeejeves Depe& meeoj kesÀu³ee®³ee oesve leemeeveblej DeLeJee μesJeì®³ee efoJeμeer Depe& meeoj keÀjCeeN³ee GcesoJeejebveer l³eeHeg{erue keÀecekeÀepee®³ee efoJeμeer yeBkesÀ®³ee keÀe³ee&ue³eerve JesUsle Hejer#ee μegukeÀ YejCes DeeJeμ³ekeÀ Deens.

viii. Yeejleer³e mìsì yeBkesÀceO³es ®eueveeÜejs μegukeÀe®ee YejCee keÀjleerue, Demes GcesoJeej μegukeÀ Yeju³ee®³ee efoveebkeÀe®³ee ogmeN³ee efoJeμeer keWÀê efveJe[er®eer Òeef¬eÀ³ee keÀª μekeÀleerue. pej ne ogmeje efoJeme keÀe³ee&ue³eerve megÆer DeLeJee jefJeJeej®ee Demesue lej GcesoJeej meoj keÀe³e&Jeener l³eeveblej ueies®e ³esCeeN³ee Heg{erue keÀe³ee&ue³eerve keÀecekeÀepee®³ee efoJeμeer keÀª μekeÀleerue.

ix. Òemlegle Hejer#esHetJeea 7 efoJeme Deieesoj GcesoJeejeme ÒeJesμeÒeceeCeHe$e l³ee®³ee ÒeesHeÀeF&ueÜejs GHeueyOe keÀªve osC³eele ³esF&ue. l³ee®eer Òele GcesoJeejeves Hejer#esHetJeea [eTveuees[ keÀªve IesCes Je Hejer#es®³eeJesUer meeoj keÀjCes DeeJeμ³ekeÀ Deens.

8. Hejer#es®³eeJesUer GcesoJeejeves ÒeJesμeÒeceeCeHe$e DeeCeCes mekeÌleer®es Deens. l³eeefμeJee³e, Hejer#esme ÒeJesμe efouee peeCeej veener. 9. Òemlegle DeefOemet®evesceO³es Hejer#esmeboYee&leerue mebef#eHle leHeμeerue efouesuee Deens. cegK³e Hejer#es®³ee ÒeJesμeemeeþer Depe& keÀjC³ee®eer He×le, DeeJeμ³ekeÀ Den&lee,

Deej#eCe, Je³eesce³ee&oe, μegukeÀ, efveJe[er®eer meJe&meeOeejCe Òeef¬eÀ³ee, Hejer#ee ³eespevee, DeY³eeme¬eÀce Fl³eeoeRyeeyele®³ee meefJemlej leHeμeerueemeeþer Dee³eesiee®³ee www.mpsc.gov.in ³ee JesyemeeF&ìJejerue mHeOee& Hejer#esDebleie&le `GcesoJeejebvee meJe&meeOeejCe met®evee' lemes®e Hejer#ee efJeYeeieeleerue `Heesueerme GHeefvejer#ekeÀ / efJe¬eÀerkeÀj efvejer#ekeÀ / mene³ekeÀ Hejer#eeb' ³ee efuebkeÌmeJej GHeueyOe keÀjC³eele Deeuesu³ee ceeefnleer®es DeJeueeskeÀve keÀjeJes. Dee³eesiee®³ee JesyemeeF&ìJej Òeefme× keÀjC³eele Deeuesueer Hejer#esyeeyele®eer ceeefnleer lemes®e DeefOemet®evee DeefOeke=Àle mecepeC³eele ³esF&ue.

10. efJeefnle He×leerves Depe& meeoj keÀªve μegukeÀ YejC³ee®eer lemes®e mìsì yeBkesÀceO³es Hejer#ee μegukeÀ YejC³eekeÀefjlee ®euevee®eer Òele IesC³ee®eer keÀe³e&Jeener Dee³eesieeves efouesu³ee Depe& mJeerke=Àleer®³ee μesJeì®³ee leejKesuee 23.59 JeepesHe³e¥le HetCe& keÀjCes DeeJeμ³ekeÀ Deens. l³eebvelej meoj kesyeefuebkeÀ yebo nesles.

11. ®eueveeÜejs Hejer#eeμegukeÀ YejeJe³ee®es Peeu³eeme Yeejleer³e mìsì yeBkesÀceO³es Dee³eesieeves efouesu³ee leejKesHe³e¥le yeBkesÀ®³ee keÀe³ee&ue³eerve JesUsle YejCes yebOevekeÀejkeÀ Deens. efJeefnle efoveebkeÀeveblej Hejer#ee μegukeÀ Yeju³eeme JewOe ceeveues peeCeej veener, lemes®e Hejer#ee μegukeÀe®ee HejleeJeener kesÀuee peeCeej veener.

12. mene³ekeÀ (cegK³e) Hejer#es®ee DeY³ee¬eÀce Dee³eesiee®³ee www.mpsc.gov.in ³ee JesyemeeF&ìJej GHeueyOe Deens. Hejer#es®ee DeY³eeme¬eÀce: I. HeerSmeDee³e-SmeìerDee³e-Deefmemìbì HetJe& Hejer#es®ee DeY³eeme¬eÀce: meeceev³e #ecelee ®ee®eCeer : (efJe<e³e mebkesÀleebkeÀ - 012) ³ee efJe<e³eeceO³es Keeueerue IeìkeÀ/GHeIeìkeÀeb®ee meceeJesμe Demesue. 1. ®eeuet Ie[ecees[er - peeieeflekeÀ lemes®e Yeejleeleerue. 2. veeieefjkeÀμeem$e - Yeejlee®³ee Ieìves®ee ÒeeLeefcekeÀ DeY³eeme, jep³e J³eJemLeeHeve (Òeμeemeve) ûeece J³eJemLeeHeve (Òeμeemeve). 3. DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee (efJeμes<ele: ceneje<ìê®ee) Fefleneme. 4. Yetieesue He=LJeer, peieeleerue efJeYeeie, nJeeceeve, De#eebμe-jsKeebμe, ceneje<ìêleerue peefceveer®es ÒekeÀej, Hepe&v³eceeve, ÒecegKe efHekesÀ, μenjs, veÐee,

GÐeesieOebos, Fl³eeoer. 5. DeLe&J³eJemLee-Yeejleeleerue DeLe&J³eJemLee - je<ìêr³e GlHeVe, μesleer, GÐeesie, HejkeÀer³e J³eeHeej, yeBefkebÀie, ueeskeÀmebK³ee, oeefjêîe Je yesjespeieejer,

cegêe DeeefCe jepekeÀes<eer³e veerleer Fl³eeoer μeemekeÀer³e DeLe&J³eJemLee - DeLe&mebkeÀuHe, uesKee, uesKeeHejer#eCe Fl³eeoer. 6. meeceev³e efJe%eeve - YeeweflekeÀμeem$e (efHeÀefpekeÌme), jmee³eveμeem$e (kesÀefcemìêr), ÒeeefCeμeem$e (PetDeesuee@peer), JevemHeleerμeem$e (yee@ìveer),

Deejesi³eμeem$e (ne³epeerve) 7. yegef×ceeHeve ®ee®eCeer Je DebkeÀieefCele

II. cegK³e Hejer#es®ee DeY³eeme¬eÀce: 1. HeerSmeDee³e cegK³e Hejer#ee: HesHej ¬eÀceebkeÀ – 1 cejeþer Je Fbûepeer cejeþer: meJe&meeceev³e μeyomebûen, JeekeÌ³ej®evee, cnCeer Je JeekeÌÒe®eej ³eeb®ee DeLe& DeeefCe GHe³eesie lemes®e GleeN³eeJejerue Òeμveeb®eer GÊejs. Fbûepeer: Common Vocabulary, Sentence structure, Grammar, use of Idioms and phrases and their meaning

and comprehension of passage. HesHej ¬eÀceebkeÀ 2 meeceev³e %eeve, yegef×ceeHeve Je efJe<e³ee®es %eeve: - ³ee efJe<e³eeceO³es Keeueerue IeìkeÀ/GHeIeìkeÀeb®ee meceeJesμe Demesue. i. ®eeuet Ie[ecees[er – peeieeflekeÀ lemes®e Yeejleeleerue. ii. yegef×ceÊee ®ee®eCeer. iii. ceneje<ìê®ee Yetieesue: ceneje<ìê®ee j®eveelcekeÀ (Physical) Yetieesue, cegK³e j®eveelcekeÀ (Physiographic) efJeYeeie, Climate, Hepe&v³eceeve Je

leeHeceeve, Hepe&v³eeleerue efJeYeeieJeej yeoue, veÐee, HeJe&le Je [eWiej, jepekeÀer³e efJeYeeie, ÒeμeemekeÀer³e efJeYeeie, vewmeefie&keÀ mebHeÊeer-Jeves Je Keefvepes, ceeveJeer Je meeceeefpekeÀ Yetieesue-ueeskeÀmebK³ee (Population), migration of Population Je l³ee®es Source DeeefCe Destination Jejerue HeefjCeece, ûeeceerCe Jeml³ee Je leeb[s, PeesHe[HeÆîee Je l³eeb®es Òeμve, meble iee[ies yeeyee ûeece mJe®ílee DeefYe³eeve.

iv. ceneje<ìê®ee Fefleneme: meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ peeie=leer (1885-1947), cenÊJee®³ee J³ekeÌleeR®es keÀece mJeeleb$³eHetJe& Yeejleeleerue meeceeefpekeÀ peeie=leerleerue

Jele&ceeveHe$es Je efμe#eCee®ee HeefjCeece / Yeeie, mJeeleb$³eHetJe& keÀeUeleerue Flej mecekeÀeueerve ®eUJeUer, je<ìêr³e ®eUJeUer. v. Yeejleer³e jep³eIeìvee: Ieìvee keÀμeer le³eej Peeueer DeeefCe Ieìves®³ee ÒemleeJevesceeie®eer YetefcekeÀe Je leÊJes, Ieìves®eer cenÊJee®eer keÀueces/þUkeÀ Jewefμe<ìîes, keWÀê Je

jep³e mebyebOe, efveOeceea jep³e, cetueYetle nkeÌkeÀ Je keÀle&J³es, jep³ee®³ee OeesjCee®eer ceeie&oμe&keÀ leÊJes-efμe#eCe, ³egefveHeÀe@ce& efmeJnerue keÀes[, mJeleb$e v³ee³eHeeefuekeÀe, jep³eHeeue, cegK³eceb$eer Je cebef$eceb[U-Role, DeefOekeÀej Je keÀe³ex, jep³e efJeOeerceb[U-efJeOeevemeYee, efJeOeeveHeefj<eo Je l³eeb®es meom³e, DeefOekeÀej, keÀe³e& Je Role, efJeOeer meefcel³ee.

vi. ceeefnleer DeefOekeÀej DeefOeefve³ece : 2005 vii. mebieCekeÀ Je ceeefnleer leb$e%eeve: DeeOegefvekeÀ meceepeeleerue mebieCekeÀe®eer YetefcekeÀe, JesieJesieÈ³ee #es$eeleerue peerJeveele mebieCekeÀe®ee JeeHej, [eìe keÀc³egefvekesÀμeve, vesìJeefke¥Àie

DeeefCe Jesye ìskeÌvee@uee@peer, mee³eyej iegvns Je l³eeJejerue ÒeefleyebOe Je ³ee mebyebOeeleerue keÀe³eos Je kesÀme mì[erpe (case law) veJeerve GÐeesie cnCetve ceeefnleer leb$e%eevee®ee efvejefvejeÈ³ee mesJee megefJeOeeb®eer ceeefnleer efceUC³eemeeþer nesCeeje GHe³eesie, Yeejleeleerue ceeefnleer leb$e%eeve GÐeesiee®eer Jee{ Je l³ee®ee opee&, μeemevee®es keÀe³e&¬eÀce pemes ceeref[³ee ue@ye Sefμe³ee, efJeÐee Jeeefnveer, %eeve Jeeefnveer, meecetefnkeÀ ceeefnleer keWÀê Fl³eeoer.

viii. ceeveJeer nkeÌkeÀ Je peyeeyeoeN³ee: mebkeÀuHevee - Deeblejeje<ìêr³e ceeveJeer nkeÌkeÀ ceevekeÀ, l³eemeboYee&leerue Yeejleer³e jep³eIeìvesleerue lejleto, Yeejleeleerue ceeveJeer nkeÌkeÀ Je

peyeeyeoeN³ee ³eb$eCes®eer DebceueyepeeJeCeer Je mebj#eCe, Yeejleeleerue ceeveJeer nkeÌkeÀ ®eUJeU, ceeveJeer nkeÌkeÀeHeemetve Jebef®ele jenC³ee®³ee mecem³ee, ieefjyeer, efvej#ejlee, yeskeÀejer, meeceeefpekeÀ-meebmke=ÀeflekeÀ-Oeeefce&keÀ ÒeLee ³eemeejK³ee De[®eCeer, (efnbmee®eej, Ye´<ìe®eej, onμeleJeeo, keÀeceieejeb®es μees<eCe, mebjef#ele iegvnsieejer Fl³eeoer.) ueeskeÀμeener J³eJemLesleerue SkeÀceskeÀeb®es nkeÌkeÀ DeeefCe ceeveJeer Òeefle<þe Je SkeÀles®ee Deeoj keÀjC³eemebyebOeer Òeefμe#eCee®eer iejpe Je cenÊJe, veeiejer nkeÌkeÀ mebj#eCe DeefOeefve³ece 1955, ceeveJeer nkeÌkeÀ mebj#eCe DeefOeefve³ece 1993, keÀewìgbefyekeÀ efnbmee®eejeHeemetve ceefnueeb®es mebj#eCe DeefOeefve³ece 2005, keÀewìgbefyekeÀ efnbmee®eejeHeemetve ceefnueeb®es mebj#eCe efve³ece 2005, Devegmetef®ele peeleer Je Devegmetef®ele peceeleer (Del³ee®eejeme ÒeefleyebOe) DeefOeefve³ece 1989, ngb[eyeboer DeefOeefve³ece 1961, cenelcee ieebOeer lebìecegkeÌleer DeefYe³eeve.

ix. cegbyeF& Heesueerme keÀe³eoe. x. Yeejleer³e ob[ mebefnlee. xi. HeÀewpeoejer Òeef¬eÀ³ee mebefnlee- 1973. xii. Yeejleer³e HegjeJee keÀe³eoe (Indian Evidence Act.)

