MTA DO⁄AL KAYNAKLAR VE EKONOM‹ BÜLTEN‹...veri iﬂlemin yap›lmas›n› gerektirir. Yeryüzünde yap›lan jeofizik manyetik etütler-de; girilmesi imkâns›z batakl›k,

MADEN TETK‹K VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜ⁄Ü

MTADO⁄AL KAYNAKLAR

VE EKONOM‹ BÜLTEN‹

2007

MTA GENEL MÜDÜRLÜ⁄Ü ADINA SAH‹B‹GENEL MÜDÜRMehmet ÜZER

REDAKS‹YON KURULUEflref ATABEY (Baflkan)

Neflat KONAKAgah KÖKER

Cengiz OKUYUCU‹lker fiENGÜLER

Halil YUSUFO⁄LUHaflim A⁄RILI

U¤ur AKIN

SORUMLU YAZI ‹fiLER‹MÜDÜRÜ

YAYIM YÖNETMEN‹Nesrin Gülgün HASBAY

YÖNET‹M YER‹MTA Genel Müdürlü¤ü

Redaksiyon Kurulu Baflkanl›¤›06520-Balgat-Ankara

[email protected]

Telefon: (0. 312) 287 34 30/1585Faks: (0.312) 285 42 71

Bask›Aydo¤du Ofset Matbaac›l›k Ambalaj Sanayi ve Tic. Ltd. fiti.

‹vedik Organize Sanayi A¤aç ‹flleri Sanayi Sitesi 21. Cad. 598. Sok. No: 2006370 Yenimahalle/ANKARA

Tel : 0 312 395 81 44 Fax : 395 81 45www.aydogduofset.com - [email protected]

Bas›m Tarihi: 13.08.2007Yay›m Türü: Yerel Süreli Yay›n

‹Ç‹NDEK‹LER

MTA’DAN…Tübitak Kuzey Bat› Anadolu’nun Kabuk Yap›s›n›n Jeofizik Yöntemlerle Araflt›r›lmas› ProjesiJeofizik Havadan Manyetik Çal›flmalar

U¤ur AKIN, ‹mam ÇEL‹K ve Betül I. fiER‹FO⁄LU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

MTA ve JICA Filistin'e Yönelik E¤itim Program› DüzenlediZülal D‹KMENL‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

B‹LG‹ DA⁄ARCI⁄IBitümlü fieyl; Oluflumu, Kullan›m Alanlar› Ve Önemi

‹lker fiENGÜLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5Çimento Sanayiinde Alternatif Hammaddeler

Ali UYGUN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10Do¤al Afet Kaynaklar›: Afet Öncesine Haz›rl›k

Tamer Y. DUMAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14Kentsel Geliflim Alanlar›nda Kullan›labilecek Jeolojik Verilerin Kapsam› ve Önemi

M. Emrah AYAZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

PORTRELER VE ANILARYer bilimlerinde Bir Usta; Melih TOKAY

Ali KOÇY‹⁄‹T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

TOPLANTILARAmasya ‹li Ve (Çevresi) Kentsel Geliflme Alanlar›n›n Yer bilim Verileri” Projesi

Haflim A⁄RILI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27ETKB “Türkiye Maden Ve Jeotermal Kaynak Rezervlerinin Gelifltirilmesi Ve Yeni Sahalar›nBulunmas›” Projesi Teknik Komisyon Toplant›lar›

‹lker fiENGÜLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28MTA-JICA 3. Ülke E¤itim Program›

Zülal D‹KMENL‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30Pakistan Teknik Gezisi

Zülal D‹KMENL‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3060.Türkiye Jeoloji Kurultay›’n›n Ard›ndan

Eflref ATABEY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

YAYIM TANITMADerlemeye Gelen Raporlar

Y›ld›z VARLI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32Kütüphaneden Haberler

Birsel KAYA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

YAYIM KURALLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

TÜB‹TAK KUZEYBATI ANADOLU’NUNKABUK YAPISININ JEOF‹Z‹KYÖNTEMLERLE ARAfiTIRILMASI PROJES‹ JEOF‹Z‹K HAVADANMANYET‹K ÇALIfiMALAR

U¤ur AKIN*, ‹mam ÇEL‹K* ve Betül I. fiER‹FO⁄LU*

MTA Genel Müdürlü¤ü Jeofizik Etütleri Daire-si Baflkanl›¤› taraf›ndan haz›rlanan “Kuzey Bat›Anadolu’nun Kabuk Yap›s›n›n Jeofizik Yöntem-lerle Araflt›r›lmas› Projesi”nin içinde yer alan, Ha-vadan manyetik verilerin haz›rlanmas› ve model-leme çal›flmalar› bafllat›lm›flt›r.

Manyetik yöntemle, yer manyetik alan›n›n yö-nü ve büyüklü¤ü ölçülür. Yer manyetik alan› yerçekirde¤inde meydana gelen de¤iflimlere, yüzey-deki materyalin mineral içeri¤ine, yüzey kayaçla-r›n›n kal›c› manyetizasyonlar›na ba¤l›d›r. Yermanyetik alan› etüt alanlar›nda oluflturulan istas-yon noktalar›nda manyetometre ile ölçülür. Yer-yüzünde yap›lan ölçümlerden elde edilen sonuç-lar haritalara aktar›larak çal›fl›lan alan›n manyetikharitalar› elde edilir. Bu haritalardan kesitler al›-narak, jeolojik verilerin ›fl›¤›nda, yer alt›n›n olas›yap›s›na iliflkin yorumlar yap›l›r.

Yerkürenin manyetik alan›n›n %97-98'i dünya-n›n dönmesinden ve jeolojik yap›s›ndan kaynak-lanmaktad›r. Magma ile a¤›r iletken minerallerdenoluflan çekirde¤in dönme h›zlar›n›n farkl› olmas›,yerküredeki manyetik alan oluflumunun temel ne-denidir. Farkl› dönme h›zlar› ve farkl› ›s›lardaki bukatmanlar aras›nda sürtünmeden ve ›s› fark›ndandolay› konveksiyon ak›mlar oluflur. Oluflan buak›mlar yer çekirde¤ini indüklemesi ile dünyan›ndönme eksenine dik bir manyetik alan oluflturur.Bu alan ise flekilsel olarak yerkürenin merkezineyerlefltirilmifl bir dipol gibi hareket eder.

Jeofizik manyetik yöntemi, yerküre ile ilgilijeolojik problemlerin çözümünde önemli katk›larsa¤lar. Yerküreden elde edilen potansiyel bilgile-rin içerisinde, s›¤ ve derin etkilerin toplam› mev-cuttur. Araflt›rma konusuna ba¤l› olarak, eldekiverilerden istenilen bilgilerin al›nmas› bir dizi özelveri ifllemin yap›lmas›n› gerektirir.

Yeryüzünde yap›lan jeofizik manyetik etütler-de; girilmesi imkâns›z batakl›k, orman, da¤ gibiulafl›m› ve yerden çal›fl›lmas› zor olan bölgeler ileçok genifl alanlar›n (ülke baz›nda yap›lan etütler)etüdü havadan uçakla veya helikopterlerle yap›l-maktad›r. Jeofizik havadan manyetik prospeksi-yonu ço¤u kez ön etüt amac›na yöneliktir. Hava-dan yap›lan etütler bir çeflit yukar› do¤ru analitikuzan›m ifllemidir. S›¤ jeolojik yap›lar›n etkisi pekgözlenemez. Bunlar genellikle derinlerde bulunantemel kayan›n etkilerini yans›t›rlar. Jeofizik hava-dan manyetik etütlerden elde edilen anomaliler,arazi koflullar›n›n el verdi¤i ölçüde, yerde yap›la-cak jeofizik manyetik detay etütlerle do¤rulan›r.

MTA Genel Müdürlü¤ü Jeofizik Etütleri Daire-si Baflkanl›¤›’n›n gerçeklefltirdi¤i önemli projeler-den birisi de; “Türkiye’nin Havadan RejyonalManyetik Haritalar›n›n Ç›kar›lmas› Projesi” dir.

Projenin temel hedefi; Türkiye’nin rejyonalmanyetik haritalar›n›n haz›rlanmas›d›r.

“Türkiye’nin Havadan Rejyonal Manyetik Ha-ritalar›n›n Ç›kar›lmas› Projesi” ile tüm Türkiyeuçulmufltur. Bu amaca yönelik; 1978-1989 y›llar›aras›nda deniz, göl ve kara olmak üzere 813639km2 alan›n etüdü yap›lm›flt›r. Uçufllar topo¤rafya-dan 2000 feet yükseklikte, bölgenin jeolojik veyer alt› zenginlikleri göz önüne al›narak, 1 km,2 km, 2.5 km ve 5 km. travers aral›¤›nda yap›l-m›flt›r. Manyetik hatlar; E-W do¤rultuda uzananjeolojik yap›ya dik ve dike yak›n olarak N-S do¤-rultuda seçilmifltir. Ancak s›n›r antlaflmalar› gere-¤i Suriye, ‹ran, Irak s›n›rlar›na 5 km, eski SSCB,

MTA’DAN... 1

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü, Jeofizik Etütleri Dairesi Baflkanl›¤›, Ankara

MTA’DAN...2

Yunanistan, Bulgaristan s›n›rlar›na 15 km. uzak-l›ktaki alanlar›n içinde veri al›namam›flt›r.

Projenin gerçeklefltirilmesi sonucu; Türki-ye’nin Rejyonal Manyetik Haritalar› haz›rlanarak,afla¤›da s›ralanan hedeflere ulafl›lmak üzerearaflt›rmac›lar›n ve bilim dünyas›n›n hizmetinesunulmufltur.

Projenin tamamlanmas› ile; • Türkiye’nin rejyonal manyetik haritalar›n›n

haz›rlanmas›,• Ülkemizin; yer alt› zenginliklerinin aran›p

bulunmas›na, genel jeolojik ve tektonik ya-p›s›n›n ayd›nlat›lmas›na katk› sa¤lanmas›,

• Sedimanter havzalar›n ve metalojenik böl-gelerin tespit edilmesi,

• Petrol, do¤algaz, metalik mineraller, en-düstriyel hammadde, jeotermal, kömür vemühendislik jeolojisi ile ilgili çal›flmalar ya-pan kurulufllara ve araflt›rmac›lara ön bilgi-lerin sa¤lanmas›,

• Genç tabakalar taraf›ndan örtülmüfl hav-zalarda kütle s›n›rlar›n›n araflt›r›lmas›,

• Oluflturulacak yeni projelerin sahalar› ile il-gili genel bilgilerin sa¤lanmas›,

• Yerkürenin kabuk kal›nl›¤› ve strüktürününincelenmesi ulafl›lacak ana hedefler olarakbelirlenmifltir.

Dünyan›n en etkin deprem kuflaklar›ndan biri-nin üzerinde bulunan ülkemizin, üzerinde bulun-du¤u topraklar; birçok büyük depremleri yafla-m›fl, birçok imparatorluklar›n yerle bir oldu¤unugörmüfltür. Geçmiflte birçok y›k›c› depremleremaruz kalan yurdumuzun, gelecekte de s›k s›koluflacak depremlerle büyük can ve mal kayb›nau¤rayaca¤› bilinmektedir.

Türkiye’nin nüfus yo¤unlu¤unun ve sanayi böl-gelerinin en yo¤un bulundu¤u yerler, deprem ku-flaklar›nda yer almaktad›r. Bu anlamda Kuzey Ba-t› Anadolu en riskli bölgelerden birisidir. Bu ne-denle; Kuzey Bat› Anadolu’nun kabuk yap›s›n›naraflt›rmas› daha da önemli hale gelmektedir.

Kuzey Bat› Anadolu’nun kabuk yap›s›n›naraflt›rmas›na katk› koymak amac›yla, proje içe-risine manyetik araflt›rmalarda konulmufltur. Ça-l›flma alan›; yaklafl›k olarak 38°- 42° enlemleri ile26°-33° boylamlar› aras›nda yer almaktad›r. Pro-je kapsam›nda yap›lacak manyetik çal›flmalar,var olan havadan manyetik veriler de¤erlendirile-rek tamamen merkezde yürütülecektir.

Manyetik çal›flmalarla, bölgenin jeolojik, tek-tonik ve kabuk yap›s›n›n araflt›r›lmas›na katk›dabulunacakt›r. Kuzey Bat› Anadolu’nun havadanmanyetik (toplam alan) haritas› (fiekil 1) incelen-di¤inde; farkl› jeolojik alanlardaki temel yap›larrahatl›kla izlenebilmektedir.

MTA’DAN... 3

fiekil 1- Kuzey Bat› Anadolu’nun havadan manyetik (Toplam Alan) haritas›

Proje yap›lanmas› içinde havadan manyetikveriler haz›rlanacak ve modelleme çal›flmalar›nakatk› sa¤lanacakt›r. Jeofizik manyetik verilerinhaz›rlanmas› çal›flmalar›, proje sonuçlar› uygula-ma plan›n›n 1. evresinde yer ald›¤›ndan, proje ileilgili ilk sonuçlar› da manyetik veriler verecektir.Gravite ölçümleri paftalara göre yap›laca¤›ndan,tan›mlanan paftalardaki gravite ve manyetik veri-lerinin birlikte yorumu ile bölgeye ait tektonik izlerortaya konacakt›r.

MTA Genel Müdürlü¤ü Jeofizik Etütleri Daire-si Baflkanl›¤›’n›n elde etti¤i manyetik veriler,jeolojik yap›lar›n yorumlanmas›nda büyük katk›sa¤lamaktad›r.

Kuzey Bat› Anadolu’nun kabuk yap›s›n›njeofizik yöntemlerle araflt›r›lmas› projesi sonucunda;kabuk yap›s›, curie derinli¤i, ›s› ak›s›, jeotermal grad-yent, manyetik süreksizlikler hakk›nda elde edilecekbilgiler, jeotermal alanlar, maden oluflumlar› vb. gibikonular›n ayd›nlat›lmas›na ›fl›k tutacakt›r.

MTA’DAN...4

MTA VE JICA F‹L‹ST‹N'E YÖNEL‹K E⁄‹T‹MPROGRAMI DÜZENLED‹

Zülal D‹KMENL‹*

JICA’n›n MTA Genel Müdürlü¤ü ile birlikte dü-zenlemifl oldu¤u Filistin'e yönelik “Uzaktan Alg›-lama ve Co¤rafik Bilgi Sistemlerinde KapasiteGelifltirme Metotlar›” konulu Üçüncü Ülke E¤itimProgram›’n›n ilki 04-15 Aral›k 2006 tarihleri ara-s›nda gerçeklefltirildi.

Program 04 Aral›k 2006 tarihinde MTA GenelMüdürlü¤ü’nde aç›l›fl töreni ile bafllad›. TöreneJaponya Büyükelçili¤inden Say›n Büyükelçi To-moyuki ABE, JICA Türkiye Ofisi Yerel TemsilcisiSay›n Mitsuo Nakamura, MTA Genel Müdürü Sa-y›n Mehmet Üzer, Tapu Kadastro Genel MüdürüSay›n Mehmet Zeki Atl› ve Orman Genel MüdürYard›mc›s› Say›n Mehmet Ali Y›lmaz aç›l›fl ko-nuflmalar›yla ifltirak ettiler.

Japon Hükümeti, Japonya Uluslararas› ‹fl bir-li¤i Ajans› (JICA) arac›l›¤›yla geliflmekte olan ül-kelere yönelik çeflitli teknik ifl birli¤i faaliyetlerin-de bulunmaktad›r. Bu faaliyetlerden biri de 1974y›l›ndan bu yana sürdürülen “Üçüncü Ülke E¤itimProgram›”d›r. Bu kapsamda ev sahibi ülkedekibir devlet kuruluflu deneyimli oldu¤u alanda Ja-pon Hükümeti yard›m›yla kalk›nmakta olan kom-flu ülkelere yönelik bir e¤itim program›n› organi-ze edebilmektedir.

JICA’n›n MTA’daki ifl birli¤i faaliyetlerinin yak-lafl›k 35 y›ll›k bir geçmifli vard›r. JICA bugüne ka-dar MTA’ya 30’un üzerinde uzman göndermifl,Türkiye’nin çeflitli yörelerinde 8 kalk›nma çal›fl-mas› yürütmüfl, pek çok alet ve ekipman› MTA’yahibe etmifl ve halen “Jeolojik Uzaktan Alg›lamaProjesi” isimli bir de projeyi sürdürmektedir.

JICA’n›n Türkiye’de yürüttü¤ü yard›m faaliyet-leri için belirledi¤i önemli ifl birli¤i alanlar›ndan bi-ri olan “Geliflmekte olan komflu ülkelere yönelikkalk›nma yard›m› kapasitesinin oluflturulmas›”kapsam›nda Japon Hükümeti JICA arac›l›¤›ylaTürkiye’de Üçüncü Ülke E¤itim Programlar›n› uy-gulamaktad›r.

1997-2000 y›llar› aras›nda "Yer alt› Kaynakla-r›n›n Aranmas› ve De¤erlendirilmesi" konulu e¤i-tim program›na Azerbaycan, Bosna-Hersek, Ka-zakistan, K›rg›zistan, Özbekistan, Tacikistan veTürkmenistan'dan yer bilimciler kat›lm›flt›r. Kat›-l›mc› ülkelerden gelen talep do¤rultusunda 5 y›ldaha uzat›lan programa ad› geçen ülkelerin yan›-s›ra Gürcistan, Moldova, Suriye, Ukrayna'n›n dakat›l›m› sa¤lanm›flt›r. May›s 2005 itibariyle 3 y›l-l›k yeni bir protokol düzenlenmifl, konu "UzaktanAlg›lama ve Co¤rafik Bilgi Sistemleri" olarak be-lirlenmifl ve programa Afganistan, ‹ran, Irak, Filis-tin ve Pakistan da dahil edilmifltir. Bugüne kadardüzenlenen e¤itim programlar›na çeflitli ülkeler-den toplam 221 yer bilimci kat›lm›flt›r.

JICA'n›n talebi ile ayn› program›n sadece Fi-listin'e yönelik olarak düzenlenmesi için yeni birprotokol imzalanarak “Uzaktan Alg›lama veCo¤rafik Bilgi Sistemlerinde Kapasite Gelifltir-me Metotlar›” konulu Filistin'e Yönelik ÜçüncüÜlke E¤itim E¤itim Program›n›n birincisi, MTAve JICA uzmanlar› ile Orman Genel Müdürlü¤üile Tapu Kadastro Genel Müdürlü¤ünün katk›la-r›yla gerçeklefltirilmifltir. Filistin'den 9 kat›l›mc›-n›n ifltirak etti¤i 12 gün süren program, teorikve bilgisayar bafl›nda pratik çal›flmalardanoluflmufltur.

Bu e¤itim program› ile Filistin'li kat›l›mc›la-r›n mesleki bilgilerini artt›rmalar›na olanaksa¤lanm›fl ve ayn› zamanda Türkiye, Japonyave Filistin aras›nda iyi iliflkiler daha da pekifl-tirilmifltir.

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü, Jeoloji Etütleri Dairesi Baflkanl›¤›, Ankara

B‹TÜMLÜ fiEYL; OLUfiUMU, KULLANIM ALANLARI VE ÖNEM‹

‹lker fiENGÜLER*

B‹TÜMLÜ fiEYL VE OLUfiUMU

Organik kayaçlar içinde önemli bir yeri olanbitümlü fleyl ; organik çözücülerde çözünmeyenve “kerojen” ad› verilen organik madde içeren,ince taneli ve genellikle laminal› bir yap›ya sa-hip sadimanter kayaç olarak tan›mlanmaktad›r.

