Embed Size (px)
Citation preview
MUHASEBE
İŞLETME
PROF. DR. ASLI TÜREL
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ
MUHASEBE
Prof. Dr. ASLI TÜREL
Yazar Notu
Elinizdeki bu eser, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi’nde okutulmak için hazırlanmış bir ders notu niteliğindedir.
ÖNSÖZ
İstanbul Üniversitesi'nde verilen muhasebe derslerinde vergi matrahını bulmayı amaçlayan
muhasebe değil, işletme ile ilgili karar alma durumunda bulunan yöneticiler, yatırımcılar ve kredi
verenlerin kararlarında ihtiyaç duyacağu bilgileri üretmeyi amaçlayan muhasebe öğretilmektedir. Bu
ders notunun yazarı Aslı TÜREL 2001 yılından beri İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesinde
öğretim elemanı olarak görev yapmaktadır ve ders vermektedir. Ders notunun amacı temel
muhasebe bilgisi olan öğrencilere daha ileri muhasebe konularını öğretmektir. Ders notunda
kuramsal bilgilerle uygulamalar iç içe yer almıştır. Ders notunun muhasebede daha derin bilgiler
elde etmek isteyen öğrencilere yararlı olacağı inancındayım.
Prof. Dr. Aslı TÜREL
7
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ....................................................................................................................................... 6
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................................... 7
KISALTMALAR ..................................................................................................................... 13
YAZAR NOTU ........................................................................................................................ 14
1. MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİ, BİLANÇO ve KÂR-ZARAR TABLOSU ....................... 15
1.1. Muhasebe Kavramı ........................................................................................................... 21
1.2. Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri ........................................................................... 22
1.3. İşletmenin Çıkar Grupları .................................................................................................. 24
1.4. Bilanço .............................................................................................................................. 25
1.5. Kâr-Zarar Tablosu ............................................................................................................. 30
2. GELİR VE GİDERLERİN KAYITLARA ALINMASI ...................................................... 42
2.1. Gelir ve Giderin Kayıtlara Alınması ................................................................................. 48
2.2. Çift Taraflı Kayıt Tekniği ................................................................................................. 52
2.3. Muhasebe Süreci ............................................................................................................... 55
3. MUHASEBE DÖNGÜSÜ ................................................................................................... 61
3.1. Muhasebe Bilgi Sistemi .................................................................................................... 67
3.1.1. Finansal Olayların Belirlenmesi ........................................................................... 68
3.1.2. Kaydetme .............................................................................................................. 68
3.1.3. Aktarma ................................................................................................................ 68
3.1.4. Ayarlamalar Öncesi Mizan ................................................................................... 69
3.1.5. Ayarlama Kayıtları ............................................................................................... 70
3.1.5.1. Önceden Ödenmiş Giderler ...................................................................... 70
3.1.5.2. Kazanılmamış Gelirler ............................................................................. 71
3.1.5.3. Tahsil Edilecek Gelirler ............................................................................ 71
3.1.5.4. Ödenecek Giderler .................................................................................... 72
3.1.6. Ayarlamalar Sonrası Mizan .................................................................................. 72
3.1.7. Finansal Tabloların Hazırlanması ......................................................................... 72
8
3.1.8. Kapanış Kayıtları .................................................................................................. 72
3.1.9. Açılış Kayıtları ...................................................................................................... 72
3.2. Genel Örnek ...................................................................................................................... 73
3.2.1. Finansal Olayların Analiz Edilmesi ve Kayıtların Yapılması .............................. 73
3.2.2. Ayarlamalar Öncesi Mizanın Hazırlanması .......................................................... 77
3.2.3. Ayarlama Kayıtları ve Ayarlamalar Sonrası Mizanının Hazırlanması ................. 78
3.2.4. Kapanış Kayıtları .................................................................................................. 80
3.2.5. Finansal Tabloların Hazırlanması ......................................................................... 83
4. NAKİT ve ALACAKLARIN DEĞERLEMESİ .................................................................. 98
4.1. Nakit ................................................................................................................................. 104
4.1.1. Fiziksel Varolma ................................................................................................. 104
4.1.2. Yabancı Para Kasası ........................................................................................... 106
4.2. Alacaklar ......................................................................................................................... 107
4.2.1. Alacakların Kayıtlara Alınması .......................................................................... 107
4.2.1.1. Net Yöntem ............................................................................................ 108
4.2.1.2. Brüt Yöntem ........................................................................................... 109
4.2.2. Şüpheli Alacaklar ................................................................................................ 110
4.2.2.1. Alacakları Tek Tek Değerleme Yöntemi ............................................... 110
4.2.2.2. Şüpheli Alacakları Tahmin Yöntemi ...................................................... 111
4.2.2.2.1. Alacakların Yüzdesi Yöntemi ............................................... 112
4.2.2.2.2. Satışların Yüzdesi Yöntemi ................................................... 113
5.MENKUL KIYMETLERİN RAPORLANMASI ............................................................... 124
5.1. Menkul Kıymetler ........................................................................................................... 130
5.2. Menkul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi ..................................................................... 130
5.2.1. Borca Dayalı Menkul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi .................................. 130
5.2.2. Özsermayeye Dayalı Menkul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi ...................... 133
5.2.2.1. Menkul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi ............................................ 133
5.2.2.2. İştiraklerin Muhasebeleştirilmesi ........................................................... 138
5.2.2.3. Bağlı Ortaklıkların Muhasebeleştirilmesi............................................... 140
9
6. STOKLARDA DEĞERLEME SORUNLARI ................................................................... 150
6.1. Maliyet ya da Net Gerçekleşebilir Değerden Düşük Olan ile Değerleme ...................... 156
6.1.1. Maliyet Değeri .................................................................................................... 156
6.1.2. Net Gerçekleşebilir Değer .................................................................................. 156
6.2. Maliyet ya da Net Gerçekleşebilir Değerden Düşük Olan ile Değerleme ile İlgili
Yöntemler ............................................................................................................................... 157
6.2.1. Stok Kalemlerini Tek Tek Değerleme ................................................................ 157
6.2.2. Stok Gruplarını Tek Tek Değerleme................................................................... 158
6.2.3. Toplam Üzerinden Değerleme ............................................................................ 158
6.3. Net Gerçekleşebilir Değerin Kayıtlara Alınması ............................................................ 159
6.4. Stokların Değerinin Tahmin Edilmesine İlişkin Yöntemler ........................................... 161
6.4.1.Brüt Kâr Yöntemi ................................................................................................ 161
6.4.2. Perakende Fiyatla Değerleme Yöntemi .............................................................. 162
7. MADDİ DURAN VARLIKLAR VE VARLIKLARDA DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ ........... 171
7.1. Maddi Duran Varlıklar .................................................................................................... 177
7.2. Maddi Duran Varlıkların İlk Kayda Alınması ................................................................ 177
7.3. İnşaat veya Yapım Sırasında Gerçekleşen Finansman Maliyetleri ................................. 178
7.4. Maddi Duran Varlıkların Takas Yoluyla Elde Edilmesi ................................................. 181
7.5. Maddi Duran Varlıkların SatınAlınmasından Sonra Gerçekleşen Harcamaların
Muhasebeleştirilmesi .............................................................................................................. 183
7.6. Maddi Duran Varlıklarda Değer Düşüklüğü ................................................................... 184
7.7. Maddi Duran Varlıkların Elden Çıkarılması ................................................................... 185
8. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR .................................................................. 196
8.1. Maddi Olmayan Varlıklar ............................................................................................... 202
8.2. Maddi Olmayan Varlıklarda Değerleme ......................................................................... 202
8.2.1.Satın Alınan Maddi Olmayan Varlıklar ............................................................... 202
8.2.2. İşletmenin Kendi Yarattığı Maddi Olmayan Varlıklar ....................................... 202
8.3. Maddi Olmayan Varlıklarda İtfa ..................................................................................... 203
8.3.1.Sınırlı Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklar ..................................................... 203
8.3.2. Sınırsız Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklar.................................................. 203
8.4. Maddi Olmayan Varlık Çeşitleri ..................................................................................... 204
8.4.1.Pazarlama ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar..................................................... 204
10
8.4.2. Müşteri ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar ........................................................ 204
8.4.3.Sanat Eserleri ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar ............................................... 205
8.4.4. Sözleşmeden Doğan Maddi Olmayan Varlıklar ................................................. 205
8.4.5. Teknoloji ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar ..................................................... 206
8.4.6. Şerefiye ............................................................................................................... 206
8.5. Maddi Olmayan Varlıklarda İtfa ..................................................................................... 207
8.5.1. Sınırlı Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklarda Değer Düşüklüğü ................... 208
8.5.2. Sınırsız Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklarda Değer Düşüklüğü ................ 209
8.5.3.Şerefiyede Değer Düşüklüğü ............................................................................... 209
9. KARŞILIKLAR VE ŞARTA BAĞLI BORÇLAR ............................................................ 222
9.1. Kısa Vadeli Borçlar ......................................................................................................... 228
9.2. Karşılıklar ........................................................................................................................ 228
9.2.1. Karşılıkların Kayıtlara Alınması ......................................................................... 228
9.2.2. Karşılık Tutarının Belirlenmesi .......................................................................... 229
9.3. Karşılık Türleri ve Muhasebeleştirilmesi ........................................................................ 229
9.3.1.Dava Karşılıkları .................................................................................................. 229
9.3.2. Garanti Karşılıkları ............................................................................................. 230
9.3.3. Çevresel Karşılıklar ............................................................................................ 231
9.4. Şarta Bağlı Borçlar .......................................................................................................... 232
10. FAİZ VE PARANIN ZAMAN DEĞERİ ......................................................................... 243
10.1. Paranın Zaman Değeri ................................................................................................... 249
10.2. Faiz Kavramı ................................................................................................................. 249
10.2.1. Basit Faiz .......................................................................................................... 249
10.2.2. Bileşik Faiz ....................................................................................................... 250
10.2.2.1. Bir Tutarın Gelecekteki Değeri ............................................................ 251
10.2.2.2. Bir Tutarın Bugünkü Değeri ................................................................. 251
10.3. Anüiteler ........................................................................................................................ 253
10.3.1. Anüitenin Gelecekteki Değeri .......................................................................... 253
10.3.2. Anüitenin Bugünkü Değeri ............................................................................... 254
11
11. TAHVİL: UZUN VADELİ BORÇLANMA ARACI ...................................................... 282
11.1. Tahvil Borcu .................................................................................................................. 288
11.2. Tahvil İhracının Kayıtlara Alınması ............................................................................. 288
11.2.1. Nominal Değerle İhraç ...................................................................................... 288
11.2.2. Primli Tahvil İhracı ........................................................................................... 288
11.2.3. İskontolu Tahvil İhracı ...................................................................................... 290
11.3. Tahvil Borcunun Geri Ödemesinin Kayıtlara Alınması ................................................ 291
11.3.1. Anaparanın Vade Sonunda Def’aten Ödenmesi ............................................... 291
11.3.2. Anaparanın Eşit Taksitlerle Ödenmesi ............................................................. 296
11.3.3. Anüite Şeklinde Ödeme .................................................................................... 298
12. ÖZSERMAYE ................................................................................................................. 311
12.1. Sermaye ......................................................................................................................... 317
12.2. Sermaye Yedekleri ........................................................................................................ 318
12.2.1. Hisse Senedi İhraç Primleri .............................................................................. 318
12.2.2. Yeniden Değerleme Artışları ............................................................................ 318
12.2.3. Değer Artış/Azalış Farkı ................................................................................... 319
12.3. Kâr Yedekleri ................................................................................................................ 319
12.3.1. Yasal Yedekler .................................................................................................. 319
12.3.2. Statü Yedekleri ................................................................................................. 319
12.3.3. Olağanüstü Yedekler ......................................................................................... 320
12.4. Kâr/Zarar Hesapları ....................................................................................................... 320
12.4.1. Dönem Net Kârı/Zararı ..................................................................................... 320
12.4.2. Geçmiş Yıllar Kârları/Zararları......................................................................... 320
13. HASILATIN RAPORLANMASI .................................................................................... 330
13.1. Genel Olarak Hasılatın Tanınması ................................................................................ 336
13.2. Hasılatın Satış Anında Kayıtlara Alınması ................................................................... 336
13.2.1. Kayda Alınacak Hasılat Tutarının Belirlenmesi ............................................... 336
13.2.2. Hasılatın Ne Zaman Kayda Alınacağının Belirlenmesi .................................... 337
13.3. Hasılatın Muhasebeleştirilmesi ile İlgili Sorunlar ......................................................... 337
13.3.1. Miktar İskontosu Uygulandığında Hasılatın Muhasebeleştirilmesi .................. 337
13.3.2. Müşterinin İade Hakkı Olan Satış Hasılatlarının Muhasebeleştirilmesi ........... 338
12
13.3.3. Acenta-Ana Şirket İlişkilerinde Hasılatın Muhasebeleştirilmesi ...................... 340
13.3.4. Konsinye Satışlarda Hasılatın Muhasebeleştirilmesi ........................................ 340
14. NAKİT AKIŞ TABLOSU ................................................................................................ 351
14.1. Genel Olarak Nakit Akış Tablosu ................................................................................. 357
14.2. Nakit Akış Tablosunun Bölümleri ................................................................................ 357
14.2.1. İşletme Faaliyetlerinden Yaratılan Nakit Akışları ............................................ 357
14.2.2. Yatırımdan Kaynaklanan Nakit Akışları .......................................................... 358
14.2.3. Finansman Faaliyetlerinden Kaynaklanan Nakit Akışları ................................ 358
14.3. Nakit Akış Tablosunun Formatı .................................................................................... 358
14.4. Nakit Akış Tablosunun Hazırlanması ........................................................................... 359
13
KISALTMALAR
FIFO: İlk Giren İlk Çıkar
LIFO: Son Giren İlk Çıkar
NAT: Nakit Akış Tablosu
TMS: Türkiye Muhasebe Standartları
14
YAZAR NOTU
Muhasebe bilgi sistemi ile üretilen finansal tablolar aracılığı ile işletmeler ile ilgili bilgi sahibi
olmak isteyen üçüncü kişiler bilgilenirler. Bu ders notunda bilgi aracı olan finansal tablolarda yer
alan bazı kalemlerin sınıflandırılması ve değerlemesi ile ilgili konular incelenmiştir. Yazar
öğrencilere bu ders notunda teorik olarak incelenen konuların uygulamasının Borsa İstanbul’da
işlem gören işletmelerin finansal tablo ve dipnotları incelenerek pekiştirilmesini önermektedir.
15
1. MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİ, BİLANÇO ve KÂR/ZARAR
TABLOSU
16
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
1.1. Muhasebe Kavramı
1.2. Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri
1.3. İşletmenin Çıkar Grupları
1.4. Bilanço
17
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Sizce bir otomobil galerisi satış amacıyla elinde bulundurduğu arabaları bilançonun hangi
kaleminde raporlamalıdır? Vereceğiniz cevabı genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinden hangisi
ile savunursunuz?
2) Sizce bir işletmenin çalışanları varlık olarak bilançoda raporlanabilir mi?
3) Sizce muhasebenin amaçları arasında işletme değerini de belirlemek var mıdır?
18
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Muhasebe Kavramı Öğrenci muhasebenin amacı
ve tanımı hakkında bilgi
sahibi olur.
Genel Kabul Görmüş
Muhasebe İlkeleri
Öğrenci genel kabul görmüş
muhasebe ilkelerini öğrenir.
Bilanço Öğrenci temel finansal
tablolardan biri olan bilanço
kavramı hakkında bilgi
sahibi olur.
19
Anahtar Kavramlar
Muhasebe: Bir iktisadi birimde meydana gelen ve parayla ölçülebilen olayları kaydeden,
sınıflandıran, özetleyen ve finansal tablolar halinde raporlayan bir bilgi sistemidir.
Varlık: Geçmişte olan işlemlerin sonucunda ortaya çıkan ve hâlihazırda işletmenin kontrolünde
olan ve gelecekte işletmeye ekonomik fayda sağlaması beklenen değerlerdir.
Borçlar: Geçmiş olaylardan kaynaklanan ve ödenmesi işletmenin ekonomik fayda
sağlayabilecek değerlerinde bir çıkışa neden olacak mevcut yükümlülüklerdir.
20
Giriş
Bu bölümde öncelikle muhasebe kavramı ve muhasebeye olan ihtiyaç anlatılmıştır.
Bunu takiben finansal muhasebeye giriş yapılmış ve genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile
işletmenin çıkar grupları tanıtılmıştır. Bölüm içerisinde son olarak temel finansal tablolardan
birisi olan bilanço veya yeni adıyla finansal durum tablosu incelenmiştir. Bu kapsamda
bilançonun temel unsurları olan varlıklar, borçlar ve özsermaye kavramları tanıtılmıştır.
21
1.1. Muhasebe Kavramı
Bir organizasyon amacına ulaşmak için işçilik, materyal, bina ve teçhizat gibi çeşitli
kaynakları kullanır. İşletmenin verimli bir şekilde çalışması açısından işletme yöneticileri
girdi olarak kullanılan bu kaynakların ve bu kaynakların kullanımı sonucu ulaşılan sonuçların
tutarına ilişkin bilgi sahibi olmak isterler. Örneğin pazarlama bölümünde çalışanlar işletmenin
elinde ne tür stoklar bulunduğunu, bu stokların maliyetini ve satış fiyatını bilmek isterler.
Eğer müşteriden bir sipariş geldiği anda ürün stoklarda yer almıyorsa gerekli bilginin acil
olarak üretim bölümüne iletilmesi gerekmektedir. Örneğin işletmenin kredili satışlar
dolayısıyla müşterilerinden olan alacak tutarını ve vadelerini bilmesi gerekir. Böylece alacak
vadesinde ödenmediğinde gerekli önlemler alınabilir. Bunun haricinde işletmenin borçlarının
tutarını ve vadesini, bankada ne kadar nakdi bulunduğunu bilmesi gerekmektedir. İşletme
dışında olup işletme ile ilgili karar verme durumunda olan yatırımcı veya kreditörler de
benzer bilgilere ihtiyaç duyarlar. İşte muhasebe bu bilgileri sağlayan bir sistemdir.
İşletme ile ilgili bilgiler kalitatif ve kantitatif olmak üzere ikiye ayrılabilir. Kalitatif
bilgilere örnek olarak çalışanların moral düzeyi ve dürüstlüğü verilebilir. Muhasebe genellikle
kantitatif bilgilerle ilgilenir fakat kantitatif bilgiler de muhasebe ve muhasebe dışı bilgiler
olarak ikiye ayrılabilir. Muhasebe bilgileri para birimi ile ifade edildiğinden diğer kantitatif
bilgilerden ayrılır. Çalışanların yaşı veya tecrübesi veya satış adedi de kantitatif bilgi olmakla
birlikte muhasebe bilgisi olarak sınıflandırılmaz. Bu tip bilgilere genellikle finansal raporların
açıklamalarında yer verilir. Muhasebe genel olarak finansal muhasebe, maliyet ve yönetim
muhasebesi ve vergi muhasebesi olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
Finansal muhasebe hem işletme içindeki yöneticilere, hem de işletme dışındaki
yatırımcı ve kreditörler gibi dış çıkar gruplarına hizmet eder. Örneğin işletmeye sermaye
koyan ortaklar işletmenin finansal durum ve performansı ile ilgili olarak bilgi sahibi olmak
isterler. Böylece yatırımlarının durumu ile ilgili olarak bir yargıya vararak hisselerini satmaya
veya yeni hisseler almaya karar verebilirler. Aynı durum potansiyel yatırımcılar için de
geçerlidir. Bir banka bir işletmeye kredi vermeden önce verdiği kredinin geri ödeneceği
konusunda emin olmak ister. Finansal muhasebe bilgileri borç verme kararında kişilere
hizmet eder. Hazırlanan finansal raporların okuyan herkes tarafından benzer şekilde
anlaşılması amacıyla finansal muhasebede genel kabul görmüş bazı ilkeler veya kurallar söz
konusudur.
Sadece işletme içindeki yöneticilere karar vermelerinde yardımcı olacak bilgiler
maliyet ve yönetim muhasebesi aracılığıyla sunulmaktadır. Yöneticilerin karar vermek
zorunda olduğu kaçtan satalım?, kaçtan alalım?, yeni yatırım yapalım mı?, kaç tane üretelim?
gibi sorular maliyet ve yönetim muhasebesi bilgileri kullanılarak cevaplanabilir. Maliyet ve
yönetim muhasebesi bilgisi planlama, uygulama ve kontrol olmak üzere üç farklı aşamada
kullanılır. Yönetim kendisi için hazırlanacak raporun içeriğine ve şekline kendisi karar verir.
Dolayısıyla maliyet veya yönetim muhasebesinde her işletme için geçerli olan genel kurallar
mevcut değildir.
22
Her işletme içinde bulunduğu ülkedeki vergi otoritesine önceden belirlenmiş
dönemlerde vergi beyannamesi vermekle yükümlüdür. Vergi kuralları ve finansal muhasebe
kuralları birbirinden farklıdır. Vergi muhasebesi sadece vergi otoritesine sunulacak finansal
raporların hazırlanmasına hizmet eder. Dolayısıyla, Vergi kurallarına göre hazırlanan finansal
raporların karar vermede kullanılması doğru olmaz.
Sonuç olarak muhasebe, bir iktisadi birimde meydana gelen ve parayla ölçülebilen
olayları kaydeden, sınıflandıran, özetleyen ve finansal tablolar halinde raporlayan bir bilgi
sistemidir. Muhasebe bilgi sisteminin sağladığı bilgiler, işletme ile ilgili karar alıcıların
kullandığı bilgilerin başında gelir. Bu karar alıcılar işletmenin çıkar grupları olan ortakları,
yöneticiler, devlet, müşteriler, tedarikçiler, çalışanlar ve bir bütün olarak bakıldığında
toplumun tamamıdır. Güvenilir muhasebe bilgileri olmadan işletmelerin başarılı bir biçimde
yönetilmesi olanaksızdır.
Gazetelerde şirketlerle ilgili okuduğumuz kâr-zarar, kâr payı dağıtımı, mevduat
büyüklüğü veya yatırım büyüklüğü gibi haberler işletmelerin muhasebe sistemlerinden
gelmektedir. Muhasebenin amacı işletmenin değerini belirlemek değildir. Örneğin, bir
işletmenin çalışanlarının kabiliyeti ve tecrübesi işletmenin başarısı için en önemli faktörler
arasında yer almasına rağmen bu kabiliyet ve tecrübe işletmenin muhasebe sisteminde veya
varlıkları arasında yer almamaktadır.
Muhasebenin ürettiği finansal raporları okuyarak karar alma durumunda bulunan
gruplar bu raporların hangi kurallara göre hazırlandığını bilmeden bu raporları anlayamazlar.
Fizik, kimya ve diğer doğa bilimlerinin aksine muhasebe ile ilgili kurallar insanlar tarafından
geliştirilmiştir. Bu temel kurallar “Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri” olarak
adlandırılmaktadır.
1.2. Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri
a. Sosyal Sorumluluk İlkesi
Sosyal sorumluluk ilkesi; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının
yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında; belli kişi veya grupların
değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun,
tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.
b. Kişilik İlkesi
Bu ilke; işletmenin sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden ve diğer ilgililerden ayrı bir
kişiliğe sahip olduğunu ve o işletmenin muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına
yürütülmesi gerektiğini öngörür. Örneğin bir tekstil mağazasının tek sahibi olan Ayşe
Hanım’ın mağazanın kasasından kişisel kullanımı için 100 TL aldığını varsayalım. Bu işlem
Ayşe Hanım’ı etkilemez çünkü para mağazanın cebinden çıkıp Ayşe Hanım’ın cebine
girmiştir ve Ayşe Hanım zaten mağazanın tek sahibidir fakat kişilik ilkesine göre işletme
sahibinden bağımsızdır ve dolayısıyla muhasebe kayıtlarının bu nakit çıkışını yansıtması
gerekmektedir. Dolayısıyla yapılacak kayıtla işletme Ayşe Hanım’dan 100 TL alacaklı
olacaktır.
23
c. İşletmenin Sürekliliği İlkesi
Bu ilke, işletmenin faaliyetlerini bir süreye bağlı olmaksızın sürdüreceğini diğer bir deyişle
sonsuz ömürlü olduğunu ifade eder. Bu süre, işletme sahiplerinin ya da hissedarlarının yaşam
sürelerine bağlı değildir. Bu ilkenin işletmeler açısından geçerliliğinin bulunmadığı veya
ortadan kalktığı durumlarda, bu hususun finansal tablolarda açıklanması gerekmektedir.
d. Dönemsellik İlkesi
Dönemsellik ilkesi; işletmenin sürekliliği ilkesi uyarınca sonsuz kabul edilen ömrünün, belli
dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız
olarak saptanmasıdır. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi, hâsılat,
gelir ve kârların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaştırılması bu ilkenin
gereğidir. Bir faaliyet dönemi genellikle bir takvim yılıdır ve 1 Ocak’ta başlar, 31 Aralık’ta
sona erer.
e. Parayla Ölçülme İlkesi
Bu ilke, parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para
birimiyle yansıtılmasını ifade eder. Bir işletme 30.000 TL nakde, 6000 kg hammaddeye, 5
adet kamyona ve 1.000 m2 büyüklüğünde bir fabrika binasına sahip olabilir fakat bu rakamlar
üst üste eklenerek işletmenin sahip olduklarının değeri hakkında anlamlı bir bilgi edinilemez.
Bu unsurlar ancak ortak bir ölçüyle belirtilirse anlamlı bir bilgiye ulaşılabilir. Muhasebede
ortak değer ölçüsü “Para”dır. Türkiye’de de “TL”dir. Dövizlerin de TL’ye çevrilerek kayıtlara
alınması gerekmektedir.
f. Maliyet Esası İlkesi
Bu ilke; para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan
diğer kalemler hariç, işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin
muhasebeleştirilmesinde, bunları elde etme maliyetlerinin esas alınması gerektiğini ifade eder.
Dolayısıyla, varlıkların ilk muhasebeleştirileceği değer ilgili varlıkların “Maliyet Değeri”dir.
g. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı
Bu ilke, muhasebe kayıtlarının gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş
objektif belgelere dayandırılması ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin
seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması gereğini ifade eder.
h. Tutarlılık İlkesi
Tutarlılık ilkesi; muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının, birbirini
izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade eder. İşletmelerin finansal
durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması bu
ilkenin amacını oluşturur. Muhasebede karşılaşılan sorunların çözümünde birden fazla çözüm
olasılığı ile karşılaşıldığında, tercih edilen çözüm yönteminin dönemler itibariyle hep aynı
olması beklenir. Örneğin, stok değerleme yöntemlerinden birinin seçilmesi gibi (LIFO, FIFO,
Ağırlıklı Ortalama, vb.).
24
ı. Tam Açıklama İlkesi
Tam açıklama ilkesi; finansal tabloların bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru
karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade eder.
Finansal tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, finansal tablo
kalemleri kapsamında yer almayan ancak alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi
muhtemel olaylara da yer verilmesi bu ilkenin gereğidir. Bu ilke gereği finansal tabloların
dipnotları finansal tabloların ayrılmaz parçalarıdır.
i. İhtiyatlılık İlkesi
Bu ilke, muhasebe politikalarında temkinli davranılması ve işletmenin karşılaşabileceği
risklerin göz önüne alınması gereğini ifade eder. Bu ilkenin sonucu olarak, işletmeler,
muhtemel giderleri ve zararları için karşılık ayırırlar, muhtemel gelir ve kârlar için ise
gerçekleşme dönemlerine kadar herhangi bir muhasebe işlemi yapmazlar.
j. Önemlilik İlkesi
Önemlilik ilkesi, bir hesap kalemi veya mali bir olayın nispi ağırlık ve değerinin finansal
tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri veya alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde
olmasını ifade eder. Önemli hesap kalemleri, finansal olaylar ve diğer hususların finansal
tablolarda yer alması zorunludur.
k. Özün Önceliği İlkesi
Özün önceliği ilkesi, işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin
değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gereğini ifade
eder. Genel olarak işlemlerin biçimleri ile özleri paralel olmakla birlikte, bazı durumlarda
farklılıklar ortaya çıkabilir. Bu takdirde, özün biçime önceliği esastır. Bu ilke gereği, bir
işletme bir bilgisayar satın aldığında; bu bilgisayarı kullanmak için satın aldıysa demirbaşlar
hesabına, bu bilgisayarı satmak için satın aldıysa mal stoku hesabına kaydetmelidir.
1.3. İşletmenin Çıkar Grupları
Yukarıda da belirtildiği gibi, bir işletme ile yakından veya uzaktan ilişkisi olan her
tarafın mutlaka o işletmeden bir beklentisi söz konusudur. Bu beklenti çoğu zaman parasal
olarak ölçülmekte ve karşımıza çıkmaktadır. İşletme ile ilgisi bulunan grupları ve çıkarlarını
aşağıdaki gibi sınıflandırmak mümkündür.
a. İşletme Sahipleri/ Hissedarlar/ Ortaklar: İşletmelerin meydana getirilmesinde mutlaka
sahipleri söz konusudur. Sahiplik bazen tek bir şahıs, bir kaç kişinden oluşan ortaklık veya
pek çok ortağın bir araya getirdiği bir kuruluş olabilir. Bu kişiler işletme için yatırım
yapan durumundadırlar ve yapmış oldukları yatırımın karşılığında beklentileri söz
konusudur ve bu beklentilerinin adı ise kârdır.
b. Para ve Sermaye Piyasaları: Para ve sermaye piyasaları işletmelerin gereksinim
duydukça kaynak sağladığı piyasalardır. Bankalardan kredi temin edilebilir, sermaye
piyasalarından tahvil, bono benzeri araçlarla kaynak sağlanabilir. Kuşkusuz para ve
sermaye piyasalarında faaliyet gösteren firmalar geçici olarak kaynak sağlayan
25
kuruluşlardır. Bu kuruluşların da muhasebesi yapılan işletmeden beklentileri vardır. Bu
beklentiler faiz ve kâr payı şeklinde karşımıza çıkabilmektedir.
c. Yöneticiler, Çalışanlar ve Sendikalar: Yöneticiler ve çalışanlar, muhasebesi yapılan
işletmelere emek unsuru sağlayan girdilerdir. Sendikalar ise bu kişilerin örgütlendikleri
kuruluşlardır. Gerek yöneticilerin, gerekse çalışanların, doğal olarak işletme için ortaya
koydukları emekleri karşılığında maaş, ücret, prim gibi beklentileri söz konusudur.
d. Alıcılar, Satıcılar, Rakipler, Yan Sanayi Unsurları: İşletmeler ekonomik bir ortamın
birer parçası durumundadırlar. Ekonomik hayat ise hep çıkar sağlama peşindedir.
Dolayısıyla çıkar sağlama açısından ekonomik çevre içindeki unsurlar arasında gizli veya
açık bir savaş her zaman söz konusudur. Bu savaşta kullanılacak en iyi silahlardan biri ise
kuşkusuz muhasebe bilgilerine sahip olabilmektir.
e. Tüketiciler, Çevreciler, Halk ve Diğer Kesimler: Günümüzde açıklık/şeffaflık politikası
veya yaşam felsefesi gün geçtikçe daha belirgin olmaktadır. Bunun sonucunda her kesim
her konu ile ilgilenmektedir. İlgileri ortaya koyabilmek, bu konuda tedbir alabilmek veya
tepki gösterebilmek için kuşkusuz bilgilenmek gerekir. Muhasebe, konu ile ilgili önemli
bilgi kaynaklarından birini oluşturmaktadır.
1.4. Bilanço (Finansal Durum Tablosu)
Bilanço veya yeni adıyla finansal durum tablosu belli bir tarih itibariyle işletmenin
finansal pozisyonunu gösteren tablodur. Aşağıda bir işletmeye ait bilanço örneği sunulmuştur.
Yıldız Reklam Şirketi 31 Aralık 2016 Tarihli Bilançosu
VARLIKLAR/AKTİF KAYNAKLAR/PASİF
Dönen Varlıklar Kısa Vadeli Borçlar
Nakit 60.000 Vergi Borcu 25.000
Alacaklar 20.000 Uzun Vadeli Borçlar
Banka Kredileri 100.000
Duran Varlıklar Özsermaye
Binalar 450.000 Sermaye 285.000
Demirbaşlar 30.000 Dağıtılmamış Kârlar 150.000
TOPLAM 560.000 TOPLAM 560.000
Bilanço veya finansal pozisyon tablosu; varlık, borç ve özsermaye (özkaynak) olmak
üzere üç unsurdan oluşmaktadır.
Varlıklar İşletmenin sahip olduğu (veya üzerinde hak iddia edebildiği) ve
kullanımından ekonomik fayda beklediği değerlerdir. Varlıklar geçmişte gerçekleşen
işlemlerin sonucunda ortaya çıkan ve hâlihazırda işletmenin kontrolünde olan ve gelecekte
işletmeye ekonomik fayda sağlaması beklenen değerlerdir. Bir harcamanın varlık olması için
üç temel kriterin sağlanması gerekmektedir:
26
1) İşletmenin kontrolünde olması
2) İşletmenin bu harcamadan gelecekte ekonomik fayda beklemesi
3) Maliyetinin güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi
Borçlar İşletmenin varlıkları üzerinde üçüncü şahısların borç vermeden doğan
hakkıdır. Borçlar geçmiş olaylardan kaynaklanan ve ödenmesi durumunda işletmenin
ekonomik fayda sağlayabilecek değerlerinde bir çıkışa neden olacak mevcut
yükümlülüklerdir. İşletmeden değer çıkışı aşağıdaki gibi olabilir:
1) Mali – nakit alınan ve nakit ödenmesi gereken değer
2) Avans – önceden nakit alınan ve karşılığında mal teslimi yapılan
3) Diğer nakti veya nakti olmayan ödemeler (hizmetler)
Özsermaye (Özkaynak) İşletmenin varlıkları üzerinde borçlar ödendikten sonra
ortakların hakkını temsil eder. Başka bir deyişle varlık ve borçlar arasındaki farktır.
Özsermaye sermaye ve dağıtılmamış kârlar olmak üzere iki temel unsurdan oluşmaktadır.
Dolayısıyla herhangi bir tarih itibariyle:
Varlıklar = Borçlar + Özsermaye
olmak zorundadır. Çünkü varlıklar işletmenin faaliyetlerinde kullandığı kaynakları
yansıtır. Örneğin mal stoku bir varlık kalemidir çünkü işletme onu istediği gibi kullanma
hakkına sahiptir ve gelecekte stoktaki malların satışından bir fayda beklemektedir. Öte yandan
bu kaynakların finansmanı temel olarak borçlanma yoluyla veya hissedarlardan
sağlanmaktadır. Dolayısıyla yukarıda verilen muhasebenin temel eşitliği her durumda
sağlanır.
Bilançodaki kalemler zamana ve likiditeye göre sınıflandırılır. Raporlama dönemi
(bilânço tarihinden) itibariyle on iki ay içinde ödenmesi veya tahsili beklenen tutarlar- kısa
vadeli olarak sınıflandırılır. İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere daha uzun bir süre elde
bulundurulacak olan varlıklar (veya nakte çevrilmesi daha geç olacak varlıklar) Duran
Varlıklar olarak adlandırılır.
Dönen Varlıklar bir yıl içerisinde nakte çevrilmesi beklenen varlıklardır ve en likit
varlık olan nakitten en az likit olan (yani nakte en geç çevrilebilecek olan) varlığa göre
sıralanır. Menkul kıymetler genellikle diğer şirketlere ait hisse senetleri, tahvil ve devlet
borçlanma senetlerinden oluşmaktadır. Ticari Alacaklar (veya kısaca Alacaklar veya Alıcılar)
işletmenin gerçekleştirdiği satışlardan henüz tahsil edilmeyen tutarı gösterir. İşletme
faaliyetleri ile ilgili alacaklar genellikle Ticari Alacak olarak adlandırılır.
27
Duran Varlıklar ise nakde çevrilmesi bir yıldan uzun süren varlıklardır ve işletmenin
uzun süre kullanmayı düşündüğü bina, makine ve teçhizat gibi varlıklar bu grup içerisinde
sınıflandırılır. Duran varlıklar esas olarak finansal varlıklar, maddi duran varlıklar ve maddi
olmayan duran varlıklar olarak sınıflandırılır.
1) Finansal Varlıklar işletmenin uzun vadeli yatırım amacıyla sahip olduğu diğer
işletmelerin hisse senetlerini, tahvillerini veya devlet tahvili vb. yatırımlarını
gösterir.
2) Maddi Duran Varlıklar işletmenin faaliyetlerinde kullanmak üzere uzun dönem (en
az bir yıldan fazla) elinde tutmayı planladığı varlıklardır. Bunlar net defter
değerinden yani maliyet değerinden birikmiş amortismanlar ve birikmiş değer
düşüklüklerinden sonra kalan değer üzerinden; veya gerçeğe uygun değeri (makul
değer) ile mali tablolara yansıtılabilir.
3) Maddi Olmayan Duran Varlıklar ise işletme birleşmelerinde doğan Şerefiye,
varlıkların değerlerinin piyasa değerinden ifade edildiği durumlarda Değer
Düşüklüğü Karşılıkları ve Ertelenmiş Vergi Varlığı (Vergi Usul Kanunu ve diğer
yasal yükümlülüklere göre ödenmesi gereken vergi ile mali kârdan hesaplanan
tahmini yıllık vergi gideri arasındaki fark) bulunabilir.
28
Varlıkların nasıl finanse edildiğini anlamak için borçlar ve özsermaye bölümlerini
incelemek gerekmektedir. Dönen varlıklar gibi borçlardaki sınıflama ve sıralamada zaman
esasına göre yapılmakta ve nakit ve nakit olmayan borçlar arasında bir ayırım yapılmadan
raporlanmaktadır. Kısa vadeli borçlar bilanço tarihinden itibaren en geç bir sene içinde
ödenmesi gereken tutarları veya sağlanması gereken mal veya hizmeti gösterir. Kısa vadeli
borçlar ödenmesi bir yıldan kısa süreli finansal ve diğer borçları kapsar. Uzun vadeli borçlar
ödemesi bir yıldan uzun zamana yayılmış finansal ve diğer borçları kapsar.
29
Özsermaye (Özkaynaklar) işletmenin hissedarları tarafından işletmenin kuruluşunda
ve devamında konulan sermayeyi ifade eder. Ayrıca işletmenin dönem kârından hissedarlarına
dağıtmayıp elinde tuttuğu kârlar “dağıtılmayan kârlar” olarak burada raporlanır. Özsermaye
sadece varlıklar ve borçlar arasındaki farktan ibarettir. Elle tutulan gözle görülen fiziki bir
unsur değildir. Sanaldır yani sadece bilgi değeri vardır. Özsermaye günlük hayattaki servet
beyanının tam karşılığıdır.
30
1.5. Kâr-Zarar Tablosu
Kâr-Zarar Tablosu veya eski adıyla Gelir Tablosu belli bir dönemde elde edilen
gelirleri ve bu gelirleri elde etmek için katlanılan giderleri gösterir. Dolayısıyla dönemlik
olarak Gelir – Gider = (Dönem) Kâr (Zarar) ını gösterir. Kâr-Zarar Tablosu, işletmedeki
kâr veya zararın nasıl oluştuğunu açıklayan finansal bir rapordur. Gelirin ne kadarı hangi
faaliyetlerden elde ediliyor? Gider kalemleri nelerdir? gibi soruların cevabı Kâr-Zarar
Tablosundan elde edilebilir. Kâr-Zarar Tablosu belli bir andaki finansal durumu değil, belli
bir dönemdeki finansal performansı yansıtır. Kâr-Zarar Tablosunu işletmenin bir dönem
boyunca çekilmiş video görüntüsü olarak düşünebiliriz. Kâr-Zarar Tablosu aşağıdaki grafikte
görülen iş döngüsünün gelir yaratma faaliyetlerine odaklanır.
31
Dolayısıyla “Kâr-Zarar Tablosu” bir işletmenin belirli bir dönemde elde ettiği gelirleri
ve gelirleri elde ederken katlandığı giderleri ve sonuçta toplam gelir ve toplam gider
arasındaki fark olan dönem kâr veya zararını gösteren bir finansal tablodur. Gelir ve giderler
“Kâr-Zarar Tablosunda” gösterilirken “Bilançoda” gösterilemezler. Kâr-Zarar Tablosunun
sonucu olan dönem kâr veya zararı ise bilançonun özkaynak (özsermaye) bölümüne aktarılır.
Bu bölümde dönem kârı artı olarak raporlanırken dönem zararı yine bu bölümde eksi olarak
raporlanır. İşletmenin ortaklar tarafından ödenen veya geçmişte gerçekleştirdiği kârlı
faaliyetler sonucu elde ettiği bir nakdi vardır. İşletme bu nakdi kullanarak mal stoku ve
hammadde alır veya bazı giderlere katlanır. İşletme bu giderleri ve satın almaları ödemek için
elindeki nakdi kullanır. İşletme yarattığı mal veya hizmeti müşterilere satar. Müşteriler ya
peşin ödeme yapar, ya da ileride ödeme sözü verir. Böylece alacaklar doğmuş olur. Müşteriler
alacaklar ile ilgili ödeme yaptığı zaman iş döngüsü tamamlanır. İş döngüsü sektörden sektöre
ve firmadan firmaya değişir ve 1 gün, 20 gün, 5 ay, 1 yıl veya daha uzun bir süre söz konusu
olabilir.
Aşağıda bir işletmeye ait Kâr-Zarar Tablosu örneği sunulmuştur.
Yıldız Reklam Şirketi 2016 Yılı Kâr-Zarar Tablosu
Net Satış Geliri 300.000
(-) Satışların Maliyeti (50.000)
Brüt Kâr 250.000
(-) Faaliyet Giderleri (75.000)
Faaliyet Kârı 175.000
(-) Diğer Giderler (50.000)
Vergi Öncesi Kâr 125.000
(-) Vergi (25.000)
Dönem Net Kârı 100.000
32
Kâr-Zarar Tablosundaki ilk kalem Satış Geliri’dir. Bu kalem bir dönem boyunca
müşterilere satılan malların veya sunulan hizmetlerin tutarını gösterir. Satış geliri genellikle
net satış tutarını gösterir. Net satış tutarına ulaşmak için satış yapıldıktan sonra iade edilen
veya üründeki bir problem nedeniyle satış tutarında yapılan indirimler brüt satış tutarından
düşülür. Ticaret iskontoları satış yapılmadan önce belirlenir, dolayısıyla muhasebe
kayıtlarında yer almazlar. Vadesinden önce erken ödemeler için yapılan iskontolar ise satıştan
sonra yapıldığı için brüt satışlardan düşülür.
Kâr-Zarar Tablosundaki ikinci kalem Satışların Maliyeti’dir. Bu kalem muhasebenin
dönemsellik ilkesi uyarınca ilk satırda raporlanan Satış Geliri ile ilgili mal veya hizmet
satışlarının maliyetlerini kapsar. Satış Geliri ve Satışların Maliyeti arasındaki fark Brüt Kâr
olarak adlandırılır.
Brüt Kâr= Net Satış Gelirleri – Satışların Maliyeti
Faaliyet Giderleri Brüt Kâr tutarından çıkarıldığında ortaya çıkan tutar ise “Faaliyet
Kârı” dır. Faaliyet Kârı’ndan diğer giderlerin düşülmesi ve diğer gelirlerin eklenmesi ile
birlikte Vergi Öncesi Kâr tutarına ulaşılır. Vergi Öncesi Kâr tutarından sonra yer alan Vergi
önemli bir gider olduğundan diğer giderlerden ayrı olarak gösterilir. Buradaki vergi kazanç
üzerinden ödenen “Gelir Vergisi” veya “Kurumlar Vergisi”dir. Gider niteliğinde olan vergiler
(taşıt vergisi, emlak vergisi, vb.) bu bölümde raporlanmaz. Kâr-Zarar Tablosundaki son kalem
Dönem Net Kârı veya Dönem Net Zararı olur.
Kâr-Zarar Tablosu, bilançoda yer alan Dağıtılmamış Kârlar hesabında bir dönem
boyunca meydana gelen değişiklikleri özetler. Aşağıda bir işletmenin 2015 yılı dönem başı ve
dönem sonuna ait bilançolar ile 2015 yılı kâr-zarar tablosu sunulmuştur. Görüleceği üzere
işletmenin dönem başı ve sonuna ait bilançoları, döneme ait kâr-zarar tablosu ve dağıtılmamış
kârlar hesabı birbiri ile ilişkilidir.
İşletmenin dönem başındaki dağıtılmamış kârlar (Bilanço) hesabının bakiyesi 13.640
TL’dir. 2016 yılı içerisinde işletme 6.122 TL tutarında net kâr (Kâr-Zarar Tablosu) elde etmiş
ve dağıtılmamış kârlar bu tutarda artmıştır. Ortaklara 4.390 TL tutarında kâr dağıtımı
yapıldığı varsayılmış ve dağıtılmamış kârlar bu tutarda azalmıştır. Sonuç olarak işletmenin
dönem sonundaki dağıtılmamış kârlar tutarı 15.372 TL (13.640TL + 6.122 TL – 4.390 TL)
olarak gerçekleşmiştir. Ortaklara dağıtılan kâr payı dağıtılmamış kârlar hesabından
düşülmüştür. Bu kâr payı dağıtımı Kâr-Zarar Tablosunda raporlanmaz, çünkü dağıtılan kâr
payı işletmeler için bir gider değildir.
33
Güneş İşletmesi 31 Aralık 2015 Tarihli
Bilançosu
Güneş İşletmesi 31 Aralık 2016 Tarihli
Bilançosu
Varlıklar Varlıklar
Nakit 2.176 Nakit 3.207
Binalar 22.651 Binalar 24.062
Demirbaşlar 13.412 Demirbaşlar 14.981
Toplam 38.239 Toplam 42.250
Borçlar ve Özsermaye Borçlar ve Özsermaye
Borçlar 12.343 Borçlar 14.622
Ödenmiş Sermaye 12.256 Ödenmiş Sermaye 12.256
Dağıtılmamış Kârlar 13.640 Dağıtılmamış Kârlar 15.372
Toplam 38.239 Toplam 42.250
Güneş Şirketi 2016 Yılı Kâr-Zarar Tablosu
Satış Geliri 75.478
(-) Satışların Maliyeti (52.127)
Brüt Kâr 23.351
(-) Faaliyet Giderleri (10.885)
Vergi Öncesi Kâr 12.466
(-) Vergi (6.344)
Net Kâr 6.122
İşletmenin sürekliliği ilkesine göre firmaların ömrünün sınırsız olduğu kabul edilir. Bu
nedenle yönetim ve diğer çıkar grupları firmanın başarılı olup olmadığını veya ne kadar kâr
ettiğini öğrenmek için firmanın ömrünün sona ermesini bekleyemezler. Firma hakkında sabit
aralıklarla bilgi sahibi olmak isterler. Bu ihtiyaç muhasebe dönemlerinin ortaya çıkmasını
sağlamıştır. Süreklilik arz eden işletme faaliyetlerini parçalara ayırmak ve dönemin kârını
veya zararını ölçmek muhasebedeki en önemli problemlerin başında gelmektedir. İşletme
34
dışındaki çıkar gruplarına genellikle yıllık, 6 aylık ve 3 aylık finansal raporlama
yapılmaktadır. Birçok işletmenin muhasebe dönemi 1 yıl olup bu dönem takvim yılı esaslı
çalışır. Faaliyet dönemi 1 Ocak’ta başlar ve 31 Aralık’ta biter. Bir takvim yılı içinde üçer
aylık dönemlerle hazırlanan finansal tablolara “Ara Finansal Tablolar” denir.
Gelir bir muhasebe döneminde ekonomik yararlarda işletme bünyesine varlık girişi
veya diğer şekillerdeki varlık çoğalmaları sonucundaki artış veya özsermayede hissedarların
yatırdıkları fonlar dışındaki kalemlerde artış meydana getiren borçlardaki azalma sonucunda
doğar. Gelirin tanımı hasılatın ve kazancın ikisini birden içerir. Hasılat işletmenin olağan
faaliyetleri neticesinde ortaya çıkar; satış, ücret, faiz, temettü, lisans ücreti ve kira geliri gibi
çeşitli adlar taşır. Kazanç işletme faaliyetlerden doğmakla birlikte ancak ana faaliyet alanı
dışında kalan alanlarda elde edilen faydayı temsil eder. Kazanç genellikle ilgili giderler
düşüldükten sonra kalan net tutarı ile raporlanır.
35
Giderler ise muhasebe döneminde ekonomik yararlarda varlık çıkışı veya diğer
şekillerdeki varlık eksilmeleri sonucundaki azalışları veya özsermayede hissedarlara yapılan
ödemelerin sonucunda ortaya çıkan azalmaların dışında özsermayede azalma sonucunu
doğuran borçlarda meydana gelen artışları ifade eder. Örnek olarak, ücretler, satılan malın
maliyeti, sigorta gideri, reklam gideri için yapılan harcamaları gösterebiliriz. Giderlerin belli
bir dönem içinde kayda alınması yine tahakkuk esasına göre yapılır. Yani, kâr-zarar
tablosunda dönem gideri olarak görülen tutarın hepsinin o dönem içinde ödenmiş olması
gerekmez.
Kâr Zarar Tablosu finansal tablolar setinin parçalarından biridir. Tahakkuk esasına
göre gerçekleşen gelirlerin ve gerçekleşen giderlerin sunulduğu bir tablo olmakla sınırlıdır.
Aşağıda sayılan esas ve ilkeler kâr-zarar tablosunun anlaşılmasında önem arz etmektedir:
Tahakkuk Esası: Gerçekleşen gelir ve giderlerin kaydedilmesi ve raporlanması.
Dönemsellik İlkesi: Tahakkuk eden gelir ve giderin ilgili döneme kaydedilmesi.
Eşleştirme İlkesi: Dönemin gelirlerinin, bu geliri elde etmek için katlanılan gider ile
karşılaştırılması veya eşleştirilmesi.
Dipnotlar finansal tabloları izleyen açıklayıcı notlardır. Yukarıda örnek olarak verilen
Arçelik İşletmesinin finansal raporlarına ilişkin toplam 38 adet dipnot bulunmaktadır.
Örneğin, aşağıda sunulan 7 numaralı dipnot ARÇELİK’in kısa vadeli finansal borçlarına yani
kullandığı banka kredilerinin döviz cinsine ve vadelerine ilişkin detaylı bilgi sunmaktadır.
36
37
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde öncelikle iç ve dış çıkar gruplarının karar verebilmek için muhasebe bilgi
sistemi tarafından üretilen bilgilere ihtiyacı olduğu anlatılmıştır. Bunu takiben finansal
muhasebeye giriş yapılmış ve genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri tanıtılmıştır. Bölüm
içerisinde son olarak temel finansal tablolardan birisi olan bilanço incelenmiştir. Bilanço belli
bir tarih itibariyle işletmenin finansal durumunu gösteren bir tablodur. Bilanço bir pozisyon
bilgisi sunmaktadır. Bu bölümde bilançonun temel unsurları olan varlık, borç ve özsermaye
kavramları da tanıtılmıştır.
38
Bölüm Soruları
1. Eğer bilançonun varlıklar toplamı 95.000 TL, borçlar toplamı 40.000 TL ise özsermaye
toplamı aşağıdakilerden hangisidir?
A-) +135.000 TL
B-) -55.000 TL
C-) +55.000 TL
D-) -135.000 TL
E-) -95.000 TL
2. Aşağıdakilerden hangisi bir işletmenin bilançosunun (finansal durum tablosunun) başlığı
olabilir?
A-) A İşletmesi 31.12.2016 Tarihli Bilanço (Finansal Durum Tablosu)
B-) A İşletmesi 31.12.2016 Dönemi Kâr-Zarar Tablosu
C-) A İşletmesi 31.12.2016 Tarihli Kâr-Zarar Tablosu
D-) A İşletmesi 1.1.2016-31.12.2016 Dönemi Kâr-Zarar Tablosu
E-) A İşletmesi 1.1.2016-31.12.2016 Dönemi Bilançosu (Finansal Durum Tablosu)
3. Bir işletmenin dönen varlıklar toplamı 25.000 TL, borçlar toplamı 40.000 TL ve özsermaye
toplamı 60.000 TL ise işletmenin duran varlıklar toplamı aşağıdakilerden hangisidir?
A-) 5.000 TL
B-) 45.000 TL
C-) 75.000 TL
D-) 100.000 TL
E-) 125.000 TL
39
4. İşletmeler, muhtemel giderleri ve zararları için karşılık ayırırlar, muhtemel gelir ve kârlar
için ise gerçekleşme dönemlerine kadar herhangi bir muhasebe işlemi yapmazlar. Bu
uygulama aşağıdaki genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinden hangisinin gereğidir?
A-) Dönemsellik
B-) Süreklilik
C-) İhtiyatlılık
D-) Tahakkuk
E-) Tutarlılık
5. İşletmenin bankaya yatırdığı yabancı paranın, Bankalar Hesabına Türk Lirası cinsinden
kaydedilmesi, aşağıdaki muhasebe temel kavramlarından hangisinin gereğidir?
A-) Tam açıklama
B-) Önemlilik
C-) Parayla ölçülme
D-) Özün önceliği
E-) Tutarlılık
6. Aşağıdakilerden hangisi bir unsurun varlık olarak bilançoda raporlanabilmesi için gerekli
şartlardan biri değildir?
A-) İşletmenin kontrolünde bulunması
B-) Gelecekte ekonomik fayda sağlamasının muhtemel olması
C-) Geçmiş olayların sonucunda ortaya çıkması
D-) Maliyetinin güvenilir bir şekilde ölçülmesi
E-) Fiziki bir varlığının olması
40
7. Muhasebe bilgi sistemi aşağıdakilerden hangisini sağlamaz?
A-) İşletmenin kasasında ne kadar para bulunduğunu
B-) İşletmenin kullandığı makinelerin piyasa değerinin ne kadar olduğunu
C-) İşletmenin deposunda ne tür ve kaç adet stok bulunduğunu
D-) İşletmenin ne kadar borcu olduğu ve vadelerinin ne olduğunu
E-) Ortakların işletmeye ne kadar sermaye koyduğunu
8. Aşağıdakilerden hangisi bilançoda dönen varlıklar grubunda raporlanır?
A-) Stoklar
B-) Binalar
C-) Arazi ve arsalar
D-) Taşıtlar
E-) Makineler
9. Dönem içerisinde sermaye artışı olmadığı ve kâr payı dağıtılmadığı varsayımıyla bir
işletmenin dönem başındaki varlık toplamı 100.000 TL ve borç toplamı 50.000 TL, dönem
sonundaki varlık toplamı 130.000 TL ve borç toplamı 70.000 TL ise dönem kârı veya zararı
aşağıdakilerden hangisidir?
A-) Verilen bilgilerle bulunamaz.
B-) 10.000 TL kâr
C-) 20.000 TL kâr
D-) 30.000 TL zarar
E-) 50.000 TL kâr
41
10. Dönem içerisinde sermaye artışı olmadığı ve kâr payı dağıtılmadığı varsayımıyla bir
işletmenin dönem başındaki varlık toplamı 100.000 TL ve borç toplamı 50.000 TL, dönem
sonundaki varlık toplamı 120.000 TL ve borç toplamı 90.000 TL ise dönem kârı veya zararı
aşağıdakilerden hangisidir?
A-) Verilen bilgilerle bulunamaz.
B-) 20.000 TL zarar
C-) 20.000 TL kâr
D-) 30.000 TL zarar
E-) 50.000 TL kâr
Cevaplar
1 – C, 2 – A, 3 – C, 4 – C, 5 – C, 6 – E, 7 – B, 8 – A, 9 – B, 10 – B
42
2. GELİR VE GİDERLERİN KAYITLARA ALINMASI
43
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
2.1. Gelir ve Giderin Kayıtlara Alınması
2.2. Çift Taraflı Kayıt Tekniği
2.3. Muhasebe Süreci
44
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Günümüzde uygulanan ve bu bölüm içerisinde yer vereceğimiz çift taraflı kayıt sistemi acaba ne
zamandan beri uygulanmaktadır ve kim tarafından bulunmuştur?
2) Türk Hava Yollarından altı ay sonra yapacağımız bir uçuş için bugün 1.000 TL ödeyerek bir
bilet aldığımızı varsayalım. Bu işlemle ilgili olarak sizce Türk Hava Yolları’nın bilançosundaki
varlık, borç ve özsermaye ile kâr-zarar tablosundaki gelir ve giderleri nasıl etkilenir?
45
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Gelir ve Giderin Kayıtlara
Alınması
Öğrenci gelir ve giderlerin
muhasebe kayıtlarına
alınması ile ilgili kriterleri
öğrenir.
Muhasebe Kayıtları Öğrenci çift taraflı muhasebe
kayıt tekniğini öğrenir.
46
Anahtar Kavramlar
Gelir: Bir muhasebe döneminde ekonomik yararlarda işletme bünyesine varlık girişi veya diğer
şekillerdeki varlık çoğalmaları sonucundaki artış veya özkaynaklarda hissedarların yatırdıkları
fonlar dışındaki kalemlerde artış meydana getiren borçlardaki azalmadır.
Gider: Muhasebe döneminde ekonomik yararlarda varlık çıkışı veya diğer şekillerdeki varlık
eksilmeleri sonucundaki azalışları veya özkaynaklarda hissedarlara yapılan ödemelerin
sonucunda ortaya çıkan azalmaların dışında özkaynaklarda azalma sonucunu doğuran borçlarda
meydana gelen artışlardır.
47
Giriş
Bu bölümde kâr-zarar tablosunun ana unsurları olan gelir ve giderlerin kayıtlara
alınma zamanı ile ilgili kriterler anlatılmıştır. Daha sonra, çift taraflı kayıt sistemi ile ilgili
teknik bilgiler sunulmuş ve son olarak muhasebe sürecinin aşamaları anlatılmıştır.
48
2.2. Gelir ve Giderin Kayıtlara Alınması
Bir işletmenin yıllık net kârını veya zararını işletmeye giren nakit ve işletmeden çıkan
nakit ile doğrudan ilişkilendirmek doğru olmaz. Örneğin, bir otel işletmesinin yıllık geliri yıl
içinde tahsil edilen nakit ile yıl içinde giderler için yapılan ödeme arasındaki fark alınarak
hesaplanamaz. Yılsonunda, bazı müşteriler faturalarını henüz ödememiş olabilirler. Bu tahsil
edilmemiş faturalar alacak olarak sınıflandırılır. Tam aksine, işletmenin gelecekte nakit
yaratmak için satın aldığı bir otel binası ile ilgili nakit çıkışını işletmenin gelirinden bir düşüş
olarak raporlamak ta yanlıştır. Muhasebede tahakkuk kavramı gereği;
a) Gelir gerçekleştiyse (tahakkuk ettiyse) tahsil edilse de edilmese de “GELİR” olarak
kayıtlara alınır.
b) Gelir gerçekleşmediyse (tahakkuk etmediyse) tahsil edilmiş olsa bile “GELİR”
yazılmaz. Tahsil edilen nakit bir “BORÇ” olarak raporlanır.
c) Gider gerçekleştiyse (tahakkuk ettiyse) parası ödense de ödenmese de “GİDER”
olarak kayıtlara alınır.
d) Gider gerçekleşmediyse (tahakkuk etmediyse) parası ödenmiş olsa bile “GİDER”
yazılmaz. Gider için yapılan ödeme bir tür “ALACAK” olarak raporlanır.
Muhasebenin ihtiyatlılık (Tutuculuk, Muhafazakârlık) ilkesi gereğince;
a) Gelirin gerçekleşme ihtimali varsa “GELİR” yazılmaz ve %100 gerçekleşinceye
kadar beklenir.
b) Giderin gerçekleşme ihtimali varsa “GİDER” yazılır ve “KARŞILIK” olarak kayıtlara
alınıp, borçlar arasında raporlanır.
GELİR GİDER
GERÇEKLEŞTİ + +
GERÇEKLEŞME İHTİMALİ VAR - +
(Karşılık ayrılır)
GERÇEKLEŞMEDİ - -
Örneğin, Mustafa Bey’in Aralık 2016 tarihinde bir oto galerisi ile Ocak 2017 tarihinde
bir araba almak üzere anlaştığını varsayalım. Bu haber oto galerisi için iyi bir haber olmakla
birlikle Mehmet Bey’in işlerinin bu süre içerisinde kötüye gitmesi ve anlaşmanın
gerçekleşmemesi olasılığı söz konusudur. Bu nedenle ihtiyatlılık ilkesi gereğince arabanın
teslimatı yapılmadan önce gelir kayıtlara alınmaz. Oto galerisi gelir kaydını 2016 yılında
değil, teslimatın gerçekleştiği tarih olan 2017 yılında yapar.
49
Genel olarak, malların satışından kaynaklanan gelir, mallar müşteriye teslim
edildiğinde, hizmet sunumundan elde edilen gelir ise hizmet sunulduğunda kayıtlara alınır.
Nakit birçok durumda mallar müşteriye teslim edildiğinde veya hizmet sunulduğunda alınır
fakat nakit tahsilâtı gelirin gerçekleşmesinden önceki veya sonraki bir dönemde de
gerçekleşebilir.
Örneğin, magazin dergisi yayınlayan firmalar bir yıllık abonelik ücretini peşin tahsil
ederler. Firma nakdi hizmeti sunmadan önce tahsil eder. Bir yıllık abonelik ücretinin Aralık
2015 sonunda tahsil edildiğini varsaydığımızda, dergi satışından kaynaklanan gelir 2016
yılında kaydedilir. Böyle bir durumda 2015 yılı sonunda firmanın nakdinde ve borcunda
(gerçekleşmemiş gelir) artış olur. İşletmenin borcundaki artış derginin abonelerine gelecekte
göndermeyi taahhüt ettiği dergileri yansıtır.
Benzer bir uygulama vadeli olarak yapılan satışlarda da karşımıza çıkar. Müşteriler
mal veya hizmet ile ilgili ödemeyi mal ve hizmeti aldıktan sonra yapmayı taahhüt edebilir. Bu
durumda gelirin kayıtlara alınması için tahsilâtın yapılması beklenmez. Gelir, mal veya
hizmetin sunulduğu dönemde kayıtlara alınır. Satış geliri ve tahsilât arasındaki ilişki aşağıdaki
tablo ile daha iyi anlaşılabilir. Görüleceği üzere yıl içindeki toplam tahsilât yılın satış gelirine
eşit değildir.
Bu Yıl
Tutar Tahsilât Satış
Geliri
Bu yıl yapılan nakit satışlar 200 TL 200 TL 200 TL
Geçen yıl yapılan vadeli satıştan
bu yıl yapılan tahsilât
300 300 0
Bu yıl yapılan vadeli satıştan bu
yıl yapılan tahsilat
400 400 400
Bu yıl yapılan vadeli satışın
gelecek yıl tahsil edilecek kısmı
100 0 100
Toplam 900 TL 700 TL
Bir banka müşterisine kredi verdiğinde aslında müşterisine parayı kullanma hakkı
veren bir hizmet sağlamış olur. Bankanın bu hizmet karşılığında aldığı ücret “faiz” olarak
adlandırılmaktadır. Banka, müşterinin parayı kullandığı her gün için faiz geliri elde
etmektedir. Birçok durumda bankadan alınan krediler ile ilgili faizler alındıkları yıl içinde
değil, gelecek yıl veya yıllarda ödenmektedir. Muhasebedeki dönemsellik ilkesinin bir unsuru
50
olan tahakkuk esasına göre banka müşteriden alacağı faizi yıl içinde tahsil etmemesine
rağmen banka faiz gelirini kayıtlara alır. Bankanın hak ettiği fakat henüz tahsil edilmemiş
olan faiz bankanın bilançosunda bir varlık olarak “Tahsil Edilecek Faiz Geliri” olarak
raporlanır.
Bir işletme vadeli bir satış yaptığında müşterinin faturayı gelecek bir zaman içinde
ödeyeceğini bekler. Fakat tecrübelere göre tüm müşteriler faturaları ödememekte veya
ödeyememektedir. Dolayısıyla döneme ilişkin gelir tutarı belirlenirken tahsil edilemeyecek
olan vadeli satışların tutarı tahmin edilir ve gider olarak kayıtlara alınır. Bu uygulama
ülkemizde “şüpheli alacak karşılığı ayırma” olarak adlandırılır.
Örneğin, bir marketin dönem boyunca 100.000 TL tutarında vadeli satış yaptığını ve
geçmiş tecrübelere göre vadeli satışların %3’ünün tahsil edilemediğini varsayalım. Böyle bir
durumda 100.000 TL’lik vadeli satışın gelir olarak kaydedildiği dönemde 3.000 TL tutarında
şüpheli alacak karşılığı da gider olarak kaydedilir.
Yukarıda da açıklanan dönemsellik ilkesine göre gelir ve giderlerin tahakkuk esasına
göre muhasebeleştirilmesi; hasılat, gelir ve kârların aynı döneme ait maliyet, gider ve
zararlarla karşılaştırılmasını gerektirmektedir. Örneğin, bir işletmede satış görevlisi olarak
çalışan Temel Bey’in 2016 yılının sonunda aldığı bir sipariş ile ilgili olarak işletmeden 2.000
TL tutarında komisyon aldığını fakat malların 2016 yılı içinde müşteriye teslim edilemediğini
varsayalım. Böyle bir durumda işletme satışla ilgili geliri 2017 yılı gelirlerine ve dolayısıyla
Mehmet Bey’e verilen komisyonu da 2017 yılı giderlerine dâhil etmesi gerekir.
Benzer şekilde Ahmet Bey’in 2016 yılının son günlerinde müşteriye teslim edilen bir
mal satışı ile ilgili olarak 2017 yılı başında 1.000 TL tutarında satış komisyonu aldığını
varsayalım. Bu durumda 1.000 TL’lik komisyonun 2016 yılına dâhil edilmesi gerekir.
Görüldüğü gibi her iki vak’ada da komisyon ile ilgili nakit çıkışları ve gelir tahakkukları
farklı dönemlerde gerçekleşmiştir.
İşletmelerdeki bazı maliyetler ise herhangi bir gelir kalemi ile ilişkilendirilmeksizin
dönem gideri olarak kayıtlara alınmaktadır. Önceki örneğe geri dönecek olursak, satış elemanı
komisyon yerine maaş alsaydı bu maaş elemanın çalıştığı dönemde gider olarak kayıtlara
alınacaktı çünkü satış hacmi ile satış elemanının maaş tutarı arasında direkt bir ilişki kurmak
mümkün değildir.
Bir maliyet kalemi ya varlık ya da gider olarak raporlanır. Maliyet kaleminin varlık
olarak raporlanabilmesi için o kalemin gelecek dönemlerde ekonomik fayda yaratması
beklenmelidir. Aksi takdirde bu maliyet kalemi gider olarak kayıtlara alınır. Bir maliyet
kaleminin gelecek dönemlerde ekonomik fayda yaratması beklenmekte fakat bu maliyet
gelecek dönemlerdeki fayda ile ilişkilendirilemiyorsa dönem gideri olarak raporlanmalıdır.