2. SmeìerDee³e cegK³e Hejer#ee: HesHej ¬eÀceebkeÀ – 1 cejeþer Je Fbûepeer cejeþer: meJe&meeceev³e μeyomebûen, JeekeÌ³ej®evee, cnCeer Je JeekeÌÒe®eej ³eeb®ee DeLe& DeeefCe GHe³eesie lemes®e GleeN³eeJejerue Òeμveeb®eer GÊejs. Fbûepeer: Common Vocabulary, Sentence structure, Grammar, use of Idioms and phrases and their meaning

and comprehension of passage. HesHej ¬eÀceebkeÀ 2 meeceev³e %eeve, yegef×ceeHeve Je efJe<e³ee®es %eeve: - ³ee efJe<e³eeceO³es Keeueerue IeìkeÀ/GHeIeìkeÀeb®ee meceeJesμe Demesue. i. les vii. ³eemeeþer HeerSmeDee³e cegK³e Hejer#es®³ee DeY³eeme¬eÀceeleerue HesHej ¬eÀ. 2 ceOeerue i. les vii. ³ee IeìkeÀeb®ee leHeμeerue Jee®ee. viii. efve³eespeve: Òeef¬eÀ³ee, ÒekeÀej, Yeejlee®³ee Heefnu³ee les oneJ³ee Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespeves®ee Dee{eJee, cetu³eebkeÀve, meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ efJekeÀemee®es

efveoxμeHeÀuekeÀ, jep³e DeeefCe mLeeefvekeÀ HeeleUerJejerue efve³eespeve, efJekeWÀêerkeÀjCe, 73 Je 74 Jeer Ieìvee og©mleer, Yeejleer³e DeLe&J³eJemLee, #es$eer³e efJekeÀemee®ee keÀue Je mesJee #es$ee®eer ªHejs<ee, Yeejleer³e DeLe&J³eJemLes®³ee meceesjerue DeeJneves, ieefjyeer, yesjespeieejer DeeefCe ÒeeosefμekeÀ Demeceleesue.

ix. μenjer ûeeceerCe Yeeieeleerue Hee³eeYetle megefJeOeeb®ee efJekeÀeme: Hee³eeYetle megefJeOeeb®eer iejpe Je cenÊJe, meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ Hee³eeYetle megefJeOeeb®ee efJekeÀeme DeeefCe Jee{-pemes Tpee&, HeeCeerHegjJeþe Je

ceueefve:meejCe, ie=n, HeefjJenve (jmles, yeboj Fl³eeoer), oUCeJeUCe (Heesmì Je leej, otjmeb®eej) jsef[Dees, ìer.Jner., Fbìjvesì ¬eÀe³eefmeme, Yeejleeleerue FvÖeÀemì^keÌ®ej®es Òeμve Je ³ee mebyebOeer®es OeesjCe Je l³eeJejerue He³ee&³e: Keepeieer Je meeJe&peefvekeÀ #es$eeleerue Yeeieeroejer, SHeÀ.[er. Dee³e. DeeefCe FvÖeÀemì^keÌ®ej [sJnueHeceWì, FvÖeÀemì^keÌ®ej efJekeÀemee®es KeepeieerkeÀjCe, jep³e Je keWÀê mejkeÀej®es FvÖeÀemì^keÌ®ej efJekeÀemee®es OeesjCe, ûeeceerCe Je μenjer Yeeieeleerue HeefjJenve Je ie=n ³ee efJe<e³eeJejerue Òeμve Je l³eeJejerue keWÀê Je jep³e mejkeÀej®es keÀe³e&¬eÀce Je GHe¬eÀceμeeruelee.

x. DeeefLe&keÀ megOeejCee Je keÀe³eos: HeeμJe&Yetceer, GoejerkeÀjCe, KeepeieerkeÀjCe, peeieeflekeÀerkeÀjCe mebkeÀuHevee Je l³ee®ee DeLe& DeeefCe J³eeHleer, ce³ee&oe, keWÀê Je jep³e

mlejeJejerue DeeefLe&keÀ megOeejCee, WTO, lejlegoer DeeefCe megOeejCee DeeefCe l³ee®es Yeejleer³e DeLe&J³eJemLesJejerue DeHesef#ele HeefjCeece, Òeμve Je mecem³ee, GST, efJe¬eÀerkeÀj, VAT, WTO Fl³eeoeRμeer mebyebefOele keÀe³eos/efve³ece.

xi. Deeblejje<ìêr³e J³eeHeej Je Deeblejje<ìêr³e Yeeb[Jeue ®eUJeU: peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee ³egieeleerue met$e Je keÀue, Jee{, j®evee DeeefCe Yeejlee®³ee Deeblejje<ìêr³e J³eeHeeje®eer efoμee, Yeejleer³e

Deeblejje<ìêr³e J³eeHeeje®es OeesjCe, efve³ee&leerleerue Jee{, WTO DeeefCe Deeblejje<ìêr³e J³eeHeej efJeosμeer Yeeb[Jeuee®ee DeebleÒeJeen, j®evee Je Jee{, FDI J³eeHeej, Yeeb[Jeue HegjefJeCeeN³ee yengDeeblejje<ìêr³e mebmLee, IMF peeieeflekeÀ yeBkeÀ, IDA Fbìjve@μeveue ¬esÀef[ì jsefìbie.

xii. meeJe&peefvekeÀ efJeÊe J³eJemLee: cenmeguee®es meeOeve, ì@keÌme, vee@veì@keÌme, Yeejleeleerue keWÀê Je jep³eeleerue meeJe&peefvekeÀ $eÝCe, keWÀê Je jep³ee®eer meeJe&peefvekeÀ Ke®e& Jee{,

meeJe&peefvekeÀ Ke®e&, megOeejCee keÀeceeJej DeeOeeefjle DeLe&mebkeÀuHe, μetv³eeOeeefjle DeLe&mebkeÀuHe, Yeejleeleerue keÀjmegOeejCee Dee{eJee, jep³e HeeleUerJejerue keÀjmegOeejCee VAT meeJe&peefvekeÀ $eÝCe Jee{, j®evee DeeefCe Yeej, jep³ee®eer keÀpe&yeepeejerHeCee®eer keWÀêeuee mecem³ee, jepekeÀes<eer³e legì, mebkeÀuHevee, legìer®es efve³eb$eCe, keWÀê, jep³e Je efjPeJn& yeBkesÀ®es GHe¬eÀce, Yeejleeleerue jepekeÀes<eer³e megOeejCee, keWÀê Je jep³emlejeJejerue Dee{eJee.

3. Deefmemìbì cegK³e Hejer#ee: HesHej ¬eÀceebkeÀ – 1 cejeþer Je Fbûepeer cejeþer: meJe&meeceev³e μeyomebûen, JeekeÌ³ej®evee, cnCeer Je JeekedÀÒe®eej ³eeb®ee DeLe& DeeefCe GHe³eesie lemes®e GleeN³eeJejerue Òeμveeb®eer GÊejs Fbûepeer: Common Vocabulary, Sentence structure, Grammar, use of Idioms and phrases and their meaning

and comprehension of passage.

HesHej ¬eÀceebkeÀ 2 meeceev³e %eeve, yegef×ceeHeve Je efJe<e³ee®es %eeve: - ³ee efJe<e³eeceO³es Keeueerue IeìkeÀ/GHeIeìkeÀeb®ee meceeJesμe Demesue. i. les vii. ³eemeeþer HeerSmeDee³e cegK³e Hejer#es®³ee DeY³eeme¬eÀceeleerue HesHej ¬eÀ. 2 ceOeerue i. les vii. ³ee IeìkeÀeb®ee leHeμeerue Jee®ee. viii. jepekeÀer³e ³eb$eCee (μeemevee®eer j®evee DeefOekeÀej Je keÀe³ex) keWÀê mejkeÀej keWÀêer³e efJeOeerceb[U DeeefCe jep³e mejkeÀej Je

Òeμeemeve (ceneje<ìê®ee efJeμes<e meboYe&) ix. efpeune Òeμeemeve, ûeeceerCe DeeefCe veeiejer mLeeefvekeÀ μeemeve x. v³ee³eceb[U: v³ee³eceb[Ue®eer j®evee, SkeÀeeqlcekeÀ v³ee³eceb[U-keÀe³ex, meJeex®®e v³ee³eeue³e Je G®®e v³ee³eeue³ee®eer YetefcekeÀe Je DeefOekeÀej, og³³ece

v³ee³eeue³es-ueeskeÀHeeue, ueeskeÀe³egkeÌle DeeefCe ueeskeÀ v³ee³eeue³e meebefJeOeeefvekeÀ Deeosμee®es j#eCe keÀjCeejs v³ee³eceb[U, v³ee³eeue³eerve meef¬eÀ³elee, peveefnle ³eeef®ekeÀe.

Hejer#esefJe<e³eer®³ee cenÊJee®³ee met®evee: SkeÀoe Hejer#ee Ðee³e®es þjefJeu³eeJej meJe&ÒeLece Hejer#es®ee DeY³eeme¬eÀce MeyoMe: heeþ keÀje. FlekeÀe keÀer lees legce®³ee peieC³ee®ee SkeÀ Yeeie nesT

Ðee. ³eecegUs Hejer#es®ee DeeJeekeÀe keÀUC³eeme DeeefCe HegmlekesÀ efveJe[leevee l³ee®eer ceole nesF&ue. DeeefCe Òel³e#e DeY³eemeele l³ee®ee HeÀe³eoe nesCeej®e Deens.

met³ee&®³ee DeefOeHel³eeKeeueer ³esCeeN³ee keÀesCel³eener ieesäerJej ÒeMve efJe®eejues peeleele ne ³ee Hejer#eebyeÎue®ee iewjmecepe Deens. lees lelkeÀeU otj keÀjeJee.DeY³eeme¬eÀce veerì yeefIeleu³eeJej ne iewjmecepe otj nesCeej ³eele MebkeÀe veener.

ceeieerue meJe& ÒeMveHeef$ekeÀeb®ee Del³eble yeejkeÀeF&ves DeY³eeme keÀje. ³ee eflevner Hejer#eeb®ee DeY³eeme¬eÀce 2013 Heemetve yeoueuee Deens. l³ee Deveg<ebieeves DeY³eemee®eer He×le þjJee.

HegmlekesÀ efveJe[leebvee Del³eble keÀeUpeerHetJe&keÀ ]efveJe[e. ³ee Hejer#eebmeeþer yeepeejele YejHetj HegmlekesÀ GHeueyOe Deensle. YeejbYeej HegmlekesÀ efJekeÀle ve Ieslee Hejer#esle ³eMe efceUJeC³ee®³ee ¢äerves GHe³eesieer Demeuesues meeefnl³e Kejsoer keÀje. l³eemeeþer ³eMemJeer efJeÐeeLee¥®ee DeeefCe efMe#ekeÀeb®ee meuuee peªj efJe®eejele I³ee.

meJe&ÒeLece 5Jeer les 12Jeer ®³ee ojc³eeve Jee®euesueer meJe& HegmlekesÀ efJeMes<ele: Fefleneme, Yetieesue, veeieefjkeÀMeem$e ³ee efJe<e³eeb®eer HegmlekesÀ Hegvne Jee®ee. ³eecegUs Hee³ee HekeÌkeÀe nesC³eeme ceole nesles. l³eeveblej®e ceesþîee HegmlekeÀebkeÀ[s JeUe. SkeÀ®e ieesä one HegmlekeÀebletve Jee®eC³eeHes#ee SkeÀ®e ieesä SkeÀe®e HegmlekeÀeletve one JesUe Jee®eeJeer.

Hejer#eebmeeþer ³eesi³e Demeuesu³ee HegmlekeÀeb®es®e Jee®eve keÀjeJes. ®eeuet Ie[ecees[er ne ³ee Hejer#eebleuee cenÊJee®ee Yeeie Demelees.l³eemeeþer jespe®es Jele&ceeveHe$e Jee®eCes ¬eÀceÒeeHle þjles. Jele&ceeveHe$e Jee®eleebvee jepekeÀer³e,

Ketve, ojes[s ³ee ÒekeÀej®³ee yeelec³ee Jee®eCes keÀìe#eeves ìeUe. peemleerle peemle oesve Jele&ceeveHe$es, oesve ceeefmekesÀ (³eespevee, ueeskeÀjep³e) ³eeb®ee HegjsHetj JeeHej keÀjeJee.

ieefCele DeeefCe yegef×ceÊee ®ee®eCeer ³ee efJe<e³eemeeþer mejeJe DeeefCe HeÀkeÌle mejeJe DeeJeM³ekeÀ Deens. nuueer Dee³eesiee®³ee meJe& Hejer#eebceO³es ³ee efJe<e³eeJej efJeefJeOeebieer ÒeMve efJe®eejues peeleele. efpelekeÀe peemle mejeJe keÀjeue eflelekeÀs ³eMee®³ee peJeU peeue.

Fefleneme, Yetieesue, DeLe&Meem$e, jep³eMeem$e ³ee efJe<e³eeb®ee meKeesue DeY³eeme keÀjeJee, cee$e l³eeJej mebMeesOeve keÀjle yemet ve³es. mceeì&HeÀesve, ì@yeuesì ³eemeejK³ee Jemlet mHeOee& Hejer#ee osCeeN³eebmeeþer ceesþs Jejoeve Deens. ³ee meeOeveeb®ee YejHetj JeeHej keÀje. efJeefJeOe De@Hme,

mebkesÀlemLeUb ³eecegUs mHeOee& Hejer#eeb®eer le³eejer keÀjCes efkeÀleerlejer meesHes Peeues Deens. ner mebHetCe& Òeef¬eÀ³ee Òe®eb[ JesUKeeT DeeefCe keÀme yeIeCeejer Deens. lesJne ceeveefmekeÀjerl³ee keÀCeKej DemeCes osKeerue iejpes®es Deens. ceveeHeemetve DeY³eeme

keÀje, ³eMe legce®es®e Deens.

¬eÀ. efJe<e³ee®es veeJe He=<þ ¬eÀ.veeieefjkeÀμeem$e

efJeYeeie : (De) Yeejleer³e jep³eIeìvee 1. Yeejleer³e jep³eIeìves®ee Fefleneme 1 2. Yeejleer³e jep³eIeìves®eer efveefce&leer Je Jewefμe<ìîes 5 3. Yeejleer³e Ieìves®ee mejveecee 10 4. cetueYetle nkeÌkeÀ DeeefCe keÀle&J³es 14

efJeYeeie : (ye) jep³e Òeμeemeve 5. keWÀêer³e keÀe³eosceb[U 19 6. keWÀêer³e keÀe³e&keÀejer ceb[U 26 7. IeìkeÀjep³eeb®es keÀe³eosceb[U 32 8. IeìkeÀjep³eeb®es keÀe³e&keÀejer ceb[U 39 9. keWÀêer³e v³ee³eJ³eJemLee 43 10. IeìkeÀjep³eeleerue v³ee³eJ³eJemLee 48 11. Ieìveeog©mleer 52 12. jepekeÀer³e He#e Je meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀe 62

efJeYeeie : (keÀ) ûeece Òeμeemeve 13. Heb®ee³ele jep³eeb®eer Gl¬eÀebleer 65 14. ûeeceHeb®ee³ele Je efpeune Heefj<eo 71 15. cenmetue Je Heesueerme Òeμeemeve 76 16 yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 81

Fefleneme 1. DeeOegefvekeÀ Yeejlee®ee Fefleneme 119 2. meeceeefpekeÀ ÒeyeesOeve 125 3. 1857 ®ee GþeJe 129 4. mJeeleb$³e ®eUJeUer®eer Hee³eeYejCeer 133 5. ieebOeer HeJe& 137 6. meμem$e ®eU®eUer 143 7. Debeflece HeJe& 145 8. mebmLeeveeb®es efJeueerveerkeÀjCe 150 9 yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 154

ceneje<ìêleerue meceepemegOeejkeÀ 1. cenelcee peesleerjeJe HegÀues 184 2. ieesHeeU ieCesμe DeeiejkeÀj 187 3. cen<eea OeeW[es kesÀμeJe keÀJex 190 4. í$eHeleer μeent cenejepe 192 5. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj 195 6. Flej meceepemegOeejkeÀ 197 7. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 205