Literatürde en yayg›n kullan›m› “oil shale”(petrollü fleyl) olan, ›s›t›ld›¤›nda petrol ve gazüretilebilen bu organik kayaçlar, bitümlü flist (bi-tuminous schist) ve bitümlü fleyl (bituminous sha-le) olarak da an›lmaktad›r. Bitümlü kayaçlar Se-yitömer (Kütahya) sahas›nda marn fasiyesindeolduklar›ndan bitümlü marn olarak adland›r›lm›fl-t›r. Bitümlü fleyllerin bileflenleri inorganik ve orga-nik olmak üzere iki gruba ayr›l›r. ‹norganik bile-flenler (mineraller) çökelme koflullar› hakk›ndaönemli bilgiler sunan inorganik bileflenleri (mine-raller) genellikle kil, karbonat, sülfit, sülfat, zeolitve evaporit mineralleri ile kuvars’tan oluflmakta-d›r. Bu bileflenler ayn› zamanda iklim, canl› türü,çözeltinin kimyasal karakteri ve alterasyon hak-k›nda bilgiler verir. Organik bileflenler (maseral-ler) ise çökelme ortam› yan›nda bitümlü fleylinkalitesine yönelik önemli bilgiler sunar.

Bitümlü fleyl oluflumu, göl ortam›nda yaflayanalglerin ve buraya çeflitli etkenlerle karadan tafl›-nan spor-pollenin inorganik materyal ile birlikteçökelmesi sonucu gerçekleflir. Kal›n bitümlü fleylyataklar›n›n oluflabilmesi için, genellikle sakin veindirgen bir ortam ile ayn› ortamda bol organikmadde bulunmas› flartt›r. Organik maddenin ok-sidasyona u¤ramamas› ve dolay›s› ile korunabil-mesi için organik çamur oluflturarak k›sa sürede

depolanmas› ve gömülmesi gerekir. Bitümlü fleylve kömür oluflumu karfl›laflt›r›ld›¤›nda; bitümlüfleylin göreceli olarak petrole daha yak›n bir olu-flum özelli¤i sergiledi¤i görülür.

Alg, plankton ve bakteri gibi selüloz, protein,ya¤ (fats) ve mumsu maddece (waxes) zengin bi-leflenlerin anaerobik ortamda saprolitleflmesi ilepetrol oluflumu bafllar. Hümik materyale göre hid-rojence daha zengin olan ya¤lar lipidlere dönüflürve daha sonra bafllayan bitümleflme prosesleri ilelipidler kerojeni oluflturur. Genellikle fleyl veyamarn benzeri ince taneli kayaçlar›n içine yerleflen"kerojen" ise bitümlü fleyllerin ana bileflenidir.Petrol oluflumunda s›cakl›k, bas›nç ve zaman pa-rametreleri son derece önemlidir. Kerojenin göçüile petrol oluflum süreçleri devam eder. Bitümlüfleylleri çökelme ortamlar›na göre üç grupta topla-nabilir. Bunlar; büyük göl ortamlar›, s›¤ denizel or-tamlar ve batakl›k ortamlar› ile ba¤lant›l› göl ve la-günlerdir. Batakl›k ortamlar› ile ba¤lant›l› göl velagünlerde çökelen bitümlü fleyllere örnek olarakülkemizde Miyosen yafll› Himmeto¤lu (Bolu) veSeyitömer (Kütahya) sahalar› gösterilebilir.

Oluflumlar› aç›s›ndan, kömür ve bitümlü fleylaras›ndaki temel fark, organik madde türünü be-lirleyen kaynak organizmalar›n ve bunlar›n ya-flam ortamlar›n›n farkl› olufluna dayanmaktad›r.Kömür yüksek bitki kökenli olup, daha çok kara-sal ortamlarda oluflur. Bitümlü fleyl ise alglerdentüremektedir ve bu canl›lar›n yaflam ortamlar› be-lirli özellikleri olan su kütleleridir. Bu ba¤lamda,çökellerdeki organik madde zenginleflmesinde,çökelme ortam›n›n kimyasal ve biyokimyasalözelliklerinin etkili oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Bu ne-denle ortam›n yorumlanmas›nda, su kütlesininkimyasal özellikleri, dinamik koflullar ve biyoje-okimyasal özelliklerin gözetilmesi gerekmektedir.

Himmeto¤lu formasyonu gibi yüksek miktar-larda organik madde içeren çökel istifler, organikmadde üretiminin ve korunman›n yüksek oldu¤u

B‹LG‹ DA⁄ARCI⁄I 5

*Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü, Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi, Ankara

B‹LG‹ DA⁄ARCI⁄I6

alanlar›n ürünüdür. Genç çökellerdeki organikmadde zenginli¤i, yüzey suyundaki besin deste-¤inin ve günefl ›fl›¤›n›n etkisiyle gerçekleflen yük-sek biyolojik üretimin bir sonucudur. Bunlar›n çö-kellerde korunabilmesi, yani kayaçlarda yüksekmiktarda organik madde depolanmas› ise, oksi-jensiz ya da düflük oksijenli çökel-su ara yüzü-nün bulundu¤u ortamlarda gerçekleflebilmekte-dir. Bu aç›dan havzadaki organik maddece zen-gin çökellerin oluflmas›nda ve korunabilmesinde,su kütlesinin kimyasal özellikleri (indirgen - yük-seltgen oluflu) önem kazanmaktad›r. Himmeto¤-lu formasyonunda, düfley istif boyunca kömür vebitümlü fleyllerin çok k›sa aral›klarla ardalanma-s›, o dönemde çökelme koflullar›ndaki tekrarl› veh›zl› de¤iflimlerin bir kan›t›d›r.

Himmeto¤lu sahas›nda tektonizmaya ba¤l›olarak havza kenarlar›nda meydana gelen yük-selmeler sonucu gerçekleflen erozyon ile çevre-den ortama bol miktarda bitkiler tafl›nm›flt›r. Yük-sek bitkileri oluflturan selüloz, oksijen ile birlefle-rek hümik asit’i oluflturmufltur. Daha sonra hümikasit linyit’e dönüflmüfl ve bu s›rada CO2 aç›¤a

ç›km›flt›r. Ortamda artan CO2 konsantrasyonu,

alglerin fotosentezine yaram›fl ve bu nedenle or-tamda alglerin ço¤almas›n› sa¤lam›flt›r. Di¤er birdeyiflle gölün ötrofikasyonuna, yani göl suyundaazot ve fosforca zenginleflmeye ve buna ba¤l›olarak da bitki besleyici maddelerin göl suyundaartmas›na yard›mc› olmufltur.

H›zla ço¤alan algler daha sonra ortamdakiCO2’in h›zla azalmas›na neden olmufl dolay›s›y-

la içerdikleri ya¤l› bileflenler ile bitümlü fleyllerioluflturan algler (botryococcus), yaflamlar› içingerekli fotosentezi yapamam›fl ve topluca ölerekgöl taban›nda birikmifller ve zamanla çökelmekteolan ince taneli materyalin alt›nda gömülmüfller-dir. Bu süreçde kömür oluflumu ile bitümlü fleyloluflumunun etkileflimi çok aç›k olarak görülebilir.

Günümüzde bitümlü fleyllerden; sentetik pet-rol ve gaz üretimde, termik santrallerde linyit ileyak›larak enerji üretiminde yararlan›lmaktad›r.

Ayr›ca, içerdi¤i nadir elementlerin elde edilmesi,toprak güçlendirici / düzenleyici olarak kullan›l-mas› da yayg›nd›r. Termik santrallerde yak›lma-s›ndan sonra art›k fleyllerin çimento hammadde-si olarak de¤erlendirilmesi ise bir di¤er önemlikullan›m alan›d›r.

DÜNYADA B‹TÜMLÜ fiEYL

Dünyada bitümlü fleyl etütlerinin bafllang›c›,Amerika’da ticari anlamda petrolün keflfedildi¤i1859 y›l›ndan önceki y›llara dayan›r. 1800’lü y›l-larda maksimum düzeye ulaflan bitümlü fleyl ça-l›flmalar›, 1859 y›l›nda ticari anlamda ham petro-lün bulunmas›yla gerilemifltir. Daha sonra I.Dün-ya Savafl› y›llar›nda tekrar h›z kazanan çal›flma-lar, keflfedilen petrol sahalar› ile duraksam›fl;II.Dünya Savafl› y›llar›nda fleyl petrolü (sentetikpetrol) bir kez daha dikkatleri üzerinde toplam›flancak Savafl sonras› petrol fiyat›nda istikrar dö-neminin bafllamas›yla çal›flmalar durmufltur.II.Dünya Savafl› y›llar›nda ülkemiz Mengen (Bo-lu) bitümlü fleyl sahas›nda Alman uzmanlar tara-f›ndan sentetik petrol eldesine yönelik çal›flmalaryap›lm›flt›r. 1970’li y›llarda yaflanan petrol krizi ilebitümlü fleyller yeniden gündeme gelmifl ve ayn›y›llarda bilimsel ve teknolojik araflt›rmalar yo¤un-luk kazanm›flt›r. ‹lerleyen y›llarda geliflen yakmateknolojileri nedeni ile bitümlü fleyllerin termiksantrallarda linyit ile birlikte de¤erlendirilmesigündeme gelmifltir. Bu aç›klamalardan da anlafl›-labilece¤i gibi, enerji krizleri ile gündeme gelenbitümlü fleyl ve fleyl petrolü çal›flmalar› sinüsoi-dal bir e¤ri çizmektedir.

Halihaz›rda dünyada bilinen bitümlü fleyl re-zervi 411 milyar tondur. Baz› kaynaklarda bumiktar›n, 300-550 milyar ton aras›nda oldu¤u be-lirtilmektedir. En büyük bitümlü fleyl yataklar›n›nbulundu¤u Wyoming ‘de (ABD) bitümlü fleyllerindam›t›lmas› s›ras›nda s›k›flma, kerojenin dekom-pozisyonu, karakteristiklerin belirlenmesi ve ye-rinde dam›tma teknikleri üzerinde araflt›rmalaryap›lm›flt›r. 42 700 km2 lik yay›l›m alan› olan Eo-sen yafll› Green River formasyonunda yer alan

bitümlü fleyllerin oluflumu ve konumu ülkemizdekiBeypazar› sahas› ile büyük benzerlik gösterir.Her iki havzada da playa gölü çökelleri içerisindebitümlü fleyl ve trona yataklar› yer almaktad›r.Dünya rezervinin yaklafl›k 2/3 üne karfl›l›k gelen,270 milyar tona sahip Green River bitümlü fleyl-lerinden 20 galon/ton sentetik petrol eldesininmümkün oldu¤u belirtilmektedir. Bu miktar 130milyar varil olup, ABD’de bugün bilinen petrol re-zervlerinin yaklafl›k befl kat›na efl de¤erdir.

Kanada’da Lurgi dizayn›nda ak›flkan yatakteknolojisi denenmifl ve kükürt oran› yüksek kö-mür ile karbonatl› bitümlü fleyller yak›lm›flt›r. Bi-tümlü fleyl rezervi 2,7 milyar varil fleyl petrolüneefl de¤er oldu¤u tahmin edilen Brezilya’da Pet-rosix dizayn› ile dam›tma yap›lmaktad›r. ‹srail’deRotem Yamin sahas›nda 35-80 m kal›nl›k sunanbitümlü fleyllerin petrol potansiyeli ise 60-71 l/tondur. Y›ll›k üretimi 450 000 ton olan ‹srail’de 12MW’l›k bir santralde elektrik enerjisi üretilmekte-dir. Ürdün’de bitümlü fleyl kayna¤› 40 milyar tonolup, yerinde üretilebilir rezerv 4 milyar tondur.Sentetik petrol eldesine ve elektrik enerjisi üreti-mine yönelik santral›n fizibilite çal›flmalar› sür-mektedir. Fas’ta bitümlü fleyl kayna¤› 12.3 mil-yar ton olup, bunun sentetik petrol olarak potan-siyeli ise 3.42 milyar varil olarak verilmektedir.

Estonya’da bitümlü fleyl çal›flmalar› 1916 y›-l›nda bafllam›fl ve y›ll›k üretim 1980 ‘de 41 mil-yon tona ulaflm›flt›r. Kukersit ad›yla literatürdeyer alan bitümlü fleyllerden Estonya’da elektrik,gaz, s›v›laflt›r›lm›fl hidrokarbon ve di¤er kimya-sal ürünlerin eldesinde yararlan›lmaktad›r. Dün-ya bitümlü fleyl üretiminin %70’i Estonya’da ger-çeklefltirilmektedir. Günümüzde bitümlü fleyl, Es-tonya’n›n en önemli enerji kayna¤› olup ülkedekullan›lan elektri¤in %92’si bitümlü fleyl ile çal›-flan iki termik santralden elde edilmektedir. ABiçerisinde uygulanmaya konulan tüm çevreselyapt›r›mlara karfl›n, Estonya’da elektrik enerjisiüretiminin 2015 y›l›na kadar bitümlü fleylden sa¤-lanmas›na karar verilmifltir. Estonya’da bitümlüfleyl üretimi Eesti Energia Ltd. taraf›ndan yap›l-

makta olup toplam 5750 personelinin, 4840’› ka-pal› ve aç›k ocaklarda çal›flmaktad›r. Bitümlüfleylden sentetik petrol üretiminde iki tip teknolojibulunmaktad›r. Kohtla-Jarve ve Kivioli prosesle-rinde daha yüksek kaliteli zenginlefltirilmifl cev-her kullan›lmaktad›r. Sentetik petrol (fleyl petrolü)üretimi Viru Ölitööstus AS taraf›ndan 4400 va-ril/gün olarak gerçeklefltirilmektedir. Bitümlü fleyl-den çimento üretimi ise Kunda-Nordic TsementAfi taraf›ndan yap›lmaktad›r.

Art›k fleylden yüksek kaliteli çimento ham-maddesi olarak yararlanma d›fl›nda, de¤iflik ifl-lemlerden sonra gübre ve toprak güçlendirici /düzenleyici olarak da yararlan›lmaktad›r. 1964y›l›ndan bu yana asidik topraklar›n nötralizasyo-nunda baflar› ile kullan›lmaktad›r. Her y›l kuker-sitlerin yak›lmas› ile 11 milyon tondan fazla art›kfleyl ç›kmakta olup bunun bir bölümü inflaat sek-töründe hammadde olarak de¤erlendirilmektekalan› ise çevreye zarar vermeyecek yöntemlerile yok edilmektedir.

Almanya’da Dotternhausen’de kurulmufl olanve Rohrbach Prosesi olarak an›lan sistemde bi-tümlü fleyl yak›larak elektrik enerjisi elde edil-mekte ve bu enerji art›k fleyllerden çimentohammaddesi üretiminde kullan›lmaktad›r. Böyle-ce bitümlü fleylden hem enerji hammaddesi ola-rak yararlan›lmakta, hem de art›k fleylleri kullana-rak çimento üretilmektedir. Ayr›ca ayn› kompleksiçinde art›k fleyllerden vanadyum, uranyum vbk›ymetli bileflenler de elde edilmektedir.

Bu ülkelerin d›fl›nda Avustralya, Çin, Ürdün,Fas, Rusya Federasyonu ve Tayland’da bitümlüfleyllerin ekonomiye kazand›r›lmas› yönünde veenerji üretim amaçl› önemli çal›flmalar ve projeleryürütülmektedir.

ÜLKEM‹ZDE B‹TÜMLÜ fiEYL

Ülkemizde bitümlü fleyl etütleri MTA Enstitü-sünün kurulmas›yla bafllam›fl ve ilk y›llardaki ça-l›flmalar bütün Dünyada oldu¤u gibi sentetik pet-



rol eldesi amac›yla sürdürülmüfltür. Bu amaçlaBeypazar› (Ankara), Seyitömer (Kütahya), Hat›l-da¤ (Bolu), Himmeto¤lu (Bolu), Mengen (Bolu),Uluk›flla (Ni¤de), Bahçecik (Kocaeli), Burhaniye(Bal›kesir), Beydili (Ankara), Dodurga (Çorum),Çeltek (Amasya) sahalar›nda etütler yap›lm›flbu çal›flmalar sonucunda, ülkemizde 1,6 milyarton bitümlü fleyl rezervi belirlenmifltir (Çizelge 1).

Ayr›ca Boyal› (Kastamonu), Demirci (Manisa),Il›s›l›k (Çank›r›) Aspiras (Kastamonu) sahalar›n-da da prospeksiyon çal›flmalar› yap›lm›flt›r.1986-1988 y›llar› aras›nda Türk-Alman teknik iflbirli¤i antlaflmas› çerçevesinde Beypazar›, Se-yitömer, Hat›lda¤ ve Himmeto¤lu sahalar›ndaayr›nt›l› organik jeokimya-petrografi çal›flmalar›ve yakma testleri gerçeklefltirilmifltir.

Saha Rezerv (1000 ton) Ortalama Is›l De¤er (kcal/kg)Beypazar› (Ankara) 327648 966 Seyitömer (Kütahya) 122170 860Hat›lda¤ (Bolu) 359959 774Himmeto¤lu (Bolu) 65968 1390Uluk›flla (Ni¤de) 130000* 851Mengen (Bolu) 50000* 1000Bahçecik (‹zmit) 42000* 1060Burhaniye (Bal›kesir) 15600* 732Beydili (Ankara) 300000* 800Dodurga (Çorum) 138000* 365Çeltek (Amasya) 90000* 541TOPLAM 1641381

Çizelge 1- Ülkemiz Bitümlü Kayaçlar›n›n Rezervleri ve Ortalama Is›l De¤erleri (*Muhtemel Rezerv)

Kütahya’n›n 25 km kuzey-bat›s›nda yer alanSeyitömer Neojen Havzas›, içerdi¤i linyit ve bi-tümlü marnlar ile ülkemizin enerji hammaddeleriaç›s›ndan önemli bir sahas›n› oluflturmaktad›r. Bi-tümlü marnlar; gri, yeflilimsi gri ve yer yer de kah-verengi-gri renklerdedir. Marn ve kiltafl› litoljisininhakim oldu¤u bitümlü kayaçlar, genellikle sert ol-may›p k›smen plastik özellik göstermektedir. Sili-sifiye seviyelerin de yer ald›¤› birim içinde tabaka-lanma yer yer gözlenmektedir. Mevsimsel çökeli-mi gösteren 1-5 mm kal›nl›ktaki laminalar özellik-le bitümlü marn istifinin alt seviyelerinde yayg›n-d›r. Havzada alt linyit üyesi olarak ay›rtlanan esaskömür damar› üzerinde yer alan 5 m lik kesimdebitümlü marnlar yüksek ›s›l de¤ere sahiptir.

Floresan ›fl›k alt›nda kolayl›kla tan›mlanabilenliptinit (ekzinit) grubu maseraller; reçine, ya¤, pa-rafin ve benzeri maddeler içeren hidrojence zen-gin bitkisel materyalden türemifl olup mikrobiyolo-jik ayr›flma ve bozunmaya dirençlidir. Organik

maddenin esas bilefleni laminal› algler oldu¤un-dan petrol içeri¤i havzan›n baz› kesimlerinde art-maktad›r. Bitümlü marn özellikle bu kesimlerde"oil shale" tan›m›na uygun bir görünüm sergile-mektedir. Örneklerde gözlenen spor polen, göl or-tam› çevresindeki a¤açlardan ortama rüzgarlaryard›m›yla tafl›nm›fl olup polen cins ve boyutlar›çökelme alan›n›n büyük bir bölümünde akarsular-la tafl›nman›n önemli olmad›¤›n› göstermektedir.

Bitümlü marnlarda yüksek oranda gözlenendiyatomeler, göl suyundaki oksijenli kesimi yan-s›tmaktad›r. Bitümlü marn çökelimi s›ras›nda bellidönemlerde gerçekleflen diyatome çökelimi,anaerobik bir ortam oluflturarak organik madde-nin oksidasyona u¤ramadan korunmas›n› sa¤la-m›flt›r. Polen, planktonik alg, liptodetrinit ve hümikparçac›klar genellikle inorganik matriks içinde in-ce tanecikler halinde saç›lm›fl durumdad›r. Top-lam organik karbonun yaklafl›k olarak % 5'e ulafl-t›¤› düzeylerde, organik madde içeren seviyeler

makroskobik olarak da belirginleflmektedir. Diya-tome çökeliminin tüm sekans boyunca gözlenme-si ve alglerin yayg›n olarak yer almas› gölün de-rinli¤inin çok fazla olmad›¤›n› göstermektedir.