Örneğin, personel eğitim programları sayesinde çalışanların gelecek dönemlerde daha
iyi performans göstereceği ve işletmeye ekonomik fayda sağlayacakları beklenir. Ancak
51
beklenen bu faydalar objektif bir şekilde ölçülemez. Dolayısıyla, personel eğitim programları
ile ilgili maliyetler varlık yerine cari dönem gideri olarak kayıtlara alınır. Benzer bir örnek
reklam harcamalarıdır. Çeşitli kaynaklarda yayımlanan reklamların işletmenin gelecekteki
satışlarını artırması beklenir fakat reklam sayesinde gerçekleşen satış artışı ile reklam maliyeti
arasında ilişki kurulamaz. Dolayısıyla, reklam maliyetleri yayımlandıkları dönemde gider
olarak kayıtlara alınırlar.
İşletmelerin mal ve hizmet satın alması durumunda ortaya “HARCAMA” kavramı
çıkar. Harcamalar varlık veya gider olarak sınıflandırılabilir. Harcamaların varlık mı yoksa
gider olarak mı muhasebeleştirileceği muhasebedeki en önemli problemlerden biridir.
İşletmenin ömrü boyunca yaptığı birçok harcama gidere dönüşür. Dönemin giderleri
belirlenirken aşağıdaki dört durumun iyi anlaşılması gerekmektedir.
1. Cari Dönemde Yapılan Harcamaların Cari Dönemde Giderleşmesi: Yıl içinde
satın alınan bir unsur harcamadır. Eğer bu unsur aynı yıl içinde tüketildiyse dönem
gideri olur. Örneğin 2015 yılı içerisinde 500 TL tutarında benzin alınmışsa bu bir
harcamadır. Bu benzinin tamamı 2015 yılı içinde tamamen tüketildiyse bu harcama
aynı zamanda dönem gideri olur.
2. Bir Önceki Dönem Yapılan Harcamaların Cari Dönemde Giderleşmesi: Bilanço
belli bir an itibariyle işletmenin sahip olduğu varlıklarını gösterir. Bu varlıklar
işletmenin daha önceki dönemlerde yaptığı harcamaları yansıtır. Cari dönem içinde bu
varlıkların bir kısmının faydası tükenecektir ve varlıklar gidere dönüşecektir. Bu tip
varlıkların en önemlilerini stoklar, önceden ödenmiş giderler ve maddi duran varlıklar
oluşturur. Stoklar satılabilir malları temsil eder ve satıldığı anda gidere dönüşür.
Önceden Ödenmiş Giderler, geçmiş yıllarda satın alınan fakat faydası cari dönemde
devam edecek varlık ve hizmetleri temsil eder. Hizmetler sağlandığında ve varlıklar
kullanıldığında bu unsurlar gidere dönüşür. Örneğin işletme 31 Aralık 2015’da 90.000
TL karşılığında 3 yıl koruma sağlayan bir sigorta poliçesi satın almış ve bedelini
ödemiştir. 90.000 TL 31 Aralık 2015 tarihli bilançoda varlık olarak raporlanır. 31
Aralık 2016 tarihinde bu tutarın 30.000 TL’si gidere dönüşür ve geriye kalan 60.000
TL 31 Aralık 2016’de varlık olarak raporlanmaya devam eder. Arsa haricindeki maddi
duran varlıklar sınırlı ömre sahiptir. Bu varlıklar işletmenin gelecek yıllardaki
faaliyetleri ile ilgili olarak kullanılmak üzere satın alınırlar ve gelecek yıllarda gidere
dönüşürler. Bu varlıklarla ilgili giderleştirme de sigorta poliçesine benzemekle birlikte
sigorta poliçesinin faydalı ömrü tam olarak bilinirken bir fabrika binasının faydalı
ömrünü tahmin etmek kolay değildir. Maddi duran varlıkların maliyetinin gidere
dönüştürülme sürecine “amortisman” denilmektedir.
3. Cari Dönemde Yapılan Harcamaların Gelecek Yıllarda Giderleşmesi: Yukarıdaki
örneklerden de görüleceği üzere varlıklarla ilgili olarak yapılan tüm harcamalar cari
dönemin gideri olarak raporlanamaz çünkü bu varlıkların bir bölümünün faydası
henüz bitmemiştir. Örneğin, yıl başında kiralanan bir işyeri için üç yıllık kira olarak
36.000 TL ödenmişse, 12.000 TL bu yılın kira gideridir. Ancak 24.000 TL bu yılın
kira gideri değil, gelecek iki yılın kira gideri olacaktır. Bu nedenle birinci yılın
sonunda 2 yıllık kira bedeli bilançoda bir tür alacak olarak raporlanmalıdır.
52
4. Ödemesi Henüz Yapılmamış Giderler: Cari yıla ait bazı giderlerin ödemesi o yıl
içinde yapılmamış olabilir. Dönem içinde işletmeye hizmet sunan taraflar da bu
hizmetlerin bedelini işletmeden gelecekte talep ederler. Dolayısıyla, bu tutarlar gider
olarak kaydedilir ve dönem sonu itibarıyla bilançoda tahakkuk etmiş giderler
(ödenecek giderler) adı altında bir borç olarak raporlanırlar. Örneğin, işletmenin 2016
Aralık ayında kullandığı elektrik ile ilgili faturanın son ödeme tarihi 2017 Ocak
ayındadır. 31 Aralık 2016 tarihi itibariyle işletme faturayı ödemese bile bu elektrik
gideri 2016 yılında kayıtlara alınır.
Bu ana kadar yapılan açıklamalarda işletmenin dağıtılmamış kârlar hesabındaki
artışlar mal ve hizmetlerin satışı ile ilişkilendirilmişti. Fakat dağıtılmamış kârlar başka
sebeplerle de artabilir. Örneğin, işletme başka şirketlere ait sahip olduğu hisse senetlerini satın
aldığı değerin üzerinde satabilir. Bu işlem dağıtılmamış kârlar hesabını artırdığı halde bir satış
geliri değildir (İşletmenin asıl işinin hisse senedi alıp satmak olmadığı varsayılmıştır).
Dağıtılmamış kârlardaki bu tip artışlar teorik olarak “Kazanç” olarak adlandırılır. Benzer
şekilde, işletmenin ana faaliyet konusu ile ilgili olmayıp işletmenin dağıtılmamış kârlar
hesabını artıran işlemler “Kazanç” olarak adlandırılırken; azaltan işlemler “Zarar” olarak
adlandırılır. İşletmedeki varlıkların yangın veya hırsızlık yoluyla yok olması zarar en güzel
örnektir.
2.2. Çift Taraflı Kayıt Tekniği
Bir varlık, borç veya özsermaye kalemindeki artış ve azalışlarının izlendiği yere
muhasebede “Hesap” ismi verilir. Muhasebe kurallarını fizik, kimya gibi doğa bilimlerinin
aksine insanların belirlediğini belirtmiştik. Muhasebede bir hesabın sol tarafı “Borç”, bir
hesabın sağ tarafı ise “Alacak” olarak adlandırılır. Dolayısıyla hesabın sol tarafına yapılan
kayıtlar “Borçlandırma”, sağ tarafına yapılan kayıtlar “Alacaklandırma” adını almıştır.
Bir hesaptaki artışlar hesabın bir tarafına, azalışlarda diğer tarafına kaydedilir.
Artışların toplamı, azalışların toplamından çıkarılarak o hesabın “Bakiyesi” (Kalanı)
hesaplanır. Muhasebe çalışmalarında her bir hesap “T” ile sembolize edilir. Bu sembol
açılmış bir defterin sol ve sağ tarafını ifade etmektedir.
Borç ……..Hesabı Alacak
Bir hesabın “borç tarafı” toplamı “alacak tarafı” toplamından fazla ise hesap “borç
bakiye” verirken, alacak tarafı toplamı borç tarafı toplamından fazla ise hesap “alacak
bakiyesi” verir. Bir hesabın “borç tarafı” toplamı “alacak tarafı” toplamına eşitse hesap “sıfır
53
bakiye” verir. Bu durum, özel bir durum olup muhasebede o hesabın “kapalı” olduğu
anlamına gelir. Diğer bir ifadeyle;
a) Bir hesap sıfır bakiye veriyorsa o hesap “kapalıdır”.
b) Bir hesap kapalıysa o hesabın “borç tarafı” toplamı ile “alacak tarafı” toplamı birbirine
eşittir.
c) Bir hesap kapatılmak isteniyorsa o hesabın “borç tarafı” toplamı ile “alacak tarafı”
toplamı birbirine eşit hale gelecek şekilde kayıt yapılmalıdır.
Hangi hesabın ne zaman borç tarafına, ne zaman alacak tarafına kayıt yapılacağı ise
aşağıdaki kurallara göre değişmektedir.
Varlıklar = Borçlar + Özsermaye
Borç Alacak Borç Alacak Borç Alacak
+ - - + - +
Yukarıdaki hesaplardan da izlenebileceği üzere varlıklarla ilgili bir artış olduğunda
hesabın borç tarafına, bir azalış olduğunda alacak tarafına kayıt yapılır. Borçlar ve özsermaye
ile ilgili bir artış olduğunda ise hesabın alacak tarafına, bir azalış olduğunda borç tarafına
kayıt yapılır. Gelir ve giderlerin kaydı ile ilgili kurallar ise Özsermaye bölümü dikkate
alınarak oluşturulmuştur. Tanıma göre gelir işletmenin dağıtılmamış kârında
(özsermayesinde) artış yaratan faaliyetlerdir. İşletmenin özsermesinde artış olduğunda alacak
tarafına kayıt yapıldığı için gelirler alacak tarafına, giderler ise borç tarafına kaydedilirler.
Örneğin, işletmenin nakit hesabında dönem başında 10.000 TL olduğunu varsayalım.
Gelecekte yapılacak nakit işlemleri bu hesabın bakiyesini iki yönde etkileyebilir. Bakiye
artabilir veya azalabilir. Dönem sonunda hesaptaki artışlar ve azalışlar toplanıp net değişim
alındığında dönem sonundaki hesap bakiyesi kolayca elde edilebilir.
Nakit
(Artışlar) (Azalışlar)
Dönem Başı Bakiye 10.000
5.000 750
4.000 7.200
200 4.800
12.000 3.000
31.200 15.750
Dönem Sonu Bakiye 15.450
54
İşletmelerin bilançosunda raporlanan sürekli hesapların dönem sonu bakiyeleri, bir
sonraki dönemin dönem başı bakiyesi haline gelir. Hatırlayacağımız üzere gelir ve giderler
bilançodaki dağıtılmamış kârlar hesabını artırmakta ve azaltmaktaydı. Gelir ve giderler direkt
olarak dağıtılmamış kârlar hesabında izlenebileceği halde uygulamada böyle yapılmaz. Gelir
ve giderlerin dağıtılmamış kârlar hesabında izlenmesi kâr-zarar tablosunu hazırlamak için
gerekli olan ayrıntıların ortaya çıkarılmasını zorlaştırır. Bu nedenle kar-zarar tablosunda
raporlamak için her gelir ve gider kalemi için geçici hesaplar oluşturulur. “Gelir” ve “Gider”
hesaplarının işleyiş prensibi aşağıdaki gibidir.
Giderler Gelirler
Borç Alacak Borç Alacak
X X
Satış geliri, satışların maliyeti gibi hesaplar geçici hesaplardır. Örneğin, satış geliri
hesabına dönem boyunca yapılan kayıtlar dönemin sonunda toplandığında satış geliri kolayca
bulunur. Oluşturulan geçici kâr-zarar tablosu hesapları dönemin sonunda önce kâr-zarar
hesabında birleştirilir ve oradan dağıtılmamış kârlar hesabına aktarılır.
İşletmelerin kullandığı hesapların tümünün listelendiği tablo “mizan” olarak
adlandırılır. Mizan, hazırlanma anına göre “ayarlamalar öncesi mizan” ve “ayarlamalar
sonrası (kesin) mizan”, kapsamı itibariyle “tutarlar mizanı” ve “bakiyeler mizanı” olmak
üzere ikiye ayrılır.
İşletmelerin kullandığı hesapların listelendiği tablo ise “Hesap Planı” olarak
isimlendirilir. Hesap planı genellikle hesapların bilanço ve takiben kâr-zarar tablosundaki
sırası ile oluşturulur. Bir hesap planında her bir unsur için ayrıntılı hesaplar yer alabilir.
Örneğin nakit hesabının altında işletmenin parasının bulunduğu her banka, mevduat türü veya
döviz türü için ayrı alt hesaplar yer alabilir. Her hesap için bir kod numarası verilir böylece
kaydetme kolaylaşır. Örneğin, Ülkemizdeki Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile
belirlenen Tek Düzen Hesap Planı’nın genel hesap grupları 1-9 arasında kodlanmış olup,
hesap kod ve sınıfları aşağıdaki gibidir.
1 Dönen Varlıklar
2 Duran Varlıklar
3 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar (Borçlar)
4 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar (Borçlar)
5 Özkaynaklar (Özsermaye)
6 Kâr-zarar Tablosu (Gelir Tablosu) Hesapları
7 Maliyet Hesapları
8 Serbest
9 Nazım Hesaplar
55
Bu bölümde çift taraflı muhasebe kayıt tekniği anlatılmıştır. İşletmelerde gerçekleşen
bir finansal işlemin muhasebede en az iki hesabı etkileyeceğini belirtmiştik. Muhasebedeki
çift taraflı defter tutma kavramı gereğince borç tarafına yapılan kayıtların toplamı her zaman
için alacak tarafına yapılan kayıtların toplamına eşittir. Aksi takdirde bir hata yapılmış
demektir. Bu kural, Varlıklar= Borçlar + Özsermaye temel muhasebe eşitliğine dayanır.
2.3. Muhasebe Süreci
Bu bölümde işletmelerdeki muhasebe süreci incelenecektir. Bu süreç genel olarak 7
aşamadan oluşmaktadır.
1. Öncelikle işletmede gerçekleşen finansal olayın analiz edilmesi gerekmektedir. Hangi
hesap veya hesaplara ve ne tutarda borç ve alacak kaydı yapılacağına bu aşamada
karar verilir. Bu süreç muhasebe kavramlarının iyi bilinmesini gerektirir.
2. İşletmede gerçekleşen finansal olaylar günlük deftere (yevmiye defterine) kaydedilir.
Günlük defter işletmenin gerçekleştirdiği finansal olayların tarih sırası ile kaydedildiği
bir defterdir. Belli bir tarihte gerekleşen finansal olayın nasıl kaydedildiği bu deftere
bakılarak kolayca bulunabilir. Fakat belli bir tarihte işletmenin herhangi bir hesabının
bakiyesinin ne kadar olduğunu bu defter yardımıyla tespit etmek pek olası değildir. Bu
eksikliklten dolayı günlük deftere yapılan kayıtların büyük defter diye ayrı bir deftere
aktarılması gerekmektedir.
3. Günlük deftere yapılan kayıtlar büyük deftere (defter-i kebir) aktarılır ve ayarlamalar
öncesi mizan hazırlanır. Çift taraflı kayıt tekniğinin anlatıldığı bölümde kullanılan T
Hesapları büyük defteri temsil etmektedir. Defterin sol sayfası hesabın borç tarafını,
sağ sayfası ise alacak tarafını göstermektedir. Bu defter yardımıyla işletmenin belli bir
tarihte tüm hesaplarının bakiyelerinin ne kadar olduğu tespit edilebilir. Fakat bunun
yanında belli bir tarihte gerçekleşen bir finansal olayın hangi hesaplara
kaydedildiğinin bu defterde tespit edilmesi pek mümkün değildir. O yüzden finansal
olaylar önce tarih sırasıyla günlük deftere kaydedilip, sonra da büyük deftere
aktarılmaktadır.
4. Muhasebe dönemi sonunda ayarlama kayıtları yapılır ve büyük deftere aktarılır.
5. Ayarlamalar sonrası (Kesin) mizan düzenlenir.
6. Finansal tablolar hazırlanır.
7. Kapanış kayıtları yapılır ve büyük deftere aktarılır.
Finansal tablolar hazırlandıktan sonra, bilanço hesaplarının dönem sonu bakiyesi bir
sonraki muhasebe döneminin dönem başı bakiyeleri haline gelir ve bir sonraki dönemin
muhasebe süreci bu bakiyeler kullanılarak yapılan “açılış kaydı” ile başlar.
56
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde öncelikle temel finansal tablolardan kâr-zarar tablosu tanıtılmıştır. Kâr-
Zarar Tablosu bir işletmenin belli bir dönemde elde ettiği geliri ve bu gelirleri elde etmek için
katlandığı giderleri gösteren bir tablodur. Bunu takiben gelir ve giderlerin kayıtlara alınma
zamanı ile ilgili şartlar anlatılmıştır. Muhasebe gerçekleşme (tahakkuk) esasına göre çalışır,
gelir ve giderler nakit tahsilatı veya ödemelerine bakılmaksızın gerçekleştiği dönemde
kayıtlara alınır. Daha sonra çift taraflı kayıt sistemi kapsamında hesap kavramı ve hesabın
borç ve alacak tarafları incelenmiştir. İşletmede gerçekleşen her bir finansal olayın en az iki
hesabı etkilediği ve etkilenen hesapların borç tarafı toplamının alacak tarafı toplamına eşit
olması gerektiği belirtilmiştir. Bölüm kapsamında son olarak muhasebe sürecinin temel
aşamalarından bahsedilmiştir.
57
Bölüm Soruları
1. Dağıtılmamış kârlar rakamı zaman içerisinde değişebilir. Aşağıdakilerden hangisi
dağıtılmamış kârlar hesabında artışa neden olur?
A-) Net zarar
B-) Net kâr
C-) Temettü (kâr payı) ödemesi
D-) Sermaye artışı
E-) Sermaye azalışı
2. Aşağıdaki finansal olaylardan hangisi gider olarak kaydedilir?
A-) Banka kredisinin geri ödenmesi
B-) Temettü ödemesi
C-) Arsa satın alınması
D-) Dönem kirasının ödenmesi
E-) Gelecek döneme ait sigorta priminin ödenmesi
3. Aşağıdaki olaylardan hangisinin özsermaye (özkaynak) üzerinde etkisi olmaz?
A-) Banka kredisiyle bina satın alınması
B-) Ortaklara temettü ödemesi
C-) Net zarar
D-) Ortakların sermaye koyması
E-) Döneme ait elektrik faturasının ödenmesi
58
4. Aşağıdakilerden hangisi bilançoda yer almaz?
A-) Ticari Alacaklar
B-) Ticari Borçlar
C-) Satışlar
D-) Nakit
E-) Önceden Ödenmiş Giderler
5. Güneş İşletmesinin dönem başındaki özsermayesi 160.000 TL’dir. Dönem içerisinde
varlıkları 240.000 TL ve borçları da 110.000 TL artmıştır. Güneş İşletmesi dönem sonunda
toplam 180.000 TL net kâr açıklamıştır. Dönem içerisinde herhangi bir sermaye artışı ya da
azalışı olmamış, fakat temettü ödemesi yapılmıştır. Dönem içerisinde yapılan temettü ödemesi
ne kadardır?
A-) 50.000 TL
B-) 70.000 TL
C-) 140.000 TL
D-) 180.000 TL
E-) 220.000 TL
6. Aşağıdaki hesap türlerinden hangilerindeki artışlar hesabın sol (borç) tarafında kaydedilir?
A-) Borç ve gider hesapları
B-) Varlık ve özsermaye hesapları
C-) Varlık ve gider hesapları
D-) Özsermaye ve gelir hesapları
E-) Gider ve gelir hesapları
59
7. İşletmeye gelen ve henüz ödenmeyen telefon faturasının kaydedilmesinin unutulması
sonucu;
A-) Özsermaye olduğundan düşük gösterilmiş olur.
B-) Borçlar olduğundan yüksek gösterilmiş olur.
C-) Özsermaye olduğundan yüksek gösterilmiş olur.
D-) Varlıklar olduğundan düşük gösterilmiş olur.
E-) Varlıklar olduğundan yüksek gösterilmiş olur.
8. Muhasebe süreci ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A-) Ayarlamalar sonrası mizan, ayarlama kayıtları sonrasında hazırlanır.
B-) Finansal tablolar ayarlamalar sonrası mizandan hazırlanır.
C-) Ayarlama kayıtları önce yevmiye defterine yapılır, daha sonra büyük deftere aktarılır.
D-) Kapanış kayıtları, ayarlama kayıtlarından önce yapılır.
E-) Bilanço hesaplarının dönem sonu bakiyeleri bir sonraki dönemin dönem başı bakiyeleri
olur.
9. Aşağıdaki terimlerden hangisi muhasebede hesabın sol tarafı için kullanılmaktadır?
A-) Pozitif
B-) Alacak
C-) Borç
D-) Negatif
E-) Bakiye
60
10. Aşağıdaki hesaplardan hangisi borç bakiyesi vermez?
A-) Önceden Ödenmiş Kira Gideri Hesabı
B-) Ücret Gideri Hesabı
C-) Alacak Senetleri Hesabı
D-) Alınan Sipariş Avansı Hesabı
E-) Binalar Hesabı
Cevaplar
1 – B, 2 – D, 3 – A, 4 – C, 5 – A, 6 – C, 7 – C, 8 – D, 9 – C, 10 - D
61
3. MUHASEBE DÖNGÜSÜ
62
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
3.1.Muhasebe Bilgi Sistemi
3.1.1 Finansal Olayların Belirlenmesi
3.1.2. Kaydetme
3.1.3. Aktarma
3.1.4. Ayarlamalar Öncesi Mizan
3.1.5. Ayarlama Kayıtları
3.1.5.1. Önceden Ödenmiş Giderler
3.1.5.2. Kazanılmamış Gelirler
3.1.5.3. Tahsil Edilecek Gelirler
3.1.5.4. Ödenecek Giderler
3.1.6. Ayarlamalar Sonrası Mizan
3.1.7. Finansal Tabloların Hazırlanması
3.1.8. Kapanış Kayıtları
3.1.9. Açılış Kayıtları
3.2. Genel Örnek
3.2.2. Finansal Olayların Analiz Edilmesi ve Kayıtların Yapılması
3.2.3. Ayarlamalar Sonrası Mizanın Hazırlanması
3.2.4. Ayarlama Kayıtları ve Ayarlamalar Sonrası Mizanın Hazırlanması
3.2.5. Kapanış Kayıtları
3.2.6. Finansal Tabloların Hazırlanması
63
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Bir işletmenin marka değeri işletmenin finansal tablolarında yer alır mı? Açıklayınız.
2) Muhasebede dönem sonlarında yapılan ayarlama kayıtlarının amacı nedir? Açıklayınız.
3) Muhasebede dönem sonlarında yapılan kapanış kayıtlarının amacı nedir? Açıklayınız.
64
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Finansal olayların
belirlenmesi
Öğrenci işletmede
gerçekleşen olaylardan
hangilerinin kayıtlara
alınacağını belirler
Kaydetme Öğrenci işletmede
gerçekleşen finansal
olayların nasıl
kaydedileceğini öğrenir
Finansal tabloların
hazırlanması
Öğrenci temel finansal
tabloları nasıl
hazırlayacağını öğrenir
Kapanış kayıtları Öğrenci kapanış kayıtlarının
amacını ve nasıl yapılacağını
öğrenir.
65
Anahtar Kavramlar
Mizan: Belli bir tarih itibariyle hesapların listesini ve bakiyelerini gösterir.
Kapanış kayıtları: Geçici (kâr-zarar tablosu) hesapların bakiyelerinin sıfırlanarak gelecek
dönem işlemlerinin kaydedilmesine hazır hale getirilmesi amacıyla yapılan işlemdir.
66
Giriş
Bu bölümde muhasebe döngüsü özetlenmiş ve bölüm sonunda kapsamlı bir örnek
sunulmuştur. Muhasebe döngüsünde gerçekleşen işlemleri; finansal olayların belirlenmesi,
kaydedilmesi, aktarılması, ayarlamalar öncesi mizanın hazırlanması, ayarlama kayıtlarının
yapılması, ayarlamalar sonrası mizanın hazırlanması, finansal tabloların düzenlenmesi,
kapanış kayıtlarının yapılması ve bir sonraki dönem başında yapılan açılış kayıtlarının
yapılması olarak sıralamak mümkündür. Dönem sonlarında yapılan ayarlama kayıtları;
önceden ödenmiş giderler, kazanılmamış gelirler, tahsil edilecek gelirler ve ödenecek giderler
olarak sınıflandırılabilir.
67
3.1. Muhasebe Bilgi Sistemi
Muhasebe bilgi sistemi işletmede meydana gelen finansal olayları toplar, işler ve ilgi
duyanlara raporlar. İyi bir muhasebe bilgi sistemi işletme ilgililerinin aşağıdaki soruları
kolayca yanıtlamasını sağlar:
İşletmenin ne kadar borcu var?
Borcun ne kadarı kısa vadeli? Ne kadarı uzun vadeli?
Bu dönemki satışlar geçmiş dönemden fazla mı?
İşletmenin ne tür varlıkları var?
Nakit giriş ve çıkışları neden kaynaklanmaktadır?
İşletmedeki herhangi bir ürün gamı veya bölümü zarar etmekte midir?
Aşağıdaki Şekil-1 muhasebe döngüsünde yer alan adımları göstermektedir.
Şekil - 1: Muhasebe Döngüsü
68
3.1.1. Finansal Olayların Belirlenmesi
Muhasebe döngüsündeki ilk adım işletmede gerçekleşen finansal olayların
belirlenmesi ve analiz edilmesidir. Neyin kayıtlara alınıp neyin alınmayacağının belirlenmesi
safhasıdır. Hangi hesap veya hesaplara ve ne tutarda borç veya alacak kaydı yapılacağına bu
aşamada karar verilir. Bu süreç muhasebe kavramlarının iyi bilinmesini gerektirmektedir.
Örneğin işletme personelinin veya yönetim politikalarının değişimi önemli olmasına
rağmen, bu gibi olaylar muhasebe kayıtlarına alınmaz. Bilgili, tecrübeli ve yetenekli çalışanlar
işletmelerin en önemli varlıklarından biri olmasına rağmen değerlerinin güvenilir olarak
belirlenmesindeki sorun nedeniyle kayıtlara alınmazlar. Diğer taraftan işletmede gerçekleşen
tüm alış ve satış işlemleri kayıtlara alınmalıdır. Başka bir deyişle işletmenin finansal
durumunu etkileyen tüm olaylar kayıtlara alınmalıdır.
3.1.2. Kaydetme
İşletmeler varlıklarını, borçlarını ve özsermayesini etkileyen finansal olayları öncelikle
günlük deftere (yevmiye defterine) kaydederler. Günlük defter işletmede gerçekleşen finansal
olaylarla ilgili hesaplara yapılan borç ve alacak kayıtlarını tarih sırasıyla listeler. Günlük
defterin işleyişi aşağıdaki örnek yardımıyla anlaşılabilir.
İşletme 1 Nisan 2017 tarihinde 8.000 TL nakit ödeyerek bir bilgisayar satın almıştır.
GÜNLÜK DEFTER Sayfa No 1
Tarih Hesap ve Açıklama Ref Borç Alacak
1 Nisan 2017 Bilgisayar
Kasa
(Nakit olarak bilgisayar alındı)
157
100
8.000
8.000
Günlük defter tarih, borç kaydı yapılan hesaplar, alacak kaydı yapılan hesaplar, büyük
deftere referans ve açıklama olmak üzere genellikle 4 bölümden oluşmaktadır.
3.1.3. Aktarma
Günlük defter kayıtlarının büyük deftere (defter-i kebir) transfer edilmesi aktarma
olarak adlandırılmaktadır. Yukarıda yer verilen günlük defter kaydının büyük deftere
aktarılması aşağıdaki gibi olacaktır.
69
BÜYÜK DEFTER
Kasa No.100
Tarih Açıklama Ref Borç Alacak Bakiye
1 Nisan 2017 No.1 8.000 75.000
BÜYÜK DEFTER
Bilgisayar No.157
Tarih Açıklama Ref Borç Alacak Bakiye
1 Nisan 2017 No.1 8.000 8.000
3.1.4. Ayarlamalar Öncesi Mizan
Mizan belli bir tarih itibariyle hesapların listesini ve bakiyelerini gösterir. Mizan
genellikle muhasebe dönemi sonunda hazırlanır. Mizanda borç bakiyesi veren hesaplar ile
alacak bakiyesi veren hesapların toplamı birbirine eşit olmalıdır. Böylece kaydetme ve
aktarmada olası hatalar ortaya çıkarılmış olur. Mizan ayrıca finansal tabloların hazırlanmasını
kolaylaştırır. Aşağıda örnek bir işletme mizanı sunulmuştur.
Bahar Reklamcılık Şirketi 31 Aralık 2016 Tarihli Ayarlamalar Öncesi Mizanı
Borç (TL) Alacak (TL)
Kasa Hesabı 80.000
Alacak Hesabı 72.000
Reklam Malzemeleri Hesabı 25.000
Önceden Ödenmiş Sigorta Hesabı 6.000
Ofis Malzemeleri Hesabı 55.000
Borç Senetleri Hesabı 50.000
Borç Hesabı 25.000
Kazanılmamış Hizmet Geliri Hesabı 12.000
Sermaye Hesabı 100.000
Hizmet Geliri Hesabı 100.000
Ücret Gideri Hesabı 40.000
Kira Gideri Hesabı 9.000
TOPLAM 287.000 287.000
70
Mizandaki borç ve alacak toplamının eşit çıkması işletmenin tüm finansal olayları
doğru kaydettiği anlamına gelmez. İşletme gerçekleşen bir finansal olayı günlük deftere
kaydetmeyi unuttuğunda, bir günlük defter kaydını büyük deftere iki kere aktardığında veya
gerçekleşen olayları yanlış hesaplara kaydettiğinde de borç ve alacak toplamları eşit çıkabilir.
3.1.5 Ayarlama Kayıtları
Ayarlamalar öncesi mizanda yer alan tutarlar güncel ve tam olmayabilir. Örneğin
çalışanların kazandığı ücretler gibi bazı finansal olaylar günlük olarak kayıtlara alınmazlar.
Zamanın geçmesi ile giderleşen bina ve teçhizat amortismanları veya kira, sigorta gibi
giderler dönem içerisinde değil, dönem sonunda dikkate alınırlar. Dolayısıyla finansal tablolar
hazırlanmadan önce mizandaki hesapların güncelliği ve doğruluğu tek tek analiz edilerek
gerekirse ayarlama kayıtlarının yapılması gerekmektedir. Ayarlama kayıtları raporlama tarihi
itibariyle bilançodaki varlık, borç ve özsermaye kalemleri ile kâr-zarar tablosundaki döneme
ilişkin gelir ve giderlerin doğru tutarlarda sunulmasını sağlar.
Ayarlama kayıtları aşağıdaki dört kategoriye ayrılmaktadır.
1. Önceden Ödenmiş Giderler: Kullanılmadan veya tüketilmeden önce peşin olarak
ödenen ve varlık olarak kaydedilen giderler
2. Kazanılmamış Gelirler: Kazanılmadan önce nakit olarak tahsil edilen ve borç olarak
kaydedilen gelirler.
3. Tahsil Edilecek Gelirler: Kazanılan fakat nakit olarak tahsil edilemeyen veya henüz
kayıtlara alınmamış gelirler.
4. Ödenecek Giderler: Gerçekleşen fakat henüz ödemesi yapılmamış veya kayıtlara
alınmamış giderler.
3.1.5.1. Önceden Ödenmiş Giderler
MT Araba Kiralama İşletmesi 800 TL tutarında benzin satın almıştır. İşletme
tarafından satın alınan bu benzin satın alındığı tarihte bir varlıktır. Fakat bu benzin
tüketildikçe gidere dönüşecektir. Bu tüketimi günlük olarak takip etmek yerine dönem
sonunda yapılacak bir kayıt ile ne kadarlık benzinin varlık olarak kaldığı ve ne kadarlık
benzinin giderleştiği kolayca saptanabilir. Örneğin, dönem sonunda 600 TL tutarında benzinin
tüketildiğini ve dolayısıyla 200 TL tutarında benzinin kaldığını varsayalım. Hatırlanacağı
üzere benzinin satın alındığı tarihte yapılan kayıt aşağıdaki gibiydi.
Benzin Stoku Borç Hesapları
800
800
71
Dönem sonunda “Benzin Stoku Hesabı” tüketilen benzin tutarınca azaltılarak dönem
sonundaki tutarı olan 200 TL bakiye verir hale getirilirken; “Benzin Gideri Hesabı” da olması
gereken 600 TL tutarındaki bakiyesine ulaştırılır.
Benzin Gideri Benzin Stoku
600
800
200
600
3.1.5.2. Kazanılmamış Gelirler:
Dönem içinde bir gelir hesabına kaydedilen unsurların dönem sonunda kazanılmış ve
kazanılmamış paylarının ayrıştırılması kazanılmış olanların kâr-zarar tablosunda, gelecek
dönemlerde kazanılacak olanların bilançonun borçlar bölümünde raporlanması gerekmektedir.
Örneğin işletme 1 Aralık 2016 tarihinde bir yıllık kira karşılığında 1.200 TL tahsil etmiş ve o
tarihte aşağıdaki şekilde bir kayıt yapmıştır.
Kira Geliri Kasa
1.200
1.200
Oysa tahsil edilen tutarın 1.100 TL’lik kısmı 31 Aralık 2016 tarihi itibariyle gelecek
döneme ilişkindir. 31 Aralık 2016 tarihinde ilgili hesaplar aşağıdaki gibi bir ayarlama kaydı
ile düzeltilirler. Böylece döneme ilişkin 100 TL’lik 1 aylık kira geliri kâr-zarar tablosunda
raporlanmış olacaktır.
Kira Geliri Kazanılmamış Kira
1.100 1.200
100
1.100
3.1.5.3. Tahsil Edilecek Gelirler
Dönem içerisinde kazanılan fakat henüz kayıtlara alınmamış olan gelirler ile ilgilidir.
Örneğin 31 Aralık 2016 tarihi itibariyle bir işletmenin vadeli mevduat hesabına 120 TL faiz
tahakkuk etmiş, mevduat hesabı 6 ay vadeli olduğu için tahakkuk eden bu faiz henüz tahsil
edilmemiş olabilir. Bu durumda işletmenin 31 Aralık 2016 tarihinde finansal tablolar
hazırlanmadan önce aşağıdaki ayarlama kaydını yapması gerekecektir.
72
Faiz Alacağı Faiz Geliri
120
120
3.1.5.4. Ödenecek Giderler
Dönem içerisinde gerçekleşmiş (katlanılmış) fakat henüz kaydı yapılmamış
giderlerdir. Örneğin işletmede çalışanlar 31 Aralık 2016 tarihi itibariyle aralık ayı
çalışmalarına karşılık 150 TL maaş hak etmişlerdir. İşletme maaş ödemelerini her ayın 3’ünde
yapmaktadır. Dolayısıyla 2016 yılı aralık ayı maaşı ocak ayının 3’ünde ödenecektir. Böyle bir
durumda işletmenin 31 Aralık 2016 tarihinde aşağıda yer alan ayarlama kaydını yapması
gerekmektedir.
Maaş Gideri Ödenecek Maaş
150
150
3.1.6. Ayarlamalar Sonrası Mizan
Ayarlama kayıtları ile ilgili günlük defter ve aktarma işlemleri yapıldıktan sonra
işletmeler büyük defter hesaplarını kullanarak yeni bir mizan düzenlerler. Bu mizanın adı
ayarlamalar sonrası mizandır. Bu mizan muhasebe dönemi sonu itibariyle ayarlamalar da
dahil olmak üzere tüm hesapların bakiyelerini göstermektedir.
3.1.7. Finansal Tabloların Hazırlanması
Finansal tablolar ayarlamalar sonrası mizan kullanılarak kolayca hazırlanabilir.
3.1.8. Kapanış Kayıtları
Kapanış kayıtları geçici kâr-zarar tablosu hesaplarının bakiyelerinin sıfırlanarak
gelecek dönem işlemlerinin kaydedilmesine hazır hale getirilmesi amacıyla yapılır. Kapanış
kayıtları ile tüm gelir ve gider hesapları “Kâr-Zarar Hesabı” adlı geçici bir hesaba aktarılır.
“Kâr-Zarar Hesabı” daha sonra bir özsermaye hesabı olan “Dağıtılmamış Kârlar Hesabı”na
aktarılarak kapatılır. Sürekli hesaplar olan bilanço hesapları ise ters kayıt yapılarak kapatılır.
3.1.9. Açılış Kayıtları
Açılış kayıtları muhasebe döneminin başında yapılır. Bir önceki döneme ilişkin
finansal tablolar hazırlandıktan ve kapanış kayıtları yapıldıktan sonra, işletme gelecek
73
dönemin finansal olaylarını kaydetmeye başlamadan önce sürekli bilanço hesapları ile ilgili
olarak açılış kaydını yapar.
3.2. Genel Örnek
Mehmet Bey 1 Ağustos 2016 tarihinde MT Araba Kiralama isimli bir işletme
kurmuştur. İşletme araba kiralama konusunda faaliyet gösterecektir. İşletmede bir ay boyunca
gerçekleşen finansal olaylar, finansal olayların analizi ve muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir.
Bu örnekte olayların anlaşılması ve hangi hesapların kullanılacağının belirlenmesi önem arz
ettiği için öncelikli olarak işlemlerin doğrudan büyük defter üzerindeki etkileri gösterilecektir.
3.2.1. Finansal Olayların Analiz Edilmesi ve Kayıtların Yapılması
1. 1 Ağustos 2016 tarihinde Mehmet Bey işletmenin kurucusu olarak 5.000 TL tutarında
sermayeyi işletmenin kasasına koymuştur.
Bu işlem ile “Kasa Hesabı” borçlanmış, “Sermaye
Hesabı” alacaklanmıştır.
Kasa
5.000
Sermaye
5.000
2. 1 Ağustos 2016 tarihinde bir dükkan kiralanmış ve 1 aylık kira olan 750 TL nakit
olarak ödenmiştir.
Bu işlemde işletmenin nakdi azalmıştır. Kira, önceden
ödenmiştir dolayısıyla bir varlık olarak kaydedilecektir.
“Kasa Hesabı” 750 TL alacaklanmış, “Önceden
Ödenmiş Gider Hesabı” 750 TL borçlanmıştır.
Kasa
5.000 750
Önceden Ödenmiş Gider
750
74
3. 1 Ağustos 2016 tarihinde işletme bankadan 2 yıl vadeli %9 faizli 4.000 TL tutarında
bir kredi almıştır. Krediye ilişkin faiz ödemeleri her 3 aylık dönem sonlarında ve
anaparada vade sonunda ödenecektir.
Bu bir borçlanma işlemidir. “Kasa Hesabı” alınan kredi
tutarı olan 14.000 TL kadar borçlanmıştır. Bir borç
hesabı olan “Banka Kredileri Hesabı” da aynı tutarda
alacaklanmıştır.
Kasa
5.000 750
14.000
Banka Kredileri
14.000
4. 2 Ağustos 2016 tarihinde işletme faaliyetlerinde kullanmak amacıyla 18.000 TL
tutarında iki tane arabayı peşin olarak satın alınmıştır. Arabaların yararlı ömrü 10 yıl
olarak belirlenmiştir. İşletme bu arabalarla ilgili olarak eşit paylı amortisman
yöntemini kullanacaktır.
Bu olay sonucu “Kasa Hesabı” 18.000 TL tutarında
alacaklanmıştır. Arabaların yararlı ömrü 10 yıl olarak
belirlenmiştir. Dolayısıyla satın alınan bu arabalar
varlık olarak kaydedilecektir. Bir varlık hesabı olan
“Taşıtlar Hesabı” 18.000 TL borçlanmıştır.
Kasa
5.000 750
14.000 18.000
Taşıtlar
18.000
5. 8 Ağustos 2016 tarihinde kiralık arabalarda kullanılmak üzere 800 TL tutarında benzin
kredili (veresiye) olarak satın alınmıştır.
Benzin gelecekte kullanılacaktır (fayda sağlayacaktır)
dolayısıyla işletme için bir varlıktır. “Benzin Stoku
Hesabı” 800 TL borçlanmıştır. İşletme benzin ile ilgili
ödemeyi henüz yapmamıştır, gelecekte yapacaktır.
Dolayısıyla işletmenin borçları arasında raporlanan
“Borçlar Hesabı” da 800 TL alacaklanmıştır.
Benzin Stoku
800
Borç Hesapları
800
75
6. 15 Ağustos 2016 tarihine kadar gerçekleştirilen araba kiralama hizmetleri ile ilgili
olarak 12.000 TL tutarında nakit gelir elde edilmiştir.
Bu işlem ile ilgili olarak “Kasa Hesabı” 12.000 TL
borçlanmıştır. “Kasa Hesabı”ndaki bu artış borçlardaki
bir artıştan ya da ortakların yatırdıkları sermayeden
kaynaklanmamıştır. Nakit müşterilere araba kiralayarak
kazanılmıştır. Dolayısıyla ortaya çıkan bu kiralama
geliri “Hizmet Geliri Hesabı”na alacak kaydedilmiştir.
Kasa
5.000 750
14.000 18.000
12.000
Hizmet Geliri
12.000
7. 20 Ağustos 2016 tarihinde işletmede çalışan personele 20 günlük ücretleri olan 3.000
TL ödenmiştir.
“Kasa Hesabı” 3.000 TL alacaklanmıştır. İşletme
tarafından ödenen bu 3.000 TL çalışanların sundukları
20 günlük hizmet karşılığında hakkettikleri tutarı
göstermektedir. İşletme için ortaya çıkan bu gider
“Ücret Gideri Hesabı”na borç olarak kaydedilmiştir.
Kasa
5.000 750
14.000 18.000
12.000 3.000
Ücret Gideri
3.000
8. 20 Ağustos 2016 tarihinde Mehmet Bey’in bir arkadaşı bir günlüğüne araba
kiralamıştır. Kira bedeli olan 200 TL’yi 10 gün içerisinde ödemeyi taahhüt etmiştir.
Hizmet işletme tarafından sunulduğu için gelir
kazanılmıştır dolayısıyla “Hizmet Geliri Hesabı”na 200
TL alacak kaydedilmiştir. Sunulan hizmetin bedeli
henüz tahsil edilmediği için “Alacak Hesabı” 200 TL
borçlanmıştır.
Hizmet Geliri
12.000
200
Alacak Hesapları
200
76
9. 30 Ağustos 2016 tarihinde Ağustos ayında kullanılan 450 TL tutarındaki elektrik, su,
telefon faturaları işletmenin ofisine ulaşmıştır. Fatura tutarı henüz ödenmemiştir.
Faturalar henüz ödenmemiştir dolayısıyla “Borç
Hesabı” 450 TL tutarında alacaklanmıştır. Faturalar
ağustos ayında kullanılan elektrik, su ve telefon ile
ilgilidir ve faydası tükenmiştir dolayısıyla işletme için
bir gider oluşmuştur. “Çeşitli Giderler Hesabı” 450 TL
borçlanmıştır.
Borç Hesapları
800
450
Çeşitli Giderler
450
10. 30 Ağustos 2016 tarihinde benzin istasyonuna olan borç ile ilgili olarak 500 TL
tutarında bir ödeme yapılmıştır.
500 TL’lik borcun ödenmesi ile ilgili olarak “Kasa
Hesabı” 500 TL alacaklanmış, “Borçlar Hesabı” 500
TL borçlanmıştır.
Kasa
5.000 750
14.000 18.000
12.000 3.000
500
Borç Hesapları
500 800
450
11. 31 Ağustos 2016 tarihinde Mehmet Bey’in arkadaşı borcunun tamamını ödemiştir.
77
Alacağın tahsilâtı sonucu “Kasa Hesabı” 200 TL
borçlanmış, “Alacak Hesabı” 200 TL alacaklanmıştır.
Kasa
5.000 750
14.000 18.000
12.000 3.000
200 500
Alacak Hesapları
200 200
3.2.2. Ayarlamalar Öncesi Mizanın Hazırlanması
Yukarıdaki kayıtlar yapıldıktan sonra her hesabın bakiyesi alınır ve mizan hazırlanır.
Varlık hesapları borç (sol taraf), borç ve özsermaye hesapları ise alacak (sağ taraf) bakiyesi
verir. Mizan belirli bir zaman için işletmedeki hesapların ve bakiyelerinin listelendiği bir
tablodur. Mizanın hazırlanması ile hesapların borç ve alacak taraflarının eşitliği kontrol edilir,
ayarlama kayıtları ile ileride bahsedeceğimiz kapanış kayıtlarının yapılması ve finansal
tabloların hazırlanması kolaylaşır. Mizandaki borç bakiyelerinin toplamının alacak
bakiyelerinin toplamına eşit olması temel muhasebe eşitliğinin sağlandığı anlamına gelse de
hata yapılmadığı anlamına gelmez. Bazı kayıtların yapılmasının unutulması veya kayıtların
yanlış hesaplara yapılması durumlarında da hesapların borç ve alacak bakiyeleri toplamı
birbirine eşit olabilir. Örneğin, bir demirbaş alımı ile ilgili kayıt varlık hesabı yerine gider
hesabına kaydedilirse eşitlik yine bozulmaz.
Aşağıda MT Araba Kiralama İşletmesinin 31 Ağustos 2016 tarihli ayarlamalar öncesi
mizanı sunulmuştur.
78
MT Araba Kiralama 31 Ağustos 2016 Tarihli Ayarlamalar Öncesi Mizan
Tutarlar Mizanı Bakiyeler Mizanı
Hesaplar Borç Alacak Borç Alacak
Kasa Hesabı 31.200 22.250 8.950 -
Alacak Hesapları 200 200 0 -
Benzin Stoku Hesabı 800 - 800
Önceden Ödenmiş Giderler Hesabı 750 - 750 -
Taşıtlar Hesabı 18.000 - 18.000 -
Borç Hesapları 500 1.250 - 750
Banka Kredileri Hesabı - 14.000 - 14.000
Sermaye Hesabı - 5.000 - 5.000
Hizmet Geliri Hesabı - 12.200 - 12.200
Ücret Gideri Hesabı 3.000 - 3.000 -
Çeşitli Giderler Hesabı 450 - 450 -
TOPLAM 54.900 54.900 31.950 31.950
3.2.3. Ayarlama Kayıtları ve Ayarlamalar Sonrası Mizanın
Hazırlanması
12. Kira gideri ile ilgili ayarlama kaydı
Ağustos sonu itibarıyla önceden ödenen 750 TL
tutarındaki kira ile ilgili tüm faydalar tükenmiştir.
“Önceden Ödenmiş Gider Hesabı” 750 TL
alacaklanmıştır. Kira ile ilgili harcama ağustos ayı
faaliyetleri ile ilgili olduğu için kâr-zarar tablosunda
raporlanmak üzere “Kira Gideri Hesabı”na 750 TL
borç kaydedilmiştir.
Önceden Ödenmiş Giderler
750 750
Kira Gideri
750
79
13. Amortisman gideri ile ilgili ayarlama kaydı
Taşıtların maliyeti 18.000 TL ve bu varlığın yararlı
ömrünün 10 yıl (120 ay) olacağı tahmin edilmiştir.
İşletme taşıtlar ile ilgili olarak eşit paylı amortisman
yöntemini kullanmaktadır. Taşıtlar ile ilgili 1 aylık
fayda tükenmiştir. Dolayısıyla maliyetin 1/120’si olan
150 TL “Amorstisman Gideri Hesabı”na borç, bir
kontra hesap olan “Birikmiş Amortisman Hesabı”na
alacak kaydedilmiştir.
Amortisman Gideri
150
Birikmiş Amortisman
150
14. Tahakkuk etmiş faiz gideri ile ilgili ayarlama kaydı
İşletmenin bankadan aldığı kredi ile ilgili olarak 1 aylık
faiz gideri tahakkuk etmiştir. Faiz oranı yıllık %9’dur
dolayısıyla 14.000 TL’nin bir aylık faizi 105 TL
(14.000*%9*1/12)’dir. “Faiz Gideri Hesabı” 105 TL
borçlanmış, faiz henüz ödenmediği için “Ödenecek
Faiz Hesabı” aynı tutarda alacaklanmıştır.
Faiz Gideri
105
Ödenecek Faiz
105
15. Benzin gideri ile ilgili ayarlama kaydı.
Ağustos ayı içerisinde toplam 600 TL tutarında benzin
tüketilmiştir. Bu 600 TL’nin gelecek ile ilgili bir
faydası kalmamıştır, dolayısıyla “Benzin Gideri
Hesabı”na 600 TL borç kaydedilmiştir. Benzin
Stoku’nun değerinin kayıtlarda 200 TL’ye düşmesi için
“Benzin Stoku Hesabı”na 600 TL alacak
kaydedilmiştir.
Benzin Gideri
600
Benzin Stoku
800 600
Yukarıda yapılan ayarlama kayıtları sonucunda MT Araba Kiralama İşletmesinin
ayarlamalar sonrası (kesin) mizanı aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
80
MT Araba Kiralama 31 Ağustos 2016 Tarihli Ayarlamalar Sonrası Mizan
Tutarlar Mizanı Bakiyeler Mizanı
Hesaplar Borç Alacak Borç Alacak
Kasa Hesabı 31.200 22.250 8.950 -
Alacak Hesapları 200 200 - -
Benzin Stoku Hesabı 800 600 200
Önceden Ödenmiş Giderler Hesabı 750 750 - -
Taşıtlar Hesabı 18.000 - 18.000 -
Birikmiş Amortisman Hesabı - 150 - 150
Borç Hesapları 500 1.250 - 750
Ödenecek Faiz Hesabı - 105 - 105
Banka Kredileri Hesabı - 14.000 - 14.000
Sermaye Hesabı - 5.000 - 5.000
Hizmet Geliri Hesabı - 12.200 - 12.200
Ücret Gideri Hesabı 3.000 - 3.000 -
Kira Gideri Hesabı 750 - 750 -
Amortisman Gideri Hesabı 150 - 150 -
Benzin Gideri Hesabı 600 - 600 -
Faiz Gideri Hesabı 105 - 105 -
Çeşitli Giderler Hesabı 450 - 450 -
TOPLAM 56.505 56.505 32.205 32.205
3.2.4. Kapanış Kayıtları
Geçici olan gelir ve gider hesapları aslında bilançonun özsermaye bölümünde yer alan
“Dağıtılmamış Kârlar Hesabı”nın alt hesabı gibi çalışır. Dönem sonlarında geçici hesaplar
“Dağıtılmamış Kârlar Hesabı”nda toplanarak dönemin gelir ve giderlerinin net etkisi ortaya
çıkar. Tüm geçici hesaplar direkt olarak “Dağıtılmamış Kârlar Hesabı” ile kapatılmak yerine
amacı gelir ve giderlerin özetini vermek olan “Dönem Kâr-Zarar Hesabı” gibi ara bir hesap ile
kapatılır. Kapatma süreci tüm geçici hesapların bakiyesinin bu ara hesap ile kapatılmasından
oluşur. Örneğin, bir gelir hesabını kapatmak için gelir hesabı borçlandırılır, “Kâr-Zarar
Hesabı” alacaklandırılır. Böylece gelir hesabının bakiyesi sıfır olur. MT Araba Kiralama
İşletmesinde gelir hesabının kapatılması aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir.
81
16. Hizmet Geliri hesabının kapatılması
“Hizmet Geliri Hesabı” 12.200 TL tutarında
borçlandırılır ve hesabın bakiyesi 0 (sıfır) olur. “Kâr-
Zarar Hesabı” da 12.200 TL alacaklandırılır.
Hizmet Geliri
12.200 12.000
200
12.200
Kâr-Zarar Hesabı
12.200
Bir gider hesabının kapatılması, gelir hesabının kapatılmasının tam tersidir. MT Araba
Kiralama İşletmesinin giderleri ile ilgili kapanış kayıtları aşağıdaki gibidir.
17. Gider hesaplarının kapatılması
İşletmedeki tüm gider hesapları alacaklandırılarak kapatılır.
“Kâr-Zarar Hesabı” da alacaklandırılır.
Ücret Gideri
3.000 3.000
Çeşitli Giderler
450 450
Kira Gideri
750 750
Amortisman Gideri
150 150
82
Faiz Gideri
105 105
Benzin Gideri
600 600
Kâr-Zarar Hesabı
5.055 12.200
Bu aşamada sadece gelir gider hesapları kapatılmaz. “Kâr-Zarar Hesabı”nın bakiyesi
alındıktan sonra diğer geçici hesaplar gibi o da kapatılır. “Kâr-Zarar Hesabı”nın bakiyesi
dönemin vergi öncesi kârını yansıtır. Bu aşamada dönemin kârı ile ilgili olarak ortaya çıkan
kurumlar vergisi yükümlülüğü ile ilgili olarak ekstra bir ayarlama kaydı daha yapılır. Kapanış
kayıtlarını tamamlamak için yapılacak son kayıt “Kâr-Zarar Hesabı”nı “Dağıtılmamış Kârlar
Hesabı” ile kapatılmasıdır.
18. “Kâr-Zarar Hesabı”nın “Dağıtılmamış Kârlar Hesabı” ile kapatılması
Tüm geçici hesaplar “Kâr-Zarar Hesabı” ile kapatıldıktan
sonra hesabın borç tarafı toplamı (5.055) ile alacak tarafı
toplamı (12.200) netleştirilir. Aradaki fark olan 7.145
dönemin vergi öncesi kârını verir. Vergi oranının %20
olduğunu varsaydığımızda dönemin vergi borcu 1.429 TL
olarak hesaplanır. Vergi borcu ile ilgili ayarlama kaydı
yapıldıktan sonra, “Kâr-Zarar Hesabı” “Dağıtılmamış Kârlar
Hesabı” ile kapatılır. İşletme yeni kurulduğu için
“Dağıtılmamış Kârlar Hesabı”nın bakiyesi sıfırdır. Gelecek
ay ortaya çıkacak olan kâr veya zarar “Dağıtılmamış Kârlar
Hesabı”nın 5.716 TL olan bakiyesine eklenir veya çıkarılır.
Kâr-Zarar Hesabı
3.000
450
750
150
105
600
5.055
7.145
12.200
12.200
83
Vergi Borcu
1.429
Dağıtılmamış Kârlar
5.716
3.2.5. Finansal Tabloların Hazırlanması
Ayarlama ve kapanış kayıtlarının ardından dönemin finansal tabloları hazırlanır. Kâr-
Zarar Tablosunu oluşturacak rakamlar kapanışta kullanılan kâr-zarar hesabına yapılan borç ve
alacak kayıtlarından elde edilebilir. MT Kiralık Araba İşletmesinin net kâr tutarı ile
dağıtılmamış kârlar tutarı birbirine eşittir çünkü işletme yeni kurulmuştur. MT Kiralık Araba
İşletmesinin Ağustos ayına ilişkin finansal tabloları aşağıda sunulmuştur.
MT Kiralık Araba İşletmesi 2016 Yılı Ağustos ayı Kâr-Zarar Tablosu
Hizmet Geliri . 12.200
Faaliyet Giderleri
Ücret Gideri 3.000
Kira Gideri 750
Çeşitli Giderler 450
Amortisman Gideri 150
Benzin Gideri 600 (4.950)
Faaliyet Kârı 7.250
Faaliyet Dışı Gider ve Gelirler
Faiz Gideri 105 (105)
Vergi Öncesi Kâr 7.145
Vergi (1.429)
Net Kâr 5.716
84
MT Kiralık Araba İşletmesi 31 Ağustos 2016 Tarihli Bilançosu
VARLIKLAR/AKTİF KAYNAKLAR/PASİF
Dönen Varlıklar Kısa Vadeli Borçlar
Kasa 8.950 Borç Hesapları 750
Benzin Stoku 200 Vergi Borcu 1.429
9.150 Ödenecek Faiz 105
2.284
Uzun Vadeli Borçlar
Banka Kredileri 14.000
Duran Varlıklar Özsermaye
Taşıtlar 18.000 Sermaye 5.000
-Birikmiş Amortisman -150 Dağıtılmamış Kârlar 5.716
17.850
Toplam Varlıklar 27.000 Toplam Borçlar ve Özsermaye 27.000
MT Kiralık Araba İşletmesinin 2016 yılı Ağustos ayında gerçekleştirdiği finansal
işlemlerin günlük defter kayıtları aşağıda sunulmuştur.
YEVMİYE DEFTERİ (GÜNLÜK DEFTER)
Yevmiye
Madde No
Tarih Hesaplar Borç Alacak
1 1 Ağustos Kasa 5.000
Sermaye 5.000
2 1 Ağustos Önceden Ödenmiş Giderler 750
Kasa 750
3 1 Ağustos Kasa 14.000
Banka Kredileri 14.000
4 2 Ağustos Taşıtlar 18.000
Kasa 18.000
85
5 8 Ağustos Benzin Stoku 800
Borç Hesaplar 800
6 15 Ağustos Kasa 12.000
Hizmet Geliri 12.000
7 20 Ağustos Ücret Gideri 3.000
Kasa 3.000
8 20 Ağustos Alacak Hesapları 200
Hizmet Geliri 200
9 30 Ağustos Çeşitli Giderler 450
Borç Hesapları 450
10 30 Ağustos Borç Hesapları 500
Kasa 500
11 31 Ağustos Kasa 200
Alacak Hesapları 200
Ayarlama kayıtları;
YEVMİYE DEFTERİ (GÜNLÜK DEFTER)
Yevmiye
Madde No
Tarih Hesaplar Borç Alacak
12 31 Ağustos Kira Gideri 750
Önceden Ödenmiş Giderler 750
13 31 Ağustos Amortisman Gideri 150
Birikmiş Amortisman 150
14 31 Ağustos Faiz Gideri 105
Ödenecek Faiz 105
86
15 31 Ağustos Benzin Gideri 600
Benzin Stoku 600
Gelir hesaplarının kapatılması;
YEVMİYE DEFTERİ (GÜNLÜK DEFTER)
Yevmiye
Madde No
Tarih Hesaplar Borç Alacak
16 31 Ağustos Hizmet Geliri 12.200
Kâr-Zarar Hesabı 12.200
Gider hesaplarının kapatılması;
YEVMİYE DEFTERİ (GÜNLÜK DEFTER)
Yevmiye
Madde No
Tarih Hesaplar Borç Alacak
17 31 Ağustos Kâr-Zarar Hesabı 5.055
Ücret Gideri 3.000
Çeşitli Giderler 450
Kira Gideri 750
Amortisman Gideri 150
Faiz Gideri 105
Benzin Gideri 600
87
Kâr-Zarar hesabının kapatılması;
YEVMİYE DEFTERİ (GÜNLÜK DEFTER)
Yevmiye
Madde No
Tarih Hesaplar Borç Alacak
18 31 Ağustos Kâr-Zarar Hesabı 7.145
Vergi Borcu 1.429
Dağıtılmamış Kârlar 5.716
Bilanço hesaplarının kapatılması;
YEVMİYE DEFTERİ (GÜNLÜK DEFTER)
Yevmiye
Madde No
Tarih Hesaplar Borç Alacak
19 31 Ağustos Birikmiş Amortisman 150
Borç Hesabı 750
Ödenecek Faiz 105
Vergi Borcu 1.429
Banka Kredileri 14.000
Sermaye 5.000
Dağıtılmamış Kârlar 5.716
Kasa 8.950
Benzin Stoku 200
Taşıtlar 18.000
88
Uygulamalar
Muhasebe, işletmede bir dönem boyunca meydana gelen finansal olayları kaydeden,
sınıflandıran, özetleyen ve raporlayan sistematik bir süreçtir. Muhasebenin amacı işletme
hakkında bilgi sahibi olmak isteyen üçüncü kişilere, işletme hakkında bilgi sunmaktır. Bu
bilgi sunumu da finansal tablolar aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Aşağıda hisse senetleri
Borsa İstanbul’da işlem gören bir işletmenin 31 Aralık 2016 tarihli finansal tabloları
sunulmuştur.
89
90
91
92
Uygulama Soruları
1 - 1 Ekim 2016 tarihinde 1 yıllık kira bedeli olarak 12.000 TL ödeme yapılmıştır. 2016 yılı
kira gideri ne kadardır?
2 – 1 Kasım 2016 tarihinde 12 aylık abonelik bedeli olarak 2.400 TL tahsil edilmiştir. 31
Aralık 2016 yılı finansal tablolarında bu abonelik bedeli ile ilgili olarak raporlanacak
hesaplar ve bakiyeleri ne kadardır?
3 – İşletmelerin finansal pozisyonları hangi finansal tabloda gözükür?
4 – İşletmelerin finansal performansları hangi finansal tabloda gözükür?
93
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde muhasebe döngüsü özetlenmiş ve bölüm sonunda kapsamlı bir örnek
sunulmuştur. Muhasebe döngüsünde gerçekleşen işlemleri; finansal olayların belirlenmesi,
kaydedilmesi, aktarılması, ayarlamalar öncesi mizanın hazırlanması, ayarlama kayıtlarının
yapılması, ayarlamalar sonrası mizanın hazırlanması, finansal tabloların düzenlenmesi,
kapanış kayıtlarının yapılması ve bir sonraki dönem başında yapılan açılış kayıtlarının
yapılması olarak sıralamak mümkündür. Dönem sonlarında yapılan ayarlama kayıtları;
önceden ödenmiş giderler, kazanılmamış gelirler, tahsil edilecek gelirler ve ödenecek giderler
olarak sınıflandırılmıştır.
94
Bölüm Soruları
1.Özsermaye aşağıdakilerden hangisinden etkilenmez?
A) Alacak Tahsilatı
B) Kâr Payı Ödemesi
C) Gelirler
D) Giderler
E) Sermaye Artışı
2. Kapanış kayıtları esnasında aşağıdaki hesaplardan hangisinin daima borç tarafına kayıt
yapılır?
A) Alacak Hesabı
B) Gider Hesapları
C) Gelir Hesapları
D) Stok Hesabı
E) Nakit Hesabı
3. Yeşil İda Oteli, Kaz Dağlarında faaliyet göstermekte olan bir oteldir. Müşteriler internet
üzerinden rezervasyon yaptıklarında otel paranın tamamını tahsil etmektedir. Otel 2016 yılı
Aralık ayı içerisinde 60.000 TL tutarında nakit tahsilat yapmış ve tahsilatı kazanılmamış gelir
hesabına kaydetmiştir. İşletme ay sonunda bu tutarın üçte birlik tutarını kazanmıştır. Geri
kalan tutar 2017 yılı içerisinde kazanılacaktır. 31 Aralık 2016 tarihinde yapılacak ayarlama
kaydı işletmenin finansal durumunu nasıl etkiler?
A) Özsermaye 40.000 TL tutarında artar
B) Borçlar 20.000 TL tutarında azalır
C) Varlıklar 60.000 TL tutarında artar
D) Özsermaye 20.000 TL tutarında azalır
E) Varlıklar 40.000 TL tutarında artar
95
4. Stokların veresiye satılması ile ilgili günlük defter kaydı aşağıdakilerden hangisini içerir?
A) Stok hesabının borç tarafına kayıt
B) Alacak hesaplarının borç tarafına kayıt
C) Satış hesaplarının borç tarafına kayıt
D) Satılan malın maliyeti hesabının alacak tarafına kayıt
E) Alacak hesaplarının alacak tarafına kayıt
5. Doktor Mehmet Bey muhasebe kayıtlarını nakit esasına göre tutmaktadır. Mehmet Bey
2016 yılı içerisinde hastalarından 360.000 TL tahsil etmiştir. 31 Aralık 2015 tarihinde
Mehmet Bey'in 50.000 TL alacağı bulunmaktaydı. 31 Aralık 2016 tarihinde ise 70.000 TL
alacağı ve 10.000 TL tutarında kazanılmamış (önceden tahsil edilmiş) geliri bulunmaktaydı.
Tahakkuk esasına göre Dr. Mehmet Bey'in 2016 yılına ilişkin hizmet geliri aşağıdakilerden
hangisidir?
A) 310.000 TL
B) 370.000 TL
C) 380.000 TL
D) 390.000 TL
E) 400.000 TL
6. Kapanış kayıtları esnasında aşağıdaki hesaplardan hangisinin daima alacak tarafına kayıt
yapılır?
A) Alacak Hesabı
B) Gelir Hesapları
C) Borç Senetleri Hesabı
D) Banka Kredisi Hesabı
E) Sermaye Hesabı
96
7. Yeşil İda Oteli, Kaz Dağlarında faaliyet göstermekte olan bir oteldir. Müşteriler internet
üzerinden rezervasyon yaptıklarında otel paranın tamamını tahsil etmektedir. Otel 2016 yılı
Aralık ayı içerisinde 60.000 TL tutarında nakit tahsilat yapmış ve tahsilatı hizmet geliri
hesabına kaydetmiştir. İşletme ay sonunda bu tutarın üçte birlik tutarını kazanmıştır. Geri
kalan tutar 2017 yılı içerisinde kazanılacaktır. 31 Aralık 2016 tarihinde yapılacak ayarlama
kaydı işletmenin finansal durumunu nasıl etkiler?
A) Özsermaye 40.000 TL tutarında artar
B) Borçlar 20.000 TL tutarında azalır
C) Varlıklar 60.000 TL tutarında artar
D) Özsermaye 40.000 TL tutarında azalır
E) Varlıklar 40.000 TL tutarında artar
8. Doktor Mehmet Bey muhasebe kayıtlarını nakit esasına göre tutmaktadır. Mehmet Bey
2016 yılı içerisinde hastalarından 600.000 TL tahsil etmiştir. 31 Aralık 2015 tarihinde
Mehmet Bey'in 150.000 TL alacağı bulunmaktaydı. 31 Aralık 2016 tarihinde ise 70.000 TL
alacağı ve 40.000 TL tutarında kazanılmamış (önceden tahsil edilmiş) geliri bulunmaktaydı.
Tahakkuk esasına göre Dr. Mehmet Bey'in 2016 yılına ilişkin hizmet geliri aşağıdakilerden
hangisidir?
A) 120.000 TL
B) 300.000 TL
C) 480.000 TL
D) 600.000 TL
E) 640.000 TL
9. Banka kredi borcunun ödenmesi ile ilgili günlük defter kaydı aşağıdakilerden hangisini
içerir?
A) Banka kredisi hesabının borç tarafına kayıt
B) Kasa hesabının borç tarafına kayıt
C) Banka kredisi hesabının alacak tarafına kayıt
D) Banka hesabının borç tarafına kayıt
E) Alacak hesaplarının alacak tarafına kayıt
97
10. Sarı İşletmesi restoranlar ve marketler için ekmek üretmektedir. 2016 yılı Aralık ayında
ortalama saat ücreti 60 TL olan çalışanlar toplam 1.200 saat çalışmışlardır. 31 Aralık 2016
tarihinde Somun İşletmesi çalışanlarına 30.000 TL tutarında ücret ödemiştir. Eğer Somun
İşletmesi 31 Aralık 2016 tarihinde ayarlama kaydını doğru olarak yapmazsa işletmenin 31
Aralık 2016 tarihli bilançosu ile ilgili olarak aşağıdakilerden ifadelerden hangisi gerçekleşir?
A-) Özsermaye olduğundan 42.000 TL fazla raporlanır.
B-) Özsermaye olduğundan 42.000 TL az raporlanır.
C-) Borçlar olduğundan 42.000 TL fazla raporlanır.
D-) Varlıklar olduğundan 42.000 TL fazla raporlanır.
E-) Borçlar olduğundan 30.000 TL fazla raporlanır.