¬eÀ. efJe<e³ee®es veeJe He=<þ ¬eÀ.Yetieesue

1. He=LJeer Je met³e&ceeuee 226 2. De#eebμe Je jsKeebμe 232 3. peeieeflekeÀ nJeeceeve efJeYeeie 235 4. Yeejlee®ee Yetieesue 237 5. ceneje<ìê®ee Yetieesue 255 6. ceneje<ìêleerue KeefvepemebHeÊeer 270 7. peveieCevee 275 8. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 280

DeLe&μeem$e 1. je<ìer³e GlHeVe Je Heb®eJeeef<e&keÀ ³eespevee 307 2. μesleer Je μesleer®es DeLe&keÀejCe 317 3. GÐeesie 321 4. oeefjêîe Je yesjespeieejer 324 5. yeBefkebÀie #es$e 328 6. cegêe DeeefCe jepekeÀes<eer³e veerleer 333 7. Deeblejje<ìêr³e J³eeHeej 337 8. DeeefLe&keÀ HeenCeer DenJeeue Je DeLe&mebkeÀuHe 2015 343 9. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 346

meeceev³e efJe%eeve efJeYeeie : (De) YeeweflekeÀμeem$e

1. YeeweflekeÀ jeμeer 365 2. Tpee& 368 3. ieefleμeem$e, yeue DeeefCe oeye 370 4. OJeveer 373 5. ÒekeÀeμe 375 6. G<Celee 379 7. efJeÐegle 382 8. ®egbyekeÀlJe 385 9. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 387

efJeYeeie : (ye) jmee³eveμeem$e 1. êJ³ee®es mJeªHe 393 2. DeCet Je jsCet 396 3. cetueêJ³eeb®es JeieeakeÀjCe 399 4. jemee³eefvekeÀ DeefYeef¬eÀ³ee Je l³eeb®es ÒekeÀej 401 5. cenÊJee®eer cetueêJ³es DeeefCe meb³egies 403 6. keÀeye&veer meb³egies 406 7. OeelegefJe%eeve 408 8. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 413

¬eÀ. efJe<e³ee®es veeJe He=<þ ¬eÀ.efJeYeeie : (keÀ) peerJeμeem$e

1. peerJeμeem$e : cetueYetle mebkeÀuHevee 422 2 Hesμeer : peerJeme=<ìer®es SkeÀkeÀ 424 3. Tleer 427 4. ÒekeÀeμe mebμues<eCe 429 5. mepeerJeeb®es JeieeakeÀjCe 431 6. μejerjef¬eÀ³ee efJe%eeve 435 7. ceeveJeer Deenej DeeefCe Deejesi³e 442 8. He³ee&JejCeμeem$e 449 9. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 451 cenÊJee®es μeem$e%e 465

DebkeÀieefCele cenÊJee®eer met$es 470

1. mebK³ee%eeve Je mebK³eeJejerue ef¬eÀ³ee 476 2. IeeleebkeÀ 486 3. DeHetCee¥keÀ 493 4. efJeefJeOe HeefjceeCes Je ceeHeve 504 5. yeerpeieefCele 511 6. Yetefceleer 527 7. J³eeJeneefjkeÀ DebkeÀieefCele 540

¬eÀ. efJe<e³ee®es veeJe He=<þ ¬eÀ.yegef×ceÊee

cenÊJee®eer met$es 554 1. mebK³eeceeuee 556 2. De#ejceeuee 564 3. meebkesÀeflekeÀ efueHeer 574 4. efoμee%eeve 580 5. keÀeueceeHeve 585 6. veelesmebyebOe 588 7. Òeeflecee 590 8. Deeke=Àl³eebJej DeeOeeefjle Òeμve 592 9. Jesve Deeke=Àl³ee 606

®eeuet Ie[ecees[er Je meeceev³e%eeve1. cenÊJee®es HegjmkeÀej 615 2. Heefj<eoe Je mebcesueves 622 3. ®e®exleerue J³ekeÌleer 625 4. ®e®exleerue HegmlekesÀ 632 5. je<ìêr³e Je Deeblejje<ìêr³e Ie[ecees[er 633 6. ÒeeosefμekeÀ Ie[ecees[er 646 7. ¬eÀer[e Ieìvee 653 8 efJe%eeve peieleeleerue Ieìvee 657 9. Yeejlee®es cebef$eceb[U DeeefCe G®®eHeomLe 659 10. efoveefJeμes<e 664 11. mebef#eHle ªHes 666 12. yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e 670

1

Publications Pvt. Ltd. Target 01: Yeejleer³e jep³eIeìves®ee Fefleneme

veeieefjkeÀμeem$e

efJeYeeie : (De) Yeejleer³e jep³eIeìvee

He´l³eskeÀ jep³eIeìvesceeies SkeÀ Fefleneme Demelees DeeefCe Feflenemeeceeies Demeles, leer mece=× meeceeefpekeÀ, YeewieesefuekeÀ, DeeefLe&keÀ DeeefCe jepekeÀer³e HeeμJe&Yetceer. Yeejlee®eer jep³eIeìvee lejer l³eeuee keÀmee DeHeJeeo Demesue? Yeejleer³e jep³eIeìvesJej Fbie´peeb®³ee 150 Je<ee¥®³ee He´μeemeve He×leer®ee ceesþe Heie[e Deens. Demes Demeues lejer jep³eIeìves®³ee efveefce&leerle Yeejleer³eebveer efouesues Decetu³e ³eesieoeve efJemejlee ³esCeej veener. l³eekeÀefjlee jep³eIeìves®eer SsefleneefmekeÀ HeeμJe&Yetceer ue#eele I³eeJeer ueeiesue. F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer®eer jepeJeì: 1. F.me. 1600 meeueer mLeeHeve Peeuesu³ee F&mì Fbef[³ee

kebÀHeveerves Yeejleele Fbie´peer meÊes®ee Hee³ee Ieeleuee. HetJexkeÀ[erue osμeebμeer J³eeHeej keÀjC³ee®³ee GÎsμeeves keÀener J³eeHeeN³eebveer ³ee kebÀHeveer®eer mLeeHevee kesÀueer nesleer.

2. nUtnUt ³ee kebÀHeveerves Yeejleele DeeHeues yemleeve yemeefJeC³eeme meg©Jeele kesÀueer. cetU J³eeHeejer GÎsμeeves meg©Jeele Peeuesu³ee ³ee kebÀHeveerves nUtnUt jepekeÀejCeele osKeerue efμejkeÀeJe kesÀuee. cee$e ³eeuee keÀejCeerYetle Yeejlee®eer l³eeJesU®eer jep³ej®evee nesleer.

3. Yeejle osμe l³eeJesUer ueneve-meneve Deμee jep³eeble efJeYeeieuee iesuee neslee DeeefCe l³eeb®³eele keÀe³ece mebIe<e& nesle Demes. vescekeÀe ³ee®e HeefjefmLeleer®ee HeÀe³eoe IesC³ee®es Fbie´peebveer þjefJeues DeeefCe mLeeefvekeÀ jepekeÀejCeele nmle#esHe keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer.

4. F.me. 1757 meeueer F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer®ee ieJnve&j je@yeì& keÌueeF&Jn ³eeves Hueemeer®³ee ue{eF&le Yeejleeuee efJepe³e efceUJetve osC³eeme ceole kesÀueer. Demes Demeues, lejerner meÊee kebÀHeveer®eer nesleer. ³ee meÊesJej Heeue&ceWì®es efve³eb$eCe DemeeJes Demes Fbie´peebvee Jeeìt ueeieues. cnCetve®e l³eebveer kebÀHeveer®³ee keÀejYeejeJej efve³eb$eCe þsJeC³eeme meg©Jeele kesÀueer. ³eele®e Yeejlee®³ee jep³eIeìves®eer cegntle&ces{ jesJeueer iesueer.

efve³eecekeÀ keÀe³eoe 1773: 1. F.me. 1773 meeueer DeefmlelJeele Deeuesuee efve³eecekeÀ

keÀe³eoe (Regulating Act) ne Fbie´peeb®ee kebÀHeveer®³ee keÀejYeejeJej efve³eb$eCe þsJeC³ee®ee Heefnuee He´³elve neslee. ³ee keÀe³eÐeeves DeveskeÀ yebOeves DeeCeueer.

2. ³ee keÀe³eÐeevegmeej, Yeejleeleerue yebieeue Heéblee®ee ieJnve&j ne mebHetCe& Yeejlee®ee ieJnve&j Peeuee. l³ee®³ee ceoleeruee ®eej peCeeb®es keÀe³e&keÀejer ceb[U vesceC³eele Deeues. keÀe³e&keÀejer DeeefCe keÀe³eosefJe<e³ekeÀ Deμee oesvner He´keÀej®es DeefOekeÀej l³eebvee osC³eele Deeues. lemes®e SkeÀe meJeex®®e v³ee³eeue³ee®eer osKeerue mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer.

3. ³ee keÀe³eÐeeceO³es keÀener $egìer nesl³ee. ns oes<e otj keÀjC³eemeeþer DeeCeKeer SkeÀ keÀe³eoe keÀjC³eele Deeuee. F.me. 1784 meeueer efyeefìμe Heeue&ceWìves SkeÀ keÀe³eoe Heeme kesÀuee. l³ee®es veeJe èfHeìdme Fbef[³ee De@keÌì' nesles. ³ee keÀe³eÐeevJe³es v³ee³eeue³ee®es DeefOekeÀej DeeCeKeer DeOeesjsefKele keÀjC³eele Deeues.

meveoer keÀe³eoe 1773: 1. oj Jeerme Je<ee¥veer Yeejleeleerue kebÀHeveer®³ee keÀejYeeje®eer

HesÀjleHeemeCeer keÀjlee ³eeJeer DeeefCe l³eevegmeej®e Heg{erue keÀejYeeje®eer meveo osC³eele ³eeJeer Deμeer lejleto 1773 meeue®³ee keÀe³eÐeele nesleer. ³eeuee®e ®eeì&j De@keÌì efkebÀJee meveoer keÀe³eos Demes cnCeleele.

2. l³eevegmeej 1793, 1813, 1833 DeeefCe 1853 Deμeer SketÀCe ®eej JesUe HesÀjleHeemeCeer keÀjC³eele Deeueer.

3. F.me. 1793 ®³ee meveoer keÀe³eÐeevegmeej ieJnve&j pevejueuee keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®³ee efveCe&³ee®es GuuebIeve keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej osC³eele Deeuee DeeefCe cebgyeF& Je

Yeejleer³e jep³eIeìves®ee Fefleneme01

Publications Pvt. Ltd. Target PSI/STI/ASST: veeieefjkeÀμeem$e

2

ceêeme ³ee Heébleeb®³ee DeefOekeÀejele osKeerue Jee{ keÀjC³eele Deeueer. 1813 ®³ee keÀe³eÐeevegmeej kebÀHeveer®eer J³eeHeejer cekeÌlesoejer mebHeg<ìele Deeueer.

4. F.me. 1833 ®³ee meveoer keÀe³eÐeevJe³es kebÀHeveer®³ee neletve meJe& DeefOekeÀej keÀe{tve IesC³eele Deeues DeeefCe jepekeÀer³e meÊee keÀe³ece keÀjC³eele Deeueer. meÊes®es keWÀêerkeÀjCe ns ³ee keÀe³eÐee®es DeeCeKeer SkeÀ Jewefμe<ìîe. ieJnve&j pevejue DeeefCe keÀe³e&keÀejer ceb[U ³eebvee®e HeÀkeÌle keÀe³eos keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej osC³eele Deeuee. l³eemeeþer SkeÀe keÀe³eoe meom³ee®eerner vesceCetkeÀ keÀjC³eele Deeueer.

5. F.me. 1853 ®eer meveo ner efJekeÀemee®³ee ¢<ìerves Deefleμe³e cenÊJee®eer ceeveueer peeles. ³ee keÀe³eÐee®³ee lejlegoeRvegmeej keÀe³eos ceb[U DeeefCe keÀe³e&keÀejer ceb[U ³eeb®³eeleerue HeÀejkeÀleeruee megg©Jeele Peeueer. keÀe³eoe meom³e ne keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®ee mebHetCe& JesU meom³e Peeuee. Deμee HekeÀejs keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®eer meom³emebK³ee ®eej Peeueer. keÀe³eÐeemeeþer mJeleb$e ceb[U vesceC³eele ³esTve l³eele ieJnve&j pevejue, keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®es meom³e DeeefCe Flej meele meom³e DemeeJesle Deμeerner lejleto ³ee keÀe³eÐeele keÀjC³eele Deeueer.

F.me. 1858 ®ee keÀe³eoe: 1. 1857 ®³ee GþeJeeveblej 1858 ®ee keÀe³eoe mebcele keÀjC³eele

Deeuee. ³ee keÀe³eÐeevegmeej Yeejlee®eer meJe& meÊee Fbiueb[®³ee jepeekeÀ[s osC³eele Deeueer. ³ee keÀe³eÐeeuee F.me. 1858 ®ee `Yeejle mejkeÀejefJe<e³ekeÀ keÀe³eoe' Demes cnìues peeles.

2. ³ee keÀe³eÐeeleerue lejlegoeRvegmeej YeejleeJej efve³eb$eCe þsJeC³eemeeþer Yeejleceb$³ee®eer vesceCetkeÀ keÀjC³eele Deeueer. lemes®e `Fbef[³ee keÀewefvmeue' veeJee®es SkeÀ 15 meom³eer³e ceb[U le³eej keÀjC³eele Deeues.

3. Yeejlee®³ee jep³ekeÀejYeeje®eer peyeeyeoejer ieJnve&j pevejue efkebÀJee Jne@Fmeje@³e Je l³eeb®es keÀe³e&keÀejer ceb[U ³eeb®³ee neleer meesHeefJeC³eele Deeueer.

F.me. 1861 ®ee keÀe³eoe: 1. 1853 ®³ee keÀe³eÐeevegmeej keÀe³eosefJe<e³ekeÀ keÀe³e&

keÀjC³eemeeþer yeeje peCeeb®es SkeÀ ceb[U DemeeJes Deμeer lejleto keÀjC³eele Deeueer nesleer. cee$e 1861 ®³ee keÀe³eÐeevJe³es ³ee lejlegoeRceO³es yeoue keÀjC³eele Deeuee. keÀe³eosceb[Ue®es mJeªHe DeefOekeÀ J³eeHekeÀ Peeues.

2. keÀe³eosceb[UeJej keÀceerle keÀceer 12 peCeeb®ee meceeJesμe keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej ieJnve&j pevejueuee osC³eele Deeuee. HeCe l³eeleerue efvecces meYeemeo efyevemejkeÀejer DemeeJesle Demes yebOeve IeeueC³eele Deeues DeeefCe keÀe³eos keÀjC³ee®³ee keÀeceele keÀener Yeejleer³eeb®es menkeÀe³e& IesC³eele ³eeJes Demee osKeerue He´mleeJe ceeb[C³eele Deeuee.

3. keÀe³e&keÀejer ceb[Uele SkeÀe meom³ee®eer Jee{ keÀªve les Hee®e peCeeb®es keÀjC³eele Deeues. ne meYeemeo keÀe³eoslep%e DemeeJee Deμeer lejleto keÀjC³eele Deeueer.

4. keÀener meom³eebvee keÀeces meesHeefJeC³ee®ee DeefOekeÀej ieJnve&j pevejueuee osC³eele Deeuee.

