29
Mugagabea Izenak singularrean eta pluralean erabiltzen badakizu: liburua ekarri dut liburuak ekarri ditut Askotan, ordea, izenak ez du erreferentzia jakina eta orduan ‘indefinido’ edo mugagabe bezala jokatzen du: Zer liburu nahi duzu? Edozein liburu irakurri ahal dut? Noiz erabiltzen da mugagabea ? Zer, zein, zenbat... galdetzaileekin: zer liburu? zenbat mutil? zein etxe? Edozer, edozein... zehaztugabeekin: edozein auto edozer kirol Zenbatzaileekin, zehaztugabe direnean: bi gizon hiru andre nahiko diru lagun asko Gogoan hartu, hala ere, zenbakiak mugatuak direla batzuetan eta mugagabeak beste batzuetan: bi, 'dos' hiru gazte, t r e s j ó Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 1

Mugagabea_1

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Mugagabea_1

Mugagabea

Izenak singularrean eta pluralean erabiltzen badakizu:

liburua ekarri dutliburuak ekarri ditut

Askotan, ordea, izenak ez du erreferentzia jakina eta orduan ‘indefinido’ edo mugagabe bezala jokatzen du:

Zer liburu nahi duzu?Edozein liburu irakurri ahal dut?

Noiz erabiltzen da mugagabea?

Zer, zein, zenbat... galdetzaileekin: zer liburu?zenbat mutil?zein etxe?

Edozer, edozein... zehaztugabeekin: edozein auto edozer kirol

Zenbatzaileekin, zehaztugabe direnean: bi gizon hiru andre nahiko diru lagun asko

Gogoan hartu, hala ere, zenbakiak mugatuak direla batzuetan eta mugagabeak beste batzuetan:

bi, 'dos' hiru gazte, ‘tres jóvenes'biak, 'los/las dos' hiru gazteak, 'las/los tres jóvenes'

NOR eta NORK mugagabean

Gogoratu mugagabeak kasu markak hartzen dituela, baina ezartikulua:

Zein liburu nahi duzu? (ez: zein liburua) Zein medikuk esan du hori? (ez: zein medikuak)

Hortaz, hau da mugagabeko ‘nor’ eta ‘nork’ kasuen forma:

Nor? gazte, lagun

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 1

Page 2: Mugagabea_1

Nork? bokal + Kkontsonante + eK

gaztek, nagusikgizonek, zakurrek

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 2

Page 3: Mugagabea_1

Adibidez:

Bi gazte etorri dira. Zein etxe gustatu zaizu?Ez da edozein liburu irakurri behar.

Hiru gaztek egin dute pintada hori. Edozein gurasok egiten du hori. Zein lantegik zikindu du ibaia?

Hiru lagunek ireki dute taberna berri hori. Edozein zakurrek ez du etxea zaintzeko balio. Zenbat zuhaitzek izan dute gaixotasun hori?

Gogoratu

1. Asko, gutxi, gehiago, gehiegi... zenbatzaile mugagabeak dira:

Jende asko / gutxi / gehiago / gehiegi... etorri daJende askok / gutxik / gehiagok / gehiegik... daki hori

2. Zenbakiekin ondo berezi behar dira mugatua eta mugagabea:

Bost pertsonak galdu dute bizia. (Cinco personas han perdido la vida)

Bost pertsonek galdu dute bizia. (Las cinco personas han perdido la vida)

Hiru neskak prestatu dute afaria. (Tres chicas han preparado la cena)

Hiru neskek prestutu dute afaria (Las tres chicas han preparado la cena)

Bi gaztek irabazi dute. (Dos jóvenes han ganado)

Bi gazteek irabazi dute.(Los dos jóvenes han ganado)

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 3

Page 4: Mugagabea_1

Bete hutsuneak parentesi arteko hitza ‘nor’ edo ‘nork’

mugagabean erabiliz:

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 4

Page 5: Mugagabea_1

1.- Edozer (gauza) _____________________ egiten du horrek.

2.- Zenbat (alargun) _____________________ ezkontzen da berriro?

3.- Zenbat (jende) _____________________ ordaintzen ditu zergak?

4.- Bost (pertsona) ____________________ gertatu dira zaurituta eta beste (bi)

_________ galdu dute bizia.

5.- Jende (gehiegi) _____________________ daki sekretu hori.

6.- Gaur egun, edozein (etxe) _____________________ dauka igongailua.

7.- Edozein (ertzain) _____________________ erakutsiko dizu bidea.