Cevaplar
1 – A, 2 – C, 3 – B, 4 – B, 5 – B, 6 – A, 7 – D, 8 – C, 9 – A, 10 – A
98
4. NAKİT ve ALACAKLARIN DEĞERLEMESİ
99
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
4.1. Nakit
4.1.1. Fiziksel Varolma
4.1.2. Yabancı Para Kasası
4.2 Alacaklar
4.2.1. Alacakların Kayıtlara Alınması
4.2.1.1. Net Yöntem
4.2.1.2. Brüt Yöntem
4.2.2. Şüpheli Alacaklar
4.2.2.1. Alacakları Tek Tek Değerleme Yöntemi
4.2.2.2. Şüpheli Alacakları Tahmin Yöntemi
100
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Hangi işletmelerin alacak kalemi diğerlerine oranla daha önemlidir?
2) Bir işletmenin kayıtlarında gözüken nakit ile kasasında fiziki olarak varolan nakit arasında fark
olabilir mi? Böyle bir olay hangi durumlarda ortaya çıkabilir?
3) Bir işletmenin kasasında yabancı para varsa bu yabancı paralarla ilgili olarak dönem sonunda
herhangi bir ayarlama kaydı yapılması gerekir mi? Sebepleri ile açıklayınız.
4) Satışlarının tamamını kredili olarak yapan bir işletmede alacaklar önemli bir finansal tablo
kalemi haline gelir. Bu alacaklardan bir kısmının tahsili şüpheli duruma geldiğinde finansal tablo
kullanıcıları bu alacakları ayrı olarak görmek ister mi?
101
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Yabancı para kasası Öğrenciler yabancı para
kasası ile ilgili olarak dönem
sonu ayarlama kayıtlarını
yapmayı öğrenirler
Alacakların kayıtlara
alınması
Öğrenciler vadeli satışlarla
ilgili günlük defter
kayıtlarını yapmayı
öğrenirler
Şüpheli Alacaklar Öğrenciler şüpheli
alacakların
muhasebeleştirilmesi ile
ilgili yöntemleri öğrenirler.
102
Anahtar Kavramlar
Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı: İşletmenin müşterilerinden tahsil edemeyeceğini tahmin
ettiği alacakları gösteren hesaptır.
103
Giriş
Bu bölümde nakit ve alacak hesapları ile ilgili muhasebeleştirme sorunları üzerinde
durulmuştur. Nakit ile ilgili en önemli iki konu işletme kasasında bulunan nakit ile kayıtlarda
gözüken nakit arasındaki farkın muhasebeleştirilmesi ve kasa ve bankalarda bulunan yabancı
paralara ilişkin olarak gerçekleşen kur farklarının muhasebeleştirilmesidir .
İşletmelerin en önemli varlıklarından biri olan alacakların muhasebeleştirilmesi ile
ilgili önemli sorunlar alacakları kayda alma ve alacakların sonraki dönemlerde değerlemesi ile
ilgilidir. Alacaklar kayıtlara alınırken vade farkından arındırılmış bugünkü değerleri dikkate
alınmalıdır. Alacakların değerlemesi ile ilgili en önemli sorun tahsili şüpheli hale gelen
alacakların muhasebeleştirilmesi ile ilgilidir. Şüpheli alacakların muhasebeleştirilmesi ile
ilgili olarak tek tek değerleme yöntemi veya tahmin yöntemleri kullanılmaktadır.
104
4.1. Nakit
Nakit bir finansal araçtır. Nakit en likit olan varlıktır. Nakit, kasadaki para ve
bankadaki vadesiz mevduattan oluştur.
Nakit ile ilgili değerleme sorunları ikiye ayrılır:
– Fiziksel varolma ile ilgili
– Yabancı para kasası ile ilgili
4.1.1. Fiziksel Varolma
“Kasa Hesabı” en çok işlem gören hesaplardan bir tanesidir. Niteliği itibariyle de hata
yapılma olasılığı en yüksek hesaptır. Bu nedenle çeşitli zamanlarda elde bulunan fiziki nakit
miktarı ile kayıtlarda gözüken nakit karşılaştırılır. “Kasa Hesabı”nın bakiyesi ile fiziken
kasada bulunan nakit arasında bazı durumlarda fark ortaya çıkabilir. Tespit edilen fark sonucu
işletmenin kayıtlarının fiili durumu yansıtacak şekilde düzeltilmesi gerekmektedir.
Örnek: İstanbul İşletmesinde 31 Aralık 2016 tarihinde yapılan sayımda kasada fiziken
10.000 TL olduğu tespit edilmiştir. Aynı tarihte “Kasa Hesabı”nın bakiyesi 11.000 TL’dir.
Kasa’daki 1.000 TL noksanın fark edildiği tarihte , “Kasa Hesabı”nın bakiyesinin fiziki
miktara (10.000 TL) eşitlenmesi amacıyla yapılması gereken kayıt aşağıdaki gibidir.
Kasa Noksanı 1.000
Kasa 1.000
“Kasa Noksanı Hesabı” geçici bir hesaptır. Bilançonun hazırlanmasından önce
mutlaka bu noksanlığın sebebi bulunur ve bu hesap genellikle kapatılır.
Varsayım 1: Yapılan incelemede kasadaki noksanın kaydedilmesi unutulan bir telefon
faturası ödemesinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Bu tespit ile ilgili yapılması gereken
kayıt aşağıdaki gibidir.
Telefon Gideri 1.000
Kasa Noksanı 1.000
Varsayım 2: Yapılan inceleme sonucunda kasadaki noksanın sebebi bulunamazsa
işletme bu durumu ya olağandışı gider olarak kabul edecek, ya da kasadan sorumlu personel
mevcutsa o personelden alacak olarak kaydedecektir.
105
Kasadaki noksanın olağandışı gider olarak kabul edilmesi durumunda bilanço
hazırlanmadan önce “Kasan Noksanı Hesabı”nın kapatılması için yapılması gereken kayıt
aşağıdaki gibidir.
Olağandışı Gider 1.000
Kasa Noksanı 1.000
Kasadaki noksanının kasadan sorumlu personelden tahsil edilecek olması durumunda
bilanço hazırlanmadan önce “Kasa Noksanı Hesabı”nın kapatılması için yapılması gereken
kayıt aşağıdaki gibidir.
Personelden Alacaklar 1.000
Kasa Noksanı 1.000
Örnek: İzmir İşletmesinde 31 Aralık 2016 tarihinde yapılan sayımda kasada fiziken
3.500 TL olduğu tespit edilmiştir. Aynı tarihte “Kasa Hesabı”nın bakiyesi 3.000 TL’dir.
Kasa’daki 500 TL’lik fazlalığın fark edildiği tarihte, “Kasa Hesabı”nın bakiyesinin fiziki
miktara (3.500 TL) eşitlenmesi amacıyla yapılması gereken kayıt aşağıdaki gibidir.
Kasa 500
Kasa Fazlası 500
Varsayım 1: Yapılan incelemede kasadaki fazlalığın kaydedilmesi unutulan bir alacak
tahsilatından kaynaklandığı tespit edilmiştir. Bu tespit ile ilgili yapılması gereken kayıt
aşağıdaki gibidir.
Kasa Fazlası 500
Alacaklar 500
Varsayım 2: Yapılan inceleme sonucunda kasadaki fazlalığın sebebi bulunamazsa
işletme bu durumu ya olağandışı gelir olarak kabul edecek, ya da ortaklara borç olarak
kaydedecektir.
Kasadaki fazlalığın olağandışı gelir olarak kabul edilmesi durumunda bilanço
hazırlanmadan önce “Kasan Fazlası Hesabı”nın kapatılması için yapılması gereken kayıt
aşağıdaki gibidir.
106
Kasa Fazlası 500
Olağandışı Gelir 500
Kasadaki fazlalığın ortaklara borç olarak kaydedilmesi durumunda bilanço
hazırlanmadan önce “Kasa Fazlası Hesabı”nın kapatılması için yapılması gereken kayıt
aşağıdaki gibidir.
Kasa Fazlası 500
Ortaklara Borçlar 500
4.1.2. Yabancı Para Kasası
Türkiye’de diğer ülkelerin paralarına yabancı paralar adı verilir. Yabancı para
kasasında da yukarıda ele aldığımız kasa farkı konusu söz konusu olabilir. Tespit edilen farkla
ilgili olarak yabancı para kasasında da aynı şekilde muhasebeleştirme söz konusudur.
Yabancı para, kasaya giriş ve çıkış anındaki gerçeğe uygun değerleri ile kayıtlara
alınır. Raporlama gününde işletmenin sahip olduğu yabancı para cinsinden nakit raporlama
günündeki kur üzerinden değerlenerek raporlanır. Ortaya çıkan kur farkı kâr veya zarar olarak
kâr-zarar tablosunda raporlanır.
Örnek: Muğla İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihinde döviz kasası hesabının bakiyesi
3480.000 TL’dir. Yapılan sayım sonucunda kasada 100.000 $ olduğu saptanmıştır. 31 Aralık
2016 tarihinde döviz kuru 1$=3,52 TL’dir.
Muğla İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihinde elinde bulunan 100.000$’ın değeri:
100.000$*3,52TL/$=352.000 TL’dir. 31 Aralık 2016 tarihinde Muğla İşletmesinin elde ettiği
kur farkı kârı 4.000 TL (352.000-348.000) olmuştur. Dönem sonunda döviz kasasının
değerlemesi ile ilgili yapılması gereken kayıt aşağıdaki gibidir.
Döviz Kasası 4.000
Kur Farkı Kârı 4.000
Örnek: Manisa İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihinde döviz kasası hesabının bakiyesi
359.000 TL’dir. Yapılan sayım sonucunda kasada 100.000 $ olduğu saptanmıştır. 31 Aralık
2016 tarihinde döviz kuru 1$=3,52 TL’dir.
107
Manisa İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihinde elinde bulunan 100.000$’ın değeri:
100.000$*3,52TL/$=352.000 TL’dir. 31 Aralık 2016 tarihinde Manisa İşletmesinin katlandığı
kur farkı zararı 7.000 TL (359.000-352.000) olmuştur. Dönem sonunda döviz kasasının
değerlemesi ile ilgili yapılması gereken kayıt aşağıdaki gibidir.
Kur Farkı Zararı 7.000
Döviz Kasası 7.000
4.2. Alacaklar
Alacaklarda nakit gibi bir finansal araçtır. Alacaklar müşterilerden olan para, mal veya
hizmet alma hakları gibi ticari faaliyetleri sonucu ortaya çıkabileceği gibi personel, ortaklar ya
da diğer üçüncü kişilerden ticari faaliyet dışındaki ilişkiler sonucu da ortaya çıkabilir. Boeing
firmasının Türk Hava Yollarına kredili uçak satması ya da JP Morgan Bankasının Fiat’a kredi
vermesi alacak doğuran işlemlere örnek olarak verilebilir. Finansal tablolarda alacaklar kısa
vadeli ve uzun vadeli olarak sınıflandırılmaktadır. Vadesi 1 yıl veya 1 yıldan kısa olan
alacaklar dönen varlıklar grubunda, vadesi 1 yıldan uzun alacaklar duran varlıklar grubunda
sınıflandırılmaktadır. Ayrıca alacaklar ticari alacaklar ve ticari olmayan (diğer) alacaklar
olarak da sınıflandırılabilir.
İşletmeler sattıkları mal veya sundukları hizmet karşılığında doğan alacaklarını “Ticari
Alacaklar” grubunda sınıflandırmaktadır. Ticari alacaklar, genelde “Alacaklar” ve “Alacak
Senetleri” hesaplarına kaydedilirler. “Alacaklar Hesabı”nda herhangi bir senede
bağlanmamış, sözlü alacaklar raporlanır. “Alacak Senetleri Hesabı” borçlusu tarafından
üzerinde yazılı bedelin yine üzerinde yazılı olan tarihte ödeneceğini gösteren senetlerin
kaydedildiği hesaptır.
Ticari alacaklar dışında kalan alacaklar, çalışanlara yapılan avans ödemeleri,
iştiraklere verilen avanslar, depozito verilmesi, tahakkuk eden faizin henüz tahsil edilmemiş
olması, hak edilen kâr payının henüz tahsil edilmemiş olması gibi farklı sebeplerden ortaya
çıkmış olabilir. Bu tür alacaklar bilançoda borçlu türüne göre sınıflandırılabilir. Ticari
alacaklar dışında kalan alacaklar bilançoda genellikle ayrı olarak raporlanırlar.
4.2.1. Alacakların Kayıtlara Alınması
Ticari alacaklar satılan mal veya hizmetin vade farkından arındırılmış peşin değeri
(bugünkü değeri) ile kayıtlara alınırlar. Alacakların kayıtlara alınacak değerinin
belirlenmesine iki konu önemlidir: (1) iskonto olup olmaması (ticari veya nakit), (2) satış
tarihi ile ödemenin yapılacağı tarih arasındaki sürenin uzunluğu. Alacakların kayıtlara
alınmasında iki yöntem vardır; net yöntem ve brüt yöntem.
108
4.2.1.1.Net Yöntem
“Alacak Hesabı”nın doğrudan vade farkından arındırılmış peşin değeri ile kayıtlara
alınması yöntemidir. Vadeye yaklaşıldıkça tahakkuk eden faiz “Alacak Hesabı”nı
artırmaktadır. Vadesinde “Alacak Hesabı”nın bakiyesi satılan malın vadeli fiyatına (peşin
fiyatı + faiz) eşit olmaktadır.
Örnek: İzmir İşletmesi Ayvalık İşletmesine 1 Aralık 2016 tarihinde peşin fiyatı
10.000 TL olan 10 kutu malı 3 ay vadeli olarak 13.000 TL’ye satmıştır.
İzmir İşletmesinin 1 Aralık 2016 tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı
aşağıdaki gibidir.
Alacak Hesabı 10.000
Satışlar 10.000
İzmir İşletmesinin finansal tablolarını hazırlamadan önce 31 Aralık 2016 tarihinde
“Alacak Hesabı” ile ilgili yapması gereken ayarlama kaydı aşağıdaki gibidir.
Alacak Hesabı 1.000
Faiz Geliri 1.0001
İzmir İşletmesinin 31 Ocak 2017, 28 Şubat 2017 ve alacağın vadesi olan 1 Mart 2017
tarihlerinde yapması gereken günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir.
Alacak Hesabı 1.000
Faiz Geliri 1.000
Alacak Hesabı 1.000
Faiz Geliri 1.000
1 Alacakların ilk kayda alınmasında vade farkının ayrıştırılması ile ilgili konunun anlaşılabilmesi için alacaklara
basit faiz uygulanmıştır. Toplam vade farkı olan 3.000 TL (13.000 TL – 10.000 TL) 3’e bölünerek her aya 1.000
TL faiz geliri kaydedilmiştir. Alacaklara tahakkuk eden faiz aslında bileşik faiz yöntemi ile hesaplanmaktadır.
Yani toplam 3.000 TL’lik vade farkı 3 aya eşit olarak bölünmek yerine kâr-zarar tablosunda ilk ay daha düşük,
sonraki aylarda daha yüksek faiz geliri raporlanacaktır.
109
Kasa Hesabı 13.000
Alacak Hesabı 13.000
4.2.1.2. Brüt Yöntem
“Alacak Hesabı”nın anapara ve faizden oluşan brüt değer ile, bunun yanında henüz
tahakkuk etmemiş faizin “Alacak Hesabı”nı azaltıcı bir kontra hesap olan “Gerçekleşmemiş
Faiz Hesabı”na kaydedildiği yöntemdir. Vadeye yaklaşıldıkça tahakkuk eden faiz
“Gerçekleşmemiş Faiz Hesabı”nı azaltmaktadır.
Örnek: İzmir İşletmesi Ayvalık İşletmesine 1 Aralık 2016 tarihinde peşin fiyatı
10.000 TL olan 10 kutu malı 3 ay vadeli olarak 13.000 TL’ye satmıştır.
İzmir İşletmesinin 1 Aralık 2016 tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı
aşağıdaki gibidir.
Alacak Hesabı 13.000
Satışlar 10.000
Gerçekleşmemiş Faiz 3.000
İzmir İşletmesinin finansal tablolarını hazırlamadan önce 31 Aralık 2016 tarihinde
“Alacak Hesabı”na ilişkin faiz ile ilgili yapması gereken ayarlama kaydı aşağıdaki gibidir.
Gerçekleşmemiş Faiz Hesabı 1.000
Faiz Geliri 1.000
İzmir İşletmesinin 31 Ocak 2017, 28 Şubat 2017 ve alacağın vadesi olan 1 Mart 2017
tarihlerinde yapması gereken günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir.
Gerçekleşmemiş Faiz Hesabı 1.000
Faiz Geliri 1.000
110
Gerçekleşmemiş Faiz Hesabı 1.000
Faiz Geliri 1.000
Kasa Hesabı 13.000
Alacak Hesabı 13.000
4.2.2.Şüpheli Alacaklar
İşletmeler alacaklarını, tahsil etmeyi bekledikleri nakit değeri ile değerlerler. Tahsil
etmeyi bekledikleri naktin belirlenmesi, tahsili şüpheli hale gelen alacaklar ile iade ve
indirimlerin tahmin edilmesini gerektirmektedir.
Müşteriler bazen ekonomide yaşanan olumsuzluklar nedeniyle satışlarının düşmesi
sonucu borçlarını ödeyemeyebilirler. Günlük hayatta da insanlar işten çıkarılma gibi
durumların doğması sonucunu borçlarını ödemeyecek pozisyona düşebilirler. İşletmenin
müşterilerinin borçlarını ödemeyeceğinin ortaya çıkması durumunda alacakları ile ilgili
“Şüpheli Alacak Gideri” kaydetmesi gerekmektedir. Bu tür giderler işletmenin kredili
gerçekleştirdikleri faaliyetlerinin yarattığı riskler sonucu ortaya çıkar.
Şüpheli alacakların kayıtlara alınması ile ilgili iki yöntem mevcuttur: (1) Alacakları
Tek Tek Değerleme Yöntemi, (2) Şüpheli Alacakları Tahmin Yöntemi
4.2.2.1. Alacakları Tek Tek Değerleme Yöntemi
İşletme sahip olduğu alacakların tahsil edilebilirliği konusunda tek tek bilgi sahibidir.
Daha çok az sayıda müşteri ile çalışan işletmeler bu yöntemi kullanabilirler. Çünkü çok
sayıda müşteri ile çalışan işletmelerde her müşterinden olan alacağın durumunu tespit etmek
çok zaman almaktadır.
Örnek: Alanya Beyaz Eşya İşletmesi 31 Aralık 2016 tarihinde 100.000 TL
değerindeki alacakları arasında yer alan 20.000 TL tutarındaki alacağın tahsilinin şüpheli
olduğunu düşünmektedir. Alanya İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihinde yapacağı yevmiye
kaydı aşağıdaki gibidir.
Şüpheli Alacaklar Hesabı 20.000
Alacak Hesabı 20.000
111
Ayrıca Alanya İşletmesi tahsilinin şüpheli olduğunu düşündüğü bu 20.000 TL
tutarındaki alacakları arasından 8.000 TL’lik kısmının battığını, hiç tahsilat yapamayacağını
düşünüyor. Bu durumda Alanya İşletmesi’nin yukarıda yapmış olduğu kayıt yetersiz bir
kayıttır. Çünkü 8.000 TL tutarındaki alacak hala Alanya İşletmesinin varlıkları arasında
raporlanmaktadır. Halbuki Alanya İşletmesi bu alacağının battığını düşünmektedir. Tahsil
edilemeyeceği düşünülen bu alacak ile ilgili olarak Alanya İşletmesi’nin yapması gereken
ikinci yevmiye kaydı aşağıdaki gibidir.
Şüpheli Alacak Gideri Hesabı 8.000
Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı 8.000
Bu 8.000 TL tahmine dayandığı, bu alacağın tahsil edilemeyeceği henüz
kesinleşmediği için, direkt olarak “Alacak Hesabı”ndan düşmüyor, bir kontra hesap olan
“Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı”na kaydediyoruz.
Alacaklar 80.000 TL
Şüpheli Alacaklar 20.000 TL
Şüpheli Alacak Karşılığı (8.000) TL 12.000 TL
Alacaklar 92.000 TL
4.2.2.2. Şüpheli Alacakları Tahmin Yöntemi
Bu yöntem her dönem sonunda şüpheli alacakların tahmin edilmesini içermektedir.
Şüpheli alacakların tutarının önemli olduğu ve alacakları tek tek takip etmenin mümkün
olmadığı durumlarda kullanılan yöntemdir. Döneme ilişkin şüpheli alacakları tahmin ederken
dönem sonu alacak hesabı bakiyesi üzerinden veya döneme ilişkin kredili satışlar üzerinden
işletmenin geçmiş yıllardaki tecrübelerine dayanarak bir oran belirlenerek karşılık tutarı
belirlenebilir. Döneme ilişkin kredili satışlar üzerinden karşılık ayırmak özellikle kâr-zarar
tablosu açısından dönemsellik ilkesine daha uygundur. Yöntemin 3 önemli özelliği vardır:
İşletmeler tahsil edilemeyecek olan alacaklarını tahmin ederler. Şüpheli alacaklara
ilişkin giderler, alacağı doğuran gelirin kâr-zarar tablosunda raporlandığı dönemde
raporlanmış olur.
Her dönem sonunda tahsili şüpheli hale gelen alacakları “Şüpheli Alacak Gideri
Hesabı”na borç, “Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı”na alacak olarak kaydederler.
Tahsili imkansız hale gelen şüpheli alacakları “Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı”na
borç, “Alacak Hesabı”na alacak kaydı yaparak kayıtlardan çıkarırlar.
112
“Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı”, işletmenin müşterilerinden tahsil edemeyeceğini
tahmin ettiği alacakları göstermektedir. İşletmeler hangi müşterilerinden tahsilat yapacaklarını
bilmedikleri için ve tutar tahmine dayandığı için doğrudan “Alacaklar Hesabı” yerine bir
kontra hesap olan “Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı”nı kullanmaktadırlar.
İşletmeler bazı durumlarda alacakları tek tek değerleme ve tahmin yöntemlerini
birlikte kullanabilirler.
4.2.2.2.1. Alacakların Yüzdesi Yöntemi
Örnek: Alanya İşletmesi 2016 yılı içerisinde kurulmuştur. 31 Aralık 2016 tarihinde
alacaklarının %2’sini tahsil edemeyeceğini düşünmektedir. 31 Aralık 2016 tarihinde
ayarlamalar öncesi mizanda yer alan “Alacak Hesabı”nın bakiyesi 200.000 TL’dir.
Şüpheli Alacak Karşılığı = 200.000 TL * %2 = 4.000 TL
Şüpheli Alacak Gideri Hesabı 4.000
Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı 4.000
31 Aralık 2016 Tarihli Kısmi Bilanço
Alacaklar 200.000 TL
Şüpheli Alacak Karşılığı (4.000) TL
Alacaklar (net değeri) 196.000 TL
2016 Yılı Kısmi Kâr-Zarar Tablosu
Şüpheli Alacak Gideri 4.000 TL
10 Mart 2017 tarihinde Alanya İşletmesi’nin 2016 yılı sonunda karşılık ayırdığı 2.000
TL’lik alacağın tahsil edilemeyeceği kesinleşmiştir.
Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı 2.000
Alacak Hesabı 2.000
113
Alanya İşletmesi geçmiş tecrübelerine dayanarak 31 Aralık 2017 tarihinde
alacaklarının %2’sini tahsil edemeyeceğini düşünmektedir. Alanya İşletmesinin 31 Aralık
2017 tarihli ayarlamalar öncesi mizanında yer alan alacaklar ile ilgili “Alacak Hesabı”
350.000 TL borç, “Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı” 2.000 TL alacak bakiyesi vermektedir.
2017 yılı Şüpheli Alacak Karşılığı = 350.000 TL * %2 = 7.000 TL
Ayarlamalar öncesi mizanda “Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı” 2.000 TL alacak
bakiyesi verdiği için bu sene gider yazılacak karşılık tutarı sadece 5.000 TL (7.000 TL –
2.000 TL)’dir.
Şüpheli Alacak Gideri Hesabı 5.000
Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı 5.000
31 Aralık 2017 Tarihli Kısmi Bilanço
Alacaklar 350.000 TL
Şüpheli Alacak Karşılığı (7.000) TL
Alacaklar (net değeri) 343.000 TL
2017 Yılı Kısmi Kâr-Zarar Tablosu
Şüpheli Alacak Gideri 5.000 TL
4.2.2.2.2. Satışların Yüzdesi Yöntemi
Örnek: Alanya İşletmesi 2016 yılı içerisinde kurulmuştur. 31 Aralık 2016 tarihinde,
2016 yılı içerisinde gerçekleşen kredili satışlarının %2’sini tahsil edemeyeceğini
düşünmektedir. 31 Aralık 2016 tarihinde ayarlamalar öncesi mizanda yer alan “Satışlar
Hesabı”nın bakiyesi 1.000.000 TL, “Alacak Hesabı”nın bakiyesi 300.000 TL’dir.
Şüpheli Alacak Karşılığı = 1.000.000 TL * %2 = 20.000 TL
Şüpheli Alacak Gideri Hesabı 20.000
Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı 20.000
114
31 Aralık 2016 Tarihli Kısmi Bilanço
Alacaklar 300.000 TL
Şüpheli Alacak Karşılığı (20.000) TL
Alacaklar (net değeri) 280.000 TL
2016 Yılı Kısmi Kâr-Zarar Tablosu
Şüpheli Alacak Gideri 20.000 TL
Alanya İşletmesi geçmiş tecrübelerine dayanarak 31 Aralık 2017 tarihinde, 2017
yılında gerçekleşen kredili satışlarının %2’sini tahsil edemeyeceğini düşünmektedir. Alanya
İşletmesinin 31 Aralık 2017 tarihli ayarlamalar öncesi mizanında “Satışlar Hesabı” 2.000.000
TL alacak, “Alacak Hesabı” 500.000 TL borç, “Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı” 20.000 TL
alacak bakiyesi vermektedir.
2017 yılı Şüpheli Alacak Karşılığı = 2.000.000 TL * %2 = 40.000 TL
Ayarlamalar öncesi mizanda “Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı” 20.000 TL’dir. Bu
yöntemde, karşılık ile ilgili yapılacak olan ayarlama kaydında daha önceki yıllarda ayrılmış
olan karşılık dikkate alınmaz. Bu sene alacaklarla ilgili olarak yapılacak olan karşılık kaydı
aşağıdaki gibidir.
Şüpheli Alacak Gideri Hesabı 40.000
Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı 40.000
31 Aralık 2017 Tarihli Kısmi Bilanço
Alacaklar 500.000 TL
Şüpheli Alacak Karşılığı (60.000) TL
Alacaklar (net değeri) 440.000 TL
115
2017 Yılı Kısmi Kâr-Zarar Tablosu
Şüpheli Alacak Gideri 40.000 TL
116
Uygulamalar
Nakit ve alacaklar ile ilgili yukarıda anlatılan teorik bilgilerin uygulamada nasıl olduğu ile
ilgili olarak Borsa İstanbul’da işlem gören Arçelik Şirketinin 2016 yılı finansal tablolarında
yer alan dipnot açıklamaları aşağıda sunulmuştur.
Nakit ve nakit benzerleri
Nakit ve nakit benzeri değerler, kasada tutulan nakit, bankalarda tutulan mevduatlar, vadeleri
3 ay veya daha kısa olan diğer likit yatırımları içerir (Not 5). Konsolide nakit akış
raporlamasında kullanılan nakit ve nakit benzerleri, tahakkuk eden faiz geliri hariç 3 aydan
kısa vadeli nakit ve nakit benzerlerini içermektedir.
Dönem içinde gerçekleşen dövizli işlemler, işlem tarihlerinde geçerli olan döviz kurları
üzerinden çevrilmiştir. Dövize dayalı parasal varlık ve yükümlülükler, bilanço tarihinde
geçerli olan döviz kurları üzerinden çevrilmiştir. Dövize dayalı parasal varlık ve
yükümlülüklerin çevirimlerinden doğan kur farkı gelir ve giderleri, yurt dışındaki işletmede
bulunan net yatırım riskinden korunma aracı olarak tanımlanan yükümlülüklere ilişkin kur
farklarının etkin kısmı hariç, konsolide kar veya zarar tablosunda finansal gelirler veya
finansal giderler altında muhasebeleştirilir.
Ticari alacaklar
Grup tarafından bir alıcıya ürün veya hizmet sağlanması sonucunda oluşan ticari alacaklar
ertelenen finansman gelirinden netleştirilmiş olarak gösterilirler. Belirlenmiş faiz oranı
olmayan kısa vadeli alacaklar, faiz tahakkuk etkisinin çok büyük olmaması durumunda,
orijinal fatura değerleri üzerinden gösterilmiştir (Not 9).
Grup tahsil imkanının kalmadığına dair objektif bir delil olduğu takdirde ilgili ticari alacak
117
için şüpheli alacak karşılığı ayırmaktadır. Objektif deliller, alacağın dava veya icra safhasında
veya hazırlığında olması, alıcının, önemli finansal zorluk içine düşmesi, alıcının temerrüde
düşmesi veya önemli ve süresi öngörülemeyen bir gecikme yaşanacağının muhtemel olması
gibi durumlardır. Söz konusu bu karşılığın tutarı, alacağın kayıtlı değeri ile tahsili mümkün
tutar arasındaki farktır. Tahsili mümkün tutar, teminatlardan ve güvencelerden tahsil
edilebilecek meblağlar dahil olmak üzere tüm nakit akışlarının, oluşan ticari alacağın orijinal
etkin faiz oranı esas alınarak iskonto edilen değeridir.
Şüpheli alacak tutarına karşılık ayrılmasını takiben, şüpheli alacak tutarının tamamının veya
bir kısmının tahsil edilmesi durumunda, tahsil edilen tutar ayrılan şüpheli alacak karşılığından
düşülerek kar veya zarar tablosuna gelir olarak kaydedilir (Not 29).
118
Uygulama Soruları
1) Hangi işletmelerin nakit kalemi diğerlerine oranla daha önemli olabilir? Düşününüz.
2) Bir işletmenin kayıtlarında gözüken nakit ile kasasında fiziki olarak varolan nakit arasında
fark olabilir mi? Böyle bir olay hangi durumlarda ortaya çıkabilir?
3) Satışlarının tamamını kredili olarak yapan bir işletmede alacaklar önemli bir finansal tablo
kalemi haline gelir. Bu alacaklardan bir kısmının tahsili şüpheli duruma geldiğinde finansal
tablo kullanıcıları bu alacakları ayrı olarak görmek ister mi?
119
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde nakit ve alacak hesapları ile ilgili muhasebeleştirme sorunları üzerinde
durulmuştur. Bölüm içerisinde işletme kasasında bulunan nakit ile kayıtlarda gözüken nakit
arasındaki farkın muhasebeleştirilmesi ile kasa ve bankalarda bulunan yabancı paralara ilişkin
olarak gerçekleşen kur farklarının muhasebeleştirilmesi anlatılmıştır. Ayrıca işletmelerin en
önemli varlıkları arasında yer alacaklardan şüpheli duruma gelenlerin nasıl
muhasebeleştirileceği anlatılmıştır.
120
Bölüm Soruları
1. Döneme ilişkin şüpheli alacak giderinin belirlenmesinde kullanılan aşağıdaki yöntemlerden
hangisi dönemsellik (döneme ait gelirlerin aynı döneme ait giderlerle karşılaştırılması)
ilkesine en uygun sonucu verir?
A) Kredili satışların yüzdesi yöntemi
B) Dönem sonu alacak hesabı bakiyesinin yüzdesi yöntemi
C) Ortalama alacak hesabı bakiyesinin yüzdesi yöntemi
D) Alacakların tek tek değerlenmesi yöntemi
E) Dönem sonu borçlar hesabı bakiyesinin yüzdesi yöntemi
2. Kasa noksanı veya fazlası hesabı
A) bilançoda kasa hesabının altında raporlanır
B) kasa noksanı olduğunda alacak tarafına kayıt yapılır
C) kasa fazlası olduğunda borç tarafına kayıt yapılır.
D) bilançoda borçlar tarafında raporlanır
E) finansal tablolar hazırlanmadan önce genellikle sebebi bulunur ve kapatılır.
3. Çınar İşletmesinin 31 Aralık tarihi itibariyle alacak hesabının bakiyesi 2.540.000 TL'dir ve
yıla ilişkin kredili satış tutarı 12.800.000 TL olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca dönem sonunda
şüpheli alacak karşılığı hesabı ayarlamalar öncesi mizanda 6.000 TL tutarında borç bakiyesi
vermektedir. Eğer işletme kredili satışlarının %1'inin tahsil edilemeyeceğini düşünüyorsa
şüpheli alacaklarla ilgili olarak yıl sonunda yapılacak ayarlama kaydından sonra işletmenin
şüpheli alacak karşılığı hesabının bakiyesi ne olur?
A) 25.400 TL
B) 31.400 TL
C) 122.000 TL
D) 134.000 TL
E) 128.000 TL
121
4. Söğüt İşletmesi liste fiyatı 800.000 TL olan bir makineyi Duman İşletmesine satmıştır.
Makine ile ilgili olarak bir yıl sonra 850.000 TL ödenmesi konusunda anlaşılmıştır. Söğüt
İşletmesi peşin satışlarda liste fiyatı üzerinden %10'luk bir iskonto uygulamaktadır. Söğüt
İşletmesinin bu satış işlemi sonucu kâr zarar tablosunda satış geliri rakamı ne kadar
raporlanacaktır?
A) 720.000 TL
B) 765.000 TL
C) 800.000 TL
D) 850.000 TL
E) 790.000 TL
5. Tahsili şüpheli alacaklarla ilgili olarak karşılık ayırırken yapılan kayıt sonucu
A) alacak hesabının bakiyesi artar.
B) şüpheli alacak karşılığı hesabı etkilenmez.
C) net kâr azalır.
D) net kâr artar.
E) net kâr etkilenmez
6. Merve İşletmesinin büyük defter kayıtlarına göre 31 Aralık 2016 tarihinde “Kasa Hesabı”
35.000 TL, “Kasa Fazlası Hesabı” 5.000 TL bakiye vermektedir. Yapılan incelemeye göre yıl
içerisinde tahsil edilen 5.000 TL’lik alacağın kayıtlara geçirilmediği tespit edilmiştir. Hatanın
tespit edildiği anda yapılacak olan muhasebe kaydı ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
doğrudur?
A) “Kasa Fazlası Hesabı”na 5.000 TL alacak kaydı yapılacaktır.
B) “Kasa Fazlası Hesabı”na 5.000 TL borç kaydı yapılacaktır.
C) “Kasa Hesabı”na 5.000 TL borç kaydı yapılacaktır.
D) “Kasa Hesabı”na 5.000 TL alacak kaydı yapılacaktır.
E) “Alacak Hesabı”na 5.000 TL borç kaydı yapılacaktır.
122
7. Metin İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihli mizanında yer alan bazı hesaplar ve bakiyeleri
aşağıdaki gibidir.
Borç Bakiyesi Alacak Bakiyesi
Alacaklar Hesabı 200.000 TL
Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı 1.300 TL
Metin İşletmesi şüpheli alacakların kayıtlara alınması ile ilgili olarak “Alacakların Yüzdesi
Yöntemi”ni kullanmaktadır. Metin İşletmesi 31 Aralık 2016 tarihinde alacaklarının %2’sini
tahsil edemeyeceğini düşünmektedir. Metin İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihli bilançosunda
raporlanacak olan “Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı”nın bakiyesi ne kadardır?
A) 1.300 TL
B) 2.700 TL
C) 4.000 TL
D) 5.300 TL
E) 5.600 TL
8. Tekin İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihli mizanında yer alan bazı hesaplar ve bakiyeleri
aşağıdaki gibidir.
Borç Bakiyesi Alacak Bakiyesi
Alacaklar Hesabı 450.000 TL
Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı 10.500 TL
Tekin İşletmesi şüpheli alacakların kayıtlara alınması ile ilgili olarak “Alacakların Yüzdesi
Yöntemi”ni kullanmaktadır. Tekin İşletmesi 31 Aralık 2016 tarihinde alacaklarının %3’ünü
tahsil edemeyeceğini düşünmektedir. Tekin İşletmesinin 2016 yılı kâr-zarar tablosunda
raporlanacak olan “Şüpheli Alacak Gideri Hesabı”nın bakiyesi ne kadardır?
A-) 3.000 TL
B-) 10.500 TL
C-) 13.500 TL
D-) 23.500 TL
E-) 25.000 TL
123
9. Zeki İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihli mizanında yer alan bazı hesaplar ve bakiyeleri
aşağıdaki gibidir.
Borç Bakiyesi Alacak Bakiyesi
Satışlar Hesabı 1.500.000 TL
Alacaklar Hesabı 300.000 TL
Şüpheli Alacak Karşılığı Hesabı 15.000 TL
Zeki İşletmesi şüpheli alacakların kayıtlara alınması ile ilgili olarak “Satışların Yüzdesi
Yöntemi”ni kullanmaktadır. Zeki İşletmesi 31 Aralık 2016 tarihinde satışlarının %5’ini tahsil
edemeyeceğini düşünmektedir. Zeki İşletmesinin 2016 yılı kâr-zarar tablosunda raporlanacak
olan “Şüpheli Alacak Gideri Hesabı”nın bakiyesi ne kadardır?
A) 15.000 TL
B) 20.000 TL
C) 35.000 TL
D) 60.000 TL
E) 75.000 TL
10. Aynur İşletmesi Nur İşletmesine 1 Aralık 2016 tarihinde peşin fiyatı 400.000 TL olan 100
adet malı 6 ay vadeli olarak 460.000 TL’ye satmıştır. Aynur İşletmesinin 31 Aralık 2016
tarihli bilançosunda raporlanacak olan “Gerçekleşmemiş Faiz Hesabı”nın bakiyesi ne
kadardır?
A) 10.000 TL
B) 30.000 TL
C) 40.000 TL
D) 50.000 TL
E) 60.000 TL
Cevaplar
1 – A, 2 – E, 3 – C, 4 – A, 5 – C, 6 – B, 7 – C, 8 – A, 9 – E, 10 – D
124
5.MENKUL KIYMETLERİN RAPORLANMASI
125
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
5.1. Menkul Kıymetler
5.2. Menkul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi
5.2.1. Borca Dayalı Menkul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi
5.2.2. Özsermayeye Dayalı Menkul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi
5.2.2.1. Mekul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi
5.2.2.2. İştiraklerin Muhasebeleştirilmesi
5.2.2.3. Bağlı Ortaklıkların Muhasebeleştirilmesi
126
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Kısa vadede kar elde etmek amacıyla borsadan alınan bir miktar şirket hissesinin
muhasebeleştirilmesi ile yönetime ortak olmak amacıyla alınan şirket hisselerinin
muhasebeleştirilmesi arasında bir fark var mıdır? Sebepleri ile açıklayınız.
2) Bir menkul kıymetin elde bulundurulma amacının (kısa vadede satış amaçlı, elde tutulacak)
farklı olması farklı muhasebe uygulamaları gerektirir mi? Açıklayınız.
3) Sizce hangi işletmelerin menkul kıymet kaleminin diğerlerine oranla daha önemli olması
beklenir?
127
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Borca dayalı menkul
kıymetlerin
muhasebeleştirilmesi
Öğrenci borca dayalı menkul
kıymetleri ve muhasebe
kayıtlarını öğrenir.
Özsermayeye dayalı menkul
kıymetlerin
muhasebeleştirilmesi
Öğrenci özsermayeye dayalı
menkul kıymet tiplerini
öğrenir.
İştiraklerin
muhasebeleştirilmesi
Öğrenci özsermayeye dayalı
menkul kıymetlerden biri
olan iştiraklerin
muhasebeleştirilmesini
öğrenir.
128
Anahtar Kavramlar
Menkul kıymetler: Faiz geliri veya kâr payı sağlamak veya fiyat değişimlerinden yararlanarak
kazanç elde etmek amaçları ile satın alınana finansal araçlardır.
129
Giriş
Bu bölümde menkul kıymetlerin muhasebeleştirilmesi ve raporlanması ile ilgili
sorunlar üzerinde durulacaktır. Menkul kıymetleri borca dayalı menkul kıymetler (tahvil,
bono) ve özsermayeye dayalı menkul kıymetler olarak sınıflandırmak mümkündür. Borca
dayalı menkul kıymetler faiz geliri elde etmek amacıyla genellikle vadeye kadar elde tutulma
amaçlı olarak satın alınırlar. Vadeye kadar elde tutulacak borca dayalı menkul kıymetler itfa
edilmiş maliyet değeri ile raporlanırlar.
Özsermayeye dayalı menkul kıymetler menkul kıymetler, iştirakler ve bağlı ortaklıklar
olarak sınıflandırılabilir. Menkul kıymetler alım-satım amaçlı veya satışa hazır olarak
sınıflandırılabilir ve gerçeğe uygun değeri ile değerlenir. İştiraklerin muhasebeleştirilmesi için
özkaynak yöntemi uygulanır. Bağlı ortaklıklar ise konsolidasyona tabi tutulurlar.
130
5.1. Menkul Kıymetler
Bu bölümde kısa vadeli ve uzun vadeli menkul kıymet yatırımlarının
muhasebeleştirilmesi anlatılacaktır. Menkul kıymetler faiz geliri veya kâr payı sağlamak veya
fiyat değişimlerinden yararlanarak kazanç elde etmek amaçları ile satın alınırlar. Bazı menkul
kıymet yatırımları ise işletmeler üzerinde belli bir oranda kontrol sağlamak amacıyla
yapılırlar. En tipik menkul kıymet örnekleri olarak hisse senetleri (özsermayeye dayalı) ,
tahviller, bonolar (borca dayalı) sayılabilir.
5.2. Menkul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi
5.2.1. Borca Dayalı Menkul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi
Tahviller, anonim şirketlerin, iktisadi devlet teşekküllerinin ve kamu kuruluşlarının
borç para sağlamak amacıyla çıkardıkları borçlanma senetleridir. Tahvillerin vadesi 1 yıldan
uzundur. Vadesi 1 yıldan kısa olan borçlanma senetleri bono olarak adlandırılır. Tahvil ve
bonolarda üzerlerinde yazılı faiz oranından sabit getiri mevcuttur. Sahip olunan tahvil ve
bonoların piyasa faiz oranlarına bağlı olarak değerleri yükselebilir ya da düşebilir.
Borca dayalı menkul kıymetler muhasebe ve finansal raporlama amaçları açısından
vadeye kadar elde tutulacak, alım-satım amaçlı ve satışa hazır olmak üzere üç kategoriye
ayrılmıştır. Alım-satım amaçlı menkul kıymetler kısa vadedeki fiyat değişimlerinden kazanç
sağlamak amacıyla elde bulundurulan finansal varlıklardır. Alım-satım amaçlı veya vadeye
kadar elde tutulacak olarak sınıflandırılmayan menkul kıymetler satışa hazır olarak
sınıflandırılmaktadır. Her bir kategoriye ilişkin muhasebe ve raporlama kuralları aşağıda
sunulmuştur.
Kategori Değerleme Ölçüsü Değerleme Farkı
Vadeye kadar elde tutulacak İtfa edilmiş maliyet Ortaya çıkmaz
Alım-satım amaçlı Gerçeğe uygun değer Kâr-Zarar Tablosunda raporlanır
Satışa hazır amaçlı Gerçeğe uygun değer Bilançoda raporlanır
Nominal değer, bir menkul kıymetin üzerinde yazılı olan değerdir. Nominal değer
hisse senetlerinde sadece halka arz esnasında, tahvil ve bonolarda ise faiz ödeme veya
tahsilatlarının hesaplanmasında kullanılır. İtfa edilmiş maliyet değeri, faiz geliri ya da faiz
giderini dağıtmak için amortisman ayırma yönteminin kullanıldığı, finansal aracın maliyet
temelli ölçümüdür. Gerçeğe uygun değer, bilgili ve istekli alıcı ve satıcı arasında bir varlığın
el değiştirmesi ya da bir borcun ödenmesi esnasında ortaya çıkan değerdir.
131
Borca dayalı menkul kıymetler genellikle vadeye kadar elde tutulacak olarak
sınıflandırılmaktadır. Çünkü bu tip menkul kıymetleri edinmedeki amaç faiz geliri elde
etmektir. Bu bölümde vadeye kadar elde tutulacak borca dayalı menkul kıymetlerin
muhasebeleştirilmesi üzerinde ayrıntılı olarak durulacaktır. Vadeye kadar elde tutulacak
menkul kıymetler itfa edilmiş maliyet değeri ile değerlenirler.
Örnek: Babadağ İşletmesi %8 nominal faiz getirili ve 100.000 TL nominal değerli
devlet tahvilini 1 Ocak 2015 yılında iskontolu olarak 92.278 TL ödeyerek satın almıştır.
Tahvilin vade tarihi 1 Ocak 2021’dır. Tahvile ilişkin faiz tahsilatları her yılın 1 Ocak ve 1
Temmuz tarihlerinde yapılacaktır. Tahvilin piyasa faiz oranı %10’dur.
Babadağ İşletmesi’nin 1 Ocak 2015 tarihinde satın aldığı tahvil ile ilgili yapacağı
yevmiye kaydı aşağıdaki gibidir.
Vadeye Kadar Elde Tutulacak M.Kıymet 92.278
Nakit 92.278
Etkin Faiz Yöntemi İle Tahvil İtfa Tablosu
Tarih Tahsilatlar Faiz Geliri Tahvil İskontosunun
İtfası
Tahvilin
Defter Değeri
1 Ocak 2015 92.278 TL
1 Temmuz 2015 4.000 TL* 4.614 TL** 614 TL 92.892 TL***
1 Ocak 2016 4.000 TL 4.645 TL 645 TL 93.537 TL
1 Temmuz 2016 4.000 TL 4.677 TL 677 TL 94.214 TL
1 Ocak 2017 4.000 TL 4.711 TL 711 TL 94.925 TL
* 4.000 TL = 100.000*%8*6/12 (Tahvil nominal faiz oranı %8)
** 4.614 TL = 92.278*%10*6/12 (Tahvil piyasa faiz oranı %10)
*** 92.892 TL = 92.278 TL + 614 TL
İşletmelerin tahvili satın alma esnasında ortaya çıkan prim ya da iskonto tutarını etkin
faiz oranı yöntemini kullanarak itfa etmeleri gerekmektedir. Etkin faiz oranı, finansal aracın
öngörülen ömrü boyunca yapılacak gelecekteki tahmini nakit ödemeleri veya tahsilâtları tam
olarak ilgili finansal varlığın veya borcun net defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz
yöntemi ise etkin faiz oranını kullanmak suretiyle, bir finansal varlığın veya finansal borcun
132
itfa edilmiş maliyet değerini hesaplama yöntemidir. 1 Temmuz 2015 tarihinde etkin faiz
oranının %10 olduğu varsayıldığında ilk altı aylık döneme ilişkin faiz tahsilatının ve dönem
sonundaki faiz gelirinin tahakkuk kaydı aşağıdaki gibi yapılacaktır.
Nakit 4.000
Vadeye Kadar Elde Tutulacak M.Kıymet 614
Faiz Geliri 4.614*
* 92.278 * %10 * 6/12 = 4.614
Babadağ İşletmesinin 31 Aralık 2015 tarihinde yapacağı faiz tahakkuk kaydı aşağıdaki
gibidir.
Faiz Alacağı 4.000
Vadeye Kadar Elde Tutulacak M.Kıymet 645
Faiz Geliri 4.645*
* 92.278 TL + 614 TL =92.892 TL (Vadeye Kadar Elde Tutulacak M.Kıymet)
92.892 TL * %10* 6/12 = 4.645 TL
Babadağ İşletmesinin 31 Aralık 2015 tarihli kısmi finansal tabloları aşağıdaki gibi
oluşur.
31 Aralık 2015 Tarihli Kısmi Bilanço
Faiz Alacağı 4.000 TL
Vadeye Kadar Elde Tutulacak M.Kıymet 93.537 TL*
* 93.537 TL = 92.278 TL + 614 TL + 645 TL
2015 Yılı Kısmi Kâr-Zarar Tablosu
Faiz Geliri 9.259 TL**
** 9.259 TL = 4.614 TL + 4.645 TL
133
5.2.2. Özsermayeye Dayalı Menkul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi
Özsermayeye dayalı menkul kıymetler bir işletmedeki sahiplik hakkını temsil ederler.
Hisse senetleri, anonim şirketlerin belli hisse payları karşılığı çıkarılan ve şekli kanunla
belirlenmiş senetlerdir. Hisse senedi alındığı zaman bir şirkete ortaklık söz konusu olur. Bu
durumda kâr payı (temettü) geliri elde edilmesi beklenir. Kısa vadeli yapılan hisse senedi
yatırımlarında amaç kâr payı elde etmekten daha çok fiyat değişikliklerinden kazanç
sağlamaktır.
Hisse senetleri satın alındıkları andaki maliyet değeri ile kayıtlara alınır. Hisse
senetleri ile ilgili olarak satın alma tarihinden sonra hangi değerleme ölçüsünün
kullanılacağını bir işletmenin diğer işletmenin hisse senetlerine sahip olma derecesi ve amacı
belirler. Hisse senedi yatırımları aşağıdaki üç gruba ayrılarak muhasebeleştirilirler.
Sahiplik Oranı %0 - %20 %20 - %50 %50 - %100
Kararlara Etki Az Önemli Kontrol gücü
Tipi Menkul Kıymetler İştirakler Bağlı Ortaklıklar
Değerleme Yöntemi Gerçeğe Uygun
Değer
Özkaynak yöntemi Konsolidasyon
5.2.2.1. Menkul Kıymetlerin Muhasebeleştirilmesi
Bir yatırımcı işletmenin yatırım yaptığı işletmedeki hisse senedi oranı %20’den az ise
o işletmenin finansman ve faaliyet politikaları üzerindeki etkisi genellikle az olur ve bu hisse
senetleri menkul kıymetler olarak sınıflandırılır. Bu tip menkul kıymetler alım-satım amaçlı
veya satışa hazır olarak sınıflandırılabilir. Eğer hisse senetleri kısa vadeli fiyat hareketlerinden
kazanç sağlamak amacıyla elde bulunduruluyorsa gerçeğe uygun değeri ile değerlenir ve
değerleme sonucu ortaya çıkan kazanç veya kayıplar kâr-zarar tablosunda raporlanır.
Bazı menkul kıymetler kısa vadede kazanç sağlamanın aksine satışa hazır olarak elde
tutuluyor olabilir. Böyle bir durumda menkul kıymetler gerçeğe uygun değeri ile değerlenir
fakat değerleme sonucu ortaya çıkan kazanç veya kayıplar bilançoda özsermaye grubunun
altında raporlanır.
Örnek: Sarayköy İşletmesinin 3 Kasım 2015 tarihinde aşağıda belirtilen üç işletmenin
hisse senetlerini aldığını ve her birinin %20’den düşük bir sahipliği temsil ettiğini varsayalım.
Sarayköy İşletmesi satın aldığı bu hisse senetlerini alım-satım amaçlı olarak sınıflandırmıştır.
134
Mavi Giyim 259.700 TL
Yıldız Gofret 317.500 TL
Bulut Gazoz 141.350 TL
Toplam 718.550 TL
Sarayköy İşletmesinin 3 Kasım 2015 tarihinde hisse senetlerinin satın alınmasına
ilişkin yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Alım-Satım Amaçlı M.Kıymetler 718.550
Nakit 718.550
6 Aralık 2015 tarihinde Sarayköy İşletmesi Yıldız Gofret İşletmesinden 4.200 TL
tutarında nakit kâr payı tahsil etmiştir. Günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Nakit 4.200
Kâr Payı Geliri 4.200
Sarayköy İşletmesinin yatırım yaptığı her üç işletmenin de 2015 yılına ilişkin net kâr
açıkladığını düşünelim. Menkul kıymetlerin elde ettiği kârı Sarayköy İşletmesi kendi
kayıtlarına yansıtamaz çünkü kârlı faaliyetler sonucu net varlıklarda meydana gelen artış, kâr
payı olarak dağıtılmak yerine yeni yatırımlar için kullanılabilir. Dolayısı ile yatırımcı sadece
yatırım yapılan işletme nakit kâr payı dağıtımı açıkladığında kayıt yapabilir.
31 Aralık 2015 tarihinde Sarayköy İşletmesinin sahip olduğu menkul kıymetlerin
gerçeğe uygun değerlerinin aşağıdaki gibi gerçekleştiğini varsayalım.
Menkul Kıymetler Defter Değeri Gerçeğe Uygun Değer Değerleme Farkı
Mavi Giyim 259.700 TL 275.000 TL 15.300 TL
Yıldız Gofret 317.500 TL 304.000 TL (13.500 TL)
Bulut Gazoz 141.350 TL 104.000 TL (37.350 TL)
TOPLAM (35.550 TL)
135
Menkul kıymetlerin gerçeğe uygun değerindeki net azalış ile ilgili olarak Sarayköy
İşletmesi 31 Aralık 2015 tarihinde aşağıdaki ayarlama kaydını yapacaktır.
Menkul Kıymet Değer Düşüş
Zararı (Kâr-Zarar Tablosu)
35.550
Menkul Kıymet Değer
Düşüş Karşılığı
35.550
23 Ocak 2016 tarihinde Sarayköy İşletmesinin elindeki tüm Mavi Giyim hisse
senetlerini 287.220 TL karşılığında sattığını varsaydığımızda ilgili yevmiye kaydı aşağıdaki
gibi olacaktır.
Nakit 287.220
Alım-Satım Amaçlı M.Kıymetler 259.700
M.Kıymet Satış Kârı 27.520
Sarayköy İşletmesinin 10 Şubat 2016’da 255.000 TL’ye (20.000hisse * 12,75
TL/hisse) Güneş Kamyon hisselerinden satın aldığını ve hisse senetlerinin 31 Aralık 2016
tarihindeki gerçeğe uygun değerlerinin aşağıdaki gibi gerçekleştiğini varsayalım.
Menkul Kıymetler Defter Değeri Gerçeğe Uygun Değer Değerleme Farkı
Güneş Kamyon 255.000 TL 278.350 TL 23.350 TL
Yıldız Gofret 317.500 TL 362.550 TL 45.050 TL
Bulut Gazoz 141.350 TL 139.050 TL (2.300 TL)
TOPLAM 66.100 TL
Devreden Menkul Kıymet Değer Düşüş Karşılığı (35.550 TL)
DEĞER ARTIŞI 101.650 TL
136
İşletmenin elinde bulunan menkul kıymetlerin 31 Aralık 2016 tarihindeki gerçeğe
uygun değerleri defter değerlerinden 66.100 TL daha yüksek olarak gerçekleşmiştir.
İşletmenin sahip olduğu menkul kıymetler ile ilgili olarak daha önceden kaydetmiş olduğu
değer düşüş karşılığı ise 35.550 TL’dir. Sarayköy İşletmesinin sahip olduğu menkul
kıymetlerin gerçeğe uygun değer ile değerlenmesi ile ilgili olarak 31 Aralık 2016 tarihinde
yapması gereken ayarlama kaydı aşağıdaki gibidir.
Alım-Satım Amaçlı M.Kıymetler 35.550
Menkul Kıymet Değer Düşüş Karşılığı 66.100
M.Kıymet Değer Artış
Kârı (Kâr-Zarar Tablosu)
101.650
Satışa hazır olarak sınıflandırılan menkul kıymetlerin muhasebeleştirilmesi tek bir
farkla alım-satım amaçlı olarak sınıflandırılanlar gibidir. Satışa hazır olarak
sınıflandırılanlarda değerleme sonucu ortaya çıkan kazanç ya da kayıp kâr-zarar tablosu
yerine bilançonun özsermaye bölümünde raporlanır.
Örnek: 10 Aralık 2015 tarihinde Acıpayam İşletmesi Tavas İşletmesinin 1.000 adet
hisse senedini toplam 20.750 TL ödeyerek satın almıştır. Yatırım %20’den daha az bir oy
hakkını temsil etmektedir. Acıpayam İşletmesi satın aldığı bu hisse senetlerini satışa hazır
olarak sınıflandırmıştır. Acıpayam İşletmesinin 10 Aralık 2015 tarihinde hisse alımı ile ilgili
yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Satışa Hazır Menkul Kıymetler 20.750
Nakit 20.750
27 Aralık 2015 tarihinde Acıpayam İşletmesi Tavas İşletmesindeki hissesi ile ilgili
olarak 450 TL tutarında kâr payı tahsil etmiştir. Kâr payı tahsilatı ile ilgili günlük defter kaydı
aşağıdaki gibidir.
Nakit 450
Kâr Payı Geliri 450
137
31 Aralık 2015 tarihinde Acıpayam İşletmesinin elindeki Tavas hisselerinin gerçeğe
uygun değeri 24.000 TL olarak gerçekleşmiştir. Acıpayam İşletmesinin 31 Aralık 2015
tarihinde hisselerini gerçeğe uygun değer ile değerlemesi sonucu yapması gereken ayarlama
kaydı aşağıdaki gibidir.
Satışa Hazır M.Kıymetler 3.250
Menkul Kıymet Değerleme Farkı
(Özsermaye)
3.250
Acıpayam İşletmesinin 31 Aralık 2015 tarihli kısmi bilançosu ve 2015 yılı kısmi kâr-
zarar tablosu aşağıda sunulmuştur.
31 Aralık 2015 Tarihli Kısmi Bilanço
Varlıklar
Satışa Hazır M.Kıymet 24.000 TL
Özsermaye
M.Kıymet Değerleme Farkı 3.250 TL
2015 Yılı Kısmi Kâr-Zarar Tablosu
Kâr Payı Geliri 450 TL
20 Aralık 2016 tarihinde Acıpayam elindeki tüm Tavas hisselerini 22.500 TL
karşılığında satmıştır.
Satıştan elde edilen gelir 22.500 TL
Tavas hisselerinin maliyeti 20.750 TL
Menkul kıymet satış kârı 1.750 TL
138
20 Aralık 2016 tarihinde Acıpayam İşletmesinin hisse satışı ile ilgili yapması gereken
günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Nakit 22.500
M.Kıymet Değerleme Farkı (Özsermaye) 3.250
Satışa Hazır M.Kıymet 24.000
M.Kıymet Satış Kârı 1.750
5.2.2.2. İştiraklerin Muhasebeleştirilmesi
Yatırım yapan bir işletme yatırım yaptığı işletmenin %50’sinden daha az bir oranda
hissesine sahip olabilir ve yasal olarak işletmenin kontrolüne sahip olmayabilir fakat bir
işletmede %50’den az hisseye sahip olunsa bile işletmenin finansman ve faaliyet politikaları
üzerinde önemli etki sahibi olunabilir. Önemli etki nicel veya nitel faktörlerle ölçülebilir fakat
muhasebede genellikle bir işletmenin %20 ve üstünde hissesine sahip olmak önemli etkiye
sahip olmak anlamına gelmektedir. Böyle bir durumda menkul kıymetler iştirakler olarak
adlandırılır ve iştiraklerin muhasebeleştirilmesinde özkaynak yöntemi uygulanır.
Özkaynak yöntemi uygulandığında menkul kıymetler satın alındıkları anda maliyet
değeri ile kayıtlara alınırlar fakat her dönem sonunda yatırım yapılan işletmenin net
varlıklarındaki değişim ile orantılı olarak ayarlamaya tabi olurlar. Başka bir deyişle, her
dönem için yatırım yapılan işletmenin elde ettiği kâr ve zararlar yatırımcının hisse senedi
oranı dikkate alınarak menkul kıymetlerin defter değerini artırır veya azaltır. Yatırım yapılan
işletmeden alınan tüm kâr payları ise menkul kıymetlerin defter değerini azaltır. Ayrıca
yatırım yapılan işletmesinin özsermayesinde meydana gelen kâr ya da zarar harici (diğer
kapsamlı gelirden kaynaklanan)değişiklerde yatırım yapan işletmenin iştiraklerinde artış ya da
azalışa sebep olur. Sonuç olarak yatırım yaptığımız işletme kâr ettiğinde yatırım yapan
işletmenin iştirakler hesabı artar, zarar ettiğinde veya kâr payı dağıttığında ise azalır.
Örnek: 2 Ocak 2015 tarihinde Buldan İşletmesinin Acıpayam İşletmesinin %20
oranında 48.000 adet hissesini hisse başına 10 TL ödeyerek toplam 480.000 TL’ye satın
aldığını ve işletmenin üzerinde önemli etkisinin oluştuğunu varsayalım. Buldan İşletmesinin 2
Ocak 2015 tarihinde hisse alımı ile ilgili yapacağı günlük defter kaydı aşağıdaki gibi
olacaktır.
İştirakler 480.000
Nakit 480.000
139
Acıpayam İşletmesi 2015 yılında 200.000 TL tutarında net kâr raporlamıştır. Buldan
İşletmesinin 31 Aralık 2015 tarihinde iştirakleri ile ilgili yapması gereken günlük defter kaydı
aşağıdaki gibidir.
İştirakler 40.000*
İştirak Geliri 40.000
* 200.000 TL * %20 = 40.000 TL
31 Aralık 2015 tarihi itibariye Acıpayam İşletmesinin hisse senedinin gerçeğe uygun
değeri 12 TL olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla Buldan İşletmesinin elindeki hisse
senetlerinin gerçeğe uygun değeri 576.000 TL (48.000* 12) olmuştur. İştiraklerin elde
bulundurulmasındaki amaç piyasadaki fiyat hareketlerinde kazanç sağlamak olmadığından
gerçeğe uygun değerdeki artış veya azalış dikkate alınmaz ve gerçeğe uygun değerdeki artışla
veya azalışla ilgili olarak herhangi bir kayıt yapılmaz.
28 Ocak 2016 tarihinde Acıpayam İşletmesi 100.000 TL tutarında kâr payı
ödeyeceğini açıklamış ve ödemeyi gerçekleştirmiştir. Acıpayam İşletmesinin kâr payı
ödemesi yapmış olması özsermayesini azaltıcı bir durum yaratmaktadır. Dolayısıyla Buldan
İşletmesinin iştiraklerinin değeri de kâr payı ödemesinin payına düşen kısmı kadar
azalacaktır. Buldan İşletmesinin tahsil ettiği kâr payı ile ilgili yapması gereken günlük defter
kaydı aşağıdaki gibidir.
Nakit 20.000*
İştirakler 20.000
* 100.000 TL * %20 = 20.000 TL
Acıpayam İşletmesi 2016 yılı sonunda 50.000 TL zarar raporlamıştır. Buldan
İşletmesinin iştirakleri ile ilgili olarak 31 Aralık 2016 tarihinde yapması gereken günlük
defter kaydı aşağıdaki gibidir.
İştirak Değer Düşüş Zararı 10.000*
İştirakler 10.000
* 50.000 TL * %20 = 10.000 TL
31 Aralık 2016 tarihi itibariye Acıpayam İşletmesinin hisse senedinin gerçeğe uygun
değeri 11 TL olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla Buldan İşletmesinin elindeki hisse
senetlerinin gerçeğe uygun değeri 528.000 TL (48.000* 11) olmuştur. İştiraklerin elde
bulundurulmasındaki amaç piyasadaki fiyat hareketlerinde kazanç sağlamak olmadığından
gerçeğe uygun değerdeki artış veya azalış dikkate alınmaz ve gerçeğe uygun değerdeki artışla
veya azalışla ilgili olarak herhangi bir kayıt yapılmaz.
140
5.2.2.3. Bağlı Ortaklıkların Muhasebeleştirilmesi
Eğer yatırım yapan bir işletme başka bir işletmenin %50’den fazla hissesine sahip
oluyorsa o işletmenin yasal kontrolünü eline geçirmiş demektir. Böyle bir ilişkide yatırımcı
ana ortaklık, yatırım yapılan işletme bağlı ortaklık olarak isimlendirilmektedir. Ana ortaklık
böyle bir durumda konsolide finansal tablo hazırlar. Konsolidasyon ana ortaklık ve bağlı
ortaklıkların finansal durumu ve performansının tek bir işletme gibi raporlanmasıdır.
Konsolide finansal tabloların nasıl hazırlanacağı daha ileri muhasebe derslerinin konusu
olduğu için bu derste yer verilmeyecektir.
141
Uygulamalar
Menkul kıymetler ile ilgili yukarıda anlatılan teorik bilgilerin uygulamada nasıl olduğu ile
ilgili olarak Borsa İstanbul’da işlem gören Arçelik Şirketinin 2016 yılı finansal tablolarında
yer alan dipnot açıklamaları aşağıda sunulmuştur.
Finansal yatırımlar
Sınıflandırma
Grup, finansal varlıklarını şu şekilde sınıflandırmıştır: gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara
yansıtılan finansal varlıklar; krediler ve alacaklar ve satılmaya hazır finansal varlıklar.
Sınıflandırma, finansal varlıkların alınma amaçlarına göre yapılmıştır. Yönetim, finansal
varlıklarının sınıflandırmasını satın alındıkları tarihte yapar.
(a) Krediler ve alacaklar
Krediler ve alacaklar, sabit veya belirli ödemeleri olan, aktif bir piyasada işlem görmeyen ve
türev araç olmayan finansal varlıklardır. Vadeleri bilanço tarihinden itibaren 12 aydan kısa ise
dönen varlıklar, 12 aydan uzun ise duran varlıklar olarak sınıflandırılırlar. Krediler ve
alacaklar, finansal durum tablosunda ‘ticari alacaklar’ ve "nakit ve nakit benzerleri"
kalemlerini içermektedir.
(b) Satılmaya hazır finansal varlıklar
Satılmaya hazır finansal varlıklar, bu kategoride sınıflandırılan ve diğer kategorilerin içinde
sınıflandırılmayan türev araç olmayan varlıklardır. Yönetim, ilgili varlıkları bilanço
tarihinden itibaren 12 ay içinde elden çıkarmaya niyetli değilse söz konusu varlıklar duran
varlıklar olarak sınıflandırılırlar.
(c) Gerçeğe uygun değer farkı kar/ zarara yansıtılan varlıklar-türev araçlar
Türev araçların ilk olarak sözleşme tarihindeki gerçeğe uygun değerini yansıtan elde etme
maliyeti üzerinden kayda alınmakta ve kayda alınmalarını izleyen dönemlerde gerçeğe uygun
değer ile değerlenmektedir. Türev araçlar, gerçeğe uygun değerin pozitif olması durumunda
varlık, negatif olması durumunda ise yükümlülük olarak muhasebeleştirilmektedir.
Türev ürünlerin gerçeğe uygun değerindeki değişimlerden kaynaklanan tüm kazanç ve
kayıplar, nakit akış riskinden korunma işlemlerinin etkin olan kısmı hariç, kar veya zarar
tablosunda muhasebeleştirilir.
142
143
144
Uygulama Soruları
1) Vadesine kadar elde tutmak amacıyla satın alınan menkul kıymetler ile alım satım
amacıyla satın alınan menkul kıymetlerin muhasebeleştirilmesi arasında bir fark var mıdır?
Sebepleri ile açıklayınız.
2) Bir menkul kıymetin elde bulundurulma amacının (kısa vadede satış amaçlı, elde
tutulacak) farklı olması farklı muhasebe uygulamaları gerektirir mi? Açıklayınız.
3) Sizce bir banka bilançosunda mı yoksa bir ticaret işletmesi bilançosunda mı menkul
kıymetler kalemi daha büyüktür?
145
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde menkul kıymetlerin muhasebeleştirilmesi ve raporlanması ile ilgili
sorunlar üzerinde durulmuştur. Menkul kıymetler borca dayalı menkul kıymetler (tahvil,
bono) ve özsermayeye dayalı menkul kıymetler olarak sınıflandırılmıştır. Özsermayeye
dayalı menkul kıymetler menkul kıymetler, iştirakler ve bağlı ortaklıklar olarak
sınıflandırılmıştır.