5. 1861 ®³ee keÀe³eÐeeves keÀe³eos ceb[Ue®es mJeªHe keÀener HećeeCeele yeoueues lejer les HeÀejmes ke´ÀebeflekeÀejkeÀ þjues veener.

ceesuex efcebìes megOeejCee keÀe³eoe 1909: 1. ceesuex efcebìes ³eeves meg®eJeuesu³ee megOeejCeebvegmeej keWÀê Je

HeébeflekeÀ keÀe³e&ceb[Ueb®³ee meom³emebK³esle Jee{ keÀjC³eele Deeueer. ieJnve&j pevejue®³ee ceb[Uele 68 FlekeÀer meom³emebK³ee Peeueer. l³eeleerue 36 meYeemeo mejkeÀejer DeeefCe 32 meYeemeo efyevemejkeÀejer DemeeJesle Demes þjues.

2. ³ee keÀe³eÐeevJe³es cegefmueceebvee HeéfleefveefOelJe osC³eele Deeues DeeefCe Yeejleer³e jepekeÀejCeele HeÀeUCeer®eer yeerpes jesJeueer iesueer. 1906 ceO³es mLeeHeve Peeuesu³ee cegmueerce ueerie veblej ner megOeejCee Yeejleer³e jep³eIeìves®ee SkeÀ cenÊJee®ee ìHHee ceeveueer peeles.

ceeBìsi³et ®esucmeHeÀes[& megOeejCee keÀe³eoe: 1917 meeueer ceeBìsi³et Yeejleceb$eer Peeuee. Yeejlee®ee efJekeÀeme keÀjC³ee®³ee ¢<ìerves l³eeves HeeJeues G®eueueer DeeefCe keÀener cenÊJee®³ee Iees<eCee kesÀu³ee. l³ee Heg{erueHećeeCes- 1. jep³ekeÀejYeeje®³ee #es$eele Yeejleer³eeb®es menkeÀe³e & Iesleues

peeF&ue, lemes®e mJejep³e mebmLeeb®eer Jee{ kesÀueer peeF&ue. 2. ³ee OeesjCeeb®eer DebceueyepeeJeCeer ke´Àceeke´Àceeves kesÀueer peeF&ue. 3. ³ee keÀe³eÐeeleerue lejlegoeR®eer DebceueyepeeJeCeer HejmHej mebceleerves

kesÀueer peeF&ue. 4. efÜie=ner keÀe³eosceb[U ner ³ee keÀe³eÐeeleerue Deefleμe³e

cenÊJee®eer lejleto Deens. l³eeleerue SkeÀe meYeeie=neuee Central Legislative Assembly DeeefCe ogmeN³ee meYeeie=neuee Council of States Demes veeJe osC³eele Deeues. l³eele Central Legislative Assembly ceO³es

3

Publications Pvt. Ltd. Target 01: Yeejleer³e jep³eIeìves®ee Fefleneme

145 meYeemeo Demeleerue. ³eeleerue 103 ueeskeÀefve³egkeÌle DeeefCe 42 vesceuesues meYeemeo DemeeJesle. lemes®e Council of

States ceO³es 34 ueeskeÀefve³egkeÌle DeeefCe 26 vesceuesues meYeemeo DemeeJesle. keÀe³eos ceb[Ue®³ee DeefOekeÀejeblener Jee{ keÀjC³eele Deeueer.

5. 1919 ®³ee keÀe³eÐeeves keWÀê mejkeÀej DeeefCe Heéble ³eebceO³es DeefOekeÀejeb®eer efJeYeeieCeer keÀjC³eele Deeueer. ³ee DeefOekeÀej efJeYeeieCeermeeþer keWÀê met®eer DeeefCe HeébeflekeÀ met®eer ³ee oesve ³eeÐee osC³eele Deeu³ee. lemes®e ³ee keÀe³eÐeeves HeébleeceO³es efÜoue jep³eHe×leer megª keÀjC³eele Deeueer. ³ee He×leervegmeej HeébeflekeÀ met®eerleerue Keel³eeb®eer efJeYeeieCeer jeKeerJe Keeleer DeeefCe meesHeerJe Keeleer Deμee oesve efJeYeeieeble keÀjC³eele Deeueer. jeKeerJe Keel³ee®eer peyeeyeoejer ieJnve&j Je l³ee®es keÀe³e&keÀejer ceb[U DeeefCe meesHeerJe Keel³ee®eer peyeeyeoejer ceb$³eebJej meesHeefJeC³eele Deeueer.

mee³eceve keÀefceμeve: 1. F.me. 1919 ®³ee keÀe³eÐee®³ee HesÀjleHeemeCeermeeþer pee@ve

mee³eceve ³eeb®³ee DeO³e#elesKeeueer SkeÀ keÀefceμeve vesceC³eele Deeues. l³eeuee®e `mee³eceve keÀefceμeve' cnCeleele.

2. keÀefceμeveveves DeeHeuee DenJeeue 1930 ceO³es meeoj kesÀuee. efÜoue jep³eHe×leer jÎ keÀjC³eele ³eeJeer Deμeer efμeHeÀejme l³eele keÀjC³eele Deeueer nesleer. lemes®e meJe& keÀejYeej ceb$³eekeÀ[s meesHeefJeC³eele ³eeJee Deμeer efμeHeÀejme osKeerue keÀjC³eele Deeueer nesleer.

3. ³ee keÀefceμeve®ee DenJeeue ieesuecespe Heefj<eosmeceesj þsJeC³eele Deeuee. ³ee efμe<ìceb[Uele efyeéfìμe DeeefCe Yeejleer³eeb®ee meceeJesμe neslee. ³ee efμe<ìceb[Ueves SkeÀ μJesleHeef$ekeÀe le³eej kesÀueer. ³ee μJesleHeef$ekesÀ®es Hejer#eCe SkeÀe meb³egkeÌle meefceleerÜejs keÀjC³eele Deeues. ³ee meefceleerves l³eeJej SkeÀ DenJeeue meeoj kesÀuee. l³eeuee®e 1935 ®ee Yeejle mejkeÀejefJe<e³ekeÀ keÀe³eoe cnCeleele. l³eeleerue lejlegoer Heg{erueHećeeCesë

i. ³ee keÀe³eÐeevJe³es Yeejleer³e mebIejep³ee®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer.

ii. keWÀê mejkeÀej DeeefCe Heéble mejkeÀej ³eeb®³eeleu³ee DeefOekeÀeje®eer efJeYeeieCeer keÀjC³eele Deeueer. l³eevegmeej mebIemet®eer, HeébeflekeÀ met®eer DeeefCe meceJeleea met®eer Deμee leerve met®eer le³eej keÀjC³eele Deeu³ee.

iii. Council of States DeeefCe Federal

Assembly ner efÜie=ner keÀe³eosceb[Us ³ee keÀe³eÐeevegmeej DeefmlelJeele Deeueer. HeCe keWbÀêer³e keÀe³eosceb[U DeefmlelJeele ³esT μekeÀues veener.

iv. ³ee keÀe³eÐeeleerue lejlegoeRvegmeej keWÀêmLeeveer efÜoue jep³eHe×leer megª Peeueer. keWÀêe®³ee jep³ekeÀejYeejele osKeerue jeKeerJe DeeefCe meesHeerJe Keeleer megª keÀjC³eele ³eeJeer Deμeer efμeHeÀejme ³eele keÀjC³eele Deeueer.

v. ³ee keÀe³eÐeeves Heébleebvee mJee³eÊelee osC³eele Deeueer. lemes®e cebef$eceb[Ueb®³ee neleele meJe& keÀejYeej meesHeefJeC³eele Deeuee.

vi. DekeÀjeHewkeÀer mene Heébleebvee efÜie=ner keÀe³eos ceb[Ueb®eer DeeefCe Hee®e Heébleeble SkeÀie=ner keÀe³eos ceb[Ueb®eer efveefce&leer keÀjC³eele Deeueer. l³eeleerue Jeefj<þ meYeeie=neuee Legislative Council DeeefCe keÀefve<þ meYeeie=neuee Legislative

Assembly veeJe osC³eele Deeues. vii. ³ee keÀe³eÐeeves Yeejleer³e mebIejep³eemeeþer SkeÀe

HesÀ[jue keÀesìe&®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. ³eele SkeÀ cegK³e v³ee³eeOeerμe DeeefCe mene Flej v³ee³eeOeerμe DemeeJesle Deμeer lejleto keÀjC³eele Deeueer.

viii. Yeejleceb$³ee®³ee ceoleermeeþer meuueeieej ceb[Ue®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer.

mee³eceve keÀefceμeve®³ee DenJeeueeleerue lejlegoer 1935 ®³ee keÀe³eÐeele osKeerue meceeefJe<ì keÀjC³eele Deeu³ee veenerle. l³eecegUs Yeejleer³eebvee He´®eb[ mebIe<e& keÀjeJee ueeieuee. ³ee oerIe&keÀeueerve mebIe<ee&veblej mejlesμesJeìer 1947 meeueer Yeejleer³e mJeeleb$³ee®ee keÀe³eoe DeefmlelJeele Deeuee. l³eeleerue lejlegoer Heg{erueHećeeCes: 1. Yeejlee®eer HeÀeUCeer nesTve Yeejle DeeefCe HeeefkeÀmleeve ner

mJeleb$e jep³es DeefmlelJeele ³esleerue. 2. oesvner jep³eeb®³ee keÀe³eosceb[Uebvee DeeHeu³ee jep³eekeÀefjlee

keÀe³eos keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej jenerue. 3. ³ee oesvner jep³eebJej Fbiueb[®ee keÀesCeleener DeefOekeÀej jenCeej

veener. 4. veJeerve jep³eIeìvee le³eej nesF&He³e¥le meO³ee DeefmlelJeele

Demeuesueer Ieìvee meefceleer®e l³ee jep³eebmeeþer keÀe³eos keÀjsue. 5. ³ee oesvner jep³eeb®ee keÀejYeej 1935 ®³ee keÀe³eÐeevegmeej®e

megª jenCeej neslee. ³eele DeeJeμ³ekeÀ HesÀjHeÀej keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej mebyebefOele jep³eebvee osC³eele Deeuee neslee.


4

6. Yeejleeleerue mebmLeeveebmebyebOeer ³ee keÀe³eÐeele kesÀuesu³ee lejlegoeRvegmeej, Fbiueb[®³ee jepee®eer mebmLeeveebJej Demeuesueer DeefOemeÊee otj keÀjC³eele ³esF&ue. lemes®e efyeefìμe DeeefCe Yeejleer³e ³eeb®³eeleues meJe& keÀjej jÎ keÀjC³eele ³esleerue.

Yeejleeuee mJeeleb$³e efceUeu³eeveblej ueies®e®e Yeejlee®eer jep³eIeìvee le³eej keÀjC³ee®es keÀece megª Peeues. Yeejlee®³ee Ieìvee meefceleer®eer mLeeHevee 1946 ceO³es keÀjC³eele Deeueer. HeCe keÀeBie´sme DeeefCe cegmueerce ueerie ³eeb®³eeleerue celeYesoecegUs ³ee keÀecekeÀepeeuee efJeμes<e ®eeuevee efceUeueer veJnleer. Ieìvee meefceleer®eer Heefnueer yewþkeÀ 9 ef[meWyej 1946 jespeer efouueerle Peeueer.

Ieìvee meefceleer®³ee DeO³e#eHeoer [e@. jepeWê Hemeeo ³eeb®eer efveJe[ Peeueer nesleer. ³eeefμeJee³e Heb. peJeenjueeue vesnª, mejoej JeuueYeYeeF& Heìsue, ceewueevee Deyetue keÀueece DeePeeo, [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj ³eebmeejK³ee veeceJeble J³ekeÌleeR®ee ³ee meefceleerle meceeJesμe neslee. meJe& Jeiee¥vee ³ee meefceleerle HeefleefveefOelJe efceUeues nesles. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj cemegoe meefceleer®es DeO³e#e nesles. jep³eIeìves®³ee keÀe³ee&le l³eebveer cenÊJee®ee Jeeìe G®eueuee neslee. 26 veesJnWyej 1949 jespeer Ieìvee meefceleerves cemegÐeeuee ceev³elee efoueer. 2 Je<ex 11 ceefnves 18 efoJemeeb®³ee Heleer#esveblej 26 peevesJeejer 1950 jespeer Yeejlee®eer jep³eIeìvee Debceueele Deeueer.

vecemkeÀej ! ceer iesu³ee Hee®e Je<ee¥Heemetve mHeOee& Hejer#esmeeþer `DeefveJee³e& cejeþer' ne efJe<e³e efMekeÀJeles. ne efJe<e³e Del³eble ogue&ef#ele, HeCe meieÈ³eele cenÊJee®ee efJe<e³e Deens. HetJe& DeeefCe cegK³e Hejer#ee Peeu³eeveblej pesJne efvekeÀeue osC³ee®eer JesU ³esles lesJne ³ee efJe<e³eeleerue iegCe efJe®eejele Iesleues peeleele. lesJne mHeOe&keÀebveer ³ee efJe<e³eekeÀ[s Deefpeyeele ogue&#e keÀª ve³es. DeveskeÀ mHeOe&keÀebvee DeeHeueer ceele=Yee<ee cejeþer Deens, l³eecegUs DeeHeu³eeuee cejeþer ³esles®e, Demee iewjmecepe Demelees. HeCe yeesueerYee<ee DeeefCe mHeOex®eer Yee<ee ³eeble peceerve-Demceevee®ee HeÀjkeÀ Demelees. DeY³eemeeuee meg©Jeele keÀjleevee Deieoer cegUe#ejebHeemetve meg©Jeele keÀjeJeer, l³eemeeþer Deieoer Meeues³e HeeþîeHegmlekesÀ Jee®ee³euee osKeerue njkeÀle veener. l³eeveblej J³eekeÀjCee®es efve³ece cegUeletve®e mecepetve IesTve, YejHetj mejeJe keÀjeJee. peemleerle peemle JeekeÌÒe®eej, cnCeer Je l³eeb®es DeLe& Heeþ keÀjeJesle. Yeeef<ekeÀ meeQo³e&, efJeefJeOe Meyo, DeuebkeÀej, efJeYekeÌleer Òel³e³e ³eeb®ee meKeesue DeY³eeme keÀjeJee. pesJe{e peemle mejeJe keÀjeue, eflelekesÀ legcner ³eMee®³ee peJeU peeue. ne DeY³eeme SkeÀoe HekeÌkeÀe Peeuee keÀer, Òel³eskeÀ Hejer#esuee lees Ghe³eesieer He[lees. lemes®e efveyebOeuesKeve, meejebMeuesKeve ³ee Òeμveebmeeþer l³ee®ee YejHetj GHe³eesie neslees. Meemeve mesJesle ©pet Peeu³eeveblej osKeerue meJe& keÀecekeÀepe cejeþerle®e ®eeueles. efleLes osKeerue ³ee %eevee®ee HeÀe³eoe nesCeej®e Deens. ³eeyejesyej opes&oej cejeþer meeefnl³e Jee®eeJes. l³eeleerue Meyo, JeekeÌÒe®eej ³eeb®ee Hejer#esle DeeefCe jespe®³ee peerJeveele KetHe GHe³eesie neslees. Hejer#es®es mJeªHe yeoueles Deens, efveyebOeemeeþer ³esCeejs efJe<e³e osKeerue Jew®eeefjkeÀ nesle Deensle. lesJne DeY³eemee®³ee He×leer®ee JesUesJesUer Dee{eJee I³ee. Lees[keÌ³eele keÀe³e, lej cejeþer Yee<es®es meeQo³e& Deelcemeele keÀje, ³eMe legce®es®e Deens. meJe& mHeOe&keÀebvee meJe& Hejer#eebmeeþer neefo&keÀ MegYes®íe!