8.- Gorbeian zebilela galdu zenean, bi (artzain) ________________ eraman zuten

bideraino.

9.- Ikasle (gehiago) _____________________ aukeratzen dute ingelesa frantsesa baino.

10.- Zein (apaiz) _____________________ ezkondu ditu?

11.- Hiru (asmakizun) _____________________ zekartzan gaurko egunkariak.

12.- Lau (begi) _____________________ bik baino gehiago ikusten omen dute.

13.- Zenbat (aste) _____________________ falta dira urtea amaitzeko?

14.- Denda (asko) _____________________ egiten dute egun hauetan merkealdia.

15.- Zenbat (azukre) _____________________ botako dizut kafean?

16.- Zein (azoka) __________________________ gustatzen zaizu gehiago, Durangokoa

ala Zumarragakoa?

17.- Bi gazte (atsegin) _____________________ ekarri naute bere autoan.

18.- Oso sentibera zen, edozer (gauza) _____________________ egiten zion min.

19.- Zein (arotz) _____________________ egin dizu biblioteka hori?

20.- Edozein (arkatz) _____________________ ez du balio margotzeko.

21.- Edozein (argi) _____________________ piztea berdin zaizu?

22.- Zein (areto) _____________________ du aulki gehiago?

23.- Bi (alaba) _____________________ ditugu eta biak zein baino zein altuagoak dira.

24.- Jende (gutxi) _____________________ daki ingelesez ondo hitz egiten.

25.- Nahiko (jende)_____________________ etorri da.

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 5

Page 6: Mugagabea_1

Euskaratu (zenbakia denean, ondo begiratu mugatua ala mugagabea

den):

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 6

Page 7: Mugagabea_1

1.- Cuatro personas vieron el accidente, pero nadie llamó a la policía. ..............................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

2.- Eso no lo hace cualquiera. .............................................................................................

...........................................................................................................................................

3.- Es muy tímido, cualquier cosa le asusta. .......................................................................

...........................................................................................................................................

4.- La semana tiene siete días. ............................................................................................

5.- En esa casa viven tres chicas y dos chicos. ...................................................................

...........................................................................................................................................

Las tres chicas son estudiantes y uno de los chicos, periodista. ...................................

...........................................................................................................................................

6.- Cuando iba a trabajar me han saludado tres chicas jóvenes. ........................................

...........................................................................................................................................

Creo que eran amigas tuyas. ..........................................................................................

7.- ¿Cuántos obreros han hecho huelga? ...........................................................................

...........................................................................................................................................

8.- El que no tiene nada acepta cualquier cosa. ..................................................................

...........................................................................................................................................

9.- No sabíamos cuántos días íbamos a pasar, pero por si acaso llevamos mucha ropa.

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

10.- Cualquier día es bueno para ir al cine. ...........................................................................

...........................................................................................................................................

11.- No me habéis dicho cuánto dinero necesitáis. ...............................................................

...........................................................................................................................................

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 7

Page 8: Mugagabea_1

12.- ¿Qué cura casó a tus amigos? ........................................................................................

...........................................................................................................................................

13.- Los que ganan demasiado no saben gastar el dinero. ...................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

14.- Cada vez más chicas trabajan fuera de casa. ................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

15.- Muchos jóvenes no saben qué profesión elegir. ............................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 8

Page 9: Mugagabea_1

NORI mugagabean

Gogoan izan mugagabea galdetzaileekin, zehaztugabeekin eta zenbatzaileekin erabiltzen dela:

Zein laguni esan diozu etortzeko?Edozein gizoni ezin zaio horrelakorik esan. Bi gazteri tokatu zaie loteria.

Forma:

kontsonante + I gizoni

bokal + (r)l gazteri

Horrela:

zeini, nori, zeri, zenbati... inori, ezeri, edozeini, zenbaiti, bati... askori, gutxiri, gehiagori, gehiegiri... biri, hogeiri...

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 9

Page 10: Mugagabea_1

Bete hutsuneak parentesi barruko hitza ‘nori’ mugagabean erabiliz:

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 10

Page 11: Mugagabea_1

1.- (Edozein) _____________________ esaten al diozu etxean sartzeko?

2.- Tolosako bi (neska) _____________________ tokatu zaie loteria.

3.- Zein (irakasle) _____________________ eman zenion koadernoa?

4.- Zenbait (jende) _____________________ ezin zaio bromarik egin.

5.- Esan (bi) ____________ edo (hiru) _______________ pasatzeko.