Seyitömer (Kütahya) bitümlü marn sahas›ndayap›lan ayr›nt›l› çal›flmalar sonunda, söz konusukayaçlar›n havzada bulunan ve termik santraldeyak›t olarak kullan›lan linyit ile birlikte de¤erlendi-rilmesinin geliflmifl yakma teknolojileri (ak›flkanyatak) kullan›larak, mümkün oldu¤u ortaya ko-nulmufltur. Ayr›ca, 2 MW’l›k bir pilot santraldegerçeklefltirilen deneylerde, bitümlü marnlar›nyüksek kalsiyum içeri¤inin, linyit ile birlikte yanmas›ras›nda oluflan kirletici emisyonlar› düflürmedeolumlu bir etki yapt›¤› da gözlenmifltir.

Günümüzde ise organik tar›m amac›yla top-rak güçlendirici / düzenleyici olarak kullanabilmeolanaklar›n›n araflt›r›lmas› gündeme gelmifltir.Bu amaçla, MTA Genel Müdürlü¤ü ve AnkaraÜniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü tara-f›ndan oluflturulan proje kapsam›nda öncelikliolarak seçilen Seyitömer ve Himmeto¤lu sahala-r›ndan derlenen örnekler üzerinde XRD ve orga-nik petrografi analizleri yap›larak bitümlü fleyl ka-rakteristikleri belirlenmifltir.

Himmeto¤lu sahas› bitümlü fleyllerinin bilefli-minde smektit ve kalsit %50 den fazla; opal, kli-noptilolit ve pirit oran› ise %20-50 aras›ndad›r.Seyitömer bitümlü fleyllerinin bilefliminde kuvars,feldspat, smektit, mika, kalsit ve dolomit oran›%20-50 aras›nda de¤iflmektedir. Her iki sahayaait örneklerde organik maddenin ana bilefleniniliptinit (ekzinit) maserali oluflturmaktad›r. Himme-to¤lu sahas› bitümlü fleyllerinin ›s›l de¤eri 2.51-20.9 MJ/kg (1kJ/kg = 4.1868 kcal/kg), toplam or-ganik karbon içeri¤i %0.2-47.9, kükürt içeri¤i%0.3-5.8 aras›nda de¤iflmektedir. Seyitömer sa-has› bitümlü marnlar›n›n ›s›l de¤eri ise 3.55 MJ/kgolup, toplam organik karbon içeri¤i %1.3-27.6, kü-kürt içeri¤i ise %0.2-2.7 aras›nda de¤iflmektedir.

Organik tar›m amac›yla yap›lan saha dene-melerinde, bitümlü fleyl örnekleri 2 kg toprak alansaks›lara 500, 1000 ve 2000 kg/da olacak flekil-de uygulanm›flt›r. Temel gübreleme amac›yla

azot, ekim iflleminden önce 75 mg/kg ve ekim-den 1.5 ay sonra 75 mg/kg düzeyinde olacak fle-kilde ikiye bölünerek üre (% 46 N) gübresi uygu-lanm›flt›r. Ayr›ca ekim iflleminden önce tüm sak-s›lara 40 mg/kg fosfor ve 50 mg/kg potasyumKH2PO4’ten verilmifltir. Azot, fosfor ve potasyumsaks›lara çözelti fleklinde verilmifl ve ekimdenönce toprakla iyice kar›flt›r›lm›flt›r. Her bir saks›-ya 4 adet m›s›r (Zea mays L.) tohumu ekilmifl veçimlenmeden sonra her bir saks›da 2 bitki kala-cak flekilde seyreltme yap›lm›flt›r. Bitkiler yakla-fl›k 3-4 yaprak döneminden itibaren tarla su tut-ma kapasitesi düzeyinde sulanm›fl ve her güntart›lan bitkilerde eksilen su ilave edilmifltir. Ekim-den 64 gün sonra her bir saks›daki bitkiler toprakyüzeyinden kesilmek suretiyle hasat edilmifl, safsu ile y›kanm›fl ve 65 oC’de kurutulmufltur. Kurua¤›rl›klar› belirlenen bitkiler de¤irmende ö¤ütüle-rek analize haz›r hale getirilmifltir.

Hasat edilen bitki örneklerinde toplam azot vekuru yakma yöntemi ile yak›lan bitki örneklerindetoplam fosfor, toplam potasyum ile toplam sod-yum, belirlenmifltir. Bitümlü fleyl örneklerinde isetoplam azot, bitkiye yaray›fll› fosfor, al›nabilir po-tasyum ve sodyum belirlenmifltir.

Seyitömer yöresinden al›nan bitümlü marn›nbitkiye yaray›fll› fosfor ve al›nabilir potasyum içe-ri¤inin daha yüksek, al›nabilir sodyum ve toplamazot içeri¤inin ise daha düflük oldu¤u belirlenmifl-tir. Buna karfl›l›k Himmeto¤lu yöresinden al›nanbitümlü fleylin al›nabilir sodyum ve toplam azotiçeri¤inin Seyitömer bitümlü marn›na göre yük-sek oldu¤u görülmektedir. Yüksek sodyum içeri-¤inden dolay› Himmeto¤lu yöresinden al›nan bi-tümlü fleylin tar›mda kullan›m›, tuzluluk sorunuyaratabilece¤i düflüncesiyle önerilmemektedir.

Sonuç olarak tar›mda kullan›labilirlik aç›s›n-dan de¤erlendirildiklerinde, Seyitömer bitümlümarn›n›n Himmeto¤lu sahas›nda yer alan bitüm-lü fleyllere göre daha uygun oldu¤u anlafl›lmakta-d›r. Minitab paket program› ile yap›lan istatistik-sel hesaplamalara göre, artan dozlarda uygula-nacak bitümlü fleylin, m›s›r bitkisinin kuru maddemiktar›n› önemli düzeyde art›raca¤› söylenebilir.



Ç‹MENTO SANAY‹‹NDE ALTERNAT‹FHAMMADDELER

Ali UYGUN*

1978 y›l› sonu itibari ile Türkiye’de yap›m›nabafllanacak ve temeli at›lm›fl 15 çimento fabrika-s›n›n hammadde gereksinimini karfl›lamak üzereyap›lacak olan etütler için MTA görevlendirilmifl-tir. Yap›lan etütler sonucunda “7 Gelin” olarakadland›r›lan Lalapafla, Denizli, Ladik, Ergani,Kurtalan, Urfa ve Ad›yaman Çimento Fabrikalar›-n›n infla edilmesine karar verildi ve yap›m› ger-çeklefltirildi. O dönemdeki say›lara bakacak olur-sak Türkiye y›lda 20 milyon ton dolay›nda çimen-to üretmekte idi. Geçen 30 y›la yak›n sürede,2006 y›l›nda Türkiye yaklafl›k 48 milyon ton çi-mento üretmifl ve bunun 6 milyon tonunu ihraçetmifltir. Kifli bafl›na çimento tüketimi halen 600kg/y›l civar›ndad›r. Avrupa ülkelerinin alt yap› ya-t›r›mlar›n› tamamlayana kadar y›lda kifli bafl›na800-1000 kg/y›l dolay›nda çimento tükettikleri bi-linmektedir. Bu bak›mdan halen yürüyen yat›r›m-larla 60 milyon tonu aflacak kapasitenin önümüz-deki dönemde Türkiye’nin gereksinimini karfl›la-mas› beklenmektedir.

Türk Çimento Sanayi büyüklük olarak Avru-pa’da birinci, dünyada ise dördüncü s›rada yeralmaktad›r. Bu çimento üretimi yaklafl›k 80 mil-yon ton hammadde tüketimini gerektirmektedir.2003 y›l›nda dünya toplam hammadde tüketimi-nin yak›tlar dahil 32 milyar ton oldu¤u göz önüneal›n›rsa, Türkiye’deki çimento hammdedeleri üre-timi % 0.25 gibi az›msanmayacak bir miktar›oluflturmaktad›r.

Kuflkusuz kireçtafl›, marn, kil, tras gibi temelçimento hammaddeleri jeolojik aç›dan da bol bu-lunan kayaçlard›r. Baz› yerel sorunlar d›fl›nda buhammaddelerin temini bir iflletmecilik ve tafl›ma-c›l›k sorunudur. Ancak günümüzde art›k eski

ad›yla “Portland” ad›n› verdi¤imiz klasik çimento-nun d›fl›nda kalan “Beyaz çimento BÇ”, “Düflükalkali çimento LAC”, “Sülfat rezistansl› çimentoSRC”, ve “ Yüksek alüminal› çimento HAC” gibiözel çimentolar önem tafl›makta ve daha yüksekfiyatlara satabilmektedir. Bu çal›flman›n bafll›caamac› da bu tip çimentolar›n üretiminde kullan›-lan “Kaolen” “Pirofillit”, “Boksit”, “Mikrosilika”, “Al-bit”, Kuvars” gibi hammaddelerin ve spesifikas-yonlar›n›n tan›t›lmas›d›r.

KAOLEN

Baflta beyaz çimento olmak üzere LAC üreti-minde de kullan›lan kaolen [Al4Si4O10(OH)8]önemli bir hammaddedir. Türkiye’nin y›ll›k kaolenüretimi 700 bin ton dolay›nda olup, bunun yakla-fl›k %50 si çimento sanayinde tüketilmektedir. Bukaolenin önemli bir bölümü de ‹spanya, Tunus,Yunanistan, Lübnan, Birleflik Arap Emirlikleri veSuudi Arabistan gibi Akdeniz havzas› ülkelerinebeyaz çimento kaoleni olarak ihraç edilmekte, birbölümü ise Türkiye’de seramik, dolgu ve ka¤›t d›-fl›nda BÇ ve LAC üretiminde kullan›lmaktad›r.Beyaz çimentoda kullan›lan kaolenin genel ola-rak spesifikasyonu %0.5’in alt›nda Fe2O3, 100ppm krom ve 15 ppm manganez’dir. Fazla kromyeflil, manganez ise siyah renge yol açar.

BÇ’de kullan›lan kaolenlerde alümina miktar›genelde %18-20 civar›ndad›r. Ancak kum de¤ir-meni olan fabrikalar silikat modülünü regüle et-mek için ucuz silis kumu kulland›klar›ndan alümi-nas› % 28 e kadar olan kaolen talep edebilmek-tedir. Türkiye kaolenleri volkanik kökenleri nede-niyle granitik kaolenlere göre daha az serbest si-lis (kuvars) içerdikleri için piflme avantajlar› nede-niyle tercih edilmektedir. Daha ileri dönemlerdeSivas dolay›n›n töseki oluflumlar›n›n da kaolenyerine kullan›lmas› beklenmektedir.

Düflük alkali çimento üretiminde kullan›lankaolenlerin genel spesifikasyonu maksimum% 0.4 K2O ve 0.2 Na2O olarak verilebilir. Bu mik-

Sivme Perde Sokak 65/18 Altunizade, ‹stanbul

tarlar di¤er komponentlere göre de¤iflmekle bir-likte, örne¤in LAC yap›m›nda tüketilen Çanakka-le kaolenlerinde toplam alkali % 0.4 ü geçme-mektedir (Uygun, 1998).

Kaolen’in çimentoda baflka bir tüketimi de kat-k› maddesi olarak metakaolen formundad›r. Me-takaolen katk›l› betonlarda 1000 kg/cm2ye ulaflanyüksek mukavemetlerde elde edilebilmektedir.Ancak 400-600 USD ton düzeyindeki fiyatlar bukonuda oldukça cayd›r›c›d›r. Ayn› flekilde bir kao-len türü olan halloysit de yüksek yüzey alan› ne-deniyle bu amaçla kullan›labilse de yine fiyat aç›-s›ndan pek flans bulamamaktad›r.

P‹ROF‹LL‹T

Talk’a benzeyen, ancak magnezyumun yerin-de ideal formülünde (Al2Si4O10(OH)2 % 28 dola-y›nda Al2O3 içeren pirofillit asl›nda bir refraktermineraldir. MTA taraf›ndan 1970 li y›llarda Pütür-ge masifinde saptanan pirofillitler retrograd (geri-leyen) metamorfizma koflullar›nda distenlerdendönüflmüfltür (Uygun ve Solako¤lu, 2002). Ayr›-ca dünyada hidrotermal alterasyon kökenli pirofil-litler de bilinmektedir.

Önceki dönemlerde çok k›s›tl› oranda çal›flt›-r›lan pirofillitler Mersin-Çimsa’n›n 1990 dan buyana beyaz çimento üretiminde pirofillit kullan-maya bafllamas› ile günümüzda 120 bin ton y›l›aflan miktarlarda tüketilmeye bafllanm›flt›r veTürkiye Dünya pirofillit üretiminde 5. s›rada yeralmaktad›r. Pirofillit’in bafll›ca avantaj› kaolenegöre su içermemesi, düflük demir ve krom’un ya-n› s›ra, metamorfik kökenli oldu¤u için kaolen’deortaya ç›kabilen alünit de içermemesidir.

Türkiye’de genelde silikat modülü 4-4.5 olanpirofillitler tercih edilirken G.Kore’de % 9-12Al2O3 içerenler dahi beyaz çimentoda kullan›l-maktad›r. Malatya pirofillitlerindeki kuvarslar dü-flük s›cakl›k oluflumlar› oldu¤undan piflme aç›-s›ndan fazla problem tafl›mazlar, ayr›ca bu meta-morfik parajenezdeki dumortierit ve apatit gibi ak-sesuar mineraller bor yada flor içerdiklerinden,piflme s›cakl›klar›n› düflürme aç›s›ndan önemlikatk›lar sa¤lamaktad›r. Mersin-Çimsa’n›n “Su-perwhite” olarak nitelendirilen ve Avrupa’n›n enkalitelisi olarak bilinen beyaz çimentosunu ürete-bilmesindeki en önemli etken kuflkusuz ki pirofil-lit kullan›m›d›r.

M‹KROS‹L‹KA-GAYZER‹T

Beton katk›s› olarak yüzey alan› çok büyükolan silica fume (silis duman›) kullan›m› uzun sü-redir bilinmektedir (Ye¤inobal›, 2003). Do¤alamorf silisin yine katk› olarak kullan›m› ise yak›ndönemlerde ortaya ç›km›flt›r. Halen Yeni Zelandave Kanada’da iflletilen bu tür oluflumlar Anglo-sakson literatüründe gayzerit olarak da bilinen,volkanizman›n son aflamas›nda s›cak su kaynak-lar›ndan yay›lan, amorf yap›daki silis oluflumla-r›dr. Bir tür silisli sintere benzeyen mikrosilikan›noluflumu, silisin eriyebilirli¤inin 100 derece dola-y›ndaki s›cakl›klarda 400 ppm’e ulaflmas›ndankaynaklanmaktad›r.

Türkiye’de flu ana kadar bafll›ca 3 bölgedemikrosilika varl›¤› bilinmektedir. Bal›kesir-S›nd›r-g›-Düvertepe mikrosilikas› ile yap›lan deneylerdeflu mukavemet sonuçlar›na var›lm›flt›r:


2 Gün (kg/cm2) 7 Gün (kg/cm2) 28 Gün (kg/cm2)Klinker 216 386 483+%5 mikrosilika ile 282 461 603+%10 mikrosilika 296 464 617

1 Gün (kg/cm2) 2 Gün (kg/cm2) 28 Gün (kg/cm2)Klinker +%12 tras+%6 kçt+Alç› 78 152 352Klinker +%12 tras+%6 silika+Alç› 87 170 392

Bu de¤erler mukavemetlerin 7 günde %19, 28 günde %24 artt›¤›n› göstermektedir. Aksaray-Gelveri mikrosilikas› ile yap›lan deneylerde ise saptanan geliflmeler flunlard›r:


Mikrosilikan›n katk› olarak kireçtafl› yerinesa¤lad›¤› mukavemet art›fl› %15 dolay›ndad›r.

Isparta-Keçiborlu mikrosilikas› ile SüleymanDemirel Üniversitesi’nde yap›lan çal›flmalar iseoptimum % 10 mikrosilika ilavesi ile C2O bento-

nunun mukavemetleri 7 günde 160’dan 200(kg/cm2)’ye 28 günde 200 den 240 (kg/cm2)‘yeyükseltilebilmifltir (Davraz ve Gündüz, 2003).

Ancak mikrosilika flu anda Türk çimento sa-nayinde gözenekli ve zaman zaman tebeflirsi ya-p›s› yüzünden pek tercih edilmemektedir. Bu du-rum betondaki ilk mukavemetlerin düflük kalma-s›na yol açmaktad›r. Bununla birlikte yerel kay-

naklar›n kullan›m› Türkiye’deki yayg›n genç vol-

kanizman›n baflka mikrosilika kaynaklar› sunma

potansiyeli nedeniyle çok fazla gecikmeyecektir.

BOKS‹T-D‹YASPOR‹T

Boksit grubunun bafll›ca mineralleri gibsit,

böhmit ve diyasporit’tir. Alüminyum modülünün

gerektirdi¤i durumlarda farine boksit kat›lmas›,

piflebilirli¤i kil minerallerine göre biraz sorun tafl›-

sa da kullan›lan bir yöntemdir. Çeflitli dönemler-

de afla¤›daki çimento fabrikalar›nda Al2O3,

Fe2O3 ve SiO2 boksitleri kullan›lm›fl, bunlar ayr›-

ca farine demir katk›s› da sa¤lam›fllard›r.

%Al2O3 %Fe2O3 %SiO2

Zonguldak-Kokaksu 41 19 19Konya-Ere¤li 55 22 5Isparta-Yalvaç 32 25 28

Diasporit ise yüksek alüminal› çimento (HAC)yap›m›nda kullan›lan bir mineraldir. Çin kökenlirefboksitlerin seçene¤i olan diasporit asl›ndaz›mpara mineralidir ve ö¤ünmesi büyük sorunoluflturdu¤undan ancak parça cevher ve düfleyf›r›nlarla çal›fl›labilmektedir. HAC’da kullan›landiyasporitin yüksek alümina ve düflük silis içer-mesi beklenir. Diasporit kullan›m›ndaki önemli birnokta da reaksiyona giren alüminan›n bir bölü-münün korindon’a (α Al2O3) dönüflmesi ve ancak1950 derecede eriyebilen bu mineralden oluflanbir z›rh›n ya da kümelerin, f›r›nlar›n iç çeperinikaplayarak elden ç›kmas›na neden olmas›d›r.

ALB‹T-LÖKOGRAN‹T

Beyaz çimentoda kullan›lan volkanik kökenlikaolenler bazen alünit nedeniyle SO3, denizel kil-tafllar›n›n önemli bir bölümü de piritten kaynakla-nan kükürt içerirler. Özellikle yak›t olarak kullan›-lan petrokoktaki kükürt de hesaba kat›l›rsa, f›r›n-da önemli bir miktarda kükürtdioksit faz› ortayaç›kar. Farinde alkali miktar› düflükse, fazla kükür-dü alkalisülfür ve sülfatlar fleklinde uzaklaflt›rmakiçin alkali bypas› ya da alkali kat›lmas› bafll›caçözümlerdir.

Serizit ya da muskovitli fleyl ya da flistler bukonudaki ilk seçeneklerden birisidir. Bunlar›nmevcut olmad›¤› durumda piflebilirli¤i çok iyi ol-masa da feldspatlardan yararlan›labilir. Sod-yumlu feldspat (NaAlSi3O8) albit Türkiye’de ol-dukça bol bulunan ucuz bir cevherdir. Demirinçok düflük olmas› nedeniyle özellikle beyaz çi-mento farininde kullan›labilmektedir. Potas-yumlu feldspatlar ise oldukça pahal›d›r. Baz›durumlarda miksfeldspat türleri, ki Söke civar›-n›n % 4 K2O, % Na2O içeren kar›fl›k cevherleribuna iyi bir örnektir, alkali katk›s› aç›s›ndan iyibir çözüm oluflturmaktad›r (Uygun ve Gümüfl-çü, 2000).

Alkali yönünden di¤er seçenekler riyolit ve ri-yolitik tüfler, lökogranitler ve pegmatitlerdir. Bu tipkayalar›n tümünde genelde % 6-7 nin üzerindealkali mevcut olmakla birlikte kullan›m aç›s›ndanbelirleyici en önemli nokta kayadaki kuvars›ntane boyu ve kayac›n homojenli¤idir. Zira iri tane-li kuvars ö¤ünme ve dolay›s› ile piflme sorunlar›-n› birlikte getirmektedir.

