Պ ա ^ տ Ժն ա ն ա ն ա մ ս ա գ ի ր

Տ ՚Ա - Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա կ ւ յ Ն Ա ք ^ Ո Ռ Ո Յ

I I . З Д Г М ’ О ' Ы

ք

Բ Ո Վ - Ա Ն Դ Ա Կ Ո հ Թ Յ Ո Ւ Ն

ն1 . Ծ ա յրա գույն Պատրիարք ֊Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս Ա մենա յն Հ ա յո ց Տ . Տ . Գևորգ

֊ի Կոնդակը Տէսւրեհ նուբա րին ե Ա ռա քել Նուրարին . . 32 . Մի կարևոր խ նդրի շոլրշը . . . . . . . . (Տ3 . Ծայրագւււյն Պատրիարք ֊Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս Ա մենա յն Հա յոց Տ . Տ . Գևորգ

9 - ի Կոնդակը Փարիզի Հա յրենսպ արձի Հա նձնա ժողովին ե Р . С.Մ .-ի Գործադիր Մարմնին . . . . . . . 9

4 . Ծ ա յրա գույն Պատրիարք֊Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս Ա մենա յն Հ ա յո ց Տ . Տ . ԳևորգЙ-ի Կոնդակը Տ . Ա րտ ա վա զդ Արքեպիսկոպ ոս Ս յուրմեյա նին . 11

5 . Հա յկա կա ն Բարեգործական Ընդհա նուր Մ իությա ն նախա գա հ Ա.Գսւրա կեոզյա նի դրությունը . . . . . . . 12

в . Մ ա յր Աթոո . . . . . . . . . . 13յ . Հա յա ս տ ա ն յա յց Ե կեղեցին Ս փ յուոքի մ ե ֊; . . . . . 148 . ԿԱՐԱՊԵՏ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԳՐԻՄ ԵՑԻ.— Սրթոց Հււիփ սիմյա սց և

Գ ա յիա սյա նց կույսերի վկայսւբա էությունը . . . . 189 - ԵՐվԱՆԴ ՇԱ ՀԱ ԶԻԶ-— Հա մա ռոտ տ եղեկություն հսւյոց շարա­

կա նների մա սին . . . . . . . . . 271 0 . ՃԵՄԱՐԱՆՑԻ.— ժ է դարի հ ա յո ց վերա նորոգիչ կաթողիկոսները . 4 21 1 . Ս. ՀԱՆԱՆՑԱՆ.— Հենրի Մարտինը էշմիա ծնում 1812 թվին ". 5812 . Մ . Տ Ե Ր-ԳԱՆԻԵԼք» Ա ն Գ ա ն ձ ա ս ա ր .................................................621 3 . Դ . ՀԱՐՈԻԹՅՈԻՆՅԱն.— Մի «պ ա րտ ք»-ի պ ա տ մություն . . 681 4 . Խաչատուր Ա թովյա նի մա հվա ն 100-ա մ յա կ ի ա ռթ իվ . . 741 5 . Հ ա յր են ի հարազատ հարկի տա կ „ . . . . . 7616. Օտարները հա յերի և Հա յա ստ ա նի մա սին . . . . . 79Տ 7 , Սովետական Հա յա ստ ա նում . .. . . . . . 811 8 . Գաղութահայ կ յա նք ^ 89

.

и г т п т т сС Ш Ы Г М է 2ՈԴ4.ԱԾՆԵՐ &Ե ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ 1ГЬПКЭЗПКЪЬ8

եՎ Р Ь ԱՐՏԱՍԱՃՄԱՆՒՑ И Г М И - Р Ш Э В П ' Ь Հ С 0 8 ե 1ւ

ш м м и . ԱՍՈ.

ԷՋՄԻԱԾԻՆ» ..ԷՋՄհԱԱհՆ" ԱՄՍԱԳՐԻ Խ1քքԱԳՐՈԻ*ՅՈԻՆ Лрмянская ССР, Эчмиадзин, Редакция ж урн ала „Эчмиадэин1

Кейас^оп օք էհշ т а ^ а з т е „Е Ы н т а сЫ п ՜, А ппеш а, Ս Տ Տ Տ

1948 р .

Հա յկա կա ն ՍԱՈ- Մինիստրների Սովետին կից Պ ոլիգրա ֆ, և Հրա տ , Վարչ. >4 Я տպարան, Երև-аЪ,

ւ Ր Ա Մ Ա Ն Ա հ

Տ . Տ . Գ է Ո Ր Գ Ա 8 «'Լ Ե Հ Ա Փ Ա 1Ւ Ե |> ՍՐՈԱԶՆԱԳՈ8 Ն

ԿԱ^ՈԴ.ԻԿՈՍԻ Ա Մ Ե Ն Ա ՅՆ ՀԱ 8 Ո8

*Ա 8Ր Ա Գ Ո Ի 8ն а д в г м и ч и ^ а м г м л о ա Մ „ ն ա 8 ն д а в и вՏ. Տ- ԳԵՎՈՐԳ Զ Ի ԿՈՆԴԱԿԸ

ՎՍեՄՍՓԱՅԼ ԶԱՐեճ ՊՈՂՈՍհ ЪПКРЦГЬ

ե վ Վ Ս ե ա ա յհ ք Ա Ռ Ա Ք ե Լ ՊՈՂՈՍհ նՈհՐԱՐհ

ՀԱ ՐԱ ԶԱ Տ 1>8 ՄԱՅՐ ԱԹՈ ՌՈՅ ՍՐՐՈՅ Է^Ս՞ԻԱԾՆԻ

ՈՂՋՈՅՆ ՀԱՅՐԱԿԱՆ М . ՕՐՀՆՈՒԹԻՒՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ

Երշանկահիշատակ Դ եորգ Ь Կարալիկոսո 1.112 ր . նո յեմ բե րի ն Ս րբա տ ա ռ Կոնդակով (իա զորել էր Ձեր լուսահոգի հորը, Պողոս Նուբար Փ ա շա յին, Եվրոպական մ եծ պ ետ ա - թ յուն ների աասշ պաշտպա ն հա նդիսա նալ

տաճկական ա նայյււրույն բո ն ա կա լ լուծի ներքո չարա չար ա ա ոա պ ող Հ ա յ ժողովրդի

օրինա կա ն Ա ւսրղաւ՛ Դա տի: սեր հսւյրենա - սեր ե բա րեպ ա շտ հա յրը տա րիներ շարու­նակ ա նձնվիրությա մբ ե մեծ եուսնդով կա ­տ ա րեց իր սրրաղան պ ա րտ ա կա նությունը -.ա յ ժողովրդի Լ Եկեղեցու հա նդեպ , շատ հանաքս Ա ոոսւցության տ ա լով ո չ միա յն իր տ նտ եսա կա ն դործերը, ա յլ ե. ս ի ր եց յա լ ըն­տանիքի հոդա ա ա րությո.նը և իր հա նգիստն ու ա ոոդշությունը: Ձեր վսեմա շուք հա յրոխ որա գգա ց վերա պ րեց Հ ա յ ժողովրդի մեծա ­գույն ոդբերդութ յունը, որի ա հա վորությունը 1ւախաւոեսնելու| կա նխ ա վ դգո ււա ցր ել էր ուր ա նկ էր և ո .մ հարկ Է ր հեոու մնա լ վտ ա ն- դավոր о եոհա րկներից: Ազգի ե Եկեղեցու քա ­ղա քա կա ն նվիրա կը ա նղնվռւթյուն ե իմա ս­տ ություն ունեցա վ վերա գնա հա տ ելու Հ ա յ ժ ո - ղովրդի քա ղա քա կա ն ա նցյա լի արւունոտ ու- դիները Ա ա ոա շիններից մ ե կ ը , Ա ա մենա հե- դինա կա վորն եղա վ, որն հա մա րձա կորեն ա զ­դա րա րեց, թե Սովետական Ռուսիո հզոր բա դա կը մ իա յն և ' իրավա սու է , և ' ձեոնհաս

պ ա շտ պ ա նԼլւս ; ա յ դաար ւ,ւ էսս.ւսհււմԼ.,11 ֊ա յ ժողովրդի (,հյոլթյուն{1: Լինելով անկեղծ Ա ա նկա շա ո հա յրենա սեր, նա կոչ ա րեց, ա մե­ն ո ւր ե ք ե . ա մենքին, զորա վիգ լինել Սովե­տական օրինական կա ոավա րությա ն, որը մ ի ա յն իրավունք ունի խ ոսելու ու դործեւու - ա յ ,ա յր ե ն ի ք ի Ա Հ ա յ ժողովրդի ա նունից, ա ստ ի 1. հա,.կ համարք,ց 1;րաժա,-,11.[ |Ц „ш _ յի ն Պ ՚-Ատվիւ՚ակությաս նախադսւհի կոչու­մ ից և իր բա րոյա կա ն կարողությունն ւս նյութա կա ն միշոցնեոը տրամադրեց Հա , -ա յր ե նի քի բա րգա վա հմա ն ու Հա յ ժ ո ղ ո վ ր ­դի երջա նկությա ն հւսւքար;

Դուք ևս, ի հար գան и Ձեր պատվարժան հոր լուսավոր հիշա տ ա կի, սիրահոժար րնոա դա ք նույն հա մբով:

Կաթողիկոսական քաղաքական ւիազորի ե 11.գգային Պատվիրակության նախադահի աշխատանքի տարիներին Ձեր ազգանվեր հոր ձեոքում կեդրոնա ցվեց Հ ա յ Դատի ե Հա յա ստ ա նի ա գա տ ոլթյա ն աոնչական գրա­գրությունների Ա վավերագրերի Դիվանը, որի օրինական ե. միակ տերը Մայր Աթոոը ե Հա յ Ա գգսւյին պ ետ ությունն է : Այս Է ր նաե լուսահոգի Պողոս Նուբար Փաշայի տ եսա կե­տը ե կա մքը պատեհ ա ոթիվ անխափան հա նձնել ա յն Ամենայն Հ ա յո ց Կէսթողիկոսի Իշխ ա նությա ն: Քաղաքական պես-սլես ա -

Լ * ( Н Ս. Ծ Ի է 1948

ոիթներքյ աոաջին տ ա րիներին, հաղորդակ­ցութ յա ն դժվա րությունները հետ ա գա յին, ապա իրար հա ջորդող մա ները, 2 ե ր հոր ե Ա մենա յն Հ ա յո ց Կաթողիկոսի, արդե լակեցին Էջմիսւծնին խ նդրել, իսկ Ձ ե զ ուղա րկել, ա յդ Դթվանը Մայր Աթոո:

Հա մա շխ ա րհա յին նոր պ ա տ երա զմին հա­ջորդող ոա զմա -ւ աղաք ա կա ն պ արագաները Ս եզ Աաաճոզություև են պ ատնաոում քաղա­քա կա ն զրազրո ւթյ ուն նե րի ե. դիվա նա գիտսւ- կա և վա վերա գրերի հ ի շյա լ Դիվա նի վիճակի նկա տ մա մբ, ա ռա վել ևս ներկա յիս, երթ ա յղ պ ա տ մա կա ն գրությունները շա տ են ա րժե­քավոր և ա յժմ էա կ ա ն' ուսումնա սիրելու և հիմնա վորելու ճա մա ր Մեր Ա զգա յին Դա տը, նրա իրա վա ցիությունն ու ա րդա րությունը: Մենք լիա հույս եսք, ո ր Դուք և. սեր հա րա ­զատները ա ռա վելա գույնն ե ք ա րել ա նվնաս պ ա հելու ա յդ մեծա րժեք Դ իվա նը, որն ա ր­տ ա ցոլում է ո չ մ ի ա յն կա րևորա գույն դրվա գ­ները հա յկա կա ն հա րցի, ա յլ և հա յրենա սի­րական ջերմեռա նդ գռրծունեությունը Ջեր բա զմերա խ տ Ծ նողի: Ն երկա յիս , ա ռա վել քան եր բեք, ստ եղծվել ^ և ' հնա րա վորություն, և' անհրա ժեշտ ություն փ ոխ ա դրելու ա յդ Դ իվա ­նը Մ ա յր Աթոռ: Հրա պ ա րա կի վերա է Հա ­յա ստ ա նի տ երիտ որիա լ ընդլա յնմա ն և ա մ­բողջա ցմա ն օրինա կա ն ո ւ արդա ր պ ահանջը: Մեևք, ա ռա վել քա ն ա յլ ո ք , զգո ւմ և գիտա կ­

ցում ենք հա րուցվա ծ խ նդրի ո չ մ ի ա յն օրի­նա կա նությունն ու ա րդա րությունը, ա յլ և ա յդ խնդրի հետ կա պ վա ծ քա ղա քա կա ն-դի- վա նա գիտ ա կա ն մ եծա գ ո ւյն դժվա րություննե­րը , որոնց հա ղթա հա րելու հա մա ր անհրա­ժեշտ է և ' ժա մա նա կ, և ' շրջա հա յեցողութ յուն, և' հա մերա շխ ություն, և ' տ ոկունություն: Մեր սրբա զա ն իրա վունքների ոա ումնա սի­րությա ն, հիմնա վորմա ն և պ ա շտ պ ա նությա ն համար դիվա նա կա ն-դիվա նա գիտ ա կա ն աղ­բյուրների վերա ա շխ ա տ ում և ա շխ ա տ ելու են մ եր պ ա տ մա բա նները, իրա վա գետ ները և սւյյ մա սնա գիտ ությունների կա րող ուժերը: Մ ա յր Աթոոի քաղաքական լիա զորի և Ա զգա յին Պա տ վիրա կությա ն նախա գա հի եոա նդուս գործունեությա ն երկա ր տա րիներում սեր ա զնվա տ ոհմ հոր տ եսչութ յա ն ենթա կա Դի­վա նը ա ռա ջնա կա րգ ա րժեք է ներկա յա ցնում: Մ ա յր Աթոռը ոչ մ ի ա յն լիա հույս է եղ ե լ, ո ր

Դուք և Ձեր հա րա զա տ ները, որպ ես սրբու­թ յո ւն , ա նխ ա փ ա ն կպահե՛ք ա յգ մեծա՛րժեք ա գգա յի ն Դ իվա նը, ա յլ և ի պ ա հա նջել հար­կին ա մ են ա յն սիրա լիրությա մբ կտրա մա ­դրեք ա յն Ա զգա յ ին-Ե կեղեցա կա ն իրավատեր իշխ ա նությա ն: Ա մենա յն Հ ա յո ց Ծ ա յրա գույն

Պատրիարք-կա թողիկոսս հա վատա ցա ծ է , п г Դուք փութանակի կՏա ղորդեք Մեղ հիշյս*| Դիվանի արդի վիճակի մա սին և խ որհրդակ­ցա բա ր էվրոպ ա հա յ թեմի Հա յրա պ ետ ա կա ն "!ա տվիրա կի հետ օւ ՚-ա ռա ջ ա նվնաս կհա ս- ցընեք ա յն Ս. էջմիա ծին:

Օ գտ վելով բա րեպ ա տ եհ ա ռիթ ից, ի հսւր- գանս Ձեր հոգելույս հոր պ ա յծա ռ հիշատա­կի ն , ա յլ և ի տրիտուր Ձեր իսկ բա րեպ ա շ­տ ությա ն և ա զգա սիրա կա ն գործունեությա ն, ուրախ են ք հա ղորդելու Ձ ե զ և Ձեր նորազարմ հա րա զա տ ներին, ո ր նոր վերա ծննդի և հո­գ ե զ մ ա յլ զարթոնքի շրջան է ապրում Հ սւյսա­տան յա յ ց Ա զգա յին Առաքելական սուրբ Ե կեղեցին և իր Ս՛այր Ա թոռը: Սովետական Մ եծ Մ իա թյա ն հզոր կա ռա վա րությունը և ա նձա մբ Ինքը՝ Սովետական բա զմա միլիոն ժողովրդի իմա ստ ուն և մեծա նուն Առաջնորդ Դեներսւլիսսիմուս ՍՏԱԼԻՆԸ ա րտ ոնել ես մեր բա զմ ա դ ա ր յա ն ա ռա քելա հիմն եկեղե­ցուն լիիրա վ գո յո ւթ յա ն և ա զա տ զա րգա ց­մա ն մ եծա գ ո ւյն հնա րա վորություններ: Մ ա յր Աթոռն ու իր ա լեզա րդ Հա յրա պ ետ ը ա ռա վե­լա գույնն հնձա նում ա զգա նվեր ու բա րե­պաշտ հա րա զա տների նյութա կա ն և բա րո­յա կա ն պատշաճ օգն յւթ յս ւմ բ անսասա ն և պ ա յծա ռ պ ահելու մեր սուրբ ե կ ե ղ ե ց ի ն - Մ իա ծնա էջ Մ ա յր Տա ճա րիս վերա նորոգումը հա յկա կա ն ճա րտ ա րա պ ետ ությա ն հա րա զա ­տ ությունը պւսհպանելըվ և հա մա յն հա յ ժո­ղովրդի ա յդ սրբա զա ն կոթողի բա րեզա րդՈլ- մը ա զգա յին-եկեղեցա կա ն գեղա տ եսիլ ոհով, հիմնա դրումը և եռա մ յա կը թևա կոխ ա ծ հու­սա տ ու գործունեությունը Ս . էջմիածնի բա րձրա գույն Հոգևոր ճեմա րա նի' իր ուշիմ ու ջա նասեր հ ա յկա զն սա նիկներով, որոնք ի րենց պ ա տ ա նի միտ քն են կրթում և հոգին դա ստ իա րա կում Հ ա յ եկեղեցու ա զգա յին- կրոնա կա ն սրբա զա ն ա վա նդներով' հոգևոր ա ռա ջնորդներ |ինելու վսսլվան օրը հա յ հա - վա տ ա ցյա յ բա զմ ութ յա ն, հրատարակությու­նը Մ ա յր Աթոռի «ԷՋՄԻԱԾԻՆ» պաշտոնական և ա զգա յին - բա նասիրա կա ն - կրոնա կա ն պարտ ու պատշաճ հա նդեսի, հիմնա դրումը Մ ա յր Աթոոի սեփա կա ն տպ ա րա նի, որն ա պ ա հովելու է թե «է ջմ ի ա ծի ն յ-ի պ արրերա-

ան ու ճո խ ա ցյա լ հրատարակությունը և թե ա յա գիտ ա կա ն, կրոնական ու ա յլ կարգի

երկերի , ձեռա գրերի, հա նդեսների տպագրու­թ յո ւն ը , կա զմա կերպ ումը Մ ա յր Աթոոի հա - յա գիտ ա կսւն-ա ստ ուա ծա բա նա կա ն հ ի մ նա ­կա ն Մատենաղարսւն-Գրադարանի և Հ ո գե- վոր ճեմարանի ուսումնական գրսւդարսւ?ւ- ընթերցա րա նի, բա ցումը նորանոր եկնղեցի-

8ների, ա ղոթա տ ների ե նա խ ա գծումը ա յլ կա րգի ա զգսւյին-մշսւկույթ ա յին ձեոնսւր- կում&երև:

Ուրախ ենք հա ղորդելու ա յս ա մենը սեր վսեմ ա փ ա յլո ւթ յա ն, որպ եսգի Դուք, որպես Հա յ սա տա նյ ա յց Ա զգա յին Առաքելական ււուրթ եկեղեցու բա րեպ ա շտ հա վա տ ա ցյա լ և ժողովրդի ա զգա սեր զա վա կ, խ նդա կից լի - նիք Մեղ ե Մեր հա յա դա վա ն հա րա զա տ նե­րին: Մենք լիա հույս ե ն ք , ո ր Դ ուք, սե ր հա ­րա զա տ ները և հոգելույս ու բա զմերա խ տ Պո-

ղոԱ Նութաէփ հիշատակը հարգոդ բ „ լՈՐ Ա զ ­գա յինները շեն խ նա յի իրենց ն յա թ Լ կ ա ն I. բա րոյա կա ն հ ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ի 4 Հա յա ս տ ա նյա յց սուրբ Եկեղեցու, ի փասսԱ ւսա վորյա հիմն Մ ա յր Արոոի և ի 1‘

ա ոթ յո ւն „ լ բա րեզա րդություն Մ իա ծնա է,սուրբ Տ ահ արիս; 1

Մաղթում ենք , п г հա վերժ պ ա յծա ո ու վաո մնա վեհ հիշատակը սե ր բարեպաշտ և ազ­նիվ ծնո ղ ա ց: Եվ Փրկչական Աշը Սովանի Ц օրհնող լինի Ձ եզ Լ սեր հարազատներին:

7 • . Հա յրա կա ն ողշունիվ ն. Հա յրա պ ետ ա կա ն օրհնությա մբ

Ծ Ս .6 Ր Ա Գ Ո Ի 8 Ն Պ Ա Տք | 1, ա ,^ _ Կ Ա թ ՝Ո քԼԻԿՈՍ

Ա Մ Ե ՞ե1Լ8Ն ՀԱ811Ս ф ц . . ^

Տուա ւ Կոնդակս ի 2 Տ ֊ն ւիեւէէրոսսք/է

194 8 ա մի Փրկչական ևի Տոմա րիս ՌՑՂկ

ի չորրորդում ա մ ի Հա յրա պ հտ ութեա ն Մհրոյ

ք

ՍԻ ԿԱՐԵՎ11Ր Ի ՚եԴ Ր հ ՏՈԻՐՋԸ

սսւում աւ'ՔաՎՒ**քնեւ'Ւ р 1>Щ,д էТ Հ ՞Հ Հ Հ ա “ 9^1 հնա դա րյա ն կուլտու-

I I ւ՝այի ш Ь г տա ղա նդա վոր Տա յժողովուրդը: Հ ա յ պ ա տ մա դրու-

թ յա ն ա րյունոտ էշեւ-ը լի են ա յդ արհավիրք­ների սա րսռա զդեցիկ նկա ոսդրություններով:

Պատմական ա նցյա լի աշիւարատիրական արշավանքների ա նցուղիների վրա դտ նվելով, դարեր շարունակ Հա յա ստ ա նը ենրա կա է ե - ղ ե լ օտար ա շխարհակալների ասւդատսւկու- թ յուններին: Ստւսր բռնա կա լների հորդաները Հա յա ստ ա ն են ներխ ուժել ա րևելքից ու ա - րևմուտ քից, հա րա վից ու հ յուսի սի ց, նրա լեոնա յին ա րա հետ ներով ո լ անդնդախոր կիրներով քա յլե լ հև հռոմեա կա ն լեդեոնները, պ արսկական, բ յո ւգա նդա կա ն, ա րա բա կա ն, մոնղոլա կա ն ու թուրքական հորդա ները: Ք ա ՜նի -ք ա ՜ն ի ա նդա մ Հա յա ստ ա նի երկնա ­մերձ ու բա րձրա բերձ լեռների թավիշ լա ն- շերր հա յի ա րյունով են ներկվել, չքնա ղ, գ ե ­ղա տ եսիլ լեռնա հովիտ ներն ու դաշտերը դիա կույտ երով ծսւծկվե], ա ստ ղա հմա յ լհեւ ՚ս ու շրվեժսւշատ, ա կսա վհիտ գետ երը բոսոր ներկվել: Ք ա ն ի-քա ՜նի ա նգա մ թշնա մոլ մա ­հա բեր սուրն ա նողոք փ ա յլա տ ա կել է Հա յկա ­կան լեռնա շխ ա րհի խ որը ձորերում ու ե ր կ - * նա հաս լեռնա ծերպ երին. ք ա ՜ն ի -քա ՜ն ի ան­գա մ Լեռնա հա յա ստ ա նի շեն ու բա րգա վա ն1 ա ղա քներն ու դ յուղերը, բերդերն ու ա վան­ները հրկիգվել, ա վերվել, հողին են հա վա ­սա րեցվել, ա րգա վա նդ ու բերքա ոա տ դա շտ ե­րը օտար ասսլատակիշների ձիերի ս մ բա կ - ների տակ տ րորվել, մրգա ոա ա ա յդիները ւս- մ ա յա ցմա ն դա տ ա պ ա րտ վել, պատմականհոյա կա պ ու փսւռահեո հուշարձանները ա ն- գըթորեն ոչնչա ցվել: Դարեր շարունակ Հա ­յա ստ ա նը կռվախնձոր է հա նդիսա ցել արև­մուտքի ու ա րևե)քի, հարավի ու հ յուսիսի ա շ­խ արհա կա լ բււնակսշյների հա՜մար;

Ոագմաթիվ խ ստ ա շունչ հողմեր են եկն| ու ա նցել Հա յա ստ ա նի վրսւյու] մ ո -լեոա նդ հարաւ[]ւց( խ ա րդա խ ա րևմուտ քից,

նենգ ու խ որա մա նկ ա րևելքից, սանձարձակ ու խ ելա հեղ մ ո լե գն ե լ, փ ոթորկել են նրանք Հա յկա կա ն բա ւ օրավանդւսկում, մա հ ու ւս- վե«՛ սփ ռելով ա մենուրեք; Ք ա ՜ն ի -ք ա ՜ն ի ա ն­դա մ օտար բռնա կա լները վա րձել են իրենց հուժկու եւ-ախի մեշ կլա նել ա ննկուն ու կ Ո Ր Ո -

ՎԻ հա յ ժողովրդին, պարսկական երբեմնի Աեծազոր պ ետ ությունը, բյհւզա նդսւկա ս խ ա րդա խ կա յսրութ յունը, ա նհա նդուրժող ու ա նհաշտ իսլա մա կա ն ծովա ծա վսւ| աշխարհը դա րեր շա րունա կ, միջոցների մ ե յ խտրու­թ յուն չդնելով, ա շխ ա տ եցին իրենց ւ1եշ ձու- լեԼ. կ լա նել, ւդաւոմության թա տ երա բեմից ա նհետ ա ցնել հա յերին, ծվսսոել ու հափշտւս- կե լ Հա յա ստ ա նը:

Սակայն թշնա միների բոլոր վարձերն ի գերև ելա ն, ո չ ա նլուր գրկա նքները, ո չ ծով տ ա ռա պ ա նքները, ո չ ա նհուն >|շտերը, ո չ ար­յա ն ծովերը, ոչ օտար բոնւսվորների դաժան լուծը, ո չ թշնա միների բա զմա պ իսի խ ժդժու­թ յունները չկա րողա ցա ն ընկնել հա յ հերոս ժողովրդի ա զա տ ա տ ենչ ու ըմբոստ ոդին. հա յ ժողովուրդը միշտ է լ ա նդրդվելի մնաց մոլեգնա ծ թշնա միների դործադրա ծ բոլոր մ եւենա յո ւթ յո ւնների ու բա րբա րոսություն­ների հա նդեպ : Ք ա ՜նի -քա ՜ն ի ա նդա մ հայժողովուրդը մ եծ ա րհա վիրքներից հետո իր ուժերը հա վա քելով վերա շինել է ավերված երկիրը, որը նորից ու նորից ավերի և կո­ղոպուտի է մա տ նվել: Օ ա յց հա յ ժողովրդին պ ատմա կա նորեն վիճա կված ա յս ծանր վւոր- ձոլթյունները ա նգոր են եղել կա սեցնելու նրա ստ եղծա դո^ծ եռա նդը. մա սսա յա կա ն շա ր- Դ^րից, գերեվա րություններից, տարագրում­ներից զեր ծ մնա ցա ծ նրա բեկորները ա մեն ա նգա մ իրենց հա յրենի հոդին փա րվելով ա - ոսւսպելական Անթեի նման նոր ո ւյժ են աոե| ու նորից վերա շինել ա վերվա ծ ու կողոպտ­վա ծ երկիրը: Կենսունակ ու ա ռնա կա ն հայժողովա րդը բոլոր դա ժա ն փորձություններին կուրծք տ ա յով դարերի ընդերքից հա ղթա կա ­նորեն 1 ա յլե յ է ւյՆւ»յի իր ]ուսաշոդ ապագան:

1948ь а 1г ի а ь լ ъ

О-шгЬг շա րունա կ հա յի հա յրենիքը пш Сш . | |ս I. արվե|[ա ր յո ւն ռ ո ւշտ ա ղդերի ցեղերի

կողմից, ա ՚ոնցիէ, շա տ երն ա յս օր սւնհեւոաոեւ ЬСг Н “ а պ ա տ մությա ն թա տ երա բեմից, ա նհունությա ն « ի ւ ֊կ ք սուղվել ա նդա րձ. մին>-

'1 [,ա-1 ժողովուրդը րևա կոխ ն, է խ . պատ—մ ո լթ յա ս |ուսա պ սւյծա ո Ոա նցրվա նո: Օտար բոնա կսղների դեմ Տ ա յ ժոդովոս-դը մա Րտ ոն- <՝ ! • ա ղա տ ա դրա կա ն հա մա ռ ու տեա նա ն պ ա յքա ր է մ -|հ ,. 11 ա յ յ . . դ ո վ,-.,ի պ ա տ մու­թ յունը |ի է ա նմոռա ց ա 4 ա տացրա կա ն պ ա ւ- Г ш г|., ըմբոստ ը նդ վ ցա մ ն ե րի , հերոսական սիւրա ցուծությունների փ ա յլո ,ն դրվա ցներով:

- ա յ ժողովրդի պ ա տ մությա ն ա մենսւա ր- յունոտ էջերթ վերա բերում են թուրք վա նդսդ- նեւփ դ ա ՚հ ս ն տ իրա պ ետ ությա նը, վ ա յ ր ա դ

«ա րդտւ-ա րությանը. անօրինա՛կ նախնիր՚ների հեղինա կ ոուլթա նա կա ն Թ ուրքիա ն դարեր շարունակ ա նպ ա տ |ւյ կերպ ով մա րդկա յին մեծ սպ ա նդի 1; ւ[երա ծե| ողջ Թ ա րքա հա յա ստ ա - նր ու դահհի սա ռնա սրտ ությա մբ ա րյա ն ց ե - ւոեւ՝ հոսեցր ել Г.гш լեո ներ ի յյ |ւ փ սր; ՛Օսման­յա ն դա յա ն բռնա կա լութ յա ն լծի տա կ կե­ղեքվող, խ ա շվող, հոշոտ վող ու մորթոտ վող հալ ա ր յա ն համար մղձա վա նջա յին հա նդիսա ­ցան հատկապես 19-ր դ ցա րի երկրորդ կեսր 1. 20-П] ՛յարի ա ոա ջին քա ռորդը, երբ թուրք՛ ոնրա դուծները ձեռնա մուխ եղա ն հւսւ| Ժո- դոժրդի մա սսա յա կա ն րնա շնջմա նը, ան՛նա­խ ընթա ց ջա րդա րա րությա նը. մ եծ ու սոս13սւ|ի ոհիրների ա յդ շարանի՛ց հիշենք հ ե յր ա ն ի ա պ ստ ա մբութ յա ն ա րյունոտ ննջումը, 189ւ'5 !>ՎԻ հա յկա կա ն կոտ որա ծները և վերջա պ ես աոա ջին 1սսմա>իւ1սւ ՚հա յ|ւն ս|ւստերաղմի տ ա ­րինե՜րին թուրքահայ ժոդովւ՝դ|ւ մա սս Ш|Ш— կան բնա ջնջումը, տ եղա հա նումն ու տա րա ­գրումը: Մեծ եւ)եււն|ւ սւյո օրերին թուրք վա նդա լները ||гЬ и д ցերմա նւսցի ցործա կից- ների ա ջա կցութ յա մբ ա րյա ն ա յնպ իսի յսս- դսւնիքներ կա ղմա կերպ եցին, ո ր հա յ ժողո- վրրցի նկա տ մա մբ մինշ ա յց ցռրծվա ծ բոլոր ոհիրներր նսեմա ցա ն դր ա նց ա ռ ա ;: ե վ ա յ- ււօր հա յի հա յրենի հողերը ա մ ա յա ց ե լ, ա ն­մա րդա բնա կ են մ ն ա ց ե լ, իսկ նր՛ա ՚ տա րա - ցիր բնա կիչները սփ ովեյ Ս փ յուռքով մեկ:

Օ սմա նյա ն րոնա կա լ յձի տա կ հեծող հայ ժոդովուրդթ ա ղա տ ա ցրա կա ն ծա նր պ ա յքա ր է մ ղ ե | բււնա կա յների յո ւծը թոթսւվւելու հա ­մա ր, սա կա յն ա մեն ա նդա մ է յ եվրոպական նենց դիվա նսւդիտ ությա ն {սաղերի ?նորհիվ սրա ջա նքերն ու թավւսւծ ա րյունը ա պա ր­դ յուն են ա նցե լ Ա նա ոդջա կիղվել է եվրո­պ ա կա ն շա հա մոլ պ ետ ությունների ա նիրա ­վությա ն ղոհսա եղա նի վրա:

Թ ուրքահայ ժողովրդի ա ղա տ ա ցրա կա ն պ ա յքա րի, թուրքա հա յ դատի Լ եվրոպական

Թո 11՝ Гп1 Ր . Л “ աԱտաաւււթյուններում:

'ձ լ- յ ■ ^ ;Կ 7 .ս,ի թ ^նկ^ք ; :Г 2 !