146
Bölüm Soruları
1. Ayçiçeği İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde 376.100 TL ödeyerek Börülce İşletmesinin ihraç
etmiş olduğu %10 faizli ve 400.000 TL nominal değerli tahvillerini satın almıştır. Tahvillerin
vadesi 1 Ocak 2026 ve faiz ödemeleri her yılın 1 Temmuz ve 1 Ocak tarihlerinde yapılacaktır.
Ayçiçeği İşletmesi 23.900 TL tutarındaki iskontoyu amortismana tabi tutarken etkin faiz oranı
yöntemini kullanmaktadır ve etkin faiz oranı %11'dir. Ayçiçeği İşletmesi satın aldığı tahvilleri
vade sonuna kadar elde tutma kararı vermiştir. 2016 yılı için Börülce İşletmesinin tahvilleri
ile ilgili olarak Ayçiçeği İşletmesinin raporlayacağı faiz geliri aşağıdakilerden hangisidir?
A) 42.392 TL
B) 41.409 TL
C) 41.368 TL
D) 40.000 TL
E) 39.758 TL
2. Assos İşletmesi kısa vadede kazanç elde etmek amacıyla 26.400 TL ödeyerek 400 adet
Kadırga İşletmesi hisse senedi satın almıştır. Yıl içerisinde Kadırga İşletmesi hisse başına
6,50 TL nakit kâr payı ödemiştir. Yıl sonunda Kadırga İşletmesinin hisse senetlerinin gerçeğe
uygun değeri borsada hisse başına 69 TL olarak gerçekleşmiştir. 31 Aralık ile sona eren yıla
ait kâr-zarar tablosunda Assos İşletmesi tarafından Kadırga İşletmesinin hisseleri ile ilgili
olarak raporlanacak değer artış kârı, değer düşüş zararı ve kâr payı gelirinin toplamı ne
kadardır?
A) 2.600 TL
B) 1.200 TL
C) 1.400 TL
D) 2.800 TL
E) 3.800 TL
3. Selvi İşletmesi Çam İşletmesindeki hisselerini özkaynak yöntemini kullanarak
muhasebeleştirmektedir. Selvi İşletmesi Çam İşletmesinin yaptığı nakit kâr payı ödemesini
nasıl muhasebeleştirir?
A) Menkul kıymetlerin defter değerini düşürerek
147
B) Hisse senedi ihraç primini artırarak
C) Menkul kıymetlerin defter değerini yükselterek
D) Kâr payı geliri hesabının borç tarafına
E) Kâr payı geliri hesabının alacak tarafına
4. 2015 yılı içerisinde, Ceviz İşletmesi 315.000 TL ödeyerek 20.000 adet Fındık İşletmesi
hisse senedini satın almış ve bu hisseleri satışa hazır menkul kıymet olarak sınıflandırmıştır.
Hisselerin 31 Aralık 2015 tarihindeki gerçeğe uygun değeri 300.000 TL olarak
gerçekleşmiştir. Ceviz İşletmesi elindeki tüm hisseleri 3 Aralık 2016 tarihinde hisse başına 17
TL karşılığında satmıştır. Ceviz İşletmesinin hisse satışına ilişkin olarak 2016 yılında
raporlayacağı kazanç tutarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) 10.000 TL
B) 11.000 TL
C) 25.000 TL
D) 26.000 TL
E) 40.000 TL
5. Zeytin İşletmesi Hardal İşletmesinin toplam 10.000 hissesinin 4.000 adedini elinde
bulundurmaktadır. 2016 yılında Hardal İşletmesi 120.000 TL tutarında kâr elde etmiş ve
40.000 TL tutarında nakit kâr payı ödemiştir. Eğer hisse senetlerinin dönem başındaki defter
değeri 240.000 TL ise hisse senetlerinin 31 Aralık 2016 tarihinde raporlanacak değeri
aşağıdakilerden hangisidir?
A) 240.000 TL
B) 272.000 TL
C) 288.000 TL
D) 320.000 TL
E) 200.000 TL
148
6. Ay İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde nominal değeri 400.000 TL, nominal faizi %10 olan
tahvilleri 376.100 TL ödeyerek satın almıştır. Tahvillerin vadesi 1 Ocak 2026 ve faiz
ödemeleri her yılın 1 Ocak ve 1 Temmuz tarihlerindedir. Tahvillerin satın alındığı anda piyasa
faiz oranı %11’dir. Ay İşletmesi satın almış olduğu tahvilleri vadesine kadar elde tutma kararı
almıştır. Ay İşletmesi 1 Temmuz 2016 tarihinde tahvillerinin değerini ne kadar artıracaktır?
A) 18.805 TL
B) 20.000 TL
C) 20.686 TL
D) 22.000 TL
E) 23.000 TL
7. Mavi İşletmesi 1 Temmuz 2017 tarihinde nominal değeri 1.000.000 TL nominal faizi %9
olan tahvilleri 940.000 TL ödeyerek satın almıştır. Tahvillerin vadesi 1 Temmuz 2027 ve faiz
ödemeleri her yılın 1 Ocak ve 1 Temmuz tarihlerindedir. Tahvillerin satın alındığı anda piyasa
faiz oranı %10’dur. Mavi İşletmesi satın almış olduğu tahvilleri vadesine kadar elde tutma
kararı almıştır. Mavi İşletmesinin 31 Aralık 2017 tarihli bilançosunda raporlanacak olan tahvil
yatırımının değeri ne kadardır?
A) 943.000 TL
B) 982.300 TL
C) 985.000 TL
D) 987.000 TL
E) 990.000 TL
8. Yeşil İşletmesi Sarı İşletmesinin hisselerinin %30’una sahiptir. 2016 yılı içerisinde Sarı
İşletmesi 240.000 TL kâr etmiş, 80.000 TL kâr payı dağıtmıştır. Yeşil İşletmesinin “İştirakler
Hesabı”nın 1 Ocak 2016 tarihli bakiyesi 320.000 TL ise 31 Aralık 2016 tarihli bakiyesi ne
kadardır?
A) 392.000 TL
B) 320.000 TL
C) 368.000 TL
149
D) 416.000 TL
E) 480.000 TL
9. Pembe İşletmesi Lila İşletmesinin hisselerinin %40’ına sahiptir. 2016 yılı içerisinde Lila
İşletmesi 120.000 TL kâr etmiş, 40.000 TL kâr payı dağıtmıştır. Pembe İşletmesinin 2016 yılı
kâr-zarar tablosunda raporlaması gereken iştirak geliri ne kadardır?
A) 16.000 TL
B) 32.000 TL
C) 40.000 TL
D) 48.000 TL
E) 64.000 TL
10. Alanya İşletmesi 10 Ekim 2016 tarihinde Antalya İşletmesinin 1.600 tane hisse senedini
52.800 TL’ye satın almıştır. Alanya İşletmesi satın aldığı bu hisse senetlerini satışa hazır
menkul kıymet olarak sınıflandırmıştır. 31 Aralık 2016 tarihinde Antalya İşletmesinin hisse
senetlerinin gerçeğe uygun değeri 38 TL’dir. Alanya İşletmesinin hisse senetleri ile ilgili
olarak 31 Aralık 2016 tarihinde yapacağı ayarlama kayıtları ile ilgili olarak aşağıdakilerden
hangisi doğrudur?
A) “Menkul Kıymetler Hesabı”na 8.000 TL alacak kaydı yapılacaktır.
B) “Menkul Kıymet Değer Artış Kârı Hesabı”na 8.000 TL borç kaydı yapılacaktır.
C) “Menkul Kıymet Değer Artış Kârı Hesabı”na 8.000 TL alacak kaydı yapılacaktır.
D) “Menkul Kıymet Değerleme Farkı Hesabı”na 8.000 TL borç kaydı yapılacaktır.
E) “Menkul Kıymet Değerleme Farkı Hesabı”na 8.000 TL alacak kaydı yapılacaktır.
Cevaplar
1 – B, 2 – E, 3 – A, 4 – C, 5 – B, 6 – C, 7 – D, 8 – C, 9 – D, 10 – E
150
6. STOKLARDA DEĞERLEME SORUNLARI
151
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
6.1. Maliyet ya da Net Gerçekleşebilir Değerden Düşük Olan ile Değerleme
6.1.1. Maliyet Değeri
6.1.2. Net Gerçekleşebilir Değer
6.2. Maliyet ya da Net Gerçekleşebilir Değerden Düşük Olan ile Değerleme ile
İlgili Yöntemler
6.2.1. Stok Kalemlerini Tek Tek Değerleme
6.2.2. Stok Gruplarını Tek Tek Değerleme
6.2.3. Toplam Üzerinden Değerleme
6.3. Net Gerçekleşebilir Değerin Kayıtlara Alınması
6.4. Stokların Değerinin Tahmin Edilmesine İlişkin Yöntemler
6.4.1. Brüt Kâr Yöntemi
6.4.2. Perakende Fiyatla Değerleme Yöntemi
152
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Stoklar kaleminin tutarı önemli olan birkaç işletme türü sayınız.
2) Elektronik ürünler satan bir markette işletmenin elinde kalan eski teknoloji televizyonlar
finansal tablolarda tarihi maliyet değeri ile mi yoksa piyasa değeri ile mi raporlan malıdır?
3) Bir işletmenin deposunda çıkan bir yangın sonucu stokların bir kısmı yok olmuştur. Sizce yok
olan bu stokların değeri tahmini yöntemlerle belirlenebilir mi?
153
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Maliyet ya da net
gerçekleşebilir değerden
düşük olanı ile değerleme
Öğrenciler tarihi maliyet ve
net gerçekleşebilir değer
kavramlarını öğrenirler.
Maliyet ya da net
gerçekleşebilir değerden
düşük olanı ile değerleme
yöntemleri
Öğrenciler stok kalemlerini
tek tek değerleme, stok
gruplarını tek tek değerleme
ve stokları toplu olarak
değerleme yöntemlerini
öğrenirler.
Stokların değerinin tahmin
edilmesine ilişkin yöntemler
Öğrenciler brüt kar yöntemi
ve perakende fiyatla
değerleme yönteminini
öğrenirler.
154
Anahtar Kavramlar
Stoklar: İşletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği, ilk madde
ve malzeme, yarı mamul, ticari mal, yan ürün, artık ve hurda gibi bir yıldan az bir sürede
kullanılacak olan veya bir yıl içerisinde nakde çevrilebileceği düşünülen varlıklardır.
155
Giriş
Stoklar; işletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği, ilk
madde ve malzeme, yarı mamul, ticari mal, yan ürün, artık ve hurda gibi bir yıldan az bir
sürede kullanılacak olan veya bir yıl içerisinde nakde çevrilebileceği düşünülen varlıklardan
oluşur. Bu bölümde stokların ilk kayda alınması ve sonraki dönemlerde değerlemesine ilişkin
muhasebe sorunları üzerinde durulmuştur. Stoklar kayıtlara maliyet değeri ile alınmaktadır ve
ileriki dönemlerde maliyet veya net gerçekleşebilir değerden düşük olanı ile değerlenerek
finansal tablolarda raporlanmaktadır. Maliyet ya da net gerçekleşebilir değerden düşük olanı
yöntemi üç farklı şekilde uygulanabilmektedir. Stok kalemleri tek tek değerlenebilmekte,
stoklar grup olarak değerlenebilmekte ve stoklar toplu olarak değerlenebilmektedir.
Dönem sonlarında fiziki stok sayımının yapılamadığı ya da pratik olmadığı bazı
durumlarda dönem sonu stok değeri tahmini yöntemlerle belirlenebilmektedir. Dönem sonu
stok tutarının tahmini yöntemlerle belirlenmesine ilişkin olarak Brüt kar yöntemi ve
perakende fiyatla değerleme yöntemi kullanılabilmektedir.
156
6.1. Maliyet ya da Net Gerçekleşebilir Değerden Düşük Olan ile
Değerleme
Stoklar satın alındıkları andaki maliyet değerleri ile kayıt altına alınırlar. Alacaklarda
olduğu gibi önemli vade farklarının stok maliyetinden arındırılması gerekmektedir. İleriki
dönem sonlarında stokların net gerçekleşebilir değeri maliyet değerinin altına düşerse, maliyet
bedeli ile değerlemeden vazgeçilmesi gerekmektedir. Değer düşüklüğünün sebebi ne olursa
olsun (modası geçme, fiyat değişimleri, yıpranma, hasar görme,…) işletmelerin stokları net
gerçekleşebilir değeri ile raporlamaları gerekmektedir. Eğer varlıklardan gelecekte elde
edilmesi beklenen gelir maliyetin altına düşerse, işletmelerin maliyet ilkesinden ayrılmaları
gerekmektedir.
6.1.1. Maliyet Değeri
Stoklar satın alındıkları anda maliyet değerleri ile kayıtlara alınırlar. Stok alımı için
yapılan her türlü harcama (faiz hariç) stok kaleminin maliyetini oluşturur. Stok maliyetine
girecek harcamalar arasında satın alma bedeli, nakliye, sigorta ve gümrük vergileri yer alır.
6.1.2. Net Gerçekleşebilir Değer
Net gerçekleşebilir değer, işletmenin stokları satışından elde etmeyi beklediği net
değerdir. Net gerçekleşebilir değer, normal koşullarda tahmini satış fiyatından tahmini
tamamlama ve satış maliyetlerinin çıkartılması sonucunda elde edilir.
Örnek olarak, Yıldız İşletmesinin maliyeti 950 TL, satış değeri 1.000 TL olan henüz
tamamlanmamış stoku bulunmaktadır. Bu stokların tahmini tamamlanma maliyeti 50 TL ve
tahmini satış maliyeti de 200 TL’dir. Yıldız İşletmesinin stoklarına ilişkin net gerçekleşebilir
değer aşağıdaki gibi hesaplanacaktır:
Stokların Satış Değeri 1.000 TL
Eksi: Tahmini Tamamlanma Maliyeti 50 TL
Tahmini Satış Maliyeti 200 TL (250 TL)
Net Gerçekleşebilir Değer: 750 TL
Net gerçekleşebilir değer maliyet değerinden düşük olduğundan, Yıldız İşletmesi
bilançosunda stokları 750 TL olarak raporlayacaktır. Kâr-zarar tablosunda da stokların değer
düşüklüğü ile ilgili 200 TL (950TL – 750 TL) stok değer düşüş zararı raporlayacaktır. Yıldız
İşletmesi stok değer düşüklüğü zararını, satışın meydana geldiği dönemde değil, zararın
gerçekleştiği dönemde raporlaması gerekmektedir.
157
6.2. Maliyet ya da Net Gerçekleşebilir Değerden Düşük Olan ile
Değerleme ile İlgili Yöntemler
Net gerçekleşebilir değer, stokların gerçekleşebilir değerlerinin (tahmini satış fiyatı,
tahmini tamamlama maliyeti, tahmini satış maliyeti) güvenilir bir şekilde tahminine
dayanmalıdır.
Örnek: Bulut İşletmesi stoklarını maliyet ya da net gerçekleşebilir değerden düşük
olanı ile değerlemektedir. Bulut İşletmesinin stoklarına ilişkin bilgi aşağıdaki gibidir:
Ürün Maliyet Net Gerçekleşebilir
Değer
Bilançoda Raporlanacak
Stok Değeri
Ispanak 80.000 TL 120.000 TL 80.000 TL
Havuç 100.000 TL 110.000 TL 100.000 TL
Bezelye 50.000 TL 40.000 TL 40.000 TL
Fasulye 90.000 TL 72.000 TL 72.000 TL
Karışık Sebze 95.000 TL 92.000 TL 92.000 TL
384.000 TL
Bulut İşletmesinin kâr-zarar tablosunda raporlanacak stok değer düşüş zararı seçilen
yönteme göre farklılık arz etmektedir. Bu yöntemler aşağıdaki bölümlerde aynı örnek ile
açıklanacaktır.
6.2.1. Stok Kalemlerini Tek Tek Değerleme
Bu yöntemde stokların net gerçekleşebilir değerleri ile maliyet değerleri
karşılaştırılırken her stokun ayrı ayrı değeri göz önünde bulundurulur.
Bulut İşletmesinde ıspanak maliyet değeri (80.000 TL) ile raporlanacaktır. Çünkü
maliyet değeri (80.000 TL), net gerçekleşebilir değerden (120.000 TL) daha düşüktür. Havuç
maliyet değeri (100.000 TL) ile raporlanacaktır. Çünkü maliyet değeri (100.000 TL), net
gerçekleşebilir değerden (110.000 TL) daha düşüktür. Bezelye net gerçekleşebilir değer
(40.000 TL) ile raporlanacaktır. Çünkü net gerçekleşebilir değer (40.000 TL), maliyet
değerinden (50.000 TL) daha düşüktür. Fasulye net gerçekleşebilir değer (72.000 TL) ile
raporlanacaktır. Çünkü net gerçekleşebilir değer (72.000 TL), maliyet değerinden (90.000 TL)
daha düşüktür. Karışık sebze net gerçekleşebilir değer (95.000 TL) ile raporlanacaktır. Çünkü
net gerçekleşebilir değer (95.000 TL), maliyet değerinden (92.000 TL) daha düşüktür.
158
Bulut İşletmesinin stoklarının bilançoda raporlanacak değeri, her bir stok kalemi ayrı
ayrı maliyet ya da net gerçekleşebilir değerinin düşük olanı ile değerlenerek toplam 384.000
TL olarak hesaplanmıştır. Bulut işletmesi her bir stok kalemi için maliyet ya da net
gerçekleşebilir değerin düşük olanını ayrı ayrı belirlemiştir.
6.2.2. Stok Gruplarını Tek Tek Değerleme
İşletmeler stokların değerini belirlerken her bir stok kalemi için ayrı ayrı değerleme
yapabileceği gibi, benzer stok kalemleri için grup olarak ya da stoklar için toplu olarak da
yapabilirler. Bulut İşletmesinin stoklarını dondurulmuş ve konserve diye iki gruba ayırdığını
düşünelim. Bulut İşletmesinin stoklarına ilişkin bilgi aşağıdaki gibidir:
Raporlanacak Stok Değeri
Maliyet Net Gerçekleşebilir
Değer
Tek Tek
Değerleme
Grup Olarak
Değerleme
Toplam Olarak
Değerleme
Dondurulmuş
Ispanak 80.000 TL 120.000 TL 80.000 TL
Havuç 100.000 TL 110.000 TL 100.000 TL
Bezelye 50.000 TL 40.000 TL 40.000 TL
Toplam 230.000 TL 270.000 TL 230.000 TL
Konserve
Fasulye 90.000 TL 72.000 TL 72.000 TL
Karışık Sebze 95.000 TL 92.000 TL 92.000 TL
Toplam 185.000 TL 164.000 TL 164.000 TL
Genel Toplam 415.000 TL 434.000 TL 384.000 TL 394.000 TL 415.000 TL
Bulut İşletmesi stokları tek tek değerleyecek olursa, bilançoda raporlanacak olan stok
değeri 384.000 TL’dir. Bulut İşletmesi stokları grup halinde değerleyecek olursa, bilançoda
raporlanacak olan stok değeri 394.000 TL olacaktır.
6.2.3. Toplam Üzerinden Değerleme
Bu yöntemde ise stokların net gerçekleşebilir değeri ile maliyet değeri
karşılaştırılırken işletmede bulunan bütün stokların toplam değerleri göz önünde
159
bulundurulur. Eğer Bulut İşletmesi stoklarını toplu halde değerleyecek olursa, bilançoda
raporlanacak olan stok değeri 415.000 TL olacaktır.
Genellikle, işletmeler stok kalemlerini tek tek değerleme yöntemini kullanmaktadırlar.
Bu noktada önemli olan işletmeler hangi yöntemi seçerlerse seçsinler, seçilen yöntemin
dönemler itibariyle değiştirilmeden tutarlı bir şekilde uygulanması gerekmektedir.
6.3. Net Gerçekleşebilir Değerin Kayıtlara Alınması
Stokların net gerçekleşebilir değer ile değerlenmesi sonucu ortaya çıkan değer
düşüklüğü “Stok Değer Düşüş Zararı Hesabı”na borç olarak kaydedilir.
Örnek: Deniz İşletmesinin stokları ile ilgili bilgi aşağıdaki gibidir:
Dönem Sonu Stok (Maliyet Değeri) 82.000 TL
Dönem Sonu Stok (Net Gerçekleşebilir Değer) 70.000 TL
Deniz İşletmesinin stoklarının değerlemesi ile ilgili ayarlama kaydı aşağıdaki gibidir:
Stok Değer Düşüş Zararı 12.000
Stok 12.000
Stoklara ilişkin yapılan ayarlama kayıtlarının Deniz İşletmesinin kâr-zarar tablosu
üzerindeki etkisi aşağıda sunulmuştur.
Kısmi Kâr-Zarar Tablosu
Satışlar 200.000 TL
Satılan Malın Maliyeti (108.000 TL)
Brüt Kâr 92.000 TL
Stok Değer Düşüş Zararı (12.000 TL)
Net Kâr* 80.000 TL
Stoklara ait değer düşüklüğü tahmine dayanan bir değer olması sebebiyle doğrudan
doğruya “Stoklar Hesabı”ndan düşmek yerine genellikle kontra bir hesap olan “Stok Değer
Düşüş Karşılığı Hesabı” kullanılmaktadır. Deniz İşletmesinin zarar yönteminin yanında
160
karşılık hesabı kullandığını varsayarsak stokların değer düşüklüğü ile ilgili olarak yapması
gereken ayarlama kaydı aşağıdaki gibi olacaktır:
Stok Değer Düşüş Zararı 12.000
Stok Değer Düşüş Karşılığı 12.000
Değer düşüklüğünün bir karşılık hesabına kaydedilmiş olması bilançoda stokların hem
maliyet değerinin hem de net gerçekleşebilir değerinin ayrı ayrı gösterilmesini sağlayacaktır.
Stoklara ilişkin yapılan yukarıdaki ayarlama kaydının Deniz İşletmesinin bilançosu üzerindeki
etkisi aşağıda sunulmuştur.
Stoklar 82.000 TL
Stok Değer Düşüş Karşılığı (12.000) TL
Stoklar (net değeri) 70.000 TL
Net gerçekleşebilir değerin maliyet değerinin altına düşmesi durumunda değer
düşüklüğü kadar karşılık ayrılarak stoklar bilançoda net gerçekleşebilir değer üzerinden
raporlanırlar. Değerlemenin yapıldığı dönemden sonra net gerçekleşebilir değerin yükselmesi
durumunda, daha önceden ayrılan karşılık maliyet değerine kadar gelir yazılarak kapatılır. Net
gerçekleşebilir değerin maliyet değerini aşması halinde maliyet değerinin üzerinde raporlama
yapılmaz.
Deniz İşletmesinin sahip olduğu stokların net gerçekleşebilir değerinin ertesi dönem
74.000 TL olduğunu varsaydığımız takdirde, stoklardaki toplam değer düşüklüğü sadece
8.000 TL (82.000 TL-74.000 TL) olacaktır. Stoklardaki değer düşüklüğünü 8.000 TL olarak
raporlayabilmek için işletmenin yapacağı ayarlama kaydı aşağıdaki gibidir.
Stok Değer Düşüş Karşılığı 4.000
Stok Değer Artış Kazancı 4.000
Eğer ertesi dönemde stokların net gerçekleşebilir değeri düşmeye devam ederse
işletme stok değer düşüklüğüne ilişkin zarar kaydetmeye devam edecektir.
161
6.4. Stokların Değerinin Tahmin Edilmesine İlişkin Yöntemler
İşletmeler dönem sonlarında sürekli envanter yöntemine göre kayıtlarında gözüken
stok rakamını kontrol etmek ya da dönem sonu envanter yöntemini kullanıyorlar ise stok
rakamını belirleyebilmek için stok sayımı yapmaktadırlar. Bazı durumlarda, sayımın aldığı
zaman ve güçlükler nedeniyle veya işletmelerin stoklarını değerleyebilmesi için stok sayımı
yapamadığı (fiziksel miktarlarını tespit edemediği) durumlar (yangın, deprem, su baskını,..)
nedeniyle ayrıntılı sayım yapılmadan tahmini olarak stokların değerlemesinin yapılması
gerekebilir. Bu gibi durumlarda işletmeler dönem sonunda sahip oldukları stokların değerini
belirleyebilmek için bazı tahmini stok değerleme yöntemleri kullanmak zorundadırlar. Bu
yöntemlerden bir tanesi brüt kâr yöntemi ve perakende fiyatla değerleme yöntemidir.
6.4.1. Brüt Kâr Yöntemi
İşletmede çıkan yangın ya da başka bir doğal afet sonucu stokların değerinin tespit
edilmesi mümkün değilse bu tahmini yöntem kullanılmaktadır. Brüt kâr yöntemi üç
varsayıma dayanmaktadır:
1) Dönem başı stok ve dönem içi alışlar toplamı satılabilir stok mevcuduna eşittir.
2) Satılmayan stoklar işletmede mevcuttur.
3) Satışların maliyetinden, dönem başı stok ve alışlar düşüldükten sonra bulunan değer
dönem sonu stok değerine eşittir.
Örnek: Mavi İşletmesinin dönem başında elinde bulunan stoklarının değeri 60.000 TL,
dönem içi stok alışları 200.000 TL’dir. Dönem içerisinde gerçekleşen satışları toplam 280.000
TL’dir. Mavi İşletmesi stoklarını %30 kâr payı ile satmaktadır. Mavi İşletmesi dönem
sonunda elinde kalan stokların değerini belirleyebilmek için brüt kâr yöntemini kullanmış ve
stokların değerini aşağıdaki gibi hesaplamıştır.
Dönem başı stok 60.000 TL
Alışlar 200.000 TL
Satılabilir Stok 260.000 TL
Satışlar 280.000 TL
Eksi: Brüt Kâr (280.000*%30) (84.000 TL)
Satışların Maliyeti (196.000 TL)
Tahmini dönem sonu stok 64.000 TL
İşletmenin muhasebe kayıt ortamı dönem sonu stok değerinin hesaplanması için brüt
kâr oranı hariç ihtiyacı olan tüm verileri sağlamaktadır. Brüt kâr oranı işletmenin
162
politikalarına veya daha önceki yıllardaki veriler kullanılarak belirlenir. Bazı durumlarda
işletmeler önceki yıllardaki brüt kâr oranının doğru gösterge olmayacağını düşünüyorsa,
gerekli ayarlamayı yapabilirler.
6.4.2. Perakende Fiyatla Değerleme Yöntemi
Satışa hazır malların perakende fiyatlarının bilindiği durumda uygulanan bu yöntemin,
brüt kâr yönteminden farkı, hesaplamalarda önceki dönemlerin ortalama brüt kâr oranı yerine,
içinde bulunulan dönemin brüt kâr oranının kullanılmasıdır. Dönem içindeki tüm satışa hazır
malların perakende satış değeri bulunur. Bu malların maliyet değerleri toplamının satış
değerleri toplamına oranı hesaplanarak brüt kâr oranı saptanır. Satışa hazır malların perakende
satış değerinden fiilen yapılan perakende satışlar düşüldüğünde dönem sonu stoklarının satış
değeri bulunur.
Örnek: Siyah İşletmesinin dönem başı mal stokunun maliyeti 14.000 TL, perakende
satış değeri 20.000 TL’dir. Dönem içerisinde 63.000 TL’ye satın aldığı malların perakende
satış değeri ise 90.000 TL’dir. Siyah İşletmesi dönem içerisinde 85.000 TL’lik mal satışı
gerçekleştirmiştir. Perakende fiyatla değerleme yöntemine göre Siyah İşletmesinin dönem
sonu mal stoku aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.
Maliyet Değeri Perakende Satış Değeri
Dönem Başı Stok 14.000 TL 20.000 TL
Alışlar 63.000 TL 90.000 TL
Satışa Hazır Mallar 77.000 TL 110.000 TL
Brüt Kâr Oranı = 77.000 / 110.000 = %70
Perakende Satış Fiyatı Toplamı 110.000 TL
Dönem İçi Satışları (85.000 TL)
Dönem Sonu Stokunun Satış Değeri 25.000 TL
Dönem Sonu Stokunun Maliyet Değeri (25.000*%70) 17.500 TL
Bu yöntemlerin her ikisi de fiziki envanter sayımı olmadan finansal tablo
hazırlanmasına yardımcı olması bakımından yararlıdır. Cari dönemin brüt kâr oranı geçmişten
çok farklı olabileceği için ikinci yöntem daha güvenilir niteliktedir
163
Uygulamalar
Stoklar ile ilgili yukarıda anlatılan teorik bilgilerin uygulamada nasıl olduğu ile ilgili olarak
Borsa İstanbul’da işlem gören Arçelik Şirketinin 2016 yılı finansal tablolarında yer alan
dipnot açıklamaları aşağıda sunulmuştur.
Stoklar
Stoklar, net gerçekleşebilir değer ya da maliyet bedelinden düşük olanı ile değerlenir. Maliyet,
ağırlıklı ortalama maliyet metodu ile hesaplanmaktadır. Stoklara dahil edilen maliyeti
oluşturan unsurlar malzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderleridir. Kredi maliyetleri stok
maliyetlerine dahil edilmemektedir. Net gerçekleşebilir değer, olağan ticari faaliyet içerisinde
oluşan tahmini satış fiyatından, tamamlanma maliyeti ve satışı gerçekleştirmek için gerekli
satış maliyetlerinin indirilmesiyle elde edilen tutardır (Not 11).
164
Uygulama Soruları
1) Hangi sektörlerde yer alan işletmelerde stoklar kaleminin bilanço içindeki büyüklüğü
önemlidir?
2) Elektronik ürünler satan bir markette işletmenin elinde kalan eski teknoloji televizyonlar
finansal tablolarda tarihi maliyet değeri ile mi yoksa piyasa değeri ile mi raporlanmalıdır?
3) Bir işletmenin deposunu sel basması sonucu stokların bir kısmı yok olmuştur. Sizce yok
olan bu stokların değeri tahmini yöntemlerle belirlenebilir mi?
165
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde stokların ilk kayda alınması ve sonraki dönemlerde değerlemesine ilişkin
muhasebe sorunları üzerinde durulmuştur. Stoklar kayıtlara maliyet değeri ile alınmaktadır ve
ileriki dönemlerde maliyet veya net gerçekleşebilir değerden düşük olanı ile değerlenerek
finansal tablolarda raporlanmaktadır. Maliyet ya da net gerçekleşebilir değerden düşük olanı
yöntemi üç farklı şekilde uygulanabilmektedir. Stok kalemleri tek tek değerlenebilmekte,
stoklar grup olarak değerlenebilmekte ve stoklar toplu olarak değerlenebilmektedir. Dönem
sonlarında fiziki stok sayımının yapılamadığı ya da pratik olmadığı bazı durumlarda dönem
sonu stok değeri tahmini yöntemlerle belirlenebilmektedir. Dönem sonu stok tutarının tahmini
yöntemlerle belirlenmesine ilişkin olarak Brüt kar yöntemi ve perakende fiyatla değerleme
yöntemi anlatılmıştır.
166
Bölüm Soruları
1. Stoklarla ilgili olarak maliyet veya net gerçekleşebilir değerden düşük olan ile değerleme
yönteminde hangi yaklaşım kabul görmez?
A) Stokları bulundukları coğrafi bölgelere göre değerleme
B) Stok gruplarını tek tek değerleme
C) Stok kalemlerini tek tek değerleme
D) Stokları toplu olarak değerleme
E) Stokları renklerine göre değerleme
2. Net gerçekleşebilir değer nasıl bulunur?
A) Gerçeğe uygun değer + (tahmini tamamlanma + tahmini satış maliyetleri)
B) Tahmini satış fiyatı
C) Tahmini satış fiyatı + (tahmini tamamlanma + tahmini satış maliyetleri)
D) Tahmini satış fiyatı – (tahmini tamamlanma + tahmini satış maliyetleri)
E) Tahmini satış fiyatı - tahmini satış maliyetleri
3. Bulut İşletmesinin stoklarında iki ürün bulunmaktadır. Ürünlere ilişkin veriler aşağıda
sunulmuştur. İşletme stoklarını maliyet veya net gerçekleşebilir değerden düşük olan ile
değerlemektedir. Dönem sonunda raporlanacak stok değerleri sırasıyla aşağıdakilerden
hangisidir?
Ürün 1 Ürün 2
Tahmini Satış Fiyatı 60 TL 130 TL
Maliyet Değeri 40 TL 70 TL
Tahmini Satış Maliyeti 10 TL 26 TL
Tahmini Tamamlanma Maliyeti 15 TL 40 TL
A) 35 TL ve 64 TL
B) 50 TL ve 104 TL
167
C) 40 TL ve 70 TL
D) 45 TL ve 90 TL
E) 40 TL ve 64 TL
4. Kumbağ İşletmesinin stokları 2015 yılında modası geçmesi nedeniyle değer kaybına maruz
kalmış ve stokların değeri 240.000 TL'den 200.000 TL'ye düşürülmüştür. Stok değer düşüş
gideri hesabı borçlandırılmış, stok değer düşüş karşılığı hesabı alacaklandırılmıştır. 2016
yılında piyasa koşulları beklenmedik bir şekilde iyileşmiş ve işletmenin stoklarının net
gerçekleşebilir değeri 216.000 TL'ye yükselmiştir. Kumbağ İşletmesinin 2016 yılında
aşağıdaki kayıtlardan hangisini yapması gerekir?
A) Gelir hesabına 16.000 TL borç kaydı.
B) Gelir hesabına 24.000 TL alacak kaydı
C) Stok değer düşüklüğü karşılığı hesabına 16.000 TL borç kaydı
D) Stok değer düşüklüğü karşılığı hesabına 24.000 TL alacak kaydı
E) Stok değer düşüklüğü karşılığı hesabına 16.000 TL alacak kaydı
5. Bostancı İşletmesinin Ekim ayına ilişkin aşağıdaki bilgiler mevcuttur.
Dönem Başı Stok 50.000 TL
Net Alışlar 150.000 TL
Net Satışlar 300.000 TL
Maliyet Üzeri Kâr Yüzdesi %66,67
İşletmede 31 Ekim tarihinde çıkan bir yangın sonucu stokların çoğu yok olmuş ve geriye zarar
görmemiş 3.000 TL maliyetli stoklar kalmıştır. Brüt kâr yüzdesi yöntemi kullanılarak
hesaplanan yangında yok olan stokların değeri ne kadardır?
A) 97.000 TL
B) 77.000 TL
C) 80.000 TL
D) 100.000 TL
E) 150.000 TL
168
6. 16 Temmuz 2017 tarihinde İstanbul İşletmesi tarafından, önceki gece yaşanan hırsızlık
sonucu çalınan mal stokunun değerini tespit etmek amacıyla görevlendirilmiş
bulunmaktasınız. Çalışmanız sonucunda elde ettiğiniz bilgiler aşağıdaki gibidir.
1 Temmuz 2017 Tarihli Mal Stoku 38.000 TL
1-15 Temmuz 2017 Tarihleri Arasında Gerçekleşen Mal Alışları 90.000 TL
Satışlar 112.000 TL
Brüt Kâr Marjı %25
15 Temmuz 2017 tarihinde çalınan mal stokunun değeri ne kadardır?
A) 16.000 TL
B) 44.000 TL
C) 52.000 TL
D) 60.500 TL
E) 100.000 TL
7. İzmir İşletmesinden aşağıdaki bilgiler elde edilmiştir.
Maliyet Değeri Perakende Satış Değeri
Dönem Başı Stok 58.000 TL 100.000 TL
Alışlar 122.000 TL 200.000 TL
Satışlar 186.000 TL
Perakende fiyatla değerleme yöntemine göre İzmir İşletmesinin dönem sonu stoklarının
değeri ne kadardır?
A) 120.000 TL
B) 114.000 TL
C) 84.000 TL
D) 68.400 TL
E) 6.000 TL
169
8. Aycan İşletmesinin stoklarında iki farklı ürün bulunmaktadır. Ürünlere ilişkin veriler
aşağıda sunulmuştur. İşletme stoklarını maliyet veya net gerçekleşebilir değerden düşük olanı
ile değerlemektedir. Dönem sonunda raporlanacak stok değerleri ürünler için sırasıyla
aşağıdakilerden hangisidir?
A Ürünü B Ürünü
Tahmini Satış Fiyatı 120 TL 300 TL
Maliyet Değeri 80 TL 140 TL
Tahmini Satış Maliyeti 20 TL 52 TL
Tahmini Tamamlama Maliyeti 30 TL 80 TL
A) 70 TL ve 140 TL
B) 100 TL ve 104 TL
C) 80 ve 140 TL
D) 90 ve 180 TL
E) 80 ve 128 TL
9. Samsun İşletmesi 1 Aralık 2016 tarihinde İstanbul İşletmesinden peşin değeri 10.000 TL
değerinde olan malı 3 ay vadeli olarak 13.000 TL’ye satın almıştır. Malın işletmeye
nakledilmesiyle ilgili olarak 500 TL taşıma bedeli, 200 TL sigorta bedeline katlanılmıştır.
Samsun İşletmesinin 1 Aralık 2016 tarihinde yapacağı satın alma kaydı ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) “Mal Stoku Hesabı”na 13.700 TL borç kaydı yapılacaktır.
B) “Mal Stoku Hesabı”na 13.500 TL borç kaydı yapılacaktır.
C) “Mal Stoku Hesabı”na 13.000 TL borç kaydı yapılacaktır.
D) “Mal Stoku Hesabı”na 10.700 TL borç kaydı yapılacaktır.
E) “Mal Stoku Hesabı”na 10.000 TL borç kaydı yapılacaktır.
170
10. Manyas İşletmesi sürekli envanter yöntemini kullanmaktadır. 31 Aralık 2015 tarihinde
sahip olduğu stokların maliyet değeri 46.000 TL, net gerçekleşebilir değeri ise 32.000 TL’dir.
Sahip olduğu bu stokların 31 Aralık 2016 tarihindeki net gerçekleşebilir değeri ise 36.000 TL
olmuştur. Manyas İşletmesinin stokları ile ilgili olarak 31 Aralık 2016 tarihinde yapacağı
ayarlama kayıtları ile aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) “Stok Değer Düşüş Karşılığı Hesabı”na 4.000 TL alacak kaydı yapılacaktır.
B) “Stok Değer Düşüş Karşılığı Hesabı”na 4.000 TL borç kaydı yapılacaktır.
C) “Stok Değer Artış Kazancı Hesabı”na 10.000 TL alacak kaydı yapılacaktır.
D) “Stok Değer Düşüş Zararı Hesabı”na 4.000 TL alacak kaydı yapılacaktır.
E) “Stok Değer Artış Kazancı Hesabı”na 4.000 TL borç kaydı yapılacaktır.
Cevaplar
1 – A, 2 – D, 3 – A, 4 – C, 5 – A, 6 – B, 7 – D, 8 – A, 9 – D, 10 – B
171
7. MADDİ DURAN VARLIKLAR ve VARLIKLARDA DEĞER
DÜŞÜKLÜĞÜ
172
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
7.1. Maddi Duran Varlıklar
7.2. Maddi Duran Varlıkların İlk Kayda Alınması
7.3. İnşaat veya Yapım Sırasında Gerçekleşen Finansman Maliyetleri
7.4. Maddi Duran Varlıkların Takas Yoluyla Elde Edilmesi
7.5. Maddi Duran Varlıkların Satın Alınmasından Sonra Gerçekleşen Harcamaların
Muhasebeleştirilmesi
7.6. Maddi Duran Varlıklarda Değer Düşüklüğü
7.7. Maddi Duran Varlıkların Elden Çıkarılması
173
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Maddi duran varlık kalemi finansal tablolardaki diğer kalemlere oranla önemli olan birkaç
işletme sıralayınız.
2) Sizce vadeli alımlardaki vade farkı maddi duran varlığın maliyetine dahil edilir mi?
3) Bir varlığın yıpranma payı gerçek hayatta nasıl hesaplanır? Bir varlığın yıpranma payı
muhasebede nasıl hesaplanır?
174
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Maddi duran varlıkların ilk
kayda alınması
Öğrenciler maddi duran
varlıklar ilk defa kayıtlara
alınırken maliyete dahil
edilecek unsurlar öğrenir.
Maddi duran varlıkların
takas yoluyla elde edilmesi
Öğrenciler maddi duran
varlıkların takas yoluyla elde
edilmesi sırasında yapılacak
muhasebe kayıtlarını
öğrenir.
Maddi duran varlıklarda
değer düşüklüğü
Öğrenciler maddi duran
varlıkların değer düşüklüğü
testine nasıl tabi tutulduğunu
ve muhasebeleştirilmesini
öğrenir.
175
Anahtar Kavramlar
Geri kazanılabilir değer: Maddi duran varlığın net satış değeri veya kullanım değerinden
yüksek olanıdır.
Kullanım değeri: Maddi duran varlığın kullanımı ile gelecekte elde edilecek net nakit
girişlerinin bugünkü değeri ve yararlı ömrü sonunda elde edilecek satış değerinin bugünkü
değerinin toplamıdır
176
Giriş
Bu bölümde birçok işletme için en önemli hesap kalemleri arasında yer alan maddi
duran varlıkların muhasebeleştirme sorunları üzerinde durulmuştur. Öncelikle maddi duran
varlık tanımı yapılmış ve maddi duran varlık sınıfına giren kalemler tanıtılmıştır. Daha sonra
ilk kayda alma esnasında finansman maliyetleri de dahil olmak üzere hangi maliyetlerin
maddi duran varlık maliyetine dahil edilmesi gerektiği belirtilmiş ve buna ilişkin kapsamlı bir
örnek verilmiştir. Bir sonraki bölümde maddi duran varlıkların takas yoluyla elde edilmesi
durumunda yapılacak muhasebeleştirme üzerinde durulmuştur. Maddi duran varlıkların satın
alınmasından sonra gerçekleşen harcamaların muhasebeleştirilmesi, maddi duran varlıklarda
değer düşüklüğü ve maddi duran varlıkların elden çıkarılmasına ilişkin muhasebe sorunları
anlatılarak bölüm sonlandırılmıştır.
177
7.1. Maddi Duran Varlıklar
Maddi duran varlıklar üretimde veya hizmet sunumunda kullanmak, üçüncü taraflara
kiralama veya yönetimde kullanmak amaçlarıyla elde bulundurulan varlıklardır. Maddi duran
varlıkların bir dönemden daha uzun bir süre kullanılması beklenmektedir. Maddi duran
varlıklar arsalar, binalar (ofis, fabrika, depo) ve teçhizat (makineler, mobilyalar, aletler) gibi
unsurlardan oluşur. Maddi duran varlıkların temel üç özelliği aşağıda sunulmuştur:
a) Satış amacıyla değil, faaliyetlerde kullanılmak amacıyla satın alınırlar.
b) Bir yıldan daha uzun süre kullanılırlar ve genellikle amortismana tabi tutulurlar.
c) Fiziksel varlıkları mevcuttur.
7.2. Maddi Duran Varlıkların İlk Kayda Alınması
Maddi duran varlıklar tarihi maliyet değerleri ile kayıtlara alınmaktadırlar. Tarihi
maliyet değeri, varlığın satın alınması, kullanılacağı yere getirilmesi ve amaçlanan kullanıma
hazır hale getirilmesi için yapılan harcamaların toplamıdır.
Maddi duran varlıklar maliyetleri güvenilir olarak ölçülebildiğinde ve gelecekte fayda
yaratmaları beklendiği durumlarda varlık olarak kayıtlara alınırlar.
Arsalar
Arsa maliyetine genellikle satın alma fiyatı, tapu masrafları, vergiler, arsayı kullanıma
hazır hale getirebilmek için katlanılan düzeltme, doldurma, temizleme, eski binanın yıkılması
gibi maliyetler ve sınırsız ömre sahip olan diğer arsa geliştirmeleri dahil edilir. Arsa üzerine
yapılan ve sınırlı ömre sahip olan yürüme yolları, çitler, park alanları gibi unsurlar ise
arsalardan ayrı olarak yerüstü düzenleri adıyla başka bir varlık hesabında raporlanırlar.
Eğer arsanın satın alınması ve elde bulundurulması ile ilgili temel amaç değer
artışından spekülatif kazanç elde etmekse arsa yatırımlar bölümünde sınıflandırılır. Eğer bir
gayrimenkul ofisi arsayı satmak amacıyla elinde bulunduruyorsa stoklar grubunda
sınıflandırmalıdır.
Binalar
Bir binanın maliyetini satın alma veya inşaat ile ilgili maliyetler oluşturur. İnşaat
maliyeti inşaat sırasında katlanılan hammadde, işçilik ve genel üretim maliyetlerinden oluşur.
İşletmeler binaların yapımı ile ilgili olarak genellikle bir inşaat şirketi ile anlaşırlar.
Teçhizatlar
Teçhizatlar terimi muhasebede makineler, ofiste kullanılan bilgisayarlar ve elektronik
cihazlar, mobilyalar, fabrikada kullanılan aletleri kapsar. Teçhizatın maliyeti satın alma fiyatı,
178
taşıma ücretleri, taşıma sigortası, teçhizat için yer hazırlama maliyetleri, montaj ve kurulum
maliyetleri ve deneme üretimi maliyetlerini kapsar.
7.3. İnşaat veya Yapım Sırasında Gerçekleşen Finansman Maliyetleri
Bir varlığın istenilen amaçla kullanıma hazır hale gelinceye kadar katlanılan
finansman maliyetleri aktifleştirilir. Başka bir deyişle inşası veya yapımı devam eden varlık
henüz gelir yaratmaya başlamadığından bu varlıkla ilgili finansman maliyetlerinin
giderleştirilmesi de ertelenir. Varlık gelir yaratmaya başladıktan sonra varlıkla ilgili
gerçekleşen finansman maliyetleri de giderleştirilmeye başlanır.
Finansman maliyetlerinin aktifleştirilebilmesi için varlığın kullanıma hazır hale
getirilebilmesi için gerekli sürenin önemli olması gerekmektedir. Bu tip finansman maliyetleri
genellikle işletmenin kendi kullanım amacıyla inşa ettiği binalar, makineler, gemiler için
katlanılan finansman maliyetleridir. Varlıkla ilgili harcamalar yapılmaya başlandığında
aktifleştirme dönemi başlar. Varlık kullanıma hazır hale geldiğinde aktifleştirme dönemi sona
erer.
Varlıkla ilgili olarak aktifleştirilecek faiz tutarı teorik olarak eğer işletme bu varlığı
inşa etmeseydi katlanmayacağı (kaçınılabilir) faiz tutarıdır. Aktifleştirilecek faiz tutarının
hesaplanması amacıyla öncelikle varlıkla ilgili olarak dönem içerisinde yapılan ağırlıklı
kümülatif harcamanın hesaplanması gerekmektedir. Ağırlıklı kümülatif harcama tutarı inşaat
ile ilgili maliyetlerin finansman maliyeti yaratma ölçüsüne göre zaman dikkate alınarak
hesaplanır.
Örnek: Bahar Şirketi 2016 yılı başında tamamlanması 17 ay sürecek bir fabrika yolu
inşa etmeye karar vermiştir. Şirket müteahhit firmaya 1 Mart 2016 tarihinde 240.000 TL, 1
Temmuz 2016'da 480.000 TL, 1 Kasım 2016'da ise 360.000 TL ödeme yapmıştır. İnşaat ile
ilgili 2016 yılına ilişkin ağırlıklı kümülatif harcama aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.
Harcamalar
*
Aktifleştirme
Dönemi
=
Ağırlıklı
Kümülatif
Harcama Tarih Tutar
1 Mart 240.000 TL 10\12 200.000 TL
1 Temmuz 480.000 TL 6\12 240.000 TL
1 Kasım 360.000 TL 2\12 60.000 TL
1.080.000 TL 500.000 TL
Ağırlıklandırılmış kümülatif harcamanın hesaplanmasında her harcama zaman
temelinde faiz yaratma ölçüsüne göre ağırlıklandırılır. Örneğin, 1 Mart'ta yapılan harcama
179
için işletme dönem sonuna kadar 10 aylık finansman maliyetine katlanmıştır. Proje ile ilgili
olarak döneme ilişkin aktifleştirilecek finansman maliyeti ağırlıklı kümülatif harcamanın
proje için özel olarak sağlanmış finansmanın faiz oranı ile çarpılarak hesaplanabilir. Eğer
özellikli varlık için yapılan harcamalarla ilgili olarak hesaplanan ağırlıklandırılmış kümülatif
harcamalar tutarı direkt olarak özellikli varlık için sağlanan finansman tutarından fazla ise
fazla olan tutar için işletmenin diğer genel borçları için katlandığı faiz oranının
ağırlıklandırılmış ortalaması kullanılır.
Örnek: Yıldız İşletmesi 1 Kasım 2015 tarihinde Bulut İnşaat İşletmesi ile anlaşarak
maliyeti 100.000 TL olan arsa (Bulut İnşaat İşletmesinden alınmıştır ve ilk ödemenin içine
dahildir) üzerine 1.400.000 TL’ye bir bina inşa ettirmeye başlamıştır. Yıldız İşletmesi Bulut
İnşaat İşletmesine 2016 yılı içerisinde inşaat ile ilgili aşağıdaki ödemeleri yapmıştır.
1 Ocak 1 Mart 1 Mayıs 31 Aralık Toplam
210.000 TL 300.000 TL 540.000 TL 450.000 TL 1.500.000 TL
Bulut İnşaat İşletmesi binayı 31 Aralık 2016 tarihinde tamamlayarak taşınmaya hazır
hale getirmiştir. Yıldız İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihi itibariyle borçları aşağıdaki gibidir.
1. 31 Aralık 2015 tarihinde inşaat için alınmış, %15 faizli, 3 yıl vadeli, faiz ödemesi
her yıl sonunda yapılan 750.000 TL’lik kredi borcu.
2. 31 Aralık 2012 tarihinde alınmış, %10 faizli, 5 yıl vadeli, faiz ödemesi her yıl
sonunda yapılan 550.000 TL’lik kredi.
3. 31 Aralık 2013 tarihinde alınmış, %12 faizli, 10 yıl vadeli, faiz ödemesi her yıl
sonunda yapılan 600.000 TL’lik kredi.
Yukarıdaki bilgiler ışığında Yıldız İşletmesi 2016 yılına ilişkin ağırlıklandırılmış
kümülatif harcamalar tutarını aşağıdaki gibi hesaplayacaktır.
Harcamalar
*
Aktifleştirme
Dönemi
=
Ağırlıklı
Kümülatif
Harcama Tarih Tutar
1 Ocak 210.000 TL 12\12 210.000 TL
1 Mart 300.000 TL 10\12 250.000 TL
1 Mayıs 540.000 TL 8\12 360.000 TL
31 Aralık 450.000 TL 0 0
1.500.000 TL 820.000 TL
180
Yukarıda da görüldüğü gibi yılın son günü yapılan harcamanın faiz maliyeti yoktur.
Aktifleştirilecek finansman maliyeti aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.
Ağırlıklı Kümülatif Harcamalar
*
Faiz
Oranı
=
Aktifleştirilecek
Finansman Maliyeti
750.000 TL % 15 112.500 TL
70.000 TL % 11,04* 7.728 TL
820.000 TL 120.228 TL
* ağırlıklandırılmış kümülatif harcamanın direkt olarak inşaat için alınmış krediyi aşan kısmı
için hesaplanacak faiz oranıdır. Bu ağırlıklı faiz oranı aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.
Anapara Faiz
%10, 5 yıllık kredi 550.000 TL 55.000 TL
%12, 10 yıllık kredi 600.000 TL 72.000 TL
1.150.000 TL 127.000 TL
Ağırlıklı faiz oranı = 127.000 TL \ 1.150.000 TL = % 11,04
Yıldız İşletmesinin 2016 yılına ilişkin günlük defter kayıtları aşağıdaki gibi yapılabilir.
1 Ocak
Arsalar 100.000
Binalar 110.000
Kasa 210.000
1 Mart
Binalar 300.000
Kasa 300.000
181
1 Mayıs
Binalar 540.000
Kasa 540.000
31 Aralık
Binalar 450.000
Kasa 450.000
31 Aralık
Binalar (Aktifleştirilen Faiz) 120.228
Faiz Gideri 119.272
Kasa 239.500*
* 239.500 TL = 112.500 TL + 127.000 TL
7.4. Maddi Duran Varlıkların Takas Yoluyla Elde Edilmesi
İşletmeler maddi duran varlıklarını takas yoluyla elde ettiğinde ve işlemin özü ticari
bir nedene dayanıyorsa kayıtlara alınacak tutar elden çıkarılan maddi duran varlığın veya elde
edilen maddi duran varlığın gerçeğe uygun değeri baz alınarak hesaplanır. Dolayısıyla takas
işlemi sonucu oluşan kâr ya da zarar takas işlemi esnasında kayıtlara alınmış olur. İşlemin
özünün ticari bir nedene dayanması, işlem sonucu işletmenin nakit akışlarının değişmesinin
beklenmesidir. Örneğin, iki işletme ellerinde bulunan kamyonları takas ederlerse ve
kamyonların yararlı ömürleri birbirinden farklı ise işletmelerin gelecekteki nakit akışları
değişecektir. Eğer takas işleminin özü ticari bir nedene dayanmıyorsa işletmenin takas sonucu
ortaya çıkan kârı ertelemesi, ortaya çıkan zararı ise anında kâr-zarar tablosuna yansıtması
gerekir.
Örnek (Zarar Durumu): Pelin İşletmesinin üretimde kullandığı eski bir makineyi
yenisi ile takas ettiğini ve işlemin özünün ticari bir nedene dayandığını varsayalım. Eski
makinenin maliyet değeri 12.000 TL, birikmiş amortisman tutarı 4.000 TL ve gerçeğe uygun
değeri 6.000 TL’dir. Yeni makinenin liste değeri 16.000 TL’dir. Satıcı firma eski makine
karşılığında Pelin İşletmesine 9.000 TL indirim yapmıştır. Yeni makinenin kayıtlara alınacak
değeri aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
182
Yeni makinenin liste değeri 16.000 TL
(-) Eski makinenin takas değeri (9.000 TL)
Ek olarak ödenecek nakit 7.000 TL
(+) Eski makinenin gerçeğe uygun değeri 6.000 TL
Yeni makinenin maliyet değeri 13.000 TL
Takas işlemi aşağıdaki gibi kayıtlara alınır.
Makineler (Yeni) 13.000
Birikmiş Amortisman (Eski) 4.000
Maddi Duran Varlık Satış Zararı 2.000
Makineler (Eski) 12.000
Kasa 7.000
Örnek (Kazanç Durumu): Alanya İşletmesi elindeki eski kamyonu vererek yeni bir
kamyon almaya karar vermiştir. Eski kamyonun maliyet değeri 64.000 TL, birikmiş
amortismanı 22.000 TL ve gerçeğe uygun değeri 49.000 TL’dir. Alanya İşletmesi yeni
kamyonu satın almak için eskisinin üzerine 11.000 TL ödeme yapmıştır. Yeni kamyonun
maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
Takasa verilen kamyonun gerçeğe uygun değeri 49.000 TL
Ödenen nakit 11.000 TL
Yeni kamyonun maliyeti 60.000 TL
Takas işlemi aşağıdaki gibi kayıtlara alınabilir.
Taşıtlar (Yeni) 60.000
Birikmiş Amortisman (Eski) 22.000
Taşıtlar (Eski) 64.000
MDV Satış Kârı 7.000
Kasa 11.000
183
7.5. Maddi Duran Varlıkların Satın Alınmasından Sonra Gerçekleşen
Harcamaların Muhasebeleştirilmesi
Maddi duran varlığın kullanılmaya başlanmasından sonra maddi duran varlıkla ilgili
olarak ortaya çıkan harcamaların tutarı güvenilir olarak belirlenebiliyorsa ve yapılan
harcamanın gelecekte ekonomik yarar sağlaması bekleniyorsa harcamalar varlık olarak
kayıtlara alınır. Harcamanın gelecekte ekonomik bir yarar sağlaması için maddi duran varlığın
yararlı ömrünü uzatması, üretim hacmini artırması veya ürettiği ürünlerin kalitesini artırması
gerekmektedir.
İşletmeler mevcut maddi duran varlıkları için eklemeler, geliştirmeler, yer ve düzen
değiştirmeleri, bakımlar gibi genellikle dört tip harcama yaparlar. İşletmeler mevcut duran
varlıklarına yapılan eklemeleri genellikle varlık olarak kayıtlara alırlar çünkü ekleme ile yeni
bir varlık edinilmiştir. Örneğin binaya havalandırma sisteminin takılması, binanın potansiyel
hizmet seviyesinin artırılmasını sağlamaktadır.
Geliştirme, maddi duran varlıkla ilgili bir bölümün daha iyisi ile değiştirilmesidir.
Örneğin, binanın plastik zemin kaplamasının tahta zemin kaplaması ile değiştirilmesi. Böyle
bir değişimin gelecekte ekstra ekonomik fayda sağlayıp sağlamayacağı tartışmalı bir konudur.
Eğer harcama varlığın gelecekteki hizmet potansiyelini artıracaksa varlık olarak kayıtlara
alınır. Böyle bir durumda değiştirilen eski varlık ve buna ilişkin birikmiş amortisman tutarları
kayıtlardan çıkarılmalıdır.
Örnek (Geliştirme Harcamaları): Manavgat İşletmesi demir borulardan oluşan su
tesisatını plastik borular ile değiştirmeye karar vermiştir. Demir boruların maliyet değeri
150.000 TL, birikmiş amortismanı 135.000 TL ve hurda değeri 1.000 TL’dir. Plastik boruların
maliyeti 125.000 TL ise ve Manavgat İşletmesi su tesisatının plastik borularla değiştirilmesi
için 124.000 TL ödemişse yapacağı muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir.
Su Tesisatı (Yeni) 125.000
Birikmiş Amortisman (Eski) 135.000
Maddi Duran Varlık Satış Zararı 14.000
Su Tesisatı (Eski) 150.000
Kasa 124.000
Muhasebe kuralları bir maddi duran varlığa ilişkin önemli parçaların ayrı olarak tespit
edilmesini ve ayrı olarak amortismana tabi tutulmasını gerektirmektedir. Böylece bir
geliştirme harcamasında değiştirilen varlığa ilişkin maliyet değeri ve birikmiş amortisman
kolayca belirlenebilir.
184
Bir maddi duran varlığa ilişkin yer değiştirme maliyetleri varlık olarak değil, gider
olarak kayıtlara alınmalıdır çünkü yerleştirme maliyeti kullanıma hazır hale getirilmeden önce
zaten varlık olarak kayıtlara alınmıştı.
Maddi duran varlığın kullanıma başlanmasından sonra ortaya çıkan bakımları olağan
bakım ve önemli bakım gibi iki gruba ayırmak mümkündür. Olağan bakımlar maddi duran
varlığın çalışmaya veya hizmet vermeye devam etmesi için katlanılan maliyetlerdir ve
katlanıldığı dönemde gider olarak kayıtlara alınır. Önemsiz parçaların değiştirilmesi,
yağlanması, kontrol edilmesi ve temizlenmesi olağan bakımlara örnek olarak verilebilir.
Yapılan bu bakım harcamaları genellikle bir yıldan kısa bir süre için fayda sağlarlar. Eğer
önemli bir bakım gerçekleşmişse ve faydasının en az birkaç yıl sürmesi bekleniyorsa bakım
geliştirme harcamaları gibi varlık olarak kayıtlara alınır. Örneğin, denizcilik işletmelerinin
gemileri ile ilgili olarak önemli bakım harcamaları olmaktadır. Bu tür önemli bakım
harcamaları varlık olarak kayıtlara alınmaktadır.
7.6. Maddi Duran Varlıklarda Değer Düşüklüğü
Stokların değerlemesinde kullanılan maliyet veya net gerçekleşebilir değerden düşük
olan ile değerleme yönteminin maddi duran varlıklar için kullanılması zordur çünkü maddi
duran varlıkların net gerçekleşebilir değerinin ( tahmini satış değeri – tahmini satış maliyeti)
belirlenmesi zordur ve subjektiftir. Bunun yanında, ekonomik koşullar nedeniyle işletmenin
maddi duran varlığın kullanımından veya satışından elde edeceği tutar maddi duran varlığın
defter değerinin altına düşebilmekte ve bu durumda bir değer düşüklüğü giderinin
kaydedilmesi gerekmektedir.
Bir maddi duran varlığın değer düşüklüğüne uğrayıp uğramadığını tespit etmek
amacıyla yıllık olarak değer düşüklüğüne ilişkin belirtilerin değerlendirilmesi gerekmektedir.
Eğer değer düşüklüğüne ilişkin göstergeler varsa bir değer düşüklüğü testinin yapılması
gerekmektedir. Değer düşüklüğü testinde varlığın net defter değeri ile geri kazanılabilir değeri
karşılaştırılır. Eğer defter değeri geri kazanılabilir değerden yüksek ise aradaki fark değer
düşüklüğü zararı olarak kayıtlara alınır. Geri kazanılabilir değer maddi duran varlığın net satış
değeri veya kullanım değerinden yüksek olanıdır. Kullanım değeri maddi duran varlığın
kullanımı ile gelecekte elde edilecek net nakit girişlerinin bugünkü değeri ve yararlı ömrü
sonunda elde edilecek satış değerinin bugünkü değerinin toplamıdır. Değer düşüklüğü testi
aşağıdaki şekil ile özetlenebilir.
185
Şekil – 2: Değer Düşüklüğü Testi
Örnek: Kepez İşletmesinin sahip olduğu bir makine ile ilgili olarak değer düşüklüğü
testi uyguladığını varsayalım. Makinenin net defter değeri 200.000 TL, net satış değeri
180.000 TL ve kullanım değeri 175.000 TL olarak belirlenmiştir. Varlığın geri kazanılabilir
değeri net satış değeri ve kullanım değerinden yüksek olan 180.000 TL olarak belirlenmiştir.
Geri kazanılabilir değerin (180.000 TL) net defter değeri olan 200.000 TL ile karşılaştırılması
sonucu makinede 20.000 TL tutarında değer düşüklüğü olduğu tespit edilmiştir. Değer
düşüklüğüne ilişkin olarak aşağıdaki günlük defter kaydı yapılacaktır.
Değer Düşüklüğü Zararı 20.000
Birikmiş Amortisman 20.000
7.7. Maddi Duran Varlıkların Elden Çıkarılması
İşletmeler maddi duran varlıklarının kullanımını durdurabilirler veya takas ya da satış
yoluyla elden çıkarabilirler. Böyle bir durumda öncelikle elden çıkarma anına kadar
gerçekleşen amortismanların hesaplanması gerekmektedir. Daha sonra, elden çıkarılan varlığa
ilişkin tüm hesapların kapatılması gerekmektedir. Bir maddi duran varlığın net defter değeri
genellikle elden çıkarma değerine eşit olmaz ve bu nedenle ortaya bir kâr veya zarar çıkabilir.
İşletmelerin ortaya çıkan bu kâr veya zararı kâr-zarar tablosunda raporlamaları gerekmektedir.
Örnek: Anamur İşletmesi maliyeti 18.000 TL olan bir makine için 9 yıl boyunca yılda
1.200 TL tutarında amortisman gideri kaydetmiştir. Eğer işletme makineyi 10. yılın ortasında
Yüksek Olanı
186
7.000 TL karşılığında satmışsa satış anına kadar gerçekleşen amortisman kaydı ve satış kaydı
aşağıdaki gibi olacaktır.
Amortisman Gideri 600*
Birikmiş Amortisman 600
* 600 TL = 1.200 TL*1/2
Nakit 7.000
Birikmiş Amortisman 11.400*
Makineler 18.000
MDV Satış Kârı 400
* 11.400 = (1.200 TL * 9) + 600 TL
187
Uygulamalar
Maddi duran varlıklar ile ilgili yukarıda anlatılan teorik bilgilerin uygulamada nasıl olduğu
ile ilgili olarak Borsa İstanbul’da işlem gören Arçelik Şirketinin 2016 yılı finansal
tablolarında yer alan dipnot açıklamaları aşağıda sunulmuştur.
Maddi duran varlıklar ve ilgili amortismanlar
Maddi duran varlıklar, elde etme maliyetinden birikmiş amortismanın düşülmesi ile
gösterilmektedir. Arazi ve arsalar için sınırsız ömürleri olması sebebi ile amortisman
ayrılmamaktadır. Amortisman, maddi varlıkların faydalı ömürleri esas alınarak doğrusal
amortisman yöntemi kullanılarak ayrılmaktadır. Maddi duran varlıkların amortisman
dönemleri, tahmin edilen faydalı ömürleri esas alınarak, aşağıda belirtilmiştir:
Yeraltı ve yerüstü düzenleri 10 - 50 yıl
Binalar 30 - 50 yıl
Makine, tesis, cihazlar ve kalıplar 2 - 25 yıl
Taşıt araçları ve demirbaşlar 4 - 10 yıl
Özel maliyetler 3 - 10 yıl
Maddi varlıklarda değer düşüklüğü olduğuna işaret eden koşulların mevcut olması halinde,
olası bir değer düşüklüğünün tespiti amacıyla inceleme yapılır ve bu inceleme sonunda maddi
varlığın kayıtlı değeri, geri kazanılabilir değerinden fazla ise, karşılık ayrılmak suretiyle
kayıtlı değeri geri kazanılabilir değerine indirilir. Geri kazanılabilir değer, ilgili maddi
varlığın mevcut kullanımından gelecek net nakit akışları ile net satış fiyatından yüksek olanı
olarak kabul edilir.
Maddi varlıkların elden çıkartılması dolayısıyla oluşan kar ve zararlar diğer faaliyet gelirleri
ve giderleri hesaplarına dahil edilirler.
Maddi duran varlıkların herhangi bir parçasını değiştirmekten doğan giderler bakım onarım
maliyetleri ile birlikte varlığın gelecekteki ekonomik faydasını arttırıcı nitelikte ise
aktifleştirilebilirler. Tüm diğer giderler oluştukça kar veya zarar tablosunda gider kalemleri
içinde muhasebeleştirilir. (Not 14).
188
189
Uygulama Soruları
1) Sizce hangi sektörde yer alan işletmelerde maddi duran varlık kalemi bilançoda önemli
kalemler arasında raporlanır?
2) Sizce vadeli alımlardaki vade farkı maddi duran varlığın maliyetine dahil edilir mi?
3) Bir varlığın amortismanı gerçek hayatta nasıl hesaplanır? Bir varlığın amortismanı
muhasebede nasıl hesaplanır?
190
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde birçok işletme için en önemli hesap kalemleri arasında yer alan maddi
duran varlıkların muhasebeleştirme sorunları üzerinde durulmuştur. Öncelikle maddi duran
varlık tanımı yapılmış ve maddi duran varlık sınıfına giren kalemler tanıtılmıştır. Daha sonra
ilk kayda alma esnasında finansman maliyetleri de dahil olmak üzere hangi maliyetlerin
maddi duran varlık maliyetine dahil edilmesi gerektiği belirtilmiş ve buna ilişkin kapsamlı bir
örnek verilmiştir. Bir sonraki bölümde maddi duran varlıkların takas yoluyla elde edilmesi
durumunda yapılacak muhasebeleştirme üzerinde durulmuştur. Maddi duran varlıkların satın
alınmasından sonra gerçekleşen harcamaların muhasebeleştirilmesi, maddi duran varlıklarda
değer düşüklüğü ve maddi duran varlıkların elden çıkarılmasına ilişkin muhasebe sorunları
anlatılarak bölüm sonlandırılmıştır.