HetefCe&cee peeOeJe keÀesnueer (mHeOee& Hejer#ee ceeie&oMe&keÀ)

DevegYeJee®es yeesue !

Publications Pvt. Ltd. Target 16: yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e

81

1. Yeejleer³e jep³eIeìves®eer Hee³eeYejCeer keÀjC³eele keÀesCeles

IeìkeÀ keÀejCeerYetle þjues? i. F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer®eer jepeJeì ii. Fbie´peebefJe©×®ee mebIe<e& iii. HeébeflekeÀ mebIe<e& iv. Fbie´peeb®ee mLeeefvekeÀ jepekeÀejCeele nmle#esHe 1. HeÀkeÌle (i) 2. HeÀkeÌle (i), (ii), (iii) 3. HeÀkeÌle (iii) DeeefCe (iv) 4. Jejerue meJe& 2. efve³eecekeÀ keÀe³eÐeemeboYee&le Heg{erue efJeOeeves leHeemee : i. yebieeue Heeblee®ee ieJnve&j Yeejlee®ee ieJnve&j Peeuee. ii. ieJnve&j®³ee ceoleeruee ®eej peCeeb®es ceb[U vesceues. iii. meJeex®®e v³ee³eeue³ee®eer mLeeHevee. iv. ieJnve&juee keÀceer DeefOekeÀej osC³eele Deeues. JejerueHewkeÀer keÀesCeleer efJeOeeves yejesyej Deensle? 1. HeÀkeÌle (i) DeeefCe (ii) 2. HeÀkeÌle (ii) DeeefCe (iii) 3. (i), (ii) DeeefCe (iii) 4. keÀesCelesner veener. 3. meveoer keÀe³eÐee®eer HesÀjleHeemeCeer efkeÀleer JesUe keÀjC³eele

Deeueer? 1. 1 2. 3 3. 4 4. 5 4. ceeBìsi³et ®esucmeHeÀes[& megOeejCee keÀe³eÐee®³ee Heg{erue

lejlegoer leHeemeeë i. jep³ekeÀejYeeje®³ee #es$eele Yeejleer³eeb®es menkeÀe³e&

Iesleues peeF&ue. ii. mJejep³e mebmLeeb®eer Jee{ nesF&ue.

iii. efÜie=ner keÀe³eosceb[Ue®eer mLeeHevee.

iv. DeefOekeÀejeb®es keWÀêerkeÀjCe. JejerueHewkeÀer keÀesCeleer efJeOeeves yejesyej Deensle? 1. HeÀkeÌle (i) 2. HeÀkeÌle (ii) 3. HeÀkeÌle (iv) DeeefCe (ii) 4. HeÀkeÌle (i), (ii), (iii) 5. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeleer lejleto 1947 ®³ee Yeejleer³e

mJeeleb$³ee®³ee keÀe³eÐeele veener? i. Yeejle DeeefCe HeeefkeÀmleeve ner mJeleb$e jep³es

DeefmlelJeele ³esleerue. ii. oesvner jep³eeb®es keÀe³eos keÀjC³eemeeþer veJeerve

Ieìvee meefceleer Demesue. iii. oesvner jep³eebJej Fbiueb[®ee keÀesCeleener DeefOekeÀej

jenCeej veener. 1. HeÀkeÌle (i) 2. HeÀkeÌle (ii) 3. HeÀkeÌle (iii) 4. keÀesCelesner veener 6. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeleer efJeOeeves yejesyej Deensle? i. Ieìvee meefceleer®eer Heefnueer yewþkeÀ 9 ef[meWyej

1946 jespeer efouueerle Peeueer. ii. Ieìvee meefceleer®³ee Heefnu³ee yewþkeÀerle jepeWêHemeeo

³eeb®eer DeO³e#e cnCetve efveJe[ Peeueer. iii. ³ee yewþkeÀerle cegmueerce ueerie®ee menYeeie neslee. 1. (ii) Je (iii) yejesyej 2. (i) Je (ii) yejesyej 3. meJe& yejesyej 4. meJe& ®etkeÀ 7. Ieìvee meefceleer®³ee keÀeceemeeþer SketÀCe efkeÀleer meefcel³ee

mLeeHeve keÀjC³eele Deeu³ee? 1. 10 2. 22 3. 12 4. 25 8. vesnªbveer ceeb[uesuee GefÎ<ìeb®ee þjeJe keÀesCel³ee efoJeμeer

mebcele Peeuee? 1. 22 peevesJeejer 1947 2. 15 Dee@iemì 1947 3. 16 peevesJeejer 1950 4. 14 Dee@iemì 1947

yengHe³ee&³eer Òeμvemeb®e16 yengHe³ee&³eer Òeμve

82


9. ceeie&oμe&keÀ leÊJeeb®eer meb%ee Yeejleeves keÀesCel³ee je<ìê®³ee mebefJeOeeveekeÀ[tve Iesleueer Deens?

1. Dee³eue¥[ 2. DecesefjkeÀe 3. He´Àevme 4. ³eebHewkeÀer veener 10. Yeejleeves mebIejep³ee®eer keÀuHevee keÀesCel³ee osμeekeÀ[tve

Iesleueer? 1. DecesefjkeÀe 2. jesce 3. efmJelPeue¥[ 4. He´Àevme 11. mebmeoer³e μeemeveHeĆeeueer®ee DeJeuebye Yeejleeves keÀesCel³ee

osμee®³ee Ieìvesvegmeej kesÀuee? 1. DecesefjkeÀe 2. Fbiue b[ 3. He´Àevme 4. ³eebHewkeÀer veener 12. Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee mebIejep³eele SkesÀjer

veeieefjkeÀlJee®eer mebkeÀuHevee Deens? 1. DecesefjkeÀe 2. efmJelPeue¥[ 3. Yeejle 4. ³eebHewkeÀer veener 13. Ieìveeog©mleer®eer lejleto Yeejleer³e Ieìvesle keÀesCel³ee

keÀueceele keÀjC³eele Deeueer Deens? 1. keÀuece 377 2. keÀuece 370 3. keÀuece 368 4. keÀuece 395 14. Yeejleer³e Ieìvesle cetueleë efkeÀleer Heefjefμe<ìs nesleer? 1. 6 2. 8 3. 12 4. 7 15. cemegoe meefceleer®eer mLeeHevee keÀesCel³ee efoJeμeer Peeueer? 1. 29 Dee@iemì 1946 2. 29 Dee@iemì 1947 3. 29 meHìWyej 1945 4. 29 Dee@keÌìesyej 1948 16. Yeejleer³e Ieìves®ee þjeJe keÀesCeer mebcele kesÀuee? 1. [e@. yeer. Deej. Deebyes[keÀj 2. [e@. meJe&Heuueer jeOeeke=À<Ceve 3. [e@. jepesvê He´meeo 4. Hebef[le peJeenjueeue vesnª 17. Yeejlee®es mebefJeOeeve keÀesCel³ee efoJeμeer DeefmlelJeele Deeues? 1. 26 veesJnWyej 1949 2. 26 peevesJeejer 1950 3. 15 Dee@iemì 1947 4. 26 peevesJeejer 1951

18. Yeejleer³e Ieìves®ee mejveecee keÀμeeJej DeeOeeefjle Deens? 1. vesnªbveer ceeb[uesuee GefÎ<ìeb®ee þjeJe 2. efke´ÀHme ³eespevesleerue lejlegoer 3. ke@Àefyevesì efceμeve®³ee ceb$³eeb®ee þjeJe 4. ³eebHewkeÀer veener 19. Ieìves®³ee mejveec³eeyeeyele®³ee Heg{erue oesve JeekeÌ³eebHewkeÀer

keÀesCeleer efJeOeeves ³eesi³e Deensle? i. keÀesCel³eener Ieìves®ee mejveecee ne l³ee Ieìves®es

leÊJe%eeve mHe<ì keÀjle Demelees; leer HemleeJevee Demeles. ii. Yeejleer³e J³eJemLesle mejveec³ee®es cenÊJe Dece³ee&o

Deens. 1. efJeOeeve (i) yejesyej (ii) ®etkeÀ 2. efJeOeeve (ii) yejesyej (i) ®etkeÀ 3. oesvner ®etkeÀ 4. oesvner yejesyej 20. Yeejleer³e Ieìves®³ee mejveec³eele `meceepeJeeoer' Je

Òece&efvejHes#e' ³ee μeyoeb®ee meceeJesμe efkeÀleJ³ee Ieìveeog©mleervegmeej kesÀuee iesuee?

1. 19 Jeer Ieìveeog©mleer 2. 42 Jeer Ieìveeog©mleer 3. 47 Jeer Ieìveeog©mleer 4. 50 Jeer Ieìveeog©mleer 21. Yeejleer³e Ieìves®³ee mejveec³eeletve Ieìves®es GiecemLeeve

keÀesCeles Demeu³ee®es mHe<ì nesles? 1. Yeejleer³e Ieìveemeefceleer 2. Yeejleer³e pevelee 3. keÀe³e&keÀejer ceb[U 4. keÀe³eos ceb[U 22. Yeejleer³e Ieìvee meefceleer®es meom³e keÀμee He´keÀejs

efveJe[ues iesues? 1. ke´Àceos³e celeoeve (DeHe´l³e#e celeoeve) He×leer 2. He´l³e#e celeoeve He×leer 3. ngketÀceμeener He×leer 4. Jebμeevegiele 23. `meceepeJeeoer' ne μeyo 42 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej

mejveec³eele DebleYe&tle keÀjC³eele Deeuee, ner Ieìveeog©mleer keÀesCel³ee meefceleer®³ee efμeHeÀejμeervegmeej keÀjC³eele Deeueer?

1. jpeveer jepeoeve meefceleer 2. mJeCe&efmebie meefceleer 3. JeWkeÀìveeje³eCe jece®ebêve meefceleer 4. ceb[ue Dee³eesie


83

24. `meceepeJeeoer' μeyo keÀe³e mHe<ì keÀjlees? 1. Yeejlee®es DeeefLe&keÀ OeesjCe 2. Yeejlee®es meeceeefpekeÀ OeesjCe 3. Yeejlee®es jepekeÀer³e OeesjCe 4. Yeejlee®eer SsefleneefmekeÀ meceepej®evee 25. Òece&efvejHes#e' ne μeyo keÀesCel³ee HebleHeÓeevee®³ee

keÀejkeÀeroeale mejveec³eele meceeefJe<ì kesÀuee iesuee ? 1. Hebef[le vesnª 2. Fbefoje ieebOeer 3. Jner. Heer. efmebie 4. Heer. Jner. vejefmebnjeJe 26. Yeejleeves keÀesCeleer DeLe&J³eJemLee mJeerkeÀejueer Deens? 1. efceÞe DeLe&J³eJemLee 2. Yeeb[Jeueμeener 3. meec³eJeeoer 4. ³eebHewkeÀer veener 27. Heg{erueHewkeÀer ³eesi³e efJeOeeves keÀesCeleer Deensle? i. Fbiueb[ ns He´peemeÊeekeÀ Demeues, lejer ieCejep³e

veener. ii. Fbiueb[ ns ieCejep³e Demeues, lejer He´peemeÊeekeÀ

je<ì^ veener. iii. Fbiueb[ les He´peemeÊeekeÀ ieCejep³e Deens. 1. efJeOeeve (i, ii, iii) yejesyej 2. efJeOeeve (i) yejesyej 3. efJeOeeve (i) Je (ii) yejesyej 4. meJe& ®etkeÀ 28. Yeejleer³e jep³eIeìves®ee mejveecee keÀesCel³ee efoJeμeer

mebcele kesÀuee iesuee? 1. 13 ef[meWyej 1946 2. 26 veesJnWyej 1949 3. 24 peevesJeejer 1950 4. ³eebHewkeÀer veener 29. mejveec³ee®eer meg©Jeele `Deecner Yeejleer³e pevelee' Deμeer

keÀªve, IeìveekeÀl³ee¥veer keÀe³e mHe<ì kesÀues Deens? 1. Yeejleele peveles®³ee neleer Debeflece meÊee Demesue. 2. Yeejleele ogmeN³ee osμee®³ee J³ekeÌleerme ³esC³ee®eer

HejJeeveieer veener. 3. Yeejle ns mebmeoer³e jep³eHe×leer mJeerkeÀejles Deens. 4. ³eebHewkeÀer veener. 30. Ieìveemeefceleer®³ee efkeÀleJ³ee yewþkeÀerle vesnªbveer

GefÎ<ìeb®ee þjeJe ceeb[uee? 1. Heefnueer yewþkeÀ 2. ogmejer yewþkeÀ 3. eflemejer yewþkeÀ 4. ®eewLeer yewþkeÀ

31. je<ìÔJepee®ee þjeJe keÀesCel³ee efoJeμeer mebcele kesÀuee iesuee?

1. 22 peguew 1946 2. 22 peguew 1947 3. 23 veesJnWyej 1950 4. 26 veesJnWyej 1949 32. je<ìÔJepee®ee þjeJe keÀesCeer ceeb[uee? 1. mejoej Heìsue 2. Hebef[le vesnª 3. [e@. jeOeeke=À<Ceve 4. kesÀ. Sce. cegvμeer 33. je<ìêr³e meYesves meJe&He´Lece èflejbiee' OJepe keÀesCel³ee

meeueer mJeerkeÀejuee? 1. 1930 2. 1931 3. 1940 4 1935 34. 1931 meeueer mJeerkeÀejuesu³ee je<ìÔJepee®eer j®evee

keÀμeer nesleer? 1. ie[o YeieJee, Heeb{je Je efnjJee ³ee jbieeb®³ee meceeblej

HeÆîee Je ceO³eYeeieer ®ejKee. 2. ie[o YeieJee, Heeb{je Je efnjJee ³ee jbieeb®³ee HeÆîee Je

ceO³eYeeieer DeμeeskeÀ®eke´À. 3. ie[o YeieJee, Heeb{je Je efnjJee ³ee jbieeb®³ee meceeblej HeÆîee. 4. ie[o YeieJee jbie Je ceO³eYeeieer Jebos ceelejced. 35. DeeHeu³ee je<ìÔJepee®eer j®evee keÀjC³ee®es Þes³e keÀesCeeme

peeles? 1. [e@. meJe&Heuueer jeOeeke=À<Ceve 2. Hebef[le vesnª 3. efHebieueer JeWkeÀ³³ee 4. ³eebHewkeÀer veener 36. Yeejleer³e je<ìÔJepee®³ee ceO³eYeeieer DemeCeeN³ee

DeμeeskeÀ®eke´Àeleerue 24 Deejs keÀμee®es He´leerkeÀ Deensle? 1. ®eesJeerme leeme 2. 24 Ieìvee meefceleer®es HeéfleefveOeer 3. Yeejleer³e Fefleneme 4. ³eebHewkeÀer veener 37. Yeejleer³e je<ìÔJepee®³ee jbieeb®es leÊJe%eeve mebefJeOeeve

meYesle keÀesCeer Gueie[tve meebefieleues? 1. Hebef[le vesnª 2. [e@. meJe&Heuueer jeOeeke=À<Ceve 3. [e@. jepeWê He´meeo 4. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj

84


38. Yeejleer³e je<ìêf®evnele efmebnμeer<ee&®³ee Keeueer keÀesCeles Je®eve efueefnues Deens?

1. lecemees cee p³eesefleie&ce³e 2. meodj#eCee³e KeueefveieńCee³e 3. mel³ecesJe pe³eles 4. ³eebHewkeÀer veener. 39. Yeejleer³e jepecegêsle DemeCeejs `mel³ecesJe pe³eles' ns Je®eve

keÀesþtve Iesleues Deens? 1. He´μve GHeefve<eo 2. yeéïeCe GHeefve<eo 3. cegC[keÀ GHeefve<eo 4. ³eebHewkeÀer veener 40. Yeejlee®es je<ìieerle efnboerle keÀesCeer Yee<eeblejerle kesÀues Deens? 1. yebkeÀerce®ebê ®e@ìpeea 2. jJeeRêveeLe ìeieesj 3. Deyeero Deueer 4. De©Cee DemeHeÀ Deueer 41. Yeejlee®es je<ìîeerle meJe&He´Lece keÀOeer Je keÀesþs iee³eues

iesues? 1. 27 ef[meWyej 1911 - keÀesuekeÀelee 2. 27 meHìWyej 1911 - cebgyeF& 3. 26 veesJnWyej 1949 - efouueer 4. 25 peevesJeejer 1950 - cebgyeF& 42. DeeHeue s je<ìêr³e ieerle keÀesCeer efueefnues Deens? 1. jJeeRêveeLe ìeieesj 2. yebkeÀerce®ebê ®e@ìpeea 3. FkeÌyeeue 4. cenelcee ieebOeer 43. Jebos ceelejced ieerle yebkeÀerce®ebê ®e@ìpeea ³eeb®³ee keÀesCel³ee

keÀeobyejer®ee Yeeie nesles? 1. mJeeleb$³emecej 2. Deeveboceþ 3. ceele=Yetceer 4. ³eebHewkeÀer veener 44. `Jebos ceelejced' ieerleeme je<ìêr³e ieerle þjJele

je<ìîeerlee®ee opee& osC³ee®ee þjeJe keÀesCeer mebcele kesÀuee?