յա ցն ո դ ւսրխ իվա յին փասաար]ղթեր ու վ .րա դրե,-; որոնք կարող լի ն նո„ Л _յ Լ լ հա յ ժողովրդի պ ա տ մությա ն վրա : Ս ձ-

Տ ա մ ա ե ն ? ; ՚յ ՚ ա " ե [ յՈ 1 " 1!-1Ի տարադիլ՛ցա վա կներր կարողացեք են մեծ ա նձն ա Հս-յո -թ յա մ ,, շսւտ ա րժեքներ փ րկե, Ա օսման­

յա ն դ ժոխ քից իրենց հետ ,,ոլրս տանք

1 9 - ր դ դարի երկրորդ կեսին I. 20-Րո ոար|, աոաօին քա ոորցին վերա բերող պատմական բա ղմա թ իվ վւաստարդթեր ու .1ավերացրեր կա ն ա յսօր Ս փ յուռքով մեկ ցրվա ծ, ցանա­տան ւսնսանց անձսւսկան ա րխիվներում; | ա ցի ա յդ , թուրքահայ դատին և եվրոպա­կան ցիվա նա ցիտ ությսւն ա յդ դատի նկատ- մա մը թոս ած դիրքին վերա բերող т и п վւաս- ■ոաթդրեր ու վա վերագրեր Է1 կան կուտակ­՛՛ա ծ ա րտ ա սա հմա նյա ն Гии, սւցցային հաս­տ ա տ ություններում: Պատմական՜ արժեքներկա յա ցնող ա րխ իվա յին ա յդ փսատաթըդ- թերը հա յ նորացա լ ն պատմութւտն համար ա նցնա հա տ ե|ի ղա նձեր կարոդ ՛են հա նդի­ս ա ն ա լ սա կա յն նրանք արժեք կունենան մ ի ա յն ա յն դեպ քում, եթե ի մի հա վաքվեն, մի ընդհանուր սիստեմի բերվեն ու ուսում­նա սիրվեն. ա յս պւսրացւսյում կպահանջվեր ու՝եէ անհատ պաամսւցրի ուժերից վեր ա շ- խաւոաքւ! Լ նման աշխատանքը ի վիհակի կլինեն կա տա րե| մ իա յն պ ա տ մությա մբ ըղ- բւսղվոդ դիտ ա կա ն հա ստ ա տ ությունները: Դրա հա մար է յ. ա յս օր , ա ռա վել քան եր­բե ք , նրսւմայական պահանջ է ցղա ցվում խ նա մքով հավաքե) հա յ ժողովրդի սիրա­սուն ցա վա կնեւ ՚ի մ եծ ա նձնուրա ցությա մբ թուրքական դժոխ քից վւրկված ա յղ անդին ((անձեւ՛ը' ա րխ իվա յին վւաստաթղբերր և , անկորուստ կերպով վ)ււխսւդւ՝ելով, կենտրո­նա ցնել սւյղպիսիք մեր ծա ղկող Սովետական Հա յրենիքում . , ուր նրանք թ ե ' ղերծ կմնան ա նխ ուսա փ ելի կորստ ից Ա թ ե ' պաաշահ կերպ ով կուսումնա սիրվեն ու կօդա ա դործ-

8 I Я Մ Ի Ա 0 Ի Ն 1948

վ են : Ա յդ փաստաթղթերը ոչ մ ի ա յն կնպ ա ս­տեն հա յ նորա գույն պ ա տ մությա ն ուսում­նա սիրմա նը, ա յլ ե. մեծ ծա ռա յություն կ մ ա - տուցա նեն թ ե ' նա յ ղատի՝ նա յ Տողա յին պահանջների իրա վա կա ն հիմնա վորմա նը 1ւ թ ե ' եվրոպակւսն ն ենգ դիվա նա գիտ ությա ն խաղերի բա ցա հա յտ մա նը:

Ա յս ուղղությա մբ մ եծ ա նելիքներ ունեն ա րտ ա սա հմա նյա ն թեմերի մեր թեմական Աոաջնսրդներն ու ա ղղա յին կա զմա կերպ ու­թ յունները, որոնք սրբա զա ն պ արտա կա նու­թյունն ունեն հա յտ նա բերել Տա յ ժողովրդի պատմւււթյան հետ ա ոընչություն ունեցոդ արտասանման է ա ն երկրներում ցրվա ծ ար­խ իվա յին փա ստ ա թղթերը և. կա զմա կերպ ել դրա նց ա նվտ ա նզ ու ա նկորուստ աոաքումը Հա յրենիք;

Ս ույն Տսւմարում Տրա պ ա րա կելով Վենա­ւի ա а Հա յրա պ ետ ի Կոնդակը Պողոս Նուբար Փ ա շա յի արխիվը Հա յրենիք փոխադրելու մա սին, մենք խորը Տավաան ունենք, որ ա րտա սահմա նի մեր հա յրենա սեր ա զզա - կիցները ո չ ՛մ ի ջանք չեն խ նա յի Տա յե ր ին ու Հա յա ստ ա նին վերա բերող Ս փ յուռքով մեկ ցրվա ծ ա րխ իվա յին արժեքավոր փ ա ստ ա - թըղթերը հա վա քելու ու Հա յրենիքում կենտ ­րոնա ցնելու զործում: 11պետք Է մոռա նա լ, ո ր Տա յ ժողովրդի պ ա տ մությա ն վերա բե­րող ա յդ բեկորների փրկումն Ա անկորուստ Սովետական Հա յա ստ ա ն փոխա դրելը հ ա յ­րենասիրական ա նգնա հա տ ելի ծա ռա յություն մա տ ուցել Է նշանակում Հա յրենիքին:

ԾսՑՐԱԳՈԻՑ՜ն յ ՚1 Տ ( 'Ի Ա ք ;^ ,Ա Թ Ո 'Լ հհՈՍ ԱՄԵնԱ8Ն ձԱ8Ո8 ծ- Տ ԳԵՎՈՐԳ Զ Ի ԿՈՆԴԱԿԸ

դ ո ր ծ ա դ ի ր ‘ ' մ ա ^ ա ^ է գ ո ^ ԱՅ Ր 1յՆ Ա դ Ա ^ ? * ե վ« я * «

Ո Տ № < « « * » ■ ь ч а < № и л Ь 8 и т

Հ ա յ ժող ո վ յ,ղ ի ա զնիվ բա րեկա մներ,

Դարերի ընթ ա ցքո ւմ մ եր Հա յր են ի Երերի ԴԻՐՔԻ « քա ղա քա կա ն կ յա նքի ա ռա նձն ա ՞ա - տուկ պ ա յմա նների պ ա տ ճա ռով, երբեմն ևո վա յրա գ ու ա բ յո ձ ռ ո լշ տ ա զգերի ընչա սեր և կողոպ տ իչ հա կումներին հա գուրդ տ ա լու ն ը ֊ պ ա տ ա կով, Հա յա ստ ա նը մշտ ա կա ն պ ա տ ե­րա զմների ա սպ ա րեզ է հա նդիսա ցել, թշնա -

մ ո ւ ոտքերի տ ա կ կոխան եղ ե լ, ավերի ո ւ թ ա ֊ չա նի ա սպ ա րեզ դա րձել,որի պ ա տ ճա ռով ե Հ ա յ ժողովուրդը ստ իպ վա ծ է եղել թողնել իր

Հա յրենի Երկիրը և գա ղթել ա յլ երկիրներ ’

ա պ ա հով ա պ րելու տ ենչով ։ Նկատի չա ռնելով սա կ ա յն , որ օտ ա րությա ն մեջ էլ ստիպ վա ծ պիտի լինի օտարի հա ն,է լուծը տ ա նել, դ ի ­մա զուրկ դա ոնա լ, ի ր մ ա յր են ի լեզուն և իր հերոսա կա ն պ ա տ մությունը մոռա նա լ և ձուլ­մա ն ու ա նէա ցմա ն ա նխ ուսա փ ելի վտա նգին ենթ ա րկվել։

Ա յսօր առաջին ա նգա մն է , որ Հ ա յ ժ ո ղ ո ­վուրդը ի ր տ ա րա գիր ծա նր վիճա կի մ եջ, պ ա հ­

պան ա ծ լի ն ե լո վ ի ր ա զգա յին ինքնա գիտ ա կ­ցո ւթ յո ւնը , լս ո ւմ է Հա յր են ի հա րա զա տ Երկրի

և Հ ա յ Եկեղեցու Հրա վերն ու կոչը, ա րձա գա ն­քո ւմ է ն որան և Հա յրենա դա րձի ւիրկարար " ‘ ղին բռ ն ո ւմ ։

Հ ա յ Ազդի հա վա տ ա րիմ զա վա կներ,

Հա յրենա սիրութ յա ն և Ա զգա հա վա քմա ն

վա ռ զգա ցմունքներով տոգորվա ծ և ՜քաղա­քա կա ն իմա ստ ությա մբ ղեկա վա րվա ծ' ր մ - բը ռ ն ե լ եք , որ ա յսօր Հ ա յ Ժողովուրդի առաշ

հրա մա յա բա ր ծա ռա ցա ծ է ճակատագրականԻ 1սնդիր> Հ ա յ Ժողովրդի ազգահավաքման

խ նդիրը Հա յրենի հողի, ,է , ա ։

~ այ Ա1ԳԻ բա զմա դա րյա ն հավատարիմ և անդավաճան պաշտպան Մ ա յր Աթոռը ուղղել է Սփյուռքի տարագիր Մեր զավա կներին իր հովվակա ն կոչը ՝ Հա յրենա դա րձի կոչը, Մեր

Հա յրենիքի հարազատ Իշխա նությունն էլ բ ա ֊ ց ե լ է Սփյուռքի տա րա գիր Հա յութ յա ն առաջ Հա յրենիքի դռները, որով ոչ մ իա յն ա զա ­

տ ում է ա զգա յին դիմա զրկմա ն ու ձուլման, օտա րությա ն մեջ հ յուծվելու և անէանալու վտ ա նգից, ա յլ և լիակա տա ր հնարավորություն է ստ եղծում թ վո վ աճելու, ֆիզիկա պ ես զո ­

րա նա լու և հա յրենի հողի վերա , գոտ եպ ընդ- վա ծ կուլտուրապես ու տնտեսապես մ եծ հա ղթա նա կներ տ ա րա ծ և վերելքի ճա մբա ն բռ ն ա ծ հա րա զա տների մերձա վորությա մբ, նոր զարկ ու թա վ։ տ ա լու հ ա յ մշա կույթի ան­նա խ ընթա ց զա րգա ցմա ն, Հ ա յ ժողովրդի բ ա ­

րեկեցութ յա ն և ա զգա յին հղորւսթյա ն սւմրա- պ ընդմա ն։

Դուք, որ ա նձա մբ ոգևորվել եք ՛և Հ ա յ ժ ս - ղովրդին ոգեշնչել ա յդ մ ե ծ գաղափա րով, սրբա զա ն պ ա րտ ա կա նություն ունիք վա ռ ե

10 1 Տ Մ Ի Ա 4 Ի Ն 1948

ա նշեչ պ ահել ա յդ մ ե ծ գաղափարը նորա մեջ, ա յլ և գուրգոլրել ու ծա վա լել հա մա զգա յին խ ա նդա վա ռությունը, որովհետև ա յդ ճա նա ­

պ արհով է մ ի ա յն հնարա վոր զորա նա լ, աճել և մեր արդար Դատի հաղթանակը ա պ ա հովել։

Հա յրա պ ետ ա կա ն օրհնությունս Հա յր են ա ­դարձի և Ազգահավաքի եոանդուձ։ և ա զնիվ Գո/ւծ ի շներիդ։

Ամենա կա լի Աչը պահապան և հովա նի լի ­նի Հ ա յ ժողովրդի վերա , որ նա հ ա չ Ո ղ ո ւ -

Ր ղ յ լերուք, զորա ցյա լ շնորհեք Ս• Հոգվույն

թ յա մ ր և ա պա հով դառնա իր Հա յրենի Երկի­ր ը ' Սովետական Հա յա ստ ա ն և իր կա րոտ ա ­կեզ հոգու ծարա։էը հա գեցնե։

Իսկ Ձ ե զ , սուրբ գո՛րծին նվիրվա ծ անձնվեր Գործիչներիդ, ի նշան Մեր Հա յրա պ ետ ա կա ն

գոհունա կությա ն և գնա հա տ ությա ն, տալիս ենք Ձեր Ատենապետներինճ Рշկш պ ետ Տիա ր Պողոս Գոէոլյանին և Տիա ր Երվանդ Պար- կիրճյա նին' Ս. Լուսավորչի Բ կարգի ոսկյս։ շքա նշա նը, ի հիշատակ և ի հիշեցումն Ջեր կա տ ա րա ծ հա յրենա սիրա կա ն մ ե ծ գործի։

և հավետ օրհնյա լ ի Տ յա ռ ն ե և ի Մ ենչ. ա մեն։

՜№ Ա 6 Ր Ա .Գ Ո Ի 6 ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա ք ^ -Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս

Ш Т О Ш Ь Հ Ա 8 Ո 8 ^ * Չ / \

ս ի 1 -ն մարս-.իՏուա ւ Կոնդակ)

1 9 4 8 ա մի Փ ի կլա կան

ի Տոմա րիս ՌՅՂէ

ի չորրորդում ա մի Հա յրա պ ետ ութեա ն մերոյԻ Ս. էչմիա ձին

&Ա8ՐԱԳՈ1.8Ն ՊԱՏՐԻԱ Րք-կԱ Թ ^հԿՈՍ Щ ГЫ .Ш П 21.ЙПЯ Տ. Տ. ԳԵ4.ՈՐԳ Զ-Ի 4ՈՆԴԱԿԸ

ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՏՎՈՒԻՐԱԿԻ ՄԵՐՈՒՄ, ԹԵՄԻՆ Ж Я П Я է т п ,п „ п տ. а г з а ш п « г И т м № Ч Я Р Ы Х Е Я Н

է ՚Ղ ՀՈ Յ Ն ԵՎ ՕՐՀՆՈՒԹԻՒՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆՈւշի ա չո վ կա րդա ցինք Ձ եր չորս զ ե կ „ լ .

ց ումները և նոցա հաջորդող գրութ յունները,Զեկուցումները վկա յոսէ ե ն , որ Դ „լք Ձեր պ ա շտ ոնա վա րությա ն մ ի ա մ յա ընթա ցքում ան գ ո զ ա շխ ատա նքի մեջ եք ե ղ ե լ.—

Ա. Ա յց ե լե լ եք հա մա րյա թ ե մ ի դ բո լո ր կ ե ­դրոնական և երկրորդա կա ն վ ա յր եր ը , Զեո կրոնա կա ն քա րոզներով և Ս. Պա տարագների մա տ ուցմա մր, Ֆ րա նսի ա յո ւմ և ա յլո ւր , ցա ք ո լ ՅՐԻՎ ը նկ ա ծ վշտակիր և տա րա գիր Հա յ ԺողուԷրղին հոգևոր մխ իթա րություն եք պ ա ր- դևել, նոցա հոգու վշտ երին թեթևություն եք շնորհել, եկեղեցու մ ի ջոցով կա պ ել եք ն ո ցա ՝ իբրև մի հ ա մ ա յն ք , մ ի եկեղեցու ա նդա մ, մի ա զգի զա վա կ։

Р . Ձեր ա զգա յին քա րոզներով ոգևորել եք ի մ սիրելի տարագիր ժողովրդին Հա յրենի Երկրի պ ա տ մա կա ն, ա զգա յին -կր ոն ականդա րա վոր Հուշա րձա ններով, մոխ րի տակ պ ա հվա ծ սիրո կա յծը բո ր բո ք ե լ եք նոցա սրտ երում, կա պ ելով նոցա եկեղեցին՛երի Գլուխ Մ ա յր Աթոռի և Մ ա յր Հա յր են իքի հետ ,

Գ. Դուք վա ռել եք նոցա սերը հանդեպ Սրբազան Տա ճա րի Ս. կ մ ի ա ծն ի և նորս,Ս րբությունների և հա նդեպ Մ ա յր Հ ա յր ե ն ի -

Սրբազան Հա յրենիքի հեա, 4

ք հ ս ո Հ ”ք,Ք Ո ե/ 1մԻ? մ յա Գ"Րծ "ձ ձ ո ,թ յա ն ր ն - ոեոե ւ ւ < ի նԳաՎա ո" լթ յ " ձ եք հա ռա յբե րե լ և ոգեշնչել ազգահա վա քմա ն գաղափա­ր ո վ ու նորս, կենսա գործմա ն Մ եծ Հ ա յր ե ն ս ,, դարձի համար ձեռնարկել եք խ ոչոր հա նդա .

7 \ ՈէՀ յար<', Ոլ Ր' շ ^ ր հ ի վ տեղական Р ա րեգոր­ծական Ընկերությա ն Գործադիր Մարմնի

ձ և ՐԷ ՈՈ\ շ վ ա ր ո ւ թ յ ա ն և Հա յրենա դա ր­ձի Կեդրոնական Հա նձնա ժողովի նվերմած ա նդուլ ա շխատա նքի, պսակվել ( մ ե ծ հա ­ջողութ յա մբ,

Օրհնում ենք Ձեզ և Ձեր բոլոր ա ջա կիցնե­րին ու Մեր սիրելի հոտ ր։ մա ղթելով Բ ա ր ձ ֊ դ ա լի ն պարգևել Ձ ե զ ա րև շա տ ութ յոձ ՝ ա- րիարար ա թ ա կ ե լո ւ Ձեր գովելի գործոլ- ւ ե ո լթ յո ձ ր , Աղոթում ենք Ա մենակա լին, որ ներշնչե Հա յրենիքի & Եկեղեցու անհարա­զատ տարրերին զգա ստ ություն և խ ո հ ե մ ո լ ֊ թ յո մ ,, իսկ Ազդի արդար Դատին պարգևե Հա ջողություն,

Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Պ Ա 8Ր ԻԱ (՚Ք -Կ Ա Թ Ո 'Լ1«Կ Ո Ս

2-1 մս,,,ս,ի 1 Ш ք1./>. н о

Ս. կքմիաձին

ՀԱ8ԿԱԿԱՆ ՐԱՐԵԴՈՐծԱԿԱՆ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՄԻՈԻԹ8ԱՆ ՆԱԻԱԳԱՀ Ա ԳԱՐԱԿԵՈԶ8ԱՆԻ ԳՐՈԻԹ8ՈԻՆԸ

ՆՈՐԻՆ Ս. 0ԾՈԻԹՅՈԻՆ Տ . Տ . ԳԵՎՈՐԳ Զ ՍՐԲԱ^ՆԱԳՈՒՅՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ

ՀԱՅՈՏ

վեճսւփ սա Տ ե ր , ւ ,

Սրտի անսահմա ն գո հ ո ւնա կո վ !յա մ բ ևխորին երա խ տ ա գիտ ությա մբ ը ն դ ո ձ ե ց ա ն քՎեհա փառ Հա յրա պ ետ իդ 2 1 ն ո յե մ բե ր 19 4 7 թվա կիր և 5 0 0 թվա հա մա ր օրհնաձիր Կոն­դակը, ուղղված՛ Հ • Р . Հ1. Մ իությա ն։

Անհունորեն երջանիկ ե ն ք , որ ա զգիս եր­ջանկահիշատակ վերջին Հա յրա պ ետ ներենմեր Միությա ն ուղղված՛ գնա հա տա նքի և օրհնությա ն պ ա տ գա մներու շա րքին, կլսենք ն ա և խրա խուսանքի ձա յնն ու հա յրա կա ն մա ղթա նքները հա յբենա սեր Վ եհիդ, որուն սրտեռանդն գորովն ու հետա քրքրությունը ի ր ցիրուցա ն զա վա կներոմւ ճա կատագրին հա նդեպ մ եզի նոր ո ւ յժ և ոգևորություն կպարգևե մ եր ա զգա նվեր ջա նքերուն հա ­մա ր։

Միշտ ա ռա ջնորդվելով Մ իությա նս նպ \ս- տ ակն եր ա ն հա մա ր գ ծ վ ա ծ խ ոհա կա ն ծրա ­գրեն , մեր գործունեութ յա ն սևեռա կետ ը ե- ղա ծ է , և ա յսուհետ և ալ պ իտի ը լլա , մեր ցիրուցա ն հա յրենա կիցներուն դժբա խ տ ճա ­կա տա գիրը ա մոքել, ա նոնց ա զգա յին ոգին ու նկարագիրը ա նվթա ր պ ահպ ա նել և մեր ա նկեղծ գործա կցութ յունը ը ն ծ ա յե լ ա յն բ ո ­լոր ձեոՏւարկներուն, որոնք վերջ պիտի տան անոնց գա ղթա կա նի տ խ ուր կ յա ն ք ի ն ։ Մ/ ուս կող մ են , մեր սիրեց յա լ Հա յրենիքին վերա ­ծա ղկումն ու ա մեն կարգի հա ռա ջդիմու-

I1 դիմա ց Լ . Р . Ը . Մ իությա ն

թյունները մ ե զ կլեցնեն հպ ա րտ ությա մբ և հրճվա նքով, և երջանիկ կզգա նք ինքզ/ւնք- նիս , մ ե ր ծա ռա յութ յա ն դույզն բա ժինը ը ն ­ծա յե լո վ նա և մ եր պապերու օրհնյա լ երկ- ր ի ն ։

Մեր ա մեն կա րգի ձեոնարկներուն ի - մա ստ ն ու տա րողությունը կորովա տես ա կ­նա րկով վերլուծա ծ եք արդեն Ջեր սրբա տ ա ռ Կոնդակին մեջ և վստ ա հ կրնաք ը լլա լ թե ա յդ ձեռնա րկները պիտի շարոմւակվին միշտ ազգասիրա կա ն միևնույն գիտ ա կցութ յա մբ և բա րեխ ղճութ յա մ բ։

Ա նգա մ մը ևս կըկրկնենք Կեդրոնական Վարչական ժ ո ղ ո վ իս ջերմա գին շնորհա կա ­լութ յուններն ու երա խ տ ա գետ զգա ցումները Վեհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ իդ ներշնչող խ րա խ ու­սա նքին, գորովալ/ւց օրհնությա նց և սրտա ­բուխ մա ղթա նքներուն հա մա ր։ Կաղոթենք, որ Բա րձբելույն Աջը միշտ հովա նի լինի Լուսավո բչա վա նդ Գահիդ և ա նոր Ազգընտիր Դա հա կա/իդ վրա , ինչպ ես և հա յրենի երկ- բի ն և Սփյուռքի մեջ գտ նվող Ջեր բոլոր զավա կներոմւ վրա. կա ղոթենք որ ամեն բ ա բո ւթ յա ն ց բա շխ ի չ Տ եր ը Վ եհիդ շնորհե քա ջա ռողջ, խ աղա ղավետ և երկար կ յա ն ք և Ջեզի ապա վեն կա նչեի ա զգիս հոգեկա ն և կրոնա կա ն կյա նքը ա ռո ւյգ և հզոր պ ահելու Ջեր բա րձրա գույն ջանքերուն մ եջ։

8րդիսւկւս& սիրով ե. ա կնա ծա նքով և մա տ չելով ի հա մբույր Օ ծյա լ Ս. Ա չույդ

Նա խ ա գա հ' Ա.ԳԱՐԱ՚ւԵՈ9.5ԱՆ3 0 մա րս,, 184 8 թ .

ՀԱՅՈՑ եԿեՂեՑհ

Մ Ա Յ Ր

Մարտի 2 7 -ի ն Մ ա յր Տ ա ճա րում ճ ր ա գ ա ­լո ւյցի Ս. Պա տ ա րա գ մա տ ուցեց Տ . Մահակ ծ . վա րդա պ ետ ը, որը և հավուր պատշաճի քա րոզ խ ո ս եց :

Ա. Պա տարագին ներկա էր Վեհավւաո Հ ա յ. րապետըւ

Զա տկի օրը Մ ա յր Տա ճա րում խ ուռն բ ա զ ­մութ յա ն ն երկա յութ յա մ բ Ս. Պա տա րա գ մ ա - տ ո լց վ ե ց ։

Պատարագիչս էր Տ . Կարապետ Եպիսկո­պ ոսը, որը և հա վուր պ ատշաճի քա րող խ ո- ս ե ց ։

Ս. Պա տարագին ներկա էր Վեհավւաո Հա յրա պ ետ ըւ

Մ ա յր Աթոռի Մ իա բա նությունը և Հոգևոր ճեմա րա նի ուսուցչա կա ն կա զմը վեհարանի դա հլիճում հա տ կա կա ն Տ ո ն ի ա ռթիվ իրենց շնորհա վորա նքները մ ա տ ուցելով Վեհավւաո Հա յրա պ ետ ին, ա րժա նա ցա ն նորին Ս. Օձու­թ յա ն հա յրա կա ն օրհնութ յա նը։

ծ # #

Տեղա կա ն եկեղեցիներում քա րոզելու և հա ­վա տ ա ցյա լներին հոգեպ ես մխ իթա րել ու հա ­մա ր հա տ կա կա ն տ ոներին Տ . Կարապետ վա րդա պ ետը և Տ . Նահապետ ա բեղա ն մ ե կ ն ե ­ց ի ն Երևան, իսկ Տ . Սոս տ անդին ա բեղա ն մ եկնեց Լենինա կա ն։

Քրիստ ոսի Հա րությա ն Մ եծ Տո ն ի ա ռթիվ Վ եհա փ ա ռ Հա յր ա պ ետ ի և Գերա գույն Հ ո գ ե - վոր Խորհրդի ա նունով բա զ մ ա թ ի վ շնորհա ­վորա կա ն հեռա գրեր են ս տ ա ցվ ել, որոնց թ վում Տա նն Կիւիկրո Շնորհա զա րդ Կաթողի­

կոս 9 արեգին Ա -ի ց, ե բո ա ա ղեմ ի ու կ. 4)пш/, Պա տրիարքարաններից, թեմա կա ն Ա ոա ,- նորդնեբից „ լ Խորհուրգներից,

Պատրիարք-Կաթողիկոս Ամենայն Հա յոց •>. ծ. Ւևորդ .0 Քրիսա ո,,/, Հա րությա ն Մեծ Տոնի ա ոթրվ շնորհավորական հեռագրեր է Հղել Տա նն Կիլիկիո Շնորհազարդ Կաթողի­կոս Տ . ձ. Գարեգին Ա ֊ի ն , Եր ուս ա ղեմի Պատ- րիա րք կյուրեղ Ր -ի ն , Կ. Պոլսո Պատրիարքա­կան Տ ե ղ ա պ ա ! Տ . Գևորգ արքեպիսկոպոս

Ա րսլա նյա նին և թեմա կա ն Աոաջն,.րղներին ու Р-եմական Խորհոլրղներին,

Իրանի,, ներգա ղթա ծ Տեր Վաղարշակ ք ա ­հանա Ի ա ղում յա ն ը Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի կողմից Թալին ի շրջանի Ղրմզլու գյուղի ծխ ա տ եր քահանա կա րգվեց։ Միա­ժա մա նա կ նրան հանձնարարվե՛ց հովվել նա և Զաոինջա գյուղի հա վա տ ա ցյա լներին։

« %Հունա ստ ա նից ներգա ղթա ծ Տ ե ր Դաբրիել

քա հանա Արաբ քանը և Ֆ րա նսիա յից ներգա ղ­թ ա ծ Տ ե ր Գյուտ քահանա Մ իքա յելյա նը Գե­րա գույն Հոգևոր Խորհրդի կողմից Կոտայքի շրջանի Քա նա քեռ գյուղ/։ եկեղեցու ծխատեր քա հանա ներ կա րգվեցին։

Մարտի 13-ի ն Ս. Գրիգոր Լուսավորչ/ւ տ ո ­նի օրը Գերաշնորհ Տ . Կարապետ եպիսկոպոս Բ՜ում անյա ն ը Ջ ոլա խ ա չ գյուղի ընծա յա ցու, միջնա կա րգ դպրոցավարտ Լևոն Տ ե ր -Հ ո վ - հա ննիսի Գրիգորյա նին քա հանա ձեռնա դրեց, վերա կռողով Տ . Գրիգոր։

2113 ԱՍՏ ԱՆ ՅԱՅ8 ե Կ ե Ա Ց հ ն ՍՓՑՈՏՌՔհ ՍեՋ

ւԼԵձԱՓԱՌ ԳԱՐԵԳՒՆ Ս. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՃՈԲԵԼԻՆԱկԱՆ ձԱՆԴԵՍԸ ՊՈԻՔՐԵՇԻ ՄԵՋ

16 ն ոյեմ բերի Պուքրեշի Հ ա յ Մշակույթի Տա ն սրահին մեջ մ ե ծ շուքով տ ոնվեցա վ Մե­ծի Տա նն Կիլիկիո Կաթողիկոս Տ . Գարեգին Ա ֊ի ծննդ յա ն, բա նա սիրա կա ն գործունեու­թ յա ն և քա հա նա յութ յա ն երրյա կ հ ո բելյա ն ը ։

Խոսեց ան Առաջնորդական փ ոխ ա նորդ Տ.- Վազդեն վարդապետ և դոկտոր Ա. Տ ի ր ա ց ֊ յս/նէ

Առաջինը Հո բելյա ր ի ն աշակերտական և ու­սանողական կ յա նքը ուրվա դծելե վերջ, ընդ- դըծեց մա սնա վորա պ ես ■ Գա րեգին Կ ա թ ո ղ /։ ֊ կոսի հոգևււրական կյա նքը և ուսումնա սի­րական հսկա ա շխ ա տ ա նքները— պատմա կա ն,

բա նա սիրա կա ն և մա նրա նկա րչա կա ն, հ ի ֊ շա տ ա կելով ա նունները ա նոր գործեր ուն։ Երկրորդը ' ը ն կ . Ա . Տ ի ր ա ց յա ն , ի բր և սան Հոբելյա րին Դ ևորգյա ն ճեմա րա նի մեջ,խ ա նդա վա ռ շեշտ երով պ ա տ մեց դրվա գներ

ճեմա րա նի, մա նա վա նդ Հո բելյա ր ի կ յա նքեն , պ ա տ կերա ցնելով միա նգա մա յն ա մենա փ ա յ- լոլն ա յն շրջանը ճեմա րա նին, երբ հոն պ աշ- տ ոնա վա րա ծ են ակա նա վոր գրական դեմքեր, ինչպ ես Օրմանյան Պատրիարք, Կ. ՛հատ ա ն­յա ն ց , Ատ. Պալասան յա ն , Մանգին յա ն և ու­րիշներ,

Գեղարվեստական մա սին փ ա յլ տվին տիկ. Ա. Ա ըվա ճյա ն, տիկ. Մելինե Մ ինա ս, օր. Ա ֊ վա դյա ն, ընկերներ Հր . Վ ա րդա նյա ն, Կ. Կա­րա պ ետ յա ն, ինչպ ես նա և ներգա ղթի երգչա ­խ ո ւմ բը , որ երգեց 3 -4 կտ որներ ' Ն. Գրի դո ր- յա նի ճարտար ղեկա վա րությա ն տ ա կ։ Երգ­չա խ ումբը ունեցա վ ա նսպ ա սելի հաջողու­թ յուն մ ը ։

Շնորհա վորա կա ն և մա ղթա նքի հեռա գիրը, որ ղրկվեցա վ Հ ո բե լյա ր ի ն , կա րդա ցվեցա վ վւաստաբան Եր. Vրա պ իոն յա ն ի կող մ ե ։

(«Հա յա սւոսւնեա ն ճա կա տ » 2 3 ն ո յե մ բո ր 19 4 7 թ .)

ՎԱԶԴԵՆՎԱՐԴԱՊԵՏ

ՏԱՆՆ ԿԻԼՒԿՒՈ ա Ր Ա Պ ե Տ Տ . ԳՍՐեԳՒՆ 11 ԿԱԹՈՂՒԿՈՍհ 80-ԱՄՅԱԿԸ

«հ յո ւր ո ղ ջույն , երկա ր կ յա նք ա նզուգա ­կա ն եկեղեցա կա ն, ջերմ Ք ա յրենա սեր, բա զ­մա վա ստ ա կ ղիտ նա կա ն, ա լեզա րդ հորե]յա - րին>:

«ԷՋՄԻԱԾԻՆ» ա մսա րերր

П ր ռումա նա հա յը հուզումով և հպարտու­թ յա մ բ չ]/ հիշեր ա յն օրերը, երբ ասկե 12 տ ա րիներ ա ռա ջ, մեր հարազատ Սովետական Հա յրենիքէն ա յս երկիրր ժա մա նեց Տ . Գա- բեղի ն Սրբազան Արքեպիսկոպոս Հովսեվւյա - է։ր, ա յսօրվա ն Շնորհա զա րդ Հո բե լյա ր Տանն Կիլիկիո Վեհավւաւլ Կաթողիկոսը։

Ռոսէանիան առաջին երկիրն Էր, ուր ոտք գրա վ Ա. կ մ ի ա ծն ա Մ ա յր Աթոոի և մե." Մ ա յր Երկրի Նվիրակը։

Եվ ի նչ ոգևորություն ու նոր շունչ րերա վ ան մեր ա յն ատենվա ՚ն մշուշոտ, անհորիզոն իրա կա նությա ն մ ե ջ .,,

Մ ա յր Հա յրենիքը և Ա. կ մ ի ա ծն ի աննման

1948 Ь А Ս՜ Ի Ս. Ս Ի Ն15

ա ռա քյա լը մ ե ր հոգիները արևա ծա ղկի նմա ն ն г , .գա բձուց <гդեպի Արարատի ստ որոտում ծ ա գ . ր ո ւ 0 ,„ ձ ն ե ո , * ? " ЪшЧ * " " $ шЬ "ւսումնա սի- կող Հ ա յր են ի քը , դեպ ի թա նկա գին Ա ո վ ե տ ա ֊ Հին ա րմ ես ա ք ^ “ "Հ ա կ ա գ ի տ ա կ ա ն և հ ա , կա ն Հա յա ստ ա նը , դեպի Հ ա յ ժողովրդի կ ե ն . Բ * Հ ղան ութ չա ն ա րև ը »։ .. *У յ յ '* * - ե ն //.

5 . Գարե գին Արքեպիսկոպ ոս <ն վ]ւրյա լ հ ո ­գևորա կա նի և մ ե ծ հա յրեն ասերի ջահերը ձեռքին երկրե երկիր, աշխարհն ա շխ ա րհ գ ր . նաց ու քա ր ո զեց , Ա նցա վ Ա տ լա նտ յա նը ոլ հոն հա յոց ա ռա ջնորդությունը վա րելե հետ ո,1 943 -ի ն Տա նն Կ ի լիկիս Կաթողիկոս ը ն տ ր վ ե ֊ց ա վ, որուն տա րա գիր Աթոոը Անթիլիասի մեջ կգտ նվի ա յժ մ ։

Գարե գին Կաթողիկոս, ա նտ ա րա կույս, մեր օրերուն մեծա գույն հա յերեն մին է , թ ե ՛ ո ր ­պ ես հոգևորա կա ն, թ ե ' որպես մշա կութա յին և ա զգա յին գո ր ծի չ։

Ծնա ծ Լեռնա յին Ղա րա բա դի Մ ադա վուզ գ յ՛ո ՛լը 1 8 6 7 -ի ն , իր ուսումը կստ ա նա Ա րցա ­խ ի վա նքերուն, ապա Գ ևորգյա ն ճեմարա նին և Լ ա յբցիգի ու Մ ա րպ ոլրկի հա մա լսա րա ննե­րուն մ ե ջ ։ 1 8 9 7 -ի ն Կւէրոպայեն էջմիա ծին վերա դա ռնա լով կնվիրվվ, Հ ա յ Ե կեղևցվույն , հա յ դպ րոցին ու մշա կո ւյթ ի ն , դիտ ա կա ն լրիվ պ ա տ րա ստ ությա մբ մ ը , իմա ցա կա ն բա ց ա ­ռիկ կա րողություններով և մա նա վա նդ իրեն հա տուկ աքն ներքին եռ ա ն դ ա կ ։, ա յն երկնա ­ռա ք հա րուկ,, ,,ր անշեջ մնա ց ի ր հ ո գվ ո ս ն մեջ հիսուն տա րիներ շա րունա կ, միշտ ն ա յն ջե րմ ո ւթ յա մ բ, միշտ ն ույն պ ա յծա ռո ւթ յա մ բ և ա ռա վելյա լ թա փ ով,

Վեհա փառը վա րդա պ ետ կձեռնադրւԱ, 18 9 8 ֊ի ն , Խրիմ յա ն Հա յր իկ ի օրով, և եպ իսկոպ ոս '1 9 1 7 -ի ն . ա ռա ջնորդա կա ն պ ա շտ ոններ կվարե Թիֆլիսի լ այ լ թեմերու մ ե ջ , իսկ 1 9 1 5 - 1 9 1 /Գևորգյա ն ճեմա րա նի տ եսուչ կկա րգվի ։

1 9 1 5 -1 9 2 0 պ ա տ երա զմներու ընթ ա ցքին մ եծ գեր կկա տ տ րե հ ա յ կ յա նքին մ ե ջ, մա սնա ­վորա բա ր Վա и պ արա կա նի դադ թա կ ա նութ յա ն նպ ա ստ ի գործին կա զմա կերպ մա ն մեջ ու նա և ա յն մա հու և կենա ց կոիւթւերոլ շրջա նին, զորս հ ա յ ժողովուրդը ստ իպ վա ծ էր մ դե լ ը ն դ դ ե մ թրքա կա ն ի մր երի ալի ղ մ ին , որ կրս- պ ա ռնա ր 1Ь ուս ահա յա и տ ա նն ալ բնա ջինջ բ ն ե ր

Մինչև ի ր ա րտ ա սա հմա ն ա նւյնիլր, ա յս ի ն ֊ քրն 1 9 2 0 - 1 9 3 4 , երբ սովետ ա կա ն կա րգերուշնորհիվ երկրին մեջ կ յա նքի և ա շխատանքի խ ա ղա ղ ու ա պա հով պ ա յմ ա ն ն եր կոտ եղծվին,Գարե դին Արբեւդիսկուդոս կնվիրվի ի ր ա յն -

(«Հա յա ստ ա նհա ն ճա կա տ » 16 ն ո յեմ լ

11 նոյ/ւմրեր 10 4 7 թ ,Պ ո ւ/ր ե յ

ամհՆ~. I . 7 ՛Լ1'1' * " 'ի Կ վ ր ՚՚պ ա յի մեջ,տ " I իր վարչական ու կա զմա կերպչա ­

կան աշխատանքներ,Ոն հետ զուգա հեռաբար,

'1/։1 ր " Վ Իր "ա ո ւմ ն ա ս իր ո լթ յս ձներ ը

Ա ն ա I է \ ' ե ր ո Լ զ ե մ ի ,Անթիլիա սի, Վիեննայ[ւ Վենետիկի հա յ մա _

ձ ա գ ա ր ա ն ն ե ր ն ու ձեոագրադարաններր ա յն կեդրոններն են , ա ր Վե, կ , ! Հ ամ/,Ր„ Ր_ ն ե ր ո ւ տարիներ շարունակ պ րպ տա ծ, „ է. հեք “՛սիրա ծ է հա , г/ „/„վ ա ր դ /, ա նցյա լն " լ

ի ն ա րվեստը, գրչությունն ա մա նրա նկա ր, էությունը մա սնավորա պես,

Հ ՚՚բ ե Ա ա ր ի ն ց ա ր գ հրատարակած դսրձերոլ , ք ան ի մը տ ա սն.ա կ հատորներու կհա ս­նի- Մ եծ Է թիվ,, նտ և իր ա յն ա շխ ա տ ոլթյսլն-

" ' " ՛ Ի հՐս»"ա ,,ա կ վ ե լ„լ Համար ՛հեր, թ ի կսպ ա սեն, Ա նոնց մեջ " , մ ենս,նշա նա վոր ֊ ներն են "Հեռա գրա կա ն հիշատակարաններ։,լ հ ա վ ա ք ա ծ ո ւն բա ղկա ցա ծ երեք ստվար հ ա ֊ տ որն երե, և в 7 ֊բ չա դրական արվեստը հին հ ա . յո ց մեջո խոշոր դործր, Վեհափառին հե- ղինա կա թյա ններա ն գլուխ գործոցր պիտի ԸԱա ։

Գարե,էին Կաթողիկոս անզուգական և մեծԷ նաև որպես քա րոզիչ հոետոր, մ եծ իր խ ոսքին պ ա րզությա մբ,,, քերմա թյա մբր և թռիչքովը , Հավատքին հ ա ,,,, կ ,„ ի ,, հ „ դիին մեջ, ///, „ ձ ի ն իր զգա ցումներն ու մտածոսՐ-ներր և մեր ամբողջ պատմությունն Է, որ իրհոգվույն մեջ կենդա նություն ու լեզու կա ռ­ն են ։

1'ր ու /ստիլն հա վատա րիմ մաքուր և նեբ- շն չյա լ հոգևորա կա ն, քաջ առաջնորդ և հովվա պ ետ իր սիրելի ժողովուրդին, ան հոգ­ն ա բեկ և կշռադատ պրպտող հ ա յ ա նցյա լին, հմուտ ե տա ղա նդավոր քննա դատ հ ա յ հին ա րվեստ ին, նվիրվա ծ ու ի՛ ա նդա վ ա ռ Հ ա յր ե - նա սեր, ահա թե ո վ Է մ ե ր ա յսօրվա ն Ա լե­՛րս ՐԳ Հոբելյա րը- Տա նն կ իլիկիս Կաթողիկոս Գա բեղին Ա։

՛Իա որ, պատի վ և երկա՛՛ր կյա նք մեր Մեծ Հա յրա պ ետ ին,

Հ ա յ ժողովուրդը անհուն երա խ տ ա գիտ ա - կա ն զգա ցումով կխոնարհի անոր զմա յլելի վա ստ ա կին ա ռջև, և (Гպ ա տ վելով ա յս հ ո յա ­կապ հո դե որ ականը, ադդը ինբդինքն Է որ կպ ա տվես։

1947 թ .)