6.- Jende (gehiegi) _____________________ kontatu diozu hori.

7.- Zein (osaba) _____________________ eskatu behar diozu dirua?

8.- Nire herriko andre (bat) ______________ eman diote lehen saria.

9.- Jende (asko) _____________________ gustatzen zaio futbola.

10.- Beste (zenbait) _____________________ , berriz, ez zaie batere gustatzen.

11.- (Zein) ________________ bidali behar diozu postal hori?

12.- (Zenbait) _____________________ ez zaio gauez gidatzea gustatzen

13.- Aurten jende (gutxi) __________________ eman diote Ameriketara joateko beka:

hiru (mutil) _____________________ eta neska (bat) ______________

14.- Edozein (pertsona) _____________________ ezin zaio dirua utzi.

15.- Zenbat (lagun) _____________________ bidali diezu gonbitea?

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 11

Page 12: Mugagabea_1

Euskaratu:

1.- ¿A quién se le ha perdido este reloj? ............................................................................

........................................................................................................................................

2.- Pedí ayuda a dos chicos que había allí. ......................................................................

........................................................................................................................................

3.- No abras la puerta a cualquiera. ..................................................................................

........................................................................................................................................

4.- La beca se la han dado a una chica de mi barrio. .......................................................

........................................................................................................................................

5.- Todavía tengo que llamar a otras dos amigas. ............................................................

........................................................................................................................................

6.- A mí me ha gustado mucho la película, .......................................................................

........................................................................................................................................

pero a algunos les ha parecido dura. ...........................................................................

........................................................................................................................................

7.- No se lo dijimos a nadie. ..............................................................................................

8.- Hemos enviado la propaganda a unas mil personas. ..................................................

........................................................................................................................................

9.- ¿A cuántos amigos debes dinero? ...............................................................................

........................................................................................................................................

10.- Tendremos que dejar pasar a más gente. ...................................................................

........................................................................................................................................

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 12

Page 13: Mugagabea_1

NOREN mugagabean

Zein lagunen etxean izan zara?Edozein gurasoren nahia da seme-alabak pozik ikustea.Bost egunen buruan itzuliko gara.

Forma:

kontsonante + EN gizonen

bokal + (r)EN gazteren

Horrela:

zeinen, noren, zeren, zenbaten... inoren, ezeren, edozeinen, zenbaiten, baten... askoren, gutxiren, gehiagoren, gehiegiren... biren, hogeiren...

Erabilera:

Ondo dakizunez, azken kasu hau izenaren osagarri bezala erabiltzen da batzuetan eta sustantibatua besteetan:

Zeinen argazkia da hori? (¿La foto de quién...?) Norbaiten laguntza behar dut. Bi lagunen bisita izan dut.

Zeinenak dira giltza hauek? (¿De quién...?) Norbaitenak izango dira.Bi lagunena da denda hori.

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 13

Page 14: Mugagabea_1

Bete hutsuneak parentesi barruko hitza ‘noren’ mugagabean erabiliz:

1.- (Nor) ___________________ baimena zenuen hori egiteko?

2.- Bi (adiskide) _____________________ oparia da hori.

3.- (Asko) _____________________ artean egin dute liburu hori.

4.- Mendian galdutako gazte (bat) __________________ bila abiatu dira.

5.- Eibarko bi (neska) _____________________ lanak irabazi du lehen saria.

6.- (Zein) _____________________ dira betaurreko horiek?

7.- Hiru (familia) _____________________ artean konpondu dute baserri hori.

8.- Betiko joan omen zen, baina lau (egun) __________________ buruan etxean zen

berriro.

9.- Bederatzi gara. Beraz, beste (bi) ________________ beharra dugu taldea osatzeko.

10.- (Norbait)____________________ zain al zaudete?

11.- Ez du aspertzeko denborarik. Gaur ere hiru (lagun) ____________________ bisita

izan du.

12.- Pasaporte bat eskatu du hoteleko arduradunak; (edozein)__________________

berdin da.

13.- Zenbait ikasleren lanak txukunak eta garbiak izaten dira.

Beste (zenbait) ____________________ , berriz, ezin dira irakurri ere.

14.- Perretxiko asko ekarri dute, baina (gehiago) _____________________ bila joan dira .

15.- Orkatila bihurritu zuen eta orain bi (makulu) _____________________ laguntzaz

ibiltzen da.

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 14

Page 15: Mugagabea_1

Euskaratu (noren kasua erabiliz):

1.- ¿A quién esperas? .......................................................................................................