KUVARS KUMU VE S‹L‹S

Silikat modülünü denklefltirmek için kuvarskumu kullan›m›na zaman zaman baflvurulmakta-d›r. Ancak bu durumda belirleyici etken kuvars›ntane boyudur. Zira ayr› bir kum de¤irmeni mevcutde¤ilse kuvars› farin inceli¤ine ö¤ütmek çok zor-dur. Bu da iri kalan kuvars tanelerinin ancak ke-narlar›ndan da¤lanmas›na, as›l mineralin reaksi-yona girmesine yol açmaktad›r.

Bu sorunlar› aflmak için çok ince taneli kuvarskumu, y›kanm›fl kumun elek alt›, mikronize ku-vars, daha önce de¤inilen mikrosilika, pumisit(pomza kumu), diyatomit, radyolarit, silisifiyekaolen, siltli kil ve kiltafllar, çamurtafl›, pelitik flist-ler, silisli fleyl, ince taneli riyolit ve riyolitik tüflersilis katk›s› için baflvurulacak bafll›ca seçeneklerolmaktad›r. Özellikle beyaz çimento ve SRC ya-p›m›nda silisli kaynaklara baflvurulmas› önem ta-fl›maktad›r. Ancak bu tür bir katk› kullan›ld›¤›ndaolay sadece kimyasal bileflime göre basit bir ka-r›fl›m hesab› olarak görülmemeli, kullan›lacakmalzemenin mineralojik bileflimi ve bunun ö¤ün-me ve piflmeye olacak etkisi mutlaka irdelenmelive araflt›r›lmal›d›r.

DE⁄‹N‹LEN BELGELER

Davraz, M., ve Gündüz, L., 2003, Isparta yöresiamorfsilika kayac›n›n katk› maddesi olarakbeton dayan›m›na etkisi, III. Ulusal K›rma-tafl Semp. S.3 5-42, ‹stanbul.

Uygun, A., 1998, Çanakkale-Sar›beyli Ana OcakRezerv Raporu, Esan Rapor No. 724, (ya-y›nlanmam›fl).

—— ve Gümüflçü, A., 2000, Çine Asmasifi albityataklar›n›n jeolojisi ve kökeni, MTA Dergi-si 122, s.25-32, Ankara.

—— ve Solako¤lu, E., 2002, Pütürge (Malatya)masifindeki pirofillit yataklar›n›n jeolojisi vekökeni, MTA Dergisi 123-124, s.13-19, An-kara.

Ye¤inobal›, A., 2003, Silis duman› ve çimento ilebetonda kullan›m›, TÇMB AR-GE, Ankara.



DO⁄AL AFET KAYNAKLARI: AFET ÖNCES‹NE HAZIRLIK

Tamer Y. DUMAN*

G‹R‹fi

Ülkemiz deprem, heyelan, taflk›n vb. do¤alolaylardan kaynaklanan afetlerin s›k yafland›¤›bir co¤rafyada yer almaktad›r. Geçmiflte olage-len, gelecekte de sürecek olan jeolojik kökenlido¤al afetlerin nedeni dinamik süreçlerdir. Bu di-namikler insan hayat›n› ve de¤erlerini etkilemedi-¤i sürece do¤a olay›, insan hayat›n›n ve de¤erle-rinin zarar görmesi durumunda ise afet olarak ni-telendirilmektedir.

Ülkemizde 1959-1994 y›llar› aras›nda do¤alafetlerden etkilenen yap› kay›plar› göz önündebulunduruldu¤unda ilk s›ray› %53 gibi yüksek biroranla deprem almaktad›r. Bunu %27 oranla he-yelan, %14 sel, %3 yang›n, %1 ç›¤ ve %2 ile di-¤er do¤al afetler izlemektedir (Ild›r, 1995).

Do¤al afet kaynaklar›n›n tan›nmas› ve etkialanlar›n›n kestirilebilmesi do¤al afetlerle müca-delenin temelini oluflturur. Baflar›l› bir afet yöne-timinde eylem planlar›na haz›rl›kl› olunmas› vebunlar›n bir bütünsellik içerisinde kesintisiz flekil-de uygulanmas› gerekmektedir. Afet öncesi, afetan› ve afet sonras›ndan oluflan bu eylem planla-r›n›n temelini afet öncesi haz›rl›klar oluflturur. Et-kili bir afet yönetiminde bu aflamalar kesintiyeu¤rat›lmadan ilgili kurumlar›n koordinasyonuylagerçeklefltirilmelidir.

Afet etkisinin azalt›lmas› konusunda yap›lantüm haz›rl›k çal›flmalar› kapsayan afet öncesi il-gili do¤al afetin toplum ve çevre üzerindeki etki-sini azaltmaya veya elemeye yönelik öncedenyap›lan tüm haz›rl›klard›r. Bu dönemde öncelikleafeti yaratacak diri fay, heyelan vb. kaynaklar›n

ayr›nt›l› tan›mlanarak alansal da¤›l›mlar›, tekrar-lanma aral›klar› ve etki alanlar› belirlenerek, olufl-turacaklar› tehlike en do¤ru flekilde ortaya konul-mas› gerekir.

Afet etkisini azaltmada baflar›l› olabilmeninkaç›n›lmaz olan› afet kayna¤›n› tan›mak ve etkialan›n› bilmektir. Bu amaca yönelik Türkiye ge-nelinde MTA Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan 1992y›l›nda yay›mlanm›fl olan Diri Fay Haritas› günü-müz bilgi birikimiyle güncellenmesi ve ikinci dere-cede afetlere neden olan heyelanlar›n kaynakalanlar›n› gösteren envanter haritalar›n›n yap›mçal›flmalar› sürdürülmektedir.

Bir jeolojik araflt›rma kurumu olan MTA GenelMüdürlü¤ü, temel yer bilim verilerinin ortaya ko-nulmas›, yer alt› kaynaklar›n›n aran›p bulunmas›ve bunlar›n ekonomiye kazand›r›lmas›n›n yan›s›ra, do¤al afet kaynaklar›n›n tan›mlanmas› vebunlara ba¤l› olarak meydana gelebilecek afetle-rin azalt›lmas› amac›yla afet öncesi haz›rl›k plan-lamalar›nda kullan›lacak temel verileri de üret-mektedir. 2010 Türkiye’si için ana hedeflerin ba-fl›nda do¤al afet zararlar›n› en aza indirmek vedo¤al afetlerle etkin bir mücadelede eylem plan-lar› üretebilmek için, jeolojik kökenli bafll›ca do¤alafet kaynaklar›n›n tan›mland›¤›, etki alanlar›n›nve planlama çal›flmalar›nda gerekli parametrele-rin belirlendi¤i birlefltirilmifl do¤al afet kaynaklar›veri taban›’n›n oluflturulmas› gelmektedir.

DEPREM

MTA Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan depremlereiliflkin 1975 y›l›nda bafllat›lan ve onbefl y›l sürençal›flmalar›n sonucunda haz›rlanan Türkiye DiriFay Haritas› 1992 y›l›nda 1/1.000.000 ölçe¤indeyay›mlanm›flt›r. Ulusal ve uluslararas› alanda birçok övgü alm›fl, ülkemizdeki deprem üreten dirifaylar›n tamam›n›n bir arada de¤erlendirildi¤i te-mel baflvuru kayna¤› niteli¤indeki bu harita, ayn›zamanda Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤› taraf›n-

*Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara

dan 1996 y›l›nda yürürlü¤e konulan ve halen yü-rürlükte olan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritas›ve ilgili yönetmeliklerinin haz›rlanmas›nda da altyap› oluflturmufltur.

Deprem kayna¤› olan diri faylar konusundason y›llarda dünyada ve ülkemizde çok say›daaraflt›rma yap›lmas› ve bilgi düzeyinin son derceartmas› nedeniyle yeni bilgilerle donanm›fl Türki-ye Diri Fay Haritas›’n›n güncellenmesini zorunluk›lm›flt›r. Bu nedenle, 2004 y›l›ndan itibaren,Türkiye Diri Fay Haritas›’n›n günümüz ihtiyaçlar›do¤rultusunda k›r›labilecek fay›n uzunlu¤u, tek-rarlanma aral›¤› ve oluflturabilece¤i depremin bü-yüklü¤ü vb. parametreleri karfl›layabilecek nite-likte, eksikliklerin giderilmesine ve bilinen diri fay-lar› daha ayr›nt›l› araflt›rmaya yönelik gerekli ara-zi ve büro çal›flmalar›na bafllanm›flt›r. 2006 y›l›sonu itibar› ile Marmara ve Ege bölgesinin DiriFay Haritas› güncellenmifl olup ilgili haritalar ba-s›m aflamas›ndad›r. 2010 y›l›nda ise tüm Türki-ye’nin diri faylar›n›n haritalanmas› tamamlanma-s›, yeni bilgilerle donanm›fl Türkiye Diri Fay Hari-tas›’n› kullan›c›lar›n hizmetine sunulmas› hedef-lenmektedir.

Deprem zararlar›n›n azalt›lmas› yönünde,deprem tehlike analizlerinde kullan›lan ve temelveri taban› niteli¤inde olan Diri Fay Veri Taba-n›’n›n oluflturulmas› ve ifller hale getirilmesi içingerekli haz›rl›klar tamamlanma aflamas›ndad›r.Ayn› program kapsam›nda diri faylar›n harita bil-gileri ve bunlara iliflkin toplanan jeolojik, jeomor-folojik veriler ve aletsel kay›t bilgilerinin kolay veanlafl›l›r flekilde bütünleflik olarak ilgili kurumlar›nkullan›m›na sunulmas› amac›yla Co¤rafi BilgiSistemi temeline dayal› Diri Fay Veri Taban› Sis-temi’nin oluflturulmas› da hedeflenmektedir.

Bir bölgede meydana gelebilecek bir depre-min büyüklü¤ünün ve buna ba¤l› olarak verebile-ce¤i zararlar›n tam olarak ortaya konabilmesi içinfay›n tipi, uzunlu¤u, segmentleri ile olabilecek birdepremin yaklafl›k yeri, zaman›, büyüklü¤ü, dep-

rem dönüfl / tekrarlanma aral›¤›, k›r›lma uzunlu-¤u gibi fay parametrelerinin ortaya konmas› ge-rekmektedir. Kurumumuzda haz›rlanan söz ko-nusu diri fay bilgileri Deprem Eylem Planlar›’n›yönlendirecek ve kullan›labilecek özelliktedir.

Kuruluflundan bu yana depremlerle ilgili jeolo-jik veri üretiminde bulunan MTA Genel Müdürlü-¤ü, 1935-1975 y›llar› aras›nda daha çok depremsonras›nda saha çal›flmalar› yapm›fl 1975 y›l›n-dan itibaren konu ile ilgili çal›flmalar diri (aktif)faylar ve bunlar›n deprem potansiyelinin belirlen-mesine yönelik olarak sürdürmüfltür. Günümüz-de ise meydana gelen depremlerden hemen son-ra arazi çal›flmalar›na bafllan›lmakta ve haz›rla-nan de¤erlendirme raporlar› en k›sa zamandahem bas›l› olarak, hem de internet ortam›nda kul-lan›c›lar›n hizmetine sunulmaktad›r. Bu verilersayesinde meydana gelebilecek depremlerin böl-gede var olan di¤er faylar› etkileyip etkilemeye-ce¤i sa¤lam veriler ›fl›¤›nda yetkililer ve kamuoyubilgilendirilecektir. Nitekim, 1999 ‹zmit depremin-de elde edilen çeflitli veriler sayesinde 1999 Düz-ce depreminin k›sa sürede meydana gelebilece-¤i ilk kez Kurumumuz taraf›ndan yetkililere ve ka-muoyuna duyurulmufltur.

Türkiye Diri Fay Haritas›’n›n güncellenmesineyönelik çal›flma alanlar›n›n seçiminde bilinen tek-tonik bölge ve alt bölge yaklafl›m› benimsenerek,bat›dan do¤uya do¤ru alansal olarak birbirini bü-tünleyen bir gidifl izlenmektedir (fiekil 1). Harita-lamas› tamamlanan alanlara iliflkin elde edilenharita bilgileri ve bulgular projenin 2010 y›l›ndasonuçlanmas› beklenilmeksizin, depremle u¤ra-flan ilgili kurum, kurulufl ve bilim camias›n›n kul-lan›m›na bölgesel ölçekli Diri Fay Haritalar› flek-linde yay›mlanarak ara sonuçlar›n, en h›zl› flekil-de sunulmas› ilke olarak benimsenmifltir. Nite-kim, ayn› ilke do¤rultusunda, ‹stanbul için büyüktehlike oluflturan Marmara Denizi’ni de içerenKuzeybat› Anadolu’nun Diri Fay Haritas›’n›n ba-s›m ifllemleri sürdürülmektedir.



HEYELAN

1997 y›l›nda, Maden Tetkik ve Arama GenelMüdürlü¤ü taraf›ndan ülkemizde meydana gelenheyelanlarla ilgili süreçlerin daha iyi anlafl›lmas›ve ortaya konulmas›n› amaçlayan Türkiye Heye-lan Haritas› Projesi bafllat›lm›flt›r. Bu proje1/25.000, 1/100.000 ve 1/500.000 ölçekte heye-lan kaynakl› do¤al afetlerde temel veri olarak kul-lan›labilecek heyelan envanter haritalar› üretil-mesi hedeflenmektedir. Bu amaçla, önceliklemevcut heyelanlar hava foto¤raf› analizi ve ayr›n-t›l› arazi incelemeleri sonucunda 1/25.000 ölçek-li topo¤rafik haritalar üzerine ifllenmekte, eldeedilen bu temel haritalar, daha sonra say›sallafl-t›r›larak Co¤rafi Bilgi Sistemi ortam›nda arflivlen-mektedir.

2005 y›l› içerisinde ‹stanbul ve Zonguldak1/500.000 ölçekli paftalar›n heyelan envanter ha-ritalar› yay›mlanm›fl olup, 2007 y›l› sonu itibariylearazi çal›flmalar› tamamlanarak ülke genelindetüm heyelan envanter haritalar›n›n bas›m› ger-çeklefltirilecektir.

Projenin bir di¤er önemli amac› günümüzdemeydana gelen heyelanlar›n hangi jeolojik koflul-lara ba¤l› olarak geliflti¤i hakk›nda ilgililere çeflit-li veriler sa¤lamakt›r. Bu nedenle, meydana ge-len güncel heyelanlar k›sa sürede arazide incele-nerek yersel oluflum koflullar› belirlenmekte vebu bilgiler gelecekte olabilecek heyelan kaynakl›afetlerin önlenmesinde veri olarak kullan›lmas›düflünülmektedir.

Heyelanlar›n neden oldu¤u do¤rudan veyadolayl› kay›plar dikkate al›nd›¤›nda, koruyucu vezararlar› indirgemeye yönelik uygulamalar, mev-cut ve potansiyel kütle hareketlerinin alansal da-¤›l›m bilgisini gerektirmektedir. Bu amaçla, gele-neksel yöntemler kullan›larak heyelan envanterharitalar› oluflturulmas›na devam edilmektedir.Ancak, gelecekte olabilecek heyelanlar›n da¤›-l›mlar›n›n ve zamanlar›n›n kestirilmesi zor oldu-¤undan bu güçlü¤ün afl›lmas›na yönelik, son tek-nikler kullan›larak heyelan duyarl›l›k analizlerigerçeklefltirilmektedir.

fiekil 1- 1992 y›l›nda bas›lan Türkiye Diri Fay Haritas›’(fiaro¤lu ve di¤erleri, 1992) n›n güncellenmesine yönelik çal›flmalar›n y›llara göre da¤›l›m›

Heyelan duyarl›l›k analizlerinde kullan›lan sa-y›sal arazi modellemelerinde, uzaktan alg›lamauydular›ndan sa¤lanan verilerin kullan›labilirli¤i-ne yönelik çal›flmalar yap›lmaktad›r. Uydulardansa¤lanan spektral veriler kullan›larak uluslararas›yeni tekniklerin araflt›r›lmas›na yönelik projeleryürütülmektedir. Bu kapsamda 2005 y›l› içerisin-de gerçeklefltirilen en son çal›flma, güneydo¤uMarmara bölgesinin heyelan duyarl›¤›n›n de¤er-lendirilmesinde, uydulardan elde edilen say›salarazi modellerinin ve spektral verisinin kullan›l-mas›na yönelik uygulamalar yap›lm›flt›r.

Ülkemizde en son 17/03/2005 tarihinde mey-dana gelen Kuzulu (Sivas) heyelan alan› olay›nhemen sonras›nda ayr›nt›l› çal›fl›lm›fl, raporu ha-z›rlanarak acil eylem plan› önerilmifltir. Söz konu-su Kuzulu (Sivas) heyelan›n›n çevresel etkilerininbelirlenmesi amac›na yöneliktir. Bozunmufl jeolo-

jik birimler içerisinde dairesel bir hareketle baflla-yan heyelan, malzemenin topuk bölgesinde, Ag-nus deresinin yan drenaj kanallar›ndan birine ulafl-m›fl ve son derece dik e¤ime sahip kanalda h›zla-narak Kuzulu mahallesinin (fiekil 2a) bir bölümünüörtmüfltür. Heyelan sonucunda, 21 ev (fiekil 2b,2c) ve bir cami (fiekil 2d) toprak alt›nda kalm›fl vemaalesef 15 vatandafl›m›z heyelandan kurtulmay›baflaramayarak hayat›n› kaybetmifltir. Hareketeden malzemenin h›z› yaklafl›k olarak 6 m/snolup, “afl›r› h›zl› heyelan” s›n›f›na girmektedir. Yak-lafl›k olarak heyelan›n kaynak bölgesinden hare-ket eden malzeme 12.5 milyon m3’dür. Depolanmabölgesinde biriken malzemenin miktar› ise 9.7 mil-yon m3 olarak hesaplanm›flt›r. 24/03/2005 tarihin-de ise yaklafl›k 5 milyon m3 malzeme yeniden ka-yarak Kuzulu mahallesinde 13 evin daha toprakalt›nda kalmas›na neden olmufltur.


(a) (b)

(c) (d)

fiekil 2 - Kuzulu (Sivas) heyelan› (a) kayan kütle ile üzerdenmifl Kuzulu mahallesi; (b, c) heyelandan a¤›r hasar alm›fl evler; (d) heyelandan sonra y›k›lan cami (Duman ve di¤erleri, 2005).


ARAZ‹ KULLANIM PLANLAMALARI

MTA Genel Müdürlü¤ü, ulusal düzeydeki je-oloji araflt›rma kurumu özelli¤inden kaynaklananbilgi birikimi ve deneyimiyle bölgesel planlamala-ra temel veri sa¤layan 1:25 000 ve daha küçükölçekli yer bilim verilerini tematik haritalar fleklin-de kullan›c›lara haz›rlar (fiekil 3). Bu sayede,planlamac›lar planlamada gereksinim duydu¤udo¤al yap› ve güncel dinamik süreçleri tan›yarakverimli planlamalar yapabilmektedir. Öncelikleiyi bilinmelidir ki yer bilim verileri dikkate al›narakyap›lan planlama ve uygulamalar ileriye yönelikaflamalarda geri dönülemez veya maliyeti çokyüksek olacak hatalar›n yap›lmas›n› önler.

Arazi kullan›m›nda s›n›rlay›c› ve tan›mlanmas›zorunlu parametrelerde yer bilimleri aç›s›ndanbafll›ca olan do¤al yap›n›n ve olas› do¤al afetkaynaklar›n›n belirlenmesidir. Do¤al yap› jeolojikbilgiler ›fl›¤›nda yorumland›ktan sonra, baflta dep-rem üreten diri faylar ve bu faylar›n tarihsel vealetsel olarak bilinen y›k›c› depremleri tan›mlan›r.