16 ь . « 1Г 1՛ а и I * V 1948

Դոկտոր Ա. Տւ՚ՐԱ ՑՅԱ Ն

ն - Վ. ԳԱՐեԳՒՆ Ա ԿԱԹՈՂՒԿՈՍհ ՃՈՐեԼՑՍԼՆՒՆ ԱՌԹհՎ.

Ա յս ողերը կգրեմ ո ՛չ միա յն աշակերտի մ ր ' իր 8 0 -ա մ յա ծերունա զա րդ ուսուցչին Հա նդեպ խ որին հա րգա նքները ա րտ ա հա յտ ե­

լո ւ հա մար, ա յլ նա և վեր հա նելու մ ե ծ Հո բելյա ր ը հատկանշող կա րգ մը գ Ր։ որոնք կհատկանշեն Գարեգին Կաթողիկոսը ի բր և ուսուցիչ, գիտնակա ն ու Իբրե- >ա յրե- նա սեր։

Գևորգյա ն ճեմա րա նր ա վա րտ ելով երի­տասարդ Գարեգին կընդունի հոգևոր կոչում և կմեկնի Գերմա նիա, ու վ ե հ ա ց ն ե լո վ իր բա րձրա գոյնէ ուսումը, կվերա դա ռնա Էջմիա­ծի ն , նվիրվելու հա մա ր ուսուցչական և գ ի ­տական ասսւարեգներուն։ Իբրև, ուսուցիչ և տ նօրեն, ան երկա ր տա րիներ պ ա շտ ոնա վա - րա ձ ֊ Է ճեմա րա նի և Երևանի թեմա կա ն դըպ - րոցին մ եջ։ Ան հա մոզվա ծ հոգևորա կա ն Էր և իր ա յս հա մոզմունքը, ա վելի քա ն ռևէ մեկր իր վարդապետ ընկերներէն , կա րմիր թելիպ ես կա նցուներ ի ր դասա խո ււությսւններոՀընթ ա ցքին։ Աննման դասախոս էր , հարուստ ոճով ու բա ռա պ ա շա րով և մա նա վա նդ հա մո­զելու չտ եսնվա ծ շեշտ ով մ ը ։

Մ եծ իաեա լիստ մըն էր , որ խ որա պ ես կը- հավատար խ ոսքի ուժին, իր խ ոսքի կա տ ա - րե/հք տ պ ա վորությա նը։

Ա յսու հա նդերձ, ան՛ սովորակա ն վերպ ա - լիստ մ ը չէր , որ կխ ոսի, կքա րոզե ու կա նցնի, ա ռա նց ա յնուհետ և մտ ա ծելու ԳՈՐԾԻ մ ա ­ս ի ն ։ Իր գործի ա մեն ա բեղ ա ն ա սպ ա րեզը եղա վ դիտական ա շխ ա տ ա նքը, զոր ան զա ր- գա ցուց լա յնորեն , հա կա ռա կ ի ր ստ ա նձնա ծ պ աշտռններեն բխ ո ղ զբա ղումներուն։ Դեռ երիտասարդ, սա րկա վա գ, ան հրա տ ա րա կեց Ս ա սունցի ԴսոԱւթի վւո փ ոխ ակներևն մ ի ն , որ Գարեգին վա րդա պ ետ Ս րվա նձտ յա նի և Մ. Ա բեղյա նի գռրծերեն ա նմիջա պ ես հետո եր­րորդը հա նդիսա ցա վ։ Իր ա մբողջ կ յա նքի գի­տական գործն է ե ղ ա ծ սա կա յն <ГՀա յկա կա ն գրչա գրությա ն պ ա տ մությունը^ հսկա ա շխ ա ­տ ությունը, որո։ հրատարակումը ա յսօր կ ր - նըկատվի ծերունա զա րդ Հ ո բե լյա ր հ կողմե իր կյա նքի գերա գույն նպ ա տ ա կը։ Ա յս ա շխ ա ­տ՛ության վրս։ ան ճգնա ծ է ա վելի քա ն քա ­ռա սուն տա րիներ, գրեթե սպ ա ռելով Հ ա յկ ա ­կան գրչագրություն Հա մա ր տրամադրելի ն յո ւթ եր ը ։

Գարեգին Ա-ի հա յկա կա ն պատ՛մագրական գործերը տ ա սնյա կ հա տ որներ կկա զմեն, որոնցմե Հիշենք հոս «հ ա ղ բա կեա նքս, տՊռոշ-

եանքո և ա յլն , որոնք թա նկա գին ւ[հնա գրու­թյուններ են ու վստա հելի ատաղձներ Հ ա յո ց պ ա տ մությա ն հա մա ր։

Իր ա նբա վ հա յրենա սիրութենեն բխ ո ղ ա յս գրա կա ն-գիտ ա կա ն ա շխ ատ ությ անց հա մըն­թա ց Գարեգին Կաթողիկոս եղա ծ է նաև կեն­դանի հա յրենա սիրա կա ն գործի մա րդը։ Իր ժողովուրդասի րությունը և հա յրենա սիրու­թ յունը ան քա ղա ծ է հ ա յ ժողովոլրդեն իսկ, շարունակ շրջա գա յելով Հ ա յո ց աշխարհը և շփ մա ն մեջ մ ա նելով հա յ ժողովրդի ա մենա - հա մեստ խա վերուն Հետ , ինքն ալ արդեն ա (դ Հա մեստ խ ա վի, Հ ա յ գ յուղա ցիի զավակն եղա ծ ը լլա լո վ ։ Երբ թուրքերը 1 9 1 8 -ի ն էջ- մի ա ծն ի դոլոներուն առաջն էին կա նգնա ծ, հա րձա կումով մը զ ա յն գրա վելու հա մա ր, Գարեգին վարդապետ հ ա յ զինվորներու խ ՚ը- րա մա տ ներե խ րա մա տ կփ ութա ր, ոգևորե­լու հա մա ր զա նոնք հա յրենա սիրա կա ն հու­ր ո վ ։ 1 9 2 0 -ի ն Կարսի մեջ թուրքերու ձեռքը դերի կի յն ա ու մ իա յն հրա շքով կփ րկվի։

Գա ղութա հա յությունը ավելք։ մոտ իկեն ծա ­նոթ է Գարեգ/ւն Կաթողիկոսի վերջին 1 3 տ ա ­րիներու հա նրա յին գործունեութ յա նը, երբ ան ի բր և էլաթողիկոսական պատվիրա կ Պ ոլք- րեշի վրա յո վ ա նցա վ Ա մերիկա , •ուր ընդա ր­ձա կեց Հա սա րա կա կա ն ա շխ ատա նք մ ը , որով կՀետ ա ։ գնդեր ա մերիկա հա յությունը ա վել/։ սերտորեն կա պ ե/ոլ մեր պ ետ ա կա նա ցա ծ Հա (բենի քի ն' Սովետական Հա յա ստ ա նին։

Գարեգին Ա -ի Տա նն Կ իլիկի ո Կաթողիկոս րնտ րվիլը ընդմիշտ կտ րեց ա խ որժա կր դա շ­նա կցութ յա ն, որ կՀետ ա պ նդեր ա յդ Աթոռին ։[րա դնելու իրեն Հլու Հնա զա նդ կաթողիկոս մ ր , ա յդ ձևով գա ղութա հա յությա ն գե թ մեկ մա սր երկպ ա ռա կելու Հա մա ր , ինչպ ես որ րրա ծ էր մա սա մ բ մր Ա մերիկա յի մ ե ջ ։ Գա­րեգին Սրբազանի ընտ րությունը վերջ ա վավ ա յդ խ ա զերուն, որովհետև ան գիտ ցա վ իր Հոտ ն ա ռա ջնորդել դեպ ի է ջ մ ի ա ծ ի ն դ ե պ ի Մա յր Հա յր են իք , դեպի Սովետական Հ ա յա ս ­տ ա ն։

Գարեգին Ա -ի ա յս Հա մոզումները բ յո ւր ե - դա ցա ն 1 9 4 5 -ի կաթողիկոսական ընտ րու- թ յո ւն ն եր ս լ ա տ են, երբ 5 0 0 տ ա րիներու ը ն - թա ցքին աոաջին ա նգա մ ըլլա լո վ Կիլիկիո Կաթողիկոսն ա նձա մբ էջմիա ծին եկա վ, Հա ն­ձին Գարեգին Ա -ի , ու մա սնա կցեցա վ Ա մե­նա յն Հ ա յո ց Կաթող]։կոսի ընտ րությա ն և օ ծ­մ ա ն, ա յսպ իսով վերջնա կա նա պ ես սրբա գոր­ծե լո վ հ ա յ եկեղեցվո միա սնա կա նությունը։

1948 է ջ մ ի ա ծ ի ն

Ա յս պ ա տ մա կա ն աքտը սա կա յն միա ժա ­մա նա կ միա սնա կա նությա ն աքտ մըն էր գա ­ղութա հա յությա ն և Մ ա յղ Հա յրենիքի հա յ ժողովրդի և ի ր պետության՛' Սովետական Հա յա ստ ա նի միօ/լ. ոոուն նա !, ...... .Гւ ___ ,

17

ձ աՄաոցեւայԱ° Ր^ ? ձե1'ոմ,ա ՂաՐԴ Հո բելյա ր ը ՛։ Ղբ ք , որ իր բա զմա բեղուն կյա նքը

I I ? ւ տարիներ, որքան, որ պատ-7 ա՛ւելի Հ ՚՚բ ե լ յա ր ը դեռ իր մեջ ռ ւ յժ և կորով կղգա ա շխ ա տ ն,ո, և ... ' 1 1 Լ

Հ ո ղ ո ս դ ր ս ի ր պ ետ ությա ն' Սովետական կա ,լելի Հ ո բ ե ո ա ո ո ռ ե 7 ՛ г Г Հա յա ստ ա նի մ իջև , „բուն նա և ա յս միջոցա վ կղգա աշ Հ " Հ ք

(«Հա յա ստ ա ննա ն ճա կա տ » 2 3 նոյեմբեր 1947 թ .)

ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՏՎ-հՐԱԿհ ԿՈԶԸՄեր վա րչա կա ն ա ռօրյա զբա ղումներէն

ա նկա խ , ա վելի քա ն քսա ն տ ա րիներն ի վեր զբա ղա ծ ենք հա յերեն ձեռա գիրներու քննու­թ յա մ բ , Ցա րդ հրա տ ա րա կա ծ ենք Հա լեպ ի, Անթիլիասի և Սուրիո մա սնա վորներու քով գտ նվող հա յերեն ձեռա գրա ց մ ա յր ցո ւցա կ­ն եր ը ։ Մ ոտ օրեն Փարիզ/, մեջ տ պ ա գրությա ն պ իտի հա նձնենք Երուսաղեմի ձեռա գիրներու մ եր մ ա յր ցո ւցա կի ընդա րձա կ Ա հա տ որը։ նկա տ ելով որ մ ե ր ց ե ղ յս ենթա րկվա ծ ա ղն- տ ով հա զա րա վոր ձձռա գիրներ կորս վեց ան և շա տ քիչեր մ ի ա յն մնա ցին հ ա յ և օտա ր մա ս- նա վորներու քո վ , այ՛դ քիչերն ալ ա նխ ուսա ­փելի կորուստ և փ րկելու ա ռա ջա դրությա մբ ա վելի քա ն տ ա րիե մը ի վեր հետ ա մուտ եղա նք Եվրոպ այի մեջ ևս գտ նելու, մա սնա - վորներոլ սեփ ա կա նությոմյը եղող ձեռա գիր- ներ և ցա րդ պ ա տ ա հա բա ր գտ ա նք քսա նե ա-

վ ե [ի ,ղ ո ր ս խ նա մով ք ն ե ց ի ն ք և ցուցա կա ­գրեցինք և բոլորն ա լ վերա դա րձողինք ի- րենւյ տ երե րուն ։

Հա յրա բա ր և հանուն Տա յ մշակույթի ա նց­յա լ բեկորներու փ րկությա ն, սրտագին կոչ կուղղենք Եվյ,ոպ ա յի մեր սիրելի ժողովուր­դին, որ ի ր մոտ գտ նվա ծ հա յերեն ձեռագիր- ները վստահորեն հանձնի մ եզի , Փարիզ!, մեր :ա ս ց ե ի ն , 15 ւփվ. ժա ն Կուժոն, որպեսզի բ ո ­

լորն ալ քննենք և հետ ա գա յի առանձին ցու­ցա կով հրատարակենք, հօգուտ հա յ և օտար

բա նա սիրությա ն։Մեր ցեղի պ ատմության ա մենա մեծ մասր

գրվա ծ է մ եր հա յերեն ձեռագիրներու թա ն­կա գին հիջա տա կարաններուն վրա,

Հուսա լով „ ր ներկա մ եր կոչը ընդունելու­թ յուն պիտի գտ նե մ եր հա յրեն ասեր ժողո­վ ո ւ ր դ ն , կա նխ ա հա յտ շնորհա կա լությա մբ

Մ նա մք ա ղոթա րա ր Հա յրա պ ետ ա կա ն Պատվիրակ Եվրոպայի Հ ա յո ց

17 Ն ոյեմրէր 1 0 Հ 7 թ .ԱՐՏԱ4Ա9.Դ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ

(«Ա րևմուտ ք» 2 3 ն ո յեմ բեր 19 4 7 թ .)

ԿԱՐԱՊԵՏ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՂՐԻՄԵՅԻ. ՛; - _ . . . . . - ■-

ՍՐք*Ո8 ՀՈՓՓՍԻՍա ՆՑ

ԵՎ,

Գ Ա 8 Ի Ա * ն 8 Ս . Ն Ց Կ Ո Ի 8 Ս Ե Ր Ի

Վ Կ Ա 8 Ա Բ Ա Ն Ո Ի Թ 8 Ո Ի Ն Ը #;

կա րապ ետ Եպիսկոպոս ՂոիւՈ»յ«ի

1. ՆԱ1սԱՐՍ.Ն

րիստոսի Ս. Ավետարանի քա ­

րոզութ յա ն և քրիստ ոնեա կա ն հա վատքի տ ա րա ծմա ն գո ր ­ծում նահա տա կ մա րտ իրոս­

ների և հա յ եկեղեցու սրբերի շա րքում ա ֊ ռանձն ահա տուկ պ ա տ վա վոր տ եղ են գրա ­վում Հռիփ ս ի մ յա ն և Գ ա յիա նյա ն կույսերր, որոնք իրենց կ յա նքի գն ո վ վւարատելով «դիւապաշտ մոլորութեա նց խ ա ւա ր ը։ Հ ա ­յա ստ ա ն ա շխ արհից ՝ պ ա տ ճա ռ եղան քրիս­տ ոնեությունը Հա յա ստ ա նում պ ետության կողմից պաշտոնական կրոն ճա նաչվելուն ա վելի վա ղ, քա ն աշխարհի որևէ ա յլ երկ­ր ռւմ ։ Հռիփ սիմյա ն ն Գ ա յիա նյա ն կույսերի նահա տա կությոմւը ց ն ց ե ց հ ա յ ժողովրդի

* ) Կա զմվա է է Աստ Հա յսմա վուրքի, ԱղաթանգԼղո-

սի, Ա ռա քել վարդապետ Դա վրիժԼցու Ա Ա բհլ Արքե­պիսկոպոս Մխիթտրյաէւիւ

հեթա նոսա կա ն հա վատքի հիմքերը։ Հ ա /ա զգ ը , լս ե լո վ Քրիստ ոսի հա վա տ ով զորա ­ց ա ծ կույսերի քա րոզությունը և տ եսնելով հա նուն քրիստ ոնեա կա ն հավատի մա հ ը ն ­դունելու նրա նց ա նվեհերությունն ու պ ա տ - րա ստ ա կա մ ությունը, խ որապես հա մոզվեց նոր կրոնի ճշմա րտ ությա ն մեշ ու ի ր ձ ե ռ ­քո վ հեթա նոսա կա ն բա գինները քա նդելով հա լա ծեց քրմերին։

Հռո մ ի ց մինչև Վաղարշապատի հնձա ննե­րը ձգվող երկա ր ու գրկա նքներով լի ճա նա ­պարհը Հռիփ սիմյա ն ու Գ ա յիա նյա ն կույսե­րի հա մա ր դարձավ մշտա շող վւաոքի և ա ն­մա հությա ն փառապսակի ճա նապ ա րհ։ «Մ եբժ ելո վ ունա յն կ յա ն քը, վւավւագող ան­թա ռա մ պ սա կին, նվիրա ծ իրենց ա նձը սի­րույն Քրիստ ոսի, նրա նք դարձան երկնավոր զինվորները։ (Կոմիտա ս Կաթողիկոս, շա րա ­կան а Անձինք նուիրեալք]>յ։

1948ւ я մ ւ՛ а » ы ,

13

2 . ՀՈ-ՈԱք? ՔՐԻՍՏՌՆհՈԻԹՏՍ.Ն

Հ ո ,"Г , Հա մա շխ ա րհա յին ք „ „ լա ք ։ р шմա թիվ ա զգեր ա շ խ ա ր դ ղանազ1սն , Լ ր ի ց եկել ու բ ն ա կ ո վ 1յոմ, են հ ա „տ ա ,ոե' ' մ ե ծ , ճոխ ու ղեխ ք ա ղ ա ք ,„մ , ի ր ե ն , հ Լ բե ր ե լո վ նա և „եվ ,ա կա ն ե ր կր ն եր ,,,,! պ ա յ. 7 ^ ր ե " ճա նա չվա ծ կրոնները, Հ ռ ո մ լ ն բերվ ել հեթա նոսա կա ն բա զմ ա թ ի վ ա ս տ վ ա ծ ֊ ների ա րձա ններ Հունա ստ ա նիդ, Ե ղ ի պ տ ո ֊ս ի ց , Փ յո ձ ի կ ի ա յի ց և ա յլ երկրներից,ա կա պ տ ա ճա րներ,,,մ պ ա շա ա մա նոիո արկա դարձյ(ոլ ։

Հռ ո մ ի հրեա կա ն ժողովա րա ններում Ւ, ը նդունվա ծ էր եհովա յի պ ա շտ ա մունքը,

Սակայն Հռո մ ի քա ղա քա ցիները հ եթ ա ն,,, սա կա ն ա ռա վա ծների պաշտամուն՜քի մ ե յ ա յլև ս հողեկա ն բա վա կա նություն չ /ի ), գտ նում, մա նա վա նդ ա յն բա ն ի ց հետ ո, երր Հռո մ ի կեսա րներն իրենք իրենց ա ստ վա ծս,, ցն ե լո վ տ ա ճա րներում պ աշտամունքի ա ռա ր, կա դարձրին ի րենց կիսա նդրիները,

Հռո մ ը հղփ ա ցա ծ պ ա տ երա զմա կա ն հ ա ղ . թա նա կներով „ լ ա վա ր ա ռո ւթ յո ձն եր ո վ , դարձել էր գոոող ու ա մբա րտ ա վա ն, միւս , ժա մա նա կ վերա ծվելով մ ե ղ կ , շվ ա յտ , ցոփ ու ա նա ռա կ կ յա ն քի ա խ տ ա վոր բ ո ւ յն ի , Բա ­րոյա կա ն ոչ մ ի ա րժա նիք հարգի չէր Հռո մ ի պ ճնա սեր, զվա րճա սեր ու բիրտ հաս արա - կոլթ յա ն ա պ ա կա նվա ծ մթնոլորտ ում,

ե վ զա րմա նա լի չ է , որ քրիստ ոնեա կա ն ա ռ ա ք ի ն ո ւթ յո ւն ու բա րոյա կա ն ուսմունքը ա րհա մա րհվա ծ ու հա լա ծվա ծ լինեին բ ա ր ֊ քերի լիա կա տ ա ր ա նկմա ն ա յնպ իսի մի ա - նա ռա կ վա յրում , ինչպ իսին հա նդիսա նում էր Հ ռ ո մ ը ։

Ք րիստ ոնեությունը ա տ վա ծ էր ո չ միա յն հռո մ ա յե ց ի ն երի, ա յլ և հրեա ների կողմից, որոնք քի չ ջա նքեր չէին թա փ ում հ ռո մ ա յե-

ցիներին հա մոզելու քրիստ ոնեա կա ն կրոնի վնա սա կա ր լի նե լո ւ մ ե ջ , ա մեն տեսակ ա ր- ա ա ռոց ու չա րա միտ հերյուրա նքներ հնա րե­լո վ քրիստ ոնեա կա ն ուսմունքի մա սին։

Հռոմ ի կա յսրները, Ներոնից սկսա ծ, կա ­տա ղի վ ա յր ա գ ութ յա մ բ ու չտ ես նվա ծ խրս- տ ա սրտ ությա մբ Հա լա ծել սկսեցին քր իս­տ ոնյա ներին, ա նխ նա ո չնչա ցնելով , կ ո ա ո ֊ ր ելո վ , խ ա րույկների վրա ա յր ե լո վ , խ ա չե­լա փ ա յտ երի վրա բա րձրա ցնելով ու կրկես­ներում գա զա ններին կեր դա րձնելով նրա նց : Հա վա տ ա ցյա լները 'Քրիստոսին պ աշտում էին ծա ծուկ, հա մա յնա կա ն աղոթքի հա մար նրա նք հա վա քվում էին մ ե ծ զգուշութ յա մբ, հա ճա խ ա պ ա հովությա ն հա մա ր նրա նք Հռո -

հ ա լ ա ծ ա ն ք ի ги 'д и д .п н г

հ ա վ ա ռ ՚/ ՚ո ' / ' ։, ' 'ն ' ^ ղ 'ք ՚՚՚՚՚ս կ ո մ ր ն ե ր ռ մ էին զ7 թ 2 Վ Հ Հ Ա մ բ ա ր ն ե ր ի լույսի տակ !ս . թ ն ա մ ե ն ե 1 ղ" ր^ ում' Քրիստոնյա ների

մ ո ,մ , ամենուր պատ-

Հա լա ծա նքների ա յս դաժան , , ն ե .ա ռա քյա լները /, թե՛ քա հա նա ներ* Լ ե ն ո ճ ե ր ո վ ո ւ խ ր ա ա Լ ր ո վ

Ղ ն Հ ^ է մ Ո4ին-,

I 'Ք ՚՚ե ր ր . թե բա նտ երում, թե՛ խ ա,ե . լա ՚ի ա յտ ե ր ի ,լրա գա մվելիս և թ ե ■ կ ր կ ե ս Լ

հեոեւ 7 7 " /' կո ՚ւ մԻօ Հոշոտվելու պա.Հերին Քրիստոսի անունը բարձր У Հ ոլմ

ն ճ ն ? РРЬР1? "Լ մա4 ան 4ЬШ* Րոպե­ներին խորը հավատի լույսը շողում էր ԼՐանց դեմքերին, Քրիստոնյա ները իրենց հա վա" Ի մեշ անդրղվելի մնա լով, հանգիս,,, ու ա նխ ռով սրտով րնդունում էին մահը, ա րժա նա նա լով Քրիստոսի անվան մարտի- րոսների կոչմա ն։

Խորն էին քրիստոնեական հավատի ա ր- մա աները և նրա հանդեպ անզոր հ ա լա ծ ա ն ք ֊ I ր I ու դա ժա նոլթյոմւները. և որքան սա ստ - կա նում էր հա լա ծա նքը, ա յնքան ավելի ճում ու բա զմա պ ա տ կվում էր Քրիստոսի ուսմունքին հետևողների բա նա կը. Հռոմոլմ նորանոր քրիստոնեական հա մա յնքներ էին ա ռա ջա նում և քրիստոնեությունը հետզհետե ա զգա բնա կչությա ն ցա ծր խ ա վերից տարածն վելով աղթականորեն մուտք էր գործում բա րձր ազնվական դասի ապարանքները,

Հեթա նոսա կա ն կրոնը Հռո մ ում ապրում էր ծա նր երկունքի օրեր, խ ա րխ լվել էր ՝ նրա •իմքը ու վյ,ա հա սել անխուսափելի մ ա յ.

րա մ пип ր . հեթանոսական աստվածներր 11"ր!)րել էին Իրենց գրա վչությունը և դա գա -

րել պաշտամունքի առարկա լինելուց, նրանք իրենց գոյությունր պ ահպ ա նում է՛ին միա յն վերից եկող հրա մա նների ու բիրտ ուժի հովա նա վորությա ն շնորհիվւ թ՛ե՛ կա յսերա ­կան ա պարանքներում ու ազնվականների դղյա կներում և թ ե ՛ քա ղա քա ցիների տներում ,:ւ հողա գործների խ րճիթներում հեթա ­նոսա կան աստվա ծների արձանները դրվա ծ էին մի ա յս ի ց ո ւյց մա րդկա ն, որ ի բր թ ե հե­թանոսները դեռ պ աշտամունքի առարկա ունեն,

20 է а ս - 1՛ а ե ւ՛ ն 1948

3 . ՀՌԻՓՍԻՄՑԱՆ Ե4 ԳԱՅԻԱՆՅԱՆ ԿՈՒՅՍԵՐԸ ՀԵՌԱՆՈՒՄ ԵՆ ՀՌՈՄԻՅ' ՈԻՂԵՎՈՐՎԵԼՈ՚ԼԳԵՊԻ ԱՐԵՒԵԼՔ

Մի խ ումբ կույսեր, Գայի ան ե կույսի մ ա յ­րա պ ետ ությա մբ, Հ ռ ո մ քա ղա քում գա ղտ նի քրիստ՛ոնեական պաշտամունք էին կա տա ­րում Դիոկղետիա նոս կա յսեր օ ր ո վ *)։ Կ ույ­սերի մ ե չ իր շերմեռա նդութ յա մբ և նվիրվա ­ծո ւթ յա մ բ աչքի էր ընկնում Կլավղիոսի և Պատրոնիկեի կա յսերա կա ն ցեղ ի ց գեղեցկու­հի Հո իփ ս ի մեն ։ Նա իր վզին միշտ կրում էր Երուսաղեմից յո ւր տատիկի բե ր ա ծ խաշը' Քրիստ ոսի խաշի մա սունքներով։ Ա յս մա ­սունքներով խաշը Պատբոնիկեն ընդունել էր Հա կոբոս Տ յա ո նեղ բո ր ի ց և ի բ ր և նվիրա կա ն ա վանդ պ ահվում էր նրա նց ընտ ա նիքում ։

Դիոկղետիա նոս կա յսրը , որ ա նա ռա կ ու ցոփ կ յա նք էր վա րում, կա մեցա վ կին ա ռ­նել Հ ռ ո մ ի լա յնա ծա վա լ կա յսրութ յա ն մեջ գտ նվող կա նա նցից ա մենա գեղեցիկին։

Նրան պ ա տ մեցին Հռիփ սիմեի գեղեցկու­թ յա ն մա սին։ Կայսրը ցա նկա ցա վ ա նձա մբ տեսնել նրա գեզեցկութ յոմւը ։ Սակայն Գա յիա նե մա յրա պ ետ ը գավիք փ որձա նքնե­րից խ ույս տ ա լու հա մա ր, խ որհուրդ ա նե/ով Հռիփ սիմեի, մ յո ւս կույսերի ու քա հա նա նե­րի հետ , որոշեց խ մ բո վ փ ա խ չել Հ ռ ո մ ի ց ։ 70 հ ոգով նա վ նստ ելով նրա նք Հռո մ ի ց ճա նա ­պ ա րհվեցին դեպ ի Երուսա ղեմ ։ Հոպ պ ե (Հ ա յֆ ա ) հա սնելուց հետո նա վից ի շա ն և ոտ ով գնա ցին մինչև Երուսա ղեմ, ուր մեկ ամիս մնա ցին Գեթ սեմ ան ի պ ա րտ եզում։ Ա յստ եղ Հոիփ սիմեն,, Ս. Ա ստ վա ծա ծնա գ ե ­րեզմա նի առաջ ծնկա չոք ա ղոթելով, ովստ ա րեց իրեն նվիրել Ա ստ վա ծա մոբը և երդվեց մինչև իր կյա նքի վերջը կ ո ւյս մնա՛լ։

Կույսերի ու քա հա նա ների խ ումբը Երուսա . ղեմից դնա ց Ոլյլհա (Ե ղ եսի ա ), որտ եղ եր- կըրպ ա գություն ա րեցին Քրիստ ոսի Ս. Դաս­տ ա ռա կին, Մ եծ էր խ ումբը և աչքի էր ը ն կ . նոլմ ա.մեն տ եղ, ա յգ պ ա տ ճա ռով էլ նրա՛նք որոշեցին բա ժա նվել մ ի մ յա ն ց ի ց . ոմա նք մ ը - նա ցին Ո ւռհա յում կա մ ցր վեցին զանազան կողմեր, իսկ մնա ցա ծները դա րձյա լ Դ ա յիա - նեի ա ռա ջնորդությա մբ շա րունա կեցին ի - րենց ճա նապ ա րհը, Վ երջիններիցս ա նբա ժա ն մնա ցին քա հա նա ները' թ վ ո վ երեք հոգի,

•■) Հ ռ ռ մ ի կա յսր 2 8 4 - 3 0 , թվա կա ններին, աղա -

տա գրվա ձ սարկի որգխ քա ղա քա ցիա կա ն կռիվների

ժամանակ դա րձա վ կայսրւ Բռնա կալ և պատերազմա­սեր։ Կ ս ֊յսրոլթ յա ն ամրողշ շրշան ն ա նցկա ցրեց պ ա .

ա երա զմելով Ա ֆրիկա յում և Գ ա /ւիա յում։ Մ եռա վ 313 թվակաքյինւ

Հռիվւսիմյա ն և Գ ա յիա նյա ն կույսերը ու­ղևորվեցին Կեսարիա ու ա յնտ եղից էլ անցան Եկեղյա ց և ապա Դա րա նա ղյա ց գա վա ռը .ա յստ եղ Մանե կույսը ա նջա տ վելով նրա նցից մնա ց լեռներում ' ճդնելու հա մա ր, իսկ Նու- նե կույսն էլ ա ռա քելութ յա մբ մ եկնեց Վրաս- տ ա ն, քրիստ ոնեա կա ն ուսմունքն ա յնտ եղ քա րոզելու հա մա ր։

Մ նա ցա ծ կույսերի խ ումբն Դա րանա ղյա ց գա վա ռից իջա վ Բզնոմ/յա ց երկիրը։ Ա յս - տեղ նույնպ ես բա ժա նում տեղի ունեցա վ, կույսերից ոմա նք մնա ցին հւա թ ռւմ, իսկ г.- մա նք էլ ա նցնելով Ա ղձնյա ց ա շխարհը, բն ա ­կություն հա ստ ա տ եցին Խողձ ու Թուխ գ յո ւ ­ղերում' քրիստոնեական ուսմունքը քա րոզե- /ո լ մտ ա դրությա մբ,

Բ զնոմւյա ց երկրից մ ն ա ցա ծ կույսերը և քա հանա ները ա նցա ն Մոկաց ա շխ ա հը, ուր հիմնեցին Ս. Խա չ վա նքը. Քահա նաներից մեկին թողնելով նորա հիմն վա նքում, մ յո ւս - ներր շա րունա կեցին իրենց ճա նապ ա րհր. մ ի ն չև հա սա ն Հո գո ց վա նքը, որտեղ պահ­

վում էր Ս . Ա ստ վա ծա ծնա պ ատկերը' փ ա յտի վրա ձկա րվածւհւմբի ա նդա մներից մ յո ւս եր­կու քա հա նա ներն էլ մնա ցին ա յստ եղ, Հոգոց վա նքում բնա կություն հա ստ ա տ ելու հա մա ր։

Ո ւռհա յից մ ի ն չև Հո գո ց վանքը կույսերի խ ում բը ոչ մ ի տ եղ քրիստ ոնեա կա ն հ ա մ ա յն­քի չհա նդիպ եց, հա մա տ ա րա ծ հեթանոսական կրոնն էր թա գա վորում.