2.- ¿En busca de quién han ido? ......................................................................................

3.- Al cabo de algunos días volvió al pueblo. ....................................................................

........................................................................................................................................

4.- Han hecho la casa entre tres hermanos. ......................................................................

........................................................................................................................................

5.- Todavía falta la respuesta de mucha gente. ................................................................

........................................................................................................................................

6.- Lo que es de muchos no es de nadie. .........................................................................

........................................................................................................................................

7.- ¿En casa de quién estás? ............................................................................................

8.- He recibido carta de dos amigas de Alemania. ............................................................

........................................................................................................................................

9.- Se ha quedado en casa de un amigo de Barakaldo. ...................................................

........................................................................................................................................

10.- ¿De quién es este disco? .............................................................................................

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 15

Page 16: Mugagabea_1

NON, NONDIK, NORA mugagabean

Gogora ezazu noiz erabiltzen diren forma mugagabeak:

1. Galdetzaileekin: Zein etxetan bizi da? 2. Zenbatzaileekin, batzuetan: Bi dendatan sartu naiz. 3. Zehaztugabeekin: Edozein lekutara ez da joan behar. 4. Esaera batzuetan: Baketan, eguzkitan, uretan...

Forma :

Bokal Kontsonante

Non? -TANedozein dendatan

-eTANedozein autobusetan

Nora? -TARAedozein tokitara

-eTARAedozein bazterretara

Nondik? -TATIKedozein herritatik

-eTATIKedozein zuhaitzetatik

Ondoko esaerak mugagabean daude. Maiz erabiltzen direnez, buruzikastea komeni da:

argitan:eguzkitan:euritan:elurretan:uretan:sutan:

jarri zaitez argitanjarri eguzkitanez ibili euritanpozik dabil elurretanarrautza uretan pasatuakeltzea sutan dagogizon hori sutan dago

(a la luz) (al sol) (bajo la lluvia) (en la nieve) (en agua) (al fuego) (enfadado, encendido)

ametsetan:baketan:izerditan:begitan hartu:zorretan:benetan:txantxetan:tokitan:hizketan/berbetan:kontutan hartu:

ametsetan dago ez al duzu baketan utzi behar?izerditan etorri da begitan hartu du ez utzi zorretan benetan ari zara?ez esan hori txantxetan ere tokitan dago!norekin ari zinen hizketan?hartu kontutan esan dizutena

(soñando) (en paz) (sudando) (ojeriza) (en deuda) (en serio) (en broma) (¡en buen sitio!)(hablando)(en consideración)

Eta berdin: askotan, gutxitan, gehiegitan, bitan, birritan, txikitan, gaztetan...

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 16

Page 17: Mugagabea_1

Amaitu esaldiak parentesi barruko hitza behar bezala erabiliz :

NON

1.- Talgoa ez da gelditzen hiru (geltoki) _____________________ baizik.

2.- Zein (denda) _____________________ erosi duzu arropa hori?

3.- Zer (ordu) _____________________ iritsiko zarete bihar?

4.- Utzi jendea (bake) _____________________ !

5.- Ezin da autoa edozein (leku) _____________________ utzi .

6.- Liga Errealak irabaziko duela uste baduzu, (amets)_____________________ zaude.

7.- Jarri arropa horiek (eguzki) _____________________ , bestela ez dira lehortuko.

8.- Ez da komeni (ur) _____________________ bat-batean sartzea.

9.- Bizpahiru (etxe) _____________________ izan naiz eta ez didate inon ireki.

10.- Zer (egun) _____________________ hasi behar duzu lanean?

11.- Auto batean joan ginen denak, baina (bi) _____________________ itzuli ginen.

12.- Gaur egun ezin da edozein (toki) _____________________ erre.

NORA

13.- Zein (ospitale) _____________________ eraman dute nire laguna?

14.- Zenbait (etxe) _____________________ ez da ura iristen.

15.- Zenbat (herri) _____________________ bidali duzue jaialdiaren propaganda?

16.- Hamar (eskola) _____________________ bidali genuen inkesta,

baina (bi) _____________________ ez omen da iritsi

17.- Edozein (leku)_____________________ joanda ere, ondo moldatzen da hori.

18.- Bota ezazu (zabor) _____________________ txikle zahar hori.

19.- Perretxikoak bi (era) _____________________ prestatuko ditut.

20.- Etor zaitezte (eguzki) _____________________ , hemen beroago egongo zarete.