Kütle hareketlerinin alansal da¤›l›mlar› belirlene-rek aktivite, göreceli derinlik ve h›zlar› hakk›ndabilgi elde edilir ve ilk yaklafl›m olarak jeoteknik uy-gulamalar öncesinde güncel çökel alanlar›ndajeomorfolojik verilere dayal› s›v›laflma olas›l›¤›araflt›r›l›r. Ayn› zamanda akarsu taflk›n alanlar›-n›n da¤›l›m› jeomorfolojik verilere göre belirlenir.

Arazi kullan›m planlamalar›na yönelik yürütü-len çal›flmalar yer bilimleri konusundaki bilgi biri-kimi ve öngörüler do¤rultusunda kentsel geliflimve do¤al afet beklentisi öncelikleri gözetilerekyap›lmaktad›r. Bu aç›dan de¤erlendirildi¤indebaflta Erzincan, Sakarya, Kocaeli vb. illerde sony›llarda yaflanan büyük afetler öncesinde bu yö-relerin arazi kullan›m›na yönelik çal›flmalar yap›l-m›fl ve konu hakk›nda ilgililer bilgilendirilmifl an-cak dikkate al›nmayan bu çal›flmalar›n önemison yaflanan afetlerde daha iyi anlafl›lm›flt›r. Ay-n› öngörü do¤rultusunda büyük bir deprem bek-lentisinin oldu¤u Marmara bölgesinde benzer ça-l›flmalar tamamlanm›flt›r.

fiekil 3 - Arazi planlamalar›n›n ilk aflamalar›nda temel veri olan jeoloji, jeomorfoloji, hidrojeoloji vb. yer bilimveri katmanlar›.

DÜNYADAK‹ YEN‹ GEL‹fiMELER VE ÖNER‹LER

Do¤al afet kaynak alanlar›n›n belirlenmesineyönelik yürütülen çal›flmalar; yeni teknoloji vegüncel bilimsel veriler kullan›larak Japonya veAmerika gibi ülkelerle ifl birli¤ine girilerek sürdü-rülmektedir. Özellikle aletsel dönem öncesi eskidepremlerin bilinmesi için yap›lan çal›flmalar(fiekil 5) depremlerin önceden tahmin edilmesin-de son derece önemli katk›lar sa¤lamaktad›r.Paleosismoloji (yaz›l› veya aletsel kay›t dönemiöncesi depremlerin araflt›r›lmas› bilimi) konu-sunda Kurumumuz dünyada say›l› araflt›rma

gruplar› içerisinde yer almakta ve bu konuda el-de edilen önemli sonuçlar deprem kaynakl› afet-lerde ulusal eylem planlar›na altl›k oluflturmakta-d›r. Bu gün Marmara bölgesinde son yirmi y›ldabüyük deprem beklentisi öngörüsünde yap›lanbu araflt›rmalar›n önemli katk›s› bulunmaktad›r.Yine güncel teknoloji verisi olan uzaktan alg›la-ma verileri do¤al afet kaynaklar›n›n belirlenme-sinde baflar› ile kullan›lmaktad›r. Do¤al afetlerleetkili mücadelede son derece önemli olan birlefl-tirilmifl do¤al afet kaynaklar› haritalar›n›n ve ilgi-li veri taban›n 2010 y›l› sonuna kadar haz›rlana-rak ve kullan›c›lara sunulmas› ana hedeflerimizaras›ndad›r.


Bölgesel planlamalar için gerekli olan söz konusu yer bilim verilerini içeren araflt›rmalar ülke gene-linde 47 ilde çal›flmalar il geneline veya daha özel kesimlerde tamamlanm›flt›r (fiekil 4).

fiekil 4 - Türkiye genelinde arazi kullan›m›na yönelik yer bilim verilerinin üretildi¤i ve planland›¤› alanlar


DE⁄‹N‹LEN BELGELER

Duman, T. Y., Nefeslio¤lu, H.A., Gökçeo¤lu, C.ve Sönmez, H., 2005. 17.03.2005 Kuzulu(Sivas – Koyulhisar) heyelan›. MTA-HÜRaporu. Rapor No. 10178 sayfa. Ankara(yay›mlanmam›fl).

Ild›r, B., 1995. Türkiye’de heyelanlar›n da¤›l›m›ve afetler yasas› ile ilgili uygulamalar, Tür-kiye 2. ulusal heyelan sempozyumu bildiri-leri kitab› Sakarya Üniversitesi, sayfa 1–9.

fiaro¤lu, F., Emre, Ö. ve Kuflçu, ‹., 1992, TürkiyeDiri Fay Haritas›. Maden Tetkik ve Aramayay›n›, Ankara.

fiekil 5- Paleosismoloji araflt›rmalar›nda diri faylar üzerinde yap›lan çal›flmalar

KENTSEL GEL‹fi‹M ALANLARINDA KULLANILAB‹LECEK JEOLOJ‹K VER‹LER‹N KAPSAMI VE ÖNEM‹

M. Emrah AYAZ*

Günümüzdeki h›zl› nüfus art›fl› ve sanayilefl-me, yeni alternatif yerleflim alanlar›n›n h›zl› bir fle-kilde imara aç›lmas›na neden olmaktad›r. Ancak,yeni yerleflim alanlar›n›n yer bilimsel özellikleri in-celenmeden, gelifligüzel seçilmesi, telafisi çokzor, hatta mümkün olmayan kentleflme sorunlar›-na yol açabilmektedir. Bu nedenle, modern kent-sel geliflim alanlar›n›n planlanmas›nda, çeflitli di-siplinlere ait bilimsel verilerin dikkate al›nmas› ge-rekmektedir. Bu bilimsel verilerin temel ve önce-likli olanlar› ise jeolojik verilerdir. Arazi, laboratu-var ve büro çal›flmalar› sonucunda elde edilenjeolojik veriler; ve ilgili di¤er disiplinlerle birlikteplanlama sürecinde de¤erlendirilmektedir.

Kentsel geliflim alanlar›nda yap›lacak çal›fl-malar; jeoloji, mühendislik jeolojisi, jeomorfoloji,jeoekoloji, hidrojeoloji, do¤al tehlike kaynaklar›,maden yataklar› ve çevresel etkileri, ma¤aralarve ifllevsel özellikleri, su seddi, gölet ve barajalanlar›n›n belirlenmesi, do¤al alternatif enerjialanlar›, do¤al yer alt› depolar›n›n belirlenmesi,jeolojik varl›klar ve/veya do¤al an›tlar ile di¤er ta-biat varl›¤› alanlar›n›n ve baz› do¤a sporu alanla-r›n›n belirlenmesi gibi çeflitli yer bilimsel konular›kapsamaktad›r.

Jeolojik verilerin elde edilmesine yönelik ça-l›flmalar, öncelikle bölgesel jeoloji, yerel jeoloji,stratigrafi, tektonik, yap›sal jeoloji konular›ndayap›lmakta ve amaca uygun ölçeklerde jeolojikharitalar haz›rlanmaktad›r. a) Mühendislik jeoloji-si çal›flmalar›: Toprak ve kaya zeminlerin ay›rtedilmesi, kaya türü özelliklerinin kaz›labilme veyas›k›flt›r›labilme kabiliyetlerinin, kayma, oturma,

su tutma, fliflme (geniflleme), s›v›laflma, bozun-ma gibi dayan›m özelliklerinin belirlenmesine yö-nelik çal›flmalar yap›lmaktad›r. b) Jeomorfolojikçal›flmalar: Afl›n›m yüzeyleri, dolgu yüzeyleri, de-re yataklar›, batakl›k alanlar›, karstik yüzeyler,düzlükler, yamaçlar ve e¤im dereceleri, drenajsistemleri ve özgün flekilli yap›lar› belirlemeyeyönelik olmakta ve jeomorfoloji haritalar› ile e¤imharitalar› haz›rlanmaktad›r. c) Jeoekolojik çal›fl-malar: Kayaç ve suyun kimyasal bileflimi, radyo-aktif, do¤al ve yapay kirlenme özellikleri, su kufl-lar›n› ve di¤er canl›lar› bar›nd›ran sulak alanlar›,erozyon riskini, do¤al gaz ç›k›fllar› ile iflletmeler-den ç›kan gazlar›n ve at›k sular›n çevresel etkile-rini belirlemeye yönelik olarak yap›lmakta ve ve-rilerin önem ve önceli¤ine göre çeflitli haritalarhaz›rlanmaktad›r. d) Hidrojeolojik çal›flmalar: ‹k-lim, su kaynaklar›, jeotermal kaynaklar, göller,akarsular, su kuyular› ve kayaçlar›n geçirimliliközellikleri ve sular›n kimyasal bileflimleri ile bun-lara ait de¤iflimlerin belirlenmesine yönelik olarakyap›lmaktad›r. e) Do¤al afet alanlar›n›n belirlen-mesi çal›flmalar›: Deprem alanlar›n›n, kütle hare-ketlerinin (heyelan, akma-sürünme, kayma, ka-ya-blok düflmesi vb.), taflk›n alanlar›n›n ve risklit›bbi jeolojik alanlar (asbest ve eriyonit gibi kan-serojen etkisi bulunan formasyonlar) ile bunlar›nrisk derecelerinin belirlenmesine yönelik olarakyap›lmakta ve do¤al afet kaynaklar›n›n yerlerinive da¤›l›m›n› gösterir haritalar haz›rlanmaktad›r.

Ortaya konan bu yer bilimsel verilerin de¤er-lendirilmesiyle; yeni kentleflme alanlar› veyamevcut uydu kent alanlar›, toplu konut alanlar›,organize sanayi bölgeleri, toprak ve sular›n do¤alveya yapay kirlilik durumlar› ve koruma önlemle-ri, potansiyel su havzalar› ve su kaynaklar›, jeo-termal sahalar ile bunlara ait koruma alanlar›,mevcut veya potansiyel maden yataklar›n›n eko-nomik ve çevresel etkileri, iflletilmifl maden ocak-lar›n›n rehabilitasyon süreçleri, çöp depolamaalanlar›, su seddi, gölet ve baraj öngörü alanlar›,potansiyel hidroelektrik kaynaklar› ve bunlara yö-


* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü, Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlü¤ü, Sivas


nelik mikro hidroelektrik santral› alanlar›, rüzgarve günefl enerjisi üretimi için elveriflli alanlar, do-¤algaz ve nükleer enerji at›klar› ile enerji üreti-minde kullan›labilecek hidrojen gaz›n›n depola-nabilece¤i do¤al yer alt› depolar›, turizme yönelikolarak koruma alt›na al›nmas› gereken jeolojikmiras, kültürel jeolojik miras ve jeopark alanlar›gibi jeolojik varl›klar, çeflitli do¤al an›tlar, dinlen-ce yeri olarak kullan›labilecek tabiat varl›¤› alan-lar›, yeflillendirme ve a¤açland›rma öngörü alan-lar›, tarihi yap›lar›n restorasyonlar›na yönelik ori-jinal do¤altafl kaynak alanlar›, tar›msal faaliyetöngörü alanlar› ve kayak, da¤c›l›k, yamaç para-flütü ve rafting gibi do¤a sporlar›na uygun öngö-rü alanlar›n›n belirlenebilmesi mümkün olabile-cektir. Kayak, da¤c›l›k ve yamaç paraflütü gibispor dallar› için; parkurun e¤imi, yönü ve güneflalma durumu, hakim rüzgar yönü, ya¤›fl rejimi vemevsimlere göre s›cakl›k ortalamalar›, güzergahüzerindeki toprak ve kaya zeminlerin de¤iflimi,bloklu veya parçalanm›fl sert kayaçlar›n da¤›l›m›,potansiyel kütle hareketi alanlar› ve tehlikeli nok-talar, çal›l›k, a¤açl›k ve ormanl›k gibi alanlar›nda¤›l›m› ve sulak alanlar ile yaban hayat›, yerle-flim yeri, yol, elektrik-telefon hatt› ve baz istasyo-

nu gibi unsurlar›n etkileri incelenebilmektedir.Rafting için ise; akarsuyun debisi ve s›cakl›¤› ilemevsimsel de¤iflimleri, akarsu yata¤›n›n uzunlu-¤u, geniflli¤i, derinli¤i, e¤imi, sert kaya ç›k›nt›lar›,dönme noktalar›, düflme noktalar›, durgun alan-lar, tali akarsular›n birleflti¤i yerlerdeki hidrodina-mik de¤iflimler ve boflalma noktalar› ile bitki-hay-van topluluklar›n›n, köprü, set, gölet ve baraj gibiyap›lar›n etkileri incelenebilmektedir.

Ülkemizde, arazi kullan›m planlamas› veyakentsel geliflim alanlar›n›n jeolojik (yer bilimsel)verileri, MTA Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan uygula-nan projelerle, talep ve beklentilerdeki önceliklerdo¤rultusunda ortaya konulmakta ve yerel yöne-timlerin, flehir planc›lar› ve giriflimcilerin hizmetinesunulmaktad›r. Bu projeler, ülkemizde h›zla geli-flen kentleflme sürecinin, do¤al dokulara zarar ve-rilmeden, bilinçli ve gelifltirilebilir bir tasar›mla uy-gulanmas›n› ve do¤al kaynaklar›m›z›n yerinde vedo¤ru kullan›lmas›n› sa¤lamas› bak›m›ndan bü-yük önem tafl›maktad›r. Bu nedenle, kentsel tasa-r›m çal›flmalar› ile kentsel geliflim alanlar›n›nplanlanmas›nda, jeolojik verilerin daha etkili vekapsaml› bir flekilde kullan›lmas›, yasal düzenle-melerle zorunluluk haline getirilmelidir.

YER B‹L‹MLER‹NDE B‹R USTA;MEL‹H TOKAY

Ali KOÇY‹⁄‹T*

1 Ocak 1920 y›l›nda Thessalonike’de (Yuna-nistan) do¤an Melih Tokay, ilk ve orta ö¤renimini‹stanbul’da Galatasaray Lisesi’nde tamamlad› veHaziran 1938 tarihinde mezun oldu. Ayn› y›l Ma-den Tetkik ve Arama Enstitüsü’nün (MTA) yurt d›-fl› bursunu kazanarak Dijon Üniversitesi’ndeJeoloji konusunda lisans e¤itimi yapmak üzereFransa’ya gitti. Ancak, ‹kinci Dünya Savafl› nede-niyle üniversite de¤ifltirmek zorunda kald› ve Ey-lül 1939 y›l›nda ‹sviçre’nin Geneve Üniversitesi’negeçti. Lisans üstü diplomas›n› da ayn› üniversite-nin Jeoloji-Mineraloji dal›ndan alan Melih Tokay,yine bu üniversitede ve L.W.Collet’in dan›flmanl›-¤›nda doktora çal›flmalar›n› sürdürdü. Doktora ça-l›flmas›n› 25 Aral›k 1945 y›l›nda tamamlayan To-kay ayn› y›l yurda döndü.

1 fiubat 1946 tarihinde MTA’n›n Jeolojik Etüt-ler ve Prospeksiyonlar Grubu’nda göreve baflla-yan Melih Tokay, görevinin ilk y›llar›nda Uluda¤,Kütahya ve Uflak yörelerinde çal›flmalar›n› sür-dürdü. 1947 y›l›nda, yeni bulgular yapmak, böl-genin kömür potansiyelini gelifltirmek ve bölge-deki çal›flmalar› koordine etmek üzere Zongul-dak’ta görevlendirildi. Bu ba¤lamda Ere¤li-Zon-guldak bölgesinde yapm›fl oldu¤u saha ve labo-ratuvar çal›flmalar›n› içeren teziyle 1952 y›l›nda‹stanbul Üniversitesi’nden Doçent derecesinialan Melih Tokay 1955 y›l›nda jeoloji flubesi mü-dür yard›mc›l›¤›, 1956 y›l›nda ayn› flubenin mü-dürlü¤ü ve 1958 y›l›nda da maden etüt flube mü-dürlü¤ü görevlerinde bulundu. MTA da araflt›r-mac› ve idareci görevlerini yo¤un biçimde sürdü-ren Melih Tokay, Orta Do¤u Teknik Üniversite-si’nden (ODTÜ) ald›¤› davet üzerine, bu üniversi-tenin bünyesinde Maden Mühendisli¤i Bölü-mü’nü kurmak ve gelifltirmek amac›yla 1962 y›-

l›nda MTA’daki görevinden ayr›ld›. Ayn› y›lODTÜ’de Profesör olan Melih Tokay, bir taraftanMaden Mühendisli¤i Bölümü’nün di¤er taraftanise yine ayn› üniversitede Jeoloji Mühendisli¤iBölümü’nün kuruculu¤unu ve gelifltiricili¤i görev-lerini üstlenerek ülkemizde yer bilimleri e¤itim veö¤retimine kendini adad›. 1971-1977 ve 1982-1986 y›llar› aras›nda ODTÜ Mühendislik Fakülte-si Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü Baflkanl›¤› görevi-ni yürüttü. 1962-1986 y›llar› aras›nda ODTÜ’dekiakademik etkinli¤ini ve yer bilimlerine hizmetleri-ni kesintisiz sürdüren Tokay, bu hizmetlerine1948 y›l›nda Zonguldak Maden Okulu’nda, 1955y›l›nda ‹stanbul Teknik Üniversitesi’nde, 1968 y›-l›nda Karadeniz Teknik Üniversitesi’nde ve1956-1981 y›llar› aras›nda da Ankara Üniversite-si Fen Fakültesi Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü’ndeyar› zamanl› olarak devam etti. Yer bilimleridal›nda büyük ustalar›m›zdan Prof. Dr. Melih To-kay, yer bilimlerine olan hizmetlerini, yaln›zca bö-lüm kurmak ya da birçok üniversitede ve ilgili bö-lümlerinde dersler vererek de¤il, fakat ayn› za-manda jeolojinin çeflitli dallar›nda yüksek lisansve doktora düzeyinde tezler yönetip ya da dolay-l› katk›lar sa¤layarak çok say›da ö¤retim üyesininyetiflmesine öncülük ederek de sürdürdü. Bunlararas›nda Prof. Dr. Ali Öztürk, Prof. Dr. Vedat Do-yuran, Prof. Dr. Ali Koçyi¤it, Prof. Dr. Ayhan Er-ler (genç yaflta aram›zdan ayr›ld›), Prof. Dr. ‹s-mail Özkaya ve Prof. Dr. Ali Y›lmaz gibi isimlersay›labilir.

De¤erli bilim adam› Tokay yer bilimleriyle ilgi-li bilimsel araflt›rmalar›n›, Ankara çevresinde böl-genin genel stratigrafisi ve jeolojik haritalanmas›,Zonguldak çevresinde yeni kömür alanlar›n›n bu-lunmas› ve kömür potansiyelinin gelifltirilmesi,Kuzey Anadolu Fay Sisteminin Ilgaz-Gerede-Bo-lu aras›ndaki bölümü üzerinde ise fay sistemininoluflumu, yafl› ve at›m miktar› gibi konularda yo-¤unlaflt›rd›. Bu ba¤lamda, Kuzey Anadolu FaySisteminin oluflum yafl›n›n Pliyosen oldu¤unuarazi verilerine dayanarak öneren ve yay›mlayanilk yer bilimci oldu.

PORTRELER VE ANILAR 23

* Orta Do¤u Teknik Üniversitesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, Ankara

PORTRELER VE ANILAR24

De¤erli usta Melih Tokay’›n, yer bilimleri mes-le¤ine olan ba¤l›l›¤› ve ona verdi¤i de¤erin bir di-¤er yans›mas› da, yer bilimciler aras›ndaki ba¤›nart›r›lmas›n› sa¤lama yönündeki çabalar›d›r. Nite-kim Prof. Dr. Melih Tokay Türkiye Jeoloji Kuru-mu’nun da kurucular›ndan birisidir. Yine ayn›ba¤lamda, Say›n Tokay 1955 y›l›nda Ankara’daUNESCO Uygulamal› Jeoloji Sempozyumunu dü-zenledi, 1983 y›l›nda ise Türkiye Jeoloji Kurumuve Türkiye Jeoloji Mühendisleri Odas› Y›ll›k Kon-greleri’nin ortak baflkanl›¤›n› yapt›. Prof. Dr. MelihTokay’a Türkiye Jeoloji Kurumu taraf›ndan HamitNafiz Pamir Ödülü, Jeoloji Mühendisleri Odas›taraf›ndan da 40. y›l ödülü verildi.