Հո գո ց վա նքից կույսերր իրենց ճա նա ­պարհը շա րունա կելով հասան Վարագա լեռն երր, ուր բա վա կա ն ժամա նա կ նրանք մ ն ա ցի ն' ճգնելով ու ա պրե/ով ա մա յությա ն մ ե ջ ։ Վարագա լեռն եր ում, մ ի խաչքարի տակկույսերն ա մփ ոփ եցին Հռիփ սիմեի վզի խաշը' Քրիստ ոսի խաշի մա սունքներով. հետա գա - յո ւմ ա յս վա յրում էլ հիմնվեցին Ս. Նշան եկեղեցին և Վարագա նշա նա վոր վա նքը ։

Վարագա Լեռն երում կույսերի խ ումբը հ ե ­թա նոս հա յերի կողմից հա լա ծանքի ենթա րկ­վեց և ստ իպ վա ծ եղա վ հեռանա լ դեպ ի Ա- րա րա տ յա ն ա շխ ա րհը։ Ա յստ եղ/ բնա կություն հա առա տ ելով Վաղարշապատի հնձա ններում, նրա նք մշտական պ ա հքով ու ա ղոթքով անւյ էին կ ա ընում իրենց սրբա կյա ց կ յա ն քը , ա պ ­րուստ ի միջոցներ հա յթ ա յթ ելու հա,մար էլ ուլունքներ էին շինում ու վա ճա ռում տ եղա ­ցի նե ր ի ն ։

1948 հ А Ծ Ի ս է |. է

4 . Հ1ՒԻՓՍԻՄՅԱՆ ե վ ԳԱՅԻԱՆՅԱՆ

Դիոկ ղեաիսէնոս կա յսրը գ ե ղ կ ի կ Հ ո * ,/ , . սիմեին գտ նելու հա մա ր նա մա կներ է ,էլ.. զա րկում ա մենուրեք։

Հ ա յո ց Հրդաա թա գա վորը ևս ս տ ա ն ո կ Է Ւիոկղևտիանոս կա յս եր նա մա կը, կա յսր,, նա մա կում նկա րա գրելով Հռո մ ի ց փախա о Կ' 4 սՒ Գ եղեցկությունը, խորհուրդ Է ր ,ո ա լւ ս •րդա ա րն փ նտ րել ու գտ նել կ ո ւյս ի ն ։

— Եթե կհա վա նես, վերցրու ք ե զ կին, ապա թե ոչ, ուղա րկիր նրան ի նձ ' Հ ռոմ ,

Հռիփ սիմեի ն որոնելու և գտ նելու համար Տրդա տ ը խ նդրա կներ Է ուղա րկում իր երկը ի բո լո ր կողմերը, որոնք շատ շուտ ով Վաղար­շա պ ա տի հնձա ններում հա յտ նա բեր ում են քրիստո՛նյա կույսերի խ ում բը և նրա նց մ ե , Հռի փ սի մ եի ն , 1

Պա լատականները վերա դա ռնա լով թա գա ­վորին հիա ցմունքով պ ա տ մում են Հռի փ ս ի ­մ եի գեղեցկութ յա ն մ ա սին, Տրդա տ ն ա ն մ ի ֊ էապ ես մա րդիկ Է ուղա րկում, որպեսղ], Հռիփ սիմ եին պալա տ բե ր ե ն ,

Հռիփ սիմեին բռ ն ո ւթ յա մ բ պ ալա տ են բ ե ­ր ո ւմ , Տրդա տ թա գա վորը հ ի ա ցա ծ Հռի փ ս ի ­մեի գե ղ ե ց կ ո ւթ յա մ բ, որոշում Է նրան իր կինը դա րձնել, սա կա յն Հոիփ սիմեն վճռա ­կա ն հա ստ ա տ ա կա մությա մբ մ եր ժում Է թա ­գա վորի ա ռա ջա րկը, Տա րփ ա նքով լց վ ա ծ , Տրդա տ ը ուզում Է բռ ն ո ւթ յա մ բ տիրանալ Հռիփ սիմ եին , բ ա յց սուրբ կույսն ա յնպ իսի ա րիություն Է ցո ւցա բե ր ո ւմ , որ

Թ ուլա ցան կորովիք հա ստ ա ձիգ ա ղե զա ն ց,Եվ տկա ր կա նա յքն վա ռեցա ն զի նո լ, Թագաւորն պ երճա ցեա լ զօրութ եա մ բ փ ա ֊

21

ԿՈՒՅՍԵՐԻ ՆԱՀԱՏԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

ռօքԻ մա նուկ ի կոսւէն պ ա րտ եա լ ամա չէրа. Եվ հա էգն Տրդա տ ն պ ա րտ վա ծ նա հա նջեց.

յն ժա մ„,նո,կ պալատ են հրավիրոսէ\ ա1իա նեին, որպեսզի վեր չի ն ս համոզէ,Հռիփ սիմեին Տ ր ղատի առաչարկն ը ն դ ո ձ ե - ւ"Ւ \, . ՚ Ա՚1 աՏն - 1-այիանեն հիշեցնելով Հոիփ - սիմեին նրա երդումը Ս. Ասավածածնա գ ե ֊ րեղմա նի ա ռա ջ, խրատում Էէ ե ս վ , նատ .տ ես ա ռնելով երկրային ունա յն կյա նքի 'ի ա ՚՚ք ը , հա մբերութ յա մբ ս, ան ի ի ր խաշըև երկնա յին ա նթա ռա մ պսակին արժա նա նա, հա րմա ր միջոց գա նելով Հոիփսիմեն թող­նում Է պալատն ու փ ա խչում ,1ր Հնձա նը, Я “ դ տ ա ձ թաղավորը հրա մա յում Է կոտ ո- ր ւ - ձա ններում պատսպարված կույսերին,

/ .սգավորի դահիճները հնձանները գալով բռն ո ւմ են Հռիփ սիմեին ու թևերը Չ կ ա ­պ ելուց ;ե տ ո նախ կ ա ր ո մ լեզուն , ապա փո­րելով , ա նում ա չքերը, որից հետ„ մա ր_՚ ԻնԸ ց ց ի վրա Հա նում, И բա վս, կան ան ալով դրա նով՝ դահիճները նրա աղիքները դուրս են թա փ ում և մարմինն Էլ հոշ,,տ ելով կտոր­ները ց ր ի վ տ ա լ 1 , Ա ա մ բ ո ղ շ դաշտ„ վ մ ե ,

Հռիփ սիմեի հետ միասին նահատակվում են

ն 1ր ը հ? ,ձ ," ն" Լմ դտն՚ ւ" ղ Նւ" " 3 2 ընկերուհի-

Գա յիա նեն ա յդ ժամանակ բանտարկված Էր պ ա լա տ ում. դահիճները նրան Է լ դ ո ւ ր ս

տ ա նելով հա րա վա յին քա ղա քա դռնից, խ ոշ­տ ա նգելով նա հա տ ա կում են , Գայիանեի հես, նահա տա կվում են ևս երկու կույս, Հնձա ններից մեկում մնա ցել Է ր մի հիվանդ կ ո ւյս . սրան ևս դահիճները չեն խ նա յում ու խ ոշտ ա նգելով նահատակում են ,

Ա յսպ իսով «•սիրոյն Քրիստ ոսի» 3 7 կույսեր նա հա տ ա կվում են Վաղարշապատի հնձան­ների մոտ գտ նվող դաշտում.

Ա յս դեպքը տեղ/, ունեցա վ 301 թվա կա նին,

5 . ԿՈՒՅՍԵՐԻ ՆԱՀԱՏԱԿՈՒՄ ՅՈՒՆԻ8 ՀԵՏՈ

Ա նմեղ կույսերի նա հա տ ա կությունից հե­տ ո Տրդա տ թա գա վորը հիվա նդա նում Է և խ ելա գա րի պ ես թա փ ա ռել սկ սում սա ր ու

ձորերում, ո չ մ ի տ եղ հա նգիստ ու դադար չգ տ ն ե լո վ , Նույն վիճա կին են արժանանոսէ նա և շա տ պ ա լա տ ա կա ններ.

Թ ա գավորի ք ո ւյր Խ ոսրովիդուխ տ ը երա զ Է տ եսնում, երա զում նրա ն հա յտ նում ե ն , որ թա գա վորի հիվա նդութ յունը բո ւժե լ կա րող Է մ ի մ ի ա յն Ս. Գ րիգորը, որը գտ նվում Է մ ա ­հապա րտների Խ որ-Վ իրա պ ում, Խոսրով/ւ- դուխ տ ը ի ր տ ե ս ա ծ երա զը պ ա տ մում Է ն ա ­խ ա րա րներին ու իշխ ա ններին, որոնք, զա րմա ցա ծ բա ցա կ ա ն չում են.

— Մի թե 1 4 տաբի մի մարդ կարող Էր կենդա նի ու զեր ծ մնա լ Խ որ ֊Վ իրա պ ի թունա ­

վոր օձերի ու կարիճների միջա վա յրում,Երազը կրկնվում Է։

Ա յս ա նգա մ Խոսրովիդուխտի պահանջով դնոսք են Արտաշատի Խոր-Վիրապը և ձգե­լո վ նրա մեջ մի երկա ր պ ա րա ն, վերևից կա նչում են.

— Գրիգո ր, եթե կենդա նի ես , շարժի՛ր պ արա նը.

Պարանը շա րժվում Է, Նորից են ձա յն տ ա - 1ի ս .

— Կապի ր մեջքիդ որսրանր, որ թեղ լույս

22 է А Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1948

աշխարհ հա նենք։ Եվ դուրս են հանում Գրի- Դոր/՛Ь Խոր-Վիրւսպից ողջ ու ա ռողջ։

Երբ Գրիգորին Խոր-Վիրապիу հանեք ուրհետո պ ա /ոմում են Վաղարշապատքւ Հնձա ն՜ ներում կա տ ա րվա ծ եղեռնի մա սին, նս։ իսկույն շտ ա պ ում է կույսերի նահատակու­թ յա ն վա յրը և. հա վա քելով սուրբ նա հա տ ա կ­ների մա րմիններր, թա ղում է նա հա տ ա կ­ման իսկ տ եղերում։ Ա. 'Հռիփ սիմեի մ ս ՚ր մ ի նր ա մփ ոփ ում է քա րե արկղի մ եջ, ծա ծկում

տա պա նա քա րով, կնքում իր մա տ ա նիով ու ապա թաղումէ

Գա յիա նեի նա Հատակման վա յրում Էլ հս- ղին Է հա նձնում նրա ա ճյունը, իսկ -.իվանդ կույսի նահա տա կման տ եղում ա մփ ոփ ում Լ ա նհա յտ կույսի մա րմինը։

Ս- Հռիփ սիմեի գերեզմա նի ւ/րա կա ռուց­վում Է յ . Հռիփ սիմեի անվան վկա յա րա նը, Ա. Գա յիա նեի գերեզմա նի վրա' նրա անվան վկա յա րա նը, իսկ ա նհա յտ կույսի գերեզմա ­նի վրա Էլ' Շո ղակաթի ան վան վկա յա րւսնր։

6 . Ս. ՀՌԻՓՍԻՄԵԻ ՎԿԱՅԱՐԱՆ

Ե. Գրիգորի և Տրդա տ թա գա վորի շինւսձ վկա յա րա ններն ա վելի նմա ն Էին մա տ ուռնե­րի և ոչ ա յն հոյա կա պ եկեղեցիներին, որ հետ ա գա յոսէ կա ռուցվեցին։

Պարսից Շա պ ուհ Երկա րա կյա ց արքան Մեհրուժան Արծրունու հետ միասին 3 3 0 թվա կա նին ա րշավեցին Հա յա ստ ա նի վրա և հա մա տ ա րա ծ մա հ ու ա վեր սվէռելով Արա­րա տ յա ն նա հա նգում, շատ գյո ւղ եր ու ք ա ­ղա քներ հրո ճարակ դա րձրին։ Արբոց Հռիփ սիմյա նց և Գ ա յիա նյտ նց վկա յա րա ն­ները, որոնք հ ա յ ժողովրդի հա մա ր նվիրա ­կա ն ուխտա տեղիների Էին վերա ծվել, ն ո ւ յն ­պ ես կործա նվեցին։

1 5 տարի ա ն ց , 3 0 5 թվա կա նին Ա. Սահակ Պարթև հա յրա պ ետ ը նոր վկա յա րա ններ շինեց կործա նվա ծների տ եղում ։ Բաց ա նելով Ս. Հռիփ սիմեի տ ա պ ա նը' Ա. Սահակը տ ե ­սա վ քա րե արկղը ու Ա. Գրիգոր Լուսավորչի կնիքը ։ Ա ռա նց բա ց ե լո ւ քա րե արկղը նա ևս կնքեց իր մա տ ա նիով։

Ս. Աահակ Պարթևի կա նգնեցրա ծ վ կա յա ­րա նները, պ ա տ միչների ա սելով, փ ոքր, ցա ծր ու մութ մա տ ուռներ Էին ։ Հ ա յ ժողովուրդը ջերմեռա նդությա մբ լց վ ա ծ ուխտի Էր գալիս ա յդ սրբա զա ն վա յրերը' ա ղոթելու և սրոց տապանաքարերը հա մբուրելու, հա մա ր։

2 2 3 տարի ա նց, 6 1 Տ թվա կա նին, Կոմի տաս կաթողիկոսր (6 1 7 - 6 2 4 ) ձեռնա րկեց ու ա- վա րտ եց Ս. Հռիվւսիմեի անվան վա նքի ներկա յիս շենքի կա ռուցումը։ Շենքը կա ­ռուցվա ծ Է կովւսւծո ք ա րի ց, լա յնա նիստ կա ­թուղիկեով, կիսա բոլորա կ կա մա րներով և հա նդիսա նում Է 7 -ր դ դարի հ ա յ ճարտարա ­պետական արվեստի սքա նչելի ու աննման մ ի կոթող։ Շենքը կա ռուցելուց առաջ Կոմի- տա ս կաթողիկոսը հին մա տ ուռը քա նդելով դուրս հա նեց տ ա պ ա նից Ս. Հռիփ սիմեի քա ­րե արկղը և տ եսնելով Ս. Գրիգոր Լ ո ւսա վ ո ր ֊ չ/ւ ու Ս. Աահակ Պարթև/։ մա տ ա նիների կը- նիքներր, ինքն Էլ իր հերթին կնքեց քա րե արկղն ի ր մա տ ա նիով ու դնելով ա յժ մ յա ն

դա մբա րա նում, նրա վյշա կա ռուցեց վա նքը։« 3 ա մի ԻԸ թա գա լռրռւթեա ն Ապրումեղ

Խ ոսրովոլ քա կեա ց կա թուղիկոսն Կոմիտաո զմա տ ուռ ս ր բո յն Հոիվւսիմեա յ ի Վաղարշա­պատ քա ղա քի, ղի կարի ց ա ծ և մթին 1ր շինուա ծն, ղոր շինեա լ Էր ս ր բո յն Աահա-լայ Հա յրա պ ետ ի Հ ա յո ց կա թուղիկոսի որդւոյն " Ր Բ ՚՚յ ն Ներսիսի.о (Ս եբԷոս եպ իսկոպ ոս)։

ե ենք ի կա ռուցումն ա վարտե/ուց հետո նրա ա րևմտ յա ն գռա ն ճակատին Կոմիտաո կաթողիկոսը ա րձա նա գրել տ վեց ։

«Ես Կոմիտաս եկեղեցա պ ա հ ս ր բո յ Հռի վ ։- սիմէի, կա րգեցա յ յԱ թ ո ռ ս ր բո յն Գրիգորի, և շինեցի գտ ա ճտ ր սրրոցն վկա յիցս Ք րիս­տ ոսի»։

Տա սն դար ա նցնելուց հետ ո Հռիփ սիմեի շեն ու պ ա յծա ռ վա նքր պ ա րսից, ա րա րա ց, թա թա րա ց ու օսման գոց արշավանքների և ա վերումների հետ ևա նքով բոլորովին ա մա ­յա ց ա վ ու զրկվեց միա բա նությունից։

1 6 5 3 թվա կա նին Փիլիպսս կա թողիկոսր ո- րոշեց վերստին շենա ցնել Ա. Հռիփսիմե/ւ վա նքը և նրա ն վ ա յե լո ւչ տեսք տ ա լ։ Վանքի •ոա նիքր, ք ա յք ա յվ ա ծ որմերը նորոգե/ տվեց սրբա տա շ քա րեր գործա ծելով և նոր միա բա ­նութ յուն կա րգեց' շենքերն ու տ նտ եսու­թ յուն ը բա րեկա րգ վիճա կում պ ահելու հա ­մ ա ր։

«Ի թուին ՌւձՐ (1 6 5 3 թ . ) Քրիստ ոսի ծա ռա յ Փիլիպպ ոս Կաթուղիկոս Ա մենա յն Հ ա յո ց վերստին նորոգեցի ղեկեղեցիս սրբոց կուսա - նա ցն Հոիվւսիմեա յ և Գա յիա նե ա յ » ։

Ինչպ ես վկա յո ւմ է Աիմևոն կաթողիկոսն իր վԶ ա մ բռօ-ո լմ , Եղի աղար կաթողիկոսր ևս ի ր երա խ ա յրիքն է թողել, Ա. Հռիփսիմե/ւ վա նքում բա վա կա ն նորոգություններ կա տ ա ­ր ելո վ ։

1‘ն քր Աիմևոն կա թողիկոսը, Մկրտիչ եպ իս­կոպ ոսի ծա խ քով, պարիսպ քա շել տ վեց Ա. Հռիփ սիմեի վա նքի շուրջը, պարիսպն ունի կամարակապ դարպաս, որի ճա կա տին ար­ձա նա գրվա ծ է ի ՌՄԻԵ (1 7 7 6 թ . ) ։

Կ ալ կ ա թ ա քա ղա քում բնա կություն հաս­

1948է ֊՞. Մ |< Ա, Ծ !■ Ն

տ ա տ ա ծ նոր չո ս լա յե ց ի Խաչիկ ի շխ անի ծա խ քով 1 7 9 0 թվա կա նին Ղուկաս կ ա թ *» / , ,

կոսը Ս. Հոիփ սիմեի վա նքի Փոքրիկ դա,լյ.յիվ ր ա ս ր բա տ ա շ քա րից չ„ ր „ ո յոլների հենվող կաթուղիկե կա ռուցել տ վեց, մա սին վկա յում Լ ն ռ յն թվա կա նին ղ ա ն ղ ա ֊ կատան մեջ դրվա ծ ա րձա նա գրությունը, .

Տա ճա րի շենքը դրսի կողմ ից քա ռա կուսի

23

Ս' Հ "1"Ի սԻմեի տաճարն ունի մի սեղան և լո ր ս խ ո ր ա ն աոաջին ,,լ Հետ ևի ղասերի կողմերի ա նկյուններում,

Տա ճա ր,,,,Г թա ղվա ծ են շինարար կա թողի.

Ս- Հոիփս

Է, ներս իր բոլորա ձև. որմա սյուները Հ յո ւ ­սիսա յին ու Հա րա վա յին որմերից ա ռա ջա ­նա լով բոլորա ձև են կա ռուցվա ծ. սրան ոիրենց վբա կրում են լա յնա նիստ կա թուղի­կ ե ն , որը ներսի կողմից պ ա տ շկա մբ ունի, ա յս պ ա տ յկա մ բի վյւա դոներ կա ն, որոնք տ ա նում են դեպ ի տ ա նիքի վրա բրգա ձև շինվա ծ սենյա կ ներր : Կաթուղիկեն լուսա վոր­վ ո ւմ Է չորս լուսա մուտ ներով։

7 . Ս. ԳԱ Յւ՚Ա ՆնԻ

Ս. Գա յա նեի ա նվա ն Սահակ Պարթևի կա ռուցա ծ փ ոքր ու մթին մա տ ուռը Եզը կա - թոդ/ւկոսր 630 թվա կա նին քա կելո վ , կովւածո բա րից, վա յելուչ կ ա թո էղիկեով, ընդա րձա կ ա. Հոյա կա պ մի տաճսւր կ ա ռո ւցե ց ։

"/ 'и կ ապա Հա յրա պ ետ ն Եղը ւլվկայարան սըրոյն Գ ա յի ա ն եա յ՝ զո ր եր բեմ ն խրթինև մթ[։ն Էր շի նեա լ, քա կեա լ զ ա յն , ևս

!ւ ւքԼի վա&քր

բա րձը տա պա նա քա ր։ Արևմտյա ն ղսան ա- ււ ա9 ղըսի կողմից ' ղան դա կա ս։ ս,ն տակը Կա­րապետ և Աստվածատուր կաթողիկոսների շիրիմներն են գտ նվում։ Տա ճա րից դարս գտ նվում են մի քա նի ա յլ շիրիմներ, որոնց

թ վում նա և Հա յտ նի и/սա,կերահան ու գրա ­կա նա գետ լեհա հա յ Աաեփաննոս վարդապե- տի շիրիմը։

ՎԿԱՅԱՐԱՆ

ր ն ՚/ա րձակագո յն և սլա յծա ււա գոյն զն ա շի - նեա ց կովւածո յ բա րամբ և կբո վ ձուլելււվ, և ա րա ս։/пиши յա ըղւսրէր կա յա նս բնա կությա ն քո/հ ան ա յ ա կան ղասուց ի պաշտօն ա ստուա ­ծս, յի ն իւ и բա նին а ( 3 и վ հանն 1,п ,9 կ ա թ ո ղ ի ֊

կոս16 5 2 թվա կա նին Փիլիպոս կաթուլ[ւկոսր

24 Է Տ Ս Ի Ա Ծ Ի Ն 1948

դրեթե ա մբողջապ ես վերա նորոգեց Ս. Գա- յիա նեի վա նքր, որի տանիքը քա յքա յվ ա ծ էր, կաթուղիկեն ծով ա ծ, միա յն ք ո ր ս որմերն ու չորս սյուներն էին կա նգուն մ ն ա ցել, ա յն էլ ձա կոտկեն ու իւրամատյա / վիճա կում»

а Բա յց սրրոյն Գ ա յիա նեա յ կուսի տաճարն ա ռա ւել աւերեալ էր, զի տանիքն բովա նդա կ իջեա լ էր ,մ ի ա յն շուրջանակի որմունքն և չորեք սիւնքն կա լին կա նգուն, գլուխն ի բա դ և յա տ ա կն որմոշն աստ և ա նդ ծա կոտ սա լ

ա ոնե/ով կրկին ետ տեղա վորում է իր տ ե­ղում է

ՏՕ տարի ա նց Եղիազար կաթողիկոսը Մայր Աթոռում կա տ ա րա ծ ի ր շինարարության զուգ­

ընթա ց Ս. Գա ւի անեի վա նքի տաճարի ա րև­մտ յա ն պատին կի ց շինել Է տա լիս մի վա յելուչ դա վիթ. տա ճա րի ներսում Էլ, նրա հյուսիսա յին ու հա րա վա յին կողմերում, շինե/ Է տա լիս երկու վւոքրիկ սեղա ններ ' սրբոց Պետրոսի ու Պողոսի անվամբւ Ա յնու-

Ս. Դւսյիա նեի վանքը

և խրա մա տ յա լ, որոց արար նորոգմանսկիզբն կա թոսլիկոսն Տ էր Փիլիպպոս մ եծա - իղձ կա րօտ իլ և ջա նիլ և զբա ղո ւմ գա նձս ծա - խ ելո վ, նորողեա ց գեղեցկա շէն ի հիմա նց մինչև զգա դա թ գմ բեթ ի ն , յո ր ո յ վիրա յ կ ա ֊ ոուցին զնշա ն տէրունական խ ա լի ն » (Ա ռա ­քել պ ա տ մ ադիր) ։

Ա յս վերա նորոգությա ն ՛գործը վարել է մի ոմն Հովհա ննես ա բեղա , որը կա սկա ծեէ է , թե ա ր դ յո ՛ք սուրբ կույսի նշխ արները գտ նվում են իր տ եղում, քա նի որ մա տ ուռը բոլորովին ա վերվա ծ է ե ղ ե լ։ Իր կա սկա ծները վւարա- տ եչոլ հա մար նա միա յնա կ դտնվաձ ժա մ ա ­նակ բ ա ց է ա նում սուրբ կույսի գե րե զ­մա նը և նրա միջի նշխա բներից մի մա սունք

հետ և Եղիազար կա թողիկոսը շինել է տալիս վւոքրիկ զա նգա կա տ ներ ու մի նոր շենք էլ կա ռուցում միա բա նությա ն հա մա ր. ապա պ արսպա պ ատել է տա լիս վա նքը ու կա րգում

միա բա նութ յուն ։Ս. Գա յիա նեի տա ճա րը մ ի երկա ր քա ռա ն-

կյունի է ներկա յա ցնում , չորս սյուների վրա հենվող բա րձր ու հոյա կա պ կա թուղիկեով։ Ունի երեք դուռ ու մ ե ծ լուսա մուտ ներ։ Ա րևմտ յա ն գռա ն ա ռաջ գտ նվում են հա ն- ղ ո ւց յա լ կա թողիկոսների դա մբա րա նները' մա րմա րյա տ ա պա նա քա րերով, դրա նց թ ր ­վում, ա մենա վերջում, ա յստ եղ թա ղվել է Խորեն Ա. կա թողիկոս Մ ուրա դբեկյա նը։

Ս. Գա յիա նեի տաճարը վերջին ա նգա մ

- ? - 8__________________ է * Մ ի Ա Ծ I. Ն----------- ------------------------------------- 2 5

նորոգվել է Ս. էշմիա ծնի միա բա ն Վահան նե / --------վա րդա պ ետ Р աստ ա մյա նի վա նա հա 1ոու~ հ Տ ւ . ք լ * ? է * տաՐՐական դպրոց բա ց ա րեց'թ յա ն օրոք, Վահան վարդապետը 1 8 7 2 թվին րով пш пиГ <Ш^ Р ЬЬ և ռուսերեն լեզունե-նորոգեց տաճարի խ ա խ տ վա ծ որմերը և Д . Հ Հ ա ն^ Հա մա ր, Եվ ա յս բոլորըց ե ց ու մ եծա ցր եց հ յուսիսա յին դուռն ու ժողովրդի եոոմե սննԴա ԴՐա մո վ ուլուսա մուտ ները, Մ իա ժա մա նա կ նորոգեց Ս գ Լ Ի , Ի Լ ր ա տ վ ո ւ թ յա մ բ ,վա նա հոր ու ուխտա վորների սենյա կները Լ Ւքմիածնե ГА ՜1֊ ՛ ^ ԿԻօ Գտնվում է Ս.ա վելա ցրեց ա յդ սօնյս ,կների թ ի վ ը , ջ « Ի է ՛Դ ա ժա նությա ն գերեզմա նոցը,դրական մեքենա բե րե լ տ վեց ՈԼ ։/կսեց հ վ ա ր դ ա պ ե տ ն ^ ^ Կ ռ պ ռ ս ն ե ր ի ուրա տա րա կել «Դ պ րոց» ա մսա գիրը, Ս ե ն յա կ . վ է նաև Առաքել

ՂՐրժեցի պատմագիրը,

8- Ա. ՇՈՂԱԿԱԹԻ 'ԼԿԱՅԱՐԱՆ

Ս. Գրիգոր Լոա ա վորչ], ու Տրդա տ ի կա ռ ո լ. հ «/, տ ե։„ , , , , . ,ց ա ծ վկա յա րա ններից երրորդը հա նդիսա նում ՜սռրբ կ ո ՜լ /ի ' է ա ձ ա ա ^ ո լ թ ^ "

Ս. Տուլակսւթի վանքը

26 է Я Մ Ի Ա Ծ Ի ն 1948

կա նգնեցրա ծ մա տ ուռը։Ավելի ուշ ա յդ մա տ ուռի տ եղում կա

ոուցվեց մի հոյա կա պ ու կոփ ա ծո քա րերից ■շինված տ ա ճա ր, որն ունի հետ ևյա լ արձա­նա գրությունը։

« Շինեցա լ սհնձանեաց մա տոլռսս ի թուինԶ ճ և Գ (6 0 3 թ .) ,Տա ճա րի ա յժ մ յա ն գեղեցիկ փոքրիկ շենքը, շինվա ծ կոփ ա ծո քա րերից, առանց սյուների ու վա յելուչ կա թուղիկեով ու լորս լուսա մա տ ­ներով, կա ռուցվել է շոռոթեցի Աղամալ ի շ ­խանի ծա խ քերով 16 9 4 թվա կա նին, Նահապետ կաթողիկոսի օրոք ։ Տա ճա րն ունի երկու դուռ ա րևմտ յա ն և հա րա վա յին կողմերում։ Մենավոր ու ա նհա յտ կույսի տապանաքարը գտ նվում է տաճարի հա րա վա յին խ որա նում։

Շենքի ա րևմտ յա ն դռան ճակատին ա րձա ­նա գրվա ծ է նրա կա ռուցմա ն թվա կա նը' 16 9 4 թ . г

Վանքն ա րևմտ յա ն ճակատի լա յնո ւթ յա մ բ ունի փոքրիկ զա նգա կա տ նով մ ի գա վիթ, ուր թ ա ղվա ծ են Նահապետ և Արրահամ Կրետացի կա թողիկոսները։

Վանքը պ ա տսպ արվա ծ է չորս բուրգերով, որոնցից հյոսւիս-ա րևմտ րսն բուրգի վյա։կա մի փոքրիկ խ ա չքա ր։

Հիշա տ ա կվում է , որ երբ Արարատյան երկիրը գտ նվում էր պարսից տիրապ ետու­թ յա ն ներքո, Հուռշա նենց Հւսկոբ եպ իսկո- պոսը, իր վա նա հա յրությա ն օրոք, վանքի բա կում ի ր ձեռքով պտղատու ծա ռերի մի մ ե ծ ա յգի տ նկեց։

9 . 4ԵՐՋԱՐԱՆ

հրա ժա րվել հեթա նոսությունից, մկրտ վել ու քրիստ ոնեա կա ն կրոնս ընդուներ

Անմիջապես սկսվեցին հեթանոսական ա ստ վա ծների մեհյա նների կործա նումն ու հա լա ծա նքը քբմերի դ ե մ ։ Հ ա յ ժողովուրդը մկրտ ություն ընդունելով քրիստ ոնյա դար­ձա վ ։ • • ւ

Հ ա յ ժողովրդի կ յա նքում տեղի ունեցաւ ա յս խ ոշոր շրջադարձը կա տա րվեց 3 0 1 — 303

Ա. Գրիգոր Լուսավորիչը 6 6 օր քա րոզու­թ յուն ա ն ե լո վ հորդորեց թա գա վորին, ի շ ­խա ններին ու ժողովրդին թողնել կռա պ ա շ­

տ ությունը և քրիստ ոնեա կա ն հա վա տ ով լո ւ­սա վորվել։

Տրդատ թա գա վորը ծնկա չոք ունկնդրում էր Գրիգոր էուսավորչի հորդորական խ ոս ­

քերը և հոգով զգո ւմ քրիստ ոնեա կա ն կրո- , , է , , - լ — է~ ւ —լ- 1 ___ ~ր-լ-Անի ճշմա րտ ությունը, ա յն կրոնի, որի հա - թվա կա նին։

մար սրբա կյա ց կույսերը հա նձն առան ն ա ֊ երախտապարտ Հ ա յ եկեղեցին կույսերիհատակվել ու իրենց կյա նքը զոհել «ս իր ո ,ն Հր2ատակր հա վերժա ցնելու հա մա ր ուխ տ ա - Քրիստ ոսիէ։ ' Դրա ցություն սա հմա նեց դեպի նրա նց ա ն ֊

Տրդա տ ը ինքն ա նձա մբ Ս. Գրիգորի ու է ա) Վ կ ր ա ր ա ն ն եր ը ,I I I « ք / / . է Հ. , ւ է V , Ա մենա յն տարի Հողեդա լստ իղ ութ օր

ժողովրդի հետ միա սին հա վա քեց ն ա հ ա տ ա կ ֊ ա % ( եկեղեցա կա ն Հա նդեսով, երկուշա բթիվա ծ կույսերի նշխարները և ա մփ ոփ եց ն ը - օրը տ ոնվում Է Ս. Հռի փ ս ի մ յա ն ց, իսկ երեք-րանց տ ա պ ա ններում ու վկա յա րա ններ կա նդ- շա բթի օրը' Ս. Գ ա յիա նյա նց տ ոները' նրանցնել տ վեցւ ա նվա ն վա նքերում։

Հա վա տ ա լով Գրիգորի քա րոզա ծ Ք րիստ ո- Եկեղեցա կա ն ա րա րողությա ն ժամա նա կսի ա վետ ա րա նին' Տրդա տ բ, նախարարներն երգվում Է Կոմիտաս կա թողիկոսի հորինա ծու ժողովուրդը ցա նկութ յուն հա յտ նեցին սքա նչելի շա րականը.

«Ա նձինք նոփ րնա լք սիրոյն Քրիստ ոսի,Երկնսււոր նա!1ատակք և կուսա նք իմա ս տուն Ի պարծանս ձեր բա րձրա ցես^ տ օն է՜Մ ա յր Սիովն դստ երօքն ի լրովք»:

Շ արականը վերջա նում Է հետ ևյա լ խ ոսքերով.

«1'իւծեա լք մաշե(յւս11 յւսսսւցեա լք ի մեծութիւն, ե վ կա նա յք վեՏսւզինք (յերա դա նցեա լք յա ղ թ եցի ն ,Բուրվաոք ոսկեզէնք հրով հոգա յ ն վա ռեցա ն,Ջահա(լցեստեւԱ|ք |ւ Քրիստււս և ւրսսեայք ընդ հրեշտակք»;

ԱՐՎԱՆԴ ՇՍ.ՀՍ.9.1.0

Հ1ԼՍԱ№Ո* ՏԵԴ.ԵԿՈԻԹ8ՈԻՆ ՀԱ8Ո8 ^ Ա Կ Ա Ն Ն ե Ր հ ՄԱՍԻՆ*)

С. ԴՐ1-ԴՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑԻ

ա սերորդ ղարի միա կ երգիչը

հա նդիսա ցել է Գրիգոր Նարե­կա ցին: Նա ն ո ս ր ո վ Անձևա ցու որդին էր և մա նուկ Հասակիս

հա նձնվել էր Նարեկա վա նքի գիտնական վա նա հա յր „ լ իր մ ո րե ղ բա յր Աս ան իա Ա ն ձ Լ ֊ վ ա ցո լ խ նա մ քի ն ։ Ա յստ եղ ն ա .շ ո տ ով ձեռք է բերում անհրաժեշտ գիտ ություն ու ձեո- նա ղրվում կուսա կրոն քա հա նա ։

Նա րեկա ցու ա մենա նշա նա վոը գրվա ծքը Աղոթագիրքն է , որ կոչվում է <г՛! Ш г Ц » ; Աս մի եզա կի գո ր ծ է , ոմւի խ որհրդապ ա շտէս.