191
Bölüm Soruları
1. Özü ekonomik sebebe dayanan bir takasta, Sedir İşletmesi maliyeti 8.200.000 TL, birikmiş
amortismanı 5.080.000 TL olan bir makineyi üzerine 4.698.000 TL nakit ödeyerek yeni bir
makine ile değiştirmiştir. Eski makinenin gerçeğe uygun değeri 2.960.000 TL'dir. Takas
işlemi ile ilgili olarak aşağıdaki günlük defter kayıtlarından hangisi yapılmalıdır?
A)Makineler 7.658.000
MDV Satış Zararı 160.000
Birikmiş Amortisman 5.080.000
Makineler 8.200.000
Nakit 4.698.000
B)Makineler 8.208.000
Makineler 8.200.000
Nakit 8.000
C)Birikmiş Amortisman 5.080.000
Makineler 7.398.000
Makineler 8.200.000
Nakit 4.698.000
D)Makineler 7.658.000
Birikmiş Amortisman 542.000
Makineler 8.200.000
E) Makineler 8.200.000
Nakit 4.698.000
Makineler 7.658.000
Birikmiş Amortisman 5.240.000
192
2. Rüzgar İşletmesinin defter değeri 190.000 TL olan bir makinesi vardır. Makinenin gerçeğe
uygun değer eksi satış maliyeti 175.000 TL ve kullanım değeri 200.000 TL'dir. Rüzgar
İşletmesinin kaydetmesi gereken değer düşüklüğü tutarı ne kadardır?
A) 0 TL
B) 5.000 TL
C) 10.000 TL
D) 15.000 TL
E) 25.000 TL
3. Dalga İşletmesi 1 Ocak 2013 tarihinde 320.000 TL'ye bir makine satın almıştır. Makinenin
yararlı ömrünün 5 yıl ve ömür sonu değerinin 20.000 TL olacağı varsayılmış ve makine için
eşit paylı amortisman yönteminin kullanılmasına karar verilmiştir. Makine 1 Mayıs 2017
tarihinde 6.000 TL kazanç ile satılmıştır. Makinenin satışı ile ilgili olarak Dalga İşletmesi ne
kadar nakit elde etmiştir?
A) 46.000 TL
B) 54.000 TL
C) 66.000 TL
D) 76.000 TL
E) 86.000 TL
4. Toprak İşletmesinin defter değeri 800.000 TL tutarında bir makinesi mevcuttur. Makinenin
gerçeğe uygun değer eksi satış maliyeti 780.000 TL ve kullanım değeri 795.000 TL'dir.
Toprak İşletmesinin kaydetmesi gereken değer düşüklüğü tutarı ne kadardır?
A) 0 TL
B) 20.000 TL
C) 5.000 TL
D) 35.000 TL
E) 41.000 TL
193
5. Atom İşletmesi 2016 yılında özellikli bir varlığın inşası için 3.200.000 TL tutarında
ortalama kümülatif harcama yapmıştır. İşletmenin 2016 yılı için tek borcu 1 Haziran 2015
tarihinde alınan, 6 yıl vadeli, %7,5 faizli 5.000.000 TL tutarındaki kredi borcudur. Atom
İşletmesinin 2016 yılında özellikli varlıkları ile ilgili olarak aktifleştirmesi gereken finansman
maliyetinin tutarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) 0 TL
B) 120.000 TL
C) 240.000 TL
D) 375.000 TL
E) 400.000 TL
6. Kum İşletmesi 10.000 TL tutarında bir makine satın almıştır. Satın alma ile ilgili taşıma
ücreti 200 TL, kurulum maliyetleri 225 TL ve makine alımı için kullanılan kredinin faiz
maliyeti 350 TL olarak gerçekleşmiştir. Makinenin maliyeti ne kadardır?
A) 10.000 TL
B) 10.200 TL
C) 10.225 TL
D) 10.425 TL
E) 10.775 TL
7. Güneş İşletmesi 2016 yılı içerisinde inşaatı devam eden özellikli bir varlık için 400.000 TL
tutarında ortalama kümülatif harcama yapmıştır. 2016 yılında işletmenin tek borcu 1 Ocak
2014 tarihinde aldığı 5 yıl vadeli, %10 faizli ve 500.000 TL tutarındaki borç senedidir. Güneş
İşletmenin özellikli varlık ile ilgili olarak 2016 yılında aktifleştirmesi gereken finansman
maliyeti aşağıdakilerden hangisidir?
A) 0 TL
B) 10.000 TL
C) 40.000 TL
D) 50.000 TL
194
E) 60.000 TL
8. Çınar İşletmesi 2016 yılı içerisinde 1.000.000 TL maliyetli varlıklar inşa etmiştir. Bu
varlıklara ilişkin 2016 yılında gerçekleşen ortalama kümülatif harcama tutarı 600.000 TL
olarak hesaplanmıştır. İnşaat harcamaları için 1 Ocak 2016 tarihinde bankadan %10 faizli
440.000 TL kredi çekilmiştir. İnşaat için alınan kredi haricinde işletmenin tek borcu 1 Ocak
2010 tarihinde alınan 10 yıl vadeli %9 faizli 500.000 TL tutarındaki borç senedidir. Çınar
İşletmesinin inşaat ile ilgili olarak 2016 yılında aktifleştirmesi gereken finansman maliyeti
aşağıdakilerden hangisidir?
A) 30.000 TL
B) 44.000 TL
C) 49.400 TL
D) 58.400 TL
E) 94.400 TL
9. Mavi İşletmesi sahip olduğu manuel pres makinesini otomatik pres makinesi ile takas
etmek amacıyla 8.000 TL nakit ödeme yapmıştır. Eski pres makinesinin maliyeti 93.000 TL,
birikmiş amortismanları 22.000 TL’dir. Eski pres makinesinin gerçeğe uygun değeri 60.000
TL’dir. Gerçekleştirilen takas işlemi ile ilgili olarak yapılan aşağıdaki kayıtlardan hangisi
doğrudur?
A) Makineler (Yeni) 68.000
MDV Satış Zararı 11.000
Birikmiş Amortismanlar 22.000
Makineler (Eski) 93.000
Nakit 8.000
B) Makineler (Yeni) 68.000
Makineler (Eski) 60.000
Nakit 8.000
195
C) Nakit 8.000
Makineler (Yeni) 60.000
MDV Satış Zararı 11.000
Birikmiş Amortismanlar 22.000
Makineler (Eski) 101.000
D) Makineler (Yeni) 123.000
Birikmiş Amortismanlar 22.000
Makineler (Eski) 93.000
Nakit 8.000
E) Makineler (Yeni) 79.000
Birikmiş Amortismanlar 22.000
Makineler (Eski) 93.000
Nakit 8.000
10. 1 Ocak 2016 tarihinde Sarı İşletmesi 4.668.000 TL ödeyerek bir makine satın almıştır.
Makinenin yararlı ömrü 12 yıl, ömür sonu değeri ise 0’dır. Sarı İşletmesi bu makine ile ilgili
olarak eşit paylı amortisman yöntemini uygulamaktadır. 31 Aralık 2016 tarihinde Sarı
İşletmesi sahip olduğu bu makinenin değer düşüklüğüne uğradığını belirlemiş. 31 Aralık 2016
tarihinde makinenin net satış değeri 4.620.000 TL, kullanım değeri ise 4.305.000 TL olarak
tahmin edilmiştir. 2016 yılı kâr-zarar tablosunda raporlanacak olan değer düşüklüğü zararı ne
kadardır?
A) 0 TL
B) 26.000 TL
C) 48.000 TL
D) 62.000 TL
E) 341.000 TL
Cevaplar
1 – A, 2 – A, 3 – C, 4 – C, 5 – C, 6 – D, 7 – C, 8 – D, 9 – A, 10 – A
196
8. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
197
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
8.1. Maddi Olmayan Varlıklar
8.2. Maddi Olmayan Varlıklarda Değerleme
8.2.1. Satın Alınan Maddi Olmayan Varlıklar
8.2.2. İşletmenin Kendi Yarattığı Maddi Olmayan Varlıklar
8.3. Maddi Olmayan Varlıklarda İtfa
8.3.1. Sınırlı Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklar
8.3.2. Sınırsız Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklar
8.4. Maddi Olmayan Varlık Çeşitleri
8.4.1. Pazarlama ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar
8.4.2. Müşteri ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar
8.4.3. Sanat Eserleri ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar
8.4.4. Sözleşmeden Doğan Maddi Olmayan Varlıklar
8.4.5. Teknoloji ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar
8.4.6. Şerefiye
8.5. Maddi Olmayan Varlıklarda Değer Düşüklüğü
8.5.1. Sınırlı Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklarda Değer Düşüklüğü
8.5.2. Sınırsız Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklarda Değer Düşüklüğü
8.5.3. Şerefiyede Değer Düşüklüğü
198
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Birçok faaliyet raporunda "Çalışanlar en değerli varlığımızdır" şeklinde cümleler
görürüz. Sizce bir işletmenin çalışanlarının değeri işletmenin finansal tablolarında yer alır
mı? Sebepleri ile birlikte açıklayınız.
2) Osman Hamdi Bey'in önemli eserlerinde biri olan "Kaplumbağa Terbiyecisi" isimli tablo
bir maddi olmayan duran varlık mıdır? Amortismana tabi tutulabilir mi?
199
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Maddi olmayan
varlıklarda değerleme
Öğrenciler satın alınan
maddi duran varlıklar ile
işletmenin kendi yarattığı
maddi olmayan duran
varlıkları birbirinden
ayırabilir.
Maddi olmayan
varlıklarda itfa
Öğrenciler sınırlı ömre
sahip maddi olmayan
duran varlıklar ile sınırsız
ömre sahip maddi olmayan
duran varlıkları
birbirinden ayırabilir.
Maddi olmayan varlık
çeşitleri
Öğrenciler pazarlama,
müşteri, sanat eserleri,
teknoloji, sözleşme ve
sanat eserleri ile ilgili
maddi olmayan varlıkları
ve şerefiyeyi öğrenir.
200
Anahtar Kavramlar
Şerefiye: Şirket birleşmesi veya satın alınması esnasında, satın alınan şirket için ödenen bedel
ile satın alınan şirketin net varlıklarının gerçeğe uygun değeri arasındaki farktır.
İtfa: Maddi olmayan varlıkların maliyetinin sistematik bir şekilde dönemlere gider
kaydedilmesidir.
201
Giriş
Bu bölümde maddi olmayan varlıklar tanımlanmış ve maddi olmayan varlıklara ilişkin
muhasebe sorunları üzerinde durulmuştur. Maddi olmayan duran varlıkları kayıtlara alma
açısından satın alınan maddi olmayan varlıklar ve işletmenin kendi yarattığı maddi olmayan
varlıklar olarak sınıflandırmak mümkündür. Başka bir bakış açısıyla maddi olmayan varlıklar
pazarlama ile ilgili, müşteri ile ilgili, sanat eserleri ile ilgili, sözleşmeden kaynaklanan,
teknoloji ile ilgili ve şerefiye olarak sınıflandırılabilir. Sınırlı ömre sahip maddi olmayan
varlıkların itfaya tabi tutulması gerekmektedir. Bunun yanında, gerek sınırlı ömre sahip maddi
olmayan varlıkların, gerek sınırsız ömre sahip maddi olmayan varlıkların, gerekse şerefiyenin
belirli aralıklarla veya yıllık olarak değer düşüklüğü testine tabi tutulması gerekmektedir.
202
8.1. Maddi Olmayan Varlıklar
Günümüz bilgi çağında maddi olmayan duran varlıkların muhasebeleştirilmesi ve
raporlanması önem kazanmıştır. Bu bölümde maddi olmayan duran varlıkların raporlanması
ile ilgili temel kavramlar açıklanacaktır.
Christian Dior’un en önemli varlığı mağazalarında yer alan demirbaşları değil,
markasıdır. Coca cola’nın başarısı fabrika yatırımından değil gizli formülünden gelmektedir.
Bu firmaların en önemli varlığı maddi olmayan duran varlıklarıdır. Maddi olmayan duran
varlıkların 3 temel özelliği vardır. Bunlar:
a) Tanımlanabilir: Maddi olmayan duran varlığın işletmeden ayrılabilir olması
(satılabilir veya transfer edilebilir olması), veya işletmeye ekonomik fayda sağlayacak
bir sözleşme veya yasal haktan kaynaklanması.
b) Fiziki olarak varolmama: Arsa, bina, demirbaş, makine gibi duran varlıklar fiziki
olarak vardırlar. Maddi olmayan duran varlıkların ise fiziki varlıkları yoktur fakat
işletmeye ekonomik fayda sağlarlar
c) Parasal varlık değildirler: Banka hesabı, alacaklar, uzun vadeli menkul kıymet
yatırımları gibi varlıklar da fiziki olmayan varlıklardır. Fakat bu parasal varlıkların
değeri nakit veya nakit benzeri alma hakkından doğmaktadır. Parasal varlıklar, maddi
olmayan duran varlık olarak sınıflandırılmazlar.
Çoğu zaman maddi olmayan duran varlıklar işletmeye birden çok dönem yarar
sağlarlar. Bundan dolayı maddi olmayan varlıklar duran varlıklar grubunda sınıflandırılırlar.
8.2. Maddi Olmayan Varlıklarda Değerleme
8.2.1. Satın Alınan Maddi Olmayan Varlıklar
İşletmeler diğer işletmelerden satın aldıkları maddi olmayan varlıkları maliyet değeri
ile kaydederler. Maliyet değeri, satın alma bedeli ile kullanıma hazır hale gelene kadar
katlanılan tüm harcamaları içerir. Bazı durumlarda işletmeler maddi olmayan varlıkları satın
alırken satın alma bedeli olarak başka varlıkları verebilirler. Bu durumda, satın alınan maddi
olmayan varlığın maliyeti, yerine verilen varlığın veya satın alınan maddi olmayan varlığın
gerçeğe uygun değerinden hangisi daha belirginse o olur.
8.2.2. İşletmenin Kendi Yarattığı Maddi Olmayan Varlıklar
İşletmeler çoğunlukla, bilimsel ve teknolojik yenilikler, pazar araştırmaları, marka
değeri gibi maddi olmayan varlıklar için harcama yaparlar. Bu yapılan harcamalar genellikle
araştırma ve geliştirme harcamaları olarak isimlendirilir. Bu tür harcamalar sonucu ortaya
çıkan maddi olmayan varlıklar, patentler, bilgisayar yazılımları, markalardan oluşur. Örnek
olarak, Nokia cep telefonu üretmek amacıyla yaptığı araştırma ve geliştirme harcamaları,
patent olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapılan harcamalar araştırma veya geliştirme olup
olmamasına göre ikiye ayrılmaktadır. Araştırma aşamasında yapılan harcamalar gider,
203
geliştirme aşamasında yapılan harcamalar ise genellikle varlık olarak kayıtlara alınır.
Geliştirme harcamalarının ne zaman varlık olarak kayıtlara alınacağı yeni ürün ile ilgili
projenin ekonomik ve teknolojik yönden tamamlanabilir olması, işletmenin tamamlama
niyetinin olması gibi çeşitli koşulların karşılanmasına bağlanmıştır.
8.3. Maddi Olmayan Varlıklarda İtfa
Maddi olmayan varlıkların maliyetinin sistematik bir şekilde dönemlere gider
kaydedilmesi itfa olarak isimlendirilmektedir. Maddi olmayan varlıkların sınırlı ömürleri
olabileceği gibi ömürleri belirsiz de olabilir. Örneğin, Walt Disney’in maddi olmayan
varlıklarının bir kısmının sınırlı ömrü, bir kısmının ise sınırsız ömrü vardır. Çizgi filmlere ait
telif hakları, markalı ürünlerine ilişkin lisanslar gibi maddi olmayan varlıklarının sınırlı ömrü
vardır ve bu sınırlı ömür boyunca itfaya tabi tutulurlar. Disney markası veya internet adresi
gibi maddi olmayan duran varlıkları sınırsız ömre sahiptirler ve itfa edilmezler.
8.3.1. Sınırlı Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklar
Sınırlı ömre sahip maddi olmayan varlıkların maliyeti yararlı ömürleri boyunca
sistematik olarak giderleştirilirler. Yararlı ömür, varlığın işletmeye nakit yaratması beklenen
süreyi ifade eder. Maddi olmayan varlığın yararlı ömrü belirlenirken dikkate alınacak olan
faktörler aşağıda sayılmıştır:
a) Varlığın işletme tarafından kullanılması beklenen süre.
b) Eskime, modası geçme, talep, rekabet ve diğer ekonomik faktörler.
c) Yararlı ömrü sınırlandıracak yasal, düzenleyici veya sözleşmeden doğan koşullar.
d) Maddi olmayan varlığın yararlı ömrü ile ilişkili başka bir varlık veya varlık grubunun
beklenen yararlı ömrü
Maddi olmayan varlığın itfa edilecek değeri varlığın maliyetinden yararlı ömür
sonundaki değeri düşülmüş değeridir. Ayrıca işletmelerin sınırlı ömre sahip maddi olmayan
varlıklarının dönem sonlarında değerlerinde meydana gelen herhangi bir değer kaybı olup
olmadığını tespit etmeleri gerekmektedir. Eğer değer düşüklüğüne ilişkin bir gösterge varsa,
değer düşüklüğü testini uygulamaları gerekmektedir.
8.3.2. Sınırsız Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklar
Varlığın ömrünü sınırlayan bir faktör (yasal, düzenleyici, sözleşmeye bağlı) söz
konusu değilse işletmeler sahip oldukları maddi olmayan varlıkların ömürlerinin sınırsız
olduğunu kabul ederler. Sınırsız ömür, sahip olunan maddi olmayan varlığın işletmeye nakit
akışı yaratma potansiyelinin bir zaman dilimi ile sınırlandırılmamış olmasıdır. Sınırsız ömre
sahip maddi olmayan varlıklar itfaya tabi tutulmazlar. Marka ve isim hakları, sanat eserleri ve
ayrıntıları ilerleyen bölümde açıklanacak olan şerefiye en tipik örnekleridir.
Sınırlı ömre sahip maddi olmayan varlıklarda olduğu gibi işletmelerin sınırsız ömre
sahip maddi olmayan varlıklarının dönem sonlarında değerlerinde meydana gelen herhangi bir
204
değer kaybı olup olmadığını tespit etmeleri gerekmektedir. Değer düşüklüğüne ilişkin bir
gösterge varsa ayrıntıları ilerleyen bölümde verilecek olan değer düşüklüğü testini
uygulamaları gerekmektedir.
8.4. Maddi Olmayan Varlık Çeşitleri
Çok değişik türlerde maddi olmayan varlık söz konusu olabilir. Genel olarak maddi
olmayan varlıklar 6 gruba ayrılabilir.
a) Pazarlama ile ilgili maddi olmayan varlıklar
b) Müşteri ile ilgili maddi olmayan varlıklar
c) Sanat eserleri ile ilgili maddi olmayan varlıklar
d) Sözleşmeden doğan maddi olmayan varlıklar
e) Teknoloji ile ilgili maddi olmayan varlıklar
f) Şerefiye
8.4.1. Pazarlama ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar
İşletmelerin ürün ve hizmetlerinin pazarlanması ile ilgili sahip olunan maddi olmayan
varlıklardır. Markalar, isim hakları, internet alan adları, pazarlama ile ilgili maddi olmayan
varlıklara örnek olarak verilebilir. Eğer işletme marka veya isim hakkı satın alırsa bunu satın
alma maliyeti ile kayıtlarına geçirecektir. Eğer işletme marka veya isim hakkı yaratırsa
sadece, bu isim hakkı veya markayı korumak amacıyla katlandığı avukat ücreti, kayıt ücreti,
dizayn maliyeti, danışmanlık ücreti gibi harcamaları maliyet olarak kaydedecektir. Marka
veya isim hakkı geliştirmeye yönelik olarak katlanılan fakat varlık olarak kaydedilme
koşullarını sağlamayan araştırma ve geliştirme harcamaları doğrudan gider olarak
kaydedilecektir. Marka veya isim hakkı geliştirmek amacıyla katlanılan harcamaların tutarı
önemsizse doğrudan gider olarak kaydedilebilir.
8.4.2. Müşteri ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar
İşletmenin üçüncü kişiler ile gerçekleştirdiği işlemler ile ilgili olarak ortaya çıkan
maddi olmayan varlıklardır. Müşteri listeleri, bekleyen siparişler, müşteri ilişkileri müşteri ile
ilgili maddi olmayan varlıklara örnek olarak verilebilir.
Örnek olarak; Yeşil Market İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde bir gazetenin müşteri
listesini 6.000.000 TL’ye satın almıştır. Bu müşteri listesi müşterilerin isimleri, irtibat
bilgileri, sipariş dökümleri, demografik özellikleri gibi bilgileri içermektedir. Yeşil Market
İşletmesi bu müşteri listesinden 3 yıl boyunca fayda sağlamayı beklemektedir. Bu durumda
müşteri listesinin sınırlı ömre sahip olduğu söylenebilir. Doğrusal itfa yönteminin
kullanılmasına karar verilmiştir. Yeşil Market İşletmesi müşteri listesini satın aldığı tarihte
aşağıdaki yevmiye kaydını yapacaktır.
205
Müşteri Listesi 6.000.000
Kasa 6.000.000
Yeşil Market İşletmesinin sahip olduğu müşteri listesinin itfası ile ilgili olarak 31
Aralık 2016 tarihinde yapması gereken yevmiye kaydı aşağıdaki gibidir.
İtfa Gideri 2.000.000
Müşteri Listesi 2.000.000
Yukarıdaki örnekte satın alınan müşteri listesinin yararlı ömrü sonunda herhangi bir
değeri olmayacağı kabul edilmiştir. Yeşil Market İşletmesinin 3 yıl sonunda bu müşteri
listesini başka bir işletmeye 60.000 TL’ye satabileceği tahmin edilseydi, her yıl sonunda
hesaplanacak olan itfa gideri 1.980.000 TL [(6.000.000-60.000)/3)] olacaktır. Bu durumda
işletmenin 31 Aralık 2016 tarihinde yapacağı yevmiye kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.
İtfa Gideri 1.980.000
Müşteri Listesi 1.980.000
8.4.3. Sanat Eserleri ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar
Sinema filmleri, tiyatro oyunları, edebi eserler, müzik parçaları, resimler, fotoğraflar
ve videolar gibi eserlere ait sahiplik (telif) hakları sanat eserleri ile ilgili maddi olmayan
varlıklara örnek olarak verilebilir. Telif haklarının satın alınması için yapılan ödeme maddi
olmayan varlıkların maliyetini oluşturmaktadır. Telif hakları da diğer maddi olmayan varlıklar
gibi itfaya tabidir. İtfa süresi telif hakkının yararlı ömrü veya yasal süresinden kısa olanıdır.
8.4.4. Sözleşmeden Doğan Maddi Olmayan Varlıklar
Sözleşmeden doğan haklar için yapılan harcama maddi olmayan varlık olarak
sınıflandırılır. Marka kiralama sözleşmeleri (franchise), isim hakkı kullanma (licensing)
sözleşmeleri, inşaat izin sözleşmeleri, radyo-televizyon yayın yapma hakkı sözleşmeleri gibi
sözleşmeler, sözleşmeden doğan maddi olmayan varlıklara örnek olarak verilebilir.
İşletmelerin, sınırlı ömre sahip sözleşmeden doğan maddi olmayan varlıklara ilişkin
dönem sonunda hesapladıkları itfa tutarını faaliyet gideri olarak raporlamaları gerekmektedir.
Sözleşmelere ilişkin dönem içinde yapılan dönemsel ödemelerin doğrudan doğruya dönem
gideri olarak kayıtlara alınması gerekmektedir.
206
8.4.5. Teknoloji ile İlgili Maddi Olmayan Varlıklar
Patent altına alınmış teknoloji bilgileri ve ticaret sırları maddi olmayan varlık olarak
kabul edilir. Genellikle sınırlı ömre sahip maddi olmayan varlık olarak sınıflandırılırlar.
Patent satın almak amacıyla yapılan harcamaların tamamı varlık olarak kaydedilir. Patent
yaratmak amacıyla yapılan harcamaların araştırma safhası giderleştirilir, geliştirme safhası
aktifleştirilebilir. Varlık olarak kayıtlara alınan patentler yasal süre veya yararlı ömürden kısa
olanı üzerinden itfaya tabi tutulurlar.
8.4.6. Şerefiye
Şirket birleşmesi veya satın alma esnasında, satın alınan şirket için ödenen bedel ile
satın alınan şirketin net varlıklarının gerçeğe uygun değeri arasındaki fark şerefiye olarak
isimlendirilir. Çoğu işletme birleşmesinde, şerefiye karşımıza çıkmaktadır. Örnek olarak,
Mavi İşletmesinin Beyaz İşletmesinin net varlıkları (gerçeğe uygun değeri 1.500.000 TL) için
ödediği bedel 2.000.000 TL’dir. Mavi İşletmesi bu satın alma ile ilgili olarak varlıkları arasına
500.000 TL şerefiye kaydedecektir. Kavramsal olarak şerefiye, işletme birleşmesi esnasında
tek başına belirlenemeyen (tanımlanamayan) ve kaydedilemeyen varlıkların satın alınması ile
gelecekte işletmenin sağlayacağı ekonomik faydadır.
Şerefiye sadece işletme birleşmesi esnasında kayıtlara alınır. Şerefiye, satın alınan
şirket için ödenen bedel ile şirketin net varlıklarının gerçeğe uygun değeri arasındaki farktır.
Örnek: Siyah İşletmesi Kırmızı İşletmesini 10 Mart 2017 tarihinde 400.000 TL
ödeyerek satın almıştır. Kırmızı İşletmesinin 10 Mart 2017 tarihli bilançosu aşağıdaki gibidir.
Kırmızı İşletmesi 10 Mart 2017
Tarihli Bilançosu
Varlıklar Borçlar ve Özsermaye
Nakit 25.000 Borçlar 55.000
Alacaklar 35.000 Sermaye 100.000
Stoklar 42.000 Dağıtılmamış Kârlar 100.000
Duran Varlıklar 153.000
Varlıklar Toplamı 255.000 Borçlar ve Özsermaye 255.000
Yukarıda yer alan Kırmızı İşletmesinin 10 Mart 2017 tarihli bilançosunda yer alan
varlıkların ve borçların 10 Mart 2017 tarihi itibariyle gerçeğe uygun değerleri aşağıdaki gibi
belirlenmiştir.
207
Duran Varlıklar 223.000 TL
Stoklar 122.000 TL
Alacaklar 35.000 TL
Nakit 25.000 TL
Borçlar (55.000 TL)
Net Varlıkların Gerçeğe Uygun Değeri 350.000 TL
Bu durumda Siyah İşletmesi, Kırmızı İşletmesinin 350.000 TL değerindeki net
varlıkları için 400.000 TL ödediğine göre aradaki 50.000 TL’lik farkı şerefiye olarak kayıtlara
alacaktır. Siyah İşletmesi, Kırmızı İşletmesinin tanınırlığı (şöhreti), yüksek kredi notu, iyi tepe
yönetimi, iyi yetişmiş personel gibi faktörler bu 50.000 TL’lik farka katlanmıştır. Bu tutar
şerefiyedir.
Siyah İşletmesinin 10 Mart 2017 tarihinde Kırmızı İşletmesinin satın alınması ile ilgili
yapması gereken kayıt aşağıdaki gibidir.
Nakit 25.000
Alacaklar 35.000
Stoklar 122.000
Duran Varlıklar 223.000
Şerefiye 50.000
Borçlar 55.000
Nakit 400.000
İşletme birleşmesi sırasında ortaya çıkan şerefiyenin ömrünün sınırsız olduğu kabul
edilir ve dolayısıyla itfaya tabi tutulmaz. Fakat şerefiye zaman içerisinde değer kaybına
uğrayabilir. İşletmeler şerefiyedeki bu değer kaybını tespit edebilmek için değer düşüklüğü
testi uygularlar.
8.5. Maddi Olmayan Varlıklarda Değer Düşüklüğü
Bir varlığın gelecekte kullanımından veya satışından elde edilecek nakit akışlarından
büyük olanı (geri kazanılabilir değer) varlığın defter değerinin altına düştüğünde maddi
208
olmayan varlık değer düşüklüğüne uğramıştır. Eğer geri kazanılabilir değer defter değerinden
daha yüksek ise değer düşüklüğü söz konusu değildir. Değer düşüklüğünün kayıtlara alınması
maddi olmayan varlığın ömrünün sınırlı ya da sınırsız olmasına göre farklılık arz etmektedir.
8.5.1. Sınırlı Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklarda Değer
Düşüklüğü
Sınırlı ömre sahip maddi olmayan varlıklardaki değer düşüklüğü maddi duran
varlıklardaki değer düşüklüğü gibi kayıtlara alınmaktadır. Her raporlama döneminde işletme
sahip olduğu sınırlı ömre sahip maddi olmayan varlıkları ile ilgili değer düşüklüğüne ilişkin
göstergeleri gözden geçirecektir. Eğer işletme değer düşüklüğü olduğuna dair bir gösterge
tespit ederse, maddi olmayan varlığın defter değeri ile geri kazanılabilir değerini karşılaştıran
değer düşüklüğü testini uygulamak zorundadır. Geri kazanılabilir değer, kullanım değeri ile
net gerçeğe uygun değerden (gerçeğe uygun değer-satış maliyetleri) yüksek olanıdır.
Kullanım değeri, varlığın gelecekteki kullanımı ile yararlı ömrü sonunda satıldığı takdirde
yaratacağı toplam nakit akışlarının bugünkü değeridir. Değer düşüklüğü zararı, varlığın defter
değerinden geri kazanılabilir değerin çıkarılması ile hesaplanır. Bu zarar tespit edildiği
dönemde doğrudan doğruya kâr-zarar tablosunda raporlanır. İşletmeler bu zararı genellikle
“Diğer Gelir ve Giderler” bölümünde raporlarlar.
Örnek: Bulut İşletmesinin sahip olduğu kömür madeni çıkarma patentinin 2016 yılı
sonu defter değeri 5.000.000 TL’dir. Fakat son yıllarda kömüre olan talebin düşmesi ve
alternatif yakıtların kullanımının yaygınlaşması ile birlikte patent hakkının değer düşüklüğüne
uğradığına ilişkin göstergeler oluşmuştur. Bulut İşletmesi kullanım değerini geri kazanılabilir
değer olarak belirlemiştir (çünkü patentin aktif bir piyasası yoktur). Bulut İşletmesi patentin
kullanım değerini gelecekte yaratılacak nakit akışlarını piyasa faiz oranı ile bugüne çekerek
2.000.000 TL olarak hesaplamıştır. Sahip olunan patent ile ilgili değer düşüklüğü aşağıdaki
gibi hesaplanmıştır.
Değer Düşüklüğü = Defter Değeri - Geri Kazanılabilir Değer
3.000.000 TL = 5.000.000 TL – 2.000.000 TL
Bulut işletmesinin değer düşüklüğüne ilişkin yapacağı yevmiye kaydı aşağıdaki
gibidir.
Değer Düşüklüğü Zararı 3.000.000
Patent 3.000.000
Değer düşüklüğünün kayıtlara alınmasından sonra, patentin yeni defter değeri
2.000.000 TL olmuştur. Bulut İşletmesi yukarıdaki değer düşüklüğü kaydını yaptıktan sonra,
patent ile ilgili itfa giderini yeni defter değeri ve kalan yararlı ömür üzerinden hesaplamaya
devam edecektir.
209
8.5.2. Sınırsız Ömre Sahip Maddi Olmayan Varlıklarda Değer
Düşüklüğü
İşletmeler sınırsız ömre sahip maddi olmayan varlıklarını da değer düşüklüğü testine
tabi tutarlar. Şerefiye hariç sınırsız ömre sahip maddi olmayan varlıklarda değer düşüklüğü
testi, sınırlı ömre sahip maddi olmayan varlıklar ile aynıdır. Varlığın geri kazanılabilir değeri
ile defter değeri karşılaştırılır. Geri kazanılabilir değer, defter değerinden düşük ise değer
düşüklüğü söz konusu olur.
Örnek: Aras Radyo 2.000.000 TL ödeyerek ilgili kamu kurumundan radyo yayını
yapma lisansı satın almıştır. Kurallara uygun yayın yapıldığı takdirde lisans 10 yılda bir
yenilenebilir niteliktedir. Aras Radyo lisansı şu ana kadar düşük bir maliyet ile 2 kere
yenilemiştir. Aras Radyo nakit akışlarının sonsuz olduğunu kabul ederek, lisansı da sınırsız
ömre sahip maddi olmayan varlık olarak sınıflandırmıştır. Lisans veren ilgili kamu kurumu
lisansları yenilemek yerine açık artırma ile en yüksek fiyata satmaya karar vermiştir. Benzer
lisanslar için yapılan açık artırmalara dayanarak, Aras Radyo sahip olduğu lisansın satış
maliyeti düşülmüş gerçeğe uygun değerinin 1.500.000 TL olduğunu tahmin etmektedir. Bu
durumda Aras Radyo’nun sahip olduğu lisans ile ilgili 500.000 TL değer düşüklüğünü
kayıtlarına alması gerekmektedir.
8.5.3. Şerefiyede Değer Düşüklüğü
Şerefiyeye ilişkin değer düşüklüğü testinin ne zaman yapılacağı sınırsız ömre sahip
olan maddi olmayan varlıklar ile aynıdır. Yani işletmelerin en azından yıllık olarak değer
düşüklüğü testi yapmaları gerekmektedir. Fakat şerefiye tek başına nakit akışı
yaratamadığından, değer düşüklüğü testinin şerefiyenin ilgili olduğu en küçük nakit yaratan
birime uygulanması gerekmektedir. Nakit yaratan birim diğer varlıklardan bağımsız olarak
nakit yaratabilen en küçük birimdir.
Örnek: Güneş İşletmesinin faaliyet gösterdiği 3 bölüm vardır. Yapışkan bölümünü 4
sene önce 2.000.000 TL’ye satın almıştır. Fakat maalesef, bu bölüm son 3 çeyrektir zarar
etmektedir. Güneş İşletmesinin yönetimi bu bölümü (nakit yaratan birim) değer düşüklüğü
testi için değerleyecektir. Yapışkan bölümünün satın alınması sırasında ortaya çıkan şerefiye
dahil net varlıklarının değeri aşağıdaki gibidir.
Duran Varlıklar 800.000 TL
Şerefiye 900.000 TL
Stoklar 700.000 TL
Alacaklar 300.000 TL
Nakit 200.000 TL
Borçlar (500.000 TL)
Net Varlıkların Gerçeğe Uygun Değeri 2.400.000 TL
210
Güneş İşletmesi yapışkan bölümünün kullanım değerini hesaplayarak geri
kazanılabilir değeri 2.800.000 TL olarak tespit etmiştir. Yapışkan bölümünün geri
kazanılabilir değeri defter değerini aştığı için herhangi bir değer düşüklüğü söz konusu
değildir.
Eğer geri kazanılabilir değer defter değerinden daha düşük olsaydı değer
düşüklüğünün kayıtlara alınması gerekirdi. Yapışkan bölümünün geri kazanılabilir değerinin
1.900.000 TL olarak hesaplandığını varsaydığımızda Güneş İşletmesi 500.000 TL (2.400.000-
1.900.000) değer düşüklüğü raporlayacaktır. Hesaplanan değer düşüklüğüne ilişkin yapılması
gereken yevmiye kaydı aşağıdaki gibidir.
Değer Düşüklüğü Zararı 500.000
Şerefiye 500.000
Gelecek dönemlerde koşullar değişir, yapışkan bölümünün şerefiye hariç net
varlıklarının geri kazanılabilir değeri defter değerini aşarsa değer düşüklüğü zararı iptal
edilecektir. (Sadece ilgili varlıklarla ilişkin değer düşüklüğü iptal edilebilir, şerefiyeye ilişkin
değer düşüklüğü genellikle iptal edilemez.),
211
Uygulamalar
Maddi olmayan duran varlıklar ile ilgili yukarıda anlatılan teorik bilgilerin uygulamada nasıl
olduğu ile ilgili olarak Borsa İstanbul’da işlem gören Arçelik Şirketinin 2016 yılı finansal
tablolarında yer alan dipnot açıklamaları aşağıda sunulmuştur.
Maddi olmayan duran varlıklar
Maddi olmayan duran varlıklar marka, ticari marka lisansları, patentler, geliştirme maliyetleri
ve bilgisayar yazılımlarını içermektedir (Not 15).
a) Markalar
İşletme içi yaratılan markalar, işin bir bütün olarak geliştirilmesine ilişkin maliyetlerden ayırt
edilememeleri nedeniyle maddi olmayan duran varlık olarak muhasebeleştirilmez. Ayrı
olarak elde edilen markalar maliyet değerleriyle, işletme birleşmelerinin bir parçası olarak
elde edilen markalar iktisap tarihindeki gerçeğe uygun değerleri ile finansal tablolara
yansıtılır.
Markaların Grup’a net nakit girişi sağlaması beklenilen süre için öngörülebilir bir sınır
olmaması nedeniyle, Grup, markaları sınırsız faydalı ömre sahip olarak değerlendirmiştir.
Markalar sınırsız faydalı ömre sahip olmaları nedeniyle itfa edilmez. Markalar, her yıl ya da
değer düşüklüğünün varlığını işaret eden şartların olduğu durumlarda daha sık aralıklarla
değer düşüklüğü testine tabi tutulur. Değer düşüklüğünün olması durumunda markaların
kayıtlı değeri, geri kazanılabilir değerine getirilir.
b) Geliştirme maliyetleri
Yeni ürünlerin geliştirilmesi veya geliştirilen ürünlerin testi ve dizaynı ile ilgili proje
maliyetleri, projenin ticari ve teknolojik bakımdan başarılı bir şekilde uygulanabilir olması ve
maliyetlerin güvenilir olarak tespit edilebilmesi halinde maddi olmayan duran varlık olarak
değerlendirilirler. Diğer geliştirme giderleri ve araştırma giderleri gerçekleştiğinde gider
olarak kaydedilmektedir. Önceki dönemde gider kaydedilen geliştirme gideri sonraki
dönemde aktifleştirilemez. Aktifleştirilen geliştirme giderleri, ürünün ticari üretiminin
başlaması ile 2- 10 yıl içerisinde doğrusal amortisman yöntemi uygulanarak itfa edilmektedir.
c) Bilgisayar yazılımları ve haklar
Bilgisayar yazılımları ve haklar, elde etme maliyeti üzerinden kaydedilir, tahmini sınırlı
faydalı ömürleri üzerinden doğrusal yöntem ile itfaya tabi tutulur ve elde etme maliyetinden
birikmiş itfa payının düşülmesi ile bulunan değer üzerinden taşınırlar. Tahmin edilen faydalı
ömürleri 4 ile 15 yıl arasındadır.
d) Marka lisansları ve patentler
Ayrı olarak elde edilen ticari marka lisansları ve patentler maliyet değerleriyle
212
gösterilmektedir. İşletme birleşmelerinin bir parçası olarak elde edilen ticari marka lisansları
ve patentler, iktisap tarihindeki gerçeğe uygun değerleri ile finansal tablolara yansıtılır. Ticari
marka lisansları ve patentlerin sınırlı faydalı ömürleri vardır ve maliyetten birikmiş itfa
payları düşüldükten sonraki değerleri ile takip edilirler. Ticari marka lisansları ve patentlerin
itfa payları, tahmini faydalı ömürleri boyunca (5 yıl) maliyet değerleri üzerinden doğrusal
amortisman yöntemi kullanılarak hesaplanır.
İşletme birleşmeleri ve şerefiye
İşletme birleşmeleri, iktisap eden işletmenin, bir veya daha fazla işletmenin kontrolünü eline
geçirdiği vaka veya işlemdir.
Grup tarafından 1 Ocak 2010 tarihinden öncesinde gerçekleştirilen işletme birleşmeleri,
yeniden düzenleme öncesi UFRS 3 “İşletme Birleşmeleri” standardı kapsamında satın alma
yöntemi ile muhasebeleştirilmiştir. Bu yöntemde, iktisap maliyeti, alım tarihinde verilen
varlıkların gerçeğe uygun değeri, çıkarılan sermaye araçları, değişimin yapıldığı tarihte
varsayılan veya katlanılan yükümlülükler ve buna ilave iktisapla ilişkilendirilebilecek
maliyetleri içerir. İşletme birleşmesi sözleşmesi, gelecekte ortaya çıkacak olaylara bağlı
olarak maliyetin düzeltilebileceğini öngören hükümler içerirse; bu düzeltmenin muhtemel
olması ve değerinin tespit edilebilmesi durumunda, birleşme tarihinde birleşme maliyetine bu
düzeltme dâhil edilmiştir.
Bir işletmenin satın alınması ile ilgili katlanılan satın alma maliyeti ile iktisap edilen
işletmenin tanımlanabilir varlık, yükümlülük ve koşullu yükümlülüklerinin gerçeğe uygun
değeri arasındaki fark şerefiye olarak konsolide finansal tablolarda muhasebeleştirilmiştir.
İşletme birleşmesi sırasında oluşan şerefiye itfaya tabi tutulmaz, bunun yerine yılda bir kez
(31 Aralık tarihi itibariyle) veya şartların değer düşüklüğünü işaret ettiği durumlarda daha sık
aralıklarla değer düşüklüğü testine tabi tutulur (Not 16). Şerefiye üzerinden hesaplanan değer
düşüklüğü zararları takip eden dönemlerde söz konusu değer düşüklüğünün ortadan kalkması
durumunda dahi kar veya zarar tablosu ile ilişkilendirilmez. Şerefiye, değer düşüklüğü testi
sırasında nakit üreten birimler ile ilişkilendirilir.
İktisap edilen tanımlanabilir varlık, yükümlülük ve koşullu yükümlülüklerin gerçeğe uygun
değerindeki iktisap edenin payının işletme birleşmesi maliyetini aşması durumunda ise fark
konsolide kar veya zarar tablosuyla ilişkilendirilmiştir.
Ortak kontrol altında gerçekleşen işletme birleşmelerinin muhasebeleştirilmesinde ise işletme
birleşmesine konu olan varlık ve yükümlükler kayıtlı değerleri ile konsolide finansal tablolara
alınmıştır. Gelir tabloları ise işletme birleşmesinin gerçekleştiği mali yılın başlangıcından
itibaren konsolide edilmiştir. Önceki dönem finansal tabloları da karşılaştırılabilirlik amacıyla
aynı şekilde yeniden düzenlenmiştir. Bu işlemler sonucunda herhangi bir şerefiye veya
negatif şerefiye hesaplanmamıştır. İştirak tutarı ile satın alınan şirketin sermayesindeki payı
nispetindeki tutarın netleştirmesi sonucu oluşan fark doğrudan özkaynaklar içerisinde “ortak
kontrol altındaki işletme birleşmeleri etkisi” olarak “Geçmiş yıllar karları” kalemi altında
213
muhasebeleştirilmiştir.
1 Ocak 2010 tarihinden önce gerçekleşmiş işletme birleşmelerindeki koşullu bedellerin
gerçeğe uygun değerindeki değişimler şerefiye tutarı üzerinden düzeltilir.
Grup’un 2011 yılı içinde gerçekleşen işletme birleşmesinde 1 Ocak 2010 tarihinden itibaren
geçerli olan yeniden düzenlenmiş UFRS 3 “İşletme Birleşmeleri” standardını uygulamıştır.
Yeniden düzenlenmiş UFRS 3, işletme birleşmelerinin muhasebeleştirilmesine ilişkin
finansal tablolara alınan şerefiyenin tutarı, birleşme tarihinde raporlanan kar ve zarar ve
ileriki dönemlerde raporlanacak kar ve zarara etkisi bulunan bazı değişiklikler ortaya
koymaktadır. Bu değişiklikler birleşme esnasında doğan maliyetlerin giderleştirilmesini ve
koşullu bedellerin gerçeğe uygun değerindeki değişimlerin (şerefiyenin düzeltilmesi yerine)
kar veya zarar tablosunda gösterilmesini içermektedir.
214
215
216
Uygulama Soruları
1) İşletmede çalışan personel için aldırılan bir eğitim işletmenin finansal tablolarında hangi
kalemde raporlanır? Sebepleri ile birlikte açıklayınız.
2) Leonardo da Vinci’nin önemli eserlerinde biri olan "Mona Lisa" isimli tablo bir maddi
olmayan duran varlık mıdır? Amortismana tabi tutulabilir mi?
217
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde maddi olmayan varlıklar tanımlanmış ve maddi olmayan varlıklara ilişkin
muhasebe sorunları üzerinde durulmuştur. Maddi olmayan duran varlıklar kayıtlara alma
açısından satın alınan maddi olmayan varlıklar ve işletmenin kendi yarattığı maddi olmayan
varlıklar olarak sınıflandırılmıştır. Başka bir bakış açısıyla maddi olmayan varlıklar pazarlama
ile ilgili, müşteri ile ilgili, sanat eserleri ile ilgili, sözleşmeden kaynaklanan, teknoloji ile ilgili
ve şerefiye olarak sınıflandırılmıştır. Son olarak maddi olmayan varlıklardaki değer
düşüklüğü anlatılmıştır.
218
Bölüm Soruları
1. Aşağıdakilerden hangisi maddi olmayan duran varlıkların özelliklerinden biri değildir?
A) Fiziksel varlıkları bulunmaz.
B) Parasal varlıklardan biridir.
C) İşletmeye uzun vadede fayda yaratırlar.
D) Uzun vadeli varlık olarak sınıflandırılırlar.
E) Nakit yaratan diğer varlıklardan ayrılabilmesi zordur.
2. Maraton İşletmesi sınırlı ömre sahip bir maddi olmayan duran varlığı 1 Mayıs 2014
tarihinde 120.000 TL ödeyerek satın almıştır. Yararlı ömrün 10 yıl olması beklenmektedir.
2016 yılı sonunda maddi olmayan duran varlıkların defter değeri ne kadardır?
A) 120.000 TL
B) 96.000 TL
C) 88.000 TL
D) 84.000 TL
E) 82.000 TL
3. Mavi İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihli bilançosunda varlıklar 5.000.000 TL ve borçlar
2.000.000 TL olarak raporlanmıştır. İşletmenin arsa haricindeki varlık ve borçlarının gerçeğe
uygun değeri defter değerine yakındır. Arsanın gerçeğe uygun değeri defter değerinden
300.000 TL daha yüksektir. 31 Aralık 2016 tarihinde Yeşil İşletmesi Mavi İşletmesini satın
almak amacıyla 5.100.000 TL ödemiştir. Bu satın alma sonucu Yeşil İşletmesinin
raporlayacağı şerefiye ne kadardır?
A) 0 TL
B) 100.000 TL
C) 400.000 TL
D) 1.800.000 TL
E) 2.100.000 TL
219
4. 1 Ağustos 2014 tarihinde Yalınkaya İşletmesi yararlı ömrü 10 yıl olan bir lisansı 5. 265.000
TL ödeyerek satın almıştır. 31 Aralık 2016 tarihinde varlığın defter değeri 3.992.625 TL iken
işletme değer düşüklüğüne ilişkin belirtilerin var olduğu kararı vermiştir. Lisansın gerçeğe
uygun değer eksi satış maliyetlerinin 3.693.200 TL olduğu ve varlığın kullanım değerinin
3.802.500 TL olduğu varsayıldığında işletmenin 2016 yılı kâr-zarar tablosunda raporlanacak
değer düşüklüğü zararı ne kadardır?
A) 109.300 TL
B) 190.125 TL
C) 299.425 TL
D) 485.250 TL
E) 1.272.500 TL
5. Güvercinlik Üretim İşletmesi 1 Ocak 2015 tarihinde 5.000.000 TL ödeyerek bir üretim
patenti satın almıştır. Patentin yararlı ömrünün 10 yıl ve yararlı ömrü sonundaki kalıntı
değerinin 0 TL olacağı varsayılmıştır. İşletme patentleri için eşit paylı amortisman yöntemini
kullanmaktadır. 31 Aralık 2016 tarihinde patentin geri kazanılabilir değeri 3.400.000 TL
olarak belirlenmiştir. Patent 31 Aralık 2016 tarihli bilançoda hangi değer ile değerlenir?
A) 5.000.000 TL
B) 4.500.000 TL
C) 4.000.000 TL
D) 3.500.000 TL
E) 3.400.000 TL
6. Liman İşletmesi 1 Mayıs 2017 tarihinde 30.000 TL nakit karşılığında bir patent satın
almıştır. Satın alma işlemine yönelik olarak 1.000 TL yasal harcama yapılmıştır. 1 Mayıs
2017 tarihinde “Patentler Hesabı”nın borç tarafına ne kadar kaydedilecektir?
A) 1.000 TL
B) 29.000 TL
C) 30.000 TL
D) 31.000 TL
E) 32.000 TL
220
7. 2011 yılı Ocak ayında Bahar işletmesi 720.000 TL değerinde bir patent satın almıştır. Satın
alma anında patent yasal olarak 15 yıl süre ile geçerliydi. Fakat piyasadaki yoğun rekabet
nedeniyle patentin yararlı ömrünün 10 yıl olması beklenmektedir. 2016 yılında patentle ilgili
ürünün insan sağlığına zarar verdiği tespit edilmiş ve hükümet ürünün üretimini sürekli olarak
durdurmuştur. Amortisman giderinin yıl sonunda kaydedildiğini varsaydığımızda işletmenin
2016 yılında raporlayacağı gider ne kadardır?
A) 480.000 TL
B) 360.000 TL
C) 72.000 TL
D) 48.000 TL
E) 24.000 TL
8. Fransa İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde Paris İşletmesini 800.000 TL nakit karşılığında
satın almıştır. Paris İşletmesinin 31 Aralık 2015 tarihli bilançosunda işletmenin net
varlıklarının değeri 620.000 TL olarak raporlanmıştır. Fransa İşletmesi tarafından 31 Aralık
2015 tarihinde yapılan incelemede Paris İşletmesinin duran varlıklarının gerçeğe uygun
değerinin defter değerinden 60.000 TL, maddi olmayan duran varlıkların gerçeğe uygun
değerinin ise defter değerinden 45.000 TL yüksek olduğu tespit edilmiştir. Paris İşletmesinin
satın alınması sırasında Fransa İşletmesi tarafından kaydedilecek şerefiye ne kadardır?
A) 0 TL
B) 180.000 TL
C) 120.000 TL
D) 75.000 TL
E) 105.000 TL
9. Giresun İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde Erzincan İşletmesini 13.985.000 TL nakit
karşılığında satın almıştır. Erzincan İşletmesinin net varlıklarının defter değeri 31 Aralık
2015 tarihindeki bilançoda 12.620.000 TL olarak raporlanmıştır. Giresun İşletmesinin 31
Aralık 2015 tarihinde yaptığı incelemede Erzincan İşletmesinin duran varlıklarının gerçeğe
uygun değerinin defter değerinden 560.000 TL, maddi olmayan duran varlıkların gerçeğe
uygun değerinin ise defter değerinden 245.000 TL yüksek olduğu tespit edilmiştir. Erzincan
İşletmesinin satın alınması sırasında Giresun İşletmesi tarafından kayıtlara alınacak şerefiye
ne kadardır?
221
A) 0 TL
B) 560.000 TL
C) 1.365.000 TL
D) 2.170.000 TL
E) 3.000.000 TL
10. Truva İşletmesi 2016 yılında Dardanel İşletmesini satın almış ve satın almaya ilişkin
olarak 5.000.000 TL tutarında şerefiye kaydetmiştir. 31 Aralık 2016 tarihinde Dardanel
İşletmesinin geri kazanılabilir değeri 58.000.000 TL olarak belirlenmiştir. Dardanel
İşletmesinin Truva İşletmesindeki defter değeri ise şerefiye dahil 54.000.000 TL’dir. 2016
yılında Truva İşletmesi tarafından raporlanacak şerefiye değer düşüklüğü gideri ne kadardır?
A) 0 TL
B) 1.000.000 TL
C) 4.000.000 TL
D) 9.000.000 TL
E) 11.000.000 TL
Cevaplar
1 – B, 2 – C, 3 – D, 4 – B, 5 – E, 6 – D, 7 – B, 8 – D, 9 – B, 10 – A
222
9. KARŞILIKLAR ve ŞARTA BAĞLI BORÇLAR
223
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
9.1. Kısa Vadeli Borçlar
9.2. Karşılıklar
9.2.1. Karşılıkların Kayıtlara Alınması
9.2.2. Karşılık Tutarının Belirlenmesi
9.3. Karşılık Türleri ve Muhasebeleştirilmesi
9.3.1. Dava Karşılıkları
9.3.2. Garanti Karşılıkları
9.3.3. Çevresel Karşılıklar
9.4. Şarta Bağlı Borçlar
224
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Büyük kargo gemileriyle akaryakıt taşımacılığı yapan bir firma gelecekteki olası bir kazanın
sonuçlarına yönelik her dönem sonunda gider kaydetmeli midir?
2) Bir işletme sattığı ürünlerle ilgili olarak 3 yıl garanti vermektedir. Garanti giderleri satışın
yapıldığı dönem mi yoksa garanti ile ilgili giderin gerçekleştiği dönem mi kayıtlara alınmalıdır?
3) Muhasebede kıdem tazminatı karşılığı ne anlama gelmektedir?
225
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Kısa vadeli borçlar Öğrenciler kısa vadeli borç
çeşitlerini ve borçların
kayıtlara alınması ile ilgili
faktörleri öğrenir.
Karşılıklar Öğrenciler muhasebede
karşılık kavramını,
karşılıkların kayıtlara nasıl
alınacağını ve karşılık
tutarının nasıl
belirleneceğini öğrenir.
Karşılık türleri ve
muhasebeleştirilmesi
Öğrenciler dava karşılıkları,
garanti karşılıkları ve
çevresel karşılıkları ve
muhasebeleştirilmesini
öğrenir.
226
Anahtar Kavramlar
Borç: Geçmiş olaylardan kaynaklanan ve ifası halinde ekonomik fayda içeren kaynakların
işletmeden çıkmasına neden olacak mevcut yükümlülüklerdir.
Karşılık: Gerçekleşme zamanı veya tutarı belli olmayan yükümlülüklerdir.
227
Giriş
Bu bölümde kısa vadeli borçların, karşılıkların ve şarta bağlı borçların
muhasebeleştirilmesi ve raporlanması ile ilgili temel sorunlar üzerinde durulmuştur. Eğer bir
borç raporlama tarihinden itibaren bir yıl içerisinde ödenecekse genellikle kısa vadeli borç
olarak sınıflandırılır. En tipik örnekleri borç senetleri, uzun vadeli borçların cari dönem
taksitleri, ödenecek kâr payları, müşterilerden alınan avanslar, kazanılmamış gelirler,
ödenecek vergiler ve ödenecek ücretlerdir. Karşılıklar, gerçekleşme zamanı veya tutarı belli
olmayan tahmini yükümlülüklerdir. En çok rastlanan türleri garanti karşılıkları, dava
karşılıkları ve çevresel karşılıklardır. Karşılıkların finansal tablolara alınması ile ilgili en
önemli sorun yükümlülüğün yerine getirilme zamanının ve yerine getirilmesi esnasında
oluşacak tutarın yüksek derecede belirsizlik içermesidir.
228
9.1. Kısa Vadeli Borçlar
Borç, geçmiş olaylardan kaynaklanan ve ifası halinde ekonomik fayda içeren
kaynakların işletmeden çıkmasına neden olacak mevcut yükümlülüklerdir. Dolayısıyla bir
borcun aşağıda sayılan üç özelliği bulunmaktadır.
Mevcut bir yükümlülük olması,
Geçmiş bir olaydan kaynaklanması,
Ekonomik fayda içeren kaynakların (nakit, mal, hizmet) işletmeden çıkmasına neden
olması.
Borçlar, yükümlülüğü yerine getirileceği tarih dikkate alınarak kısa vadeli borçlar ve
uzun vadeli borçlar olarak iki kategoriye ayrılmaktadır. Eğer bir borç raporlama tarihinden
itibaren bir yıl içerisinde ödenecekse kısa vadeli borç olarak sınıflandırılır. İşletmenin
faaliyetlerini devam ettirebilmesi için kısa vadeli borçlarını yerine getirebilme gücünün
olması gerekmektedir.
Borçlar, borç senetleri, uzun vadeli borçların cari dönem taksitleri, ödenecek kâr
payları, müşterilerden alınan avanslar, kazanılmamış gelirler, ödenecek vergiler ve ödenecek
ücretler kısa vadeli borçlar arasında raporlanan tipik hesap kalemleridir.
9.2. Karşılıklar
Karşılık, gerçekleşme zamanı veya tutarı belli olmayan yükümlülüklerdir. Başka bir
deyişle tahmini borçlardır. Karşılıklar ödeme yapılmasının beklendiği zamana göre kısa vadeli
ve uzun vadeli olarak sınıflandırılabilir. En çok rastlanan türleri garanti karşılıkları, dava
karşılıkları ve çevresel karşılıklardır. Örneğin, BP şirketi Meksika körfezindeki petrol sızıntısı
ile ilgili olarak 2010 yılında yaklaşık 42 milyar dolar tutarında karşılık gideri raporlamıştır.
Karşılıklar ile diğer borçlar arasındaki en önemli fark yükümlülüğün yerine getirilme
zamanının ve yerine getirilmesi esnasında oluşacak tutarın yüksek derecede belirsizlik
içermesidir. Örneğin, Vestel firması bir borç raporladığında borcun varlığı, tutarı ve vadesini
gösteren bir fatura veya belge mevcuttur. Dolayısıyla borç tutarının ne olduğu ve ne zaman
ödeneceği bellidir.
9.2.1. Karşılığın Kayıtlara Alınması
Bir karşılık, aşağıda yer alan koşulların tamamının sağlanması halinde kayıtlara alınır
ve finansal tablolara yansıtılır.
a) Geçmiş bir olaydan kaynaklanan mevcut bir yükümlülüğün (hukuki veya zımni kabul)
bulunması,
b) Yükümlülüğün yerine getirilebilmesi için ekonomik fayda içeren kaynakların işletmeden
çıkmasının muhtemel (gerçekleşme olasılığı %50’den yüksek) olması,
229
c) Yükümlülük tutarının güvenilir bir biçimde tahmin edilebiliyor olması.
Hukuki yükümlülük sözleşme veya yasal düzenlemeler sonucu doğar. Zımni kabulden
doğan yükümlülük ise geçmişteki uygulamalar, yayımlanmış politikalarla işletmenin belirli
sorumlulukları üstleneceğini diğer şahıslara taahhüt etmesi ile doğar.
Örneğin bazı işletmeler hiçbir yasal sorumluluğu olmadığı halde sattığı üründen
memnun kalmayan müşterilerine iade hakkı tanıyabilirler. Böyle bir olay zımni kabulden
doğan yükümlük doğurur ve iade tutarı güvenilir bir şekilde tahmin ediliyorsa karşılık
kayıtlara alınır.
Örneğin, 30 Kasım 2016 tarihinde bir çalışanın elini pres makinasında kaybetmesi
sonucu işletmeye 1.000.000 TL tutarında tazminat davası açtığını varsayalım. İşletmenin
avukatları davayı kaybetme riskinin %50’den az olduğunu belirtmişlerdir. Böyle bir olayda
geçmiş bir olay mevcuttur ve yükümlülük tutarı güvenli bir şekilde tahmin edilebilmektedir
fakat işletmeden nakit çıkışının olacağı muhtemel değildir. Dolayısıyla işletme finansal
tablolarında herhangi bir karşılık tutarı raporlamaz.
9.2.2. Karşılık Tutarının Belirlenmesi
Karşılık olarak muhasebeleştirilen tutar, mevcut bir yükümlülüğü yerine getirebilmek
için gelecekte yapılması gereken harcamaya ilişkin raporlama dönemi sonu itibariyle en
gerçekçi tahmin olmalıdır. İşletme bu tahmini yaparken geçmiş tecrübelerinden veya bir
uzmandan yararlanabilir.
Örneğin, Honda firması 6 yıl garantili otomobil satışı yapmaktadır. İşletmenin verdiği
garantiye ilişkin gelecekte katlanacağı maliyetleri tahmin etmesi gerekmektedir. Bu amaçla
işletme çeşitli varsayımlar ve ağırlıklandırmalar yapabilir. Sattığı arabaların %80’inin garanti
maliyeti olmayacağını, %12’sinin önemli tutarda garanti maliyeti olacağını ve %8’inin düşük
tutarda garanti maliyeti olacağını tahmin edebilir. Bu yaptığı tahminlere dayalı olarak finansal
tablolarında raporlayacağı karşılık tutarını hesaplayacaktır.
9.3. Karşılık Türleri Ve Muhasebeleştirilmesi
Dava karşılıkları, garanti karşılıkları, çevresel karşılıkları finansal tablolarda en çok
rastlanan karşılık türleridir.
9.3.1. Dava Karşılıkları
İşletme aleyhine açılmış veya gelecekte açılma olasılığı yüksek olan davaların göz
önünde bulundurulması gerekmektedir. Davalar göz önünde bulundurulurken davanın
sebebinin oluştuğu zaman, davanın olumsuz sonuçlanma olasılığı ve tutarın güvenilir bir
şekilde tahmin edilebilme olanağı dikkate alınır. Bir davaya ilişkin olarak finansal tablolarda
karşılık ayırmak (gider yazmak) ve borç raporlamak için davaya sebep olan olayın finansal
tablo tarihinde veya öncesinde gerçekleşmesi gerekmektedir. İşletmenin davadan ne zaman
230
haberdar olduğu önemli değildir. İşletmeler davaların sonucunu olumsuz yönde
etkileyebileceğinden davalara yönelik olarak tek tek karşılık ayırmazlar, toplu olarak ayırırlar.
9.3.2. Garanti Karşılıkları
Garanti, satıcı tarafından satılan malla ilgili miktar, kalite ve performans eksikliklerini
düzeltme konusunda alıcıya verilen sözdür. Bazı üreticiler garantileri bir satış tekniği olarak
kullanırlar. Örneğin otomobil üreticileri satış anından sonra belli bir süreye kadar ortaya
çıkabilecek teknik arızaları ücretsiz olarak düzeltme vaadinde bulunurlar.
Garantiler satıcı işletmeler için gelecekte ortaya çıkabilecek maliyetlerdir ve tutarları
genellikle önemlidir. Gelecekte ortaya çıkacak bu maliyetlerin zamanı ve tutarı belli
olmamasına rağmen birçok durumda geleceğe yönelik bir yükümlülük olacağı muhtemeldir.
İşletmeler yükümlülük tutarını güvenilir olarak tespit edebiliyorlarsa bu tutarı karşılık gideri
olarak satışın gerçekleştiği dönemde kaydetmeleri gerekmektedir.
Örnek: Demirbağ İşletmesinin 2016 yılı Temmuz-Aralık dönemi içerisinde birim
fiyatı 5.000 TL tutarında 100 adet makine sattığını ve makinelerin 1 yıl garantisinin olduğunu
varsayalım. Demirbağ İşletmesi geçmiş tecrübelerine dayanarak bu dönem sattığı her bir
makine için 200 TL tutarında garanti maliyeti olacağını tahmin etmiştir. İşletme garanti
kapsamındaki parça değişimleri ve servis hizmetleri nedeniyle 2016 yılı içerisinde 4.000 TL,
2017 yılı içerisinde 16.000 TL tutarında maliyete katlanmıştır. Yukarıda gerçekleşen
işlemlere yönelik günlük defter kayıtları aşağıdaki gibi yapılabilir.
(Temmuz-Aralık 2016 dönemindeki satışlara ilişkin kayıt)
Alacaklar 500.000
Satışlar 500.000
(Temmuz-Aralık 2016 dönemindeki satışlara ilişkin garanti karşılığının kayıtlara alınması)
Garanti Gideri 20.000
Nakit/Stok/Borç
Garanti Karşılığı
4.000
16.000
231
(2017 yılında gerçekleşen garanti giderlerinin kayıtlara alınması)
Garanti Karşılığı 16.000
Nakit/Stok/Borç 16.000
9.3.3. Çevresel Karşılıklar
Bazı sektörlerde işletmelerin faaliyetlerinde kullanılan duran varlıkların yararlı
ömürleri sonunda sökülmesi, bulunduğu alanın temizlenmesi ve eski haline getirilmesi
gerekmektedir. Örneğin bir madene ilişkin duran varlıkların yararlı ömrü sona erdiğinde
duran varlıkların sökülmesi ve arazinin temizlenmesi gerekmektedir. Eğer yükümlülük tutarı
güvenilir bir şekilde tahmin edilebiliyorsa ve işletmelerin duran varlığının yararlı ömrü
sonunda sökme gibi yasal bir yükümlülüğü mevcutsa finansal tablolarda çevresel karşılıkların
yer alması gerekmektedir.
Çevresel karşılıkların tutarı yükümlülüğün yerine getirilmesi için gelecekte
katlanılacak tahmini maliyetin bugünkü değerine eşittir. Çevresel karşılık tutarı ilgili olduğu
duran varlığın maliyetine ilave edilir ve aynı tutarda yükümlülük kaydedilir.
Örnek: 1 Ocak 2016 tarihinde Batman İşletmesinin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde
bir petrol kuyusu açtığını, petrol kuyusunun yararlı ömrünün 5 yıl olduğunu ve yararlı ömrü
sonunda işletmenin petrol kuyusunu kapatmakla ilgili yasal bir yükümlülüğünün olduğunu
varsayalım. Batman İşletmesi gelecekteki sökme ve kapatma maliyetlerinin 1.000.000 TL
olacağını varsaymıştır. %10 iskonto oranı ile çevresel karşılıkların bugünkü değeri 620.920
TL (1.000.000 TL* 0,620922) olarak hesaplanmıştır.
Batman İşletmesinin petrol kuyusunu açtığı 1 Ocak 2016 tarihinde çevresel
yükümlülükler ile ilgili olarak yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Petrol Kuyusu 620.920
Çevresel Karşılıklar 620.920
Çevresel karşılık maliyeti varlığın yararlı ömrü boyunca (2016, 2017, 2018, 2019,
2020 yılı sonlarında) normal amortisman yöntemi ile giderleştirilir. Batman İşletmesinin
giderleştirme işlemine ilişkin 31 Aralık tarihlerinde yapması gereken günlük defter kaydı
aşağıdaki gibidir.
2 5 yıl sonraki 1 TL’nin %10 faiz ortamındaki bugünkü değerini veren faiz faktörü
232
Amortisman Gideri 124.184
Birikmiş Amortismanlar 124.184
Buna ek olarak Batman İşletmesinin her dönem için faiz gideri kaydetmesi ve
karşılığında çevresel karşılıkları artırması gerekmektedir.
31 Aralık 2016
Faiz Gideri (620.920*%10) 62.092
Çevresel Karşılıklar 62.092
10 Ocak 2021 tarihinde Batman İşletmesinin petrol kuyusunu sökmesi için Milas
İşletmesi ile 995.000 TL karşılığında anlaştığını varsaydığımızda yapılması gereken günlük
defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Çevresel Karşılıklar 1.000.000
Nakit
Kazanç
995.000
5.000
9.4.Şarta Bağlı Borçlar
Şarta bağlı borçlar finansal tablolarda raporlanmazlar çünkü;
1. Geçmiş bir olaydan kaynaklanan mevcut bir yükümlülük olup olmadığı kesin
belli değildir.
2. Yükümlülükle ilgili ekonomik fayda yaratan kaynakların işletmeden çıkması
olasıdır, muhtemel değildir.