Prof. Dr. Melih Tokay ile, lisans ö¤rencisi olarakilk kez 1966 y›l›nda Ankara Üniversitesi’nde tan›fl-t›m. Kendisinden 1966 y›l›nda Genel Jeoloji, 1970y›l›nda da yap›sal Jeoloji derslerini ald›m. 1970 y›-l›nda asistan olarak bafllad›¤›m görevimi, AnkaraÜniversitesi Fen Fakültesi Jeoloji Bölümünde veTokay’›n dan›flmanl›¤›nda 1981 y›l›na de¤in, birbaba-o¤ul olarak birlikte kesintisiz olarak sürdür-dük ve 1981 y›l› sonunda ben de ODTÜ’ye geçtim.Bu yak›n ba¤›m›z, de¤erli insan Prof. Dr. Melih To-kay’›n, 16 Temmuz 1986 tarihinde geçirdi¤i bir kalpkrizi sonucu aram›zdan ayr›lmas›na de¤in sürüpgitti. O gün sanki aram›zdan bir ›fl›k kayd› ve ben,yaflam›m›n en zor günlerinde bana bir baba gibiyaklaflan ve moral afl›layan insan› yitirdim. Prof.Dr. Melih Tokay, çevremde tan›d›¤›m s›n›rl› say›-daki en dürüst insanlardan birisiydi. Görev anlay›-fl›n›n ve insana verdi¤i de¤erin birer yans›mas› ola-rak ondan s›kca duydu¤um flu iki tümceyi (“Ö¤re-tim üyeleri olarak aksatma lüksümüzün olmad›¤›görevlerin bafl›nda vermekte oldu¤umuz derslergelir” ve “Paran›z› rezil edin fakat kendinizi asla” )yaflam›m süresince ben de rehber edindim. Meka-n›n cennet olsun say›n hocam Prof. Dr. Melih To-kay; ö¤rencilerin, b›rakt›¤›n görevi sana lay›k bi-çimde sürdürmektedirler.

16 Temmuz 1986 y›l›nda aram›zdan ayr›lanProf. Dr. Melih Tokay evli ve bir çocuk babas›yd›.Kuruculu¤u, gelifltiricili¤i ve yöneticili¤i yan› s›ra

çok say›da bilimsel ve uygulamal› projede de et-kin görev alan Prof. Dr. Melih Tokay’›n baz› çal›fl-malar› ve eserleri afla¤›da liste halinde verilmifltir.

ÇALIfiMALARI

Doyuran, V. ve Tokay, M., 1975, Cide-Bartmka-p›suyu aras›ndaki k›y› kesiminin yersel fo-tojeolojik yorum raporu: ODTÜ, 5 p.,(yay›mlanmam›fl).

—— ve —— 1975, Do¤u Trakya k›y› kesimininyersel fotojeolojik yorum raporu: ODTÜ, 6p., (yay›mlanmam›fl).

—— ve —— 1975, Muda-Hisarönü aras›ndaki k›-y› kesiminin yersel fotojeolojik yorum rapo-ru: ODTÜ, 4 p., (yay›mlanmam›fl).

—— ve —— 1975, Kefken ve dolaylar›n›n yer-selfo-tojeolojik yorum raporu: ODTÜ,5 p., (yay›mlanmam›fl).

—— ve —— 1975, Akçakoca ve dolaylar›n›nyersel fo¬tojeolojik yorum raporu: ODTÜ, 5p., (yay›mlanmam›fl).

Erler, A., Tokay, M. ve Nackowski, M.P., 1990,Pedogeochemical patterns around theA¤›zlar lead-zinc occurrence (Gölköy-Or-du-Turkey): ODTÜ Jour. Puro Appl. Sci.,Geoscienccs III.

Norman, T., Doyuran, V., Tokay, M., Özkaya,T, Erler, A., ‹rfan, T.Y., Arda, O., Aky›lma-zî, Ö., Tar›m, G., Tuncer, E.R., ‹naî, A.,Tapk›n, H., Eseller, G., Atalay, M. ve Tür-kelli, N., 1980, Burdur-Antalya yüksekstandartl› demiryolu jeolojik ve ekonomik fi-zibilite etüdü: ODTÜ, Geology-GeophysicsResearcher Center, 239 p., (yay›mlan-mam›fl).

Ordemir, I., Tokay, M., Soydemir, Ç. ve Doyuran,V., 1976, Akkuyu yöresi jeolojik-jeoteknikverilerin ön de¤erlendirilmesi ile ilgili rapor:ODTÜ, 13 p., (yay›mlanmam›fl).

Tekinturhan, B., Tokay, M., Erler, A., Atabey, E.ve Lünel, A.T., 1990, Stream sediment ge-ochemical exploration at Kalk›m region(Yenice-Çanakkale-Turkey): ODTÜ Jour.Püre Appl. Sci., Geosciences III,

Tolun, N. ve Tokay, M., 1943, Sur la presence duSenonien dans la Nappe de Morcles auS.O. d'Anzeindaz: C. Rend. des Sean. dela Soc. de Physiq›e et d'Histoire Naturelle,Vol. 60, p. 254-256.

Tokay M., 1944, Presence d'Oligoclase-Andesi-ne authigene dans le Cretace superieurhelvetique: C. Rend. des Sean. de la Soc.de Physique et d'Histoire Naturelle, Vol.61, p. 291-294.

—— , 1948, Micrographie du Cretace superieurde la Nappe de Morcles entre le Col deBretolet et le Pas de Cheville: Üniversite deGeneve, Faculte des Sciences, Institut deGeologie, Ph.D. The-sis, 120 p.

—— , 1953, Contribution a l'etude geologique dela region comprise entre Ere¤li, Alapl›, K›-z›ltepe et Alaca¤z›: MTA Bull., No. 42/43,p. 37-78.

—— , 1955, Filyos Çay› a¤z›-Amasra-Bart›n-Kozca¤›z-Çaycuma Bölgesinin jeolojisi-Geoiogie de la region de Bat›n (Zon-guldak-Turquie du Nord): MTA Bull., No.46/47, p. 58-73.

—— , 1956, Kömür Jeolojisi: ÎTÜ Maden Fakül-tesi, Ders Notlar›, 49 p.

—— , 1961, Investigations on Chrome Ore depositsmade by the Mineral Research and Explorati-on Institute of Turkey: Symp. on Chrome Ore,CENTG, p. 82-91.

Tokay M., , 1962, The structure of the Amasra

coalfield (Zonguldak-Turkey): Symp. on

Coal, CENTO, p. 113-132.

—— , 1962, The geology of the Amasra region

with special ref-erence to some Carbonife-

rous gravitational gliding phenomena: MTA

Bull., No. 58, p. 1-20.

—— , 1964, Türkiye 1,500.000 ölçekli Jeoloji Ha-

ritas›, Zonguldak Paftas›: MTA, Ankara

—— , 1972, Kuzey Anadolu Fay Zonunun Gere-

de ile ‹lgaz ara¬s›ndaki k›sm›nda jeolojik

gözlemler: Kuzey Anadolu Fay ve Deprem

Kufla¤› Simp., p. 12-29.

—— , 1981, On somc Variscan events in the

Amasra District of the Zonguldak coalfield

(Northern Anatolia); in Karamata, S. and

Sassi, F.P., ed., IGCP No. 5 Newsletter,

Vol. 3, p. 140-151.

—— , 1982, Faults and recently active breaks

along the North Anatolian Fault Zone betwe-

en Gerede and Ilgaz; in Ifl›kara, A.M. and Vo-

gel, A., ed., Multidisciplinary Approach to

Earthquake Prediction: Wiesbaden, Fr. Vie-

weg and Sohn, p. 173-184.

—— , 1984, Les Ciments - Gcologie Economiqu-

e: Assoc. Turque des Prod. de Ciment, An-

kara, 32 p.

—— ve Bayramgil, O., 1947, Uflak kuzeyinde bir

kristalin flist kütlesi hakkmda-Note sur un

flot de schistes cristaUins au nord d'Uflak

(Turquie): Bull. of the Geological Society of

Turkey, Vol.l, No. 1, p. 134-148.

—— ve Mc CaUien, W.J., 1948, Sedimentation

phenomena of the Cretaceous of the Black

Sea region between Zonguldak and Ere¤li:

18th Int. Geol. Cong., London, Part XIII, p.

154-164.

PORTRELER VE ANILAR 25

PORTRELER VE ANILAR26

Tokay M., ve Erentöz, C, 1959, Türkiye'de muh-temel Uranyum ve Toryum Bölgeleri - Ura-nium and Thorium possibilities in Turkey:M.T.A. Bull., No. 52, p. 76-93.

—— ve Y›ld›r›m, E., 1962, Maden yataklar› re-zervlerinin s›n›fland›r›lmas› hakk›nda: MTABull, No. 59, p. 89-106.

——, Öztürk, Â. ve Koçyi¤it, A., 1974, Arkotda-¤› Formasyonunun litolojisi, kökeni ve Ku-zey Anadolu Fay Zonu ile muhtemel ba-¤›nt›s›: TÜBÎTAK, TABG Proje No. 43, 53p., (yay›mlanmam›fl).

—— ve Doyuran, V., 1979, Gediz ve dolaylar›n›nsismotekto-nik özellikleri: Bull. of the Ge-ological Society of Turkey, Vol. 22, p.209-210.

Tokay M., ve Doyuran, V., 1979, Eski Gediz ken-tinde mikrobölgelen-dirme çal›flmalar›: Bull.of the Geological Society of Turkey, Vol.22, p. 211-214.

——, Erler, A. ve Limel, A.T., 1983, Türkiye Kö-mür Potansiyeli ve Aramalar›; Türkiye Kö-mür Master Plan›, Cilt 4: ODTÜ, 285 p.,(yay›mlanmam›fl).

—— ve Doyuran, V., 1984, Seismic safety assc-ssment of the ÇNAEM-2 research reactor -Geology and tectonics: ODTÜ, EarthquakeEng. Research Center, 30 p., (yay›mlan-mam›fl).

——, Lünel, A.T. ve Koçyi¤it, A., 1988, Geologyand petrology ’ of Gökdere stock of theOrhaniye syenite: ODTÜ Jour. PureAppl.Sci., Geosciences I, Tokay Vol., Vol.21, No. 1-3, p. 1-37.

“AMASYA ‹L‹ VE (ÇEVRES‹) KENTSEL GEL‹fiME ALANLARININ YER B‹L‹M VER‹LER‹” PROJES‹

Haflim A⁄RILI*

2006 y›l› arazi sezonunda Amasya ilindeJeoloji Etütleri Daire Baflkanl›¤›'n›n koordinatörlü-¤ünde “Amasya ‹li ve ‹lçe Merkezleri Kentsel ge-liflme Alanlar›n›n yer bilim Verileri” Projesi gerçek-lefltirilmifltir. Amasya Valili¤i'nin iste¤i üzerine ça-l›flma ve sonuçlar› 9 Mart 2007 tarihinde AmasyaAtatürk Kültür Merkezi Salonunda düzenlenenprogram çevresinde kat›l›mc›lara aktar›lm›flt›r.

Toplant›da Maden Tetkik ve Arama GenelMüdürü Mehmet Üzer, Jeoloji Etütleri Daire Bafl-

kan› Erol Timur, Amasya Valisi Mehmet Celalet-tin Lekesiz, Amasya Belediye Baflkan› ‹smetÖzarslan, proje çal›flanlar› ile birlikte genifl bir ka-t›l›mc› kitlesi yer alm›flt›r.

Toplant› MTA Genel Müdürü ile Amasya Vali-sinin konuflmalar› ile aç›lm›flt›r. Amasya Valisi;Mehmet Celalettin Lekesiz illerinin kalk›nmas›n-da madencili¤in önemine de¤inmifl ve MTA’n›ndeste¤ini beklediklerini belirtmifltir. MTA GenelMüdürü Mehmet Üzer ise MTA ve Türkiye Ma-dencili¤i ve Amasya’n›n potansiyeli hakk›nda ko-nuflma yapm›flt›r. Proje yürütücüsü fierafettinAtefl taraf›ndan yap›lan bilgilendirme sunumusonras›nda, yörenin maden kaynaklar› baflta ol-mak üzere depremsellik ve arazi kullan›m›na yö-nelik sorunlar tart›fl›lm›flt›r. Toplant›ya iliflkin ha-berler bas›nda yer alm›fl ve kamuoyu bilgilendiril-mifltir.

TOPLANTILAR 27

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü, Maden Etüt ve Aramalar› Dairesi, Ankara

TOPLANTILAR28

ETKB “TÜRK‹YE MADEN VE JEOTERMAL KAYNAK REZERVLER‹N‹N GEL‹fiT‹R‹LMES‹ VEYEN‹ SAHALARIN BULUNMASI” PROJES‹ TEKN‹K KOM‹SYON TOPLANTILARI

‹lker fiENGÜLER*

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤› çat›s› al-t›nda yürütülen ve kurumlar aras› ifl birli¤ini sa¤-layan teknik komisyon toplant›lar› 08.03.2007 ta-rihinde TPAO Genel Müdürlü¤ü 05.04.2007 tari-hinde ise TK‹ Genel Müdürlü¤ünde yap›lm›flt›r.Toplant›lara, koordinasyondan sorumlu olanMTA, TK‹, TPAO, EÜAfi, E‹E, TTK, DS‹, M‹GEMve ET‹ Maden temsilcileri kat›lm›fllard›r.

Teknik komisyon toplant›lar› sonucunda;

1. Kömür kökenli do¤al gaz ve kömürdenüretilen metan gaz›n›n aranmas›, üretilme-si ve kazan›lmas› konusunda ruhsat tahsi-si ile ilgili alt yap›n›n haz›rlanmas› amac›y-la bir çal›flman›n TTK önderli¤inde baflla-t›lmas›n›n uygun olaca¤›na,

2. Ar-Ge çal›flmalar›n›n çok önemli oldu¤u veülkemiz gereksinimleri do¤rultusunda, yü-rütülen projelere paralel olarak, büyük pa-rasal ödenekler gerektirmeyen, ancak so-nuçlar› itibar›yla özellikle uygulamaya yö-nelik alanlarda yeni projelere ›fl›k tutacakve özellikle uygulama alanlar› olabilecekçal›flmalar›n yap›lmas›n›n önemi üzerindebir kez daha durulmufltur. Bu ba¤lamda,bitümlü fleyllerden sentetik petrol eldesineyönelik araflt›rmalar›n MTA,TPAO,TK‹ iflbirli¤i ile yap›labilece¤ine ve buradan eldeedilecek sonuçlar›n önemli bitümlü fleyl re-zervine sahip olan ülkemiz için ileriye dö-

nük büyük bir bilgi birikimi oluflturaca¤›na,bu amaçla bir pilot çal›flman›n MTA’n›ngeçmiflteki deneyimlerinden de yararlana-rak TPAO ile birlikte TK‹ sahalar›ndan al›-nacak örnekler üzerinde yap›lmas›na,

3. Ayr›ca bir baflka Ar-Ge çal›flmas›n›n da, dü-flük kalorili linyitler ile gitya ve leonarditinhümik asit eldesinde; turba, zeolit (klinopti-lolit ve höylandit), diyatomit, pomza, perlit,bitümlü fleyl ve dolomit gibi materyalin orga-nik tar›m amac›yla toprak güçlendirici ola-rak kullan›labilirli¤inin araflt›r›lmas›n›n öne-mi üzerinde bir kez daha durulmufl ve TK‹taraf›ndan Ilg›n (Konya) havzas›nda baflla-t›lan çal›flman›n di¤er sahalardan al›nacakörnekler üzerinde de sürdürülmesine,

4. Jeotermal enerji çal›flmalar›nda kurumlararas› daha yak›n ifl birli¤i amac›yla ortakproje oluflturma çal›flmalar›n›n devam›nave özellikle E‹E taraf›ndan bu amaçla birçal›flma bafllat›lmas›na,

5. ET‹ Maden iflletmeleri ruhsat sahalar›ndayürütülen ve 2006 y›l› sonunda baflar› iletamamlanan “Birinci Bor Arama Projesi”nin, önümüzde 2007-2009 y›llar›n› kapsa-yan dönem içinde de kurumlar aras› ifl bir-li¤i çerçevesinde sürdürülmesine,

6. Kurumlar aras› ifl birli¤inin her geçen gündaha ileri bir düzeye geldi¤inin alt› çizilmiflve bilgi al›fl veriflinin projelerimize olumlukatk›lar›n›n iyice belirginleflti¤i vurgulanm›fl-t›r. Bu ba¤lamda ülkemiz kömür rezervlerin-de ilk hesaplamalara göre;

Elbistan Havzas›nda 732 milyon ton,Soma Havzas›nda 100 milyon ton,Trakya Havzas›nda 8 milyon ton,

olmak üzere toplam 840 milyon ton rezervart›fl› sa¤land›¤› belirtilerek, kömür aramala-r›n›n etüt ve sondajlarla devam ettirilmesine,

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü Enerji Hammadde ve Arama Dairesi, Ankara

7. Trakya Havzas›nda TK‹ ruhsat sahas›ndakömür aramalar›na yönelik bir jeofizik ça-l›flmas›n›n, kömür varl›¤› bilinen bir saha-da abak oluflturmak üzere bafllat›lmas›nave daha sonra burada elde edilecek so-nuçlar ile kömür varl›¤› bilinmeyen alanlar-da jeofizik çal›flmalar›n›n yap›lmas›na,

8. Bu çal›flmalar›n yerini ve yöntemlerini tes-pit etmek üzere ilgili kurumlardan TeknikKomisyon üyelerinin önceden belirlenecekbir tarihte Trakya Havzas›na gitmesine,

9. Tüm çal›flmalarda kurumlar aras› ifl birli-¤inin Teknik Komisyonun toplanmas›n›beklemeden küçük gruplar halinde biraraya gelerek bilgi al›flverifline devamedilmesine,

10. Her ay sonunda koordinasyon ile görevliolan MTA Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan Ba-kanl›¤›m›za gönderilen ayl›k faaliyet rapor-lar›n›n, geciktirilmeden tablolara ifllenmiflolarak MTA Enerji Dairesi Baflkanl›¤›nailetilmesine karar verilmifltir.

TOPLANTILAR 29

TOPLANTILAR30

MTA-JICA 3. ÜLKE E⁄‹T‹M PROGRAMI


Genel Müdürlü¤ümüz ve Japonya ‹fl birli¤iAjans› (JICA),1997 y›l›ndan bu yana Japon Hü-kümeti'nin teknik ifl birli¤i program› çerçevesindeÜçüncü Ülke E¤itim Program› (TCTP) düzenle-mektedir.

1997-2000 y›llar› aras›nda düzenlenen''Yeralt› Kaynaklar›n›n Aranmas› ve De¤erlendirilme-si'' konulu e¤itim program›na Azerbaycan, Bos-na-Hersek, Kazakistan, K›rg›zistan, Özbekis-tan,Tacikistan ve Türkmenistan'dan yer bilimcilerkat›lm›flt›r. Kat›l›mc› ülkelerin talepleri do¤rultu-sunda 5 y›l daha uzat›lan programa ad› geçen ül-kelerin yan›s›ra Gürcistan, Moldova, Suriye, Irak,‹ran, Filistin ve Pakistan da dahil edilmifl olup,

program›n konusu 'Uzaktan Alg›lama ve Co¤rafikBilgi Sistemleri’olarak belirlenmifltir. Tema her y›lde¤iflmektedir. Bu y›l›n temas› ''Do¤al Afetler veÇevre Çal›flmalar›''d›r. Bugüne kadar düzenle-nen e¤itim programlar›na çeflitli ülkelerden top-lam 240 yer bilimci kat›lm›flt›r.