կ '"ն բո վան դա կ " Լթյուն և բա ղկա չ ք ց -

! Տ / ք ՛ որ: կ ի ց սմեն մեԿօ ՚ւ ոէՎո լյ (Г ( բ ա ի ա ե ղ չ ո ւ թ յո ձ ) , Աոաջին բա նի Йишп'А , (' Ւ ՚ՈՐՈ3 " ‘■«Ոից խ օսք ընդь ш п . ь р 1ակ մնա ցա ծ 0 4 ւ *ւաձ րնմիևնույն խորա գիրը, ա յն Է* ^ 1երստին _

«ելուած կրկին Ոեծաըեան նորին հսկողի ա ս նոյն սււլերս մա դրա նա ց քա նի, ի խ ™ սրտից խ օսք ը նդ Ա ստ ուծոյ»:

Ա յս գործը , կրկնում ենք, որ նմանը չո լն ի , Սաըև կա ցի ն ավարտել է 1001 թվին և մեգ թողել որպես ա նմա հ հ ի շա տ ա կ՝*),

*■) Տես ս ՚յի ց յը «ԷՋՄ ԻԱ Ծ ԻՆ» Հ ո ւն վ ա ր ֊փ ե տ ր վ ս -ր 1 !)4 8 թ . ։ ,

° " յ Հ ի շո ւմ ե մ , 1 9 7 0 թվին /.ր, Լա զա րյա ն ճեմա ­

րանի Լիկեոնի ուսանող գրվելուս տուիչին տարին, երբ հա յ ուսանողներս ա շխա տ ում էին ք ւ; ի տնական

Մկրտիչ Էմիէի Հ ա յո ց չեղվի գա սա խ ոսութ/ա ն մա -

մերին միշտ միա սին լի ն ե լ, եթ ե ա յդ հնարավոր էր

լի ն ո ւմ ։ ' Լիկեոնի ուսա նողությա ն ըադհանուր թ :,,՛,;

Տ 0 է ր ։ իսկ հա յերիս թ խ է ,՝ Տ ) ,

Ա յդ մ ա մ տնակները թ ա րգմ ա նվել ու տ պ ա գրվել էին ռուսա ց լե զ վ ո վ հ ա յո ց շա րա կա ններ,,. Ս ի օր, երբ

ամենքԱ ներկա էինք, խ ոսք բա ցվ եի « արականների

թա րգմա նութ յա ն մա սին, էմինը հ ա յտ նեց, որ ինքը

ձեռնա րկելով ա յգ դժվա րին գո ր ծ ը , կա րծում է , որ ավարտեք է հսւ շողոլթ յա մբւ

— ե վ ի ր „ք , շարականների թ ա րգմա ն,и թ յռ ն ը շատ

կարևոր է ր ,— ասաց ն ա ,— որովհես.և Հ ա յ Եկեղեցո-,

դա վա նությա ն հրա տ ա րա կվա ծ թ ղթ երից և ոչ մ ե կ *

ա յնպ ես պարզ ու ճիշտ լեն պ ա րզա բա նում հա յ

գ ա վ ա ն ռ թ յա և էութ յունը , ինչպ ես որ շարականները։

Կարդացեք *Շ ա րա կա նն երէ-ի ռուսերեն թ ա րգմա նու­թ յա ն հա ոա ջա բա նում Հունա յյ կա յսր Կիռ Մանվել

Կոմնենի ն ա մ ս կ ը ՝ ուղղվա ծ մեր ներսես Շնորհս։, լո ւն ւ

ՄԼձՐ 4աՐդա ցինք ա յդ նամակը, որս աո աքին ա ն. դա մ տ պագրվել Էր Չա մլյա ն ի պատ մության երրորո հատորի մեք ( կ յ լ տ յ . և աՀա թև ինչ ( ր դրվա/ւ

ա յդ ն ա մ ա կ ո -յ. 'Ծ ռ ն ի ր ղա յս, — դրում ; կա յսրը,

֊զ ի ղ գ ա յթ ս ,կ ղ .„թ ի ձ ն , որ կա յր ի սիրտ,, մեր յերղս

а ՛-ր քլ ի պս.շտաման, որ աո Աստուած, բմշկեցա ք

րննութեա մր, վա սնզի ի մէէ տձար Ա ծա նեա ք երևա-

լա պ էս ի ն ո ց ա ն է , զի ի բա զում տեոիս երկ..լ բ ն ո լ-

թ եա մբ ղմի Քրիստոսն նոբոր փ առա ւորէք, և պարտէ

ղա յս ուղղութիւնս, որ իրը և զթա բուն է , ա մենե. ց ո լն ա՛սել ս ցո ւցա ն ելէ ։ ,

Հա նգա մ ա նքից օգտ վելով մենք էմինիԼ խ նդրեցին., թա րգմա նե, նաև Նարեկը, Նա պատասխանեց, որ դրա

համար ինքը արդեն շատ ձեր է . «Բ ա յց և այնպես ֊

ա վելա ցրեց ն ս :,— կփ որձեմւ։ Ա նցա վ մ ի շա բա թ և նա բ եր եց ու կարդաց մ եզ ա ոսւշին բա նի թարգ մա ­

ն ո վ ) յո լն ր . —

Չայն Տաււաչանսւց ՏԱաթեան ո ափ Ոդրոց աղաղակի քհղ ւ|հ.-ը5ծսւյ1յմ,

տեսողդ գաղանեսւց:Глас стенаний, муки сердца,

В о ш ь душн н вздыхания,.Тишь к тебе возсылага О, Всевидящий Создатель. ։

28 է * Մ Ի Ա Ծ Ի ն

Նարեկացին շա րականներ շք, գրել, ՛ա ղ գա նձեր, մեղեդիներ, հոգևոր т а : դեր ու ա- վետ իսներ, որոնք, ինչպ ես ա սա ցինք, մ ի և ­նույն շարականներն են , շատ Նրբին տար­բե ր ո ւթ յա մ բ ։ Հա յտ նութ յա ն Ա մենա հա յտ նի տաղը սովորա բա ր <՛Ավետիսս է կոչվում, որովհետև իր մեջ պարուն ակո-յՐ է հովիվնե­րի ավետիսը Քրիստա լի ծննդյա՛ն մա սին . —

Խորհուրդ մ եծ Լ սքա նչելի.Որ յա յսլք աէՈԱ* յայտնեցԱՈ.Հովիլքն երգեն ը նդ հրեշտա կս,Տա ն աւետիս աշխարհի:

Ծնւսլ նոր արքայ Ի Բեթղեհէմ քա ղաքի.Որդիէ՜ մարդկան օրհնեցէք,9.ի վա սն մեր մա րմնա ցա ւ:

Ա նբա լելին երկնի Ա երկրի Ի խանձարուրս պ ա տ եցա ւ Ոչ մեկնելով ի հօրէ Ի սուրբ ա յրին րա դմեցա լ:

Եվ ա յլն ։Այսպիսի ա վետիսներ շա տ երն են գրել —

Նեբսես Շնորհա լին, Գրիգոր Ա ղթա մա րցին. Ա ռաքել Ա յունեցին և ուրիշները։ Ա վետ իսնե­րի մեջ մտ նում են մի քա նի տող Քրիստ ոսի կյա՛նքիդ <և ամեն մ ի տողը վերջա նում է ա . վետ իս բ ա ռ ո վ ։ Ա վետիսների լեզուն հետ զհե­տ ե ժողովրդա կա նա ցել է , իր մԿջ ժողովըր- դական լեզվի տարրեր ընդունելով, և ը նդ ­հանրապես ը մ բռնելի դարձել ա մենքի հա ­մա ր։

Ավետիս հոգևոր տա ղերի թիվը մ ե ծ է. նրանց մեջ կան բա նա ստ եղծա կա ն զ գ ա ց ­մունքներով ու ա վյունով շատ գրվա ծքներ, որոնք ա րժա նի են ուշա դրությա ն և կարոտ ա ոա նձին ուսումնա սիրությա ն։

Նարեկացու ա վետ իսները սա կ ՚ս յՏ, դրակ- ց ի ց տ ա րբերվում են ի րենց վեգ ՛էի խ րթնա ­բա ն ո ւթ յա մ բ ։ Օրինակ, Աստվս։ ծա մ որը նկա ­րա՛գրելիս նա։ գործա դրում է հետ ևյա լ խ ըրթ- ն ա բա ն ութ յո յն ը . —

«հուպ, նրբա կին, լո յս գերա զ ՚ււնց ւուսոյն արփի վեհ են ա ճեմ, շողշողենի, փողփողեն ի էջ, մա նրա հեղեղ գա ղտ նի շա լիդ անծանօթի ճանապարհին}։։

Առանձին ուշա դրությա ն ա րժա նի են Նա­րեկա ցու հետ ևյա լ չորս տ ա ղերը . — <гЬгд զա րմա նա լիս «Փայլք Քրիստ ոսի ա մենա զօր յա րութ եա ն», «Ь и ՛ձա յն ա ոիւծա ն աւր ե մ » և «Տ ա ղ Վ ա ր դ ա վ «ւփ »:. . ..

Առաջին տաղի մ ե ջ Նարեկացին գովա բա ­նում, դրվա տ ում է Քրիստ ոսին, ի բ ր և ա մե­նա գեղեցիկին, ա հա, ինչպ ես է նկարագրում

նրա ն----նուրբ հոնքեր' ինչպես իրար կցվա ծկա մա րներ, աչքերը ծո վ ի ծով ծիծաղա խիտ երկու փ ա յլա կա ձև արեգակի նմա ն. կ ա յ­տ ա ռ թ և ե ր , երկթ երթ,ան բերա ն, որի շրթ ե- րից վարդ է կա թում, վա րսեր , որոնք քա ռա . հյուսա կ բոլորա ծ են ա յտ երի շուրջը, գ ե ղ ե ­ցիկ պ ա տ մուճա ն, թա նկա գին գոտ ի, նա զելի շա րժում, երբ քա յլե լիս ամեն քա յլա փ ոխ ին շողեր են կա թկթում ք ա յլե ր ի ց , և այէն ։

օՓսււլք Քրիստ ոսի ա մենա ղօր յա րութեա ն* տաղի առաջին մա սը կրոնական է , իսկ երկրորդ մա սը, բա ցի “'խ ա չա նմա ն» բա ռից, ոչ մի կրոնական բա ն չունի իր մ եջ, Փոխա ­բերա կա ն մտ քով նա պ ատկերումն է Ք րի ս­տ ոնեությա ն տա րա ծման Հա յա ստ ա նում , իսկ Վարդավառի տաղը բնութ յա ն դեդեցկոլթյա հ գովեստ Ւ— վա րդի, շուշանի як ա յլ ծա ղիկ­ների և ծա ռերի, որոնց մեջ Նարեկացին ա յլա բա նորեն ներկա յա ցնում է Քրիստոսի պ ա յծա ռա փ ա յլութ յունը , 9 պ ետք է մոռա նա /, որ պ ա յծա ռա փ ա յլութ յա ն տոնր վա խա րինել է մեր հեթա նոսա կա ն վարդավառն տոնին, երբ քրմերը վա րդերով զա րգա րում էին Աստ- ղիկի և Անահիտի տ ա ճա րները։

Վարդավառի տաղի մեջ Նարեկացին գոր­ծա դրում է ճարտասանական ր ն դ լա յն ոլմ ն , ա յսինքն փոխա նակ մեկ երկու խ ոսքով ար­տ ա հա յտ ելու իր մ իտ քը, ընդա րձա կում ու շատ խ ոսքերով է ա ր տ ա հ ա յտ ո մ__

Գոհար վարդն վա ո սւոեալ Ի վեհից վա րսիցն ա րրենիղ.Ի վեր ի վերա յ վա րսից Ծաւա լէր ծա ղիկ ծովա յին:

Հա րություն տա ղի մեջ նկա րա գրում է մի ս ա յլ, որը կա նգնա ծ է Մասս ի աջ կողմը ւ ՚լ չի շա րժվում, նրա վրա գրվա ծ են ա թոռներ, գոհա րք, ոսկեղենք, բե հ եղ ք ու ծիրա նիր. նրա վրա նստ ա ծ է ա րքա յորդին, որի երկու կող­մը կան քերովբեք ու սերովբեք, իսկ ա ռջե- վից մա նուկներ, որոնք բռ ն ա ծ ո մ ՚ե ն խաչն Տերունա կա ն, սաղմոսարան և քնա ր, սա յլի վրա դրվա ծ են հա րյուր խ ուրձ խորշըձա ն, վ եց կորնկան Վւ մ ի մանուշաւկ, բ ա յ յ սա յլը չի շա րժվում, նրա վ բա յի լա յնա թ իկունք, ա - հեղա կոչ, հա ստա բա զուկ ճո/էտը ձա յն է տա լիս եզներին, որոնք սպիտակ են և հ ո ւյլ մա րգարիտ մա զեր ունեն։ Ա յն ժա ­մա նա կ ս ա յլը շա րժվում է տ եղից ու ճ ռ ը ն ֊ չա լո վ մ տ նում Եր ուս ա ղեմ և նոր Սիոնի որգիք երգում են ((Փառք Քրիստ ոսի, ա յսօր արձակն ց ա ր » ։

Ա յս ա այլը երգել են Քրիստ ոսի հար էւթյան տ ոնին։ Սայլը փ ոխա բերա կա ն իմա ստ ով քրիստ ոնեությա ն տա՛րածումն է Հ ա , п т ֊

'1 6 4 8Ь А 1* !• а Ծ |. լ

նում, „ р պաաճաո է եղել հ կ թ ա ն ^ա ե ա ն Կապանքներից ա րձա կվհ/ոլն ։ Ա յ;պ ե ս , Լ ա ղի մ եկ ն ո ւթ յա ն ը , ր ա յց հ ա վ ա ն ո ղ ն դա 7.

29

Գրիգոր Նա րեկա ցի

թա նոսա կա ն ժա մա նա կներից ժողովրդի մ !.ջ պ ա հպ ա նվա ծ մի ա ռա սպ ել Է ե ղ ե լ, г,է Նա . րեկա ցին հյուսել Է իր տա ղի մեգ։

Ա յսպ ես են և նրա մ յուս տաղեր/է, դան- ր . ու. .ոգևոր երգն որ, որոնց իմաստը

րնդհա նրա պ ,,,, խ ե վաձ խւ1բ նււ„ տնո, . թ յա հ մ ե չ ։

Ն ա ր եկա ցի սոսղերի մասին մ եր ասելիքը

1մ ա ս ձ Ղ ւ համաՂ " * են* №մա սին նրա դր ծ տաղըւ որն Խ

Կրոնին վերա բերող մ ի բառ. մ ի , քա_П Ш [» I . լ ա ր Որ ա /Ա ,ո ա ւ լ 11 կ < / „ _

ղ ՚՚վ ւպ ի մեջ պ ա հպ ա նվա ծ ու մա ղոլղ Ա մա ս ֊ ար կորցրա ծ մի աոասպել „ ' Д Նա .Г կա ցին կա մեցել Է ա յս երդով կր թ ա կ ա ն իմա ս,,, հա ղորդած լինել. ՚

ՅԱՐՈՒԹԵԱՆ Տ ա ,

Ես ձա յն ա ոիլծուն ատեմ,Որ կոչէր ի քաոոսւեԼն,

,ոչԷր և ձա յն առնէր ի սանդարամետ!! Զ ա յն ա ռնէր ի սանդարամետս Հ ա ս ւ& յ հա լոսն ա բթնա ցետ ք Գիտելով ըզհեթա նոսս,

Ձ ա յն էր , ձա յնէր տատրակ՛, ւիրա սնունգս երե լո յն

Սէր յա ո ա լօտ է, ճեմետ լ հ ր անձուկծա գմա մբ ։

Նարեկացին վախճանվե/ ք֊ }Օ յՕթ,էին նարհկա վա նքում և թա ղվել Նարեկ գյուղի Ա. Սանդ/ստի վան որ մոտ : 1021թ վ ի ն , երբ Վասպոլրականի Ա րծբոլնի Սենե- քևրիմ թաղավորը իր չորս հ ^ ր յ,.ւր հազար ժողովուրդն ա ռա ծ վա խտ դրվում է Սեբսւո- տ իա , Նարհկա վանքի վանականներն էլ են փոխ ա դրվում, իրենց Հետ տ ա նելով նա և Նա­րեկա ցու ա ճյունը, որը հհ աո նրանք զետ ե­ղում են Նարեկացու անունով Սերա-յւոիա ֊ յո ւմ շինվա ծ վանքում։

7 . ՊԵՏՐՈՍ Ա ԿՍ-ԹՈԱ^ՈՍ

11-ր դ դա րում շա րա կա նների •նշանավո/ երգիչներ ևն հա նդիսա ցել «Գ ետ ա դա րձ» կոչ­վա ծ Պետրոս Ա կա թողիկոսր և Պահ/ավունի իշխ ա ն Գրիգոր Մ ա գիստրոսը-

Պետրոս կա թողիկոսի մա սին Լ դա ! կ ե ն ­սա գրական տ եղեկոլթ յուններո շատ թերի են , մ ե զ հա յտ նի չէ ն ո ւյն ի ս կ նրա ծննդյա ն թվա կա նը, մ ի ա յն հա յտ նի է , որ նա Անսւ- նիա Ա կա թողիկոսի [ 0 4 3 — 9 6 5 ) քեռորդին և Խաչիկ Ա կա թողիկոսի (0 7 2 — 0 9 2 ) եղբա յրն է եղ ե լ, ա յն Խաչիկ կա թողիկոսի, որը Տրդա տ ՛ճարտարապետի ձեռքով շինել է տ վել Ար­դին ա յի մ եծ եկեղեցին ու կա թողիկոսա րա նն

ա յնտ եղ փ ոխ ա դրել։ Պետք է եեթադրեչ, г/. Պետրոսն իր կրթությունը ստ ա ցել է եղբոր մո տ ' Ա րգինա յի կաթողիկոսարանում ։ Նահմուտ էր ժամա նա կի հունական գիտ ություն­ներին. որ նա ուսյա լ մա րգ էր, երևում է ա յն թղթա կցություններից, որ կատարվել ևն նրա ու Գրիգոր Մագիստրոսի միջև ։ Օրինակ, Մ ս: գի ։։ արոսը իր մ ի նա մա կի մեչ գրում է նրա ն, «քնողից զա յսոսիկ նա խ ա ղրոլթիլհմա կա գրել մեծա գուեիդ գ լխ ո յ, որ ա մենա յնի

ես բա ւա կա ն և զան ս պա ռ հեղուս գիտւււ- թիւն և շնորհ»։ Մագիստրոսը նրան ս&ւէս՝ ն ա մ է " դերակատարդ. իմա ստ իցս։ Մ յ.1Ա1

Зо к А |ք Ь П. & !• 1» 1948-

նամա կներից էլ երևում է , որ ՛մագիստրոսը ուսյա լ մա րդու հետ գործ ուներ,

Պետրոսն իր եղբոր հետ միա սին հ ա յր ե­նական Հա րստություն է ունեցել Արշարուն- յա ց գա վա ռում, որտեղ Մխիթար Ա յրովա նե- ց ո լ ա սելով, նա Ծշինեաց զՍուրմառի և զԾա ռա քա ր»։ Իսկ Մատթեոս Ո ւռհա յեցին վկա յում է , որ «յո ր ժ ա մ էր Տ կ յ Պետրոս յա - թոռ Հա չրա պ ետ ությա ն ի Հա յա ստ ա ն ա շ­խ ա րհին, ունէր զկա զմութիւն Հա էրենեաց տուեա լ ի թագաւորացն հա յոց Հենդ Հարիւո գեղ անուանի և մ եծտ նիք և շահաւէտ ընտ իր ֊ը ն տ ի ր ս ։

1 0 1 9 թվին Սարդի:/ Սևանեցի կա թոզիկո- սը ծերա ցա ծ լի նե լո վ , Գագիկ Ա ա րքա յի հա վան ութ յա մ ր , Պքւտր-սին Ան ի ում կ ա թ ՚ւ- զիկ՚ոս է ձեռնւօ դրոսք ւ Շաս, չա ն ցա ծ մեկր մյուսի ետ ևից վա խ ճա նվում ձ ն ' աուսչ Գա­գիկ արքան (1 0 2 0 թ . ) և ապա Սարգիե կա •

թող]ւկոսը։ որը թա ղվում Է Հոռոմոսի վա ն­քո ւմ ։ Պետրոսի կա թող/ւկոսությա ն ժա մա . նակաշրջանը (1 0 1 9 — ՜է 0 5 8 ) զուգա դիպ ել Է

Հա յա ստ ա նի պ ա տ մությա ն թշվա ռա գույնշրջա ններից մ ե կ ի ն ։ Գագիկ ի երկու որդիները կռվում Էին Բա գրա տ ոճւյա ց հա րստությա ն գա հին տ իրա նա լու հա մա ր։ ՀովՀա ննես- Սմբա տ ը, ի բ ր և եր եցը , հոր մա հից Հետ ո գահ Էր բա րձրա ցել, իսկ Աշոտը ' կրտսերը ա ն ­բա վա կա ն մ ն ա լո վ ղրա նից, պաշարել Էր մա յրա քա ղա քը և ուզում Էր գահր խ լե լ ե ղ ֊

բ որԻյ ։ \ , *Պետրոս կա թողիկոսը սկզբում միա նում Է

հա յ իշխ ա նների հետ և նրա նց միահա մուռ ջա նքերով հա ջողվում Է հա շտ ությա ն կա - լա ց ն ե լ, Հա մա ձա յնութ յուն Է կա յա ցվում որ Հովհա ննես-Ս մբա տ ը, ի բր և երեցը ե ղ - բա յր ն եր ի ց, ̂ թա գա վորի մ ա յր ա ք ա ղ ա ք ո վ , իսկ Աշոտը' аդրուցа երկրներում։

Հովհա ննես-Ս մբա տ ը Ա նիում հ ա ս տ ա տ ֊ Վելոլց հետ ո դեռ ի ր կա ցութ յունը բոլորովին հաստատուն չէր հա մա րում, որովհետ և ե ղ ֊ բորից զա ս, ո ձ ե ր ուրիշ թշնա միս եր էլ, որոնց մեջ ա մենա վտ ա նգա վորն էր հոմւաց կա յսր Վասիլ երկրորդը, որը 1021 թվին

մ ե ծ զորքով կռվի էր եկել ա բխ ա զների թա . գավոր Գեորդիի դ եմ և հա յոց Բարձր Հա յք ը , Տ ա յք ը և Այրարա տի մի քա նի գա վա ռները ոտքի տակ տ ա լուց հետ ո ձմերե լո ւ համար իջել Խ ա զտ յա ց երկիրը։ Ա լդ Ժամանակ Հ ո վ ֊ Հա ննես-Ա մըա տ ը հա նձնա րա րում է Պ ետ ­րոս կա թողիկոսին ի ր ա նունից մի կ՛տակ կա զմել կա յսրին հա նձնելու հա մա ր' հետ և­յա լ պ ա յմա նով, որ եթե կա յսրը հանձն կա ռնի ապա հովել Հովհա ննես - Ս մբա - տի կա ցությունը կենդա նությա ն օրոք,

ապա վերջինս ի ր մա հվա նից հետ ո Անիհ կթողնի նրա ն. Ա յստ եղ ահա պ ա րզվում է Պետրոսի դեմքը, ոլմւ ա յնքան խ իզա խ ու­թ յո ւն , ա ռա քինություն ու ա զգա սիրությա ն ոգի չ/ւ ոմ/ենում, որ մերժեր խ ղճուկ, վ ա խ ­կոտ ու անարժան թա գա վորի Հա նձնա րա ­րություն՛ը, որը կորստ ա բեր պետք Է Լիներ հա յրենիքի հա մա ր։ ՛նա ո չ մ իա յն խ իզա խ ու­թ յուն չի ունեցել մերժելու, ա յլև չ[։ ա շխ ա ­տ ել հա սկա ցնել անարի թա գավորին նրա առաջարկի ա ղետ ա բեր հետևա նքները ո; միջոցների չ}։ դիմել նրա մտ ա դրությունը խա - ւիա նելոլ Հա մա ր։ նա նույնիսկ իր ա նձի, իբրև ա զգի կա թողիկոսի, հա մա ր ա նսլատվ :ւթյոլկ չի հա մա րել ա յդսլիսի ա նա րգ դո ոծի դեպ քում միջնորդ հա նդիսա նա լը, ա յլ Հոժա րութ յա մբ ու շքեղ հա նդիսա վորությա մբ կա տա րել Է թա գա վորի հա նձնա րա րություն//•

Նույն 1021 թ վ ի ն , երբ դեռ Վասիլ կա յսրը Պո լսումն Էր, Վասպուրականի թա գա վոր Սե- նեքերիմ Արծրունթն նկա տ ելով որ ինքը ան­կարող պիտի լինի դիմա դրել սելջուկներին, որոնք արդեն մո տ եցել Էին նրա երկրի սահ­մա ններին, իր որդի Գավթին ընծա ներով ո ւ ֊ զա րկում Է Պոլիս ' կա յսրին Հա նձնելու Հա ­մա ր ա յն նա մա կը, որով նս, ա ռաջարկում Էր Վա ս պո ւր ականը վա խ ել Սեբաստիո ու նրա շրջա կա յքի Հ ե տ , Ստանա լով կա յս եր հա մա ­ձա յնութ յունը , Ս ենեքերիմ Արծրունին չորս հա րյուր հա զա ր ժողովրդով փ ոխ ա դրվում Է Ս ե բա ստ ի ա ու նրա շրջա կա յքը։

Ա յգ ժա մա նա կները Պետրոս կաթողիկոսը մ ե ծ շուքով մ եկնո ւմ Է Խ ա ղտ յա ց երկիրը, ուր գտ նվում Էր Վասիլ կա յս րը ։ Պա տ մում են, ո ր նրա նք իրա ր հա նդիպ ում են Տրա պ իզո- ն ում , ուր և կա տա րվում Է Անին հոմւաց Հա նձնելու առաջին ա նա րգ սա կա րկությունն ու վա ճա ռքը. Պ ա տ մում են նա և, որ 1 0 2 2 թվի։ Քրիստ ոսի մկրտ ությա ն տ ոնին, ի բր և պ ա ­տ իվ, կա յսրը ա ռա ջա րկել Է Պետրոս կա թո­ղիկոսին ա ռա ջինը խ ա չը ճո ր ո խ ի ջրերը ձգե­լո ւ Հա նդեսը կա տ ա րել, ժողովրդի վա ռ երե- վա կա յութ յունը զարդա րել Է նրա ն սուրբ ու ու Հրա շա գործ լինելու Հա տ կութ յա մ բ, Պատ­մ ո ւմ ե ն , որ երբ նա խ ա չը երեք ա նգա մ թ ա ­թա խ ել Է ջրի մեջ, խ ա չից լո ւյս ի ցնծուղներ են ա րձա կվել, իսկ գետի ջրերն Էլ կա նգ են ա ռել ու Հետ գնա ցել, ,;րի Հա մա ր Էլ նա ա յ­նուհետև կոչվել Է « Գետադարձи,

Պետյսէս կա թողիկոսը Խա ղտյա ց երկրիд իր Աթոռը ' Անի չի վերա դա ռնում, ա յլ մ ե կ ­ն ո ւմ Է Ս եբա ստ իա , Սենեքերիմ ԱրծրուՖու մ ո տ , ուր և մնում Է մ ինչև նրա մա հը (1 0 2 9 թ .) ու նոր միա յն վերա դա ռնում Անի ' ի ր Աթոռը, Այս՛տեղ նրան իշխ ա նները խ եթ ա չքով են

ն ա յում , ի սկ թա ղա վորը ա տ ելութ յա մբ Է վե-

1948 է -°. Ս' 1' Ս. Ա Լ Ն31

բա րերում , ա յն պ ա տ ճա ռով, որ նա երկար ժա մա նա կ բա ցա կ ա յե լ էր Ա թոռից, շայ„ փա րթա մ կ յա նք էր վարել ու իրեն ա յնպ ես էր պ ա հել, որ թա գա վորն ու իշխ ա նները նրա ներ!/ա յությա մ ր ի րենց նվա ստ ա ցա ծ են հա ­մ ա րե լ։ «Չ էր նուա ստ Ա թոռ հա յրա պ եա ոլ-թեա նն, քա ն զթա դա ւորոլթեա նն Հ ա յո ց ս ,__ա սում է Մատթեոս Ո լո հ ա յեցի ն ։ Կաթողիկոսն ուներ հինդ հա րյուր եպ իսկոպ ոս դա վա ռա - տ եսուչ հ ի նգ հա րյուր թեմի վրա է Պատմիչը շի հիշում, թ ե ա րդ յոք ի րենց կոչմա ն վսեմու­թ յունը ճա նա չող գործունյա ա նձնվեր մի բա զմ ութ յուն էին ներ կա յա ցնո ւմ հա յրա - պ ետ ա նոցի ա յս հա րյուրա վոր ա նգա մները, թ ե ա նձնա շա հ, ա պ իկա ր պ ա շտ ոնյա ներ։ Բ ա յց մենք ունենք և մի ուրիշ բա ցա սա կա ն վկա յութ յուն , ա յդ Հովհա ննես վարդապետ Կո­ղնոնի արևի խ ա վա րմա ն ա ռթիվ տ վա ծ բ ա ­ցա տ րությունն է , որի մ ե չ պ արղ ակնարկ կա և ա յս մ ա սին։

1041 թվին Հո վհա ննես-11 մրա ա ը վա խ ճա ն­վ ո ւմ է . վա խ ճա նվում է և Ադոտը։ Աոաջինը ժա ռա նգ շի թ ողնում , իսկ երկրորդը թողնում է Գագիկ ա նունով 1 8 տա րեկա ն մ ի որդի, կա յտ ա ռ ու ա զնիվ մի պ ա տ ա նի, որը իբրև Րա դրա տ ունյա ց հարստոլթ՛յան հա րա բտտորդի, օրինա կա ն ժա ռա նգ ու տ եր, Անվո գահն է բա րձրա նում և երկու տա րի խ ա ղա ղ կա ռա վա րում երկիրը ։ Սակայն Հ ո վ հ ա ն ն ե ս ֊ Սմբա տ ի տ վա ծ կտ ա կի հա մա ձա յն Անվո գահի օրինա կա ն ժա ռա նգ էին հա մա րում իրենց նա և բ յո ւզ ա ն դ ա ցի ք ։

Պ ա տ մում ե ն , որ Վասիլ երկրորդի հա ջորդ ու ե ղ բա յր Կոստանդինը 1 0 2 8 թ վ ի ն , ի ր մ ա հ ­վան ժա մա նա կ, կա նչել է տ վել ի ր մոտ Կի- րա կոս հ ա յ քա հա նա յին , որը մի ժամա նա կ հ ա յո ց կա թողիկոսա րա նի հյուրա տ նտ եսն էր ե ղ ե լ, և նրան հա նձնել Հ ո վ ՞ա ն ն ե ս —Սմբա տ ի կտ ա կը, պատւԱւրելով ա յն հա սցնել հա յոց թա գա վորին։ Սակայն Կիրակոսը շի կա տա ­րում ա յդ պ ա տ վերը, ա յլ իր մոտ մ ի որոշ ժա մա նա կ պ ա հելուց հետո վա ճա ռում է ա յն Մ ի բա յեք կա յսրին։

Թ եև Հովհա ննես-Ս մբա տ ի մա հից հետո հույներին շի հա ջողվում տ իրել Ա նիին, բ ա յց հիշյա լ կտակը մ ն ո ւմ է նրա նց մոտ ՛ու հիմք ծա ռա յո ւմ շարունակ պ ա հա նջներ ա նելու։ 10 4 4 թվին հոմւա ց կա յս ր Կոստանդին Բ' Մ ան ոմ ախը նորից Հա րուցում է պ ահանջը, դավաճան Վեստ Սարդսի խ որհրդով Գագիկ ա րքա յին Պոլիս հրավիրեքով։ Թ եև արքան շէր կա մ եցել գնա լ և Վ ա հրա մ Պահլավունին էլ չէր ցա ն կ ա ցել ո ւ խ որհուրդ չէր տ վել գ ն ա ­լո ւ, բ ա յց մ յո ւս ն ե ր ը , նա մա նա վա նդ Վեստ Սարգիսր, հորդորել են նրա ն գնա լու և Պետ­րոս կա թողիկոսին էլ միջնորդ դա րձնելով

երգվել են Ան է ն ու տերությա նը պահել մ ի ն- չ ա րքայի վերա դարձը։ Ավանդում են , որ ա յդ երդումը հաստատ ու աձփովւոխ պ ա հե­լ ո ւ . ա մ ա ր նրանք չեն խղճահարվել անգամ «գրիչը կենարարի արյան մեջ թաթախեքՈԼ ու ա յդպ ես վա վերա ցնելու իրենց ովստ ը»։ Ա յս պարագաներում Գագիկ Բ արքան Անվոբա ա լիները, ինչպ ես և ողջ երկրի հոգա բա ր­ձությունն ու խ նա մքը Պետրոս կաթողիկոսին հա նձնելով, մեկնում է Պոլիս, 'ի բ ր և զձոլկն ի կա րթէ ը մ բո ն Ьш/ կա մ իբո և հա լ ի ծո _ ղ ա կ ա ց » , ֊ ա սում է պատմիչը։

Հենց Գագիկը հեռա նում է հա յրենիքից, ի սկո ւյն հա յտ նի է դառնում դավաճանու­թ յունը . աոաջինը կա յսրն է դրժում ի ր ուխտը և սկսում պահանջներ անել Գագիկ ա րքա յից, որպեսզի նա հրաժարվի, իր ժառա նգա կա ն Իրա վունքից, Արքան նկա տ ելով որ ծուղակի մեջ է ընկե, ու իրա կա նա ցել է ա յն , ի ն , որ ի ր սիրտն էր վկա յում, ա յնուա մենա յնիվ շիւ ը նկճվում ու խ իզա խորեն մերժում է , մինչև վերջն էլ հաստատ մնողով իր մերժողական " Ր " " աս խան ի վրա և հույս դնելով «յուրա ­յի ն ներ ի » վրա , որոնք ա յնպ իսի սարսավլել/ւու տարօրինակ երդմա մբ ապահովեցրել էիննրա ն։

երբ յուրը հա սնում է Անի, ա յնտ եղ ծա ծ­կվա ծ դավաճանությունը ևս ա կներև է դա ո­ն ում ։ Պետրոս կաթողիկո՛սը, որին հանձնել էր արքան Անվո, բա նա լիներր, կաթողիկոս, որ ա զգի պաշտպանը պետք է լիներ, կշռա ­դատելս Հ բո լո ր հա նգա մա նքները, սկսում է ի ր երկրորդ, /լ ավելի զա րհուրելի , սա կա ր- կությունն անել մա յրա քա ղա քն ու ամբողջ երկիրը օտարներին հա նձնելու հա մա ր։ Ասեք I; թե ա մեն բա ն առաջուց չավւա ծ, կշռա ծ է եղել և մ ոռա ցա ծ է եղեք թե ինչ պիտի ստա- նար վւոխարենը, Ժամանակի պատմիչ Լաստիվերտացին ա սում Լ, որ նա Սամոսա- տ ում եղա ծ բյուգա նդա կա ն Iկուսակալին գրել էր. (էԾսւնո թա գա ւորին. թէ մ ե զ զ ի ՜ն չ հա ­տ ուցա նէ ւիոխարէնս, ե ես տա բ զքազսւքս ե 1 ШЛ ա մուրս, որ աշխարհիս ենտ։

Սակարկությունր վերջանում է նրա նով, որ (Гգա ն ձի լք և իշխանութեսւմր» կւոՐոէւիկսսի)։ հոժա րեցնում են հա նձնելու և նա Անվո քա - ո աո ոքն բա նա լիները ուղարկում Է Պո քիս' Կոստանդին Բ' կա յսրին, որպեսզի։ դա ու Անիին տ իր!։։ Լաստիվերտացին ա սում Է ((Զշնորհակաքիսն զա րից աուրսն հաաուցին կա թողիկոսին, յս ր մ է ղքաղաքն սուին»։

Երբ հա յոց զորքն իմա ցել է , որ թագավորն ա յլևս չպիտի վերա դա ռնա , — ա սում է Լաստի­վերտ ա ցին , — аԼային աո. հասարակ ա մենա յն տոժեն Հ ա յո ց , և արարին ա մենա յն քաղաքն ժողով, ուր էին գերեզմա նք թադաւորացն

32 ь а Մ Ի а а Ի Ъ լ 343

Հ ա յո ց , լա յի ն և զաթոռ թ ա գա ւո րո լթե ասն իւրեա նց ։ և կո ծ եդեա չ առ հասարակ լա յին զթա գա լորն իւրեա նց Գագիկ և ան էծս ց ա ­ւագին կա րդա յին նենդա ւորացն Գ ա գկա յ՚ւ։

Ա յդ ա նեծքի հա րվա ծը զգում է առա չին հերթին հենց ինքը կա թողիկոսը։ Առա չինկուսա կա լներից մեկը ' կա մենա սը 1 ո չ ըստ ՛Ա՜­ռաջին պ ա տ ւոյն մեծա րէ զհա յրա պ ետ ն, և սկսա նի գրով ա մրա ստա ն լինել զնմա նէ ա ռ թագաւորն ՛և խ ա բա նօք հա նէ գնա ի յ> ա - ղա քէն», — գրում է պ ա տ միչը։ Ա կզրում նրան ուղա րկում են Կարնո Արծն ա վա նը, ա յն ո ւ­հետ և 1051 թվի հունվարի 6 -ի ն , ճաշի ժա ­մա նա կ կա լա նա վորվում ու տ ա րվում է Խաղ- տ յա ց Առիճ բերդը ու վերջապես ա յստ եղից էլ Պոլիս, ուր լորս տարի մնում է որպես պատվա վոր կա լա նա վոր։ Կ ոստ ան դին Մանո- մա խը դկա սկա ծէր թողուլ գնա ի Հ ա յս , թէ երթեա լ ա պ ստ ա մբեցուցա ծէ զԱնիտ>։