3. Yükümlülüğün tutarı güvenilir olarak tespit edilememektedir
233
Uygulamalar
Kısa vadeli borçlar ve karşılıklar ile ilgili yukarıda anlatılan teorik bilgilerin uygulamada nasıl
olduğu ile ilgili olarak Borsa İstanbul’da işlem gören Arçelik Şirketinin 2016 yılı finansal
tablolarında yer alan dipnot açıklamaları aşağıda sunulmuştur.
Ticari borçlar
Ticari borçlar, gerçeğe uygun değerleriyle deftere alınır ve müteakip dönemlerde etkin faiz
oranı kullanılarak iskonto edilmiş değerleri ile muhasebeleştirilir.
Borç karşılıkları
Karşılıklar, Grup’un bilanço tarihi itibariyle mevcut bulunan ve geçmişten kaynaklanan yasal
veya yapısal bir yükümlülüğün bulunması, yükümlülüğü yerine getirmek için ekonomik fayda
sağlayan kaynakların çıkışının gerçekleşme olasılığının olması ve yükümlülük tutarı
konusunda güvenilir bir tahminin yapılabildiği durumlarda muhasebeleştirilmektedir. Gelecek
dönemlerde oluşması beklenen faaliyet zararları için karşılık ayrılmaz.
Garanti gider karşılıkları
Garanti giderleri, satışı gerçekleştirilen mallar için garanti kapsamında yapılan tamir-bakım
masrafları, yetkili servislerin garanti kapsamında müşteriden bedel almaksızın yaptıkları
işçilik ve malzeme giderlerini içerir. Cari döneme hasılat olarak kaydedilen ürünlere ilişkin
müteakip yıllarda söz konusu olabilecek geri dönüş ve tamir seviyelerinin geçmiş verilerden
kaynaklanan tahminleri sonucu, garanti giderleri cari dönemde muhasebeleştirilir (Not 19).
Montaj gider karşılıkları
Montaj giderleri, bayilere satışı yapılan ve cari döneme hasılat olarak kaydedilen ancak nihai
müşterilere montajı yapılmamış malların, müteakip dönemlerde nihai müşterilere montajından
doğacak ve Şirket tarafından karşılanacak masrafları, geçmiş yıllardaki deneyimler ve
geleceğe ilişkin beklentilere dayanan tahminler sonucu hasılatın gerçekleştiği dönemde
kaydedilir (Not 19).
Koşullu varlık ve yükümlülükler
Geçmiş olaylardan kaynaklanan ve mevcudiyeti işletmenin tam olarak kontrolünde
bulunmayan gelecekteki bir veya daha fazla kesin olmayan olayın gerçekleşip
gerçekleşmemesi ile teyit edilebilmesi mümkün yükümlülükler ve varlıklar finansal tablolara
alınmamakta ve koşullu yükümlülükler ve varlıklar olarak değerlendirilmektedir (Not 18).
234
235
236
Uygulama Soruları
1) Büyük kargo gemileriyle yük taşımacılığı yapan bir işletme gelecekteki olası bir kazanın
sonuçlarına yönelik her dönem sonunda gider kaydetmeli midir?
2) Bir işletme sattığı ürünlerle ilgili olarak 3 yıl garanti vermektedir. Garanti giderleri satışın
yapıldığı dönem mi yoksa garanti ile ilgili giderin gerçekleştiği dönem mi kayıtlara
alınmalıdır?
237
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde kısa vadeli borçların, karşılıkların ve şarta bağlı borçların
muhasebeleştirilmesi ve raporlanması ile ilgili temel sorunlar üzerinde durulmuştur. Bölüm
içerisinde kısa vadeli borç çeşitleri sıralanmış, karşılıkların tutarının belirlenmesi ve kayıtlara
alınması öğretilmiş. Son olarak karşılık türleri ve muhasebeleştirilmesi anlatılmış ve şarta
bağlı borçlar tanımlanmıştır.
238
Bölüm Soruları
1. Yalıkavak İşletmesi 30 Eylül tarihinde Çiftçi Bankasından 150.000 TL tutarında 1 yıl
vadeli faizsiz kredi almıştır. Piyasadaki faiz oranı %12'dir. (1 yıl sonraki 1 TL’nin %12 faiz
ortamındaki bugünkü değeri = 0,89286) Kredi alınma işlemine ilişkin 30 Eylül tarihinde
yapılması gereken günlük defter kaydı aşağıdakilerden hangisini içerir?
A) Nakit hesabına 150.000 TL tutarında alacak kaydı
B) Kredi alacakları hesabına 150.000 TL tutarında borç kaydı
C) Kredi borçları hesabına 133.929 TL alacak kaydı
D) Faiz gideri hesabına 16.071 TL borç kaydı
E) Borç senetleri hesabına 150.000 TL alacak kaydı
2. Palandöken İşletmesinin vadesi 28 Şubat'ta dolacak 1.000.000 TL tutarında borcu
mevcuttur. İşletme bu borcunu 25 Şubat tarihinde bankadan 800.000 TL tutarında 5 yıl vadeli
(borcun tamamı vade sonunda ödenecek) kredi alarak ve geri kalanını elindeki nakdi
kullanarak ödemiştir. Palandöken İşletmesinin 31 Aralık tarihli finansal tablolarında dönem
içerisinde bankadan alınan borcun ne kadarlık kısmı uzun vadeli olarak sınıflandırılır?
A) 0 TL
B) 200.000 TL
C) 640.000 TL
D) 800.000 TL
E) 1.000.000 TL
3. Bir beyaz eşya mağazası 2016 yılı içerisinde tanesi 1.100 TL'den 10.500 adet bulaşık
makinesi satmıştır. Bulaşık makinelerine satış tarihinde itibaren 1 yıl süre ile garanti
verilmektedir. Garanti kapsamındaki bulaşık makineleri ile ilgili ortalama harcama birim
başına 90 TL'dir. Satılan makinelerle ilgili 2016 yılında gerçekleşen fiili garanti harcaması
296.000 TL olarak gerçekleşmiştir. Dönem sonu bilançosunun borçlar kısmında raporlanacak
garanti karşılığı tutarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) 296.000 TL
B) 649.000 TL
239
C) 945.000 TL
D) 1.030.900 TL
E) 1.890.000 TL
4. Karlıdağ Fabrikasının dereye akıttığı kimyasal maddeler nedeniyle yakın bölgelerde oturan
birçok çocukta ciddi sağlık problemleri ortaya çıkmış ve işletme aleyhine davalar açılmıştır.
İşletmenin avukatları davayı kaybetmenin muhtemel olduğunu ve dava sonucunda 1.200.000
TL ile 6.000.000 TL arasında bir tutarın tazminat olarak ödenebileceğini fakat en iyi tahminin
3.600.000 TL olduğunu belirtilmişlerdir. Yukarıda verilen bilgiler ışığında işletme;
A) 1.200.000 TL tutarında karşılık raporlar ve ek olarak 4.800.000 TL tutarında şartlı borç
açıklar.
B) 3.600.000 TL tutarında karşılık raporlar ve ek olarak 2.400.000 TL tutarında şartlı borç
açıklar.
C) 3.600.000 TL tutarında karşılık raporlar fakat herhangi bir şartlı borç açıklamaz.
D) Herhangi bir karşılık raporlamaz fakat 1.200.000 TL ile 6.000.000 TL arasında şartlı borç
açıklar.
E) 6.000.000 TL tutarında karşılık raporlar.
5. Avcı İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde bir petrol kuyusunu 1.000.000 TL karşılığında satın
almıştır. Kuyunun yararlı ömrü 10 yıl ve yararlı ömür sonundaki söküm ve çevreyi eski haline
getirme maliyeti 200.000 TL'dir. Piyasa faiz oranı %10 ise bu işlem ile ilgili olarak 2016 yılı
kâr-zarar tablosunda raporlanacak gider tutarı aşağıdakilerden hangisidir (10 yıl sonraki 1
TL’nin %10 faiz ortamında bugünkü değeri = 0,3855)?
A) 120.000 TL tutarında amortisman gideri
B) 100.000 TL tutarında amortisman gideri ve 7.710 TL tutarında faiz gideri
C) 100.000 TL tutarında amortisman gideri ve 20.000 TL tutarında faiz gideri
D) 107.710 TL tutarında amortisman gideri ve 7.710 TL tutarında faiz gideri
E) 107.710 TL tutarında amortisman gideri ve 20.000 TL tutarında faiz gideri
240
6. 1 Aralık 2016 tarihinde Ay İşletmesine eski bir çalışanı tarafından 450.000 TL tutarında bir
tazminat davası açılmıştır. İşletmenin avukatından alınan bilgiye göre işletmenin bu davayı
kaybetme olasılığı düşük olarak belirlenmiştir. Bu tazminat davasının Ay İşletmesinin
finansal tabloları üzerindeki etkisi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Finansal tablo dipnotlarında (açıklamalarında) koşullu borç olarak açıklanması yeterlidir.
B) Bilançoda “Dava Karşılıkları Hesabı”nda 450.000 TL raporlanacaktır.
C) Kâr-zarar tablosunda “Karşılık Giderleri Hesabı”nda 450.000 TL raporlanacaktır.
D) Finansal tablolarda herhangi bir tutar ve açıklama raporlanmayacaktır.
E) Bilançoda varlıklar arasında herhangi bir hesapta 450.000 TL raporlanacaktır.
7. Akol İşletmesi yeni enerji kaynaklarının bulunmasına yönelik yenilikçi yaklaşımlar
üzerinde çalışmaktadır. Akol İşletmesi 15 milyon TL maliyete katlanarak yeni bir doğalgaz
çıkarma tesisi kurmuştur. Fakat Akol İşletmesi tesisin yararlı ömrü olan 20 yıl sonunda tesisi
sökmekten ve araziyi eski haline getirmekten yasal olarak sorumludur. Bu sökme maliyetinin
21 milyon TL (bugünkü değeri 8 milyon TL) olması beklenmektedir. Çevresel yükümlülük ile
ilgili olarak yapılması gerekli günlük defter kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Herhangi bir kayda gerek yoktur.
B) Doğalgaz tesisi 21 milyon TL tutarında borçlandırılır, çevresel yükümlülük 21 milyon TL
tutarında alacaklandırılır.
C) Doğalgaz tesisi 6 milyon TL tutarında borçlandırılır, çevresel yükümlülük 6 milyon TL
tutarında alacaklandırılır.
D) Doğalgaz tesisi 8 milyon TL tutarında borçlandırılır, çevresel yükümlülük 8 milyon TL
tutarında alacaklandırılır.
E) Doğalgaz tesisi 13 milyon TL tutarında borçlandırılır, çevresel yükümlülük 13 milyon TL
tutarında alacaklandırılır.
8. Ritim İşletmesi evler için ses sistemi üretmektedir. İşletme sattığı tüm ürünler için bir yıl
garanti vermektedir. İşletme sattığı her birim için garanti maliyetinin 200 TL olacağını tahmin
etmiş ve bu doğrultuda yıl başında toplam 6,5 milyon TL garanti karşılığı kaydetmiştir.
İşletmenin yıl içinde 50.000 adet ses sistemini toplam 243 milyon TL’ye sattığını ve yıl içinde
geçmiş dönemdeki ve bu dönemdeki satışlarla ilgili olarak 7,5 milyon TL tutarında garanti
ödemesi yaptığını varsaydığımızda işletmenin cari yıl sonunda bilançosunda raporlayacağı
garanti karşılığı yükümlülüğü tutarı ne kadardır?
241
A) 2.500.000 TL
B) 3.500.000 TL
C) 5.000.000 TL
D) 9.000.000 TL
E) 10.000.000 TL
9. Bir işletme 2016 yılı içinde satın alınan her 4 TL tutarındaki ampul için bir dahaki
alışverişlerde geçerli olmak üzere 1 TL tutarında indirim çeki vermektedir. Geçmiş
tecrübelere göre müşterilerin %10’u bu fırsattan yararlanmaktadır. 2016 yılında 4 milyon TL
tutarında ampul satışı gerçekleşmiş 40.000 TL tutarında indirim çekinden faydalanılmıştır.
2016 yılı sonunda hazırlanacak finansal tablolarda raporlanacak indirim çeki gideri ve
yükümlülüğü tutarları sırasıyla aşağıdakilerden hangisidir?
A) 40.000 TL; 40.000 TL
B) 40.000 TL; 60.000 TL
C) 60.000 TL; 100.000 TL
D) 40.000 TL; 100.000 TL
E) 100.000 TL; 60.000 TL
10. Arı İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde 2.000.000 TL maliyete katlanarak bir petrol kuyusu
işletme hakkı elde etmiştir. Petrol kuyusunun yararlı ömrünün 10 yıl olması beklenmekte ve
yararlı ömür sonundaki sökme maliyetinin 400.000 TL (%10 faiz oranından bugünkü değeri
154.220 TL) olması beklenmektedir. Yukarıdaki finansal olay sonucu Arı İşletmesinin 2016
yılı kâr-zarar tablosunda raporlanacak giderler ve tutarları ne kadardır?
A) 240.000 TL amortisman gideri
B) 200.000 TL amortisman gideri ve 15.422 TL faiz gideri
C) 200.000 TL amortisman gideri ve 40.000 TL faiz gideri
D) 215.422 TL amortisman gideri ve 15.422 TL faiz gideri
E) 240.000 TL amortisman gideri ve 40.000 TL faiz gideri
242
Cevaplar
1 – C, 2 – D, 3 – B, 4 – B, 5 – D, 6 – A, 7 – D, 8 – D, 9 – E, 10 – D
243
10. FAİZ ve PARANIN ZAMAN DEĞERİ
244
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
10.1. Paranın Zaman Değeri
10.2. Faiz Kavramı
10.2.1. Basit Faiz
10.2.2. Bileşik Faiz
10.2.2.1.Bir Tutarın Gelecekteki Değeri
10.2.2.2. Bir Tutarın Bugünkü Değeri
10.3. Anüiteler
10.3.1. Anüitenin Gelecekteki Değeri
10.3.2. Anüitenin Bugünkü Değeri
245
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Bugünkü 1.000 TL ile 5 yıl sonraki 1.000 TL'nin değeri aynı mıdır? Açıklayınız.
2) Peşin fiyatına taksitli satış sizce mümkün müdür? Açıklayınız.
3) Örneğin bir cep telefonu alacaksınız. Peşin satış fiyatı 1.000 TL, eğer taksitli satın alırsanız
önümüzdeki 12 ay boyunca 100 er TL ödemeniz gerekiyor. Telefonu peşin mi yoksa taksitli olarak
mı satın alırsınız? Kararınıza etki eden faktör nedir?
246
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Paranın zaman değeri Öğrenci paranın zaman
değeri kavramını anlar.
Bait faiz Öğrenci basit faiz
hesaplamalarını yapar.
Bileşik faiz Öğrenci bir tutarın bugünkü
ve gelecekteki değerini
hesaplar
Anüiteler Öğrenci anüitelerin bugünkü
ve gelecekteki değerini
hesaplar
247
Anahtar Kavramlar
Bileşik faiz: Anapara ve kazanılmış veya tahakkuk etmiş fakat henüz tahsil edilmemiş veya
ödenmemiş faiz üzerinden hesaplanan faizdir. Anaparanın iki veya daha fazla döneme ilişkin
getirisidir.
Anüite: Eşit aralıklı dönemlere yayılmış aynı tutardaki ödemeler veya tahsilâtlardır.
248
Giriş
Bu bölümde muhasebe uygulamalarında sıklıkla kullanılan paranın zaman değeri
kavramı ve buna ilişkin hesaplamalar üzerinde durulmuştur. Bu kapsamda öncelikle basit faiz
ve bileşik faiz kavramları açıklanmış, daha sonra bir tutarın gelecekteki değeri ve bir tutarın
bugünkü değerine ilişkin hesaplamalar gösterilmiştir. Son olarak finansal kiralama
işlemlerinin muhasebeleştirilmesi, uzun dönemli tahvil borçlarının ve tahvil yatırımlarının
muhasebeleştirilmesi gibi konularda sıklıkla kullanılacak olan anütie kavramı açıklanmış,
anüitenin gelecekteki değerinin ve anüitenin bugünkü değerinin hesaplanmasına ilişkin
örnekler yapılmıştır.
249
10.1. Paranın Zaman Değeri
Bugün elde edilen bir para gelecek bir tarihte elde edilecek paradan daha değerlidir
çünkü bugün elinizde olan parayı bir bankaya yatırdığınızda faiz geliri elde edersiniz. Oysa
gelecekte elde edeceğiniz paradan faiz geliri elde edemezsiniz.
Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) varlık ve borçların değerlemesi
ile ilgili olarak gittikçe artan bir şekilde gerçeğe uygun değerin kullanılmasını
gerektirmektedir. Gerçeğe uygun değeri belirlemenin en iyi ve en güvenilir yolu varlık ve
borcun piyasa değerine bakmaktır. Fakat birçok varlık ve borç için piyasa değeri mevcut
değildir. Bu gibi durumlarda gerçeğe uygun değer varlık ve borçla ilgili olarak beklenen
gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değere indirgenmesi yöntemi ile belirlenmektedir.
Paranın zaman değeri ile ilgili kavram ve tekniklerin muhasebede ve dolayısıyla bundan
sonraki bölümlerde sıkça kullanılması nedeniyle konunun anlaşılması önemlidir.
10.2. Faiz Kavramı
Faiz, paranın kullanılması veya kullandırılması karşılığında yapılan ödeme veya
tahsilattır. Anapara üzerinden ödenen veya elde edilen nakittir. Faiz yıllık bir oran olarak
ifade edilir. İşletme yöneticileri yatırım veya borçlanma ile ilgili olarak karar verirken
ödenecek veya elde edilecek tutardan çok faiz oranını dikkate alırlar. Faiz oranı birçok
faktörün bir araya gelmesiyle belirlenir fakat en önemli faktörlerden biri kredi riski veya geri
ödeyememe riskidir. Diğer faktörlerin sabit olduğunu varsaydığımızda kredi riski yükseldikçe
faiz oranı da yükselir. Faiz hesaplamaları anapara, faiz oranı ve zaman olmak üzere üç
değişken ile yapılır.
Faizin hesaplanması genel olarak iki şekilde gerçekleştirilir. Bu iki yöntem; basit faiz
yöntemi ve bileşik faiz yöntemidir.
10.2.1. Basit Faiz
Basit faiz sadece anapara üzerinden hesaplanır. Basit faiz aşağıdaki formül yardımı ile
hesaplanır.
Faiz = anapara * faiz oranı * dönem sayısı
Örnek: Antalya Ticaret İşletmesi yıllık %8 faiz oranı ile 3 yıl için 10.000 TL tutarında
borçlanmıştır. İşletmenin ödeyeceği toplam faiz aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
Faiz = 10.000 TL * %8 * 3 = 2.400 TL
Eğer Antalya Ticaret İşletmesi yıllık %8 faiz oranı ile 5 ay için 10.000 TL tutarında
borçlanmış olsaydı ödeyeceği faiz aşağıdaki gibi hesaplanacaktı.
250
Faiz = 10.000 TL * %8 * 5/12 = 333,33 TL
10.2.2. Bileşik Faiz
Bileşik faiz anapara ve kazanılmış veya tahakkuk etmiş fakat henüz tahsil edilmemiş
veya ödenmemiş faiz üzerinden hesaplanan faizdir. Anaparanın iki veya daha fazla döneme
ilişkin getirisidir.
Örnek: Antalya Ticaret İşletmesi yıllık %8 faiz oranı ile 3 yıl için 10.000 TL tutarında
borçlanmıştır. İşletmenin ödeyeceği toplam bileşik faiz aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
Bileşik Faiz Dönem Sonu Bakiyesi
1.Yıl 10.000 TL * %8 800 TL 10.800 TL
2.Yıl 10.800 TL * %8 864 TL 11.664 TL
3.Yıl 11.664 TL * %8 933,12 TL 12.597,12 TL
2.597,12 TL
Basit faiz hesabında her üç yıl için de anapara kullanılırken, bileşik faizde bir sonraki
yılın faiz tutarı hesaplanırken anapara artı o güne kadar biriken faiz dikkate alınır. Bileşik
faizde kazanılmış fakat tahsil edilmemiş faiz bir sonraki dönem anaparaya eklenir. Basit
faizde 3 yıllık faiz toplam 2.400 TL olarak hesaplanmışken, bileşik faizde 2.597 TL olarak
hesaplanmıştır. İş hayatında genellikle bileşik faiz kullanılmaktadır.
Bölümün sonunda aşağıda belirtilen dört farklı bileşik faiz tablosu sunulmuştur. Bu
tablolar faiz içeren problemlerin çözümünde yardımcı olmak amacıyla kullanılacaktır.
Tablo 1 – 1 TL’NİN BUGÜNKÜ DEĞERİ TABLOSU
Tablo 2 - 1 TL’NİN GELECEKTEKİ DEĞERİ TABLOSU
Tablo 3 – 1 TL ANÜİTE’NİN BUGÜNKÜ DEĞERİ TABLOSU
Tablo 4 – 1 TL ANÜİTE’NİN GELECEKTEKİ DEĞERİ TABLOSU
Bileşik faiz tabloları temel bir formüle dayanmaktadır. Örneğin, 1 TL’nin gelecekteki
değeri faktörü (FVF) aşağıdaki gibi belirlenir:
FVF n,i = (1+i)n
n = dönem sayısı
i = dönemin faiz oranı
251
Faiz birçok durumda yıllık olarak kabul edilir. Fakat bazı durumlarda bileşik faiz
dönemi bir yıldan kısa olabilir. Böyle bir durumda yıllık faiz oranının bileşik faiz döneminin
uzunluğuna göre dönüştürülmesi gerekir. Örneğin yıllık faiz oranının %8 olduğu bir ortamda
bileşik faiz dönemi altı aylık ise yıllık faiz oranı %8’in ikiye bölünmesi gerekmektedir. Eğer
dikkat edilirse bileşik faiz tablolarında yıl ifadesi yerine dönem ifadesi kullanılmaktadır.
10.2.2.1. Bir Tutarın Gelecekteki Değeri
Gelecekteki değer, bugün yatırılan belli bir tutarın belli bir faiz ortamında belli bir
dönem sonunda edeceği değeri göstermektedir. Örneğin, bugün %11 faiz ile bankaya 5 yıl
vadeli olarak yatırılan 50.000 TL’nin 5 yıl sonraki değeri 84.253 TL olacaktır. Bir tutarın
gelecekteki değeri hesaplanırken, tutarın bugünkü değeri ile gelecekteki değer faktörü (FVF)
çarpılır. 1 TL’nin gelecekteki değer faktörü tablosu bölüm sonunda verilmiştir. Tablodaki
değerler, farklı dönemler ve farklı faiz oranları için 1 TL’nin gelecekteki değerini
vermektedir. Eğer tablo kullanılmazsa 1 TL’nin gelecekteki değeri aşağıdaki formül ile
hesaplanabilir.
Gelecekteki Değer = Bugünkü Değer * (1+i)n
Gelecekteki Değer = Bugünkü Değer * FVFn,i
Örnek: Faiz oranının %11 olduğu bir ortamda 1 TL’nin 5 dönem sonraki değeri
aşağıdaki şekilde hesaplanabilir.
Gelecekteki Değer =1 TL * (1+ %11)5
Gelecekteki Değer = 1 TL * (1,68506)
Gelecekteki Değer = 1,68506 TL
Örnek: Edirne İşletmesi yıllık %11 faiz oranı ile bankaya 5 yıl için yatırdığı 50.000
TL’nin gelecekteki değerini aşağıdaki şekilde hesaplayabilir.
Gelecekteki Değer =50.000 TL * (1+ %11)5
Gelecekteki Değer = 50.000 TL * (1,68506)
Gelecekteki Değer = 84.253 TL
10.2.2.2. Bir Tutarın Bugünkü Değeri
Bugünkü değer, gelecekte elde edilmesi gereken veya elde edileceği bilinen bir tutar
için bugün yatırım yapılması gereken tutarı ifade eder. Örneğin, yıllık %11 getirisi olan bir
yatırım ile beş yıl sonra 84.253 TL elde edilecekse bugün 50.000 TL yatırım yapılması
gerekmektedir. Başka bir deyişle 50.000 TL beş yıl sonraki 84.253 TL’nin bugünkü değeridir.
Faiz nedeniyle bugünkü değer her zaman için gelecekte elde edilmesi beklenen tutardan daha
252
düşük olur. 1TL’nin bugünkü değer tablosu bölüm sonunda verilmiştir. Tablodaki değerler,
farklı dönemler ve farklı faiz oranları için 1 TL’nin bugünkü değerini vermektedir.
Eğer tablo kullanılmazsa 1 TL’nin bugünkü değeri aşağıdaki formül ile hesaplanabilir.
Bugünkü Değer = Gelecekteki Değer * [1 / (1+i)n]
Örnek: Faiz oranının %9 olduğu bir ortamda 3 dönem sonraki 1 TL’nin bugünkü
değeri aşağıdaki şekilde hesaplanabilir.
Bugünkü Değer =1 TL * [1 / (1+%9)3]
Bugünkü Değer = 1 TL * (0,7722)
Bugünkü Değer = 0,7722 TL
Örnek: Faiz oranının %10 olduğu bir ortamda 4 yıl sonra ödenecek veya tahsil
edilecek 100.000 TL’nin bugünkü değeri aşağıdaki gibi hesaplanabilir;
Bugünkü Değer = 100.000 TL * [1 / (1+%10)4]
Bugünkü Değer = 100.000 TL * (0,6830)
Bugünkü Değer = 68.300 TL
Gerek bugünkü değer tablosu, gerekse formül birçok duruma uygulanabilir. Örneğin,
aileniz 4 yıl sonra üniversiteden mezun olduğunuzda bir otomobil almanız için size 20.000 TL
vereceklerini söylemişlerdir. Yıllık faiz oranının %7 olduğu bir ortamda ailenizin 4 yıl sonra
size 20.000 TL verebilmesi için bugün bankaya ne kadar yatırması gerekmektedir?
Bugünkü Değer = 20.000 TL * [1 / (1+%7)4]
Bugünkü Değer = 20.000 TL * (0,7629)
Bugünkü Değer = 15.258 TL
Şu ana kadar yaptığımız bugünkü değer hesaplamalarında dönem sayısı ve faiz oranı
bilinmekteydi. Oysa günlük iş hayatında genellikle gelecekteki değer ve bugünkü değer
bilinmekte, dönem sayısı ve faiz oranı bilinmemektedir. Aşağıdaki örnek bilinmeyen faiz
oranının hesaplanmasına yöneliktir.
Örnek: Yeni bir ev satın almak üzeresiniz ve satın alma ile ilgili iki farklı ödeme
seçeneği mevcuttur. Birinci seçeneğe göre 6 yıl sonra 800.000 TL ödeyeceksiniz. İkinci
seçeneğe göre bugün 596.970 TL peşin ödeme yapmanız gerekmektedir. Eğer 6 yıl sonra
ödeme yapmayı tercih ederseniz katlanacağınız faiz oranı nedir?
6 yıl sonra ödenecek olan 800.000 TL’yi bugün 596.970 TL’ye getiren faiz oranını
hesaplamamız gerekmektedir.
253
Bugünkü Değer = Gelecekteki Değer * [1 / (1+%i)6] ise,
596.970 TL = 800.000 TL* [1 / (1+i)6]
0,7462 = [1 / (1+i)6]
i = %5
10.3. Anüiteler
Bir önceki bölümde tek bir tutara ilişkin gelecekteki ve bugünkü değer hesaplamaları
üzerinde durulmuştu. Oysa günlük iş hayatında taksitli satışlar ve kredi ödemeleri gibi
dönemlere yayılmış düzenli ödemeler ve tahsilâtlar söz konusudur. Eşit aralıklı dönemlere
yayılmış aynı tutardaki ödemeler veya tahsilâtlar anüite olarak ifade edilmektedir.
10.3.1. Anüitenin Gelecekteki Değeri
Anüitenin gelecekteki değerini hesaplamanın bir yolu ödeme veya tahsilat serisindeki
her bir tutarın gelecekteki değerini ayrı ayrı hesaplamak ve hepsini toplamaktır. Örneğin 5 yıl
boyunca %12 faiz oranı ile her yılsonunda bankaya yatırılan 100 TL’nin gelecekteki değeri,
bölüm sonunda yer alan 1 TL’nin gelecekteki değeri tablosu (Tablo-2) kullanılarak aşağıdaki
gibi hesaplanabilir.
Bugün 1 2 3 4 5 5.yıl sonundaki değer
100 157,35 TL
100 140,49 TL
100 125,44 TL
100 112,00 TL
100 100,00 TL
635,28 TL
Yukarıdaki hesaplama doğru sonucu vermekle birlikte dönem sayısının çok olması tek
tek hesaplamayı zahmetli hale getirebilmektedir. Bu nedenle anüitelerin gelecekteki değeri
genellikle formül yardımıyla veya tablo kullanılarak hesaplanmaktadır. 1 TL’lik anüitenin
gelecekteki değer tablosu (Tablo-4) bölüm sonunda verilmiştir. Tablodaki değerler, farklı faiz
oranları için farklı dönemler boyunca yatırılan veya ödenen 1 TL’lerin gelecekteki değerini
vermektedir.
1 TL’lik anüitenin gelecekteki değer tablosunun bir bölümü aşağıda sunulmuştur.
254
Dönem\Faiz Oranı %10 %11 %12
1 1,00000 1,00000 1,00000
2 2,10000 2,11000 2,12000
3 3,31000 3,34210 3,37440
4 4,64100 4,70973 4,77933
5 6,10510 6,22780 6,35285
Yukarıdaki tabloya göre %11 faiz oranı ile dört yıl boyunca her yıl 1 TL yatırım
yapıldığında, anüitenin dördüncü yıl sonundaki değeri 4,71 TL’ye ulaşmaktadır.
Örnek: %12 faiz oranı ile beş yıl boyunca her yıl sonunda bankaya yatırılan 5.000
TL’nin beşinci yıl sonundaki değeri yukarıdaki tablo yardımıyla aşağıdaki gibi kolayca
hesaplanabilir.
Gelecekteki Değer = 5.000 TL * 6,35285
Gelecekteki Değer = 31.764,25 TL
10.3.2. Anüitenin Bugünkü Değeri
Anüitenin bugünkü değeri, gelecek dönemlere ilişkin eşit tutarlı nakit giriş ve
çıkışların bileşik faiz oranından bugünkü değerini verir. Örneğin, gelecek dönemlerde eşit
aralıklarla ve eşit tutarda elde edilecek kira gelirlerinin bugünkü değeridir.
Anüitenin bugünkü değerini hesaplamanın bir yolu gelecekte oluşacak her bir nakit
giriş veya çıkışlarının tek tek bugünkü değerini hesaplamak ve toplamaktır. Örneğin faiz
oranının %12 olduğu bir ortamda her dönem sonunda olmak üzere 5 dönem boyunca elde
edilecek 1 TL’nin bugünkü değeri, bölüm sonunda bulunan 1 TL’nin bugünkü değeri tablosu
(Tablo-1) kullanılarak aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
1.yıl başındaki değer 1 2 3 4 5
0,89286 TL 1
0,79719 TL 1
0,71178 TL 1
0,63552 TL 1
0,56743 TL 1
3,60478 TL
255
Bir diğer ifade ile bu hesaplama bize eğer bugün %12 faiz oranı ile 3,60 TL yatırım
yaparsak gelecekteki 5 dönem boyunca her dönem sonunda 1 TL çekebileceğimizi
anlatmaktadır.
Yukarıdaki hesaplama doğru sonucu vermekle birlikte dönem sayısının çok olması tek
tek hesaplamayı zahmetli hale getirebilmektedir. Bu nedenle anüitelerin bugünkü değeri
genellikle formül yardımıyla veya tablo kullanılarak hesaplanmaktadır. 1 TL’lik anüitenin
bugünkü değer tablosu (Tablo-3) bölüm sonunda verilmiştir. Tablodaki değerler, farklı faiz
oranları için farklı dönemler boyunca yatırılan veya ödenen 1 TL’lerin bugünkü değerini
vermektedir.
1 TL’lik anüitenin bugünkü değer tablosunun bir bölümü aşağıda sunulmuştur.
Dönem\Faiz Oranı %10 %11 %12
1 0,90909 0,90090 0,89286
2 1,73554 1,71252 1,69005
3 2,48685 2,44371 2,40183
4 3,16986 3,10245 3,03735
5 3,79079 3,69590 3,60478
Yukarıdaki tabloya göre %11 faiz oranı ile dört yıl boyunca her yıl sonunda yatırılacak
olan 1 TL’lerin bugünkü değeri 3,11 TL’dir.
Örnek: Faiz oranının %12 olduğu bir ortamda gelecek 5 dönem boyunca her dönem
sonunda elde edilecek 6.000 TL tutarındaki kira tahsilatlarının bugünkü değeri yukarıdaki
tablo yardımıyla aşağıdaki gibi kolayca hesaplanabilir.
Bugünkü Değer = 6.000 TL * 3,60478
Bugünkü Değer = 21.628,68 TL
Örnek: İstanbul yakınlarındaki küçük bir havalimanının 20 yıllık işletme hakkını
katıldığınız ihale sonucunda 4.000.000 TL karşılığında kazandınız. Gelecekteki 20 yıl
boyunca her yılsonunda devlete 200.000 TL ödeyeceksiniz. (Yıllık faiz oranının %10
olduğunu varsayınız) Havalimanını 20 yıl boyunca işletme hakkını gerçekte ne kadar
karşılığında kazandınız? Başka bir deyişle gelecekteki 20 yıl boyunca her dönem sonunda
ödeyeceğiniz 200.000 TL’lerin bugünkü değeri nedir?
256
BugünküDeğer=200.000*[(1/(1+%10)1+(1/(1+%10)2+(1/(1+%10)3+(1/(1+%10)4+(1/(1+%10)5+(1/(1+%10)6+……..] Üzeri 20'ye kadar
Bugünkü Değer = 200.000 TL * (8,5136)
Bugünkü Değer = 1.702.720 TL
Örnek: Günümüzde birçok tüketici alışveriş yapmak için kredi kartı kullanmaktadır.
Kredi kartı kullanıcıları isterlerse ekstredeki toplam borcu ödeyebilir veya isterlerse
taksitlendirebilirler. Örneğin bankadan toplam borç tutarı 528,77 TL olan bir ekstre geldi ve
ekstrede peşin ödeme yerine önümüzdeki aydan itibaren 12 ay boyunca 50 TL
ödeyebileceğiniz belirtilmiştir. Taksitlendirme seçeneğini seçtiğiniz takdirde katlanacağınız
faiz oranı nedir?
528,77 TL = 50 TL * [1 / (1+%i)12]
(1+i)12 = 10,5754
i= %2 aylık faiz oranı
%2 * 12 ay = %24 yıllık faiz oranı
Aşağıdaki Tablo-3’ te 12.dönem satırına göz atıldığında 10,5753 değerinin %2’lik bir
faiz oranına denk geldiği görülmektedir. Örnekte dönemler ayı gösterdiği için %2 aylık faiz
oranıdır. Dolayısıyla yıllık faiz oranı %2*12 =%24 olarak hesaplanacaktır.
TABLO – 1: N dönem sonunda elde edilecek 1 TL’nin bugünkü değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
1 0,9901 0,9804 0,9709 0,9615 0,9524 0,9434 0,9346 0,9259 0,9174 0,9091 0,9009 0,8929 0,8850 0,8772 0,8696
2 0,9803 0,9612 0,9426 0,9246 0,9070 0,8900 0,8734 0,8573 0,8417 0,8264 0,8116 0,7972 0,7831 0,7695 0,7561
3 0,9706 0,9423 0,9151 0,8890 0,8638 0,8396 0,8163 0,7938 0,7722 0,7513 0,7312 0,7118 0,6931 0,6750 0,6575
4 0,9610 0,9238 0,8885 0,8548 0,8227 0,7921 0,7629 0,7350 0,7084 0,6830 0,6587 0,6355 0,6133 0,5921 0,5718
5 0,9515 0,9057 0,8626 0,8219 0,7835 0,7473 0,7130 0,6806 0,6499 0,6209 0,5935 0,5674 0,5428 0,5194 0,4972
6 0,9420 0,8880 0,8375 0,7903 0,7462 0,7050 0,6663 0,6302 0,5963 0,5645 0,5346 0,5066 0,4803 0,4556 0,4323
7 0,9327 0,8706 0,8131 0,7599 0,7107 0,6651 0,6227 0,5835 0,5470 0,5132 0,4817 0,4523 0,4251 0,3996 0,3759
8 0,9235 0,8535 0,7894 0,7307 0,6768 0,6274 0,5820 0,5403 0,5019 0,4665 0,4339 0,4039 0,3762 0,3506 0,3269
9 0,9143 0,8368 0,7664 0,7026 0,6446 0,5919 0,5439 0,5002 0,4604 0,4241 0,3909 0,3606 0,3329 0,3075 0,2843
10 0,9053 0,8203 0,7441 0,6756 0,6139 0,5584 0,5083 0,4632 0,4224 0,3855 0,3522 0,3220 0,2946 0,2697 0,2472
11 0,8963 0,8043 0,7224 0,6496 0,5847 0,5268 0,4751 0,4289 0,3875 0,3505 0,3173 0,2875 0,2607 0,2366 0,2149
12 0,8874 0,7885 0,7014 0,6246 0,5568 0,4970 0,4440 0,3971 0,3555 0,3186 0,2858 0,2567 0,2307 0,2076 0,1869
13 0,8787 0,7730 0,6810 0,6006 0,5303 0,4688 0,4150 0,3677 0,3262 0,2897 0,2575 0,2292 0,2042 0,1821 0,1625
14 0,8700 0,7579 0,6611 0,5775 0,5051 0,4423 0,3878 0,3405 0,2992 0,2633 0,2320 0,2046 0,1807 0,1597 0,1413
258
TABLO – 1 : N dönem sonunda elde edilecek 1 TL’nin bugünkü değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
15 0,8613 0,7430 0,6419 0,5553 0,4810 0,4173 0,3624 0,3152 0,2745 0,2394 0,2090 0,1827 0,1599 0,1401 0,1229
16 0,8528 0,7284 0,6232 0,5339 0,4581 0,3936 0,3387 0,2919 0,2519 0,2176 0,1883 0,1631 0,1415 0,1229 0,1069
17 0,8444 0,7142 0,6050 0,5134 0,4363 0,3714 0,3166 0,2703 0,2311 0,1978 0,1696 0,1456 0,1252 0,1078 0,0929
18 0,8360 0,7002 0,5874 0,4936 0,4155 0,3503 0,2959 0,2502 0,2120 0,1799 0,1528 0,1300 0,1108 0,0946 0,0808
19 0,8277 0,6864 0,5703 0,4746 0,3957 0,3305 0,2765 0,2317 0,1945 0,1635 0,1377 0,1161 0,0981 0,0829 0,0703
20 0,8195 0,6730 0,5537 0,4564 0,3769 0,3118 0,2584 0,2145 0,1784 0,1486 0,1240 0,1037 0,0868 0,0728 0,0611
21 0,8114 0,6598 0,5375 0,4388 0,3589 0,2942 0,2415 0,1987 0,1637 0,1351 0,1117 0,0926 0,0768 0,0638 0,0531
22 0,8034 0,6468 0,5219 0,4220 0,3418 0,2775 0,2257 0,1839 0,1502 0,1228 0,1007 0,0826 0,0680 0,0560 0,0462
23 0,7954 0,6342 0,5067 0,4057 0,3256 0,2618 0,2109 0,1703 0,1378 0,1117 0,0907 0,0738 0,0601 0,0491 0,0402
24 0,7876 0,6217 0,4919 0,3901 0,3101 0,2470 0,1971 0,1577 0,1264 0,1015 0,0817 0,0659 0,0532 0,0431 0,0349
25 0,7798 0,6095 0,4776 0,3751 0,2953 0,2330 0,1842 0,1460 0,1160 0,0923 0,0736 0,0588 0,0471 0,0378 0,0304
26 0,7720 0,5976 0,4637 0,3607 0,2812 0,2198 0,1722 0,1352 0,1064 0,0839 0,0663 0,0525 0,0417 0,0331 0,0264
27 0,7644 0,5859 0,4502 0,3468 0,2678 0,2074 0,1609 0,1252 0,0976 0,0763 0,0597 0,0469 0,0369 0,0291 0,0230
28 0,7568 0,5744 0,4371 0,3335 0,2551 0,1956 0,1504 0,1159 0,0895 0,0693 0,0538 0,0419 0,0326 0,0255 0,0200
259
TABLO – 1 : N dönem sonunda elde edilecek 1 TL’nin bugünkü değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
29 0,7493 0,5631 0,4243 0,3207 0,2429 0,1846 0,1406 0,1073 0,0822 0,0630 0,0485 0,0374 0,0289 0,0224 0,0174
30 0,7419 0,5521 0,4120 0,3083 0,2314 0,1741 0,1314 0,0994 0,0754 0,0573 0,0437 0,0334 0,0256 0,0196 0,0151
31 0,7346 0,5412 0,4000 0,2965 0,2204 0,1643 0,1228 0,0920 0,0691 0,0521 0,0394 0,0298 0,0226 0,0172 0,0131
32 0,7273 0,5306 0,3883 0,2851 0,2099 0,1550 0,1147 0,0852 0,0634 0,0474 0,0355 0,0266 0,0200 0,0151 0,0114
33 0,7201 0,5202 0,3770 0,2741 0,1999 0,1462 0,1072 0,0789 0,0582 0,0431 0,0319 0,0238 0,0177 0,0132 0,0099
34 0,7130 0,5100 0,3660 0,2636 0,1904 0,1379 0,1002 0,0730 0,0534 0,0391 0,0288 0,0212 0,0157 0,0116 0,0086
35 0,7059 0,5000 0,3554 0,2534 0,1813 0,1301 0,0937 0,0676 0,0490 0,0356 0,0259 0,0189 0,0139 0,0102 0,0075
36 0,6989 0,4902 0,3450 0,2437 0,1727 0,1227 0,0875 0,0626 0,0449 0,0323 0,0234 0,0169 0,0123 0,0089 0,0065
37 0,6920 0,4806 0,3350 0,2343 0,1644 0,1158 0,0818 0,0580 0,0412 0,0294 0,0210 0,0151 0,0109 0,0078 0,0057
38 0,6852 0,4712 0,3252 0,2253 0,1566 0,1092 0,0765 0,0537 0,0378 0,0267 0,0190 0,0135 0,0096 0,0069 0,0049
39 0,6784 0,4619 0,3158 0,2166 0,1491 0,1031 0,0715 0,0497 0,0347 0,0243 0,0171 0,0120 0,0085 0,0060 0,0043
40 0,6717 0,4529 0,3066 0,2083 0,1420 0,0972 0,0668 0,0460 0,0318 0,0221 0,0154 0,0107 0,0075 0,0053 0,0037
41 0,6650 0,4440 0,2976 0,2003 0,1353 0,0917 0,0624 0,0426 0,0292 0,0201 0,0139 0,0096 0,0067 0,0046 0,0032
42 0,6584 0,4353 0,2890 0,1926 0,1288 0,0865 0,0583 0,0395 0,0268 0,0183 0,0125 0,0086 0,0059 0,0041 0,0028
260
TABLO – 1 : N dönem sonunda elde edilecek 1 TL’nin bugünkü değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
43 0,6519 0,4268 0,2805 0,1852 0,1227 0,0816 0,0545 0,0365 0,0246 0,0166 0,0112 0,0076 0,0052 0,0036 0,0025
44 0,6454 0,4184 0,2724 0,1780 0,1169 0,0770 0,0509 0,0338 0,0226 0,0151 0,0101 0,0068 0,0046 0,0031 0,0021
45 0,6391 0,4102 0,2644 0,1712 0,1113 0,0727 0,0476 0,0313 0,0207 0,0137 0,0091 0,0061 0,0041 0,0027 0,0019
46 0,6327 0,4022 0,2567 0,1646 0,1060 0,0685 0,0445 0,0290 0,0190 0,0125 0,0082 0,0054 0,0036 0,0024 0,0016
47 0,6265 0,3943 0,2493 0,1583 0,1009 0,0647 0,0416 0,0269 0,0174 0,0113 0,0074 0,0049 0,0032 0,0021 0,0014
48 0,6203 0,3865 0,2420 0,1522 0,0961 0,0610 0,0389 0,0249 0,0160 0,0103 0,0067 0,0043 0,0028 0,0019 0,0012
49 0,6141 0,3790 0,2350 0,1463 0,0916 0,0575 0,0363 0,0230 0,0147 0,0094 0,0060 0,0039 0,0025 0,0016 0,0011
50 0,6080 0,3715 0,2281 0,1407 0,0872 0,0543 0,0339 0,0213 0,0134 0,0085 0,0054 0,0035 0,0022 0,0014 0,0009
51 0,6020 0,3642 0,2215 0,1353 0,0831 0,0512 0,0317 0,0197 0,0123 0,0077 0,0049 0,0031 0,0020 0,0013 0,0008
52 0,5961 0,3571 0,2150 0,1301 0,0791 0,0483 0,0297 0,0183 0,0113 0,0070 0,0044 0,0028 0,0017 0,0011 0,0007
53 0,5902 0,3501 0,2088 0,1251 0,0753 0,0456 0,0277 0,0169 0,0104 0,0064 0,0040 0,0025 0,0015 0,0010 0,0006
54 0,5843 0,3432 0,2027 0,1203 0,0717 0,0430 0,0259 0,0157 0,0095 0,0058 0,0036 0,0022 0,0014 0,0008 0,0005
55 0,5785 0,3365 0,1968 0,1157 0,0683 0,0406 0,0242 0,0145 0,0087 0,0053 0,0032 0,0020 0,0012 0,0007 0,0005
56 0,5728 0,3299 0,1910 0,1112 0,0651 0,0383 0,0226 0,0134 0,0080 0,0048 0,0029 0,0018 0,0011 0,0007 0,0004
261
TABLO – 1 : N dönem sonunda elde edilecek 1 TL’nin bugünkü değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
57 0,5671 0,3234 0,1855 0,1069 0,0620 0,0361 0,0211 0,0124 0,0074 0,0044 0,0026 0,0016 0,0009 0,0006 0,0003
58 0,5615 0,3171 0,1801 0,1028 0,0590 0,0341 0,0198 0,0115 0,0067 0,0040 0,0024 0,0014 0,0008 0,0005 0,0003
59 0,5560 0,3109 0,1748 0,0989 0,0562 0,0321 0,0185 0,0107 0,0062 0,0036 0,0021 0,0012 0,0007 0,0004 0,0003
60 0,5504 0,3048 0,1697 0,0951 0,0535 0,0303 0,0173 0,0099 0,0057 0,0033 0,0019 0,0011 0,0007 0,0004 0,0002
262
TABLO – 2: Bugün yatırılan 1 TL’nin n dönem sonundaki değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
1 1,0100 1,0200 1,0300 1,0400 1,0500 1,0600 1,0700 1,0800 1,0900 1,1000 1,1100 1,1200 1,1300 1,1400 1,1500
2 1,0201 1,0404 1,0609 1,0816 1,1025 1,1236 1,1449 1,1664 1,1881 1,2100 1,2321 1,2544 1,2769 1,2996 1,3225
3 1,0303 1,0612 1,0927 1,1249 1,1576 1,1910 1,2250 1,2597 1,2950 1,3310 1,3676 1,4049 1,4429 1,4815 1,5209
4 1,0406 1,0824 1,1255 1,1699 1,2155 1,2625 1,3108 1,3605 1,4116 1,4641 1,5181 1,5735 1,6305 1,6890 1,7490
5 1,0510 1,1041 1,1593 1,2167 1,2763 1,3382 1,4026 1,4693 1,5386 1,6105 1,6851 1,7623 1,8424 1,9254 2,0114
6 1,0615 1,1262 1,1941 1,2653 1,3401 1,4185 1,5007 1,5869 1,6771 1,7716 1,8704 1,9738 2,0820 2,1950 2,3131
7 1,0721 1,1487 1,2299 1,3159 1,4071 1,5036 1,6058 1,7138 1,8280 1,9487 2,0762 2,2107 2,3526 2,5023 2,6600
8 1,0829 1,1717 1,2668 1,3686 1,4775 1,5938 1,7182 1,8509 1,9926 2,1436 2,3045 2,4760 2,6584 2,8526 3,0590
9 1,0937 1,1951 1,3048 1,4233 1,5513 1,6895 1,8385 1,9990 2,1719 2,3579 2,5580 2,7731 3,0040 3,2519 3,5179
10 1,1046 1,2190 1,3439 1,4802 1,6289 1,7908 1,9672 2,1589 2,3674 2,5937 2,8394 3,1058 3,3946 3,7072 4,0456
11 1,1157 1,2434 1,3842 1,5395 1,7103 1,8983 2,1049 2,3316 2,5804 2,8531 3,1518 3,4785 3,8359 4,2262 4,6524
12 1,1268 1,2682 1,4258 1,6010 1,7959 2,0122 2,2522 2,5182 2,8127 3,1384 3,4985 3,8960 4,3345 4,8179 5,3503
13 1,1381 1,2936 1,4685 1,6651 1,8856 2,1329 2,4098 2,7196 3,0658 3,4523 3,8833 4,3635 4,8980 5,4924 6,1528
14 1,1495 1,3195 1,5126 1,7317 1,9799 2,2609 2,5785 2,9372 3,3417 3,7975 4,3104 4,8871 5,5348 6,2613 7,0757
15 1,1610 1,3459 1,5580 1,8009 2,0789 2,3966 2,7590 3,1722 3,6425 4,1772 4,7846 5,4736 6,2543 7,1379 8,1371
263
TABLO – 2: Bugün yatırılan 1 TL’nin n dönem sonundaki değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
16 1,1726 1,3728 1,6047 1,8730 2,1829 2,5404 2,9522 3,4259 3,9703 4,5950 5,3109 6,1304 7,0673 8,1372 9,3576
17 1,1843 1,4002 1,6528 1,9479 2,2920 2,6928 3,1588 3,7000 4,3276 5,0545 5,8951 6,8660 7,9861 9,2765 10,7613
18 1,1961 1,4282 1,7024 2,0258 2,4066 2,8543 3,3799 3,9960 4,7171 5,5599 6,5436 7,6900 9,0243 10,5752 12,3755
19 1,2081 1,4568 1,7535 2,1068 2,5270 3,0256 3,6165 4,3157 5,1417 6,1159 7,2633 8,6128 10,1974 12,0557 14,2318
20 1,2202 1,4859 1,8061 2,1911 2,6533 3,2071 3,8697 4,6610 5,6044 6,7275 8,0623 9,6463 11,5231 13,7435 16,3665
21 1,2324 1,5157 1,8603 2,2788 2,7860 3,3996 4,1406 5,0338 6,1088 7,4002 8,9492 10,8038 13,0211 15,6676 18,8215
22 1,2447 1,5460 1,9161 2,3699 2,9253 3,6035 4,4304 5,4365 6,6586 8,1403 9,9336 12,1003 14,7138 17,8610 21,6447
23 1,2572 1,5769 1,9736 2,4647 3,0715 3,8197 4,7405 5,8715 7,2579 8,9543 11,0263 13,5523 16,6266 20,3616 24,8915
24 1,2697 1,6084 2,0328 2,5633 3,2251 4,0489 5,0724 6,3412 7,9111 9,8497 12,2392 15,1786 18,7881 23,2122 28,6252
25 1,2824 1,6406 2,0938 2,6658 3,3864 4,2919 5,4274 6,8485 8,6231 10,8347 13,5855 17,0001 21,2305 26,4619 32,9190
26 1,2953 1,6734 2,1566 2,7725 3,5557 4,5494 5,8074 7,3964 9,3992 11,9182 15,0799 19,0401 23,9905 30,1666 37,8568
28 1,3213 1,7410 2,2879 2,9987 3,9201 5,1117 6,6488 8,6271 11,1671 14,4210 18,5799 23,8839 30,6335 39,2045 50,0656
29 1,3345 1,7758 2,3566 3,1187 4,1161 5,4184 7,1143 9,3173 12,1722 15,8631 20,6237 26,7499 34,6158 44,6931 57,5755
30 1,3478 1,8114 2,4273 3,2434 4,3219 5,7435 7,6123 10,0627 13,2677 17,4494 22,8923 29,9599 39,1159 50,9502 66,2118
31 1,3613 1,8476 2,5001 3,3731 4,5380 6,0881 8,1451 10,8677 14,4618 19,1943 25,4104 33,5551 44,2010 58,0832 76,1435
264
TABLO – 2: Bugün yatırılan 1 TL’nin n dönem sonundaki değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
32 1,3749 1,8845 2,5751 3,5081 4,7649 6,4534 8,7153 11,7371 15,7633 21,1138 28,2056 37,5817 49,9471 66,2148 87,5651
33 1,3887 1,9222 2,6523 3,6484 5,0032 6,8406 9,3253 12,6760 17,1820 23,2252 31,3082 42,0915 56,4402 75,4849 100,6998
34 1,4026 1,9607 2,7319 3,7943 5,2533 7,2510 9,9781 13,6901 18,7284 25,5477 34,7521 47,1425 63,7774 86,0528 115,8048
35 1,4166 1,9999 2,8139 3,9461 5,5160 7,6861 10,6766 14,7853 20,4140 28,1024 38,5749 52,7996 72,0685 98,1002 133,1755
36 1,4308 2,0399 2,8983 4,1039 5,7918 8,1473 11,4239 15,9682 22,2512 30,9127 42,8181 59,1356 81,4374 111,8342 153,1519
37 1,4451 2,0807 2,9852 4,2681 6,0814 8,6361 12,2236 17,2456 24,2538 34,0039 47,5281 66,2318 92,0243 127,4910 176,1246
38 1,4595 2,1223 3,0748 4,4388 6,3855 9,1543 13,0793 18,6253 26,4367 37,4043 52,7562 74,1797 103,9874 145,3397 202,5433
39 1,4741 2,1647 3,1670 4,6164 6,7048 9,7035 13,9948 20,1153 28,8160 41,1448 58,5593 83,0812 117,5058 165,6873 232,9248
40 1,4889 2,2080 3,2620 4,8010 7,0400 10,2857 14,9745 21,7245 31,4094 45,2593 65,0009 93,0510 132,7816 188,8835 267,8635
41 1,5038 2,2522 3,3599 4,9931 7,3920 10,9029 16,0227 23,4625 34,2363 49,7852 72,1510 104,2171 150,0432 215,3272 308,0431
42 1,5188 2,2972 3,4607 5,1928 7,7616 11,5570 17,1443 25,3395 37,3175 54,7637 80,0876 116,7231 169,5488 245,4730 354,2495
43 1,5340 2,3432 3,5645 5,4005 8,1497 12,2505 18,3444 27,3666 40,6761 60,2401 88,8972 130,7299 191,5901 279,8392 407,3870
44 1,5493 2,3901 3,6715 5,6165 8,5572 12,9855 19,6285 29,5560 44,3370 66,2641 98,6759 146,4175 216,4968 319,0167 468,4950
45 1,5648 2,4379 3,7816 5,8412 8,9850 13,7646 21,0025 31,9204 48,3273 72,8905 109,5302 163,9876 244,6414 363,6791 538,7693
46 1,5805 2,4866 3,8950 6,0748 9,4343 14,5905 22,4726 34,4741 52,6767 80,1795 121,5786 183,6661 276,4448 414,5941 619,5847
265
TABLO – 2: Bugün yatırılan 1 TL’nin n dönem sonundaki değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
47 1,5963 2,5363 4,0119 6,3178 9,9060 15,4659 24,0457 37,2320 57,4176 88,1975 134,9522 205,7061 312,3826 472,6373 712,5224
48 1,6122 2,5871 4,1323 6,5705 10,4013 16,3939 25,7289 40,2106 62,5852 97,0172 149,7970 230,3908 352,9923 538,8065 819,4007
49 1,6283 2,6388 4,2562 6,8333 10,9213 17,3775 27,5299 43,4274 68,2179 106,7190 166,2746 258,0377 398,8813 614,2395 942,3108
50 1,6446 2,6916 4,3839 7,1067 11,4674 18,4202 29,4570 46,9016 74,3575 117,3909 184,5648 289,0022 450,7359 700,2330 1.083,6574
51 1,6611 2,7454 4,5154 7,3910 12,0408 19,5254 31,5190 50,6537 81,0497 129,1299 204,8670 323,6825 509,3316 798,2656 1.246,2061
52 1,6777 2,8003 4,6509 7,6866 12,6428 20,6969 33,7253 54,7060 88,3442 142,0429 227,4023 362,5243 575,5447 910,0228 1.433,1370
53 1,6945 2,8563 4,7904 7,9941 13,2749 21,9387 36,0861 59,0825 96,2951 156,2472 252,4166 406,0273 650,3655 1.037,4260 1.648,1075
55 1,7285 2,9717 5,0821 8,6464 14,6356 24,6503 41,3150 68,9139 114,4083 189,0591 311,0025 509,3206 830,4517 1.348,2388 2.179,6222
56 1,7458 3,0312 5,2346 8,9922 15,3674 26,1293 44,2071 74,4270 124,7050 207,9651 345,2127 570,4391 938,4104 1.536,9922 2.506,5655
57 1,7633 3,0918 5,3917 9,3519 16,1358 27,6971 47,3015 80,3811 135,9285 228,7616 383,1861 638,8918 1.060,4038 1.752,1712 2.882,5503
58 1,7809 3,1536 5,5534 9,7260 16,9426 29,3589 50,6127 86,8116 148,1620 251,6377 425,3366 715,5588 1.198,2563 1.997,4751 3.314,9329
59 1,7987 3,2167 5,7200 10,1150 17,7897 31,1205 54,1555 93,7565 161,4966 276,8015 472,1236 801,4258 1.354,0296 2.277,1216 3.812,1728
60 1,8167 3,2810 5,8916 10,5196 18,6792 32,9877 57,9464 101,2571 176,0313 304,4816 524,0572 897,5969 1.530,0535 2.595,9187 4.383,9987
266
TABLO – 3: 1 TL’lik anüitenin n döneme ilişkin bugünkü değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
1 0,9901 0,9804 0,9709 0,9615 0,9524 0,9434 0,9346 0,9259 0,9174 0,9091 0,9009 0,8929 0,8850 0,8772 0,8696
2 1,9704 1,9416 1,9135 1,8861 1,8594 1,8334 1,8080 1,7833 1,7591 1,7355 1,7125 1,6901 1,6681 1,6467 1,6257
3 2,9410 2,8839 2,8286 2,7751 2,7232 2,6730 2,6243 2,5771 2,5313 2,4869 2,4437 2,4018 2,3612 2,3216 2,2832
4 3,9020 3,8077 3,7171 3,6299 3,5460 3,4651 3,3872 3,3121 3,2397 3,1699 3,1024 3,0373 2,9745 2,9137 2,8550
5 4,8534 4,7135 4,5797 4,4518 4,3295 4,2124 4,1002 3,9927 3,8897 3,7908 3,6959 3,6048 3,5172 3,4331 3,3522
6 5,7955 5,6014 5,4172 5,2421 5,0757 4,9173 4,7665 4,6229 4,4859 4,3553 4,2305 4,1114 3,9975 3,8887 3,7845
7 6,7282 6,4720 6,2303 6,0021 5,7864 5,5824 5,3893 5,2064 5,0330 4,8684 4,7122 4,5638 4,4226 4,2883 4,1604
8 7,6517 7,3255 7,0197 6,7327 6,4632 6,2098 5,9713 5,7466 5,5348 5,3349 5,1461 4,9676 4,7988 4,6389 4,4873
9 8,5660 8,1622 7,7861 7,4353 7,1078 6,8017 6,5152 6,2469 5,9952 5,7590 5,5370 5,3282 5,1317 4,9464 4,7716
10 9,4713 8,9826 8,5302 8,1109 7,7217 7,3601 7,0236 6,7101 6,4177 6,1446 5,8892 5,6502 5,4262 5,2161 5,0188
11 10,3676 9,7868 9,2526 8,7605 8,3064 7,8869 7,4987 7,1390 6,8052 6,4951 6,2065 5,9377 5,6869 5,4527 5,2337
12 11,2551 10,5753 9,9540 9,3851 8,8633 8,3838 7,9427 7,5361 7,1607 6,8137 6,4924 6,1944 5,9176 5,6603 5,4206
13 12,1337 11,3484 10,6350 9,9856 9,3936 8,8527 8,3577 7,9038 7,4869 7,1034 6,7499 6,4235 6,1218 5,8424 5,5831
14 13,0037 12,1062 11,2961 10,5631 9,8986 9,2950 8,7455 8,2442 7,7862 7,3667 6,9819 6,6282 6,3025 6,0021 5,7245
15 13,8651 12,8493 11,9379 11,1184 10,3797 9,7122 9,1079 8,5595 8,0607 7,6061 7,1909 6,8109 6,4624 6,1422 5,8474
16 14,7179 13,5777 12,5611 11,6523 10,8378 10,1059 9,4466 8,8514 8,3126 7,8237 7,3792 6,9740 6,6039 6,2651 5,9542
17 15,5623 14,2919 13,1661 12,1657 11,2741 10,4773 9,7632 9,1216 8,5436 8,0216 7,5488 7,1196 6,7291 6,3729 6,0472
267
TABLO – 3: 1 TL’lik anüitenin n döneme ilişkin bugünkü değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
18 16,3983 14,9920 13,7535 12,6593 11,6896 10,8276 10,0591 9,3719 8,7556 8,2014 7,7016 7,2497 6,8399 6,4674 6,1280
19 17,2260 15,6785 14,3238 13,1339 12,0853 11,1581 10,3356 9,6036 8,9501 8,3649 7,8393 7,3658 6,9380 6,5504 6,1982
20 18,0456 16,3514 14,8775 13,5903 12,4622 11,4699 10,5940 9,8181 9,1285 8,5136 7,9633 7,4694 7,0248 6,6231 6,2593
21 18,8570 17,0112 15,4150 14,0292 12,8212 11,7641 10,8355 10,0168 9,2922 8,6487 8,0751 7,5620 7,1016 6,6870 6,3125
22 19,6604 17,6580 15,9369 14,4511 13,1630 12,0416 11,0612 10,2007 9,4424 8,7715 8,1757 7,6446 7,1695 6,7429 6,3587
23 20,4558 18,2922 16,4436 14,8568 13,4886 12,3034 11,2722 10,3711 9,5802 8,8832 8,2664 7,7184 7,2297 6,7921 6,3988
24 21,2434 18,9139 16,9355 15,2470 13,7986 12,5504 11,4693 10,5288 9,7066 8,9847 8,3481 7,7843 7,2829 6,8351 6,4338
25 22,0232 19,5235 17,4131 15,6221 14,0939 12,7834 11,6536 10,6748 9,8226 9,0770 8,4217 7,8431 7,3300 6,8729 6,4641
26 22,7952 20,1210 17,8768 15,9828 14,3752 13,0032 11,8258 10,8100 9,9290 9,1609 8,4881 7,8957 7,3717 6,9061 6,4906
27 23,5596 20,7069 18,3270 16,3296 14,6430 13,2105 11,9867 10,9352 10,0266 9,2372 8,5478 7,9426 7,4086 6,9352 6,5135
29 25,0658 21,8444 19,1885 16,9837 15,1411 13,5907 12,2777 11,1584 10,1983 9,3696 8,6501 8,0218 7,4701 6,9830 6,5509
30 25,8077 22,3965 19,6004 17,2920 15,3725 13,7648 12,4090 11,2578 10,2737 9,4269 8,6938 8,0552 7,4957 7,0027 6,5660
31 26,5423 22,9377 20,0004 17,5885 15,5928 13,9291 12,5318 11,3498 10,3428 9,4790 8,7331 8,0850 7,5183 7,0199 6,5791
32 27,2696 23,4683 20,3888 17,8736 15,8027 14,0840 12,6466 11,4350 10,4062 9,5264 8,7686 8,1116 7,5383 7,0350 6,5905
33 27,9897 23,9886 20,7658 18,1476 16,0025 14,2302 12,7538 11,5139 10,4644 9,5694 8,8005 8,1354 7,5560 7,0482 6,6005
34 28,7027 24,4986 21,1318 18,4112 16,1929 14,3681 12,8540 11,5869 10,5178 9,6086 8,8293 8,1566 7,5717 7,0599 6,6091
35 29,4086 24,9986 21,4872 18,6646 16,3742 14,4982 12,9477 11,6546 10,5668 9,6442 8,8552 8,1755 7,5856 7,0700 6,6166
268
TABLO – 3: 1 TL’lik anüitenin n döneme ilişkin bugünkü değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
36 30,1075 25,4888 21,8323 18,9083 16,5469 14,6210 13,0352 11,7172 10,6118 9,6765 8,8786 8,1924 7,5979 7,0790 6,6231
37 30,7995 25,9695 22,1672 19,1426 16,7113 14,7368 13,1170 11,7752 10,6530 9,7059 8,8996 8,2075 7,6087 7,0868 6,6288
38 31,4847 26,4406 22,4925 19,3679 16,8679 14,8460 13,1935 11,8289 10,6908 9,7327 8,9186 8,2210 7,6183 7,0937 6,6338
39 32,1630 26,9026 22,8082 19,5845 17,0170 14,9491 13,2649 11,8786 10,7255 9,7570 8,9357 8,2330 7,6268 7,0997 6,6380
40 32,8347 27,3555 23,1148 19,7928 17,1591 15,0463 13,3317 11,9246 10,7574 9,7791 8,9511 8,2438 7,6344 7,1050 6,6418
41 33,4997 27,7995 23,4124 19,9931 17,2944 15,1380 13,3941 11,9672 10,7866 9,7991 8,9649 8,2534 7,6410 7,1097 6,6450
42 34,1581 28,2348 23,7014 20,1856 17,4232 15,2245 13,4524 12,0067 10,8134 9,8174 8,9774 8,2619 7,6469 7,1138 6,6478
43 34,8100 28,6616 23,9819 20,3708 17,5459 15,3062 13,5070 12,0432 10,8380 9,8340 8,9886 8,2696 7,6522 7,1173 6,6503
44 35,4555 29,0800 24,2543 20,5488 17,6628 15,3832 13,5579 12,0771 10,8605 9,8491 8,9988 8,2764 7,6568 7,1205 6,6524
45 36,0945 29,4902 24,5187 20,7200 17,7741 15,4558 13,6055 12,1084 10,8812 9,8628 9,0079 8,2825 7,6609 7,1232 6,6543
46 36,7272 29,8923 24,7754 20,8847 17,8801 15,5244 13,6500 12,1374 10,9002 9,8753 9,0161 8,2880 7,6645 7,1256 6,6559
47 37,3537 30,2866 25,0247 21,0429 17,9810 15,5890 13,6916 12,1643 10,9176 9,8866 9,0235 8,2928 7,6677 7,1277 6,6573
48 37,9740 30,6731 25,2667 21,1951 18,0772 15,6500 13,7305 12,1891 10,9336 9,8969 9,0302 8,2972 7,6705 7,1296 6,6585
49 38,5881 31,0521 25,5017 21,3415 18,1687 15,7076 13,7668 12,2122 10,9482 9,9063 9,0362 8,3010 7,6730 7,1312 6,6596
50 39,1961 31,4236 25,7298 21,4822 18,2559 15,7619 13,8007 12,2335 10,9617 9,9148 9,0417 8,3045 7,6752 7,1327 6,6605
51 39,7981 31,7878 25,9512 21,6175 18,3390 15,8131 13,8325 12,2532 10,9740 9,9226 9,0465 8,3076 7,6772 7,1339 6,6613
52 40,3942 32,1449 26,1662 21,7476 18,4181 15,8614 13,8621 12,2715 10,9853 9,9296 9,0509 8,3103 7,6789 7,1350 6,6620
269
TABLO – 3: 1 TL’lik anüitenin n döneme ilişkin bugünkü değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
53 40,9844 32,4950 26,3750 21,8727 18,4934 15,9070 13,8898 12,2884 10,9957 9,9360 9,0549 8,3128 7,6805 7,1360 6,6626
54 41,5687 32,8383 26,5777 21,9930 18,5651 15,9500 13,9157 12,3041 11,0053 9,9418 9,0585 8,3150 7,6818 7,1368 6,6631
55 42,1472 33,1748 26,7744 22,1086 18,6335 15,9905 13,9399 12,3186 11,0140 9,9471 9,0617 8,3170 7,6830 7,1376 6,6636
57 43,2871 33,8281 27,1509 22,3267 18,7605 16,0649 13,9837 12,3445 11,0294 9,9563 9,0672 8,3203 7,6851 7,1388 6,6644
58 43,8486 34,1452 27,3310 22,4296 18,8195 16,0990 14,0035 12,3560 11,0361 9,9603 9,0695 8,3217 7,6859 7,1393 6,6647
59 44,4046 34,4561 27,5058 22,5284 18,8758 16,1311 14,0219 12,3667 11,0423 9,9639 9,0717 8,3229 7,6866 7,1397 6,6649
60 44,9550 34,7609 27,6756 22,6235 18,9293 16,1614 14,0392 12,3766 11,0480 9,9672 9,0736 8,3240 7,6873 7,1401 6,6651
270
TABLO – 4: 1 TL’lik anüitenin n döneme ilişkin gelecekteki değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
1 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000
1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000
2 2,0100 2,0200 2,0300 2,0400 2,0500 2,0600 2,0700 2,0800 2,0900
2,1000 2,1100 2,1200 2,1300 2,1400 2,1500
3 3,0301 3,0604 3,0909 3,1216 3,1525 3,1836 3,2149 3,2464 3,2781
3,3100 3,3421 3,3744 3,4069 3,4396 3,4725
4 4,0604 4,1216 4,1836 4,2465 4,3101 4,3746 4,4399 4,5061 4,5731
4,6410 4,7097 4,7793 4,8498 4,9211 4,9934
5 5,1010 5,2040 5,3091 5,4163 5,5256 5,6371 5,7507 5,8666 5,9847
6,1051 6,2278 6,3528 6,4803 6,6101 6,7424
6 6,1520 6,3081 6,4684 6,6330 6,8019 6,9753 7,1533 7,3359 7,5233
7,7156 7,9129 8,1152 8,3227 8,5355 8,7537
7 7,2135 7,4343 7,6625 7,8983 8,1420 8,3938 8,6540 8,9228 9,2004
9,4872 9,7833 10,0890 10,4047 10,7305 11,0668
8, 8,2857 8,5830 8,8923 9,2142 9,5491 9,8975 10,2598 10,6366 11,0285 11,4359 11,8594 12,2997 12,7573 13,2328 13,7268
9 9,3685 9,7546 10,1591 10,5828 11,0266 11,4913 11,9780 12,4876 13,0210 13,5795 14,1640 14,7757 15,4157 16,0853 16,7858
10 10,4622 10,9497 11,4639 12,0061 12,5779 13,1808 13,8164 14,4866 15,1929 15,9374 16,7220 17,5487 18,4197 19,3373 20,3037
11 11,5668 12,1687 12,8078 13,4864 14,2068 14,9716 15,7836 16,6455 17,5603 18,5312 19,5614 20,6546 21,8143 23,0445 24,3493
12 12,6825 13,4121 14,1920 15,0258 15,9171 16,8699 17,8885 18,9771 20,1407 21,3843 22,7132 24,1331 25,6502 27,2707 29,0017
271
TABLO – 4: 1 TL’lik anüitenin n döneme ilişkin gelecekteki değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
13 13,8093 14,6803 15,6178 16,6268 17,7130 18,8821 20,1406 21,4953 22,9534 24,5227 26,2116 28,0291 29,9847 32,0887 34,3519
14 14,9474 15,9739 17,0863 18,2919 19,5986 21,0151 22,5505 24,2149 26,0192 27,9750 30,0949 32,3926 34,8827 37,5811 40,5047
15 16,0969 17,2934 18,5989 20,0236 21,5786 23,2760 25,1290 27,1521 29,3609 31,7725 34,4054 37,2797 40,4175 43,8424 47,5804
16 17,2579 18,6393 20,1569 21,8245 23,6575 25,6725 27,8881 30,3243 33,0034 35,9497 39,1899 42,7533 46,6717 50,9804 55,7175
17 18,4304 20,0121 21,7616 23,6975 25,8404 28,2129 30,8402 33,7502 36,9737 40,5447 44,5008 48,8837 53,7391 59,1176 65,0751
18 19,6147 21,4123 23,4144 25,6454 28,1324 30,9057 33,9990 37,4502 41,3013 45,5992 50,3959 55,7497 61,7251 68,3941 75,8364
19 20,8109 22,8406 25,1169 27,6712 30,5390 33,7600 37,3790 41,4463 46,0185 51,1591 56,9395 63,4397 70,7494 78,9692 88,2118
20 22,0190 24,2974 26,8704 29,7781 33,0660 36,7856 40,9955 45,7620 51,1601 57,2750 64,2028 72,0524 80,9468 91,0249 102,4436
22 24,4716 27,2990 30,5368 34,2480 38,5052 43,3923 49,0057 55,4568 62,8733 71,4027 81,2143 92,5026 105,4910 120,4360 137,6316
23 25,7163 28,8450 32,4529 36,6179 41,4305 46,9958 53,4361 60,8933 69,5319 79,5430 91,1479 104,6029 120,2048 138,2970 159,2764
24 26,9735 30,4219 34,4265 39,0826 44,5020 50,8156 58,1767 66,7648 76,7898 88,4973 102,1742 118,1552 136,8315 158,6586 184,1678
25 28,2432 32,0303 36,4593 41,6459 47,7271 54,8645 63,2490 73,1059 84,7009 98,3471 114,4133 133,3339 155,6196 181,8708 212,7930
26 29,5256 33,6709 38,5530 44,3117 51,1135 59,1564 68,6765 79,9544 93,3240 109,1818 127,9988 150,3339 176,8501 208,3327 245,7120
27 30,8209 35,3443 40,7096 47,0842 54,6691 63,7058 74,4838 87,3508 102,7231 121,0999 143,0786 169,3740 200,8406 238,4993 283,5688
28 32,1291 37,0512 42,9309 49,9676 58,4026 68,5281 80,6977 95,3388 112,9682 134,2099 159,8173 190,6989 227,9499 272,8892 327,1041
29 33,4504 38,7922 45,2189 52,9663 62,3227 73,6398 87,3465 103,9659 124,1354 148,6309 178,3972 214,5828 258,5834 312,0937 377,1697
30 34,7849 40,5681 47,5754 56,0849 66,4388 79,0582 94,4608 113,2832 136,3075 164,4940 199,0209 241,3327 293,1992 356,7868 434,7451
TABLO – 4: 1 TL’lik anüitenin n döneme ilişkin gelecekteki değeri
272
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
31 36,1327 42,3794 50,0027 59,3283 70,7608 84,8017 102,0730 123,3459 149,5752 181,9434 221,9132 271,2926 332,3151 407,7370 500,9569
32 37,4941 44,2270 52,5028 62,7015 75,2988 90,8898 110,2182 134,2135 164,0370 201,1378 247,3236 304,8477 376,5161 465,8202 577,1005
33 38,8690 46,1116 55,0778 66,2095 80,0638 97,3432 118,9334 145,9506 179,8003 222,2515 275,5292 342,4294 426,4632 532,0350 664,6655
34 40,2577 48,0338 57,7302 69,8579 85,0670 104,1838 128,2588 158,6267 196,9823 245,4767 306,8374 384,5210 482,9034 607,5199 765,3654
35 41,6603 49,9945 60,4621 73,6522 90,3203 111,4348 138,2369 172,3168 215,7108 271,0244 341,5896 431,6635 546,6808 693,5727 881,1702
36 43,0769 51,9944 63,2759 77,5983 95,8363 119,1209 148,9135 187,1021 236,1247 299,1268 380,1644 484,4631 618,7493 791,6729 1.014,3457
37 44,5076 54,0343 66,1742 81,7022 101,6281 127,2681 160,3374 203,0703 258,3759 330,0395 422,9825 543,5987 700,1867 903,5071 1.167,4975
38 45,9527 56,1149 69,1594 85,9703 107,7095 135,9042 172,5610 220,3159 282,6298 364,0434 470,5106 609,8305 792,2110 1.030,9981 1.343,6222
39 47,4123 58,2372 72,2342 90,4091 114,0950 145,0585 185,6403 238,9412 309,0665 401,4478 523,2667 684,0102 896,1984 1.176,3378 1.546,1655
40 48,8864 60,4020 75,4013 95,0255 120,7998 154,7620 199,6351 259,0565 337,8824 442,5926 581,8261 767,0914 1.013,7042 1.342,0251 1.779,0903
41 50,3752 62,6100 78,6633 99,8265 127,8398 165,0477 214,6096 280,7810 369,2919 487,8518 646,8269 860,1424 1.146,4858 1.530,9086 2.046,9539
42 51,8790 64,8622 82,0232 104,8196 135,2318 175,9505 230,6322 304,2435 403,5281 537,6370 718,9779 964,3595 1.296,5289 1.746,2358 2.354,9969
43 53,3978 67,1595 85,4839 110,0124 142,9933 187,5076 247,7765 329,5830 440,8457 592,4007 799,0655 1.081,0826 1.466,0777 1.991,7088 2.709,2465
44 54,9318 69,5027 89,0484 115,4129 151,1430 199,7580 266,1209 356,9496 481,5218 652,6408 887,9627 1.211,8125 1.657,6678 2.271,5481 3.116,6334
45 56,4811 71,8927 92,7199 121,0294 159,7002 212,7435 285,7493 386,5056 525,8587 718,9048 986,6386 1.358,2300 1.874,1646 2.590,5648 3.585,1285
46 58,0459 74,3306 96,5015 126,8706 168,6852 226,5081 306,7518 418,4261 574,1860 791,7953 1.096,1688 1.522,2176 2.118,8060 2.954,2439 4.123,8977
47 59,6263 76,8172 100,3965 132,9454 178,1194 241,0986 329,2244 452,9002 626,8628 871,9749 1.217,7474 1.705,8838 2.395,2508 3.368,8380 4.743,4824
TABLO – 4: 1 TL’lik anüitenin n döneme ilişkin gelecekteki değeri
n 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00% 11,00% 12,00% 13,00% 14,00% 15,00%
273
48 61,2226 79,3535 104,4084 139,2632 188,0254 256,5645 353,2701 490,1322 684,2804 960,1723 1.352,6996 1.911,5898 2.707,6334 3.841,4753 5.456,0047
50 64,4632 84,5794 112,7969 152,6671 209,3480 290,3359 406,5289 573,7702 815,0836 1.163,9085 1.668,7712 2.400,0182 3.459,5071 4.994,5213 7.217,7163
51 66,1078 87,2710 117,1808 159,7738 220,8154 308,7561 435,9860 620,6718 889,4411 1.281,2994 1.853,3360 2.689,0204 3.910,2430 5.694,7543 8.301,3737
52 67,7689 90,0164 121,6962 167,1647 232,8562 328,2814 467,5050 671,3255 970,4908 1.410,4293 2.058,2029 3.012,7029 4.419,5746 6.493,0199 9.547,5798
53 69,4466 92,8167 126,3471 174,8513 245,4990 348,9783 501,2303 726,0316 1.058,8349 1.552,4723 2.285,6053 3.375,2272 4.995,1193 7.403,0427 10.980,7167
54 71,1410 95,6731 131,1375 182,8454 258,7739 370,9170 537,3164 785,1141 1.155,1301 1.708,7195 2.538,0218 3.781,2545 5.645,4849 8.440,4687 12.628,8243
55 72,8525 98,5865 136,0716 191,1592 272,7126 394,1720 575,9286 848,9232 1.260,0918 1.880,5914 2.818,2042 4.236,0050 6.380,3979 9.623,1343 14.524,1479
56 74,5810 101,5583 141,1538 199,8055 287,3482 418,8223 617,2436 917,8371 1.374,5001 2.069,6506 3.129,2067 4.745,3257 7.210,8496 10.971,3731 16.703,7701
57 76,3268 104,5894 146,3884 208,7978 302,7157 444,9517 661,4506 992,2640 1.499,2051 2.277,6156 3.474,4194 5.315,7647 8.149,2601 12.508,3654 19.210,3356
58 78,0901 107,6812 151,7800 218,1497 318,8514 472,6488 708,7522 1.072,6451 1.635,1335 2.506,3772 3.857,6056 5.954,6565 9.209,6639 14.260,5365 22.092,8859
59 79,8710 110,8348 157,3334 227,8757 335,7940 502,0077 759,3648 1.159,4568 1.783,2955 2.758,0149 4.282,9422 6.670,2153 10.407,9202 16.258,0117 25.407,8188
60,00 81,6697 114,0515 163,0534 237,9907 353,5837 533,1282 813,5204 1.253,2133 1.944,7921 3.034,8164 4.755,0658 7.471,6411 11.761,9498 18.535,1333 29.219,9916
Uygulamalar
Paranın zaman değeri ile ilgili yukarıda anlatılan teorik bilgilerin uygulamada nasıl olduğu
ile ilgili olarak Borsa İstanbul’da işlem gören Eczacıbaşı İlaç Şirketinin 2016 yılı finansal
tablolarında yer alan dipnot açıklamaları aşağıda sunulmuştur.