1. [e@. meJe&Heuueer jeOeeke=À<Ceve 2. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀj 3. ye@. pe³ekeÀj 4. [e@. jepeWê He´meeo 45. Yeejlee®ee je<ìêr³e peue®ej HeéCeer keÀesCelee? 1. [e@efuHeÀve 2. keÀemeJe 3. KeskeÀ[e 4. Dee@keÌìesHeme

46. Yeejleer³e Ieìvesleerue cetueYetle DeefOekeÀej keÀesCel³ee Yeeieele meceeefJe<ì kesÀues Deensle?

1. Yeeie 1 2. Yeeie 2 3. Yeeie 3 4. Yeeie 4 47. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeleer efJeOeeves ³eesi³e Deensle? i. ueeskeÀμeener μeemevee®es O³es³e J³eefkeÌlelJee®ee

efJekeÀeme keÀjCes Demeles.

ii. ueeskeÀefnlee®es mebJeOe&ve Je mebj#eCe efJeefμe<ì cetueYetle DeefOekeÀej keÀjleele.

1. HeÀkeÌle (i) yejesyej 2. HeÀkeÌle (ii) yejesyej 3. meJe& yejesyej 4. meJe& ®etkeÀ 48. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeles efJeOeeve yejesyej Deens? i. Yeejleer³e Ieìvesves cetU 7 DeefOekeÀej veeieefjkeÀebvee

efoues.

ii. meceles®ee nkeÌkeÀ 44 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej JeieUC³eele Deeuee.

1. efJeOeeve (i) yejesyej 2. efJeOeeve (ii) yejesyej 3. oesvner yejesyej 4. oesvner ®etkeÀ 49. keÀesCelee DeefOekeÀej 44 J³ee Ieìveeog©mleerves

JeieUC³eele Deeuee? 1. mebHeÊeer®ee DeefOekeÀej 2. Oece&mJeeleb$³ee®ee nkeÌkeÀ 3. meceles®ee nkeÌkeÀ 4. μees<eCeeefJe©×®ee nkeÌkeÀ 50. Yeejleer³e Ieìvesle cetueYetle nkeÌkeÀ keÀesCel³ee keÀueceebceO³es

efoues Deensle? 1. 12 les 18 keÀueces 2. 14 les 32 keÀueces 3. 15 les 45 keÀueces 4. 23 les 36 keÀueces 51. μees<eCeeefJe©×®es nkeÌkeÀ keÀesCel³ee keÀueceeble efoues Deensle? 1. keÀuece 23 Je 24 2. keÀuece 29 les 32 3. keÀuece 15 les 18 4. ³eebHewkeÀer veener 52. keÀe³eÐeeHeg{erue mecelee (Equality Before Law)

mHe<ì keÀjCeejs keÀuece keÀesCeles? 1. keÀuece 14 2. keÀuece 16 3. keÀuece 15 4. keÀuece 18 53. keÀesCel³ee keÀueceevegmeej Ieìvesves yeeuecepegjerme DeeUe

Ieeleuee Deens? 1. keÀuece 24 2. keÀuece 25 3. keÀuece 17 4. keÀuece 29


85

54. DemHe=μ³elee efveJeejCee®ee GuuesKe keÀjCeejs keÀuece keÀesCeles 1. keÀuece 17 2. keÀuece 23 3. keÀuece 18 4. keÀuece 29 55. Yeejleer³e Ieìvesleerue keÀuece 18 keÀe³e mHe<ì keÀjles? 1. HeoJ³eeb®es mebHeg<ìerkeÀjCe 2. cetueYetle keÀle&J³es 3. keÀe³eÐeeHeg{erue meceevelee 4. DemHe=μ³elee efveJeejCe 56. yeboerkeÀjCe DeeefCe vepejyeboerHeemetve mebj#eCee®eer nceer

osCeeje keÀuece keÀesCelee? 1. keÀuece 22 2. keÀuece 32 3. keÀuece 27 4. keÀuece 21 57. keÀuece 21 ceO³es Heg{erueHewkeÀer keÀe³e lejleto keÀjC³eele

Deeueer Deens? 1. yeboerkeÀjCe DeeefCe vepejyeboerHeemetve j#eCe 2. DeefYeJ³ekeÌleer mJeeleb$³es 3. peerefJelemJeeleb$³ee®eer nceer 4. ³eebHewkeÀer veener 58. ceeveJeer ke´À³eefJeke´À³e, Jesþefyeieejer F. efJejesOeele cetueYetle

nkeÌkeÀ osCeeje keÀuece keÀesCelee? 1. keÀuece 20 2. keÀuece 22 3. keÀuece 21 4. keÀuece 23 59. HeéfleyebOekeÀ mLeeveye×lee keÀe³eÐeeKeeueer DeìkeÀ

Peeuesu³ee J³ekeÌleerme efkeÀleer keÀeueeJeOeerHe³e¥le DeìkesÀle þsJelee ³esles?

1. oesve ceefnves 2. SkeÀ Je<e& 3. ®eesJeerme leeme 4. leerve ceefnves 60. Oece&mJeeleb$³ee®ee cetueYetle DeefOekeÀej Ieìvesves keÀesCel³ee

keÀueceebceO³es efJeμeo keÀsuee Deens? 1. keÀueces 25 les 28 2. keÀueces 23 Je 24 3. keÀueces 22 les 24 4. keÀueces 32 les 35 61. keÀuece 29 Üejs Ieìvesves keÀe³e mHe<ì keÀsues Deens? 1. DemHe=μ³elee efveJeejCe 2. IeìveelcekeÀ Ghee³e³eespeves®ee nkeÌkeÀ 3. DeuHemebK³eebkeÀebvee Yee<ee, efueHeer, mebmke=Àleer peHeC³ee®es

mJeeleb$³e 4. ³eebHewkeÀer veener

62. DeuHemebK³eebkeÀebvee μew#eefCekeÀ mebmLee mLeeHeve keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej efkeÀleJ³ee keÀueceeÜejs osC³eele Deeuee neslee?

1. keÀuece 30 2. keÀuece 29 3. keÀuece 31 4. keÀuece 32 63. cetU Ieìvesvegmeej 31 J³ee keÀueceeÜejs keÀesCelee

DeefOekeÀej J³ekeÌleerme osC³eele Deeuee neslee? 1. mebHeÊeer®ee DeefOekeÀej 2. meceles®ee DeefOekeÀej 3. μees<eCeeefJe©×®ee nkeÌkeÀ 4. ³eebHewkeÀer veener 64. mebHeÊeer®ee DeefOekeÀej keÀesCel³ee meeueer Ieìvesletve

JeieUC³eele Deeuee? 1. 1995 2. 1990 3. 1978 4. 1976 65. cetueYetle nkeÌkeÀeb®es mebj#eCe nesC³eemeeþer meJeex®®e

v³ee³eeue³eele oeo ceeieC³ee®ee nkeÌkeÀ keÀesCeles keÀuece osles? 1. keÀuece 29 2. keÀuece 226 3. keÀuece 32 4. ³eebHewkeÀer veener 66. `ce@v[eceme' ³ee μeyoe®ee DeLe& keÀe³e neslees? 1. Dee%ee oslees 2. cetueYetle nkeÌkeÀeb®es mebj#eCe 3. Deecnebme cebpetj veener 4. Dee%ee HeeUlees 67. SKeeÐee mejkeÀejer DeefOekeÀeN³eeme Jee mebmLesme l³ee®³ee

HeoieńCeeefJe<e³eer He=®íe keÀjeJe³ee®eer Demeu³eeme, keÀsu³ee peeCeeN³ee Depee&me keÀe³e cnCeleele?

1. ce@v[eceme (Mandamus) 2. keÀes-Jee@jbìes (Quo waranto) 3. Heésefnyeerμeve (Prohibition) 4. nsefyeDeme keÀe@Hme& (Habeas Corpus) 68. cetueYetle keÀle&J³es efkeÀleJ³ee Ieìveeog©mleervegmeej Ieìvesle

meceeefJe<ì keÀjC³eele Deeueer? 1. 42 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej 2. 44 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej 3. 78 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej 4. 5 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej

86


69. 42 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej SketÀCe efkeÀleer keÀle&J³es Ieìvesle DebleYe&tle keÀjC³eele Deeueer nesleer?

1. 15 2. 10 3. 13 4. 11 70. Yeejleer³e Ieìvesle 11 Jes cetueYetle keÀle&J³e keÀOeer

meceeefJe<ì keÀjC³eele Deeues? 1. 2004 2. 1988 3. 1976 4. 2002 71. Ieìvesves 2002 meeueer 86 J³ee Ieìveeog©mleervegmeej

meceeefJe<ì keÀsuesues cetueYetle keÀle&J³e keÀesCeles? 1. je<ìêr³e SskeÌ³e Je SkeÀelceles®es mebJeOe&ve keÀjCes. 2. je<ìÔJepe, je<ìîeerle, je<ìêf®evneb®ee ceeve jeKeCes. 3. Jev³e He>eC³eebyeÎue o³eeYeeJe yeeUieCes. 4. efHel³eeves DeHel³ee®eer DeLeJee HeeuekeÀeves Heeu³ee®eer 6 les

14 ³ee Je³eele efμe#eCee®eer peyeeyeoejer G®eueCes. 72. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeles efJeOeeve ³eesi³e Deens? i. Yeejleeleerue cetueYetle DeefOekeÀejebvee v³ee³eeue³eerve

mebj#eCe osC³eele Deeues Deens. ii. Yeejleele cetueYetle keÀle&J³e HeeUCes keÀe³eÐeeves

yebOevekeÀejkeÀ Deens. 1. (ii) yejesyej 2. (i) yejesyej 3. oesvner yejesyej 4. oesvner ®etkeÀ 73. mebmeoer³e μeemeveHeĆeeueerle keÀe³e&keÀejer ceb[U

jep³ekeÀejYeejemeeþer keÀesCeeme peyeeyeoej Demeles? 1. je<ì^Heleer 2. mebmeo 3. mejv³ee³eeOeerμe 4. jep³eHeeue 74. cebef$eceb[Ue®eer vesceCetkeÀ keÀesCe keÀjlees? 1. je<ì^Heleer 2. HebleHeÓeeve 3. jep³eHeeue 4. GHeje<ì^Heleer 75. KeeueerueHewkeÀer keÀesCel³ee keÀueceele GHeje<ì^Heleer Heoe®³ee

efveJe[CegkeÀer®³ee lejlegoer Deensle? 1. keÀuece 62 2. keÀuece 64 3. keÀuece 66 4. keÀuece 68 76. GHeje<ì^Heleer HeoieńCee®eer μeHeLe keÀesCeemeceesj Iesleele? 1. je<ì^Heleer 2. jep³eHeeue 3. Yeejlee®es mejv³ee³eeOeerμe 4. ueeskeÀmeYes®es meYeeHeleer

77. je<ì^HeleeRvee HeoieńCee®eer μeHeLe keÀesCe osles? 1. ueeskeÀmeYee meYeeHeleer 2. ceneuesKeeHeeue 3. GHeje<ì^Heleer 4. Yeejlee®es mejv³ee³eeOeerμe 78. meeOeejCe efJeOes³ekeÀ mebmeos®³ee keÀesCel³ee meYeeie=nele

ceeb[ues peeT μekeÀles? 1. jep³emeYee 2. ueeskeÀmeYee 3. keÀesCelesner meYeeie=n 4. Jejerue meJe& 79. KeeueerueHewkeÀer Yeejleer³e Ieìvesleerue keÀesCeles keÀuece

mebmeos®³ee oesve meYeeie=neb®³ee meb³egkeÌle DeefOeJesμevee®³ee lejlegoer mHe<ì keÀjles?

1. keÀuece 105 2. keÀuece 178 3. keÀuece 108 4. keÀuece 112 80. KeeueerueHewkeÀer keÀesCel³ee HeefjefmLeleerle mebmeos®eer meb³egkeÌle

yewþkeÀ yeesueeJeueer peeles? 1. efJeOes³ekeÀ SkeÀe meYeeie=neves mebcele keÀªve ogmeN³ee

meYeeie=neves veekeÀeju³eeme. 2. oesve meYeeie=neble efJeOes³ekeÀeleerue lejlegoeRJeªve

Hes®eHe´mebie efvecee&Ce Peeu³eeme. 3. efJeOes³ekeÀeleerue og©ml³eebJeªve oesve meYeeie=neble

celeYeso Peeu³eeme. 4. Jejerue meJe&. 81. mebmeos®³ee oesve meYeeie=neb®es meb³egkeÌle DeefOeJesμeve keÀesCe

yeesueeJeles? 1. HebleHeÓeeve 2. ueeskeÀmeYee meYeeHeleer 3. GHeje<ì^Heleer 4. je<ì^Heleer 82. jep³emeYesves OeveefJeOes³ekeÀ efkeÀleer efoJemeeble

ueeskeÀmeYeskeÀ[s Hejle HeeþJeCes yebOevekeÀejkeÀ Deens? 1. 10 efoJeme 2. 14 efoJeme 3. 30 efoJeme 4. 15 efoJeme 83. keÀesCelesner efJeOes³ekeÀ OeveefJeOes³ekeÀ Deens keÀer veener ns

keÀesCe þjJelees? 1. je<ì^Heleer 2. HebleHeÓeeve 3. ueeskeÀmeYes®ee meYeeHeleer 4. efJeÊe Dee³eesiee®ee DeO³e#e


87

84. mebmeos®³ee oesvner meYeeie=neb®³ee meb³egkeÌle yewþkeÀer®³ee DeO³e#emLeeveer keÀesCe Demelees?