Թե երբ է գրել Պետրոս կա թողիկոսը իր շա րականները, մ եզ հա յտ նի չէ , բ ա յց կա ր­ծում ենք , որ գրած կարող է լինել ա յն տ ա ­րիներին, երբ գտ նվում էր ա քսորում, Արծն ա վա նում կա մ Խ ա ղտ յա ց Առիճ բերդում և կ ա մ Աեբաստիո Ա. Նշան վա նքում ապրած տա րիներին, որովհետև ա յս տ եղերում, մ ի ­ա յնութ յա ն մ եջ մ իա յն նա կա րող էր լուրջ մտ ա ծել ու զգա լ ի ր գործա ծ մ եղքի , հա նցա ն- քի լրջությունը ու զղջա լ, ա պ ա շխ ա րել, որը երևում է նրա շա րա կա ններից։ Նրա շա րա ­կա նները երեք խ մ բի են բա ժա նվում— Մ ա ր- տ իրոսա ց, Ն նջեցելոց և Մանկունքկ Սակայն հաստատորեն պ նդել, որ դրանք բոլորն էլ նրա գրչին են պ ատկանում, չի կա րելի, որով­հետ և արդեն հա յտ նի է , որ «Սարսափելի որոտ մա մբ ե ա նա գին զօրութեսւմբ» շարա­կանը Սևանևցու երգա ծն է , իսկ ո ՚Ցա նսկգբե- նսւկէսն ծո ցո յ հօր խ ոնա րհեա լ բա ն գ» Հա կոբ Սանահնեցունն է ։ Պետրոս կա թողիկոսի շա ­րականների մեջ երևում են նուրբ ճաշակ և շատ ու խորին զդա ցմոմւք. և դա հա՛սկա­նալի է , նրա նց մեջ ի րենց ա րտ ա հա յտ ու­թյունն են գտ ել հեղինա կի սրտի վերքերի մրմունջները: Նրա շա րա կա ններից մեկիմեջ, օրինակ, մեղքերի քա վությա ն հ ե տ և ֊ /ա լ աղոթքը կա . «Ոսկի եդեա լս ա նպ իտ ա ­նա ցա յ, գեղեցկա յսւրմա ր շինուա ծոյս քա կ­տ ումն, իմաստւււնս յի մ ա րա ցա յ ի յսւլեա ց մ եղա ց, յո ր բն կ ղ մ ե ց ա յ, Լ ա յժ մ ա ղա չեմ, զՍ տ եղծողղ ա մ են ի ց , նա նցռյ ե. ընկա լ ղհրսւժարեալ հոգիս, յեօրնա ստ եղեա ն լու­սեղէն խ որա նս, ուր ժողովքն են սրբսց ի խաղսսալտեան հոգւով նեղութեա ն յերկեից բարութիւնս ն»: «Պ ա կ տ ս եցա յ,— շարունակում է նա մի ա յլ տ եղում, — յա զգսւտ ոհմէ, լքեա լ

թողի գկեանս աշխարհի, Ա մա րմին ունա յնու­թեա ն ղսւրձաւ ի հող, ուստի ստ եղծա ւ յի ս մա րղա սիրեա ՛, բա զմա գութ Փ րկի՝, ե վւարա- ա եցո' զցա ւս ա նձին ի մ ո յ» :

Նախքան Պետրոս կաթողիկոսի մա սին մեր ասելիքը վերջա ցնելը, անհրաժեշտ ենք հա ­մա րում մեջ բե րե լ նա և պատմական մ ի ա- վա նդությոմւ, որ ավան դե լ են մ ե զ Մատթեոս Ո ւռհա յեցին ու Ամբատ պ ատմիչըւ Պետրոս կաթողիկոսը մ տ ա ծելով որ Տգուցէ ա յլ ոչ թողուն զիս հոռոմք ելա նել ա րևելքя շտ ա ­պ ում է ի ր քեռորդուն' Խաչիկին կաթողիկոս ձեռնադրել և միա ժա մա նա կ երկաթե ա մա ն­ներով մոտ չորս հա րյուր լիտ ր մեռոն թաք-

ց ը ն ե լ Ա խ ուրյա ն գետի մ եջ' Անվո դրան մոտ , ՈՐ Աինի թե հոռոմների ձեռքն ը նկ նի ։

Ա յժմ մի երկու խ ոսք էլ Պետրոս կ ա թողի- կոսի կենսա գրությա նը վերա բերող Կարապետ Կոստանյա նի հմտ որեն ուսումնա սիրվա ծ ու տ պ ա գրվա ծ պ ա տ մությա ն մ ա սին, որից մենք որոշ չա փ ով օգտ վել ենք ա յս հա մառոտ շա ­րադրանքի հա մա ր, Գիտական պ ա տ մությու­նը կրոնական բա րոյա խ ոսությա ն գույն ու բ ն ո ւյթ չպ ետ ք է կրի, Պետրոս կաթողիկոսի կյա նքն ու գործունեությունը նկա րա գրել են նրան ժա մա նա կա կից պ ա տ միչներից գ լխ ա ­վորա պ ես Արիստակես էա ստ իվերտ ա զին. իսկ հա րևա նցիորեն' նաև Մատթեոս Ո ւռհա յեցին, Սմբատ պ ա տ միչը, Սամվել Անեղին և Մ/սի­թա ր Ա յրի վա նեցին ։

Որ Պետրոս կա թողիկոսը մա տ նիչ ու դա ­վաճան է եղ ե լ, ա յս մա սին ա ռա րկություն լի . նել չի կա րող, ի սկ որ դրա հետ ևա նքը եղել է հա զա ր հա զա րների կորուստ ը, կոտ որա ծը, մա սսա յա կա ն գա ղթա կա նությունը, երկրի ա վերումը, հա յրենիքի դատա րկվելը „ լ զրկվե/ր ի ր բն ի կ բնա կիչնե՛րից Լ օտար երկ բներում հ ա յ գա ղթա կա նների ա յլա ս եռ- վելն ու ա նդարձ կորուստ ը, ա յս ևս ա նա ռա ր­կելի է ,

Արդ, Ի ՜նչպ ես կարող է Պետրոս կա թողիկոսը ներողա մտ ությա ն ա րժա նա նա /, նա մա նա վա նդ որ նա մի հասարակ մա րդ չի ե ղ ե լ, ա յլ Ա մենա յն Հ ա յո ց կա թողիկոս, որն ունեցել է իր սեփական կա րողությունդ. «5 0 0 մ ե ծ և անուանի գիւղեր ընտ իր-ընտ իր, որ հ ա յո ց թա գա ւորները ը ն ծա յե լ էին Տ էր Խա ­չիկների տ ոհմին։ Ո ՛չ, նրա ապաշխարանքի ե մեղքի քաւութեան զգա ցմունքները, որոնք ա րտ ա հա յտ վում են նրա շա րականների մեջ, չեն կարող քա ւել նրա զարհուրելի դ ա ա ւ ֊ ձանութեան մեղքը և ա րժա նա ցնել նրան

ներելիութեա ն» — ա սում է Կարապետ Կոս- տ ա նյա նը ։ ճ ի շտ է ա սել պատմիհ Արի ստ ա - կես Լա ստ իվերտ ա ցին, որ նրա բա ժինը պետք է լինի аա զգի ա նէծքը »։

1948 Ь Я 1Г |. ս. Ծ |, !,33

/ , 77 ՀՂՀ շ ն ա կ ա ն ն ե ր ի նշանավորերգիչն հր են հա նդիսա ցել Ապիրատ ի շ խ Հ ձերկու որդիները Գրիգոր Գ Փոքր Վ կայասերկաթողիկոսը և ներսես Շնորհա լին, ինչպ եսնա և Ներսես Լա մբրոնա ցին, Խաչատուր Տ ա -

ՆԵՐՍեՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ

Ներսես Շ ն ա ՚հ ա լի

րոնեցին ու Հովհա ննես « Սարկա վա գа վա ր­դա պ ետ ը։

Սակայն սրա նցից ա մենա նշա նա վորը եղել է ներսես Շնորհա լին, որը ծնվ ել է 1102 թվին Ծովբ դ ղ յա կ ո ւմ ։

Ապիրաս, իշխ ա նը ունեցել է չորս որդի'

հ ; \1 Ր Ր Հ ° & մ " ” Պա հել, մեծա ցնել ու

•ախապատրաստել հոգևոր կ ո չ. ման հա մա ր։

*Ր ի գ » բ Ր Վկայասերը կա թոդյ,-

ա ա , է, ռ \ ա^ եւ յ օտտ թվ/,ն և մ ը , , աական Հա յրապ ետա կա ն ա թոռա ­նիստ վա յր չունենա լով ապրել Լ ՚ Գո1 Հ ա“ Իլ մ եծ իշխանիԴՈյակոս! (Մ ա բա շ-Քեսուևի մ ո տ ).

ք ո մ ն ։՚ արմր ր Վա ն ֊

եՐԲ Գրիգորիսը և ներսես,, բ ո ­լորում են իրենց դսլրոցակա,:Հ ա ր ի ք ը , պ ա պ ը ն ր ա ն ց ո լ ղ ա ր կ ո լ մ

է Ս յա վ լերա ն Կարմիր վա նքը ՝ վա նա հա յր, գիտ նա կան Ա տ եւիա ֊

վարդա՛՛պետի մոտ ուսանելու, Ա յստ եղ Գրիգսբիսը և ներսես,, գիտնական վարդապետի մոտ Ոև- սա նում են երկու ուրիշ աշա­կերտների Սարգսի և Իգհատիոսի

ընկերա կցությա մբ, որոնք հետ ա ­գա յո ւմ նշանավոր գրականագետ վարդապետներ են դա րձել,

Գրիգոր Բ Վկայասերը իր կ յա ն ­քը նւ[իրել է 7էեծ մա սա մբ վկա յա - բա նություններ հա վաքելու և հու- նա ց ու ասորաց լեզոմյերից թա րգմա նություններ կատարելու գործին։ նա շա րականներ չիդրել, բ ա յց հավաքել ու թ ա ր գ, մա նել է սրբերի վկա յա բա նու- թյունները, Բացի' Սրբոց Վ կ ա յա ֊ բա նոլթ յո մւի ց, նա գրել ու թ ա րգ­մա նել է «Պատմութիւն Վարուց Ոսկեբերանի» և «Թ ա րգմա նու- թիւն Պրոկղի ներթողի ա ո Յո վ-

ճա ն Ոսկեբերան» նշանավոր եր­կասիրությունները և ա յլ գրվա ծք­ներ ու ժա ռա նգություն թողել ե -կեղեցուն։

Գրիգոր Р Վկա յա սերը վա խ ճա նվել է 1105 թ վ ի ն ։ Վկա յա սերին հաջորդել է նրա քեռոր­դի Բա րսեղը։ Վերջինս իր մա հվա ն ժա մա ­

ն ա կ, Կարմիր վա նքում, կաթողիկոսական քողն ու գա վա զա նը Գրիգորիսին՜ հա նձնելով,

3 4 է А 1Г Ի Ա Ծ !• ն 194Տ

պ ատվիրում է նրան իր տեղը կաթողիկոս օ ծ ե լ։

Գրիգորրսը կաթողիկոս է օծվում 11 1 3 թվին, իր 2 0 -ա մ յա հա սա կում և կ ո լվ ո մ Գրիգոր Գ։ Նրա ընտ րությա ն ա ռթիվ կոն­դա կներ են ուղա րկվում ա մեն կո ղ մ , բ ա յց ո չ մի տ եղից էլ դժգոհություն շի լսվում ն ը - րա տակավին երիտա սա րդ լինելու մ ա սին։

11 1 4 թվին գումա րվում է Ս յա վ լեըաներկրորդ ժողովը, որին մա սնա կցում են 2 0 0 0 մա րդ, ա յս ժողովում էլ ճա նա չվում է կա թողիկոսի ընտ րությա ն օրինա վորությու­նը։

Չա փ ա զա նց մտ երմա կա ն են եղել Գրիգո­րի ու իր եղբոր Ներս ես ի հա րա բերությունը, չն ա յա ծ տարիքների մեջ մ ե ծ տ ա րբերություն չի եղ ե լ, բ ա յց մ ե ծ եղբոր ' Գրիգորի վա ր­մունքը փոքրի հա նդեպ հա յրա կա ն Է եղելւ Ներսեսի նկա տ մա մբ գուրգուրա նքը, փա­ղա քշա նքը, խ նա մքը անպ ա կա ս են ե ղ ե լ։ Գրիգորը ո չ մի բա ն չի ա րել ա ռա նց եղբոր հետ նախա պես խ որհրդա կցելու, բո լո ր խ ըն- դիրներում նրա նք միա սնա կա ն մտ ա ծողու­թ յո ւն , կա մք ու ցա նկութ յուն են ի հա յտ բե ր ե լ։

Ինչպես տ եսա նք, Գրիգոր Վկա յա սերը Հա յրա պ ետ ա կա ն Ա թոռա նիստ վ ա յր չի ու­ն եցել. նորընտիր Գրիգոր Գ կաթողիկոսը մտա՛դրվում Է իր հա մա ր ա թոռա նիստ վա յր ընտրել ււրեէ հա յա շա տ կենտ րոն, սկզբում նա ընտ րում է Ա նին, բ այց պ ատմա կա ն դեպքերի բե րմ ա մ բ նրան չի։ հա ջողվում իր մտա դրությունն իրա գործել, դրա հա մա ր էլ ժա մա նա կա վորա պ ես Հա յրա պ ետ ա կա ն Ա- թոռը վախա դրում է Ծովք դղյա կը (1 1 2 5 թ .) Д Ներսեսին էլ եպ իսկոպ ոս ձեռնա դրում։ Ա յս դղյա կը թ ե և փոքր էր , բ ա յց կա թողիկո­սին ու Ներսես Շնորհա լուն հա ճելի էր ա յն ­տ եղ բնա կվելը , քա նի որ իրենք ա յնտ եղ էին ծ ն վ ե լ։ 11 4 7 թվին Գրիգոր Գ կաթողիկոսը Ներսես Շնորհա լոլ հետ միա սին Հա յր ա պ ե­տական Աթոռը վւոխադրում են Հռո մ կլա ա մ - ր ա գոլյն բե ր դ ը , որը պ ա շտ պ ա նվա ծ էր շըր- ջապատի մա հմեդա կա ն բռնա վորների հա ­ճա խ ակի հա րձա կումներից։ Ա յս բերդը գըտ - նվել է Եփրատ գետ ի ա փ ին, ա յն տ եղ , ո ր ­տ եղ Մա րզման գետ ը կիսաշրջան կա զմելով խ ա ռնվում է Եփրա տ ին։ Բերդը պ ատկանել է լա տին իշխ ա ններին, որոնցից գնել են նր- րա նք. բերդը Հա յրա պ ետ ա կա ն Աթոռի ս ե ­փա կա նություն դա րձնելուց հետ ո նրանք ա յնտ եղ մի հոյա կա պ եկ եղեցի են կա ռու­ց ո ւմ ։ Գրիգոր Գ կա թողիկոսը 1 1 6 5 թվհն վա խ ճա նվելով թա ղվում է Հռո մ կլա յում , իր կողմից նախա պես պ ա տ րա ստ վա ծ էիր^ի մ եջ։

Գրիգոր Գ. երեք ընտ իր շա րա կա ն է թ ո *

ղ ե լ— ա վետ յա ց տոնի ' (.Խորհուրդն անհաո>, ծա ղկա զա րդի ' «Մ եծահրա շ ա յս խորհուրդ» և ի պ ատիվ Ս. Լուսավորչի «Ի յե լս ն ւսրեու սւ- ր ն * :

Գրիգոր Գ տ կա րա ցա ծ լինելով, մա հվա ­նից մ ի քանի ամիս ա ռա ջ, նոր կաթողիկոս ընտ րելու հա մա ր 1 1 0 5 թ ։[ին ա զգ ա յի ն -եկ ե­ղեցա կա ն ժողով է հրաւԱ:րում։ Ժողովը մ ի ա ­ձա յն կաթողիկոս է րն-յւրում ա մ են ա ա ր ժա ֊ նավորին ' Ներսես ՇնորՀա լուն, որն իր ծ ե ­րությունը և վա տ ա ռողջությունը պաւորվսւկ բե րե լով հրա ժա րվում էր ։ Ս ա կա յն, որոշ ժա մա նա կ ա նց, ի պս-տիվ իր մա հա ցա ծ կա ­թողիկոս եղբոր, որը մա հվա նից մի քանի ամիս առաջ կա թողիկոսա կա ն քողն пл. գա - վա զա նը իրեն հա նձնելով հա նդիսա վորա ­պես օծել ու եոկրպադել էր , որպես արժա­նա վոր կա թողիկոսի, նա ստ իպ վա ծ է լինում ընդունել ժողովի որոշումը։

Շնորհա լին կա թողիկոսա կա ն գա հ բա րձ­րա նա լով սԱռ հա մօրէն հա յա սեռ ազինսո խ որա գրով մի շրջա բերա կա ն կոնդա կ է հղում հ ա յ ժողովրդին, որի մեջ հա յտ նում է իր եղբոր մա հվա ն, իր ընտ րությա ն ու օծմսՀ։ մա սին և կոչ ա նում նրան ի ր պարտակա- նաւթյոԱ-նները հա նդեպ հա յ եկեղեցու ու հս/յ ա զգի կա տա րել ան թերի,

Շնորհա լին վա խ ճա նվել է 1 1 7 3 թ վի ն , 71 տա րեկա ն հա սա կում, 7 տարի երեք ամիս ու կես կա թողիկոսությա ն ծա նր պ արտա կա ­նությունը կա տա րելուց հետ ո։ Նա տա ռա պ է/ է տ ենդով, որը չի կարու/ացել բուժել ա նգա մ նրա իմա ստ ուն բժիշկ Մ խ իթա րր։

Շնորհա /ին, ա զգին ու եկեղեցուն , որպես ժա ռա նգութ յուն, մ ե ծ թ վ ո վ դրվա ծքներ է թ ո ղ ել։ Նրա շնոբհա ւիոյ.թյո։նր ամբողջովին ա րտ ա հա յտ վա ծ են ք տ եսնում ա յդ գրվա ծք­ներում ։ Նա Շնորհա լի ա նվա նվեց հենց ա (դ ի ր իմա ստ ա լից գրվա ծքների հա մա ր։ Մենր հա նդիպ ում ենք մա քուր, ականակիտ բ ա ­նա ստ եղծությա ն նրա շա րա կա ններում, կա ­նոններում, մեղեդիներում, հոգևոր տ ա ղե­րում ու եր՛գերում, իսկ արձակ գրվա ծքնե­րում տ եսնում ենք տրամա բա նական դա տ ո­ղութ յուն ու հմտ ություն ա ստ վա ծա բա նա ­կան գիտ ությա ն մեջ։

Շնորհա լու չա փ ա ծո երկա սիրությունների մի մասր դրվա ծ է հին հա յկա կա ն տ ա ղա ­չա փ ութ յա մբ, ինչիս օրին ա կ' Ավադ օրհնու­թ յո ւն , Յոթա Ն ա ւնից, Նինուեա ցվող, Մեծի Պահոց կյուրա կե ավուրց շա րա կա նները, ա յլև Ծաղկազարդի հա րցը, Հոգեզա լստ յա ն չորս պ ատկերը, Վարդավառի երկու պ ա տ կե­րը, Վերա վա խման երկու պ ա տ կերը, Հ ո վ ֊հա ննու և Մարգարեից հա րցերը, Հ ր ե շտ ա կ ա ֊ պ ետ ա ց, Վարդանանց և Ղևոնդյա նд շարա­կա նները։ Հիշեսցուքը, Հա րթիքը Ա ի քեէւ

_________ ______ Ա •* К а # ь է~ _ ______ Յ յ

Հա յցեմ քը , Մյուս մասն է լ, ինչպ ես օրինա ե' „ I , „ , էԱ յսօր ա ՚ն&աոը, Ն ո ր ռ գ պ ը , Ч и ш т т А աՆԼ- Հ Հ ^ ո , “̂ Т ь ՛ օ Հ ^ լ 0 մ ծ Հն '» Ք ւ *մ ' յղր, Л ա շոլ ո ղ ո ր մ յա յի ,, երգերր, Նա ,Լա ր ռ , , „ ^ ^ ^ ք ւ ն ն ե ր ի ց մեկը , 1Гиг„-" / ' ր ո ՚էր ։ Աոավռա լուսոն, Ա շխ ա ր ֊; ա մ են ա յ- Լ Г, Հ Հ ^ Հ ^ Ի ‘Ո կ ն տ թ յո ձ ը , կիսաան ը , Հի ս ,ми որդին, գրվա ծ են ա րա բա կա ն ' . " " ° 1 Ա' յ 2 աՐ"մ,ա կհլ „ լ ավարտել էտ ա ղա չա փ ութ յա մբ, Շնորհա լին իր մի երկր, Հ "Վհա ՝' երզնկա ցին, Շնորհալոլ գ ր մ ա ծո ն ե ֊որի բովա նդա կութ յունն է հ ա յո ց Հա մա ռո - Ո ' առանձնակի տ եղ թ լ ա ­տ ա ծ պ ա տ մությունը, և *Ո ղր Ե դ ե ս ի ո յօ ֊ն ՚ս " վ խոստովա նիմօ ա „ոՈռ, /

արա̂կս,!, ( »-» է « ա!.հ Ա գձձՂ’ւ"" ,ձ“ Տ»՜֊Շնորհա լու արձակ գրվա ծքներն են Ս տ „րև բերում ե ն „ Ո •

կա ղմում երեք մա սից բա ղ կա ցա ծ «Թ ա ղ թ կա ններից ե ր կ ո Հ ֊ե ր Հ , ն մ ո ւ ^ " ^ շ արա-

Ն ա յեա ՞յյ սիրով, Հա յրդ <յթսւձ՝I’ քո ստ ծղ ծեա լ դործս ձեոսւց. եւ| դբա նա կս հւ ՚եշտ սւկա ց'Տո՛ւր պ ա հա պ ա ն մ ե զ տկարսւցս.Փրկեա ' ղսւնձինս ի փորձանաց՝I՛ խաւարի շր յո ղ դիւա ց.9.ի ի տուրնշեւսն ե «փշերի'Տսւցուք քեզ փա ոս ա նլըոե|ի ;

հին ան1.ւ| անրսկըէլբան'Ծ նունդ աննաո. Որդի ե հա ն.Пг ш п и г Ь г րղսփ ւ դործոյ Եվ րղգիշեր ի հա նդիսա ք ն ո յ'Տո՞ւր ի նրնօել աչաց մսւրէէնւ1յ'Ար|ւՈւ!ւ ւրնիլ մ եղ ըստ հոդա յ.

Րա բո'ւն հւ1զէՈց բա ն ս ո ո ո ս ց՝ ; % ի ,ր լա ս ո յ բա շխ ող շնորհա ց,Ի փւսկիլ դրանւյ բ ն ո ւը ե ա ն ց մ ա ր գ ո ց ՝Լոյս տուր ա-ւսց սրտիդ մ երոց.I՛ գի շե ր ս ւց ա ո ք ե ղ կ ա ն խ ե լ՝Ընդ հրեդինէսցս Օրհնաբանել.

Եվ ա յլն ։

Ստորև բ հ ր ի շա րա կա նի յուրա քա նչյուր Տ է ՛ր , ո ղ ո ր մ ես /. Տ ^ ր ո ղ ո ր մ ես /. Տ է 'ր ողԱի* տա ն ա վա րտ ից Հետ ո երիցս կրկնվում է մնա ՛,

Աշխար ա մ ե ն ա յն , ա ո իս ն ա յե ց ե ա լ, ա խ ա ա կի ց ,երՈ4 ք : հա նա մ դշՐթուՏս, բէա - Ի լեդուա ւս, բո ղ ո քե մ դ ա նձնէս : Տ է 'ր , ո ղ ո ր մ ե ա '. Տ է 'ր , ողորմեա '. Տ է Հ ողՈրմեա':

/ 1ո,1 էդ է մ եդ ա ց, դ .ոող կորստ եա ն, դուբ ինձ փորեցիւ Դսււեդի «ա նձն ի մ , йиш иби!- ն եցի , դաւ ան գ ո ր ծե ցի : 1 1 1

երբեմ ն Լի լո յս , Լ ւս յժմ ե մ խաւա ր ե. ստուեր մահու: ,0իս1*րդ սւսւտմեդհօ ոոհւմեղ ա ց ի մ ո ց , ղի բա ղ ում են յո յժ : * 1 “ 1 Ч г1

երկինք Ա երկիր, եկա յ ք , ո դ ր ա ց Լ ՚ք ե ղ ՚յ ե |ի ղւսնձն ի մ : Ընտրեցի օչւսրն, ընկա լա յկա մա ւ ղհոյլս մ եղ ա ց:

Թաթսւփմ տ դմով, րա ւա լիմ ի մեղս, րօր ափիլ ‘ կա րեմ: ժ՛անտ ախտիւ լցեա լ, ժահա­հոտ եդ է ժա մա նա կս բա դումս :

Ի բա ց մեկնեցսւյ ի սուրբ խ ու ՚հրդոց, ի րա րեա ց դ ո ւ ՚ծ ո ց : Լաւ ւ|արկաւ ա նձն իմ լու֊- ււոյն հեռա նա լ, լինիլ ընդ խ սսա ր!

Եվ ա յլնւ

ь А 1Г ь а. » 1 ֊ Ն 1948

Մի. նմուշ էլ բերում ենք խ ա չի տա ղերից.

Հաւիկ մի պ ա յ ծ սա տեսի աննման Ի լա յն խ ա չա փ ա յտ ին վերա յ աննմա ն Ա ննմա նիդ ո ՞վ նմա ն— դու նմանէ Զթես ա րծա թա փ ա յլս ունէր ա ննմա ն, Արեգական շա լո յն նման ա ննմա ն: Զձա յնիկն ողորմուկ ա ծէր աննման Գա թրիէլեան փ ողոյն նման ա ննմա ն: Զաշերն արաասուօք լնո յր ա ննմա ն Ա ռաւօտեան ցօղ ո յն նման ա ննմա ն Ա ննմա նիդ ա ննմա ն ո ՞վ նմա ն— դու նմա ն:

Շնորհա լոլ թ ողա ծ դրական ժա ռա նգու­թ յունը շատ մ ե ծ է , կարելի է ա սել, որ մեր եկեղեցու ժա մերգությա ն մ ի խ ոշոր մասը Շնորհա լոլ գրչի վաստակն է և ա նհնար է փոքրիկ նմուշներով գաղափար տա՛լ նրա մեծությա՛ն մա սին։

Շնորհա լին խ ոշոր քա նքա ր է հա նդիսա ­նում ա մեն տ եսա կետ ից, ն ա խ ոշոր է և իր հոգևոր գործունեությա ն և գրական վա ս­տակների տ եսա կետ իցւ Նրան լր ի վ բնութ ա ­գրելու հա մա ր անհրաժեշտ էր մ ի առանձին մենա գրություն գրել, ա յդպ իսի փ որձ արել է Հ ա յր Ա լիշա նը, բ ա յց ա նհա ջող։ նրա (гСնոր- հա լի և պարա գա յ իլրյօ մենա գրութ յա ն մեջ շատ բա ն կա , բ ա յց չկա ինքը ' Շնորհա լին։ Կարծում ենք, որ խ ստ ա կրոնությունը և դա ­

վա նա բա նա կա ն նրբութ յունները որոշ չա ­փ ով ա րգելք են հա նդիսա ցել Ալիշանին Շնորհա լոլ ա մբողջակա ն ու իսկա կա ն կեր­պարը գծելու գործում ։

Շնորհա լին իր գրվա ծքները գրել է ԺԲ դարի а արծաթիս կոչվա ծ գրա բա րով , — մ ա - քուր , պ արզ ու դ յուրըմբռնելի ա մեն մի գրա գետ մա րդու հա մա ռ։ Շնորհա լոլ շա րա ­կա ններից առանձին ուղտ դրությա ն արժանի է նա և Վարդա նա նց նվիրվա ծ «Նորահրաշ պ սա կա ւոր» շա րա կա նը, որը երգվում է բուն բա րեկենդա նի հինգշա բթի օրը, Վարդա­նա նց տ ո նի ն ։ Ա յս շա րա կա նում բե ր վ ա ծ են Ավարա յր ի ճա կա տ ա մա րտ ում պ սա կվա ծ, ա յսինքն սպ ա նվա ծ մա րտ իրոսների ա նուն­ները * ) ։

9 . ՆԵՐՍԷՍ ԼԱՄՐՐՈՆԱՑԻ

Ներսես Լա մբրոնա ցին ծնվել է 1 1 5 3 թվ]։ն Կ իլիկի ո Լամբրոն դ ղ յա կում ։ Նրա հա յր Օշին իշխ ա նը Մ եծ Հա յքի Ա րցա խ գա վա ռից Կի- լիկիա տ եղա փ ոխ վելով վերա նորոգել էր ա ֊ վեր վքւճակում գտ նվող Լամբրոն դղյա կը т մշտական բնա կություն հա ստա տել ա յնտ եղւ Օշինը ա մուսնա ցել էր ներսես Շնորհա լոլ Iւահան եղբոր դստ եր Շա հա նդուխ տի հետւ Ներսեսի ծննդյա ն անոմւը եղ ե լ է Ս մբա տ ։ ներսես Շնորհա լին ա բեղա ձեռնա դրելով նրա ն' Սմբատ ան՛ունը փ ոխ ել էր Ներսեսի։

Լա մբրոնա ցու ա ստ վա ծա վա խ ծնողները ' Օշինը և Շա հանդուխտր ի րենց որդուն մ ա ­նուկ հա սա կից նվիրում են եկեղեցուն և կրոնական հա մա պ ա տ ա սխա ն կրթություն տ ա լով, նա խ ա պ ա տ րա ստ ում նրա ն հոգևոր կոչմա ն հա մա ր։ Լա մբրոնա ցին ուսանել կ ի ր հոր կողմից կա ռուցվա ծ Սկևռա վա ն­քո ւմ , Հովհա ննես ա նունով ճգնա զգյա ց մի վա րդապետի մոտ . հետ ա գա յում նա սովորել է նա և հունա րեն, լատ՛իներեն ու եգիպ տ ե­ր ե ն ։ Լա մբրոնա ցին դեռ 1 6 տ ա րեկա ն, պ ա ֊ տ ա նի էր , երբ վա խ ճա նվեց նրա հ ա յր Օշին իշխ ա նը, կտ ա կելով, որ ի ո որդի Սմբատը Սկևռա վա նքի վա նա հա յր կա րգվի, Ս մբա - տ ր, իմա նա լով հոր կտակի մա սին, մտ ա ծում

է խ ույս տալ հոգևոր կոչումից, սա կա յն մ ա յր ը ' Շա հա նդուխ տը ի ր հորեղբոր' ներսեո Օ նորհա լու մոտ տ ա նելով ձ ր ա ն ' ա բեղա է ձեռնա դրել տ ա լիս ։ Շնորհա լին նորընծա ա բեղա յին ուղա րկում է Ս յա վ լե ռ ան վա նքը, ([Տիրա ցուէ կոչվա ծ Ստեփան վարդապետի

. մ ո տ , հոգևոր գիտ ելիքների մեջ ա վելի հ ը մ ֊ տ ա նա լռլ հա մա ր։

1 8 ! տա րեկա ն հա սա կում Լամբրոնա ցինկա րգվում Է հա յրենի քա ղա քի քա րոզիչ, բ ա յց տ եղեկա նա լով, որ Լամբրոնի վրա հով­վելու հա մա ր ուզում են իրեն նա և եպ իսկո­պոս ձեռնա դրել ու, հոր կտակի հա մա ձա յնւ հա նձնել Սկևռա վա նքի վա նա հա յրութ յու­նը ևս , նա խ ո ւյս Է տա լիս և ա ռա նձնա նում Սաղր ու վա նքում, ա յստ եղից Էլ նա տ եղա ­փ ոխ վում Է մ ե զ ա նհա յտ մի ուրիշ վա յր և ն երսես Շնորհա լոլ հրա մա նով մ իա յն երբեմն ա յց ի Էր գնում Հոճէմկլա։

Ա յդ երբեմն ա՛կի ա յցե լո լթ յա ն օրերից մ ե ­կը հա նդիսա նում Է Ներսես Շնորհալոլ հուղա րկա վորությա ն օրը, երբ ն ա հ ո ւղ ա ր ֊

* ) Հո դ վ ա ծի Ներսես Շնորհս.լէ,А և ներսես Լամր-

րոնս-ւյոմւ վերս.բերող գլուխ ները տպադրոսէ ենը կբճա տ ումներով։ ԽՄՐ,

1948

կ ա վ ո ր ո ւթ յո ձ ի ց հետո մ ա ս ն ա կ ց ե մ Է նաև Գրիգոր Տ ղ ա յի ընտրության՛ն. օքէ1մ ա նը ։

Գրիգոր Տղա կա թողիկոսը Ц ? 6 „հա մա րյա թ ե ստ իպ մա մբ եպ իսկոպ ոս Է ձեո-

37

Ներսես Լա մրրոնա ցի

նա դրում 2 3 տարեկան Լա մբրոնա ցոձ, և ա ֊ պա Տա րսոնի, Լա մբրոնի ու դրա նց շ ը ր ֊ ջ ա՛կ ա յ քի առաշն որդ կա րգում , սա կա յն ա յս ա նդա մ ևս ն՛ա խ ույս Է տա լիս Սաղր ու ա ֊

\ ШЛ Ш̂ ' Л{илЬ1 Գէ">մ Է Ч- Պատարագի ի ր մ ե կ ն ո լթ յո ձ ը , Այնուհետև նա ..ա նկա նս,մ к ա խ տ ի ոնա , Սեպուհ լե ր ան ,կ ,ա //.

ա ա !'ե 7 Րաւ Տ ' ™ * ան1’> '" '1, ։" ճա ն'"~ պար ֊Ի .՛, ևս, ь ь դա րձնա մ նրա ն/ . . .ծպ տ յա լ կերպով } „ „ Է տԱ/ Հ ՐԼ

լ կ վ ե ն " Լ Ի Ր , Щ 11" " 1- ա յստ եղ Հունս,,, ձ ս Ո \ пЛи:к ш Ь գիտությա նը Հմտ ա նա . Տ , “ ն Ո Ր հ ^ ա ղ ա ո Լ մ է Տ ա ր .