Makul Değer
Kanyon
31 Aralık 2016 tarihi itibarıyla, Kanyon’un makul değeri 275 milyon TL’si Kanyon AVM,
412 milyon TL’si Kanyon Ofis olmak üzere yaklaşık toplam 687 milyon TL olup, söz
konusu makul değer Kanyon’un Çarşı ve Ofis komplekslerinden elde edileceği öngörülen
kira gelirlerinin net bugünkü değerleri üzerinden Şirket Yönetimi tarafından hesaplanmıştır
(31 Aralık 2015 tarihi itibarıyla, Kanyon’un makul değeri 281 milyon TL’si Kanyon AVM,
377 milyon TL’si Kanyon Ofis olmak üzere yaklaşık toplam 658 milyon TL olup, söz
konusu makul değer Kanyon’un Çarşı ve Ofis komplekslerinden elde edileceği öngörülen
kira gelirlerinin net bugünkü değerleri üzerinden Şirket Yönetimi tarafından hesaplanmıştır.).
Diğer
Diğer yatırım amaçlı gayrimenkullerin makul değerleri 291.044 bin TL’dir. Söz konusu
makul değerler, kira geliri elde edilen varlıklar için elde edileceği öngörülen kira gelirlerinin
net bugünkü değerleri üzerinden Şirket Yönetimi tarafından, dönem içinde satın alınan
araziler ise bağımsız bir değerleme şirketi tarafından belirlenmiştir. Değerleme şirketi, SPK
tarafından yetkilendirilmiş olup, sermaye piyasası mevzuatı uyarınca gayrimenkul değerleme
hizmeti vermekte ve ilgili bölgelerdeki emlağın makul değer ölçümlemesinde yeterli
tecrübeye ve niteliğe sahiptir. Söz konusu değerleme raporunda; sahip olunan arsaların
makul değeri, benzer emlak için olan mevcut işlem fiyatlarını yansıtan piyasa emsal
karşılaştırmalı yaklaşıma göre belirlenmiştir.
275
Uygulama Soruları
1) 10 yıl sonraki 1.000 TL ile bugünkü 1.000 TL'nin değeri aynı mıdır? Açıklayınız.
2) Peşin fiyatına taksitli satış sizce mümkün müdür? Açıklayınız.
3) Peşin fiyatı 2.000 TL olan bir bilgisayar, 9 ay taksitle her ay sonunda 300 TL ödeyerek de
satın alınabilmektedir. Siz bu bilgisayarı taksitle mi yoksa peşin mi satın almayı tercih
edersiniz? Açıklayınız.
276
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde muhasebe uygulamalarında sıklıkla kullanılan paranın zaman değeri
kavramı ve buna ilişkin hesaplamalar üzerinde durulmuştur. Bu kapsamda öncelikle basit faiz
ve bileşik faiz kavramları açıklanmış, daha sonra bir tutarın gelecekteki değeri ve bir tutarın
bugünkü değerine ilişkin hesaplamalar gösterilmiştir. Son olarak finansal kiralama
işlemlerinin muhasebeleştirilmesi, uzun dönemli tahvil borçlarının ve tahvil yatırımlarının
muhasebeleştirilmesi gibi konularda sıklıkla kullanılacak olan anütie kavramı açıklanmış,
anüitenin gelecekteki değerinin ve anüitenin bugünkü değerinin hesaplanmasına ilişkin
örnekler yapılmıştır.
277
Bölüm Soruları
1. %8 faiz oranı ile üçüncü yıl sonunda 10.000 TL elde etmek için bankaya bugün ne kadar
para yatırmamız gerekir? (Çözüm için aşağıdaki tabloyu kullanınız)
Dönem 8% Faiz Oranı için 1 TL'nin Bugünkü Değeri
1 0,9259
2 0,8573
3 0,7938
4 0,7350
5 0,6806
A) 10.000 TL * 0,7938
B) 10.000 TL * 0,7938 * 3
C) 10.000 TL \ 0,7938
D) 10.000 TL \ 0,9259 * 3
E) 10.000 TL \ 0,7938 * 3
2. Eğer bir kişi bugün bankaya 4.000 TL yatırırsa %10 faiz oranı ile ikinci yıl sonunda eline
ne kadar geçer? (Aşağıdaki tabloyu kullanınız)
Dönem 10% Faiz Oranı için 1 TL'nin Gelecekteki Değeri
1 1,1000
2 1,2100
3 1,3310
4 1,4641
5 1,6105
A) 4.000 TL * 1,2100
B) 4.000 TL * 1,2100 * 2
C) 4.000 TL \ 1,2100
278
D) 4.000 TL \ 1,1000 * 2
E) 4.000 TL \ 1,2100 * 2
3. 1 Ocak 2016 tarihinde Gümüş İşletmesi 160.000 TL tutarında bir makine satın almış ve
karşılığında vadesi 1 Ocak 2019 olan faizsiz bir borç senedi vermiştir. 1 Ocak 2016 tarihi
itibariyle piyasadaki faiz oranı %10'dur. %10 faiz oranı ile 1 TL'nin 3 döneme ilişkin bugünkü
değeri 0,75 olduğuna göre Gümüş İşletmesinin 2016 yılı kâr-zarar tablosunda raporlanacak
faiz geliri tutarı nedir?
A) 0 TL
B) 8.000 TL
C) 12.000 TL
D) 13.200 TL
E) 16.000 TL
4. Ahmet Bey bugün bankaya bir miktar toplu para yatırmak ve önümüzdeki 5 yıl boyunca
her yıl sonunda 50.000 TL çekmek istemektedir. Eğer faiz oranı %10 ve banka bileşik faiz
uyguluyorsa Bay Ahmet'in bugün bankaya ne kadar para yatırması gerekmektedir?
A) 50.000 TL × %10 faiz ile 1 TL'lik anüitenin 5 döneme ilişkin gelecekteki değeri
B) 50.000 TL ÷ %10 faiz ile 1 TL'lik anüitenin 5 döneme ilişkin gelecekteki değeri
C) 50.000 TL × %10 faiz ile 1 TL'lik anüitenin 5 döneme ilişkin bugünkü değeri
D) 50.000 TL ÷ %10 faiz ile 1 TL'lik anüitenin 5 döneme ilişkin bugünkü değeri
E) 250.000 TL × %10 faiz ile 1 TL'lik anüitenin 1 döneme ilişkin gelecekteki değeri
5. Yağmur İşletmesi gelecek 5 yıl boyunca her yıl sonunda 18.000 TL ödemeyi kabul ederek
yeni bir makine satın almıştır. Faiz oranı %8'dir. %8 faiz oranı ile 1 TL'nin 5 dönem sonraki
değeri 1,46933'tür. %8 faiz oranı ile 1 TL'lik anüitenin 5 döneme ilişkin gelecekteki değeri
5,8666'dır. %8 faiz oranı ile 1 TL'lik anüitenin 5 döneme ilişkin bugünkü değeri 3,9927'dir.
Makinenin Yağmur İşletmesine maliyeti ne kadardır?
279
A) 26.448 TL
B) 71.869 TL
C) 90.000 TL
D) 105.600 TL
E) 109.000 TL
6. Aycan İşletmesi 2016 yılından başlamak üzere her yılın 1 Eylül tarihinde bankaya %8
bileşik faiz ile 8.000 TL yatırmaktadır. Son para yatırma işlemi 1 Eylül 2023 tarihinde
gerçekleşmişse Aycan İşletmesinin 1 Eylül 2023 tarihinde bankadaki hesabının bakiyesi ne
kadardır?
Anüitenin Bugünkü Değeri Anüitenin Gelecekteki Değeri
7 Dönem 5,2064 8,92280
8 Dönem 5,7466 10,63663
9 Dönem 6,2469 12,48756
A) 45.973 TL
B) 49.651 TL
C) 69.120 TL
D) 79.382 TL
E) 85.093 TL
7. Mehmet Bey 5 yıl boyunca her dönem sonunda bir miktar parayı bankaya yatırmak
istemektedir. Banka yıllık %6 bileşik faiz vermektedir. Mehmet Bey’in beşinci yıl sonunda
toplam 40.000 TL’ye ihtiyacı vardır. Yıllık olarak yatırılması gereken para tutarı nasıl
hesaplanır?
A) 40.000 TL * %6 faiz oranı ile 5 dönem 1 TL’lik anüitenin gelecekteki değeri
B) 40.000 TL ÷ %6 faiz oranı ile 5 dönem 1 TL’lik anüitenin gelecekteki değeri
C) 40.000 TL * %6 faiz oranı ile 5 dönem 1 TL’lik anüitenin bugünkü değeri
D) 40.000 TL ÷ %6 faiz oranı ile 5 dönem 1 TL’lik anüitenin bugünkü değeri
280
E) 40.000 TL ÷ %5 faiz oranı ile 6 dönem 1 TL’lik anüitenin bugünkü değeri
8. Pelin Hanım 300.000 TL’ye bir ev almıştır. Tutarın %20’sini peşin ödemiş, kalan bakiye
için 30 yıllık ve %6 faizli kredi almıştır. Krediler her ay sonunda eşit taksitlerle ödenecektir.
Aylık olarak ödenecek kredi tutarı hesaplanırken aşağıdaki hangi zaman değeri kavramı
kullanılır?
A) 1 TL’nin bugünkü değeri
B) 1 TL’nin gelecekteki değeri
C) 1 TL’lik anüitenin bugünkü değeri
D) 1 TL’lik anüitenin gelecekteki değeri
E) 1 TL’lik anüite
9. Faiz oranının %9 olduğu bir ortamda ilk 10.000 TL’yi bugün almak koşuluyla 15 yıl
boyunca her dönem başında 10.000 TL tahsil etmek amacıyla bugün ne kadar para
yatırılmalıdır?
Dönem %9 faiz oranı ile 1 TL’lik Anüitenin Bugünkü Değeri
14 7,78615
15 8,06069
16 8,31256
A) 73.125 TL
B) 80.607 TL
C) 87.862 TL
D) 125.000 TL
E) 150.000 TL
10. Bahar İşletmesi gelecek 4 yıl boyunca her yıl sonunda 20.000 TL ödemeyi kabul ederek
yeni bir makine satın almıştır. Faiz oranı %9'dur. %9 faiz oranı ile 1 TL'nin 4 dönem sonraki
değeri 1,4116'dır. %9 faiz oranı ile 1 TL'lik anüitenin 4 döneme ilişkin gelecekteki değeri
281
4,5731'dir. %9 faiz oranı ile 1 TL'lik anüitenin 4 döneme ilişkin bugünkü değeri 3,2397'dir.
Makinenin Bahar İşletmesine maliyeti ne kadardır?
A) 56.672 TL
B) 64.794 TL
C) 80.000 TL
D) 91.462 TL
E) 112.928 TL
Cevaplar
1 – A, 2 – A, 3 – C, 4 – C, 5 – B, 6 – D, 7 – B, 8 – C, 9 – C, 10 - B
282
11. TAHVİL: UZUN VADELİ BORÇLANMA ARACI
283
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
11.1. Tahvil Borcu
11.2. Tahvil İhracının Kayıtlara Alınması
11.2.1. Nominal Değerle İhraç
11.2.2. Primli Tahvil İhracı
11.2.3. İskontolu Tahvil İhracı
11.3. Tahvil Borcunun Geri Ödemesinin Kayıtlara Alınması
11.3.1. Anaparanın Vade Sonunda Def’aten Ödenmesi
11.3.2. Anaparanın Eşit Taksitlerle Ödenmesi
11.3.3. Anüite Şeklinde Ödeme
284
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Bilgili bir yatırımcı hangi durumda faiz oranı piyasa faiz oranının altında bir tahvili satın alır?
2) Bilgili bir yatırımcı bir tahvili nominal değerinin üzerinde bir değerle satın alır mı?
285
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Tahvil borcu Öğrenciler tahvil ve tahvil
borcu kavramını öğrenir.
Tahvil ihracının kayıtlara
alınması
Öğrenciler nominal değerle
ihraç, primli tahvil ihracı ve
iskontolu tahvil ihracını
öğrenir.
Tahvil borcunun geri
ödemesinin kayıtlara
alınması
Öğrenciler anaparanın vade
sonunda bir kerede
ödenmesi, anaparanın eşit
taksitler ile ödenmesi ve
anapara ve faizin anüite
şeklinde ödenmesi
durumlarında tahvil
borcunun geri ödemesi ile
ilgili muhasebe kayıtlarını
öğrenir.
286
Anahtar Kavramlar
Bono: Borç bulmak amacıyla ihraç edilen menkul kıymetlerden vadesi bir yıldan kısa olanlar.
Tahvil: Borç bulmak amacıyla ihraç edilen menkul kıymetlerden vadesi bir yıldan uzun
olanlar.
287
Giriş
Bu bölümde işletmelerin piyasadan borç bulmak amacıyla ihraç ettikleri tahvillerin
muhasebeleştirilmesi konusu üzerinde durulmuştur. Tahviller nominal değeri ile, primli
olarak veya iskontolu olarak ihraç edilebilirler. Primli ihraçta tahvil ihraç primi, iskontolu
ihraçta ise tahvil ihraç iskontosu kayıtlara alınmaktadır. İhraç edilen tahvilin
muhasebeleştirilmesi ile ilgili diğer husus tahvil anapara borcunun geri ödenme şekline
ilişkindir. Anapara vade sonunda bir kerede, eşit taksitlerle ve anüite şeklinde geri
ödenebilmektedir.
288
11.1. Tahvil Borcu
İşletmeler borç bulmak amacıyla sermaye piyasası kurumundan gerekli izinleri alarak
menkul kıymet ihraç edebilirler. Borç bulmak amacıyla ihraç edilen menkul kıymetlerden
vadesi bir yıldan kısa olanlara bono, vadesi bir yıldan uzun olanlara ise tahvil denilmektedir.
İşletmelerin nakit temin etmek amacıyla ihraç edecekleri tahviller TL cinsinden de olabilir,
yabancı para cinsinden de olabilirler. Yine aynı şekilde ihraç edilen tahviller sabit faizli de
olabilir, değişken faizli de olabilirler.
İşletmeler isterlerse hisse senedine dönüştürülebilir tahvil de ihraç edebilirler. Bu tür
hisse senedine dönüştürülebilir tahvilin işletmeye faydası faiz yükünden kurtulmasını
sağlamasıdır. Bu tür tahviller yatırımcı açısından ise iki fayda sağlayabilmektedir. Birinci
fayda kâr payı geliri (faiz getirisinden daha yüksek olması bekleniyordur), ikinci fayda ise
hisse senedinin piyasa değerinin artabilmesidir.
11.2. Tahvil İhracının Kayıtlara Alınması
İhraç edilen tahvilin nominal değerle ya da primli veya iskontolu olarak satılmış
olması kayıtlara alınması esnasında farklılık yaratmaktadır. İşletme tarafından nominal değer
üzerinden satışı gerçekleştirilen tahvil direkt olarak nominal değer ile kayıtlara alınır.
Tahvilin primli ya da iskontolu satışının kayıtlara alınmasında brüt yöntem ya da net
yöntem kullanılabilir. Brüt yöntemde tahvil borcu nominal değeri ile kayıtlara alınır, ayrıca
tahvil ihraç primi ya da iskontosu da kayıtlara alınır. Net yöntemde ise tahvil borcu doğrudan
doğruya primli ya da iskontolu değeri ile kayıtlara alınır.
11.2.1.Nominal Değerle İhraç
İhraç edilen tahvillerin nominal faiz oranının piyasa faiz oranı ile aynı olması nominal
değer ile satılması sonucunu doğurmaktadır. İhraç edilen tahvile ilişkin borç nominal değeri
ile kayıtlara alınır.
Örnek: Güneş İşletmesi 1 Ocak 2017 tarihinde 3 yıl vadeli nominal değeri 100.000
TL, nominal faizi %20 olan tahvili 100.000 TL’ye ihraç etmiştir. Piyasa faiz oranı da
%20’dir.
Nakit 100.000
Tahvil Borcu 100.000
11.2.2.Primli Tahvil İhracı
İşletme ihraç ettiği tahvili nominal değerinin üzerinde bir fiyatla satıyorsa primli tahvil
satışı söz konusu olur. Bu durum piyasadaki faiz oranının tahvilin nominal faiz oranından
289
düşük olduğu durumlarda karşımıza çıkar. Yatırımcı piyasadaki düşük faiz getirili tahvilleri
satın almak yerine yüksek faiz getirili tahvilleri satın almak istediğinde bu yüksek getirili
tahviller nominal değerin üzerinde bir fiyatla satılır. Nominal değer ile satış değeri arasındaki
fark tahvil ihraç pirimi olarak kayıtlara alınmaktadır.
Örnek: Ay İşletmesi 1 Ocak 2017 tarihinde 3 yıl vadeli nominal değeri 100.000 TL,
nominal faizi %20 olan tahvili 113.096 TL’ye ihraç etmiştir. Piyasa faiz oranı %16’dır.
Net Yöntem:
Nakit 113.096
Tahvil Borcu 113.096
Ay İşletmesinin 1 Ocak 2017 Tarihli Kısmi Bilançosu
Tahvil Borcu 113.096
Brüt Yöntem:
Nakit 113.096
Tahvil Borcu 100.000
Tahvil İhraç Primi 13.096
Ay İşletmesinin 1 Ocak 2017 Tarihli Kısmi Bilançosu
Tahvil Borcu 100.000
Tahvil İhraç Primi 13.096
290
11.2.3.İskontolu Tahvil İhracı
İşletme ihraç ettiği tahvili nominal değerinin altında bir fiyatla satıyorsa iskontolu
tahvil satışı söz konusu olur. Piyasadaki faiz oranının tahvilin nominal faiz oranından yüksek
olduğu durumlarda karşımıza çıkar. Yatırımcının piyasadaki yüksek faiz getirili tahvilleri
satın almak yerine düşük faiz getirili tahvilleri satın alması için düşük faiz getirili tahvillerin
nominal değerin altında bir fiyatla satılması gerekmektedir. Nominal değer ile satış değeri
arasındaki fark tahvil iskontosunu vermektedir.
Örnek: Yıldız İşletmesi 1 Mart 2017 tarihinde 3 yıl vadeli nominal değeri 100.000
TL, nominal faizi %20 olan tahvili 89.018 TL’ye ihraç etmiştir. Piyasa faiz oranı %24’tür.
Net Yöntem:
Nakit 89.018
Tahvil Borcu 89.018
Yıldız İşletmesinin 1 Mart 2017 Tarihli Kısmi Bilançosu
Tahvil Borcu 89.018
Brüt Yöntem:
Nakit 89.018
Tahvil İskontosu 10.982
Tahvil Borcu 100.000
Yıldız İşletmesinin 1 Mart 2017 Tarihli Kısmi Bilançosu
Tahvil Borcu 100.000
Tahvil İskontosu (10.982)
Tahvil Borcu (net) 89.018
291
11.3.Tahvil Faiz Giderinin Kayıtlara Alınması
İhraç edilen tahvilin faiz giderini etkileyen birçok faktör vardır. Bu faktörlerden bir
tanesi ihraç edilen tahvilin geri ödemesinin nasıl yapılacağıdır. İhraç edilen tahvilin geri
ödenmesi ile ilgili farklı alternatifler söz konusu olabilir. Alternatiflerden bir tanesi tahvil
borcunun vadesinde bir defada (def’aten) ödenebilmesidir. Bir diğer alternatif tahvil anapara
borcunun eşit taksitler halinde geri ödenmesi olabilir. Son alternatif ise anüite (anapara ve
faizin eşit taksitler halinde) şeklinde ödemesi olabilir.
İhraç edilen tahvilin faiz giderini etkileyen faktörlerden ikincisi ise piyasadaki faiz
oranıdır. Piyasa faiz oranının ihraç edilen tahvilin nominal faiz oranından farklı olması
durumunda (düşük ya da yüksek) işletme tarafından raporlanan faiz gideri ödenen tutarından
farklı (düşük ya da yüksek) olacaktır.
Tahvilin anapara ödemesi haricinde faizinin ödenmesi ile ilgili de çeşitli alternatifler
söz konusu olabilir. İşletme 3 ayda bir, 6 ayda bir ya da yılda 1 faiz ödemeli tahvil ihraç etmiş
olabilir.
11.3.1.Anaparanın Vade Sonunda Def’aten Ödenmesi
İşletmeler ihraç ettikleri tahvillerin anapara borçlarını vadelerinde bir defada
ödeyebilirler.
Örnek (Nominal Değer ile İhraç): Beyaz İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde 10 yıl
vadeli %10 nominal faizli 1.000.000 TL nominal değeri olan tahvil ihraç etmiştir. Tahvilin
anaparası vadesinde bir defada, faizler ise her yılın 1 Ocak tarihinde ödenecektir. Piyasa faiz
oranı da %10’dur.
Tahvil Geri Ödeme Tablosu
Yıl Dönem Başı
Anapara
Borcu (I)
Faiz
Oranı
(II)
Faiz Gideri
(III)=(I)*(II)
Ödeme (IV) Anapara
Ödemesi
(V)=(IV)-(III)
Dönem Sonu
Anapara
Borcu (I)-(V)
2016 1.000.000 TL %10 100.000 TL 100.000 TL 0 1.000.000 TL
2017 1.000.000 TL %10 100.000 TL 100.000 TL 0 1.000.000 TL
2018 1.000.000 TL %10 100.000 TL 100.000 TL 0 1.000.000 TL
2019 1.000.000 TL %10 100.000 TL 100.000 TL 0 1.000.000 TL
2020 1.000.000 TL %10 100.000 TL 100.000 TL 0 1.000.000 TL
2021 1.000.000 TL %10 100.000 TL 100.000 TL 0 1.000.000 TL
2022 1.000.000 TL %10 100.000 TL 100.000 TL 0 1.000.000 TL
2023 1.000.000 TL %10 100.000 TL 100.000 TL 0 1.000.000 TL
2024 1.000.000 TL %10 100.000 TL 100.000 TL 0 1.000.000 TL
2025 1.000.000 TL %10 100.000 TL 100.000 TL 0 1.000.000 TL
2026 1.000.000 TL %10 - 1.000.000 TL 1.000.000 TL -
TOPLAM 1.000.000 TL 2.000.000 TL 1.000.000 TL
292
Beyaz İşletmesinin tahvil ihracını gerçekleştirdiği 1 Ocak 2016 tarihinde yapması
gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Nakit 1.000.000
Tahvil Borcu 1.000.000
Tahvilin faiz giderinin tahakkuku ile ilgili olarak Beyaz İşletmesinin 31 Aralık 2016
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Gideri 100.000*
Faiz Borcu 100.000
* 100.000 TL = 1.000.000 TL * %10
Beyaz İşletmesi 31 Aralık 2025 tarihi dahil her yıl sonunda tahvilin faiz tahakkuku ile
ilgili olarak yukarıdaki kaydın aynısını yapacaktır.
Tahvil ile ilgili faiz ödemesini yaptığı 1 Ocak 2017 tarihinde yapması gereken günlük
defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Borcu 100.000
Nakit 100.000
Beyaz İşletmesi 1 Ocak 2026 tarihine kadar her yıl tahvilin faiz ödemesi ile ilgili
olarak yukarıdaki kaydı yapacaktır. Tahvilin vadesi olan 1 Ocak 2026 tarihinde yapması
gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Tahvil Borcu 1.000.000
Faiz Borcu 100.000
Nakit 1.100.000
Örnek (Primli Tahvil İhracı): Siyah İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde ihraç ettiği 3 yıl
vadeli %10 nominal faizli 100.000 TL nominal değerli tahvili 105.170 TL’ye satmıştır.
Tahvilin anaparası vadesinde bir defada, faizler ise her yılın 1 Ocak tarihinde ödenecektir.
Piyasa faiz oranı da %8’dir.
293
Tahvil Geri Ödeme Tablosu
Yıl Dönem
Başı
Anapara
Borcu
(I)
Dönem
Başı
Tahvil
İhraç
Primi
(II)
Net Tahvil
Borcu
(III) =
(I)+(II)
Nominal
Faiz
Oranı
(IV)
Piyasa
Faiz
Oranı
(V)
Faiz
Gideri
(VI) =
(III)*(V)
Ödenen
Faiz
(VII)=
(I)*(IV)
İtfa Edilen
Tahvil
Primi
(VIII) =
(VII)-(VI)
Dönem Sonu
Tahvil İhraç
Primi
(IX) = (II) –
(VIII)
Anapara
Ödemesi
(X)
Dönem
Sonu
Anapara
Borcu
(I)-(X)
2016 100.000 TL 5.170 TL 105.170 TL %10 %8 8.414 TL 10.000 TL 1.586 TL 3.584 TL - 100.000 TL
2017 100.000 TL 3.584 TL 103.584 TL %10 %8 8.287 TL 10.000 TL 1.713 TL 1.871 TL - 100.000 TL
2018 100.000 TL 1.871 TL 101.871 TL %10 %8 8.129 TL 10.000 TL 1.871 TL - - 100.000 TL
2019 100.000 TL - 100.000 TL %10 %8 - - - - 100.000 TL -
TOPLAM 24.830 TL 30.000 TL 5.170 TL
Siyah İşletmesinin tahvil ihracını gerçekleştirdiği 1 Ocak 2016 tarihinde yapması
gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Nakit 105.170
Tahvil Borcu 100.000
Tahvil İhraç Primi 5.170
Tahvilin faiz giderinin tahakkuku ile ilgili olarak Siyah İşletmesinin 31 Aralık 2016
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Gideri 8.414*
Tahvil İhraç Primi 1.586
Faiz Borcu 10.000**
* 8.414 TL = 105.170 TL * %8
** 10.000 TL = 100.000 TL * %10
Siyah İşletmesi 31 Aralık 2018 tarihi dahil her yıl sonunda tahvilin faiz tahakkuku ile
ilgili olarak yukarıdaki kaydı yapacaktır. Yapılacak olan günlük defter kayıtlarında her yıl
sonunda ne kadar faiz gideri ve tahvil ihraç primi raporlanacağı yukarıda yer alan tahvil geri
ödeme tablosunda yer almaktadır.
294
Siyah İşletmesinin tahvil ile ilgili faiz ödemesini gerçekleştirdiği 1 Ocak 2017
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Borcu 10.000
Nakit 10.000
Siyah İşletmesi 1 Ocak 2019 tarihine kadar her yıl tahvilin faiz ödemesi ile ilgili
olarak yukarıdaki kaydı yapacaktır. Tahvilin vadesi olan 1 Ocak 2019 tarihinde yapması
gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Tahvil Borcu 100.000
Faiz Borcu 10.000
Nakit 110.000
Örnek (İskontolu Tahvil İhracı): Mavi İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde ihraç ettiği 3
yıl vadeli %10 nominal faizli 100.000 TL nominal değerli tahvili 95.220 TL’ye satmıştır.
Tahvilin anaparası vadesinde bir defada, faizler ise her yılın 1 Ocak tarihinde ödenecektir.
Piyasa faiz oranı da %12’dir.
Tahvil Geri Ödeme Tablosu
Yıl Dönem Başı
Anapara
Borcu (I)
Dönem
Başı
Tahvil
İhraç
İskontosu
(II)
Net Tahvil
Borcu
(III) = (I)-
(II)
Nominal
Faiz
Oranı
(IV)
Piyasa
Faiz
Oranı
(V)
Faiz
Gideri
(VI) =
(III)*(V)
Ödenen
Faiz
(VII)=
(I)*(IV)
İtfa Edilen
Tahvil
İskontosu
(VIII) =
(VI) - (VII)
Dönem Sonu
Tahvil İhraç
İskontosu
(IX) =
(II) – (VIII)
Anapara
Ödemesi (X)
Dönem Sonu
Anapara
Borcu
(I)-(X)
2016 100.000 TL 4.780 TL 95.220 TL %10 %12 11.426 TL 10.000 TL 1.426 TL 3.354 TL - 100.000 TL
2017 100.000 TL 3.354 TL 96.646 TL %10 %12 11.598 TL 10.000 TL 1.598 TL 1.756 TL - 100.000 TL
2018 100.000 TL 1.756 TL 98.244 TL %10 %12 11.756 TL 10.000 TL 1.756 TL - - 100.000 TL
2019 100.000 TL - - - - - - 100.000 TL -
TOPLAM 34.780 TL 30.000 TL 4.780 TL
Mavi İşletmesinin tahvil ihracını gerçekleştirdiği 1 Ocak 2016 tarihinde yapması
gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
295
Nakit 95.220
Tahvil İskontosu 4.780
Tahvil Borcu 100.000
Tahvilin faiz giderinin tahakkuku ile ilgili olarak Mavi İşletmesinin 31 Aralık 2016
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Gideri 11.426*
Tahvil İskontosu 1.426
Faiz Borcu 10.000**
* 11.426 TL = 95.220 TL * %12
** 10.000 TL = 100.000 TL * %10
Mavi İşletmesi 31 Aralık 2018 tarihi dahil her yıl sonunda tahvilin faiz tahakkuku ile
ilgili olarak yukarıdaki kaydı yapacaktır. Yapılacak olan günlük defter kayıtlarında her yıl
sonunda ne kadar faiz gideri ve tahvil iskontosu raporlanacağı yukarıda yer alan tahvil geri
ödeme tablosunda yer almaktadır.
Mavi İşletmesinin tahvil ile ilgili faiz ödemesini yaptığı 1 Ocak 2017 tarihinde
yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Borcu 10.000
Nakit 10.000
Mavi İşletmesi 1 Ocak 2019 tarihine kadar her yıl tahvilin faiz ödemesi ile ilgili olarak
yukarıdaki kaydı yapacaktır. Tahvilin vadesi olan 1 Ocak 2019 tarihinde yapması gereken
günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Tahvil Borcu 100.000
Faiz Borcu 10.000
Nakit 110.000
296
11.3.2.Anaparanın Eşit Taksitler ile Ödenmesi
İşletmeler ihraç ettikleri tahvillerin anapara borçlarını vadeleri boyunca eşit taksitler
halinde ödeyebilirler. Bu durumda anapara borcu azalacağı için her dönem sonunda tahakkuk
edecek olan faiz gideri zamanla azalacaktır.
Örnek (Nominal Değer ile İhraç): Yeşil İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde 3 yıl vadeli
%10 nominal faizli 300.000 TL nominal değeri olan tahvil ihraç etmiştir. Tahvilin anaparası
eşit taksitler halinde ve faiz ile birlikte her yılın 1 Ocak tarihinde ödenecektir. Piyasa faiz
oranı da %10’dur.
Tahvil Geri Ödeme Tablosu
Dönem Dönem Başı
Anapara
Borcu (I)
Faiz
Oranı
(II)
Faiz Gideri
(III)=(I)*(II)
Ödeme (IV) Anapara
Ödemesi
(V)=(IV)-(III)
Dönem Sonu
Anapara
Borcu (I)-(V)
1 300.000 TL %10 30.000 TL 130.000 TL 100.000 TL 200.000 TL
2 200.000 TL %10 20.000 TL 120.000 TL 100.000 TL 100.000 TL
3 100.000 TL %10 10.000 TL 110.000 TL 100.000 TL -
TOPLAM 100.000 TL 400.000 TL 300.000 TL
Yeşil İşletmesinin tahvil ihracını gerçekleştirdiği 1 Ocak 2016 tarihinde yapması
gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Nakit 300.000
Tahvil Borcu 300.000
Yeşil İşletmesinin tahvilin faiz giderinin tahakkuku ile ilgili olarak 31 Aralık 2016
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Gideri 30.000*
Faiz Borcu 30.000
*30.000 TL = 300.000 TL * %10
Yeşil İşletmesinin tahvilin anapara taksidi ve ilgili faiz ödemesini yaptığı 1 Ocak 2017
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
297
Faiz Borcu 30.000
Tahvil Borcu 100.000
Nakit 130.000
Tahvilin faiz giderinin tahakkuku ile ilgili olarak Yeşil İşletmesinin 31 Aralık 2017
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Gideri 20.000*
Faiz Borcu 20.000
*20.000 TL = 200.000 TL * %10
Yeşil İşletmesinin tahvilin anapara taksidi ve ilgili faiz ödemesini yaptığı 1 Ocak 2018
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Borcu 20.000
Tahvil Borcu 100.000
Nakit 120.000
Yeşil İşletmesinin tahvilin faiz giderinin tahakkuku ile ilgili olarak 31 Aralık 2018
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Gideri 10.000*
Faiz Borcu 10.000
*10.000 TL = 100.000 TL * %10
Yeşil İşletmesinin tahvilin vadesi olan 1 Ocak 2019 tarihinde yapması gereken günlük
defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Borcu 10.000
Tahvil Borcu 100.000
Nakit 110.000
298
11.3.3.Anüite Şeklinde Ödeme
İşletmeler ihraç ettikleri tahvillerin anapara borçlarını ve faizlerini anüite şeklinde de
ödeyebilirler. Bu durumda anapara borcu azalacağı için her dönem sonunda tahakkuk edecek
olan faiz gideri zamanla azalacaktır.
Örnek (Nominal Değer ile İhraç): Sarı İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde 3 yıl vadeli
%20 nominal faizli 100.000 TL nominal değeri olan tahvil ihraç etmiştir. Tahvilin anaparası
ve faiz her yılın 1 Ocak tarihinde anüite şeklinde ödenecektir. Piyasa faiz oranı da %20’dir.
3 yıl boyunca her 1 Ocak tarihinde tahvil ile ilgili yapılacak olan ödeme (anüite)
aşağıdaki gibi hesaplanacaktır.
100.000 TL = X(GD)%20,3
100.000 TL = X (2,1058)
X (Anüite) = 47.487 TL
Tahvil Geri Ödeme Tablosu
Yıl Dönem Başı
Anapara
Borcu (I)
Faiz
Oranı
(II)
Faiz Gideri
(III)=(I)*(II)
Ödeme (IV) Anapara
Ödemesi
(V)=(IV)-(III)
Dönem Sonu
Anapara
Borcu (I)-(V)
1 100.000 TL %20 20.000 TL 47.487 TL 27.487 TL 72.513 TL
2 72.513 TL %20 14.503 TL 47.487 TL 32.984 TL 39.529 TL
3 39.529 TL %20 7.958 TL 47.487 TL 39.529 TL -
TOPLAM 42.461 TL 142.461 TL 100.000 TL
Sarı İşletmesinin tahvil ihracını gerçekleştirdiği 1 Ocak 2016 tarihinde yapması
gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Nakit 100.000
Tahvil Borcu 100.000
Tahvilin faiz giderinin tahakkuku ile ilgili olarak Sarı İşletmesinin 31 Aralık 2016
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
299
Faiz Gideri 20.000*
Faiz Borcu 20.000
*20.000 TL = 100.000 TL * %20
Sarı İşletmesinin tahvil ile ilgili anüite ödemesini yaptığı 1 Ocak 2017 tarihinde
yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Borcu 20.000
Tahvil Borcu 27.483
Nakit 47.483
Tahvilin faiz giderinin tahakkuku ile ilgili olarak Sarı İşletmesinin 31 Aralık 2017
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Gideri 14.503*
Faiz Borcu 14.503
*14.503 TL = 72.513 TL * %20
Sarı İşletmesinin tahvil ile ilgili anüite ödemesini yaptığı 1 Ocak 2018 tarihinde
yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Borcu 14.503
Tahvil Borcu 32.980
Nakit 47.783
Tahvilin faiz giderinin tahakkuku ile ilgili olarak Sarı İşletmesinin 31 Aralık 2018
tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdaki gibidir.
Faiz Gideri 7.958*
Faiz Borcu 7.958
*7.958 TL = 39.529 TL * %20
Sarı İşletmesinin tahvilin vadesi olan 1 Ocak 2019 tarihinde yapması gereken günlük
defter kaydı aşağıdaki gibidir.
300
Faiz Borcu 7.946
Tahvil Borcu 39.537
Nakit 47.483
301
Uygulamalar
Uzun vadeli borçlar ile ilgili yukarıda anlatılan teorik bilgilerin uygulamada nasıl olduğu ile
ilgili olarak Borsa İstanbul’da işlem gören Arçelik Şirketinin 2013 yılı finansal tablolarında
yer alan dipnot açıklamaları aşağıda sunulmuştur.
Finansal borçlar
Finansal borçlar, alındıkları tarihlerde, alınan finansal borç tutarından işlem giderleri
çıkartıldıktan sonraki değerleriyle kaydedilir. Finansal borçlar, takip eden tarihlerde, etkin
faiz oranı ile hesaplanmış iskonto edilmiş değerleri ile konsolide finansal tablolarda takip
edilirler. Alınan finansal borç tutarı (işlem giderleri hariç) ile geri ödeme değeri arasındaki
fark, konsolide kar veya zarar tablosunda finansal borç süresince tahakkuk esasına göre
muhasebeleştirilir (Not 7). Grup'un bilanço tarihinden itibaren 12 ay için yükümlülüğü geri
ödemeyi erteleme gibi koşulsuz hakkı bulunmuyorsa finansal borçlar, kısa vadeli
yükümlülükler olarak sınıflandırılır.
302
303
304
Uygulama Soruları
1) Bir yatırımcı hangi durumda faiz oranı piyasa faiz oranının üstünde bir tahvili satın alır?
2) Bilgili bir yatırımcı bir tahvili nominal değerinin altında bir değerle satın alır mı?
305
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde işletmelerin piyasadan borç bulmak amacıyla ihraç ettikleri tahvillerin
muhasebeleştirilmesi konusu üzerinde durulmuştur. Öncelikle tahvil ihracının kayıtlara
alınması anlatılmıştır. Tahviller nominal değeri ile, primli olarak veya iskontolu olarak ihraç
edilebilirler. Daha sonra tahvil borcunun geri ödemesinin kayıtlara alınması açıklanmıştır.
Anapara vade sonunda bir kerede, eşit taksitlerle ve anüite şeklinde geri ödenebilmektedir.
306
Bölüm Soruları
1. Dumlupınar İşletmesi 1 Ocak 2017 tarihinde 5.000.000 TL nominal değerli, %6 nominal
faizli ve 5 yıl vadeli tahvil ihraç etmiştir. Tahvil anapara ödemesi vade sonunda, faiz
ödemeleri ise 31 Aralık tarihlerinde yapılacaktır. Tahvil ihraç edildiğinde piyasa faiz oranının
%5 olduğu varsayılırsa ihraç anında elde edilecek tutar aşağıdakilerden hangisidir?
%2,5 %3,0 %5,0 %6,0
5 dönem boyunca elde edilecek 1TL’nin
bugünkü değeri
0,88385 0,86261 0,78353 0,74726
5 dönem boyunca elde edilecek 1TL’lik
anüitelerin bugünkü değeri
4,64583 4,57971 4,32948 4,21236
A) 5.000.000 TL
B) 5.216.494 TL
C) 6.500.000 TL
D) 6.846.000 TL
E) 6.946.875 TL
2. 1 Ocak 2016 tarihinde Harbiye İşletmesi 600.000 TL nominal değerli, %12 faizli ve 5 yıl
vadeli tahvil ihraç etmiştir. Tahvil anapara ödemesi vade sonunda, faiz ödemeleri ise 31
Aralık tarihlerinde yapılacaktır. Piyasa faiz oranının %10 olduğu ortamda tahviller 646.200
TL’ye satılmıştır. Tahvile ilişkin olarak 2016 yılında raporlanacak faiz gideri aşağıdakilerden
hangisidir?
A) 60.000 TL
B) 64.200 TL
C) 64.620 TL
D) 72.000 TL
E) 74.000 TL
307
3. 1 Ocak tarihinde Pelit İşletmesi 5.000.000 TL nominal değerli, %9 nominal faizli tahvilleri
piyasa faizinin %10 olduğu bir ortamda 4.695.000 TL’ye satmıştır. Tahvil anapara ödemesi
vade sonunda, faiz ödemeleri ise 31 Aralık tarihlerinde yapılacaktır. Pelit İşletmesinin ilk yıl
sonunda bilançosunda raporlayacağı tahvil borcu tutarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) 4.725.500 TL
B) 4.714.500 TL
C) 258.050 TL
D) 4.745.000 TL
E) 2.324.000 TL
4. Bahçe İşletmesi 10.000.000 TL nominal değerli, %8 nominal faizli ve 10 yıl vadeli
tahvilleri 1 Ocak 2017 tarihinde 9.650.000 TL’ye ihraç etmiştir. Tahvil anapara ödemesi vade
sonunda, faiz ödemeleri ise 1 Ocak tarihlerinde yapılacaktır. Tahvil ihracına ilişkin kayıtta
aşağıdakilerden hangisi yer alır?
A) Nakit hesabına 10.000.000 TL borç kaydı
B) Nakit hesabına 9.650.000 TL alacak kaydı
C) Tahvil iskontosu hesabına 350.000 TL borç kaydı
D) Tahvil borcu hesabına 9.650.000 TL alacak kaydı
E) Tahvil primi hesabına 350.000 TL alacak kaydı
5. Çamur İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde 10.000.000 TL nominal değerli, %10 nominal faizli
tahvili piyasa faizinin %12 olduğu bir ortamda 8.852.960 TL’ye ihraç etmiştir. Tahvil anapara
ödemesi vade sonunda, faiz ödemeleri ise 31 Aralık tarihlerinde yapılacaktır. Tahvile ilişkin
ilk faiz tahakkukunun gerçekleştirileceği 31 Aralık 2016 tarihinde yapılacak günlük defter
kaydı aşağıdakilerden hangisini içerir?
A) Faiz gideri hesabına 1.062.355 TL borç kaydı
B) Tahvil borcu hesabına 1.062.355 TL alacak kaydı
C) Nakit hesabına 600.000 TL borç kaydı
D) Faiz gideri hesabına 885.296 TL alacak kaydı
308
E) Tahvil borcu hesabına 1.062.355 TL borç kaydı
6. Ferhan İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde nominal değeri 1.000.000 TL, nominal faizi %6,
faiz ödemeleri her yılın 31 Aralık tarihlerinde olan 8 yıl vadeli tahvili 885.096 TL’ye ihraç
etmiştir. Tahvilin anapara borcu vadesinde bir defada ödenecektir. Piyasa faiz oranı %8’dir.
Ferhan İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihli bilançosunda raporlanacak olan tahvil borcunun
değeri ne kadardır?
A) 885.096 TL
B) 895.904 TL
C) 945.096 TL
D) 955.904 TL
E) 1.000.000 TL
7. Yıldız İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde nominal değeri 5.000.000 TL, nominal faiz oranı
%6 olan ve faiz ödemeleri her yılın 31 Aralık tarihlerinde olan 5 yıl vadeli tahvili 5.216.350
TL’ye ihraç etmiştir. Tahvilin anapara borcu vadesinde bir defada ödenecektir. Piyasa faiz
oranı %5’tir. Yıldız İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihli bilançosunda raporlanacak olan tahvil
borcunun değeri ne kadardır?
A) 5.000.000 TL
B) 5.177.168 TL
C) 5.255.533 TL
D) 5.203.369 TL
E) 5.216.350 TL
8. Mars İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde nominal değeri 20.000.000 TL, nominal faiz oranı
%7,8 ve faiz ödemeleri her yılın 31 Aralık tarihlerinde olan 20 yıl vadeli tahvilleri 19.606.236
TL’ye satmıştır. Tahvilin anapara borcu vadesinde bir defada ödenecektir. Piyasa faiz oranı
%8’dir. İhraç edilen tahvil ile ilgili olarak Mars İşletmesinin 2016 yılı kâr-zarar tablosunda
raporlanacak olan faiz gideri ne kadardır?
309
A) 780.000 TL
B) 1.560.000 TL
C) 1.568.332 TL
D) 1.568.499 TL
E) 1.600.000 TL
9. Mars İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde nominal değeri 20.000.000 TL, nominal faiz oranı
%7,8 ve faiz ödemeleri her yılın 31 Aralık tarihlerinde olan 20 yıl vadeli tahvilleri 19.606.236
TL’ye satmıştır. Tahvilin anapara borcu vadesinde bir defada ödenecektir. Piyasa faiz oranı
%8’dir. İhraç edilen tahvil ile ilgili olarak Mars İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihli
bilançosunda raporlanacak olan tahvilin değeri ne kadardır?
A) 19.604.145 TL
B) 19.608.310 TL
C) 19.614.735 TL
D) 19.625.125 TL
E) 20.000.000 TL
10. Mimoza İşletmesi 1 Ocak 2016 tarihinde 3 yıl vadeli %12 nominal faizli 500.000 TL
nominal değeri olan tahvil ihraç etmiştir. Tahvilin anaparası ve faiz her yılın 1 Ocak tarihinde
208.177 TL olarak ödenecektir. Piyasa faiz oranı da %12’dir. Mimoza İşletmesinin 31 Aralık
2016 tarihinde yapması gereken günlük defter kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Faiz Gideri 60.000
Faiz Borcu 60.000
B) Faiz Gideri 60.000
Tahvil Borcu 148.177
Nakit 208.177
C) Faiz Gideri 41.510
310
Faiz Borcu 41.510
D) Faiz Gideri 60.000
Nakit 60.000
E) Herhangi bir kayıt yapılmaz.
Cevaplar
1 – B, 2 – C, 3 – B, 4 – C, 5 – A, 6 – B, 7 – B, 8 – D, 9 – C, 10 – A
311
12. ÖZSERMAYE
312
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
12.1. Sermaye
12.2. Sermaye Yedekleri
12.2.1. Hisse Senedi İhraç Primleri
12.2.2. Yeniden Değerleme Artışları
12.2.3. Değer Artış/Azalış Farkı
12.3. Kâr Yedekleri
12.3.1. Yasal Yedekler
12.3.2. Statü Yedekleri
12.3.3. Olağanüstü Yedekler
12.4. Kâr/Zarar Hesapları
12.4.1. Dönem Net Kârı/Zararı
12.4.2. Geçmiş Yıllar Kârları/Zararları
313
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) İki farklı işletmenin sermaye kalemi karşılaştırılarak hangisinin finansal durumunun daha iyi
olduğu söylenebilir mi?
2) Akçe kelimesinin anlamını araştırınız. Yedek akçe ayırmak ne demektir? Bir kübün içine paralar
konulup arka bahçeye mi gömülmektedir?
3) İşletmeler raporladıkları karın tamamını ortaklara dağıtabilirler mi? Böyle bir dağıtımın
yapılması işletmeleri uzun dönemde nasıl etkiler?
314
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Sermaye Öğrenciler sermaye
kavramını öğrenir.
Sermaye yedekleri Öğrenciler hisse senedi ihraç
primleri, yeniden değerleme
artışları ve değer artış/azalış
farkları gibi hesapların
kullanımını öğrenir.
Kar yedekleri Öğrenciler yasal yedekler,
statü yedekleri ve olağanüstü
yedekler gibi hesapların
kullanımını öğrenir.
315
Anahtar Kavramlar
Sermaye: İşletmenin kuruluş anında ve sonrasında ortakların koydukları parayı temsil eder.
Kar yedekleri: Kanun, ana sözleşme hükümleri veya genel kurul kararları çerçevesinde kârdan
dağıtılmayarak işletmede bırakılan kısımdır.
316
Giriş
Bu bölümde bilançonun özsermaye bölümündeki hesaplar incelenmiştir. Özsermaye
genel olarak işletmenin varlıklarından borçlarının çıkarılması sonucu geriye kalan tutarı
temsil etmektedir. Özsermaye grubunun en önemli hesap kalemi sermayedir. Sermaye,
işletme ortaklarının kuruluş aşamasında veya sonrasında işletmeye koydukları parayı temsil
etmektedir. Ülkemizde özsermaye grubu altında yer alan diğer bölümler sermaye yedekleri,
kâr yedekleri ve kâr-zarar hesaplarıdır.
İşletme sahipleri veya ortaklarının işletmenin varlıkları üzerindeki haklarının
toplamına özsermaye denir. Bir işletmenin özsermayesi, varlıklarından borçlarının çıkarılması
sonucu bulunan rakamdır. Özsermayenin normalde sermaye ve dağıtılmamış kârlar olmak
üzere iki kalemden oluşması gerekmektedir. Fakat Türkiye’de hazırlanan bilançolarda
özsermaye; sermaye, sermaye yedekleri, kâr yedekleri, geçmiş yıl kârları/zararları, dönem net
kârı/zararı gibi kalemlerden oluşmaktadır.
317
12.1. Sermaye
Sermaye nesnel bir şey değildir. Bir işletmenin bilançosundaki sermaye kalemi,
işletmenin kuruluş anında ve sonrasında ortakların koydukları parayı temsil eder. Sermayenin
ortaklar tarafından ödenmiş olan kısmına ödenmiş sermaye, ortaklarca henüz ödenmemiş
fakat taahhüt edilmiş kısmına ise ödenmemiş sermaye (sermaye taahhütleri) denir.
Ödenmemiş sermaye bilançoda özsermaye grubunda sermaye hesabından bir indirim (kontra
hesap) olarak gösterilir.
Örnek: 1 Mart 2017 tarihinde 5 ortak 1.000 TL koyarak Asya İşletmesini
kurmuşlardır. Asya İşletmesinin kuruluşu ile ilgili olarak yapılacak kayıt aşağıdaki gibidir.
Nakit 5.000
Sermaye 5.000
Örnek: 5 Kasım 2017 tarihinde 2 ortak 10.000 TL sermaye ile Batı İşletmesini
kurmuşlardır. Ortaklar sermayenin %25’ini nakit olarak koymuşlardır. Batı İşletmesinin
kuruluşu ile ilgili olarak yapılacak kayıt aşağıdaki gibidir.
Nakit 2.500
Ödenmemiş Sermaye 7.500
Sermaye 10.000
Sermaye artırımı normal koşullarda iki şekilde gerçekleştirilir. Eski ortakların para
koyması ya da yeni ortak veya ortakların para koyması. Ayrıca sermaye artırımı yapabilmek
için sermayenin tamamının ödenmiş olması gerekmektedir. Sermaye artırımında eski
ortakların öncelik (rüçhan) hakkı vardır. Eski ortak hakkını kullanmadığı takdirde yeni ortak
bulma yoluna gidilir. Yeni ortak yoluyla sermaye artımına ilişkin örnek hisse senedi ihraç
primleri bölümünde verilmiştir.
Örnek: Doğu İşletmesi’nin ortakları 20 Nisan 2017 tarihinde şirketin 10.000 TL olan
sermayesini 20.000 TL’ye çıkarmaya karar vermişler ve sermayenin tamamını nakit olarak
koymuşlardır. Doğu İşletmesinin 20 Nisan 2017 tarihindeki sermaye artırımı ile ilgili yapması
gereken kayıt aşağıdaki gibidir.
Nakit 10.000
Sermaye 10.000
318
Türkiye’de sermaye artırımında sermaye yedekleri ya da geçmiş yıl kârları da
kullanılabilmektedir. Yani sermaye yedekleri grubunda raporlanan yeniden değerleme
artışlarının sermayeye ilavesi yoluyla işletmeler sermaye artışı gerçekleştirebilmektedirler.
Ayrıca ortaklara nakit kâr payı dağıtmak yerine hisse senedi şeklinde kâr payı dağıtımını
sağlayan geçmiş yıl kârları ile de sermaye artırımı gerçekleştirilebilmektedir. Bu tür
gerçekleştirilen sermaye artırımları bedelsiz sermaye artışı olarak adlandırılmaktadır.
12.2. Sermaye Yedekleri
Hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortaklık payları ve yeniden değerleme değer
artışları gibi sermaye hareketleri dolayısıyla ortaya çıkan ve işletmede bırakılan tutarları ifade
eder.
12.2.1.Hisse Senedi İhraç Primleri
Hisse senetlerinin primli satışından kaynaklanan tutarlar hisse senedi ihraç primi
olarak adlandırılır. Hisse senedinin nominal fiyatı ile satış fiyatı arasındaki fark bu hesapta
raporlanır. Bu hesapta yer alan tutarlar istenirse sermayeye eklenebilir.
Örnek: Kuzey İşletmesi 1 Nisan 2017 tarihinde yeni ortak bulma yoluyla sermaye
artırımına gitme kararı almıştır. 15 Nisan 2017 tarihinde nominal değeri 50.000 TL olan
hissesini 75.000 TL’ye satmıştır. Kuzey İşletmesinin 15 Nisan 2017 tarihindeki sermaye
artırımı ile ilgili yapması gereken kayıt aşağıdaki gibidir.
Nakit 75.000
Sermaye 50.000
Hisse Senedi İhraç Primleri 25.000
12.2.2. Yeniden Değerleme Artışları
İşletmenin maddi duran varlıklarının yeniden değerlenmesi sonucu oluşan değer
artışlarının izlendiği hesaptır. Muhasebe standartlarına göre işletmeler istedikleri takdirde
sahip oldukları maddi duran varlıkları maliyet değeri yerine gerçeğe uygun değerleri ile
değerleyebilirler. Gerçeğe uygun değerle değerleme sonucu ortaya çıkan değerleme farkı bir
kâr-zarar tablosu hesabı yerine özsermayenin altında yer alan “Yeniden Değerleme Artışları
Hesabı”nda izlenir.
319
12.2.3. Değer Artış/Azalış Farkı
İşletmenin sahip olduğu bazı varlık ve borçların gerçeğe uygun değer ile değerlenmesi
sonucu ortaya çıkan ve kâr-zarar tablosunda raporlanmayan değerleme farklarının izlendiği
hesaptır. Mesela işletmenin sahip olduğu ve satışa hazır amaçlı olarak sınıflandırdığı hisse
senetlerinin yıl sonunda gerçeğe uygun değerlenmesi sonucu ortaya çıkan değerleme farkı bu
hesapta izlenir.
12.3. Kâr Yedekleri
İşletmeler büyüyebilmek için elde ettikleri kârın hepsini ortaklara dağıtmazlar, bir
kısmını işletmede tutarlar. Kanunlarla da işletmelerde kârın hepsinin dağıtımı yasaklanmıştır.
Kanun, ana sözleşme hükümleri veya genel kurul kararları çerçevesinde kârdan
dağıtılmayarak işletmede bırakılan kısımlar kâr yedekleri olarak adlandırılır.