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 17

Page 18: Mugagabea_1

NONDIK

21.- Zein (Ieiho) _____________________ bota dute puro-hondar hori?

22.- Zer (etxe) _____________________ dator zarata hori?

23.- Bi (leku) _____________________ etorri zaigu albiste bera.

24.- Goizeko trenean datorren jendea herri (asko) _____________________ dator.

25.- Gure herriko bi (tontor) _____________________ ikusten da itsasoa.

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 18

Page 19: Mugagabea_1

NONGO / NOIZKO mugagabean

Hona adibide batzuk:

Zenbat egunetako lana zor dizut? (el trabajo de cuántos días)Bi egunetako lana zor didazu (el trabajo de dos días)Egunetako lana da hori (el trabajo de días)

Eta izena isilpean utzita:

Zenbat egunetakoa zor dizut? (el de cuántos días)Bi egunetakoa zor dizut (el de dos días)Egunetakoa zor dizut (el de días)

Forma:

bokal -(TA)KO bost ordutako lana bost ordutakoa

kontsonante -e(TA)KO bost egunetako lana bost egunetakoa

Erabilera:

Neurria, adina, pisua eta horrelakoak adierazten direnean, -ta- gabeerabiltzen da mugagabea:

Bi metroko soka Hamazazpi urteko gaztea Bi pisuko etxea Berrehun kiloko harria Mila laguneko herria Hitz gutxiko andrea

— Bi metrokoa — Hamazazpi urtekoa — Bi pisukoa — Berrehun kilokoa — Mila lagunekoa — Hitz gutxikoa

Esaldi hauek “nolako” galderari erantzuten diote.

Bi urteko ardoa (Nolako ardoa? Bi urte dituen ardoa)Azken bi urtetako ardoa (Noizko ardoa? Azken bi urte hauetan egindako ardoa)

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 19

Page 20: Mugagabea_1

Bete itzazu hutsuneak parentesi barruko hitza ‘nongo’ / ‘noizko’ mugagabean erabiliz:

1.- Edozein (adin) _____________________ jendea hartzen dute lantegi horretan.

2.- Leku (gehiegi) _____________________ dena ez da inongoa.

3.- Zenbait (etxe) _____________________ giroa ez da atseginegia izaten.

4.- Zein (herri) _____________________ zara?

5.- Hogei (urte) _____________________ neska batekin dabil Ander.

6.- Zer (ordu) _____________________ trena hartu behar dugu?

7.- Egun (asko) _____________________ lanaren soldata zor didate.

8.- Hiru (denda) _____________________ administrazioa daukat neure kargu.

9.- Bi (irrati) _____________________ zuzendari izana da.

10.- Lau (pisu) _____________________ etxeak egingo omen dituzte hemen.

11.- (Toki) _____________________ kontuak dira horiek!

12.- Neurri (asko) _____________________ arropak dituzte denda horretan.

13.- Ehun metro (karratu) _____________________ etxea erosi dute.

14.- Hiru (erreka) _____________________ urak biltzen dira presa horretan.

15.- Zenbait (hondartza) _____________________ harea zakarregia da.

16.- Oraingo pelikula guztiak dira bi (ordu) _____________________

17.- Edozein (eliza) _____________________ atarian ikusiko dituzu eskaleak.

18.- Hainbat (Ieku) _____________________ jendea etorri da!

19.- Bost (lagun) _____________________ autoa behar dut.

20.- Edozein (kolore) _____________________ arropa janzten du horrek.

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 20

Page 21: Mugagabea_1

Euskaratu:

1.- Necesitamos una casa de cuatro habitaciones. ...........................................................

........................................................................................................................................

2.- Necesitan jóvenes de unos veinticinco años. ..............................................................

........................................................................................................................................

3.- Aquí hay gente de muchos pueblos. ............................................................................

........................................................................................................................................

4.- Vistes ropa de cualquier tamaño y color. .....................................................................

........................................................................................................................................

5.- ¿De qué pueblo es tu amigo? ......................................................................................

........................................................................................................................................

6.- Llevo las cuentas de tres tiendas. ................................................................................

........................................................................................................................................

7.- Estoy leyendo un libro de mil páginas. .........................................................................

........................................................................................................................................

8.- No es bueno beber agua de cualquier fuente. .............................................................

........................................................................................................................................

9.- ¿De qué casa son estas llaves? ..................................................................................

........................................................................................................................................

10.- Prefiere ropa de colores claros.

........................................................................................................................................

Euskara\Gramatika\Mugagabea_1.doc - 21