նա1ն ^ ն7 3/,Ւ . վս,խճանՎեւ * 4 6 “ ՛ա րև .Սկևոա “խ կ ո ս Ո ԲաղՎել հ ' հՈՐ ԿաՈՈւՅ “ *

Նոա Г Ո'էլ1 ւ 1 ԳՐակա՜Ա մ եծ ժա ռա նգություն։

Х о Г Г ш г Г 1ա? Ղ Կ'ԱննեՐԻց < - / - * ենբա րձմա \, Է Ս * ’ գ ք ՈՐՈք ա 1 ԿԴ41֊ք>- Հ ա մ . ո լ а ^ ա վ ո ր յ , որդյԼոց

Тип ! , 4 ^ ^ ն ե բ ը , Լամբրոնացինն 7 ք ԿԸ ե է Ժամա նա կը Լ ձ ա ր ե -է Ր մ ն< ե ? “ 4 Պ *ա ս ե լ Հովհա ննոլ

մ եկնո1թյ Ոմւը։ւ Սկեյ

0 . Ճ V թ1Ա,Ւ Գրել Է ՍաԳմոսԻ մեկնու­թ յո ւն ը ։ նա ղրել է նա և Սողոմոնի Առակադ, Ի մ ա ս տ ռ ք յա ն , ժողովողէ, I 12 % №գա րեից դրվա ծքների մ ե կ ն ո վ կ ո ձ ն ե ր ը , Հո{-

Տ Տ V Լա՚ Ո1 ՚նե1 ՚ենհ և եգիպ տերենից '.ա մբրոնա ցին թ ,Արղմանել է Ար; ե ի վ կ ա .յ շ ք ՚ո պ յ ս ձ ը և կարղի ե ե ոերի ու Ա-րսես Շնորհա լոլ հորեղբա յր, Ե- գիպ տ ո,,ի եպ իսկոպ ոս, Գրիգորի թա րգմա ­նա ծ վ կ ա յա բե ր ռ թ յո մ ,ն ե ր ը , կա ղմե, <ձШ-

Г ' 51 ' Ի / * * * ™ ' " պ ա տիկ ղ Շն ո ր Հ „ լնա գրել է մ ի ոտանավոր ներբող , նրադրվա ծքների մեջ ամևնանշանավորն է «Ս. Պաս»արագ|ւ մ ե կ ն ո տ ի լք ս ^ ;

1 0 . ԽԱ9ԱՏՈԻՐ ՅԱՐՈՆԵ8Ի ՎԱՐԴԱՊԵՏ

Խաչատուր Տա բռն եց ու մա սին ք ի , տ եոե- կությոմւներ են մ ե զ հա սել, հա յտ նի է , որ նա ի ր ժա մա նա կի գիտ նա կա ն վա րդա պ ետ ­ներից մեկը և Հա ղա րծհն վա նքի (Դ ի լի շան ի մ ո տ ) վա նա հա յրն է ե ղ ե ր Նա ա պ րել է ԺՐ դարի վերջերին և ԺԳ դարի ս կ գբն եր ի ն ։

Բ ա գրա տ ունյա ց Հա րստ ութ յա ն ա նկումից հետ ո շատ հ ա յեր Վրա „տ ա ն գա ղթելով ա ֊ պ ա վինել էին՝ վբա ց քր իս տ ո նյա պ ետ ությա ն պ ա շտ պ ա նությա ն, Վրացի ք ա յս Հ աւերհո պ ահա նշում են , որպ եսզի կրոնա կա ն պաջ- տ ա մունքը վրա ցա կա ն ձևով կա տ ա րեն, Զ ա ֊ քա րե սպ ա սալարը ՛և նրա ե ղ բա յր Ի վան են , որոնք վբա ց ա րքունիքում մ ե ծ պ ա շտ ոննե­րի տ եր Էին, տ եղի տ ա լով վրա ցիների պ ա ֊ հանշի ա ռա ջ, թ ո ւղ թ են գր ո ւմ Կիլիկիո հա ­յո ց Լևոն Բ թա գա վորին ու կա՛թողիկո­սին, որ ի րենց իրա վունք տա ն բա նա կում

‘և ՚ա ն ի մեջ շարժական սեղանի վրա պատա­րա գել և Ս. Աստ ուա ծա ծնի Վերափոխման ու Ա. Խաշի Վերացման տոները ,[ըացիների • ետ միա սին տ ոնել։

Լևոն Բ թա գա վորը Զաքարեի թուղթը ը ս - ,ո ան ա լով 1 2 0 4 թվ],ն հրա,Էիրում է Ասի „ լ ЬРШ շրշա կա յքի հոգևորա կա ններին ու Գա- ՛ԼԻՐ Գ կաթողի,կոսի ՛նա խա գա հությա մբ ժ ո ­ղով գումա րելով գրական լուծումն է տ ա լի,։ ա յս խ նղրին և ժողովի որոշումն էլ ա ռա ն- ձին դեսպանի միջոցով ուղարկում Զա քա - ր եի ն ։ Սակայն Զաքարհն դրա նով չ], թավա - րա րվում. նա կա մենում է իր ձեռքի տակ ունենա լ նաև ա րևելա հա յ հոգևորա կա նու­թ յա ն որոշումը, որի համար էլ երկու ժողով է հ ր ա վ ի ր ո ւ մ ֊ 1 2 0 Տ թ,[ին՝ Լոռվա ժողովր և 1 2 0 7 թ,էին' Անվո ժողովը, Չ նա յա ծ Շա ­քարեի գործա դրա ծ ա կներև բռնութ յա նը,

/

է А Ս' է> Ս. V !• Ն

ա յս ժողովները ապարդյուն են ա նցել և ոչ մի որոշում չի կա յա ցվ ե լ։

ն շվա ծ Կողովներին մա սնա կցող Հո գև ո ­րականների մեջ նշանւ՚ւվէ.ր են եղել երեք վա րդա պ ետ — Շա քարեի ա զդա կա ն և Հ ա ղ - րատի միա բա ն Տոլդձորոի Գրիգոր եպ իսկո­պոսը, Հա զա րեին վանքի վա նա հա յր Խա չա ­տուր Տա րոնեցի վարդապետը և Դետկւս վա նքի վա նա հա յր ՛Տերունի դիա նա կա ն Մ խ ի­թար Գոշը։ Սրանցից ա ոա ջինը, որ խիստ դեմ Է եղել հ ա յ դավանո՛ւթյան մի նշա նա ­խ եցին ա նգա մ կպ չելուն, ա քսորվել Է Կեչա- ոուքի կողմերը, ուր և հետ ո բա նտ ա րկվել Է, իսկ երկրորդը և երրորդը աշխատել են •, ա շ- տ ութ յա ն եզր գտ նել։

Աաքարեի գործա դրա ծ բռնությունները ա ր­դյունք չեն տ ա լիս, նա }ի կա րողա նում ձեոբ

բերել ա րևելա հա յ հոգևորա կա նությա ն հ ա - • մա ձա յնությունը և Նրան մնում Է Հենվեք մ ի ա յն Ս Աո ժողաէի որոշման վրա։

Օարժուն սեղա նով տուսքին բա ցօդ յա պ ա ­տարագը մա տ ուցվում Է մ ե ծ Հա նդիսա վո­րո ւթ յա մ բ. ա յս պատարագին քա հա նա յի զգեստ ա վորմա ն շարականը երգում Է Խաչա­տուր 9 /որոնեցին, որը Հմուտ Էր եկեղեցա ­կա ն երա ժշտ ությա ն։

Ա յստ եղ մեշ ենք բերում ա յդ շարակա­ն ը , որը դրվա ծ լի ն ե լո վ մի մա սնա վոր դեպ ­քի ա ռթիվ, իր ընտ իր Հատկո՛ւթյան շնորՀիվ Հետ ա գա յում ընդունվել Է Հա յ եկեղեցու ժա ­մակարգության։ մ ե ջ , իրրե. պատարագի ժա մա նա կ քա Հա նա յի զգեստ ա վորմա ն շա ­րական և մինչև ա յսօր ( / երգվում Է։

Ь п гВ п и -գ խուփն անհաս ա նըսկիզբն, ա ՝ զա րդա րեցին զվերին պ ետ ութիւնդ, ի յա ո ա - դաստ ա նմա տ ոյց յո ւս ո յն , գերա պ անծ փսւ- ււօք զդսւաւ հրեղինա ց: ԱննաոաԱրաշ զօ­րութն ւսմբ ստ եղծեր զՍ դա մ պատկեր տիրա­կա ն ե նա զելի փ ա ոօք դզեստ ա տ րեցեր ի դրա խ տն ա դենի տ եղի թերկրա նա ց:

Չարչարանօք քո սուրթ մի ա ծնի դ նորոգե- ցա ն սւրարածք ա մ են ա յն ն. վերստ ին մա րդն ա նմա հա ցսս, զւսրդարեալ ի զգեստ ա նկո­ղոպ տ ելի: Անձրևածին բա ժա կ հրահոսանոր հեղեր ւա ռա քեա լսն ի սուրբ վերնա տ ա նն. հ եղ և մ ե զ , Հո գի դ Սուրթ Ա ստ ուա ծ, ընւլ պ ա տ մուհա սին զքո զյւմա ստութիւն: Տանքոսէ վ ա յե լէ սրբութիւն ո ր զգեցա ր զ վ ա յե լ-

չութիւն. սրբութիւն փ ա ոա ց ը նդ մէշ քո ա- ծե ա լ, պատեա զմէշս մ եր հշմա րտ ութեա մբ: Ո ր զարարշագործ բա զուկս քո տ ա րա ծեցեր ընդդէմ ա ստ եղա ց. հաստատնա զբա զուկս մեր կա րողո;թեա մբ: Հ ա մբա րձ մսւմբ ձեոսւցա ո ք ե զ միչսորդիլ: Հիւսմա մբ թա գ ի գլուիւպ ա տ եսցես ըզմիտ ս ե. ղ զ ա յա ո ս ն ս , խ ա չա ­նիշ ուրա րմա մբ ըսւո Ա հա րովնի, ծա ղկեա լ յո ս կ ե թ ե լ ի զա րդ խ որա նին: Րա մից բոլորից տիրա պ էս ա ստ ուա ծպ ետ ա կա ն. նափորսսս- պաւո սիրով զ մ ե զ զգեսա ա ւորեցեր քա մ սուրբ խ որհւ-դոյդ լի ն ե լ ըսպ ա սա ա ր: Թսւ-գաւոր երկսաւոր զեկեղեցի քո ա նշա րժ պ ա - հեա . Ա զերկըրպ ա գուս ա նուա նդ քում պահեւս ի խ ա ղա ղութեա ն:

11. ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ «ՍԱՐԿԱՎԱԳ» ՎԱՐԴԱՊԵՏ

а Սարկավագ՛) կոչվա ծ ՀովՀա ննես վա ր­դապ ետի մա սին քի չ տ եղեկութ յուններ են պահպանվել հ ա յ եկեղեցա կա ն պատմո՛ւթյան մ ե ջ. այսքան,ը միա յն հա յտ նի Է, որ նա ա ր ֊ ցա խ եցի Է եղել ու քա Հա նա յի որդի։ Հ ո վ ֊ Հա նն ես վա րդապետը իր Հոգևոր կրթու­թ յունն ստ ա ցել Է Հա ղբա տ ի ու ՍանաՀնի վա նքերում։ Հետ ա գա յում նա Հա ղբա տ ի Ա՛­ռա ջնորդ Է կա րգվել։

ՀովՀա ննես վադա ՚պետը երդա Հյուս շա րա ­կա նագետ Է ե ղ ե լ: Բացի դրա նից նա Հմուտ

՛Է եղել տ ոմա րա գիտ ությա ն. երբ շփ ոթու­թ յո ւն Է ա ռա ջա նում Դվնա երրորդ ժողո­վում 5 Ы թվին Մովսես եղվա րդա ցոՀ կա ր­գա վորա ծ Հ ա յո ց տոմարի շա րժա կա ն տ ոնե­րի վերա բերմա մբ, ՀովՀա ննես վա րդա պ ե­տին Է Հա նձնվում ա յդ շփ ոթությա ն վերա ց­մա ն գործը, որը նա կա տա րում Է մ ե ծ Հմտ ու­

թ յա մ բ , ուստի տոմարա կա ն ա յդ նոր կա ր* գա վորությոլնը Հետ ա գա յում սկսում Է կոչ­վել նրա ա նունով «սարկավագադիր])։

ՀովՀա ննես վարդապետը վա խ ճա նվել ու թա ղվել Է Հա ղբա տ ում։

ՀովՀա ննես վարդապետի ա նոլեը կրող և Ղ ևոնդյա նց նա Հ ա տ ա կությա նը վերա բերող երկու շա րական Է մ ե զ Հա սել. — «Պ ա յծ ա ­ռա ցա ր ա յս օր » և «Ղ եոնդեա նց հա մբա րձին երգեմ ձ ե զ »: Առաջին շարականը ՝ «Պ սւյծա - Ո.ացար»-ը վերա բերում Է եկեղեցուն, ա յսին- քըն Ղ ե ֊ոնդյա նց նա Հա տ ա կությա մր պ ա յ­ծա ռա ցել Է Հ ա յո ց եկեղեցին, երկրորդ շա ­րա կա նի մեջ բհրվա ծ են Եղիշեից ա ռնվա ծ ա յն խ ոսքերը, որ Ղ եոնդյա նք Հա զկերտ ին ուղղվա ծ իրենց թղթի մեջ գրել Էին. «Ի քէն տ ա նջա նք, ի մէն ջ յա նձնա ռութիւն, սուր քո և պ ա րա նոց մ եր »։

1948 է Я V ւ> Ա ծ ւ> ն39

ԺԳ ԴԱՐ1՝ О * » ^

«Ս կևոա ցի» կո չվ ա ծ Գրիգոր վա րդա պ ետ , Լամբրոն դղյա կի մոտ կա ռուցվա ծ Սկևռա վա նքի միա բա ններից էր և Ներսես Լամրրո- նա ցու ա շա կերտ ը, Սա թե քա ղցր ձա յն է ու­ն ե ց ե լ և թ ե հա յտ նի է եղել ի ր հորինա ծ տ ա ­ղերով, որ ղրել է ա յբուբենա կա ն կա րգով, Ուշադրության արմանի է հա տկա պես Հ ո վ ­հա ննես Մկրտչի ծննղյա Լ ն վիրա ծ նրա շա ­րա կա նը— «Ա րեգա կա նն ա րդա րութեա ն»)

մ ում են , „ր մի ա նգա մ նրզնկա ցին Անի է դնում քարոզելու հա մ ա ռ ա նեցիք, տ եսնելով վարդապետի «պ ,ո ւզ» Հա սա կը, իրենց Հ ա ֊ ա ոմ, ա նբա րտ ա վա ն,,,թ յա մր, մտ ա ծում են

7 Г Հ Հ ի ՚կ ե լ նրա ն, Անին ո ձ ե ր շատեկեղեցիներ, բա յը ընդհանուր նման քա րող­ները տ եղի էին ունեն,,,,г Տրդատ,սշեն մ ա յրեկեղեցում, դրա Համար ա նեցիք ա յղ եկ՛ե­ղեցու տիրացուներին սովորեցնում են , որ-

եղել ոչ մ ի ա յն որպ ես ե ր գ ի չ , ա յլ և որպես պ ա տ մա գիր, ա տ ենա խ ոս ու մ եկ ն ի չ, Նրա գրչին է պատ կա նո կմ Հովա կիմին և Ան ՛նա ­յի ն նվիրա ծ կա նոնը' «Ու՛ նա]ւփմւԱ(յ»-ը:

, ֊ ֊, ֊, - - - ;ւ " ^ ս ր ր ս սովորեցնում են,ՎԱՐԴԱՆ ԲԱՐՋՐԲԵՐԴՏԻ.— Աա պ ա ,ա ռ Л . У * . ժամէ“ Գ/՚ՐՔԸ կարդալու ու քա -

նավարեք Է Ա ա ղմոսա վա նքում և Խոր Վ իր ա . ձըր գ ր ք Տ ա ^ ք , ’ ձ,1ե,Լե9 ոլ ա մ են ա ր ա ր ֊ պի ու Թեղեն յա ց վա նքերում, նա հա յտ նի Է ք . , , ,............................................................ . “ Ո ն1< ր ի ն ժամանակին եկեղեցի գա լով

և նկա տ ելով բա րձր գրքա կալը, իսկույն Հ ա ս ֊ կա ն ՚ում տ նեցիների չա ր մտա դրությունը, նա հուզվում Է, բ ա յց աշխատում Է ծա ծկն, իր .ուզմունքը և գրքակալին մոտենալով սկսում Է ա նգիր կարդա, գիրթը լ քա ըողե- լ ՚ ՚ ՚ ց :ե տ ո Էլ իր զա յրույթի ա նեծքն Է ոլղ- ՚ւ ա նեգիների հա սցեին, Ըստ ա յդ ա վան­դությա ն Անի/, կործա նումը երկրաշարժի,, ա ֊ ոա չա ցել Է Հենց Երղնկա ցոլ ա նեծքի հև տ ե­ղանքով:

օԺԳ դ ա ր ա ն , ֊ գրում Է Դ Խ ա չկսնղը,— ա յլևս կդադարի շարական յօրինելու փ ա . փ ա գը, տ օներն ու Համակարգութիւնն իրենց

ՀՈՎՀԱՆ ԵՐթ,ՆԿԱՑԻ. — երզսկա ցին կոչվել Է նա և «պ լուզս ու էծործորեցիյյ, Պլուզ նշա ­նա կում Է կա րճա հա սա կ, և իր ոք նա կա րճա ­հասակ Է ե ղ ե լ, Նա գիտուն վա րդա պ ետ ու հա մբա վա վոր քա րոզիչ Է եղ ե լ. Իր ծերությա ն հասա՛կում ուսա նել Է նա և լա տ ին լեզ ո ւն ' կա թոլիկություն քա րողհլո, հա մա ր Հ ա յա ս ­տա ն եկ ա ծ ունիթորներից: Երզնկա ցու գրչին են պ ա տ կա նում Ս. Լուսավոր/ին նվ/ւրվա ծ— — * * յ -------- -------ыт / 7 ' г ^ ------ 1 чшмы ա գ ա ր գ ո ւ լ յ ր է ս ս ր ր ռ ս

«Լերինք ա մ են ա յն » շա րա կա նը, ինչպ ես նա և վերջնական կա տա րելագործումը գտ ա ծ ենI I . . . . Լ . . /. Լ - __ Հ հ / ? . . . ք . է Հ* .711//ււււ»*ււքքւ / • . . . / . . .......................... < ւ < I ո է ւ »Ս. Ներսեսի ոսկերքը բ՜ի,ն ավանո՛ւմ Հ ա յտ ­նա բերելու ա ռթիվ գրվա ծ «Որ ր(]|ո յս ա ն - քւս1Ո» և «Յ ա մ ե նա յն մա մ օրհնենք» շսէրա •• կ ա նները: Ս րա նցից բ ա ց ի , նա դրել Է ջրօբհ- նենքի «Ա յս օր ձա յնն հ ա յր ա կ ա ն », «Ьор!> քսոսւանարակաց» և ի պ ա տ իվ վերա փ ոխ մա ն Ս. Կուսին՝ «Աոաջքւսւհաշակ ս յտ դ ո յն » շա րա ­կա նները, որոնց մեջ ա կնՀա յտ կերպ ով երե - վում Է նրա բա նա ստ եղծա կա ն քա նքա րը։

Մեր Ժողովրդի մոտ մ ի ա վա նդություն Է պահ՛պանվել երկրա շա րժից Անիի կործա ն­վա ծ լինելու մա սին՝ 1/ապված երղնկա ց:,լ քա րոզչա կա ն գործունեութ յա ն հ ետ ։ Պ ա ս։-

ո ՝ * « с - г ւ -----1: т ^ ч ս էՀա ն աղան երգեր ալ ունինք ԺԴ-ԺԵ դա րե­րուն, որոնց հեղինակներն են Կոստանդին Ա րևե,ցին, Կիբակոս Օրգնկացին և Գրիգոր Ծ երենցը, որ ահագին հա տոր մը թողա ծ Է երդերու, Կրդերեն ոմանք են գովեստ Ս. կ - միա ծնի, ասկէ կ Հա յտ ն վ ,, թ է էջմիածինն որքան մ ե ծ նշանակով7իւն ունէր կա մ ժողո­վ ր դ ա կ ա ն ա ց ա ծ էրա

Շարականների Հորինումը Հոգևոր ան՜ձ!,- րի կողմից դադա րում է Հա կոբ Ա Կաթողի­կոսի օրոք (1 2 6 8 — 1 2 8 6 ) . վերք են ս դրա մ է «Կւսնսն հրաշափաո ձննդեսւն Տիրուհսււն !ւ Ցովա կիմա յ Ա յԱ ննա յԷ »:

1 3 . վեՐԳՍԲԱՆ

Մեր Հին ու նոր ա ն ց յա լո ւմ շա րականներր հա նդիսա ցել են ժողովրդի սիրա ծ երդերը, նրան՛ք երգվել են ոչ մ ի ա յն եկ եղեցիներում , ա յլև եկ եղեցուց դուրս՝ ժողովրդա կա ն տ ո ­ն ա խ մ բութ յունների, և, րա խ ճա ն քների ժ ա ­մ ա նա կ, ա շխ ա րհա կա ն տ ա ղերի հետ մ ի ա ­սի ն, նրա նց տ ա րա ծմա նը մ ե ծ չա վ,ով ՜նը- պ ա ստ ել են վա նա կա ն ու եկեղեցա կա ն ղըպ - ր ոց ՚ների սա ները, որոնք ա յդ դպ րոցներում շա րա կա նները սովորելուց հետ ո, երգել են դրանք ա մեն տ ե ղ ։

Սակայն, պիտի ա սենք, որ մեր ժողովյպի մ ի ստվա ր մա սը շա րականներից շատերի բուն իմա ստ ը չի հա սկա ցել ու չ[, հա սկա ­նում, և ա յդ ոչ թե նրա հա մար, որ շա րա ­կանները գրվա ծ են գրա բա ր, ա յլ բոլորով/,!։ ա յլ պ ա տ ճա ռներով։ Շարականների գրաբար /ե զ ո մ , պ ա րզ, մա քուր, Հա րծա թիէ գրաբար կոչվա ծ լեզուն է , որը մա տ չելի է ա մեն մի գրա գետ հա յի հա մա ր ու ղրա նց մեջ քչերը կգտ նվեն, որ չը մբռնեն ա յդ լեզուն ։

Շ արակա՛նները չհա սկա նա լո ւ բո ւն սլա и, -

40 է & | ք ի | ) . Ծ Ի Ն 194Տ

ճառը նա խ նրանց բովա նդա կությա ն վերա ­ցա կա նությունն է , երկրորդ ' նրանց պ ատ­կերա վորությունն ու ճարտասանական ձևա ­վորումը, և երրորդ Ս. Դրոց գիտ ութ յա ն պա­կա սությունը, Ս. Գրոց, որոնցից ա ռնվա ծ մեջբերումներով հա գեցվա ծ են մ եր շարա-, կա նները։ Ս. Գրոց գիտ ությա ն, եթե ոչ լիա ­կատար, գոնե որոշ չա փ ով ծա նոթ լինեք/։ անհրաժեշտ է շա րականների իմա ստն ը մ ֊ բը ո նելոլ հա մա ր։

Բ ա յց , չնա յա ծ ղրա ն, մ եր հին ու նոր ա նցյա լում ժողովւ ՚ւրղը մ ե ծ սիրով ունկնգրե/ է շա րա կա նները, մեր ժողովուրդը հա տկա ­պ ես սիրել է շարա՛կանների սուր ու ոլորուն եղա նա կները, ընտ ելա ցա ծ լի նելո վ դրա նց պարսկական ու թուրքական եղանակների ա զդեցությա ն շնո՛րհիվ։ Եվ ա յդ սերը, հա ­կումն ու ընտ ելա ցումը պ ա րսկա ֊թ ոլրքա կա ն եղա նակներին ա յնքա ն մ ե ծ ու զորեղ է ե- ղ ել, որ կա րծիք է ստ եղծվել, թ ե հա յերը ե ր ­գեցողությա ն իրենց սեփա կա ն հարազատ եղանակները չունեն, մ ի ա նհեթեթ կա րծիք, որ տ ևել է մ ինչև մ ե ր ա զգա յին զարթոնքի է՛րերը, երբ ա յն հետ զհետ ե տ եղի Է տ վել ստ ո ւյգ ու իրական հա յա ցքի ա ռջև դեռ մինչ մ եծ Կոմիտասը, որն ե։[րոպ ա կա ն ի ր հա ն­ճարեղ երա ժշտ ա գիտ ությա մբ վերջնական ջա խջախիչ հարվածը հա սցրեց ա յդ հին մ ո ­լո ւթ յա ն ։ Կոմիտասը ընտ րեց, զտ եց пг. մա՛ք­րեց հա յ եղա նակները խ որթ տ ա րրերից ու ա մենա պ ա յծա ռ լո ւյսի տա կ աշխարհին ն ե ր ­կա յա ցրեց հա յկա կա ն զ մ ա յլե լի երա ժշտ ու­թ յունը , հա յ շա րա կա նների, հոգևոր երգերր ու բուն ժողովրդա կա ն երգերի հիա սքա նչ եղա նա կները։

Արժանահիշատակ Կոմիտաս վարդապետն ա յս մա սին ա սում Է. «Շ փ ոթ եցնող կետ ն աքն Էր, որ մեր ժռղովրդւսԱան եղա նա կները պարզ կա զմ ունեն, նվա զ զա րդա րվա ծ Էին, քա ն եկեղեցակա՛ն եղա նա կներըէ Արդ, հ ա ­նելուկի բա նա լին պիտի տ ա յին ինձ եկեղե­ցո ւ ա յն եղա նա կները, որոնք ա՛վելի պարզԷ ի Հ ։

Եվ երկար որոնումներից հ ետ ո, վերջա ­պ ես, գտա ա յնպ իսի եղան՛ակներ, որոնք ե- կ եղեց ում երկու տեսակ են երգվում ' ծանր ու թ ե թ և ։ Ա յդ եղա նա կները կոչվում են «տ ո ­նա կա նս։ Ծանրը նմա ն Է ի ր գեղգեղա նքով թրքա կա նին, իսկ թ եթևր' ի ր պ ա րզությա մբ ժողովրդա կա նին։ Մ երկա ցնելով ծանրերի գեղգեղա նքները, նկա տ եցի, որ նրա նք իրենց խ որքով նմա ն են թեթևներին։ Ուրեմն սրա ­հից հստակ երևում Էր, որ ա յդ պարզ եղա ­նա կներն զարդա րվել Էին թրքա կա ն ոճով, նրա նց հա նդիսա վորությա ն և շուք տ ա լո •_ դիտ ա վորութ յա մբ, երբ մ են ք դեռևս չունեինք

մեր բա զմա ձա յն եր գե ցող ո ւթ յո ւն ը»... և ա յ- լը ն ։

Մենք ա սա ցինք, որ մեր մեջ բե ր ա ծ շա ­րականա գիրներն ա մենքն Էլ իրենց վերա ­գրվա ծ շարականների իսկական հեղինա կ­ներն են . սա կա յն, կան անձնավորությունն եր, որոնք չէին կա րող ա յս կա մ ՛այն շարականր գրա ծ չլ/։ն ե լ, ինչպ ես օրինակ Խորենացին և Հովհա ն Մա նդա կոմւին։ Խորենացոմւ վերա ­գրվում է «Մ ե ծ ա ց ռ ւս ց էս ֊ն ե ր ի հեղինա կու­թյունը (լեզվա կա ն հա տկա նիշների հիման վ ր ա ), սա կա յն , ա յդ թեա կա նությունը կմնա , մինչև որ վերջնականապես չճշտ վ]։ նրա ա պրելու եթե ոչ ճիշտ ժա մա նա կը, գոնե դա ­ր ը ։ Իսկ Մանդա կոլնին, որ Գյուտ կաթողի ֊ կոսի ա զգա կա նն ու ընկերն էր և կա թողիկո­սա ցել էր նրա նից հետ ո, հա նդիսա նա լով Վահանանց շա րժումների ոգեշնչողն, ա ն­շուշտ , չէր կարող իրեն վերա գրվա ծ շարս։ - կա ններից մ ի քա նիսը դրա ծ չլին ել, քանի որ շարական գրելը , իր ժա մա նա կին, սուրր ու կաթողիկոսի գրչին վ ա յել գործ է հա մա ր­վ ե լ։ Բ ա յց քա նի որ լուրջ ուսումնասիրուէ թ յա մ բ մինչև օրս էի պ ա րզվա ծ, թե Մաձդա- կունուն վերա գրվա ծ շա րականներից ո՜րն է իսկա պ ես նրա գրչին պ ա տ կա նում, մ են ք էլ ձեռնպ ա հ են ք մնա ցել նրան շա րա կա նա ­գիրների շա՛րքը դա սելուց.

Շարական՛ագիր են հա նդիսա ցել ա նկա ս­կա ծ նան. Անանիա Շիրակա ցին և Գրիգոր Մագիստրոսը, բ ա յց որովհետև դրանց ա - նունները մ եր շա րա կնոցում, ի բր և ա յդպ ի- սիների, աղոտ են հիշվում, ուստի ղրանց նկա տ մա մբ ևս ձեռնպ ա հ մ նա ցինք։

Խոսելով Պետրոս Գետադարձ կաթողիկո­սի գրա ծ շարականների մ ա սին, մենք իր տ եղում նշեցի նք, որ նրա ն վերա գրվա ծ շա ­րա կա նների շա րքից պիտի հա նվեն «Ս ա րսա . փ եյի որոա մա մբ և ա հագին զ օ ա ւր ե ա մ ր » ու «Ցւսնսկզբենա կա ն ծո ցո յ й ог իանւա՝Քեսւ|

բա նդ» շա րա կա նները, որոնցից առաջին ր պ ատկանում է Պետրոսին ձեռնա դրող Ս ա ր ֊ գիս կաթողիկոս Սևանեցոմւ, իսկ երկրորդը' Հա կոբ Սան՚ահնեցուն, ասել է թե Ան։/п Գ ա ­գիկ Շա հինշա հի ժա մա նա կա կից Սարդիս Սևանեցին և Հա կո բ Սանահնեցին ն ո ւյն ­պ ես շա րա կա նա գիրներ են հա նդիսա ցել։

Անհրաժեշտ են ք հա մարում մ ի երկու խ ոսք էլ ասել մ եր շա րականների եղա նա կ­ների ու հ ա յ հնա գույն ձա յնա նիշների կա մ խ ա զերի ուսման գործի մա սին, որ Մա նրու­սումն է կոչվում, օգտ վելով Կոմիտասի գ ը ր ֊ վա ծ քն եր ի ց։ Հին երա ժիշտները Մանրուսո։.- մըն ա սելով հասկացեք են ուսւսմն եկեղեցու երգերի, եղանակն՛երի ու խ ա զերի մասին-, Բ՜ե ա յդ ուսումն որքան կա րևոր է հա մա ր­վ ե լ։ ա յդ երևում է Ներսես Շնորհա լոլ «Ըէ»ւյ-

1948-

հ ա ն ր ա կ ա ն »-/,^ որի մ կ նա խ ո ս կ ո վ ձ ե ռ _ ն ա ղբվող քա հա նա ների ուսման ո լ գիտ ու­թ յա ն մ ա ս ի ն, ան՛հրաժեշտ պ ա յմա ն է Հ ա .

մա րել «Ջ եկեղեցա կա ն գիրս ուղիղ ը նթ եռ­ն ող և ղմա նր ուսմա նս ձա յնա ւռրա ց պաշտել

{եկեղեցիս և ապա գա լ ի ձեռնա դրու­թիւն քա հա նա յութեա նս, Հ ա յտ ն ի չէ , թ/, գ ո յո ւթ յա ն ո ւնեցե՜լ է մ ի դա սա գիրք կս,մ դրա նման մ ի բա ն . մ ե ր ձեռքն են հա սել մ իա յն խ ա ղա գրվա ծ երգեր, Պետք է կա ի ծե յ, որ որևէ ուղեցույց գ ո յո ւթ յա ն է ունեցել, որը մ եր ձեռքը չի հա սել և մ են ք դեռ չգիտ ենք ա յդ խ ա ղերի ը ն թ եր ցո ղ ո ւթ յա ն բա նա լին,Կոմիտասը 16 տարի ա շխ ա տ ել է խ ա ղերի վերծա նմա ն ։[րա և հույս է ունեցել, „ ր իրեն կհաջողվի վերջիվերջո վերծա նել դրա նք, բ ա յց ա նողոք հիվա նդությունը ա րգելք է հանդ՛ի,

ա ցել,

Շա րակա նների ուսուցիչ փիլիսոփա ների м\սին մ ե զ բա ցա տ րութեա ն տ ա լիս է դա րձ- սլ ներս ես Շնորհա լին. ճՈմևփմք,— ա սում է ա , — սովորութիւն վւիլիսոփ ա յ ա՛սել, որ ոաժշտական ա րմ։ ստի կա տ ա րեա լք են в: ան ր ուս մ ան նշա նա վոր կենտ րոններ են ե ֊ ''Լ 1,1՚ԺԿԻՈ Ա րքա կա ղին, Դրա զա րկ, Ակև-

, , Կարմիր վա նքերը. Եղա նակների ա-նձ/ւ!ւ տ եսա կների ա նվա նա կոչությունը

41

հա յտ նի է շաս, Հ աղ ժամա նա կներից և հա ­տուկ է եղել սյրևելյան ա գ գ ե ր ի ն ֊ հա յերին,

ճ ե և ս , ք բ դ ե ր ի ն , ա րա բներին, տ ա ֊ Հ կնե^ ն ա մյուսներին, որոնք, բա ցի հա -յե ր ի ց , մինչև ա յսօր էչ պահպանում են ա յդ , Մեր եղա նակների միա յն ա նոնները և ա ն­հա յտ խ ա զերն են մնա ցել ձեռագրերի մ ե չ , Դրա նցից էլ հիմնական եղանակները պահ­պ անվել են շարականների մեշ, հետ ևյա լ ա թ ձա յնով—

ԱՋ. Առաջին ձա յն ,Ակ. Առաջին կողմ ԲԶ. Երկրորդ ձայնէ

ԲԿ■ Ավագ կողմն,ԳՋ. Երրորդ ձա յն ,ԴԿ. Վառ ձա յն ,

'ԷՏ. Չորրորդ ձա յն,ԴԿ. Վերջ ձայնէ

Մեր սույն հոդվածը շարականների մա սին " Լ թ ե խորը ուսումնասիրության, ա յլ թեթև, ուրվա գծա յին բն ո ւյթ Է Լրում, մեր նպատ ա -

Կըն Է եղ ե , հա մա ռոտ ծա նոթոլթյոմյ տալ մեր հին գրա կա նությա ն բա նաստեղծա կա նճյուղի մա սին, որի գլա խ գործոոն են հա ն­դիսա նում շարականներու

ճ ե ՄԱՐԱՆՏ Ի

ժ է ԴԱՐԻ ՀԱՅՈՑ ՎԵՐԱՆՈՐՈԳԻՉ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՆԵՐԸ

անր երկունքով է սկսվում ժ է - ր դ դարն Արևե լյա ն Հա յա ստ ա ­նի հ ա յ ժողովլպ ի հա մա ր։ Պարսիկների ու օսմա նցիների

մ ի չև մղվող երկարատև պ ա տ երա զմի ը ն ­թ ա ցքում ա վերվում ու քա նդվում են մեր հա յրենիքի աչս մա սի շեն քա ղա քներն ու գ յո ւղ եր ը , ժա մա նա կա վոր հևսջողոլթյոմ/նե- րից հետ ո Պարսկաստանի Շ ա հ ֊Ա բ ա ս թա ­գա վորը ստիպված՛ է լի նո ւմ Թ ուրքիա յի ավե- ւի զորա վոր ուժի առաջ տ եղի տալ և Երևա­ն ից նահանշել դեպ ի Պա րսկա ստ ա ն։ Բ ա յց, ցա նկա նա լով իր նահանջից հետ ո օսմա ն­ցիներին մի կա տ ա րյա լ ա մա յի երկիր թ ո ղ ­նե լ, Շա հ-Ա րա սը դ ի վ ա յի ն մ ի միտ ք է հո ­ղա նում— ամբողջ Ա րա րա տյա ն դաշտի և շրջակա գա վա ռների հ ա յ ա զգա բնա կ չու՝ թ յա նը բո ն ի գա ղթեցնել Պարսկաստան ու ա յսպ իսով օսմա նցիներին զրկել ա մ ա յա ­ց ա ծ երկրռւմ սնունդ և ապա ստան գտնելու հնա րա վորություններից»

Գաղթի քստմնելի։ հրա մա նը տ րվում է 1 6 0 4 թվի ա շնա նը, և չն ա յե լո վ մոտալուտ ձմռա նն ու ժողովրդի ա ղա չա նք-պ ա զ ա - տ ա նքին' գաղթը գարնանը հետ ա ձդելու, ո- չինչ չի օգնում ։ Անգութ ու ա նողորմ բոնս։- կա լի չա ր հրա մա նով բո ն ի գա ղթն ի կատար է ա ծվում կարճ ժա մա նա կա միջոց ումւ Ա մե­նա վա յրա գ դա ժա նությա մբ բնա կիչներին դուրս [էին վտ ա րում իրենց բնա կա րա ններից ու հրո ՛ճարակ դա րձնում նրա նց փարթամ