1. GHeje<ì^Heleer 2. je<ì^Heleer 3. HebleHeÓeeve 4. ueeskeÀmeYes®ee meYeeHeleer 85. je<ìHeleerkeÀ[s mJee#ejermeeþer Deeuesu³ee meeOeejCe

efJeOes³ekeÀeyeeyele je<ìHeleer Heg{erueHewkeÀer keÀe³e keÀª μekeÀlees? 1. HegveefJe&®eejemeeþer mebmeosle HeeþJet μekeÀlees. 2. efJeOes³ekeÀ mJeleëkeÀ[s yeeUiet μekeÀlees. 3. mebcele keÀª μekeÀlees. 4. Jejerue meJe&. 86. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeles keÀuece Jeeef<e&keÀ DeboepeHe$ekeÀeμeer

mebyebefOele Deens? 1. keÀuece 112 2. keÀuece 123 3. keÀuece 113 4. keÀuece 109 87. efJeÊe efJeOes³ekeÀ keÀesCee®³ee efμeHeÀejμeerJeªve

ueeskeÀmeYesle ceeb[ues peeles? 1. je<ì^Heleer 2. GHeje<ì^Heleer 3. ueeskeÀmeYes®ee meYeeHeleer 4. efJeÊe Dee³eesiee®es meom³e 88. mebmeos®es DeefOeJesμeve ®eeuet vemeleevee JeìngketÀce keÀesCe

keÀe{t μekeÀlees? 1. je<ì^Heleer 2. HebleHeÓeeve 3. ueeskeÀmeYes®ee meYeeHeleer 4. GHeje<ì^Heleer 89. jep³emeYes®ee Heoefme× DeO³e#e keÀesCe Demelees? 1. GHeje<ì^Heleer 2. je<ì^Heleer 3. HebleHeÓeeve 4. Yeejlee®es mejv³ee³eeOeerμe 90. Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee keÀueceele JeìngketÀcee®³ee lejlegoer

Deensle? 1. keÀuece 123 2. keÀuece 213 3. keÀuece 109 4. keÀuece 79 91. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeleer keÀueces keWÀêer³e cebef$eceb[Ueμeer

mebyebefOele Deensle? 1. 74 Je 75 2. 45 Je 46 3. 76 Je 77 4. 65 Je 66

92. cebef$eceb[Ue®ee JeemleJe HećegKe keÀesCe Demelees? 1. je<ì^Heleer 2. jep³eceb$eer 3. HebleHeÓeeve 4. GHeje<ì^Heleer 93. keÀuece 74 vegmeej je<ì^HeleeRvee meuuee osC³ee®es keÀece

keÀesCe keÀjles? 1. ueeskeÀmeYes®ee meYeeHeleer 2. HebleHeOeeve Je cebef$eceb[U 3. mejv³ee³eeOeerμe 4. GHeje<ì^Heleer 94. Heg{erueHewkeÀer keÀesCeles keÀuece HebleHeÓeeve Je cebef$eceb[Ue®³ee

vesceCegkeÀermeboYee&le Deens? 1. keÀuece 70 2. keÀuece 72 3. keÀuece 74 4. keÀuece 75 95. Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee keÀueceele jep³emeYes®eer j®evee Je

efveJe[CegkeÀermeboYee&le lejlegoer Deensle? 1. keÀuece 80 2. keÀuece 75 3. keÀuece 83 4. keÀuece 81 96. Yeejleeleerue IeìkeÀjep³es Je keWÀêμeeefmele HeósμeebleHexÀ

jep³emeYesJej efkeÀleer HeéfleefveOeer efveJe[ues peeleele? 1. 238 2. 250 3. 225 4. 222 97. Yeejleeves jep³emeYesleerue efveJe[CegkeÀeb®eer He×le

keÀesCeekeÀ[tve mJeerkeÀejueer Deens? 1. pece&veer®es Jee³ecej mebefJeOeeve 2. meesceeefue³ee®es mebefJeOeeve 3. peHeeve®es mebefJeOeeve 4. o. DeeefHe´ÀkesÀ®es mebefJeOeeve 98. IeìkeÀjep³eebkeÀ[tve ueeskeÀmeYesJej efkeÀleer HeéfleefveOeer

efveJe[ues peeleele? 1. 530 2. 552 3. 550 4. 543 99. keWÀêμeeefmele HeósμeebkeÀ[tve ueeskeÀmeYesJej efkeÀleer

HeéfleefveOeer efveJe[ues peeleele? 1. 12 2. 30 3. 15 4. 20 100. jep³emeYes®³ee meYeemeoeb®ee keÀe³e&keÀeue efkeÀleer Je<ee¥®ee

Demelees? 1. 6 Je<ex 2. 5 Je<ex 3. 10 Je<ex 4. 4 Je<ex

88


101. je<ìHeleer DeeHeuee jepeerveecee keÀesCeekeÀ[s megHeto& keÀjleele? 1. GHeje<ì^Heleer 2. cebef$eceb[U 3. mejv³ee³eeOeerμe 4. HebleHeÓeeve 102. IeìkeÀjep³ee®³ee keÀe³eosceb[UemebyebOeer®³ee lejlegoer

Ieìvesle keÀesCel³ee keÀueceele keÀjC³eele Deeu³ee Deensle? 1. keÀuece 168 2. keÀuece 75 3. keÀuece 64 4. keÀuece 68 103. Òel³eskeÀ IeìkeÀjep³eele efJeOeevemeYes®eer efveefce&leer keÀjC³eele

³eeJeer, Demes Ieìves®³ee keÀesCel³ee keÀueceele mHe<ì keÀjC³eele Deeues Deens?

1. keÀuece 170 2. keÀuece 243 3. keÀuece 168 3. keÀuece 75 104. ceneje<ìêleerue efJeOeevemeYes®eer meom³emebK³ee efkeÀleer? 1. 288 2. 402 3. 250 4. 550 105. ceneje<ìe®³ee efJeOeeveHeefj<eosle efkeÀleer meom³e Demet

μekeÀleele? 1. 78 2. 75 3. 71 4. 72 106. Ieìvesleerue keÀuece 171(2) vegmeej, keÀe³eoe keÀªve

efJeOeeveHeefj<eos®eer meom³emebK³ee þjJeC³ee®es DeefOekeÀej keÀesCeeuee osC³eele Deeues Deensle?

1. mebmeo 2. efJeOeevemeYee 3. jep³eHeeue 4. Jejerue meJe& 107. efJeOeeveHeefj<eos®³ee SketÀCe meom³eebHewkeÀer efkeÀleer peCeeb®eer

efveJe[ jep³eHeeue keÀjleele? 1. 1/3 2. 1/6 3. 1/12 4. 1/9 108. efJeOeeveHeefj<eos®ee keÀe³e&keÀeue efkeÀleer Je<ee¥®ee Demelees? 1. 6 Je<ex 2. 5 Je<ex 3. efJeOeeveHeefj<eo mLee³eer meYeeie=n Deens.

4. 2 12 Je<ex

109. efJeOeeveHeefj<eos®³ee meYeemeoeb®ee keÀe³e&keÀeue efkeÀleer

Je<ee¥®ee Demelees?

1. 6 Je<ex 2. 2 12 Je<ex

3. 5 Je<ex 4. 3 Je<ex

110. DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUele efJeOeevemeYes®ee keÀeueeJeOeer efkeÀleer efoJemeebkeÀefjlee Jee{JeC³eele ³eslees?

1. 1 Je<ex 2. 6 ceefnves 3. 2 Je<ex 4. 3 ceefnves 111. IeìkeÀjep³ee®es cebef$eceb[U Heg{erueHewkeÀer keÀesCeeme

peyeeyeoej Demeles? 1. efJeOeevemeYee 2. efJeOeeveHeefj<eo 3. jep³eHeeue 4. cegK³eceb$eer 112. Ieìves®³ee keÀesCel³ee keÀueceevegmeej OeveefJeOes³ekeÀ kesÀJeU

efJeOeevemeYesle ceeb[lee ³esles? 1. keÀuece 198 2. keÀuece 175 3. keÀuece 112 4. keÀuece 109 113. lesuebieCee jep³ee®³ee efJeOeeveHeefj<eosle efkeÀleer meYeemeo

Deensle? 1. 34 2. 45 3. 39 4. 78 114. efJeOeevemeYesves mebcele kesÀuesues OeveefJeOes³ekeÀ efJeOeeveHeefj<eosves

efkeÀleer efoJemeeble mebcele keÀjCes DeeJeμ³ekeÀ Deens? 1. 7 efoJeme 2. 1 ceefnvee 3. 14 efoJeme 4. 21 efoJeme 115. ceneje<ìê®³ee efJeOeevemeYesle Devegmetef®ele peeleeRkeÀjlee

efkeÀleer peeiee jeKeerJe þsJeC³eele Deeu³ee Deensle? 1. 33 2. 34 3. 43 4. 14 116. Devegmetef®ele peeleer Je peceeleeRkeÀjlee ueeskeÀmebK³es®³ee

ÒeceeCeevegmeej, jep³ee®³ee efJeOeevemeYesle jeKeerJe peeiee þsJeC³ee®eer lejleto Ieìvesves keÀesCel³ee keÀueceele kesÀueer Deens?

1. keÀuece 332 2. keÀuece 335 3. keÀuece 388 4. keÀuece 243 117. efJeOeevemeYesJej DeBiuees Fbef[³eve meceepee®es efkeÀleer

ÒeefleefveOeer jep³eHeeueebÜejs vesceues peeT μekeÀleele? 1. kesÀJeU 1 2. kesÀJeU 5 3. kesÀJeU 2 4. jep³eHeeueeJej mebK³es®es yebOeve veener. 118. jep³eHeeueeb®eer efve³egkeÌleer keÀesCe keÀjles? 1. efJeefOeceb[U 2. je<ì^Heleer 3. cegK³eceb$eer 4. cebef$eceb[U


89

119. IeìkeÀjep³ee®³ee cegK³eceb$³ee®eer vesceCetkeÀ keÀesCe keÀjles? 1. jep³eHeeue 2. je<ì^Heleer 3. HebleÒeOeeve 4. G®®e v³ee³eeue³ee®es cegK³e v³ee³eeOeerμe 120. jep³eHeeue DeeHeuee μeHeLeûenCe efJeOeer keÀesCeemeceesj Heej

Hee[leele? 1. je<ì^Heleer 2. cegK³eceb$eer 3. G®®e v³ee³eeue³ee®es cegK³e v³ee³eeOeerμe 4. HebleÒeOeeve 121. jep³eHeeue ³ee Heoemeeþer J³ekeÌleerves Je³ee®eer efkeÀceeve

efkeÀleer Je<ex HetCe& kesÀuesueer DemeeJeerle? 1. 35 2. 25 3. 40 4. 30 122. cegK³eceb$³eeb®³ee vesceCegkeÀer®eer lejleto Ieìves®³ee keÀesCel³ee

keÀueceele Deens? 1. keÀuece 164 2. keÀuece 75 3. keÀuece 74 4. keÀuece 179 123. jep³eHeeueeme JeìngketÀce keÀe{C³ee®es DeefOekeÀej Ieìvesves

keÀesCel³ee keÀueceeves efoues Deensle? 1. keÀuece 213 2. keÀuece 214 3. keÀuece 167 4. keÀuece 164 124. Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee HeoeefJe<e³eer Ieìvesle lejleto

veener? 1. cegK³eceb$eer 2. cenev³ee³eJeeoer 3. ceneefOeJekeÌlee 4. GHecegK³eceb$eer 125. cebef$eceb[Ue®³ee yewþkeÀeb®es DeO³e#eHeo keÀesCe Yet<eJeles? 1. meYeeHeleer 2. efJeOeeveHeefj<eos®ee DeO³e#e 3. cegK³eceb$eer 4. GHecegK³eceb$eer 126. jep³ee®³ee mebef®ele efveOeer®³ee Ke®ee&mebyebOeer efve³eceeJeueer

le³eej keÀjC³ee®es DeefOekeÀej keÀesCeekeÀ[s Demeleele? 1. je<ì^Heleer 2. jep³eHeeue 3. cegK³eceb$eer 4. efJeÊeceb$eer

127. jep³ee®³ee efveJe[CetkeÀ Dee³egkeÌlee®eer vesceCetkeÀ keÀesCe keÀjleele?

1. cegK³eceb$eer 2. jep³eHeeue 3. HebleÒeOeeve 4. mebmeos®es meYeemeo 128. Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ Dee³eesiemebyebefOele lejlegoer Ieìves®³ee

keÀesCel³ee keÀueceele mHe<ì keÀjC³eele Deeu³ee Deensle? 1. keÀuece 315 2. keÀuece 324 3. keÀuece 379 4. keÀuece 376 129. Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ Dee³eesiee®eer mLeeHevee keÀesCel³ee

efoJeμeer Peeueer? 1. 26 peevesJeejer 1949 2. 25 peevesJeejer 1949 3. 26 peevesJeejer 1950 4. 25 peevesJeejer 1950 130. Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ Dee³eesiee®³ee cegK³e Dee³egkeÌleeb®eer

vesceCetkeÀ keÀesCe keÀjleele? 1. je<ì^Heleer 2. jep³eHeeue 3. mejv³ee³eeOeerμe 4. HebleHeÓeeve 131. 2014 ®³ee ueeskeÀmeYee efveJe[CegkeÀebmeeþer, ceneje<ìê®es

cegK³e efveJe[CetkeÀ DeefOekeÀejer cnCetve efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeves keÀesCee®eer efve³egkeÌleer kesÀueer nesleer?

1. efveleerve jece®ebê ieês 2. Jner. Sme. mebHeLe 3. veeruee mel³eveeje³eCeve 4. mJeeefOeve #eef$e³e 132. 2014 ®³ee efveJe[CegkeÀeble Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ

Dee³eesieekeÀ[s efkeÀleer je<ì^mlejer³e jepekeÀer³e He#e veeWoCeerke=Àle nesles?

1. 6 2. 21 3. 8 4. 5 133. Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ Dee³eesieekeÀ[s efkeÀleer jep³emlejer³e

jepekeÀer³e He#eeb®eer veeWo Deens? 1. 56 2. 92 3. 65 4. 72

90


134. Yeejleer³e efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeleHexÀ keÀesCel³eener jepekeÀer³e He#eeme `je<ì^mlejer³e jepekeÀer³e He#e' cnCetve ceev³elee efceUC³eemeeþer Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee Hee$elee DeeJeμ³ekeÀ Deensle?

1. l³ee jepekeÀer³e He#eeves 3 efkebÀJee DeefOekeÀ jep³eebletve ueeskeÀmeYesJej 2… Hes#ee DeefOekeÀ peeiee efpebkeÀuesu³ee DemeeJ³eele.

2. meJe&meeOeejCe ueeskeÀmeYee Je efJeOeevemeYee efveJe[CegkeÀebceO³es He#eeme SketÀCe celeebHewkeÀer efkeÀceeve 6… celes He[uesueer DemeeJeerle.

3. l³ee jepekeÀer³e He#ee®eer efkeÀceeve 4 jep³eeble jep³emlejer³e He#e cnCetve veeWo DemeeJeer.