Bu y›l 30 Nisan-25 May›s 2007 tarihleri ara-s›nda Ankara'da Genel Müdürlü¤ümüzde ger-çeklefltirilmifl olan e¤itim program›na Azerbay-can, Filistin, Bosna-Hersek, Gürcistan, Moldova,Irak, Suriye, Kazakistan, Özbekistan ve Pakis-tan'dan toplam 21 kursiyer kat›lm›flt›r. ‹lk iki haftateorik ve pratik dersler MTA uzmanlar› ve baz›davetli akademisyenler taraf›ndan verilmifltir. Bu-nun yan›s›ra laboratuvar ve arazi uygulamalar›ile kat›l›mc›lar›n bilgilerinin güncellenmesi ve ge-lifltirilmesi, ülke raporlar›n›n sunumu yoluyla kat›-l›mc›lar aras›nda bilgi al›flveriflinin sa¤lanmas› veyeni teknikler konular›ndaki geliflmeler tart›fl›l-m›flt›r.

*Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü, Jeoloji Etütleri Dairesi Baflkanl›¤›, Ankara

PAK‹STAN TEKN‹K GEZ‹S‹


18-21 Aral›k 2006 tarihinde Pakistan'›n bafl-kenti ‹slamabad'da düzenlenen Ekonomik ‹fl bir-li¤i Teflkilat› 3. Mineral Uzmanlar› Grup Toplant›-s›na ülkemizi temsilen Uluslararas› ‹liflkiler veAvrupa Birli¤i Koordinatörü Hüma Zülal Dikmenlikat›lm›flt›r. Afganistan, ‹ran, Pakistan, Kazakis-tan, Özbekistan, Türkiye, Türkmenistan ve Taci-kistan delegasyonu an›lan toplant›ya kat›lm›fllar-d›r. Üç gün süren toplant›da E‹T ülkelerinin tem-

silcilerinin ülke sunumlar› yap›lm›fl ve Genel Mü-dürlü¤ümüzün bas›m iflini üstlendi¤i Mineral VeriKitapç›¤› da¤›t›lm›fl ve bugüne kadar yap›lanlartart›fl›l›p, bundan sonraki gündem maddeleri ka-rarlaflt›r›lm›flt›r.

Hüma Zülal Dikmenli 21 Aral›k 2006 günü Pa-kistan Televizyonunda sabah haberleri canl› ya-y›na, Pakistan Jeoloji Kurumu Genel Müdürü Mir-za Talib Hasan ve Mineraller Genel Müdürü Ras-hid Hussein'le birlikte konuk olarak kat›lm›fl veE‹T Mineral Uzmanlar› toplant›s›n›n amac› vefaydalar› ile ülkemizin maden potansiyeli konula-r›nda konuflma yapm›flt›r.

60. TÜRK‹YE JEOLOJ‹ KURULTAYI’NIN ARDINDAN

Eflref ATABEY*

TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odas› taraf›n-dan düzenlenen ve bu y›l 60.nc›s› gerçeklefltiri-len Türkiye Jeoloji Kurultay›na MTA Genel Mü-dürlü¤ü ev sahipli¤i yapm›flt›r. 16-22 Nisan tarih-leri aras›nda gerçeklefltirilen Kurultay program›n-da 140 adet sözlü bildiri, 26 poster sunum yer al-m›fl, yerli ve yabanc› sayg›n bilim adamlar› tara-f›ndan 13 adet konferans sunulmufltur.

Kurultay›n aç›l›fl›nda Kurultay Baflkan› Prof.Dr. Baki Varol ve TMMOB Jeoloji MühendisleriOdas› Baflkan› smet Cengiz’in aç›l›fl konuflmala-r›n›n ard›ndan söz verilen eski genel direktörleri-mizden Sadrettin Alpan yapt›¤› konuflmada birkitle MTA’n›n tarihçesine ve Türkiye madencili-

¤indeki yerine de¤inmifl ve oldukça kalabal›k ta-raf›ndan ilgi ile izlenmifltir.

Daha sonra konuflmas›n› yapmak üzere kür-süye ç›kan Genel Müdürümüz Mehmet Üzer,Türkiye’de halen iflletilen ve ülke ekonomisinebüyük katk›s› bulunan yer alt› kaynaklar›n›n bu-lunmas›nda MTA’n›n eme¤inin yads›namaz ka-dar büyük oldu¤unu belirtmifl, içinde bulunulandönemde MTA n›n eski baflar›l› günlerine dön-mek için çaba sarf etti¤ini ve bu nedenle bütçesi-nin artt›r›ld›¤›n›, meslek içi e¤itime ve usta-ç›rakiliflkisine çok önem verildi¤ini ve verilebilen ücre-tin tatmin edici olmad›¤›n› vurgulam›flt›r.

Son olarak söz alan Enerji ve Tabii KaynaklarBakanl›¤› Müsteflar yard›mc›s› Say›n SelahattinÇimen ise özetle ülkemizdeki bilimsel toplant›la-r›n önemine de¤inmifl, yer alt› kaynaklar›n›n ara-n›p bulunmas› ve ekonomiye kazand›r›lmas›ndaMTA’y› çok önemli görevlerin bekledi¤ini ve bukonularda gerekli deste¤in esirgenmeyece¤inibelirtmifltir.

TOPLANTILAR 31

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara

YAYIM TANITMA32

DERLEMEYE GELEN RAPORLAR

Y›ld›z VARLI*

10873 ÖZELAfyon ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

‹.AKKUfiÖ.AYDO⁄DUM.VEKL‹F.M.ÖZ‹ÇL‹

OCAK2006

10874 ÖZELDenizli ‹li Jeotermal Kaynaklar› De¤erlen-dirme Raporu

H.AKILLIE.BÜLBÜL

OCAK 2006

10875 AÇIK

Do¤u Karadeniz BölgesininJeodinamik ve Metalojenik Evrimi(Keflap-Giresun,Çarfl›bafl›-Trabzon,Torul-Gümüflhane Aras›n›n Je-olojisi)

‹.KURTM.ÖZKANfi.KARSLIT.ÇOLAKT.TOPÇU

2006

10876 ÖZEL‹zmir-Çeflme-Il›ca S›cak Su Sondaj›(I 3) Kuyu Bitirme Raporu

A.TAfiKIRAN 2005

10877 ÖZELNi¤de ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

A.KOÇAKL.TAfiKIRANH.ÖZKAN

OCAK2006

10878 ÖZEL‹zmir-Çeflme-Dalyan ÇD-1 S›cak Su Son-daj› Kuyu Bitirme Raporu

A.TAfiKIRAN KASIM2003

10879 ÖZELÇanakkale ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

A.D‹LEMRES.HAKYOLY.GÖKALPS.SARPA.ORAKÇI

OCAK2006

10880 G‹ZL‹Türkiye Bilimsel ve TeknolojikAraflt›rma Kurumu Marmara Araflt›rmaEnstitüsü Manyetik Etüt Raporu

M.KAYNAKS.MUTLU

KASIM2006

10881 AÇIK

Report On The Joint Remote SensingStudy In The ‹zmir Area The Rebauplic OfTurkey (First Phase,Second Phase, ThirdPhase)

MTA GEN. MÜD.N‹KKO EXPLORAT‹ONAND DEVELOPMENTCO LTD

KASIM2006

10882 G‹ZL‹

Tepeoba ( Havran-Bal›kesir )Cu-Mo-Au Sahas›n›n Maden JeolojisiRaporu 2 Cilt

fi.KÜÇÜKEFER.SARIM.KILIÇM.AVfiARZ.TEK‹N

2006

*Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü, Bilimsel Dokümantasyon ve Tan›tma Dairesi, Ankara

YAYIM TANITMA 33

10883 G‹ZL‹Kubafllar (Gömeç-Bal›kesir)Au Sahas›n›n Maden Jeolojisi Raporu

fi.KÜÇÜKEFER.SARIM.KILIÇM.AVfiAR

2006

10884 AÇIKBulgaristan ve KB Türkiye’dekiTektonik Birliklerin Paleozoyik ‹stifleriKorelasyonu

M.GÖNCÜO⁄LUN.ÖZGÜL‹.GED‹KC.OKUYUCUD.G.SAYDAME.T‹MURS.YANEVI.BONCHEVAI.LAKOVAV.SACHANSKIY.MALLAKOV

EK‹M2006

10885H‹ZMETEÖZEL

So¤uk Çermik (Sivas) JeotermalEnerji Etütleri

‹.H.KARAMANDERES‹R.KILIÇDA⁄IT.YILDIRIMN.KILIÇN.YILDIRIM

1996

10886H‹ZMETEÖZEL

Yozgat Saraykent (Karama¤ara)Sahas› Jeotermal (Jeoloji-Jeofizik) EtütRaporu

M.BURÇAKDR.A.ÜÇERG.ARSLANS.ARSLAND.YURTSEVENN.YILDIRIMH.DA⁄ISTANH.KARZAO⁄LUB.YÜCEL

2006

10887 AÇIK Devini Ma¤aras› fienyurt (Turhal-Tokat)Ön Araflt›rma Raporu

K.TÖRKDR.L.NAZ‹KE.ÖZELH.‹NANU.AKÇAKAYAF.SAVAfi

2005

10888 G‹ZL‹Preliminary Report On Geological AndActive Fault In Vestigations For SinopNuclear Research Center

Ö.EMRES.ÖZALPO.TÜYSÜZA.ILGARC.YILDIRIMH.A.NEFESL‹O⁄LUM.N.YONMAZT.fi.YURTSEVER

2006

YAYIM TANITMA34

10889 AÇIKToroslar›n Geç Triyas-Liyas Yafll›‹stiflerinin Foraminifer Biyostratigrafisi veMikrofasiyes Özellikleri

E.EKMEKÇ‹S.ÖZKAND.ALTINERÖ.YILMAZK.ERDO⁄ANS.fiENERB.ÇOfiKUNM.fiENEL‹.IfiINTEK

2006

10890H‹ZMETEÖZEL

Manisa Köprübafl› Sarayc›k-1 ( S-1 )Sarayc›k-2 ( S-2 ) Jeotermal Sondajla-r›n›n Kuyu Bitirme Raporu

A.GÜNERN.YILDIRIM

1992

10891 ÖZELYalova-Koruköy ve Çevresi JeotermalEnerji Aramalar› Jeoloji Ve Jeofizik EtütRaporu

S.SARPfi.G.ÖZMENEKA.‹ÇERLERN.YILDIRIM

EYLÜL2006

10892 ÖZELKütahya-Tavflanl›-Tunçbilek KömürSahas› Hidrojeoloji Etüdü Raporu

C.ÖZGÜRB.ERDURANN.DO⁄DU‹.N.GÜNERL.‹LDEfiT.ÖZB‹LGE

EK‹M2006

10893 G‹ZL‹ Amasya ‹li ve ( ‹l ve ‹lçe Merkezleri )Kentsel Geliflme Alanlar›n›n yer bilimVerileri

S.ATEfiA.B.ÜSTÜNG.MUTLUO.C.ÖZERK‹.Ç‹ÇEKR.OSMANÇELEB‹O⁄LUYRD.DOÇ.DR.T.ERKALF.K.GÜLMEZ

2006

10894H‹ZMETEÖZEL

Sivas-Kangal-P›nargözü Bak›rtepeAlt›n Sahas› Maden Jeolojisi Raporu

Ö.KESK‹NS.POLAT

2006

10895 AÇIK21 Ocak 2007 Tutak ( A¤r› ) Depremi ÖnDe¤erlendirme Raporu

A.DO⁄ANÖ.EMREC.YILDIRIMS.ÖZALP

OCAK2007

10896 AÇIK

Uzaktan Alg›lama Verilerinin HeyelanDuyarl›l›k Haritalar›n›n ÜretilmesindekiKullan›m Potansiyeli Kelemen VeMermer Havzalar›

H.A.NEFESL‹O⁄LUB.‹.SANDR.T.Y.DUMAN

OCAK2007

YAYIM TANITMA 35

10897 AÇIKK›rflehir-Kaman-Savc›l› Granatlar›Üzerinde Yap›lan Yüksek Alan fiiddetliYafl Manyetik Ayr›m Çal›flmalar›

N.fiAH‹NA.B.‹NANB.KARAO⁄LU

OCAK2007

10898 AÇIK Nanoteknoloji Ve Nanominareller

B.KOÇG.AYTEK‹NH.BAYRAKTARN.KAYABAfiIS.SAKLAR

fiUBAT2007

10899 ÖZELSakarya ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

N.DO⁄DUB.AKAN

2006

10900 ÖZELSivas ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

H.ÖZKANS.KAHRAMAN

2006

10901 ÖZELErzincan ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

H.ÖZKANS.KAHRAMAN

2006

10902 ÖZELKocaeli ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

Ö.F.TAMGAÇA.ORAKÇI

2006

10903 ÖZELBolu ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

A.GÜNERE.PURTUL

2006

10904 ÖZELBilecik ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu


2006

10905 ÖZELAmasya ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

H.ÖZKANS.KAHRAMAN

2006

10906 ÖZELBursa ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu


2006

10907 ÖZELZonguldak ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

A.GÜNERE.PURTUL

2006

10908 ÖZELDüzce ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

B.AKANN.DO⁄DU

2006

10909 ÖZELTokat ‹li Jeotermal Kaynaklar›De¤erlendirme Raporu

H.ÖZKANS.KAHRAMAN

2006

10910 G‹ZL‹

Ankara Kömür ve Asfalt ‹flletmeleriSanayi Ve Ticaret LTD.fiT‹. (BELKO)Ad›na Eriflim No: 3100319 Olan Sah.Maden Jeoloji Raporu

‹.D.ÖNENÇA.TULUKÇU

2006

YAYIM TANITMA36

10911 G‹ZL‹

Ankara Kömür ve Asfalt ‹flletmeleriSanayi ve Ticaret LTD.fiT‹. ( BELKO )Ad›na Eriflim No: 3100320 Olan Sah.Maden Jeoloji Raporu

N.KIRALD.ERKANOL

2006

10912 G‹ZL‹


N.KIRALD.ERKANOL

2006

10913 G‹ZL‹


‹.DEN‹Z.ÖNENÇA.TULUKÇU

2006

10914 G‹ZL‹


N.KIRALD.ERKANOL

2006

10915 G‹ZL‹


N.KIRALD.ERKANOL

2006

10916 G‹ZL‹


N.KIRALD.ERKANOL

2006

10917 G‹ZL‹


N.KIRALD.ERKANOL

2006

10918 G‹ZL‹


N.KIRALD.EKANOL

2006

10919 G‹ZL‹


N.KIRALD.ERKANOL

2006

10920 G‹ZL‹


N.KIRALD.ERKANOL

2006

YAYIM TANITMA 37

10921 G‹ZL‹

Ankara Kömür ve Asfalt ‹flletmeleriSanayi ve Ticaret LTD.fiT‹. (BELKO) Ad›-na Eriflim No: 3110331 Olan Sah. Ma-den Jeoloji Raporu

N.KIRALD.ERKANOL

2006

10922 G‹ZL‹

Ankara Kömür ve Asfalt ‹flletmeleriSanayi ve Ticaret LTD.fiT‹. (BELKO) Ad›-na Eriflim No: 3110332 Olan Sah. Ma-den Jeoloji Raporu


2006

10923 G‹ZL‹

Ankara Kömür ve Asfalt ‹flletmeleriSanayi ve Ticaret LTD.fiT‹. (BELKO)Ad›na Eriflim No: 3110333 Olan Sah.Maden Jeoloji Raporu


2006

10924 G‹ZL‹


N.KIRALD.ERKANOL

2006

10925 G‹ZL‹



2006

10926 G‹ZL‹

Ankara Kömür ve Asfalt ‹flletmeleriSanayi ve Ticaret LTD.fiT‹. (BELK)Ad›na Eriflim No: 3098723 Olan Sah.Maden Jeoloji Raporu


2006

10927 G‹ZL‹



2006

10928 G‹ZL‹



2006

10929 G‹ZL‹



2006

10930 G‹ZL‹



2006

YAYIM TANITMA38

10931 G‹ZL‹

Ankara Kömür ve Asfalt ‹flletmeleriSanayi Ve Ticaret LTD.fiT‹. (BELKO)Ad›na Eriflim No: 3099959 Olan Sah.Maden Jeoloji Raporu


2006

10932 ÖZEL K›rflehir-Terme Kapl›cas› KorumaAlanlar› Etüdü

B.AKAN‹.KARAN.YILDIRIM

OCAK2007

10933 AÇIKÖn ‹R: 10598 No’lu Bal›kesir-Havran-Tepeoba Cu-Mo-Au Sahas› Rezerv veEkonomik De¤erlendirme Raporu

M.DEM‹RC‹S.KOÇ

10934H‹ZMETE ÖZEL

Akoluk ( Ulubey-Ordu ) Alt›nCevherleflmesinin Jeolojisi Sondaj veRezerv De¤erlendirme Raporu

H.YILMAZZ.YILMAZA.DURSUNS.SARAÇ

2006

10935 AÇIK Buzluk ve Keban Ma¤aralar› ( Elaz›¤ )Araflt›rma Raporu

DR.L.NAZ‹KDR.K.TUNCERE.ÖZELF.SAVAfiU.T.AKÇAKAYA‹.KAHRAMAN

2007


Afganistan’n›n Maden Yataklar› veBakhud Florit Yata¤› ÖnDe¤erlendirme Raporu

DR.‹.SEYHAN 1979

10937 AÇIK Türkiye Is› Ak›fl› Haritas› ProjesiRaporu

R.KARLIS.ÖZTÜRKM.DESTUR

2006

10938 AÇIK

Rejyonal Jeolektirik Haritalar ProjesiKütahya-Seyitömer-Aslanapa-Çavdarhisar-Örencik Bursa-Harmanc›kRezistivite Raporu

K.DEM‹RH.U⁄URLU

MAYIS2006


Manisa-Turgutlu-Urganl› S›cak SuSondaj› ( U-1 ) Kuyu Bitirme Raporu

K.Ç‹ÇEKL‹ 2002

10940 AÇIK Türkiye Termal ve Mineralli SularEnvanteri Bingöl (12)

S.EK‹C‹A.D‹LEMREA.R.DEM‹RC‹

2005

YAYIM TANITMA 39

10941 AÇIKYedide¤irmenli Ma¤aras› ( Giresun )Araflt›rma Raporu

DR.L.NAZ‹KDR.K.TUNCERE.ÖZEL,F.SAVAfiU.T.AKÇAKAYA,‹.KAHRAMAN

2007

10942 AÇIKBadavut Ma¤aras› ( Ayval›k-Bal›kesir )Araflt›rma Raporu

DR.L.NAZ‹KDR.K.TUNCERE.ÖZEL,F.SAVAfiU.T.AKÇAKAYA

2007

10943 AÇIKfiaphane Ma¤aras› ( fiaphane-Kütahya )Araflt›rma Raporu

DR.L.NAZ‹KDR.K.TUNCERE.ÖZEL,F.SAVAfiU.T.AKÇAKAYA,‹.KAHRAMAN

2007

10944 AÇIK21 fiubat 2007 Sivrice ( Elaz›¤ ) DepremiSaha Gözlemleri Ve De¤erlendirmeRaporu

DR.S.ÖZALPDR.V.ÖZAKSOYH.A.NEFESL‹O⁄LU

2007

10945H‹ZMETEÖZEL

K›rklareli-Dereköy Ön ‹R=1878 DolomitRuhsat Sahas›n›n Maden JeolojisiRaporu

DR.fi.ÇENGELDR.A.ÇEV‹KBAfi2007

10946

10946 G‹ZL‹

Eti Maden A.fi’ye Ait Bal›kesir ÇanakkaleBursa ‹lleri S›n›rlar› ‹çinde Bulunan 22Adet Ruhsat Sahas›n›n Maden JeolojisiRaporu

M.Ç‹ÇEK-H.ÜSTÜNM.KARAKAfi-B.GÜNAYDINH.TOPSAKAL-L.SAÇLIA.AKINCIT.TANF.KAYHAN

2006

10947 G‹ZL‹

Eti Maden A.fi’ye Ait Manisa Bal›kesir‹lleri S›n›rlar› ‹çinde Bulunan 9 AdetRuhsat Sahas›n›n Maden JeolojisiRaporu

M.Ç‹ÇEK-H.ÜSTÜNHA⁄RILI-A.B.GÜNAYDINL.SAÇLI-T.TAN-N.HEPfiENÖ.F.GÜLTAfiLI-F.KAYHAN

2006

10948 AÇIK

Rejyonal Jeoelektrik Haritalama ProjesiKozakl› (Nevflehir) Sar›kaya-Hasbek-fiefaatli-Bo¤azl›yan (Yozgat)Sahas› Jeofizik Etüdü