12.3.1. Yasal Yedekler
Kâr yedeklerinden yasa hükümleri nedeniyle ayrılanlar yasal yedekler olarak
adlandırılır. Yasal yedekler Türk Ticaret Kanunu hükümleri uyarınca ayrılır. TTK’ da “Her
yıl safi kârın 20’de birinin (%5) ödenmiş sermayenin beşte birini (%20) buluncaya kadar
yedek akçe olarak ayrılması mecburidir” hükmü yer almaktadır. Bu zorunluluk sermaye
şirketleri (anonim ve limited) ile kooperatifler için söz konusudur. Şahıs şirketlerinin
(kollektif ve adi komandit) ortakları, alacaklılarına karşı bütün mal varlıklarıyla sorumlu
olduklarından bu şirketler için yasal yedek akçe ayrılması zorunluluğu bulunmamaktadır.
Türk Ticaret Kanununa göre dönem kârının %5’i I.Tertip Yasal Yedek Akçe olarak
işletmede bırakılmaktadır. Daha sonra genel kurul’da dağıtılmasına karar verilen kârın da
%10’u II. Tertip Yasal Yedek Akçe olarak ayrılmaktadır.
Örnek: Çorlu İşletmesi 2016 yılı sonunda kâr-zarar tablosunda 200.000 TL kâr
raporlamıştır. Ortaklar genel Kurulu’nda 2016 yılı kârının 50.000 TL’lik kısmının kâr payı
olarak dağıtılması kararlaştırılmıştır.
I. Tertip Yasal Yedek Akçe = 200.000 TL * %5 = 10.000 TL
II. Tertip Yasal Yedek Akçe = 50.000 TL * %10 = 5.000 TL
Yukarıda yapılan hesaplama sonucu Çorlu İşletmesinin 31 Aralık 2017 tarihli
bilançosunda raporlanacak olan kâr yedekleri hesabına 2017 yılı yedekleri olarak 15.000 TL
eklenecektir. Bu durumda 2016 yılı kârı ile ilgili olarak ortaklara dağıtılacak kâr payı 45.000
TL (50.000 TL – 5.000 TL) olacaktır.
12.3.2. Statü Yedekleri
Kâr yedeklerinden ana sözleşmede yer alan hükümlere göre ayrılanlara statü yedekleri
olarak adlandırılır.
320
12.3.3.Olağanüstü Yedekler
Kâr yedeklerinden genel kurul kararıyla ayrılanlar olağanüstü yedek olarak
adlandırılır.
Örnek: Aydın İşletmesi 2016 yılı sonunda kâr-zarar tablosunda 500.000 TL kâr
raporlamıştır. Ortaklar genel kurulu 2016 yılı kârının 200.000 TL’lik kısmını dağıtmama
kararı almıştır.
Ortakların aldığı bu karar sonucu Aydın İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihili
bilançosunda raporlanacak olan olağanüstü yedekler hesabına 2017 yılı yedekleri olarak
200.000 TL eklenecektir.
12.4.Kâr/Zarar Hesapları
12.4.1.Dönem Net Kârı/Zararı
İşletmenin dönemi kârlı kapatması halinde, vergiden sonraki kârı bilançoda dönem net
kârı olarak yer alır.
12.4.2.Geçmiş Yıllar Kârları/Zararları
Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan ve işletme sahibi ya da ortaklarına
dağıtılmamış kârlardan ilgili yedek hesaplarına da aktarılmamış olan tutarlar veya geçmiş
dönem zararları nedeniyle meydana gelen azalmalar “geçmiş yıllar kârları/zararları” olarak
adlandırılır.
321
Uygulamalar
Özsermaye ile ilgili yukarıda anlatılan teorik bilgilerin uygulamada nasıl olduğu ile ilgili
olarak Borsa İstanbul’da işlem gören Arçelik Şirketinin 2016 yılı finansal tablolarında yer
alan dipnot açıklamaları aşağıda sunulmuştur.
Temettü
Temettü alacakları beyan edildiği dönemde gelir olarak kaydedilir. Temettü borçları kar
dağıtımının bir unsuru olarak beyan edildiği dönemde yükümlülük olarak konsolide finansal
tablolara yansıtılır (Not 25).
Ödenmiş sermaye
Adi hisse senetleri özkaynaklarda sınıflandırılırlar. Yeni hisse senedi ve opsiyon ihracıyla
ilişkili maliyetler, vergi etkisi indirilmiş olarak tahsil edilen tutardan düşülerek
özkaynaklarda gösterilirler.
Hisse senedi ihraç primleri
Hisse senedi ihraç primi Şirket’in elinde bulunan bağlı ortaklık ya da özkaynak yöntemiyle
değerlenen yatırımların hisselerinin nominal bedelinden daha yüksek bir fiyat üzerinden
satılması neticesinde oluşan farkı ya da Şirket’in iktisap ettiği şirketler ile ilgili çıkarmış
olduğu hisselerin nominal değer ile gerçeğe uygun değerleri arasındaki farkı temsil eder.
322
323
Uygulama Soruları
1) Akçe kelimesinin anlamını araştırınız. Yedek akçe ayırmak ne demektir?
2) İşletmeler raporladıkları döne kârının tamamını ortaklara dağıtabilirler mi? Böyle bir
dağıtımın yapılması işletmeleri uzun dönemde nasıl etkiler?
324
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde bilançonun özsermaye bölümündeki hesaplar incelenmiştir. Öncelikle
sermaye hesabı anlatılmıştır. Bunu takiben özsermaye grubu altında yer alan sermaye
yedekleri, kâr yedekleri ve kâr-zarar hesapları açıklanmıştır.
325
Bölüm Soruları
1. 1 Temmuz 2017 tarihinde 3 ortak her biri 10.000 TL sermaye koymayı taahhüt ederek
Martı İşletmesini kurmuşlardır. Ortaklar sermayenin %30’unu nakit olarak koymuşlardır.
Martı İşletmesinin kuruluşu ile ilgili olarak yapılacak kayıt aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kasa 10.000
Sermaye 10.000
B) Kasa 30.000
Sermaye 30.000
C) Kasa 9.000
Ödenmemiş Sermaye 21.000
Sermaye 30.000
D) Kasa 3.000
Ödenmemiş Sermaye 7.000
Sermaye 10.000
E) Sermaye 30.000
Kasa 9.000
Ödenmemiş Sermaye 21.000
2. Bursa İşletmesi 2016 yılı sonunda kâr-zarar tablosunda 100.000 TL kâr raporlamıştır.
Ortaklar genel kurulunda 2016 yılı kârının 40.000 TL’lik kısmının kâr payı olarak dağıtılması
kararlaştırılmıştır. Bursa İşletmesinin 31 Aralık 2016 tarihli bilançosunda eklenecek olan kâr
yedekleri tutarı ne kadardır?
A) 7.000 TL
B) 8.000 TL
C) 9.000 TL
D) 10.000 TL
E) 11.000 TL
326
3. Kartal İşletmesi 1 Ocak 2017 tarihinde yeni ortak bulma yoluyla sermaye artırımına gitme
kararı almıştır. Kartal İşletmesi 15 Mart 2017 tarihinde nominal değeri 1 TL olan 30.000 adet
hisse senedi ihraç etmiş ve bu hisseleri yeni ortaklara 60.000 TL’ye satmıştır. Sermaye artışı
ile ilgili günlük defter kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kasa 30.000
Sermaye 30.000
B) Kasa 30.000
Hisse senedi ihraç primi 30.000
Sermaye 60.000
C) Kasa 60.000
Sermaye 30.000
Hisse senedi ihraç primi 30.000
D) Sermaye 30.000
Hisse senedi ihraç primi 30.000
E) Sermaye 60.000
Hisse senedi ihraç primi 30.000
Kasa 30.000
4. Dönem içerisinde sermaye artırımı veya kâr dağıtımı yapılmadığını varsaydığımızda
dönem başı özsermaye toplamı ile dönem sonu özsermaye toplamı arasındaki fark neyi verir?
A) Kasa
B) Kâr
C) Sermaye
D) Borçlar
E) Alacaklar
327
5. Aşağıdakilerden hangisi özsermayeyi tanımlar?
A) İşletmenin belirli bir tarihteki ticari alacak ve ticari borçları arasındaki farktır.
B) İşletmenin belirli bir tarihteki varlıklar toplamı ile borçlar toplamı arasındaki farktır.
C) İşletmeye başlangıçta ortaklar tarafından yatırılan sermaye tutarıdır.
D) İşletmenin belirli bir tarihteki piyasa değeridir.
E) İşletmenin belirli bir tarihteki marka değeridir.
6. Filiz İşletmesi 5 Mart 2017 tarihinde yeni ortak bulma yoluyla sermaye artırımı kararı
almıştır. 12 Mart 2017 tarihinde nominal değeri 500.000 TL olan hisse senetlerini yeni
ortaklara 650.000 TL’ye satmıştır. Filiz İşletmesinin 12 Mart 2017 tarihinde yapacağı günlük
defter kaydı aşağıdaki şıklardan hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Nakit 500.000
Hisse Senedi İhraç Primi 150.000
Sermaye 650.000
B) Nakit 650.000
Sermaye 650.000
C) Nakit 500.000
Sermaye 500.000
D) Nakit 650.000
Sermaye 500.000
Hisse Senedi İhraç Primi 150.000
E) Herhangi bir kayıt yapılmaz.
7. Tay İşletmesi 15 Kasım 2016 tarihinde yeni ortak bulma yoluyla sermaye artırımı kararı
almıştır. 25 Kasım 2016 tarihinde nominal değeri 100.000 TL olan hisse senetlerini yeni
ortaklara 130.000 TL’ye satmıştır. Tay İşletmesinin 25 Kasım 2016 tarihinde yapacağı günlük
defter kaydı ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
328
A) “Sermaye Hesabı” 100.000 TL borçlanacaktır.
B) “Sermaye Hesabı” 130.000 TL alacaklanacaktır.
C) “Hisse Senedi İhraç Primi Hesabı” 30.000 TL borçlanacaktır.
D) “Hisse Senedi İhraç Primi Hesabı” 30.000 TL alacaklanacaktır.
E) “Hisse Senedi İhraç Primi Hesabı” 130.000 TL alacaklanacaktır.
8. Fay İşletmesi 2016 yılında 130.000 TL kâr raporlamıştır. Ortaklar genel kurulda 40.000 TL
kâr payı dağıtma kararı almışlardır. Aynı genel kurulda ayrıca 60.000 TL yedek ayırma kararı
almışlardır. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) “Kâr Yedekleri Hesabı” 10.500 TL artacaktır.
B) “Kâr Yedekleri Hesabı” 6.500 TL artacaktır.
C) “Kâr Yedekleri Hesabı” 70.500 TL artacaktır.
D) “Kâr Yedekleri Hesabı” 66.500 TL artacaktır.
E) Herhangi bir hesap etkilenmeyecektir.
9. Güneş İşletmesi 2016 yılında 130.000 TL kâr raporlamıştır. Ortaklar genel kurulda 40.000
TL kâr payı dağıtma kararı almışlardır. Aynı genel kurulda ayrıca 60.000 TL yedek ayırma
kararı almışlardır. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) “Kâr Yedekleri Hesabı” 6.500 TL artacaktır.
B) “Kâr Yedekleri Hesabı” 70.500 TL artacaktır.
C) “Olağanüstü Yedekler Hesabı” 60.000 TL artacaktır.
D) “Olağanüstü Yedekler Hesabı” 20.000 TL artacaktır.
E) Herhangi bir hesap etkilenmeyecektir.
10. Aşağıdakilerden hangisi özsermaye grubunda raporlanan yedeklerden değildir?
A) Hisse Senedi İhraç Primleri
B) Yeniden Değerleme Artışları
329
C) Alacak Senetleri
D) Değer Artış/Azalış Farkı
E) Statü Yedekleri
Cevaplar
1 – C, 2 – C, 3 – C, 4 – B, 5 – B, 6 – D, 7 – D, 8 – A, 9 – C, 10 – C
330
13. HASILATIN RAPORLANMASI
331
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
13.1. Genel Olarak Hasılatın Tanınması
13.2. Hasılatın Satış Anında Kayıtlara Alınması
13.2.1. Kayda Alınacak Hasılat Tutarının Belirlenmesi
13.2.2. Hasılatın Ne Zaman Kayda Alınacağının Belirlenmesi
13.3. Hasılatın Muhasebeleştirilmesi ile İlgili Sorunlar
13.3.1. Miktar İskontosu Uygulandığında Hasılatın Muhasebeleştirilmesi
13.3.2. Müşterinin İade Hakkı Olan Satış Hasılatının Muhasebeleştirilmesi
13.3.3. Acenta-Ana Şirket İlişkilerinde Hasılatın Muhasebeleştirilmesi
13.3.4. Konsinye Satışlarda Hasılatın Muhasebeleştirilmesi
332
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) 28 Aralık 2013 tarihinde Japonya’da mal satılmış ve fatura hazırlanarak ürünler gemiye
teslim edilmiştir. Ürünler 8 Ocak 2014 tarihinde Japonya’ya daki alıcı firmaya ulaşacaktır.
Sizce bu satışa ilişkin hasılat hangi yılın kar-zarar tablosunda raporlanmalıdır?
2) Peşin satış fiyatı 1.000 TL olan bir ürün vadeli olarak 1.300 TL’ye satıldığında ve bu tutar
üzerinden fatura hazırlandığında satış anında kayıtlara alınacak hasılat tutarı ne olmalıdır?
333
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Genel olarak hasılatın
tanınması
Öğrenciler kazanç ve
hasılat kavramlarını
birbirinden ayırır.
Hasılatın satış anında
kayıtlara alınması
Öğrenciler kayda alınacak
hasılat tutarını ve hasılatın
ne zaman kayıtlara
alınacağını belirler.
Hasılatın
muhasebeleştirilmesi ile
ilgili sorunlar
Öğrenciler miktar
iskontosu, iade hakkı olan
satışlar, acenta ana şirket
ilişkileri ve konsinye
satışlarla ilgili hasılatın
muhasebeleştirilmesini
öğrenir.
334
Anahtar Kavramlar
Hasılat: İşletmenin esas faaliyetleri sonucu oluşan satışlar, ücret gelirleri, kira gelirleri, faiz
gelirleri ve hizmet gelirleri gibi unsurlardır.
335
Giriş
Bu bölümde özellikle mal satışlarına ilişkin olarak gerçekleşen hasılatın
muhasebeleştirilmesi konusu üzerinde durulmuştur. Hasılatın muhasebeleştirilmesi ile ilgili
en önemli iki sorun hasılatın ne zaman kayıtlara alınacağının ve kayıtlara alınacak hasılat
tutarının belirlenmesidir. Hasılat elde edilen veya edilecek nakdin gerçeğe uygun değeri ile
kayıtlara alınır. Başka bir deyişle hasılat vadeli bir satış yapıldığında vadeli fiyat değil, malın
peşin fiyatıdır. Hasılat, malların sahipliği ile ilgili önemli risk ve getirilerin alıcıya
devredildiği an kayıtlara alınır. Miktar iskontosu uygulandığında hasılatın
muhasebeleştirilmesi, müşterinin iade hakkı olan satış hasılatlarının muhasebeleştirilmesi,
acente- ana şirket ilişkilerinde hasılatın muhasebeleştirilmesi ve konsinye satışlarda hasılatın
muhasebeleştirilmesi gibi sorunlu konular da bölüm içerisinde incelenmiştir.
336
13.1. Genel Olarak Hasılatın Tanınması
Gerçekleşen mal veya hizmet satışına ilişkin hasılatın muhasebeleştirilmesi genellikle
sorun yaratmaz çünkü mal veya hizmetin satışı ve teslim edilmesi veya sunulması aynı anda
gerçekleşir. Fakat hasılatla ilgili tüm işlemlerin muhasebeleştirilmesi bu kadar kolay değildir.
Örneğin, bir müşterinin Turkcell ile iki yıllık bir telefon sözleşmesi yaptığını ve sözleşme
karşılığı müşteriye bir cep telefonu, bedava konuşma dakikaları, belli bir internet kotası ve
yazılı mesaj hizmeti sunulduğu, karşılığında müşterinin aylık olarak sabit bir ödeme
yapacağını varsaydığımızda mal ve hizmet satışını bir arada bulunduran böyle bir işleme
ilişkin hasılatın nasıl muhasebeleştirileceği sorun oluşturmaktadır.
Hasılat işletmenin esas faaliyetleri sonucu oluşur ve satışlar, ücret gelirleri, kira
gelirleri, faiz gelirleri ve hizmet gelirleri gibi isimlerle anılır. Kazançlar ise işletmenin esas
faaliyetlerinden kaynaklanmazlar. En tipik örnekleri maddi duran varlık veya menkul kıymet
satışından elde edilen kazançlardır. Hasılatın tanınması ile ilgili en önemli sorun hasılatın ne
zaman kayıtlara alınacağıdır. Hasılat, finansal olay ile ilgili ekonomik yararların işletmeye
akmasının muhtemel olması ve ekonomik yararların güvenilir olarak ölçülebilmesi
durumunda kayıtlara alınır. Bu ilke çerçevesinde hasılatı üçe ayırmak mümkündür.
1. Mal satışından elde edilen hasılat
2. Hizmet satışından elde edilen hasılat
3. İşletmenin varlıklarının başkalarına kullandırılmasından elde edilen hasılat (faiz, kira
gibi)
Mal satışından elde edilen hasılat malların müşteriye gönderildiği tarihte kayıtlara
alınır. Hizmet satışından elde edilen hasılat hizmet sunuldukça kayıtlara alınır. İşletmenin
varlıklarının başkalarına kullandırılmasından elde edilen hasılatlar genellikle zamanın
geçmesi ile kayıtlara alınırlar.
13.2. Hâsılatın Satış Anında Kayıtlara Alınması
Satış işlemlerinin muhasebeleştirilmesindeki en önemli iki konu kayıtlara alınacak
hâsılat tutarının belirlenmesi ve kayda alma zamanının belirlenmesidir.
13.2.1. Kayda Alınacak Hasılat Tutarının Belirlenmesi
Hasılat, elde edilen veya edilecek nakdin gerçeğe uygun değeri ile kayıtlara alınır.
Eğer tahsilat ileriki bir tarihte yapılacaksa nakit fiyat ile vadeli fiyat arasındaki farkın faiz
geliri olarak kaydedilmesi gerekmektedir çünkü böyle bir işlemin özünde satıcı alıcıyı finanse
etmiş olmaktadır.
Örnek: 1 Temmuz 2017 tarihinde Çay İşletmesi peşin değeri 900.000 TL olan malı
Kahve İşletmesine 4 yıl vadeli olarak 1.416.163 TL tutarında bir senet karşılığında satmıştır.
Satılan stokların Çay İşletmesinin kayıtlarındaki maliyeti 590.000 TL’dir. Çay İşletmesinin 1
337
Temmuz 2017 tarihinde ve 31 Aralık 2017 tarihlerinde bu hasılat işlemine yönelik olarak
yapacağı kayıtlar aşağıdaki gibidir.
1 Temmuz 2017
Alacak Senetleri 900.000
Satışlar 900.000
Satılan Malın Maliyeti 590.000
Mal Stoku 590.000
31 Aralık 2017
Alacak Senetleri 54.000*
Faiz Geliri 54.000
*54.000 TL = 900.000 TL*%12* ½
13.2.2. Hasılatın Ne Zaman Kayda Alınacağının Belirlenmesi
Mal satışı ile ilgili hasılat aşağıdaki koşulların tamamının gerçekleştiği anda kayıtlara
alınır.
1. Malların sahipliği ile ilgili önemli risk ve getirilerin alıcıya devredilmiş olması
2. İşletmenin satılan mallar üzerinde kontrolünün ve yönetiminin kalmaması
3. Hasılat tutarının güvenilir şekilde ölçülebilmesi
4. İşleme ilişkin ekonomik yararların elde edilmesinin muhtemel olması
5. İşleme ilişkin maliyetlerin güvenilir şekilde ölçülebilmesi
13.3. Hâsılatın Muhasebeleştirilmesi İle İlgili Sorunlar
13.3.1. Miktar İskontosu Uygulandığında Hâsılatın
Muhasebeleştirilmesi
Örneğin, Samsun İşletmesi şirket politikası olarak bir yıl içerisinde en az 2.000.000
TL tutarında alım yapan müşterilerine %3 oranında miktar iskontosu uygulamaktadır. Eğer 31
Mart 2017 tarihinde Samsun İşletmesi Artvin İşletmesine 700.000 TL tutarında kredili mal
338
sattıysa ve Artvin İşletmesine yapılan satış tutarı geçmiş iki yılda her yıl için 3.000.000
TL’nin üzerinde ise satış işlemi sonucu kayıtlara alınacak hasılat tutarı aşağıdaki gibi
hesaplanmaktadır.
Artvin İşletmesinin alış tutarının 2.000.000 TL’yi geçmesi muhtemel olduğu için
hasılat 31 Mart 2017’de iskontolu değeri 679.000 TL (700.000 TL – (700.000 TL × %3) ) ile
kayıtlara alınmalıdır.
Alacaklar 679.000
Satışlar 679.000
2017 yılı sonunda Artvin İşletmesinin toplamda miktar iskontosundan yararlanacak
tutarda alış yaptığını varsaydığımızda Samsun İşletmesi aşağıdaki kaydı yapacaktır.
Nakit 679.000
Alacaklar 679.000
2017 yılı sonunda Artvin İşletmesinin toplamda miktar iskontosundan yararlanacak
tutarda alış yapamadığını varsaydığımızda Samsun İşletmesi aşağıdaki kaydı yapacaktır.
Nakit 700.000
Alacaklar
Yararlanılmayan Satış İsk.
679.000
21.000
“Yararlanılmayan Satış İskontosu Hesabı” kâr-zarar tablosunda ayrı bir bölümde
raporlanmaktadır.
13.3.2. Müşterinin İade Hakkı Olan Satış Hâsılatlarının
Muhasebeleştirilmesi
Satışlar ister nakit ister kredili olsun satıştan sonra ortaya çıkan iade ve indirimlerin
muhasebeleştirilmesi sorun yaratmaktadır. Bazı sektörlerde yüksek oranda iade olmakta ve
bu nedenle hasılatın kayıtlara alınması ertelenebilmektedir. Müşterinin iade hakkının olduğu
durumlarla ilgili hasılatın muhasebeleştirilmesine yönelik iki farklı yaklaşım bulunmaktadır.
339
1. Yaklaşım: Müşterinin iade etme hakkı yok oluncaya kadar hasılat kaydının
ertelenmesi
2. Yaklaşım: Hasılatı kaydetmek fakat gelecekteki iade tutarı tahmin edilerek karşılık
ayırmak
Örnek: Papatya İşletmesi bazı sağlık sorunlarının tedavi edilmesinde kullanılmak
üzere yeni bir tıbbi cihaz geliştirmiş ve cihazı satmak için sağlık bakanlığından gerekli izinleri
almıştır. Papatya İşletmesi, ürettiği bu yeni cihazların faydalı olup olmayacağını kesin olarak
bilemediğinden cihazı satın alan hastanelere 9 ay içerisinde iade etme hakkı tanımıştır. Böyle
bir durumda Papatya İşletmesi hasılatı kayıtlara alabilir mi?
Papatya İşletmesi cihazın iade edilmeyeceği ile ilgili yüksek derecede bir güvene sahip
olmadığından hasılatın cihazın teslimatı anında kayıtlara geçirilmesi doğru olmaz. Malın
iadesi ile ilgili bir belirsizlik olduğundan hasılatın iade süresinin sonunda kayıtlara alınması
gerekmektedir.
Bazı durumlarda ise satılan malla ilgili olarak müşterilere iade hakkı verilmesine
rağmen malın iade edilmesi düşük bir olasılık olabilir. Eğer geçmiş dönemlerdeki tecrübelere
bağlı olarak iade edilebilecek mal miktarı tahmin edilebiliyorsa hasılat satış anında kayıtlara
alınabilir fakat aynı anda olası iadeler için karşılık ayrılır.
Örnek: Papatya İşletmesinin 1 Ağustos 2016 tarihinde toplam 300.000 TL tutarında
30 adet cihaz sattığını ve 15 Ekim 2016 tarihinde cihazlardan bir tanesinin iade geldiğini
varsaydığımızda aşağıdaki günlük defter kayıtları yapılacaktır.
1 Ağustos 2016
Alacaklar 300.000
Satışlar 300.000
15 Ekim 2016
Satış İade ve İndirimleri 10.000
Alacaklar 10.000
31 Aralık 2016 tarihinde geçmiş tecrübelere bağlı olarak satılan diğer cihazların da
%4’ünün iade edilebileceği tahmin edilmiştir. Tahmini iadeye ilişkin 31 Aralık 2016
tarihindeki günlük defter kaydı aşağıdaki gibi yapılacaktır.
340
31 Aralık 2016
Satış İade ve İndirimleri 11.600*
Satış İade ve İnd. Karşılığı 11.600
*11.600 TL = (300.000 TL – 10.000 TL) × %4
“Satış İade ve İndirimleri Hesabı” kâr-zarar tablosunda satışlar tutarının altında eksi
olarak raporlanır. “Satış İade ve İndirimleri Karşılığı Hesabı” ise bilançoda varlıklar arasında
alacaklar hesabı altında eksi olarak raporlanır.
13.3.3. Acente-Ana Şirket İlişkilerinde Hasılatın Muhasebeleştirilmesi
Ana şirket adına satış yapan bir acentenin topladığı tutarlar acentenin hasılatı olarak
muhasebeleştirilemez. Acentenin hasılatı genellikle yaptığı toplam satış tutarının bir oranı
olarak hesaplanan komisyon bedelidir. Örneğin Türk Hava Yolları uçak biletlerinin bir
kısmını anlaşmalı olduğu acenteler ile satmaktadır. Böyle bir işlemde sunulacak hizmetle
ilgili risk ve faydalar Türk Hava Yollarına aittir. Dolayısıyla elde edilen hasılatın büyük
çoğunluğu Türk Hava Yolları’nındır. Acente bilet fiyatının tamamını müşteriden tahsil
etmesine rağmen elde ettiği tutardan sadece komisyonu düşüp geri kalanını Türk Hava
Yollarına iletmektedir. Yani acentenin elde ettiği hasılat sadece satmış olduğu her biletten
almış olduğu komisyon kadardır.
13.3.4. Konsinye Satışlarda Hasılatın Muhasebeleştirilmesi
Eğer bir üretici veya toptancı malları müşteriye teslim etmesine rağmen mallarla ilgili
sahiplik hakkını müşteri malları satıncaya kadar elinde bulunduruyorsa konsinye satış işlemi
doğmaktadır. Mallar satıldığı zaman müşteri tahsil ettiği nakdi, alacağı komisyon veya kâr
payını ve ilgili bazı giderleri düştükten sonra üreticiye veya toptancıya iletir.
Konsinye satışlarda üretici veya toptancı hasılatı malların satıldığı haberini aldığında
kayıtlara geçirebilir. Üretici veya toptancı malların satılmaması ile ilgili riski yüklenmiş olur.
Mallar satış anına kadar üreticinin veya toptancının bilançosunda konsinye stoklar isimli ayrı
bir hesapta sınıflandırılır. Malları satmak üzere elinde bulunduran müşteri malları
bilançosunda varlık olarak raporlamaz. Satış anında müşterinin üretici veya toptancıya bir
borcu doğmuş olur.
Örnek: Niğde İşletmesinin 36.000 TL maliyetli malları Bursa İşletmesine
gönderdiğini, taşıma ücreti olarak 3.750 TL ödediğini, Bursa İşletmesinin de Niğde
İşletmesinden geri alınmak üzere 2.250 TL tutarında reklam harcaması yaptığını varsayalım.
Dönem sonunda malların 2/3’ünün 40.000 TL nakit karşılığında satıldığı haberi gelmiştir.
Bursa İşletmesi satış üzerinden %10 komisyon almakta ve kalan tutarı Niğde İşletmesine
341
iletmektedir. Niğde İşletmesi ve Bursa İşletmesinin yukarıdaki işlemlere yönelik yapacağı
günlük defter kayıtları aşağıda sunulmuştur.
Niğde İşletmesi Bursa İşletmesi
Konsinye malların gönderilmesi
Konsinye Stoklar
Stoklar
36.000
36.000
Kayıt Yok
Taşıma ücretinin ödenmesi
Konsinye Stoklar
Nakit
3.750
3.750
Kayıt Yok
Reklam giderinin ödenmesi
Kayıt Yok Alacaklar
Nakit
2.250
2.250
Konsinye stokların satışı
Kayıt Yok Nakit
Borçlar
40.000
40.000
Satış ve giderlerle ilgili bilgi verilmesi ve bakiyenin geri ödenmesi
Nakit
Reklam Gideri
Komisyon Gideri
Satış Geliri
33.750
2.250
4.000
40.000
Borçlar
Alacaklar
Komisyon Geliri
Nakit
40.000
2.250
4.000
33.750
Konsinye stokların satış maliyeti ile ilgili ayarlama kaydı
Satılan Malın Maliyeti
Konsinye Stoklar
*(36.000+3.750)×2/3
26.500*
26.500
Kayıt Yok
342
Uygulamalar
Hasılatın tanınması ile ilgili yukarıda anlatılan teorik bilgilerin uygulamada nasıl olduğu ile
ilgili olarak Borsa İstanbul’da işlem gören Arçelik Şirketinin 2016 yılı finansal tablolarında
yer alan dipnot açıklamaları aşağıda sunulmuştur.
Gelirlerin kaydedilmesi
Satışlar, ürünün teslimi veya hizmetin verilmesi, ürünle ilgili risk ve faydaların
transferlerinin yapılmış olması, gelir tutarının güvenilir şekilde belirlenebilmesi ve işlemle
ilgili ekonomik faydaların Grup’a akmasının muhtemel olması üzerine alınan veya
alınabilecek bedelin gerçeğe uygun değeri üzerinden tahakkuk esasına göre kayıtlara alınır.
Net satışlar, ürün satışlarından tahmini ve gerçekleşmiş iade ve indirimlerin düşülmesi
suretiyle bulunur. KDV gibi satış vergileri hasılatın içinde yer almaz.
343
Uygulama Soruları
1) 28 Aralık 2016 tarihinde Japonya’da mal satılmış ve fatura hazırlanarak ürünler gemiye
teslim edilmiştir. Ürünler 8 Ocak 2017 tarihinde Japonya’ya daki alıcı firmaya ulaşacaktır.
Sizce bu satışa ilişkin hasılat hangi yılın kar-zarar tablosunda raporlanmalıdır?
2) Peşin satış fiyatı 1.000 TL olan bir ürün vadeli olarak 1.300 TL’ye satıldığında ve bu tutar
üzerinden fatura hazırlandığında satış anında kayıtlara alınacak hasılat tutarı ne olmalıdır?
344
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde özellikle mal satışlarına ilişkin olarak gerçekleşen hasılatın
muhasebeleştirilmesi konusu üzerinde durulmuştur. Hasılatın ne zaman kayıtlara alınacağının
ve kayıtlara alınacak hasılat tutarının belirlenmesi öğretilmiştir. Miktar iskontosu
uygulandığında hasılatın muhasebeleştirilmesi, müşterinin iade hakkı olan satış hasılatlarının
muhasebeleştirilmesi, acente- ana şirket ilişkilerinde hasılatın muhasebeleştirilmesi ve
konsinye satışlarda hasılatın muhasebeleştirilmesi gibi sorunlu konular da bölüm içerisinde
incelenmiştir.
345
Bölüm Soruları
1. Panter İşletmesi 1 Temmuz 2016’da peşin fiyatı 1.800.000 TL olan malı 4 ay vadeli faizsiz
bir senet karşılığında Kaplan İşletmesine 2.832.326 TL’ye satmıştır. Malların Panter İşletmesi
için maliyeti 1.180.000 TL’dir. Kaplan İşletmesinin bir sonraki ay malları 2.040.000 TL’ye
satması beklenmektedir. Panter İşletmesinin bu satış işlemi ile ilgili olarak 1 Temmuz 2016
tarihinde kayda alması gereken hasılat tutarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) 1.800.000 TL
B) 2.040.000 TL
C) 2.832.326 TL
D) 1.180.000 TL
E) 2.400.000 TL
2. Altınkanat Acentesi Global Havayollarının biletlerini satmaktadır. Altınkanat, bilet
tutarının tamamını müşterilerden tahsil etmekte ve bilet tutarı üzerinden %6 komisyonunu
aldıktan sonra kalan tutarı Global Havayollarına iletmektedir. 2017 yılı haziran ayında
Altınkanat 640.000 TL tutarında bilet satmış ve Global Havayollarına 601.600 TL iletmiştir.
Altınkanat İşletmesinin haziran ayı için raporlayacağı hasılat tutarı ne kadardır?
A) 640.000 TL
B) 601.600 TL
C) 38.400 TL
D) 36.096 TL
E) 320.000 TL
3. Aşağıdakilerden hangisi mal satışı ile ilgili hasılatın kayıtlara alınması için gerekli
koşullardan biri değildir.
A) Malların sahipliği ile ilgili önemli risk ve getirilerin alıcıya devredilmiş olması
B) İşletmenin satılan mallar üzerinde kontrolünün ve yönetiminin kalmaması
C) Hasılat tutarının güvenilir şekilde ölçülebilmesi
D) İşleme ilişkin ekonomik yararların elde edilmesinin muhtemel olması
346
E) Satış faturasının düzenlenmiş olması
4. Kanat Acentesi Fly Havayollarının uçak biletlerini satmaktadır. Kanat Acentesi, bilet
tutarının tamamını müşterilerden tahsil etmekte ve bilet tutarı üzerinden %10 komisyonunu
aldıktan sonra kalan tutarı Fly Havayollarına iletmektedir. 2017 yılı haziran ayında Kanat
İşletmesi 1.500.000 TL tutarında bilet satmış ve Fly Havayollarına 1.350.000 TL iletmiştir.
Altınkanat İşletmesinin haziran ayındaki bilet satışlarından elde ettiği hasılat ile ilgili yapması
gereken günlük defter kaydı aşağıdakilerden hangisidir?
A-) Nakit 1.500.000
Satış Hasılatı 1.500.000
B-) Nakit 150.000
Komisyon Geliri 150.000
C-) Satış Hasılatı 1.350.000
Nakit 1.350.000
D-) Nakit 1.350.000
Satış Hasılatı 1.350.000
E-) Herhangi bir kayıt yapılmaz.
5. Mardin İşletmesi 2016 yılı Aralık ayında toplam 1.500.000 TL tutarında 10 adet otomobil
satmıştır. 31 Aralık 2016 tarihinde geçmiş tecrübelere bağlı olarak satılan otomobillerin
%5’inin iade edilebileceği tahmin edilmiştir. Mardin İşletmesinin 2016 aralık ayına ilişkin
satış hasılatının muhasebeleştirilmesine ilişkin günlük defter kaydı aşağıdakilerden
hangisidir?
A)
Kasa 1.500.000
Satışlar 1.500.000
347
B)
Kasa 1.425.000
Satışlar 1.425.000
C)
Kasa 1.500.000
Satışlar 1.500.000
Satış İade ve İndirimleri 75.000
Satış İade ve İnd. Karşılığı 75.000
D)
Kasa 1.425.000
Satışlar 1.425.000
Satış İade ve İndirimleri 75.000
Satış İade ve İnd. Karşılığı 75.000
E) Kayıt yok.
6. Kansu İşletmesi şirket politikası olarak bir yıl içerisinde en az 750.000 TL tutarında alım
yapan müşterilerine %10 oranında miktar iskontosu uygulamaktadır. Eğer 1 Eylül 2016
tarihinde Kansu İşletmesi Can İşletmesine 350.000 TL tutarında kredili mal sattıysa ve Can
İşletmesine yapılan satış tutarı geçmiş iki yılda her yıl için 1.000.000 TL’nin üzerinde ise
eylül ayında kayıtlara alınacak satış hasılatı ne kadardır?
A) 315.000 TL
B) 350.000 TL
C) 650.000 TL
D) 750.000 TL
348
E) 1.000.000 TL
7. Muğla İşletmesinin 80.000 TL maliyetli malları Dalaman İşletmesine gönderdiğini, taşıma
ücreti olarak 5.000 TL ödediğini, Dalaman İşletmesinin de Muğla İşletmesinden geri alınmak
üzere 3.000 TL tutarında reklam harcaması yaptığını varsayalım. Dönem sonunda malların
1/2’sini 65.000 TL nakit karşılığında satıldığı haberi gelmiştir. Dalaman İşletmesi satış
üzerinden %10 komisyon almakta ve kalan tutarı Muğla İşletmesine iletmektedir. Bu satış
işlemi ile ilgili olarak Dalaman İşletmesinin yapması gereken günlük defter kaydı
aşağıdakilerden hangisidir?
A)
Nakit 65.000
Satışlar 65.000
B)
Borçlar 65.000
Alacaklar 3.000
Nakit 55.500
Satış Hasılatı 6.500
C)
Alacaklar 65.000
Satışlar 65.000
D)
Satışlar 6.500
Nakit 6.500
E) Kayıt yok.
349
8. Muğla İşletmesinin 80.000 TL maliyetli malları Dalaman İşletmesine gönderdiğini, taşıma
ücreti olarak 5.000 TL ödediğini, Dalaman İşletmesinin de Muğla İşletmesinden geri alınmak
üzere 3.000 TL tutarında reklam harcaması yaptığını varsayalım. Dönem sonunda malların
1/2’sini 65.000 TL nakit karşılığında satıldığı haberi gelmiştir. Dalaman İşletmesi satış
üzerinden %10 komisyon almakta ve kalan tutarı Muğla İşletmesine iletmektedir. Bu satış
işlemi ile ilgili olarak Muğla İşletmesinin yapması gereken günlük defter kaydı
aşağıdakilerden hangisidir?
A)
Nakit 55.500
Komisyon Gideri 6.500
Reklam Gideri 3.000
Satış Hasılatı 65.000
B)
Nakit 65.000
Satış Hasılatı 3.000
C)
Alacaklar 65.000
Satışlar 65.000
D)
Satışlar 65.000
Nakit 65.000
E) Kayıt yok.
350
9. Manolya İşletmesi 2016 yılı Aralık ayında toplam 500.000 TL tutarında 100 adet makine
satmıştır. 31 Aralık 2015 tarihinde geçmiş tecrübelere bağlı olarak satılan makinelerin
%10’unun iade edilebileceği tahmin edilmiştir. Satış hasılatının muhasebeleştirilmesine
ilişkin günlük defter kaydını yapınız.
10. Kilis İşletmesi şirket politikası olarak bir yıl içerisinde en az 5.000.000 TL tutarında alım
yapan müşterilerine %10 oranında miktar iskontosu uygulamaktadır. Eğer 1 Temmuz 2017
tarihinde Kilis İşletmesi Şam İşletmesine 3.700.000 TL tutarında kredili mal sattıysa ve Şam
İşletmesine yapılan satış tutarı geçmiş üç yılda her yıl için 7.000.000 TL’nin üzerinde ise satış
hasılatının kayıtlara alınması ile ilgili günlük defter kaydını yapınız.
Cevaplar
1 – A, 2 – C, 3 – E, 4 – B, 5 – C, 6 – A, 7 – B, 8 – A
9 - Aralık 2016
Kasa 500.000
Satışlar 500.000
Satış İade ve İndirimleri 50.000
Satış İade ve İnd. Karşılığı 50.000
10 - 3.330.000 TL (3.700.000 TL – (3.700.000 TL × %10) ) ile kayıtlara alınmalıdır.
Alacaklar 3.330.000
Satışlar 3.330.000
351
14. NAKİT AKIŞ TABLOSU
352
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
14.1. Genel Olarak Nakit Akış Tablosu
14.2. Nakit Akış Tablosunun Bölümleri
14.2.1. İşletme Faaliyetlerniden Yaratılan Nakit Akışları
14.2.2. Yatırımdan Kaynaklanan Nakit Akışları
14.2.3. Finansman Faaliyetlerinden Kaynaklanan Nakit Akışları
14.3. Nakit Akış Tablosunun Formatı
14.4. Nakit Akış Tablosunun Hazırlanması
353
Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular
1) Satışlarını her dönem düzenli olarak artıran bir işletme sizce iflas edebilir mi? Sebeplerini
sıralayınız.
2) Sizce bir işletme yöneticisi işletmeye giren nakdin nereden geldiğini ve işletmeden çıkan
nakdin nereye gittiğini merak eder mi?
3) İşletme ile ilgili verilecek kararlar açısından işletmenin esas faaliyetlerinden elde ettiği
nakdin diğer kaynaklardan elde edilen nakitten ayrılması gerekir mi?
354
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri
Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde
edileceği veya
geliştirileceği
Nakit akış tablosu Öğrenciler genel olarak
nakit akış tablosunu diğer
finansal tablolardan ayırır.
Nakit akış tablosunun
bölümleri
Öğrenciler nakit akış
tablosunun temel
bölümlerini öğrenir.
Nakit akış tablosunun
hazırlanması
Öğrenciler nakit akış
tablosunun nasıl
hazırlanacağını öğrenir.
355
Anahtar Kavramlar
Nakit akış tablosu: Bir işletmenin dönem içerisinde elde ettiği nakit tahsilatları ve nakit
ödemelerini gösteren ve dönem başı ile dönem sonu arasındaki nakit değişimi hakkında bilgi
veren bir finansal tablodur.
356
Giriş
Bu bölümde bilanço ve kâr-zarar tablosundan sonra en önemli finansal tablo olarak
belirtebileceğimiz nakit akış tablosu tanıtılmıştır. Bölüm içerisinde nakit akış tablosunun
temel bölümleri ve ne tür bilgi sundukları açıklanmıştır. Ayrıca nakit akış tablosunun
hazırlanmasına yönelik sayısal örnekler sunulmuştur.
357
14.1. Genel Olarak Nakit Akış Tablosu
Yatırımcılar ve kreditörler bir işletmenin gelecekteki finansal performansı hakkında
fikir sahibi olabilmek için genellikle kâr-zarar tablosunu incelerler. Oysa işletmenin kâr-zarar
tablosunda raporladığı net kâr rakamı ile faaliyetlerinden yarattığı nakit akışları her zaman
ilişkili olmayabilir. Kâr-zarar tablosunda raporlanan net kâr rakamı amortismanlar, şüpheli
alacaklar gibi yapılan birçok tahmin sonucu ortaya çıkar, oysa nakit akış tablosunda herhangi
bir tahmin yer almaz.
Nakit akış tablosunun temel amacı bir işletmenin dönem içerisinde elde ettiği nakit
tahsilatları ve nakit ödemelerini göstermek ve dönem başı ile dönem sonu arasındaki nakit
değişimi hakkında bilgi vermektir. Nakit akış tablosu nakit tahsilatları ve nakit ödemeleri ile
ilgili bilgiyi faaliyetler, yatırım ve finansman olmak üzere üç kategoride sunmaktadır.
Nakit akış tablosunun en önemli yararı işletmenin gelecekteki nakit akışlarının tutarı
ve zamanı ve belirsizliği konusunda yatırımcılara, kreditörlere ve diğer finansal tablo
kullanıcılarına bilgi vermesidir. Kan insan hayatı için ne kadar önemliyse nakitte işletmeler
için o kadar önemlidir. Eğer işletmenin yeterli nakdi olmazsa çalışanlarının ücretlerini,
borçlarını ödeyemez, kâr payı dağıtamaz ve yapması gereken teçhizat alımlarını yapamaz.
Nakit akış tablosu nakdin nereden geldiğini ve nerede kullanıldığını gösterir.
Nakit akış tablosuna bakan finansal tablo kullanıcıları aşağıda yer alan soruların
cevaplarını bulabilirler;
Türk Telekom geçen yıl maddi duran varlıklar için ne kadar harcama yapmıştır?
Arçelik geçen yıl net kâr raporlamasına rağmen niçin nakdi azalmıştır?
Petrol Ofisi geçen yıl ne kadar borç almıştır?
Nakit akışları ve nakitteki artış veya azalış raporlanırken kullanılan “nakit” terimi ile
aslında “nakit ve nakit benzerleri” ifade edilmektedir. Nakit benzerleri kısa vadeli, yüksek
likiditeye sahip, nakde istenildiği anda dönüştürülebilen ve vade tarihi çok yakın olup değer
değişim riski düşük olan varlıkları içerir. Vadeleri üç ay veya daha kısa olan hazine bonoları
gibi menkul kıymetler bu sınıflandırmaya dahil edilebilir.
14.2. Nakit Akış Tablosunun Bölümleri
Nakit akış tablosu nakit tahsilat ve ödemelerini faaliyetlerden yaratılan, yatırımlardan
kaynaklanan ve finansman faaliyetlerinden kaynaklanan olmak üzere üç bölümde
sunmaktadır.
14.2.1. İşletme Faaliyetlerinden Yaratılan Nakit Akışları
Mal veya hizmet satışından elde edilen nakit tahsilatları, hammadde, stok veya diğer
giderler için tedarikçilere yapılan ödemeler, çalışanlara yapılan ödemeler ve vergi ödemeleri
358
gibi unsurlardan oluşur. İşletmenin faaliyetlerinden yarattığı nakit akışları işletmenin dış
finansman kaynaklarına ihtiyaç duymadan faaliyetlerinin devamlılığı ile ilgili borçlarını
ödeyebilme, kâr payı dağıtabilme, yeni yatırımlar yapabilme durumunu gösterir.
14.2.2. Yatırım Faaliyetlerinden Kaynaklanan Nakit Akışları
Genellikle maddi ve maddi olmayan duran varlıkların alınması ve satılması sonucu
oluşan nakit hareketlerini kapsar. Gelecekte kâr ve nakit akışı yaratması beklenen unsurlar
için yapılan nakit çıkışlarını gösterir.
14.2.3. Finansman Faaliyetlerinden Kaynaklanan Nakit Akışları
Bankalardan kredi alınması, kredi borçlarının geri ödenmesi, ortakların işletmeye
sermaye koyması, ortaklara koydukları sermaye karşılığı kâr payı ödenmesi gibi unsurlardan
oluşur. Finansman faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akışlarının ayrı olarak gösterimi
işletmeye fon sağlayan çıkar gruplarının gelecekteki elde edilecek nakit üzerindeki
beklentilerini sunması açısından önemlidir.
14.3. Nakit Akış Tablosunun Formatı
İşletme faaliyetlerinden yaratılan nakit akışları, yatırımdan faaliyetlerinden
kaynaklanan nakit akışları ve finansmandan faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akışları nakit
akış tablosunun temel bölümlerini oluşturur. Yatırım ve finansman faaliyetlerine ilişkin nakit
giriş ve çıkışları ayrı olarak raporlanır, netleştirilmez. Örneğin bir arsanın satılması ile ilgili
nakit girişi ile bir arsanın satın alınması ile ilgili nakit çıkışı ayrı ayrı raporlanır.
Döneme ilişkin net nakit artışı veya azalışının dönem başı ve dönem sonu bilançoda
yer alan nakit arasındaki farka eşit olması gerekmektedir. Nakit akış tablosunu formatı
aşağıdaki tabloda sunulmuştur.
359
PINAR İŞLETMESİNİN
1.1.2016 – 31.12.2016 DÖNEMİNE İLİŞKİN
NAKİT AKIŞ TABLOSU
İşletme Faaliyetlerinden Yaratılan Nakit Akışları XXX
Müşterilerden Elde Edilen Nakit (+) XXX
Tedarikçilere Yapılan Ödemeler (-) XXX
Giderler İçin Yapılan Ödemeler (-) XXX
Vergi Ödemeleri (-) XXX
Yatırımdan Faaliyetlerinden Kaynaklanan Nakit Akışları XXX
Maddi ve Maddi Olmayan Duran Varlık Satışından (+) XXX
Borç veya Özsermayeye Dayalı Menkul Kıymetlerin Satışından (+) XXX
Maddi ve Maddi Olmayan Duran Varlık Alımından (-) XXX
Borç veya Özsermayeye Dayalı Menkul Kıymetlerin Alımından (-) XXX
Finansman Faaliyetlerinden Kaynaklanan Nakit Akışları XXX
Sermaye Artışı (+) XXX
Borç Ödemesi (-) XXX
Borç Alınması (+) XXX
Kâr Payı Ödemesi (-) XXX
Nakitteki Net Artış (Azalış) XXX
Dönem Başı Nakit XXX
Dönem Sonu Nakit XXX
14.4. Nakit Akış Tablosunun Hazırlanması
Nakit akış tablosunun hazırlanabilmesi için en azından dönem başı ve dönem sonuna
ilişkin bilançoların, döneme ilişkin kâr-zarar tablosunun ve nakdin nereden geldiği ve nereye
kullanıldığına ilişkin bazı ek bilgilerin elde edilmesi gerekmektedir.
360
Zümrüt İşletmesi 31 Aralık 2016 ve 31 Aralık 2015 Tarihli Bilançoları
31.12.2016 31.12.2015
Nakit 6.000 9.000
Ticari Alacaklar 62.000 49.000
Önceden Ödenmiş Kira 5.000 4.000
Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Kıymetler 35.000 18.000
Stoklar 40.000 60.000
Maddi Olmayan Varlıklar 46.000 50.000
Maddi Duran Varlıklar 154.000 130.000
Birikmiş Amortismanlar (35.000) (25.000)
Toplam Varlıklar 313.000 295.000
Ödenecek Faturalar 8.000 10.000
Ödenecek Ücretler 8.000 4.000
Ödenecek Vergiler 4.000 6.000
Ticari Borçlar 46.000 42.000
Uzun Vadeli Banka Kredisi 60.000 67.000
Sermaye 130.000 130.000
Dağıtılmamış Kârlar 57.000 36.000
Toplam Borçlar ve Özsermaye 313.000 295.000
361
Zümrüt İşletmesi 2016 Yılı Kâr-Zarar Tablosu
Satışlar 338.150
Satılan Malın Maliyeti (-) (175.000)
Brüt Kâr 163.150
Faaliyet Giderleri (-) (120.000)
Faaliyet Kârı 43.150
Faiz Gideri (-) (11.400)
Maddi Duran Varlık Satış Kârı 2.000 (9.400)
Vergi Öncesi Kâr 33.750
Vergi (-) (6.750)
Net kâr 27.000
Yukarıda Zümrüt İşletmesinin 31 Aralık 2016 ve 31 Aralık 2015 tarihlerine ilişkin
bilançoları ve 2016 yılına ilişkin kâr-zarar tablosu sunulmuştur. Ek bilgiler aşağıdaki gibidir.
1. 2016 yılı içerisinde 6.000 TL tutarında kâr payı dağıtım kararı açıklanmış ve
ödenmiştir.
2. Amortisman ve itfa giderleri faaliyet giderlerinin içerisindedir.
3. Yıl içerisinde menkul kıymetlerle ilgili herhangi bir kazanç ya da kayıp meydana
gelmemiştir.
4. 2016 yılı içerisinde maliyeti 30.000 TL ve birikmiş amortismanı 21.000 TL olan bir
maddi duran varlık satılmıştır.
Yukarıda verilen bilgiler dahilinde hazırlanan Zümrüt İşletmesinin 2016 yılı nakit akış
tablosu aşağıdaki sunulmuştur.
362
ZÜMRÜT İŞLETMESİ
2016 YILI NAKİT AKIŞ TABLOSU
Faaliyetlerden Yaratılan Nakit Akışları 77.400
Müşterilerden Elde Edilen Nakit (+) 325.150a
Tedarikçilere Yapılan Ödemeler (-) 151.000b
Giderler İçin Yapılan Ödemeler (-) 88.000c
Vergi Ödemeleri (-) 8.750 d
Yatırımdan Kaynaklanan Nakit Akışları (56.000)
Maddi Duran Varlık Satışı (+) 11.000
Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Kıymet Alışı (-) 17.000 e
Maddi Duran Varlık Alımı (-) 54.000 f
Maddi Olmayan Varlık Satışı (+) 4.000g
Finansman Faaliyetlerinden Kaynaklanan Nakit Akışları (24.400)
Uzun Vadeli Banka Kredisi ödenmesi (-) 7.000h
Kâr payı ödemesi (-) 6.000ı
Faiz ödemesi (-) 11.400j
Nakitteki Net Artış (Azalış) (3.000)
Dönem Başı Nakit, 1 Ocak 2010 9.000
Dönem Sonu Nakit, 31 Aralık 2010 6.000
a) Zümrüt İşletmesinin 2016 yılına ilişkin satış hasılatı 338.150 TL olarak raporlanmıştır.
Müşterilerden elde edilen nakti belirlemek için ticari alacaklar hesabında yıl içerisinde
meydana gelen değişikliği dikkate almalıyız. Eğer dönem içerisinde ticari alacaklar
artıyorsa raporlanan satış hasılatının bir kısmı henüz tahsil edilmemiş demektir. Başka
bir deyişle müşterilerden yapılan tahsilatı hesaplamak için dönem içinde ticari alacaklar
hesabında meydana gelen artışı satış hasılatından çıkarmamız gerekir.
325.150 TL = 338.150 TL – (62.000 TL - 49.000 TL)
b) Zümrüt İşletmesinin kâr-zarar tablosunda 175.000 TL tutarında satılan malın maliyeti
raporlanmıştır. Tedarikçilere yapılan ödemeyi hesaplamak için öncelikle döneme
ilişkin alış tutarını belirlemek gerekir. Alış tutarını hesapladıktan sonra tedarikçilere
yapılan ödemeyi bulmak için ticari borçlar hesabını dikkate almalıyız. Dönem içindeki
ticari borçlar tutarının artması tedarikçilere yapılan ödemenin alışlar tutarından daha az
olduğunu gösterir. Dolayısıyla ticari borçlar hesabındaki artış miktarı alışlar tutarından
düşülerek tedarikçilere yapılan nakit ödeme hesaplanabilir.
363
Satılan Malın Maliyeti 175.000 TL
Dönem Başı Stok (+) 60.000 TL
Alışlar (+) X
Dönem Sonu Stok (-) 40.000 TL
175.000 TL = 60.000 TL + X – 40.000 TL
Yukarıdaki hesaplamaya göre işletmenin 2016 yılı içerisinde gerçekleştirdiği alışlar
toplamı 155.000 TL’dir.
Tedarikçilere yapılan ödeme = Alışlar + Ticari borçlardaki azalış veya
Alışlar – Ticari borçlardaki artış şeklinde hesaplanır.
151.000 TL = 155.000 TL – (46.000 TL - 42.000 TL)
c) Zümrüt İşletmesi 120.000 TL tutarında faaliyet gideri raporlamıştır. Giderlerle ilgili
nakit çıkışını hesaplayabilmek için bilançodaki önceden ödenmiş ve ödenecek giderler
hesaplarındaki değişimi dikkate almamız gerekmektedir. Amortisman gideri herhangi
bir nakit çıkışı yaratmadığı için, faaliyet giderlerine ilişkin nakit çıkışını
hesaplayabilmek için faaliyet giderlerinden bu tutarın düşülmesi gerekmektedir.
Önceden ödenmiş giderlerdeki artış, gelecek yıllara ilişkin giderler için bu dönem
yapılan ödemeyi (nakit çıkışını) gösterdiği için faaliyet giderleri için yapılan nakit
çıkışında artı olarak dikkate alınır. Ödenecek giderlerdeki artışlar bu döneme ait
faaliyet giderlerinin henüz ödenmediğini, gelecek dönemlerde ödeneceğini dolayısıyla
bu dönem için herhangi bir nakit çıkışı yaratmadığını göstermektedir. Ödenecek
giderlerdeki azalışlar geçmiş dönemlere ait ödenmeyen giderlere ilişkin bu dönem
ödeme (nakit çıkışı) yapıldığını gösterir. Zümrüt İşletmesinin giderlerle ilgili nakit
ödemeleri aşağıdaki gibi hesaplanabilir:
Faaliyet Giderleri 120.000 TL
Amortisman Gideri (-) 35.000 – (25.000-21.000) 31.000 TL
Önceden Ödenmiş Giderlerdeki Artış (+) (5.000-4.000) 1.000 TL
Ödenecek Giderlerdeki Artış (-) (8.000-4.000) + (8.000-10.000) (2.000 TL)
Giderler İçin Yapılan Ödemeler 88.000 TL
d) Zümrüt İşletmenin kâr-zarar tablosunda 6.750 TL tutarında vergi gideri raporlanmıştır.
Bu tutarın nakit olarak ödenen vergiye eşit olup olmadığını anlamak için bilançodaki
364
ödenecek vergiler hesabındaki değişimi dikkate almamız gerekir. Ödenecek vergiler
hesabındaki azalış yapılan ödemenin raporlanan vergi giderinden daha yüksek
olduğunun bir göstergesidir. Döneme ilişkin nakit vergi ödemesi aşağıdaki gibi
hesaplanmıştır.
8.750 TL = 6.750 TL + (6.000 TL – 4.000 TL)
e) Dönem içerisinde 17.000 TL (35.000 TL – 18.000 TL) tutarında menkul kıymet alışı
gerçekleşmiştir.
f) Zümrüt İşletmesinin dönem başındaki maddi duran varlıklarının maliyet değeri
130.000 TL ve birikmiş amortismanı 25.000 TL’dir. İşletme dönem içerisinde maliyeti
30.000 TL ve birikmiş amortismanı 21.000 TL olan bir maddi duran varlığı satmıştır.
Bu işlem sonucu maddi duran varlıkların maliyet değeri 100.000 TL (130.000 TL –
30.000 TL) ve birikmiş amortismanı 4.000 TL (25.000 TL – 21.000 TL) olmuştur.
Dönem sonundaki maddi duran varlıkların maliyeti 154.000 TL olduğuna göre dönem
içerisinde 54.000 TL (154.000 TL - 100.000 TL) tutarında maddi duran varlık alımı
gerçekleşmiştir.
g) Maddi olmayan varlık satışı dönem başı maddi olmayan varlıklar ve dönem sonu
maddi olmayan varlıklar arasındaki farktan 4.000 TL (50.000 TL - 46.000 TL) olarak
kolayca hesaplanmıştır.
h) Uzun vadeli banka kredisi ödemesi uzun vadeli banka kredisi hesabının dönem başı ve
dönem sonu bakiyeleri arasındaki farktan 7.000 TL (67.000 TL – 60.000 TL) olarak
kolayca hesaplanabilir.
i) Kâr payı ödemesinin 6.000 TL olduğu ek bilgilerde hazır olarak verilmiştir.
j) Dönem başı ve dönem sonu bilançoda ödenecek faiz isimli bir hesap olmadığından kâr-
zarar tablosunda raporlanan 11.400 TL tutarındaki faiz giderinin dönem içerisinde
oluştuğu ve tamamının dönem içinde ödendiği anlaşılmaktadır.
365
Uygulamalar
Nakit akış tablosu ile ilgili yukarıda anlatılan teorik bilgilerin uygulamada nasıl olduğu ile
ilgili olarak Borsa İstanbul’da işlem gören Arçelik Şirketinin 2016 yılı finansal tablolarında
yer alan dipnot açıklamaları aşağıda sunulmuştur.
366
Uygulama Soruları
1) Sizce bir işletme yöneticisi işletmeye giren nakdin nereden geldiğini ve işletmeden çıkan
nakdin nereye gittiğini merak eder mi?
2) İşletme ile ilgili verilecek kararlar açısından işletmenin esas faaliyetlerinden elde ettiği
nakdin diğer kaynaklardan elde edilen nakitten ayrılması gerekir mi?
367
Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti
Bu bölümde bilanço ve kâr-zarar tablosundan sonra en önemli finansal tablo olarak
belirtebileceğimiz nakit akış tablosu tanıtılmıştır. Bölüm içerisinde nakit akış tablosunun
temel bölümleri ve ne tür bilgi sundukları açıklanmıştır. Ayrıca nakit akış tablosunun
hazırlanmasına yönelik sayısal örnekler sunulmuştur.
368
Bölüm Soruları
1. Akpınar İşletmesinin yönetim kurulu üyeleri cari yıl için 265.000 TL tutarında nakit kâr
payı dağıtma kararı almıştır. Ödenecek kâr payı hesabının dönem başı bakiyesi 83.000 TL ve
dönem sonu bakiyesi 77.000 TL ise dönem içerisinde nakit olarak ödenen kâr payı tutarı ne
kadardır?
A) 425.000 TL
B) 271.000 TL
C) 259.000 TL
D) 265.000 TL
E) 348.000 TL
2. Bozbağ İşletmesinin 1 Ocak 2016 tarihindeki alacak hesabı bakiyesi 71.500 TL ve 31
Aralık 2016 tarihindeki alacak hesabı bakiyesi ise 53.800 TL’dir. 2012 yılı satışları 412.000
TL ise işletmenin 2016 yılında müşterilerden yapmış olduğu tahsilat tutarı ne kadardır?
A) 394.300 TL
B) 465.800 TL
C) 429.700 TL
D) 412.000 TL
E) 483.500 TL
3. Kadırga İşletmesinin bazı hesap bakiyeleri aşağıdaki gibidir.
1/1/2016 31/12/2016
Stoklar 93.000 103.000
Borç Hesapları 62.000 76.000
Kadırga İşletmesinin 2016 yılı kâr-zarar tablosunda raporladığı satılan malın maliyeti 519.000
TL’dir. Kadırga İşletmesinin 2016 yılında tedarikçilere yapmış olduğu ödeme ne kadardır?
369
A) 543.000 TL
B) 523.000 TL
C) 515.000 TL
D) 519.000 TL
E) 581.000 TL
4. Dumlupınar İşletmesi 2016 yılı kâr-zarar tablosunda 285.000 TL tutarında faaliyet gideri
raporlamıştır. Aşağıdaki bilgiler işletmenin dönem başı ve dönem sonu bilançolarından elde
edilmiştir.
31/12/2015 31/12/2016
Önceden Ödenmiş Giderler 60.000 69.000
Ödenecek Giderler 210.000 255.000
2016 yılına ilişkin nakit akış tablosunda faaliyet giderleri ile ilgili nakit çıkışı ne kadar
raporlanır?
A) 339.000 TL
B) 321.000 TL
C) 249.000 TL
D) 231.000 TL
E) 345.000 TL
5. Sivrihisar İşletmesinin 2016 yılına ilişkin işlemleri aşağıdaki gibidir:
Bankadan kredi alınarak 550.000 TL tutarında bir gayrimenkul satın alınmıştır.
Satışa hazır menkul değerler 500.000 TL karşılığında satılmıştır.
600.000 TL tutarında kâr payı ödemesi yapılmıştır.
250.000 TL tutarında sermaye artışı yapılmıştır.
125.000 TL nakit karşılığında teçhizat alınmıştır.
370
Önceden alınmış bir banka kredisi için 450.000 TL ödenmiştir.
Alacak hesapları 100.000 TL tutarında azalmıştır.
Borçlar hesabı 200.000 TL tutarında artmıştır.
Sivrihisar İşletmesinin 2016 yılında yatırımdan kaynaklanan nakit akış tutarı aşağıdakilerden
hangisidir?
A) 675.000 TL
B) 375.000 TL
C) 175.000 TL
D) 50.000 TL
E) 300.000 TL
6. Mandalina İşletmesinin “Ödenecek Ücret Gideri Hesabı”nın 1 Ocak 2016 tarihli bakiyesi
120.000 TL, 31 Aralık 2016 tarihli bakiyesi ise 80.000 TL’dir. İşletmenin 2016 yılı kâr-zarar
tablosunda raporlanan “Ücret Gideri” 450.000 TL’dir. Mandalina İşletmesinin 2016 yılı nakit
akış tablosunda raporlanacak olan ücretler için yapılan nakit ödeme ne kadardır?
A) 410.000 TL
B) 450.000 TL
C) 490.000 TL
D) 530.000 TL
E) 570.000 TL
7. Kar İşletmesinin 2016 yılı içerisinde gerçekleşen bazı işlemleri aşağıdaki gibidir:
Arsa satışı 382.000 TL
Sermaye azalışı 80.000 TL
Kâr payı ödemesi 190.000 TL
Makine alımı 106.000 TL
Banka kredisi alımı 294.000 TL
371
Kar İşletmesinin finansman faaliyetleri ile ilgili nakit akışı ne kadardır?
A) finansman faaliyetlerinden sağlanan nakit 300.000 TL
B) finansman faaliyetlerinden sağlanan nakit 24.000 TL
C) finansman faaliyetlerinde kullanılan nakit 24.000 TL
D) finansman faaliyetlerinde kullanılan nakit 214.000 TL
E) finansman faaliyetlerinden sağlanan nakit 564.000 TL
8.Sarı İşletmesinden alınan bazı bilgiler aşağıdaki gibidir:
Satışlar 250.000 TL
Satılan Malın Maliyeti 70.000 TL
Alacak Hesaplarındaki Azalış 30.000 TL
Sarı İşletmesinin nakit akış tablosunda raporlanacak olan müşterilerden sağlanan nakit akışları
ne kadardır?
A) 150.000 TL
B) 210.000 TL
C) 280.000 TL
D) 290.000 TL
E) 350.000 TL
9. Portakal İşletmesinin “Mal Stoku Hesabı”nın 1 Ocak 2016 tarihli bakiyesi 45.000 TL, 31
Aralık 2016 tarihli bakiyesi ise 55.000 TL’dir. İşletmenin “Borçlar Hesabı”nın 1 Ocak 2016
tarihli bakiyesi 50.000 TL, 31 Aralık 2016 tarihli bakiyesi ise 70.000 TL’dir. 2016 yılı kâr-
zarar tablosunda raporlanan “Satılan Malın Maliyeti” 120.000 TL ise, 2016 yılı nakit akış
tablosunda raporlanacak olan satıcılara yapılan ödeme tutarı ne kadardır?
A) 90.000 TL
B) 110.000 TL
C) 120.000 TL
D) 130.000 TL
372
E) 150.000 TL
10. Turunç İşletmesinin “Makineler Hesabı”nın 1 Ocak 2016 tarihli bakiyesi 250.000 TL, 31
Aralık 2016 tarihli bakiyesi ise 300.000 TL’dir. 2016 yılı içerisinde Turunç İşletmesi maliyeti
30.000 TL, birikmiş amortismanı 5.000 TL olan bir makinesini 40.000 TL’ye nakit olarak
satmıştır. İşletmenin 2016 yılı nakit akış tablosunda maddi duran varlık alışları ile ilgili olarak
raporlanacak tutar ne kadardır?
A) 10.000 TL
B) 50.000 TL
C) 75.000 TL
D) 80.000 TL
E) 90.000 TL
Cevaplar
1 – B, 2 – C, 3 – C, 4 – C, 5 – C, 6 – C, 7 – B, 8 – C, 9 – B, 10 – D
373
KAYNAKÇA
Çabuk, A. (2001). Muhasebede Dönem Sonu İşlemleri.
Needles, B. E. ve Powers, M. (2004). Financial Accounting.
Erdamar C. ve Orhun Basık, F. (2010). Finansal Muhasebe ve Tekdüzen Muhasebe
Sistemi.
Horngren, C. T., Harrison, W. T. ve Oliver, M. S. (2009). Accounting.
Şımga-Muğan, F. N. C., Hoşal-Akman, N. (2010). Principles of Financial Accounting.
Smith L. M., Smith K. T., Knight Deer S. (2012). Financial Accounting&Reporting.
Özbirecikli M. (2011). Dönemsonu İşlemleri Muhasebesi.
Ataman Ü. (2003). Tekdüzen Hesap Planı ve Mali Tablolar.
Ataman Ü. (2005). .Genel Muhasebe Cilt: 2.
374