4. Jejerue meJe&. 135. 16 J³ee ueeskeÀmeYee efveJe[CegkeÀerle ³eebHewkeÀer keÀesCeer

celeoeve kesÀues veener? 1. ceerje kegÀceej Je HeĆeJe cegKepeea 2. vejWê ceesoer Je meesefve³ee ieebOeer 3. nceero Devmeejer Je meesefve³ee ieebOeer 4. Jejerue meJe& 136. Ieìvesle efmebOeer Yee<es®ee meceeJesμe keÀesCel³ee

Ieìveeog©mleervegmeej kesÀuee iesuee? 1. 21 Jeer Ieìveeog©mleer 2. 26 Jeer Ieìveeog©mleer 3. 19 Jeer Ieìveeog©mleer 4. 30 Jeer Ieìveeog©mleer 137. 36 J³ee Ieìveeog©mleerves keÀesCel³ee jep³eeme

IeìkeÀjep³ee®ee opee& efceUeuee? 1. efmekeÌkeÀerce 2. ieesJee 3. oerJe Je oceCe 4. nwêeyeeo 138. 42 J³ee Ieìveeog©mleerves Ieìvesle keÀesCel³ee veJeerve

μeyoeb®ee meceeJesμe keÀjC³eele Deeuee? 1. Oece&efvejHes#e Je meceepeJeeoer 2. Oece&efvejHes#e, meceepeJeeoer Je DeKeb[lee 3. meceepeJeeoer, ieCejep³e 4. meeJe&Yeewce, ieCejep³e 139. ieesJ³eeme mJeleb$e IeìkeÀjep³ee®ee opee& keÀesCel³ee

Ieìveeog©mleervegmeej osC³eele Deeuee? 1. 56 Jeer Ieìveeog©mleer, 1987 2. 73 Jeer Ieìveeog©mleer, 1993

3. 62 Jeer Ieìveeog©mleer, 1989 4. 81 Jeer Ieìveeog©mleer, 2000 140. Yeejleer³e Ieìves®³ee Feflenemeeleerue meJee¥le ceesþer

Ieìveeog©mleer keÀesCeleer? ³ee Ieìveeog©mleerÜejs Ieìvesleerue SketÀCe efkeÀleer keÀueceeble og©ml³ee keÀjC³eele Deeu³ee?

1. 42 Jeer Ieìveeog©mleer, 71 keÀueces 2. 40 Jeer Ieìveeog©mleer, 40 keÀueces 3. 44 Jeer Ieìveeog©mleer, 73 keÀueces 4. 42 Jeer Ieìveeog©mleer, 40 keÀueces 141. Dee@iemì 2014 He³e¥le SketÀCe efkeÀleer Ieìveeog©mleer

efJeOes³ekeÀeb®es keÀe³eÐeele ªHeeblej Peeues Deens? 1. 118 2. 109 3. 98 4. 93 142. Yeejleeleueer v³ee³eJ³eJemLee ner _______. 1. HebleHeÓeeveeb®³ee efve³eb$eCeeKeeueer Deens. 2. je<ì^HeleeR®³ee efve³eb$eCeeKeeueer Deens. 3. mebmeos®³ee efve³eb$eCeeKeeueer Deens. 4. mJeleb$e Deens. 143. Yeejleer³e Ieìvesle meJeex®®e v³ee³eeue³eemebyebOeer®³ee lejlegoer

keÀesCel³ee keÀueceeble meceeefJe<ì keÀjC³eele Deeu³ee Deensle?

1. keÀuece 123 les 148 2. keÀuece 124 les 147 3. keÀuece 226 les 249 4. keÀuece 129 les 167 144. cebgyeF& G®®e v³ee³eeue³ee®³ee DeefOekeÀejkeÀ#esle keÀesCeles

Heósμe ³esleele? 1. oeoje - veiejnJesueer, ieesJee, ceneje<ì, oerJe Je oceCe 2. ceneje<ì^, iegpejele, oeoje - veiejnJesueer 3. ceneje<ì^, iegpejele, keÀvee&ìkeÀ 4. HeÀkeÌle cebgyeF& 145. cenev³ee³eJeeÐee®eer vesceCetkeÀ keÀesCe keÀjles? 1. je<ì^Heleer 2. jep³eHeeue 3. HebleHeÓeeve 4. mejv³ee³eeOeerμe 146. mejv³ee³eeOeerμeeme Heoe®eer μeHeLe keÀesCe osles? 1. je<ì^Heleer 2. meJeex®®e v³ee³eeue³ee®es Flej v³ee³eeOeerμe 3. HebleHeÓeeve 4. cenev³ee³eJeeoer

116


ye. efJeOeeve Heefj<eosle keÀceerle keÀceer 60 meom³e Demet μekeÀleele. [STI 14]

1. kesÀJeU (De) 2. kesÀJeU (ye) 3. (De) Je (ye) oesvner 4. (De) Je (ye) oesvner veenerle 152. ceneje<ìêleerue yengleebμe Kes[îeeble ûeecemeYee ³eμemJeer ve

nesC³ee®eer keÀejCes keÀesCeleer? [ASST 14] 1. mejHeb®ee®eer Goemeervelee 2. ûeeceHeb®ee³ele meom³eeb®eer Deefve®íe 3. ueeskeÀeb®eer efvej#ejlee 4. Jejerue meJe& 153. Heb®ee³ele jepe Òeeslmeenve DeeefCe GÊejoeef³elJe

³eespevesDebleie&le, 2013 uee ÒeLece ¬eÀceebkeÀe®ee `keÌ³etc³etuesìerJn mì^WieosveeRie Fb[skeÌme De@Jee@[&' keÀesCel³ee jep³eeuee ÒeeHle Peeuee? [ASST 14]

1. keÀvee&ìkeÀ 2. kesÀjU 3. ef$eHegje 4. ceneje<ì 154. Keeueerue efJeOeeveeb®ee efJe®eej keÀje : De. ceneje<ìêleerue ûeeceHeb®ee³ele mejHeb®e Heoe®ee

keÀe³e&keÀeue 5 Je<ee¥®ee Demelees. ye. ceneje<ìêleerue ûeeceHeb®ee³ele GHemejHeb®e Heoeme

Deej#eCe Demeles. JejerueHewkeÀer keÀesCeles efJeOeeve yejesyej Deens?[ASST 14] 1. oesvner yejesyej 2. HeÀkeÌle (De) 3. oesvner ®etkeÀ 4. HeÀkeÌle (ye) 155. jep³eHeeuee®es keÀe³e& Je DeefOekeÀej ³eemebyebOeer KeeueerueHewkeÀer

keÀesCeles efJeOeeve ®egkeÀer®es Deens. [ASST 14] 1. jep³eHeeue jep³e μeemevee®ee keÀe³e&keÀejer ÒecegKe Demelees. 2. jep³eHeeue jep³eeleerue efJeÐeeHeerþeb®ee kegÀueHeleer Demelees. 3. cegK³eceb$³eeb®³ee meuu³eeÒeceeCes jep³eHeeue keÀesCel³eener

ceb$³eeuee Heo®³etle keÀª μekeÀlees. 4. jep³eHeeueeuee G®®e v³ee³eeue³ee®³ee v³ee³eeOeerμeeb®eer

vesceCetkeÀ keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej Deens. 156. ceneje<ì μeemeveeves 1984 ³ee Je<eea, Òee®ee³e& Heer. yeer.

Heeìerue meefceleer keÀμeemeeþer vesceueer nesleer? [ASST 14] 1. ÒeμeemekeÀer³e megOeejCee Dee³eesiee®³ee efμeHeÀejμeeR®ee

DeY³eeme keÀjC³eemeeþer.

2. ûeeceHeb®ee³eleer®³ee ÒeμeemekeÀer³e Je DeeefLe&keÀ yeeyeermebyebOeer. 3. veiejHeefj<eoe Je ceneveiejHeeefuekeÀe ³eeb®³ee pekeÀeleerefJe<e³eer. 4. efpeune Heefj<eos®³ee efveJe[CetkeÀ megOeejCeebefJe<e³eer. 157. 9 ef[meWyej 1946 jespeer efouueer ³esLes Ieìvee meefceleer®eer

Heefnueer yewþkeÀ IesC³eele Deeueer. ³ee meefceleer®es leelHegjles DeO³e#e cnCetve Heg{erueHewkeÀer keÀesCel³ee J³ekeÌleerves keÀecekeÀepe Heeefnues? [ASST 14]

1. [e@. yeer. Deej. Deebyes[keÀj 2. [e@. jepeWê Òemeeo 3. [e@. meeq®®eoevebo efmevne 4. Hebef[le peJeenjueeue vesnª 158. Yeejleer³e veeieefjkeÀlJe jÎ keÀjC³eemebyebOeeleerue

KeeueerueHewkeÀer keÀesCeles efJeOeeve mel³e veener?[ASST 14] 1. HeÀmeJeCetkeÀ keÀªve, Keesìer ceeefnleer oμe&Jetve efkebÀJee

JemlegefmLeleer ueHeJetve veeieefjkeÀlJe efceUJeues Demesue. 2. ke=Àleerletve Jee Yee<eCeeletve jep³eIeìvesμeer yesFceeveer efkebÀJee

êesn kesÀuee Demesue. 3. Yeejleeμeer μe$eglJe efkebÀJee ³eg× keÀjCeeN³ee je<ìêuee

ceole kesÀueer Demesue. 4. Yeejleeyeensj meueie Hee®e Je<ex JeemleJ³e kesÀu³eeme. 159. ³eesi³e pees[îee pegUJee :

De. mejHeb®e i. ûeeceHeb®ee³eleer mebIeìve ye. keÀuece 40 ii. ûeecemeYes®eer J³eeK³ee keÀ. keÀuece 243 iii. ûeecemeYes®ee DeO³e#e [. GHemejHeb®e iv. mejHeb®ee®³ee DevegHeefmLeleerle

ûeeceHeb®ee³ele yewþkeÀer®ee DeO³e#e

[ASST 14]

De ye keÀ [ 1 iii i iv ii 2. iii i ii iv

3. iii ii i iv

4. iv i ii iii 160. cenejeäêleerue ûeeceHeb®ee³eleer®ee keÀejYeej _______

®³ee `cegbyeF& ûeeceHeb®ee³ele keÀe³eoe' Je l³eeleerue JesUesJesUer Peeuesu³ee yeoueevegmeej ®eeuelees.

1. 1957 2. 1958 3. 1959 4. 1960


117

161. Heg{erue efJeOeeves Hene: i. Òel³eskeÀ efpeune Heefj<eosuee jep³e μeemeveeves

vesceCetkeÀ kesÀuesuee SkeÀ cegK³e keÀe³e&keÀejer DeefOekeÀejer Demelees.

ii. pej SKeeÐee efpeune Heefj<eosves cegK³e keÀe³e&keÀejer DeefOekeÀejerme Hejle IesC³eekeÀefjlee, oesve-

le=leer³eebμe celeeefOekeÌ³eeves keÀUefJeu³eeme lemes keÀjCes jep³e μeemeveeme Yeeie He[les.

1. (i) yejesyej (ii) veener 2. (ii) yejesyej (i) veener 3. oesvner yejesyej 4. (i) Je (ii) oesvner ®etkeÀ

yengHe³ee&³eer Òeμve

1 4 2 3 3 3 4 4 5 2 6 2 7 2 8 1 9 1 10 1 11 2 12 3 13 3 14 2 15 2 16 1 17 2 18 1 19 4 20 2 21 2 22 1 23 2 24 1 25 2 26 1 27 2 28 2 29 1 30 1 31 2 32 2 33 2 34 1 35 3 36 4 37 1 38 3 39 3 40 3 41 1 42 1 43 2 44 4 45 1 46 3 47 3 48 1 49 1 50 2 51 1 52 1 53 1 54 1 55 1 56 1 57 3 58 4 59 4 60 1 61 3 62 1 63 1 64 3 65 3 66 1 67 2 68 1 69 2 70 4 71 4 72 2 73 2 74 2 75 3 76 1 77 4 78 4 79 3 80 4 81 4 82 2 83 3 84 4 85 4 86 1 87 1 88 1 89 1 90 1 91 1 92 3 93 2 94 4 95 1 96 1 97 1 98 1 99 4 100 1 101 1 102 1 103 1 104 1 105 1 106 1 107 2 108 3 109 1 110 1 111 1 112 1 113 1 114 3 115 1 116 1 117 1 118 2 119 1 120 3 121 1 122 1 123 1 124 4 125 3 126 2 127 2 128 2 129 4 130 1 131 1 132 1 133 1 134 4 135 1 136 1 137 1 138 2 139 1 140 4 141 3 142 3 143 2 144 1 145 1 146 1 147 1 148 1 149 2 150 1 151 3 152 4 153 3 154 4 155 3 156 3 157 2 158 2 159 1 160 1 161 2 162 1 163 2 164 1 165 3 166 3 167 1 168 1 169 1 170 1 171 2 172 2 173 4 174 1 175 1 176 2 177 1 178 1 179 1 180 1 181 1 182 1 183 2 184 1 185 1 186 1 187 1 188 1 189 4 190 1 191 1 192 2

GÊejs

118


193 2 194 2 195 2 196 2 197 2 198 3 199 4 200 1 201 2 202 1 203 2 204 4 205 3 206 1 207 3 208 2 209 2 210 3 211 1 212 1 213 3 214 4 215 4 216 4 217 3 218 4 219 1 220 4 221 3 222 1 223 4 224 4 225 4 226 1 227 1 228 2 229 4 230 4 231 4 232 1 233 2 234 2 235 4 236 2 237 3 238 3 239 4 240 1 241 2 242 4 243 2 244 3 245 1 246 3 247 2 248 4 249 1 250 3 251 4 252 3 253 1 254 2 255 1 256 1 257 3 258 4 259 4 260 2 261 1 262 3 263 2 264 3 265 3 266 4 267 3 268 4 269 2 270 1 271 3 272 2 273 4 274 3 275 1 276 1 277 3

ceeieerue HetJe& Hejer#eebceOeerue He´μve

1 1 2 4 3 1 4 3 5 2 6 1 7 4 8 3 9 4 10 2 11 2 12 3 13 2 14 2 15 3 16 3 17 1 18 3 19 1 20 1 21 1 22 1 23 2 24 1 25 3 26 3 27 1 28 4 29 4 30 3 31 4 32 2 33 2 34 2 35 4 36 1 37 1 38 4 39 3 40 4 41 1 42 3 43 4 44 1 45 3 46 1 47 4 48 3 49 1 50 3 51 3 52 1 53 3 54 4 55 1 56 1 57 3 58 4 59 3 60 3 61 3 62 4 63 4 64 1 65 3 66 2 67 3 68 2 69 2 70 4 71 4 72 1 73 4 74 4 75 2 76 2 77 4 78 2 79 3 80 3 81 1 82 4 83 4 84 1 85 2 86 3 87 2 88 1 89 3 90 3 91 2 92 1 93 3 94 2 95 3 96 4 97 3 98 1 99 3 100 3 101 3 102 3 103 4 104 4 105 2 106 1 107 2 108 4 109 2 110 3 111 4 112 3 113 2 114 2 115 4 116 4 117 3 118 4 119 4 120 1 121 4 122 1 123 4 124 4 125 2 126 3 127 3 128 2 129 3 130 3 131 1 132 4 133 4 134 2 135 4 136 2 137 3 138 1 139 4 140 4 141 4 142 1 143 1 144 3 145 1 146 1 147 4 148 4 149 1 150 4 151 1 152 4 153 4 154 2 155 4 156 2 157 3 158 4 159 2 160 2 161 3

Documents

MPSC - PSI-STI-ASST BookNo part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical including photocopying;