H.KARZAO⁄LUS.ALTIOKY.ER

2006

YAYIM TANITMA40

10949H‹ZMETEÖZEL

Pulur ( Bayburt ) Gölova (A¤vanis)Suflehri ( Sivas ) Masiflerinin Ön EtütRaporu

A.F.ALTINBAfiC.Y.TOSUNT.DOKSANB‹RC.BOYSAN

2003

10950H‹ZMETEÖZEL

Sucuali ( Kumru-Ordu ) Sahas›n›n MadenJeolojisi Raporu

H.YILMAZS.SARAÇ

2007

10951 ÖZEL

fiev Stabilite Analizlerinde ve ZeminEtütlerinde Standart Örnek Al›namayan‹nce Tabakal›,Zay›f,K›r›kl› Kayaçlar›nYönlü Dayan›mlar›n›n BelirlenmesininAraflt›r›lmas›

H.KARAKALDR.D.ÇA⁄LAYAN

MART2007

10952 AÇIK

Türkiye Rejyonal Jeoelektrik HaritalarProjesi ‹zmir-Ödemifl Kiraz,Bay›nd›r,Tire,Torbal› Ve Turgutlu-KemalpaflaAras› Jeofizik Etüt Raporu

T.R.B‹LG‹NA.YILMAZ

N‹SAN2007

10953H‹ZMETEÖZEL

Uslu ( Sivrice Elaz›¤ ) CuCevherleflmesinin Maden JeolojisiRaporu

Ö.DUMANLILARA.AYDINM.YI⁄MATEPEY.AY

2007

10954 AÇIK

Frekans Kontrollü Sismik Enerji Kayna¤›( M‹N‹V‹B-I I ) Test Çal›flmas› Sonuçlar› Afflin-ElbistanKömür Sahas› Sismik Araflt›rma Raporu

C.E.TOKERY.Ç‹FTÇ‹

MART2007

10955 AÇIKTürkiye Rejyonal JeoelektrikHaritalar›n›n Ç›kar›lmas› Projesi Uflak veÇevresi Jeofizik Özdirenç Etüdü

S.KELEfiN‹SAN

2007

YAYIM TANITMA 41

KÜTÜPHANEDEN HABERLER

Birsel KAYA*

150 108888

B 647 d Blenkinsop, Tom G.2000 Deformation microstructures and

mechanisms in minerals and rocks / by Tom Blenkinsop - Dordrecht ; Boston: Kluwer Academic Publishers,2000.xii, 150 p. : res.,flek. ; 31 cm.Bibliyografya:s.107-125ISBN:041273480X

1- Petroyap›lar›n Analizi 2- Kayaç deformasyonu 3-Deformasyonlar (Mekanik)

150.3 108889J 653 c St John, D. A. (Donald A.)1998 Concrete petrography : a handbook

of investigative techniques / D. A. St John, A. B. Poole, and I. Sims. – London : Arnold ; New York: Copublished the North, Central and South America by J. Wiley, 1998.xii, 474 p. : flek. ; 26 cmBibliyografya:s.410-455ISBN: 0340692669 ISBN: 0470237724(pbk.)

1 – Petroloji -- El kitaplar›, Rehberler vb. 2- Beton--Test--El Kitaplar› vb.I- Poole, A. B. (Alan B.), ort yaz. II - Sims, I. (Ian), ort.yaz.

155 108890V 539 p Vernon, R. H. (Ronald Holden)2004 A practical guide to rock

microstructure / by Ron H. Vernon. –Cambridge: Cambridge University Press, 2004.xii, 594 p. : res.,flek. ; 26 cm.Bibliyografya:s.495-578 ISBN: 052181443XISBN: 0521891337 (pbk.)

1 – Kayaçlar--Analiz 2- Metamorfizm (Jeoloji)

883.8 108891C 945 d Crompton, T. R. (Thomas Roy)2002 Determination of metals in natural

and treated waters / by T.R. Crompton. – London ; New York: Spon Press, 2002.lxxx, 1199 p. : flek. ; 25 cm.Bibliyografya ve Index mevcut.ISBN: 0415250722

1 – Su--Analiz

855 108892E 385 n 2005 Electrochemistry of nanomaterials /

Gary Hodes, (ed.). – Weinheim: Wiley VCH, 2005.xvi, 310 p. : flek. ; 25 cm.Bibliyografya ve Index mevcut.ISBN:3527298363

1 – Elektrokimya 2 – Mikroelektronik 3 - Nanostructured materialsI -Hodes, Gary., ed.

*Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü, Bilimsel Dokümantasyon ve Tan›tma Dairesi, Ankara

YAYIM TANITMA42

855 108893S 283 e 2001 Scanning electrochemical microscopy

/ edited by Allen J. Bard, Michael V. Mirkin. – New York: Marcel Dekker, 2001.X, 650 p. : ill. ; 24 cm.Bibliyografya ve Index mevcut.ISBN: 0824704711

1 – Elektrokimyasal Mikroskopi 2-Elektrokimya I- Bard, Allen J.,ed. II-Mirkin, Michael V., ed.

899.3 108894P 333 f Paunovic, Milan.2006 Fundamentals of electrochemical

deposition / Milan Paunovic, Mordechay Schlesinger.-- 2nd ed.-- Hoboken: Wiley-Interscience, 2006.x, 373 p. : ill. ; 25 cm.Bibliyografya ve Index mevcut.ISBN: 0471712213ISBN:9780471712213 (pbk.)

1 – Elektrik ile Maden kaplama I- Schlesinger, Mordechay., ort yaz.

838 108895I 343 s 2005 Impedance spectroscopy : theory,

experiment, and applications. / edited by Evgenij Barsoukov, J. Ross Macdonald.-- 2nd ed. -- Hoboken: Wiley-Interscience, 2005.xvii, 595 p. : ill. ; 25 cm.Bibliyografya ve Index:s.541-581ISBN: 0471647497

1 – Özdirenç Spektroskopisi--Ders Kitaplar› 2 - Özdirenç Spektroskopisi-- Deneyler I - Barsoukov,Evgenij, ed. II - Macdonald, J.Ross(James Ross),ed.

426.9 108896G 882 p 2004 Ground penetrating radar / edited by

David J. Daniels.-- 2nd ed.—London: Institution of Electrical Engineers, 2004.xxv, 726 p. : ill. ; 25 cm. + 1 CD-ROM (4 3/4 in.). – (IEE radar, sonar, navigation,and avionics series ; 15)Bibliyografya ve Index mevcut.ISBN: 0863413609

1 – Yeralt›na Etkili Radar I - Daniels, D. J. (ed.) II - Institution of Electrical Engineers.

890.6 108897C 652 t2007 Coatings technology : fundamentals,

testing, and processingtechniques/ edited by Arthur A. Tracton.-- Boca Raton: CRC Press, 2007.1 v. (çeflitli sayfalama) : ill. ; 27 cm.

Orijinal bask› bafll›¤›:Coatings technology handbook.Bibliyografya ve Index mevcut.ISBN: 1420044060ISBN: 9781420044065 (pbk.)

1–Tabaka ‹fllemleri--El Kitaplar› 2 -Tabaka Teknolojileri--El Kitaplar› I -Tracton, Arthur A. (ed.)

206 (200) 108898F 477 k Fikret Kurtman Jeoloji Sempozyumu

(2006:Konya)2006 Uluslararas› kat›l›ml› 30.Y›l Fikret

Kurtman Jeooji Sempozyumu, 20-23 Eylül 2006: Bildiri Özleri/Abstracts.-- Konya: Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarl›k Fakültesi JeolojiMühendisli¤i Bölümü, 2006.XX,235s.:24cmBibliyografya:Makale sonlar›nda.

1 - Jeoloji--Kongreler,Sempozyumlar vb.—Türkiye

466 108900K 233 g Kaya, Özlem2006 Grafit zenginlefltirme yöntemleri ve

zenginlefltirmeye etki eden parametrelerin araflt›r›lmas› / yaz. Özlem Kaya.-- Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2006.XIX,225s.:res.,flek.;29cm"Tez[Doktora] -- Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bil. Enst. Maden Mühendisli¤i Anabilim Dal›, 2006."Bibliyografya:Makale sonlar›nda.

1 – Grafit

208 (200) 108883M 617 j Mühendislik jeolojisinde ça¤dafl

uygulamalar sempozyumu (2006:Denizli)

2006 Mühendislik jeolojisinde ça¤dafl uygulamalar sempozyumu, 25-27 May›s 2000: bildiriler kitab› = Proceedings of the symposium on recent applications in engineering geology, 25-27 May 2006/ed. Halil Kumsar...[ve di¤.]--Denizli: Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fak., 2006.XII,655s.:res.,flek.;30 cm.Bibliyografya:Makale sonlar›nda.ISBN: 975699214X

1-Mühendislik Jeolojisi--Kongreler,Sempozyumlar—Türkiye I- Çelik,Sefer Beran ,ed. II- Tafldelen,Suat ,ed. III-Kumsar,Halil ,ed.

426.9 108881R 389 s2004 Remote sensing image analysis :

including the spatial domain / edited by Jong, Steven M. de.-- Dordrecht: Kluwer Academic, 2004.xv, 359s.: ill., ports. ; 25cm.(Remote sensing and digital image processing v. 5)Bibliyografya ve Index mevcut.ISBN: 1402025599ISBN: 1402025602 (e-book)

1 – Uzaktan Alg›lama Görüntüleri 2 - Uzaktan Alg›lama -- Dijital Teknikler I - Meer, Freek D. van der. (ed.)

206 (200) 108904T 939 j Türkiye Jeoloji Kurultay›

(59.:2006:Ankara)2006 59.Türkiye Jeoloji Kurultay›:bildiri

özleri kitab›/abstracts book:20-24 Mart 2006,Ankara./yay›na hazl. Kadir Dirik ...[ve di¤.].--Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odas›, 2006.XXXI,520s.:res.,flek.;28cm.Bibliyografya:Makale sonlar›nda.ISSN:10190821

1 - Jeoloji--Kongreler,Sempozyumlar vb.—Türkiye I - Dirik,Kadir II - Özsay›n,Erman III - Kutluay,Alkor

206 (200) 108905T 939 j Türkiye Jeoloji Kurultay›

(60.:2007:Ankara)2007 60.Türkiye Jeoloji Kurultay›:bildiri

özleri kitab›/abstracts book:16-22 Nisan 2007,Ankara.--Ankara: TMMOBJeoloji Mühendisleri Odas›, 2007.XXII,562s.:res.,flek.;28cm.Bibliyografya:Makale sonlar›nda.ISSN:10190821

1 - Jeoloji--Kongreler,Sempozyumlar vb.—Türkiye I - MTA Genel Müd. II - TÜB‹TAK

YAYIM TANITMA 43

YAYIM TANITMA44

500 (542) 108901B 595 a Bilimsel aç›dan marmara denizi /

ed. M. Levent Artüz.-- Ankara: 2007 Türkiye Barolar Birli¤i, 2007.

XVIII,290s.:res.,flek.;25cm. (Türkiye Barolar Birli¤i Yay›nlar›:119 Kültür Serisi:2)Bibliyografya:s.271-290ISBN: 9756689898

1 - Co¤rafya--Marmara Denizi I - Artüz, M.Levent (Ed.)

210 108902S 552 u Sheriff, Robert E.2006 Uygulamal› jeofizi¤in ansiklopedik

sözlü¤ü / yaz. Robert E. Sheriff – 4.bs.--Ankara: Jeofizik Mühendisleri Odas›, 2006.XIV,380s.:res.,flek.;25cm (Jeofizik Mühendisleri Odas› E¤itim Yay›nlar› NO:7)Bibliyografya:s.374-380.ISBN: 9944892025

1 – Jeofizik—Sözlükler I - Necio¤lu,Altan (Çev.)

493 (200) 108903J 549 e Jeotermal enerji ve yasal

düzenlemeler sempozyumu (2006:Ankara)

2006 Jeotermal enerji ve yasal düzenlemeler sempozyumu 12-15 Ekim 2006: bildiriler kitab› / Editör Nazife Dikeno¤lu Y›lmaz.-- Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odas›, 2006.VIII,158s.:res.,flek.;28cm.Bibliyografya:Makale sonlar›nda.

1 - Jeotermal Kaynaklar-Kongreler,Sempozyumlar vb.—Türkiye I - Y›lmaz,N.Dikeno¤lu ,ed.

467.4 108908U 478 d Uluslararas› Do¤al Gaz Kongresi ve

Sergisi 2007 (2007:Ankara)2007 Uluslararas› Do¤al Gaz Kongresi ve

Sergisi 2007=International Natural Gas congress and exhibition 2007: bildiriler kitab›, 3-5 May›s 2007, Ankara.-- Ankara:TMMOB Makina Mühendisleri Odas›, 2007.670s.:res.,flek.;28cm. (TMMOB Makina Mühendisleri Odas›; Yay›n No:E/2007427)Bibliyografya:Dipnot fleklinde.ISBN: 9789944891766"D›fl kapak: Türkiye'nin Do¤al Gaz temin politika ve uygulamalar› – Türkiye'de Do¤az Gaz tüketimi, düzenleyici mevzuat ve denetim."

1 - Do¤al Gaz--Kongreler, Sempozyumlar vb.

467 (200) 108909O 994 f

2006 Özcan, Halit EdipFoto¤raflarla ulusal Petrol 1929-1954./ Halit Edip Özcan --Ankara: Türkiye Petrolleri A.O., 2006.117s.:foto.;34cm (TPAO Arama Daire Baflkanl›¤›,Arfliv ve Tarih Yay›nlar›-1)Bibliyografya:s.271-290

1 - Petrol--El kitaplar›, Rehberler vb. 2- Petrol Araflt›rmalar›--Türkiye

100 108911M 664 rm

64 Medical mineralogy and geochemistry/ edt. Nita Sahai and MArtin A.A. Schoonen – Virginia: The mineralogical Society of America, 2006.XI,332s.:res.,flek.;23cm (Reviews in Mineralogy and Geochemistry Vol. 64)Bibliyografya: Bölüm sonlar›nda.ISBN: 9780939950766 ISSN:15296466

1 - T›bbi mineraloji I - Sahai,Nita,ed. II - Schoonen,Martin A.A., ed.

070(200) 108912T 939 c2006 T.C. Devlet Teflkilat› Rehberi (Haziran

2006) -- Ankara : Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü, 2006.XIV,1059s.;30cm.( TODA‹ Yay›n No:281)ISBN: 975766961X

1 - ‹dari ve politik bölünme—Türkiye I - TODA‹

226(542) 108913M 351 d2005 Marmara denizinde Frans›z-Türk

SEISMARMARA Projesi: Sismolojik gözlemleme ve Ç›narc›k-Pendik profili/ yazl. O¤uz Selvi ..[ve di¤.]. – ‹stanbul :TÜB‹TAK, 2005.41s.:flek.,har.;30cm.(Proje No:ÇAYDAG – 101YO77)Bibliyografya:s.34-37

1 – Sismolojik araflt›rmalar—Marmara Denizi I - TÜB‹TAK

YAYIM TANITMA 45

YAYIM KURALLARI46

BÜLTEN‹N YAYIM AMAÇ VE ‹LKELER‹

MTA Do¤al Kaynaklar ve Ekonomi BülteniMTA Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan y›lda iki say›olarak yay›mlanan, haber ve yaz› içerikli bir der-gidir. Bültene yay›mlanmak üzere gönderilen ha-berler ve yaz›lar MTA Redaksiyon Kurulu taraf›n-dan incelenir ve sonuca ba¤lan›r. Bültende yurt-ta ve dünyada do¤al kaynaklar/madenlerle ilgiliarama/araflt›rma çal›flmalar› ve ekonomi olayla-r›/geliflmeleri hakk›nda yap›lan haberler ve haz›r-lanan yaz›lar/çeviriler ile bu konularda MTA’dagerçekleflen çal›flmalara iliflkin haber ve yaz›laryer al›r. Bülten, MTA içinde iletiflim daha etkinhale gelmesi ve Kurum’un yurt içinde tan›nmas›-na katk›da bulunmas› amac›yla yay›mlan›r.

Bunun için, Bülten’de:

- Önemli idari yap›lanma de¤ifliklikleri, idariyap›lanma irdelenmeleri,

- Uygulanan araflt›rma yöntemlerinin tan›m-lanmas›/tan›t›lmas›/irdelenmesi ve yeniaraflt›rma yöntemi önerilerinin gelifltirilme-si,

- Kurumu oluflturan birimlerin görevlerininve çal›flma alanlar›n›n tan›t›lmas›,

- Önemli projelerin (yürütülen ve tan›mla-nan) tan›t›m›,

- Kurum’daki e¤itim etkinliklerinin duyurul-mas›, irdelenmesi ve özellikle hizmet içie¤itim konusunda öneriler gelifltirilmesi,

- Kurum’da ücretli ifllerle ilgili yürütülen ça-l›flmalar›n boyutlar› ve sonuçlar›yla ilgili ta-n›t›m,

- Kurum’da gerçeklefltirilen “ilk”lerle, yayg›nolarak bilinmeyen ifllerin tan›t›lmas›,

- Yurt d›fl›nda gerçeklefltirilen projelerle Ku-rum’da yabanc› araflt›rmac›larla birlikte yü-rütülen /sonuçland›r›lan projelerin tan›t›l-mas›,

- Yurt d›fl› kurslara Kurum’dan kat›l›mlar›nkazand›rd›klar›n›n irdelenmesi,

- Yer bilimleri, do¤al kaynaklar, madencilikve madencilikle ilgili ekonomi konular›nda

yurtta ve yurt d›fl›nda meydana gelen ve

gündemi kapsayan önemli geliflmeler ve

olaylar›n ele al›nmas›,

- Kurum’la ilgili bas›nda ç›kan haber ve ya-

z›lardan önemli görülenlerin de¤erlendiril-

mesi,

- Yurt ve dünya piyasalar› birim fiyatlar›n du-

yurulmas›

- Kurum’ca yay›mlanan harita ve kitaplar›n

tan›t›lmas›,

- Yer bilimleri, madencilik ve madencilikle il-

gili ekonomi konular›nda düzenlenen sem-

pozyumlar, kurultaylar, konferanslarla ilgili

bilgi verilmesi

- Yer bilimleri, madencilik ve madencilikle il-

gili ekonomi alanlar›nda yurt d›fl› yay›nlar-

da ç›kan Türkiye ile ilgili makalelerin, ha-

berlerin tan›t›lmas›,

- Kütüphane’ye gelen yeni dergi ve kitaplar

ile Derleme’ye giren raporlar›n tan›t›lmas›

konular›n›n yer almas› yönünde Redaksi-

yon Kurulu’nun etkinli¤iyle Kurum’da ilgili

kiflilerin caba göstermesi sa¤lan›r.

YAYIM KURALLARI

- Do¤al Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni’nde

yay›mlanmas› istenen haber ve yaz›lar yu-

kar›da belirtilen amaç ve ilkelerin birine ve-

ya bir kaç›na uymal›d›r.

- Bülten’in dili Türkçe’dir. Bültende yay›m-

lanmas› istenen haber ve yaz›lar›n Türkçe

olarak ve ilk kez yay›mlanmas› zorunlulu-

¤u vard›r.

- Yaz›lar genellikle bafll›k, yazar ad›/adlar›

ve adresi/adresleri, girifl (gerekirse), ana

metin, gerekti¤inde sonuçlar, tart›flma ve

de¤inilen belgeler bölümlerini kapsamal›-

d›r. Yaz›larla ilgili genel kurallar (k›saltma-

lar, de¤inmeler, dip notlar, resimlemeler,

vb.), MTA Dergisi yay›m kurallar› dikkate

al›narak uygulan›r.

Documents

MTA DO⁄AL KAYNAKLAR VE EKONOM‹ BÜLTEN‹...veri iﬂlemin yap›lmas›n› gerektirir. Yeryüzünde yap›lan jeofizik manyetik etütler-de; girilmesi imkâns›z batakl›k,