ու շեն բնա կա րա նները ֊ք ա ղ ա ք ն ե ր ն ու գ յո լ- ղ եր ը ։ Թե ի ՜նչքա ն մա րդ է կ ռտ որվում ա յս բռնա գա ղթ ի օրերին ու մա նա վա նդ գետ ում խ եղդվում, Զ ո ւզ ա յի մոտ Արաքսն ա նցնելու պ ա հին, և թե ինչպ իսի սրտա ճմլիկ տ եսա ­րաններ կին տեղի ունենում, ա յդ բոլորր մա նրա մա սնորեն և սրտի ա մենա յն դա ռնու­թ յա մ բ նկա րա գրել է ն ո ւ յն դարի պատմագիր Առաքել Դ ա վրիժեցին։ Հա ջորդ 1 6 0 5 թվի

գա ր ն ա ն ը ն ո ւյն պ ի ս ի դ ա ժ ա ն ո ւթ յա մ բ գ ա ղ ­թ ե ց ն ո ւմ են ն ա և Ջ ո ւղ ա շե ն ու հա րուստ ք ա ­ղ ա քի բն ա կ ի չն ե ր ի ն , հիմնուէին կ ո ր ծա ն ե լո վ ու հ ր կ ի զ ե լո վ ա յդ վւա րթա մ ք ա ղ ա քը ։

Ա յս ա շխ ա րհ ա վ եր գ ա ղ թ ի ց հ ե տ ո , ի նքնին հ ա ս կ ա ն ա լի է , որ տ ն տ ե ս ա կ ա ն ծա ն ր կ ա ­ց ո ւթ յո ւն ը պ ի տ ի ծա նր ա ն ա ր ա մ ա յա ց ա ծ երկրի ւէրա, Հ ա մ ա ր յա մ ա ր դ չէ ր մ ն ա ց ե լ, ո ր պ ե ս զի ա յս բ ա ր ե բ ե ր ու հա րուստ ե ր կ ր ռ ւմհողա գործութ յա մբ ու ա նա սնա պ ա հությա մբ զբա ղվ ե ր , Սովի ուրվականը կա խ վում է երկրի վ ր ա յից, 1 0 0 6 թվին սկսվա ծ սովը հետ զհետ ե սա ստ կա նում ու իր գա գա թնա ­կետին է հա սնում 1 6 0 8 թ ,լի ն , Մա րդակե­րությա ն ա յնպ իսի սա րսռեցուցիչ դեպ քեր է պ ա տ մում Առաքել Դ ա վրիժեցին, որ մարդու մա զերը վւշաքաղվում ե ն ։

Ա ն գ ո ւթ թ ա գ ա վ ո ր ի բ ռ ն ո ւթ յա ն տ ա կ հ ե - ծո ղ ու սովի, ճ ի ր ա ն ն ե ր ո ւմ գա լա ր վ ո ղ ց ի ր ու ց ա ն ե ղ ա ծ ս ա կ ա վ ա թ ի վ ժ ող ո վ ո ւր դը հ ու­ս ա հ ա տ ո ւթ յա ն դուռն է ր հ ա ս ե լ, Չ կա ր ոչ մ ի օ գ ն ո ւթ յո ւն , չէ ր հ ն չո ւմ ո չ մ ի ս ր տ ա պ ր ն- դ ի չ, հուս ա դ ր ո ղ ձ ա յն , որ նրա ն խ ր ա խ ո ւս ե ր , հա ներ լք յա լ ու հ ո ւս ա բե կ ղ ր ո ւթ յո մ ւի ց ։

Հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի չա ր բ ա խ տ ի ց , ա յդ օրերին էջմ ի ա ծ ն ի Մ ա յր Ա թ ոռի գ ա հ ա կ ա լը մ ի ա ն ­ա ր ժա ն մ ա ր դ էր , որն հա մ ա ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ա յս մ ե ծ ա ղ ե տ ի ժ ա մ ա նա կ ա վ ե լի շա տ իր ա նձնա կա ն հ ա ճ ո ւյք ն ե ր ի մ ա ս ի ն էր մ տ ա ­ծ ո ւմ , ք ա ն ժ ո ղ ո վ ր դ ի վ /դ տ ը ա մ ո ք ե լո ւ, նրա ն հ ո ւս ա դ ր ե լո ւ մ ա սի նւ

Դա Մ ե լք ի ս ե թ կ ա թ ո ղ ի կո ս ն է ր ։_ Ը նդ հա նր ա կա ն Ա թ ոռի ա յն ժա մ ա նա կվ ա

Դսոէիթ կ ա թ ող ի կո ս ը ի ն ք ն ա գլո ւխ կ երպ ո վ Մ ե լք ի II ե թ ի ն կ ա թ ող իկո ս է օ ծ ո ւմ , ո ր պ ե ս - դ ի եր կ ո ւս ո վ մ ի ա ս ի ն մ ի ջ ո ց ն ե ր վւնտ ռեն Մ ա յր Ա թոռն ա զ ա տ ե լո ւ ի ր ե ն ց ի ս կ ա ն փ ո ւ­թ ո ւթ յա ն շն ո ր հ ի վ կ ո ւտ ա կ վ ա ծ բ ա զ ո ւմ պ ա ր տ ք ե ր ի ց ։ Բ ա յց , հա կա ռա կ Դավիւթ կ ա ­թ ո ղ ի կ ո ս ի ա կ ն կ ա լո ւթ յո ւն ն ե ր ի ն , Մ ա յր Ա թ ո- ոի վ ի ճ ա կ ը ա ռ ա վ ե լ ևս ծ ա ն ր ա ծ ո ւմ է , Մ ե լ-

է կ ո վ ի ա* ղ,։խ ու * ռա“ * * * *՛հա։[իք) կա թ и ղի կ ,, սը Հուսա հա տ վեր, ,1 ՀԱ_ . Այ ՚յսԺ " { ՛ ԻրադբՈլթյա ն

" Т Г " г ^ մԻ ա ձնԻ ս. Ի ֊ ՚ կ Մ ե լքի ս եթ , լ . 1 Ր 1 . ' / " " " /■ г4л կարող լ ե ս / ե ^ Լ ,մ իա նգա մ ա յն բա րձիթող ա նելով Էջմիա ծինս, ' մա ա Վ"ր ու ' " Ի. ԿՀ ՚1՜,բնա կութ յուն է Հա սա ս, տ ում երևա նում, * ШР * ш В *ш Ь մ ա սին, ա

հյութա կա ն նեղ վիճա կիս » " ,ի պ վ ա ծ Մ, . Դ Ղ * լ ™ գ ն վ ո ւ մ էին վ ա ն ք ե ր է նսեթն է լ , ի ր Հերթին, կա թողիկ,,,, է օծում ՞ / 5 4^րն " Լ 1Րա կանոլՕ , ո,ք 4• '/ " / ' եՂԲ"Ր"ՐղԻ Ա աՀա կին, որպ եսզի վերջինս ՔՒ " " " Բ ^ 4 Ոէմ ժողովրդի մ ե ^ ս մ Հ Հ Հվճա րի զիղվա ծ պ ա րտ քերը, Հ Հ է / ձ ա . ք է ք

Я Й Г սաէ ե վւ է 1Վ,

д а . й г & зկա թողիկոսիս, ի բր և Ա ելքիսեթի Հա ջորդի, ր ^ Հ Ր Հ ան9 մա “ Ի ն Ո տ կ ա լն է Լ էիսկ սա Էլ նրա նցից թ ա գնվ ելո վ սկսում Է ղի ն յս ա ռա նձին ա , " լնէր հ րգ յ ՞ պ ի ց գ յո ւղ թա փ ա ռել ու ա ստ ա նդա կա ն а ' , , , \ / յ Л բուրաստան, ձ ե -կ յա ն ք վա րել, Վերքում. հուսա հա տ վելով նա և ոմ Ւ մա " ան և յ^ ր ա ր ա ն ո ց ս .. .սա Էլ Հետ ևում Է ի ր հորեղբոր՝ Ա ֊ե լքիսե- ш п ^ Г ! Г Г ^թի օրինա կին ու հա րմա ր ա ռիթիս օղտ վե- ա մենս, ,ն Ճ ք 7 , * Ш* ШЩ Ь> և զա յն լո վ վ։աիւչոиГ Թ ուրքիա , ֊* 4 * ձ յի լր ե ա Լ

Որքան Էլ ա նա րժա ն են եղել փ ա ո ա ֊ տ ե ո Լ ն \ աՀ ւ ° * Ш̂ М Ь’ ՝* ԵՎ զնուիրեա,սիրությունիս դրդվա ծ Լուսա վոր չի դ ռ հ ը տ ա նտ իկնօք Г Л а Т ^ * անամ" ևբա րձրա ցա ծ ա յս երկու կա թողիկոսն եր բ , ր ն ա լ ' ' գ Լ ո Ր ձ 3 ա%4>"էնօ9 , Եվբ ա յց ա նուա մենա յնիվ փ ա ստը մ ն ո ւմ Է ,/եոա ր /, ,1, 1, , ՛Լ ’ ք ք Ч * Р™ Է ԿաՐգաւորիփա ստ որ Հ ա յո ց կա թողիկոսները, պ ա րս- Հ ե Ա Հ ' Հ Հ Խ \ * » 'կական տ իրա պ ետ ությա ն օրոք ոչ մի օ ր ի . ա զն ի լ Հ Լ է " « { * "էԻ ա ր հ ա կ ա ն ...նա կա ն ճա նապ ա րհ չունենա լով, ստ իպ վա ծ ռ ա հ » և ռենե / Г/ V/ տաՐԻնեն եղել ստ եղ ծվա ծ ա նտ ա նելի կ ա ց ո ւթ յո լ- գեղա կա ն Լ ի ց Հ Հ Հ Լ 7 ^ “ ենից դուրս գա լու հա մա ր փ ա խ ուստ ի դ ի մ ե լ ն ա ,ռ . П , ե,ս1 Ա Ա.է լ Т ^ * ահա-դեթ ա յս մ ի ջո ցո վ պ ա րսկա կա ն հ ա ր կ ա հ ա ն ֊ գեսի և ո , ,են է ե А X ք աղօթԻօ ! եկ ե ֊ների ձեռքից ա զա տ վելու հա մա ր. Ա յժմ [ո ր ա յս Վ * } ~ Հ ^ Կ " ժ Ի գ ե ֊մ ն նք չենք կարող ա ռա նց ծիծա ղի կա րդա , I С Д - Л ն ո ձ ^ Հ ^ ՀԱ ա հա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ս ր ը ն թ ա ց փ ա խ ո ւս տ ի ռ ա կ ա ն բ , ա յ, և Ղ ա Օ ո ւ ո հ ն ^ 1ն կ ա ր ա գ ր ո ւթ յո ւն ը , որ տ ա Ա ,ս է Ա ռ ա ք ե լ փ ա Լ Հ ո Տ Լ է Ա ^ է " օ ե \ ՝՝ Г * - * *պ ա տ մ ա գ ի ր ը , Աա Հ ա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը պ ա տ ր ր ֊ ս ի ց թ ա գ ս , ւորհն ա ռնո ւի ն Ճ " Լ "օ7 է՜ վա կ բ ռ ն ե լո վ , թ ե Ե րևա նի ց Է ջմ ի ա ծին պ ի Լ ի կ ա թ , ,„ Լ ո ս ա թ ե ա ն և Հ ^ ^ ն գն ա Հա ջո ր դ օրվա Ջ ր օ ր հ ն յս ,ց հ ա ն դ ե ս ի հ ա ֊ ի ւր ե ա ն ց ի մ է ջ ժ ո ղ ո .[րդ ձ ն ն ^ ա ^ լД մ ա ր ա յն տ ե ղ ի ց պ ա տ շա ճ ա ն ո թ ն ե ր բ ե ր ե լո ւ , ծ ա ռ ս ,, և ա ո ա ո ո ի ոօր ա եա ն ս /

հ էյ ՚րեն > '/ г ^ 1 иЛи ղ հ ? :ա:Նոանռ հ ' Հ 4 \ տաԼ ^ Ի ռ ^ ւ , « » Ի ^ ո ղո ժյ, զեն էն՝ ճշա իլ և բռնռւթեա մբձ ն օ ձ ձ աւ1ատ, ա ,Ով ԿաԲոՂԻԿոսՒ ուժգին ա ռնուին... Եվ կա թոլղիկոսքն, որպէսքի ն , թ ո ւյլ են տ ա լիս , բ ա յց «ի հա սա ն ի լն ի ինքեա նք ա րծա թով և կաշառօք ընկալեա լը

I X ! 7 ւ 7 ^ Ր 1 ' ն է " 1"<ե 'Ալ ղձև 1 1 ՚' ստոՅ ն զա ստ իճա ն կա թողիկոսութ եա ն, սոյնպ էս ևի ձև և ի կերպ զօրա կա նի և դա րձուցեա , ինքեա նք ձեռնադրեալ եպ իսկոպ ոսովքն և զ րա սա նա կ երիվա րին և դի մետ լ գէս, ք, քա հա նա ,քն տ գէտ ք, խոտա նք և ա ն պ ի ֊ Նախչուա ն քա ղա ք և ի սա հմա նս նորա , Իսկ տ ա նք, որթ էին լ եալ պ ա շտ օնեա յք որովա յ- ի մտ րա կել օդա պա րիկ է քա շա ղօրեղ և նիճ հա նա պ ա զ ի դին եր բուս գեգերեա լք դ ո ւ ֊ բա րձրա պ ա րա նոց երիվա րին, ոչ թե ղերեսօք սա նօք իբրև զմարմնաւոր իշխ ա նս, յա ռ ա լօ ֊ երկրի, ա յլ ընդ երկնի,ք և ի վերա , թևոդ տ է մինչև ցե ր ե կ ո յ Հետ ևն ալ կա տա կս,ց և ա մպ ոց ա ռեա լ ա ծէր զ նա շեշտ ա կի ի սա հ- լկտ ի բա նից և դա տա րկութեա ն»։ մա նս երկրին Ն ա խ չո ւա նա յ... և ա նտ ի ի Հա մա տ ա րա ծ տ գիտ ությա ն ու բարքերի Հա ն քա ղա ք, և ա յսո ւ կերպ իլ ճողոպրեա լ վատթար ա նկման ա յդ ժամանակաշրջանում վ ՚բ կ ե ց ա վ Աահակ կա թողիկոսն ի ձեռա ց ղու- Հա զվա գյուտ մի օվաղիս էր ներկա յա ցնոսէ

'44 է * է ք 1 > Ա . Ս 1 ՚ է 1948

ի ր ե ն ի ց հռ չա կա վոր Տ ա թ և ի վա նքի մ ոտ

գ տ ն վ ո ղ ն ո ր ի ց վերա նորոգվա ծ՝ Ս յո ւն յա ց

Հ ա ր ա ն ց Մ ե ծ Ա նա պ ա տ ը. ա յս տ ե ղ նորմ ա ր դ ի կ էի ն հ ա յտ ն վ ե լ, որոնք նո ր մ տ ք ե ր

էի ն ք ա ր ո զ ո ւմ ՝ հա կ ա ռ ա կ տ ի ր ա պ ետ ող

մ տ ա յն ո ւթ յա ն , սր ա ն ք կ ո ւս ա կ ր ո ննե ր ի ն ք ա ­ր ո զ ո ւմ էի ն հ ե ռ ո ւ մ ն ա լ ա շխ ա րհիկ ղ ե խ ու շ վ ա յտ կ յա ն ք ի ց , պ ա ր զ , ա ն բա ս ի ր ու բ ա ր ո ­յա կ ա ն կ յա ն ք վ ա ր ե լ, մ տ ա վ ո ր ա շխ ա տ ա ն­

ք ո վ զ բ ա ղ վ ե լ, ս ի ր ե լ գ ի ր ք ը , ո ւս ո ւմ նա ս ի ր ե յ ն ա խ ն ի ք ն ե ր է թ ո ղ ա ծ գրա կա ն Ժ ա ռա նգու­թ յո ւ ն ը , շրշե լ ժ ո ղ ո վ ր դ ի մ ե չ , մ խ ի թ ա ր ե ր Յուսա դ ր ել ն ր ա ն , ո գ ե կ ո չե լ բա ր ո յա կ ա ն կ յա ն ք վ ա ր ե լո ւ, վ ե ր ա ն ո ր ո գ ե լ ա վերա կ ե կ ե ­ղ ե ց ի ն ե ր ն ո ւ վա նքերը և դպ րա տ ներ ու դ պ ր ո ցն ե ր հ ա ս տ ա տ ե լ։

Ա յս Մ ե ծ Ա նա պ ա տ ի ծ ն ո ւն դ է հ ա ն դ ի ս ա ­ն ո ւմ Մ ո վ ս ե ս Տ ա թ և ա ց ի ն , հ ա յ նշա նա վոր կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ե ր ի ց մ ե կ ը ։

ՄՈՎՍԵՍ ՏԱ Թ Ե4Ա 8Ի

Տ ա թ և ա ց ի ն Ս յո ւն յա ց ա շխ ա րհի Խ ստ ա ­ն ա ն գ յո ւղ ի ց էր . տ ա սն և հ ի ն գ տ ա ր եկա ն հա ս ա կ ո ւմ նա կուսա կրոն ա բե ղ ա է ձ ե ռ ն ա ­դ ր վ ո ւմ , ի ր կ ր թ ո ւթ յո ւն ը ս տ ա ն ո ւմ է նա խ Ս րա պ իոն կ ա թ ող ի կո ս ի մ ո տ և ա պ ա վ ե ր ջ ի ֊ ն ի ս ա շա կերտ Գ րիգոր Կ ե ս ա ր ա ցո լ մ ո տ ։ Ս րա պ իոն կ ա թ ող իկո ս ը Կ եսա ր ա ցուն հա տ ուկ պ ա տ վիր ո ւմ է , մ ի շտ հ ե տ և ե լ պ ա տ ա ն ի Մ ո վ ս ե ս ի ն , կ ր թ ե լ, դ ա ս տ ի ա ր ա կ ե լ ո ւ ա ր ­բ ո ւն ք ի հ ա ս ն ե լո ւց է լ վա ր դ ա պ ե տ ա կ ա ն կ ո ­չո ւմ ո ւ գ ա վ ա զ ա ն տ ա լ ն ր ա ն ։

Մ ի որոշ ժ ա մ ա նա կ ա ն ց ն ե լո ւց հ ե տ ո Մ ո վ ս ե ս ա բ ե ղ ա ն ի ր ո ւս ո ւց չի ց թ ո ւ յլտ վ ո ւ­թ յո ւ ն է ս տ ա ն ո ւմ Ե րո ւս ա ղ ե մ մ ե կ ն ե լո ւ ս ր բա զ ա ն վ ա յր ե ր ի ն ե ր կ ր պ ա գ ո ւթ յո մ յ տ ա լո ւ և Ք ր ի ս տ ո ս ի գ ե ր ե զ մ ա ն ը հ ա մ բ ո ւր ե լո ւ հ ա ­մ ա ր ։ Իր սրտ ի փ ա փ ա գը կ ա տ ա ր ե լո ւց հետ ո նա Ե ր ուս ա ղ եմ ի ց ո ւղ և ո ր վ ո ւմ ։է Ե գիպ տ ոս ու շր ջո ւմ ա յն բ ա զ մ ա թ ի վ , հա տ կա պ ե ս ղ փ տ ի - ն ե ր ի , վ ա ն ք ե ր ը , ո ր ո ն ք գ ո յո ւթ յո ւն ունեի ն ա յն տ ե ղ ։ Շ ր ջ ա գ ա յե լո վ վ ա ն ք ե ր ը Մ ո վ ս ե ս ա - բե ղ ա ն մ ա ն ր ա մ ա ս ն ծ ա ն ո թ ա ն ո ւմ է ա յդ վ ա ն ք ե ր ո ւմ տ իրող կ ա ր գ ո ւ կ ա ն ո ն ի , բ ա ր ­ք ե ր ի , մ ի ա բա ն ն ե ր ի վ ա ր ա ծ կ յա ն ք ի ո ւ կ ա ­տ ա ր ա ծ ա շխ ա տ ա ն քն ե ր ի հ ե տ ։ Երևի հ ե ն ց ա յս շ ր ջա գ ա յո ւթ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ է լ նա մ տ ք ո ւմ դ ն ո ւմ է Հ ա յա ս տ ա ն ի ա ն շ ք ա ց ա ծ վա նք ե ր ի ն ն ո ր կ յա ն ք հ ա ղ ո ր դ ե լո ւ հ ա մ ա ր փ ո խ ա ռ ն ե լ ո ւ ա յն տ ե ղ փ ո խ ա դ ր ե լ ա յն ա մ ե ն ը , ի ն չ որ լա վ ու օր ի ն ա կ ե լի է ր ա յս վ ա ն ք ե ր ո ս հ Ե գի պ տ ո ս ի ց Ե րո ւս ա ղ ե մ վ ե ր ա դ ա ռ ն ա լո վ նա լո ւս ա բ ա ր ո լթ յո Ֆ էր ա ն ո ւմ Ք ր ի ս տ ո ս ի հ ա ­ր ո ւթ յա ն տ ա ՛ճա րում։

Հ ե ն ց ա յդ ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ը Ե րուսա ղեմ ե ն գ ա լի ս ե ր կ ո ւ հ ա յ հ ո գ և ո ր ա կ ա ն — Ս ա ղ մ ո ս ա - վա նքի ա ռ ա ջնո ր դ Ս ա րդիս եպ ի ս կ ո պ ո ս ը և Հ ր ա պ ի զ ո ն ի ա յր ի ք ա հ ա ն ա տ ե ր Կ իրա կոսը։ Ա յս երկ ո ւս ն է լ ա յն ք ա ն էի ն տ ա ր վ ա ծ ա ն ա ­պ ա տ ա կա նի կ յա ն ք ո վ , որ Ե րոսւա ղեմի շր ջա ­կ ա յք ո ւմ կ ա մ Հ ո ր դ ա ն ա ն գ ե տ ի ա փ ե ր ի ն մ ի հ ա րմ ա ր վ ա յր էի ն ո ր ո ն ո ւմ — վ ա ն ք -ա ն ա - պ ա տ հ ի մ ն ե լո ւ , մ ի ա ր ա ն ո ւթ յո մ ւ հ ա ս տ ա տ ե ­լո ւ և ա շա կեր տ ներ հ ա վ ա քե լո ւ ու կ րթ ելու

հ ա մ ա ր ։ Ս ա կ ա յն , ն ր ա ն ք ա մ բո ղ ջ Ա վե տ յա ց ե ր կ ր ռ ւմ չե ն կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ գ տ ն ե լ ի ր ե ն ց ո րո­ն ա ծ վ ա յր ը ։

Մ ո վ ս ե ս ա բ ե ղ ա ն ծ ա ն ո թ լի ն ե լո վ ա յս ե ր ­կ ուսի մ տ ա դ ր ո ւթ յա ն ը , խ ո ր հ ո ւր դ է տ ա լիս թ ո ղ ն ե լ հ ե ռ ա վ ո ր Պ ա ղ ես տ ի նը և գ ն ա լ Ա րե- վ ե լա հ ա յա ս տ ա ն ' Ս յո ւն յա ց ա շխ ա ր հ ը , ուր , շ ն ո ր հ ի վ տ ի ր ո ղ մ ե լի ք Շ ա հ ն ա զ ա ր ի հ ո վ ա ­ն ա վ ո ր ո ւթ յա ն , ց ա ն կ ա լի ա ն դ ո ր ր ո ւթ յո ւն էր տ ի ր ո ւմ ու ա յն տ ե ղ ի բ ա զ մ ա թ ի վ վ ա նքե ր ից մ ե կ ո ւմ հ ա ս տ ա տ վ ե լ։ Մ իա ժ ա մ ա նա կ ա վ ե ­լա ց ն ո ւմ է , որ ա պ ա գ ա յո ւմ , Ե րուսա ղեմից հ ե ռ ա ն ա լո ւց հ ե տ ո , ի ն ք ն էլ կ գա ո ւ կ մ իա ն ա ն ր ա ն ց ։

Ս ա րգիս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ու Կիրա կոս ք ա հ ա ­ն ա ն ս ի ր ո վ ը ն դ ո ւն ո ւմ ե ն Մ ո վ ս ե ս ա բ ե ղ ա յի խ ո րհո ւր դը և Ս յո ւնի ք գ ա լո վ վ ե ր ջն ա կ ա ն ա ­պ ես հ ա ս տ ա տ վ ո ւմ ե ն Տ ա թ և ի մ ո տ գ տ ն վ ո ղ Հ ա ր ա ն ց Մ ե ծ Ա նա պ ա տ ո ւմ ու մ ի ա բա ն ո ւ­

թ յո ւն կ ա զ մ ե լո վ հ ա ր ո ւթ յո ւն տ ա լի ս մ ե ձ Գ րիգոր Տ ա թ և ա ց ո ւ հ ա ս տ ա տ ա ծ դ պ ր ա տ ա ն ը ։ Ա յս Մ ե ծ Ա նա պ ա տ ը ժ ա մ ա ն ա կ ի ը ն թ ա ց ք ո ւմ ա յն ք ա ն մ ե ծ հ ռ չա կ է հ ա ն ո ւմ , ո ր ա մ են

կ ո ղ մ ի ց , թ ե Ա ր և ե լյա ն , թ ե Ա ր և մ տ յա ն Հ ա ­յա ս տ ա ն ի ց ո ւ Մ ի ջնա շխ ա ր հ ի ց , բա զ մ ա թ ի վ ա շա կե ր տ նե ր էի ն գ ա լի ս ա յս տ ե ղ ո ւս ա ն ե լո ւ։

Մ ո վ ս ե ս ա բ ե ղ ա ն որոշ ժ ա մ ա ն ա կ Ե րուսա - ղ ե մ ո ւմ մ ն ա լո ւց հ ե տ ո գ ն ո ւմ է Կ. Պ ո լիս, ի ր ո ւս ո ւց ի չ Գ րիգոր Կ եսա րա ցու մ ո տ , որն ա յդ ժ ա մ ա ն ա կ պ ա տ րիա րք է ր , և ա յս տ ե ղ է լ շա ր ո ւն ա կ ո ւմ է ա շա կերտ ել ն ր ա ն ։ Իր պ ա ր կ ե շտ կ յա ն ք ո վ , հ ա մ ե ս տ վա րք ո ւ բ ա ր ­ք ո վ , պ ա րզ ա պ ր ո ս ւտ ով նա ա յն պ ե ս է գ ր ա ­վ ո ւմ տ ե ղ ա ց ի հ ա յ ա զ գ ա բ ն ա կ չո ւթ յա ն ս ի ր ­տ ը , ո ր ա մ ե ն ք ն է լ Գ րիգոր Կ եսա րա ցի պ ա տ ­րի ա րքին խ ն դ ր ա մ ա տ ո ւյց ե ն լի ն ո ւ մ Մ ովսես ա բ ե ղ ա յի ն վա ր դա պ ետ ա կ ա ն գա վ ա զա ն շ ն ո ր հ ե լո ւ հ ա մ ա ր ։ Կ եսա րա ցին զ ի ջա ն ե լո վ ժ ո ղ ո վ ր դ ի թ ա խ ա ն ձ ա ն ք ի ն և մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ բ ա ր ձ ր գ ն ա հ ա տ ե լո վ Մ ո վ ս ե ս ա բ ե ղ ա յի ա ն ձ­ն ա կ ա ն ա ր ժ ա նի ք նե ր ն ու ս ր բա ս ե ր կ յա ն ք ը , մ ե ծ հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր ո ւթ յա մ բ վա րդա պ ետ ա կա ն

է А ս* !■ и. V/ ւ. Ն

գա վա զա ն է հ թ ն ձ ն ո լմ նրա ն, ա յսպ իսով կա տ ա րելով հա նգուցյա լ Սրա պ իոն կա թողի­կոսի պ ա տ վերը։

Միա ռժա մա նա կ Կ. Պ "լս ո ւմ մնա լուց I, ի բր և վա րդա պ ետ տ եղի հ ա յ եկեղեցիներու։! շարունակ քա րոզելուց հետ ո, Մովսես վա րդա պ ետը Գրիգոր պ ատրիա րքի կա րդա - դրութ յա մբ քա րոզչութ յա ն է դուրս դա լի,, և շրջա գա յելով հա սնում Տիգրա նա կերտ , ուր ա յց ե ր ս ! ու հա մբուրում է իր առաջին ուսուցիչ Սրապիոն կա թողիկոսի շիրիմը, Ա յստ եղի ց, ճա նապ ա րհը շա րունա կելով, նա ա նցնում է Վ ա նով ու Թ ա վրիզով և մտ նում Ս յունիք, որտ եղ Մ եծ Ա նա պ ա տ ում հա նդի- պ ում է Սարդիս եպ իսկոպ ոսին ու Կիրակոս քա հա նա յին ' միա բա ններով և բա զմ ա թ ի վ ա շա կերտ ներով շրջա պ ա տ վա ծ.

Հոգեկա ն մ ե ծ խ նդ ա կ ցո ւթ յա մ բ երեք նա խ կին բա րեկա մներն է ՛լ ա վելի զարկ Ան տ ա լիս իրենց սկ սա ծ գործին .

Սա կա յն Մ եծ Ա նա պ ատի դպ րոցի վերա ­նորոգչա կա ն ուսմունքը և ա յն տ եղ ի ց ժողո- <1ըրդի մեջ քա րոզելու դուրս ե կ ա ծ անձանց գործունեութ յունը ա մենևին դուր չեն գալիս թ ե ' հղփ ա ցա ծ ու ա նունով մ ի ա յն հոգևորա ­կա ններին և թ ե ' փ ա ռա մոլ Մ ելքիսեթ կա ­թ ողիկոսին, որը նորից վերա դա րձել էր էջմիա ծին, Մ ելքիսեթ կա թողիկոսը Մ ա յր Աթոռի հա րստ ությունը վա տ նելով , նույնիսկ նրա սրբությունները մա հմեդա կա նների մոտ գրա վ դ նե լով և ո չ մի ա րժեքա վոր գործ չկա տ ա րելով հա նդերձ, ա մեն կերպ խ ո չը ն ­դոտներ էր հա ր ո լց ա նո ւմ Մ ովսեսի ու նրա ընկերների քա րոզչա կա ն գործունեութ յա ն ա ռա ջ, մեր,քելով նրա նց քա րոզա ծները, ա յսինքն ա յն ա մ ենը, ի նչ որ ա մենից առաջ ինքը, որպես եկեղեցու ծա յր ա գո ւյն պ ետ , պ ետ ք է իրա գործեր, վ երա կա նգնելով վա ն­քերն ու դպ րա տ ները և պ ա յքա րելով բա ր քե­րի ա նկմա ն դեմ ,

Մ ովսես վա րդա պ ետը ս կ զբո ւմ ա րհա մա ր­հում է Մ ելքիսեթի գա ղտ նի մ եքե նա յո ւ­թ յունները և ա նձա նձրույթ շա րունա կում իր գործունեութ յունը թ ե ' Հ ա բա ն ց Մ եծ Անա­պ ա տ ում և թ ե ' նրա պ ա տ երից դուրս, երբ ժա մա նա կ ա ռժա մա նա կ հեռա նում էր Ա նա ­պ ա տ ից ժողովէր դի մեջ քա՛րոզելու հա մա ր։ Ս ա կա յն, վերջում ա յնքա ն է ձա նձրա նում Մ ելքիսեթի հա յտ նի ու գա ղտ նի դա վերից ու հա լա ծա նքներից, որ որոշում է հեռա նա յ Ս յունիքից և քա շվել Ա րևմտ յա ն Հա յա ստ ա ն, որի հա մա ր էլ գա լիս է Երևան։ Մի քա նի օքւ ա յստ եղ մ ն ա լո վ , ն ա , ի բր և վա րդա պ ետ, քա րոզում էր ժողովրդին, մխ իթ ա րում, խ րա ­տ ում, պ ա րտ ա դրում բա ր ի , ա ռա քինի, քրիս-

.45

տ ոնա վա յել կ յա նք վարել, դպրոց բա ց անել, աշակերտներ դաստիարակել և եկեղեցու համար ուսումն ադես, „ լ արժանավոր հո ­վիվներ պ ատրա ստել, * ՚

Կենդանի խ ոսքի ծաբա,[ի ժողովոլրդր վա­ղուց ա յսպ իսի քա րոզներ չէր լս ե լ, Եվ ի Նչ պիտի քա րոզեին նրան Մելքիսեթ ու

Կաթողիկոսները, որոնք փ ա ռա մոլու­թ յա մ բ տ ա րվա ծ միա յն իրենց սեփական անձի մա սին էին մտ ա ծում ու անձնական կարիքներին գոհա ցում տալու համար քաղաքական իշխ ա նությա ն օգնությա մբ ժ ո ­ղովրդից կորզում ամեն բա ն , փոխարենը ո չի ն չ չտ ա լով նրա ն, սրանից զա տ , իրենց անպարկեշտ կ յա նքով էլ գա յթա կղությա ն ա ղբյուր էին հա նդիսա նում ժողովրդի հա ­մ ա ր ։ ,

Մ ովսես վարդապետը մտադրություն ուներ Թուրքիա ա նցնելու ու ա յնտ եղ հաստատվելու, Բ ա յց Երևանի բոլոր հա յ բնակիչները թա խ ա նձա գին խ նդրում են նրան չհեռանալ Երևանից և խ ոստ ա նում են ամեն աջակցու­թ յո ւն ։

Մովսես վարդապետը ընդա ռա ջելով նը- րա նց ցա նկութ յա նը, մնում է Երևանում, վ ե ­րա նորոգում Ան ան ի ա ա ռա քյա լի անապատը՝ իր հա րա կից շենքերով, միա բա նություն ու դպրոց հա ստ ա տ ում, կա րգ ու կանոն մըտ - ցը նո ւմ և կարճ ժա մա նա կա միջոցում մեծ հ ա մ բա վ հա նում ոչ միա յն Արարատյան ա շխ ա րհում, ա յլ և ավելի հեռավոր վ ա յր ե­ր ում ։

Մ ելքիսեթ կա թողիկոսը, թե խանի երկյու­ղ ից և թե Ժողովրդի Մ ովսես վարդապետի հա նդեպ տ ա ծա ծ սիրուց ք ՚ի շվ ե լո վ , ստիպվաձ է լինում ա չք փ ա կել Մ ովսեսի ունեցա ծ հա­ջողությունների դիմա ց և ա ռժամապես լո ձ ր ՛Վերջում էլ մտ ա ծում է իր խ ա խ տ վա ծ ն յո ւ­թա կա ն գրությունը բա րվոքելու համար Մ ովսես վարդապետին օգտ ա գործել, և նրա մա սնա կցութ յա մբ մեռոնօրհնեք կատարել, որի ժա մա նա կ, ըստ հին սովորությա ն էջ- մի ա ծն ում ահագին ժողովուրդ էր հա վա ք­վում և առատ ա ջա հա մբույրներով Մ ա յր Ա - թոռի նյութա կա ն դրությունը կա յունա ցնում ։ Բ ա յց Մովսեսը հրա ժա րվում է ա յդ պ ա տ - ՚ վ 1 ՚ց , ա ռա րկելով որ ինքը վարդապետ է և ո չ եպ իսկոպ ոս։ Այն ժա մա նա կ Մելքիսեթը Երևան ՛է գաւիս ' նրան եպ իսկոպ ոս ձեռնա ­դրելու հա մա ր։ Մովսեսը հրա ժա րվում է իրեն ա րվա ծ ա յդ բա րձր պ ա տ վից, սա կա յն վերջում զիջա նելով ժողովրդի, ինչպ ես և իր բա զմա թ իվ ա շա կերտների ու քա հանա ների թա խ ա նձա նքին, հա մա ձա յնում է ։ Մ ելքիսեթ կաթողիկոսը հենց Ան ան իա ա ռա քյա լի

Է ^ Ա ՜ ւ - Ա Ծ Ի ն 1948

անապատի .վա նքո ւմ է լ նրան եպ իսկոպ ոս է ձեռնա դրում և հետ ո էլ իր հետ էջմիածին տ ա նելով, ժողովրդի խ ուռն բա զմութ յա ն ն եր կա յո ւթ յա մ բ շքեղ մեռոնօրհնեք կա տ ա ­րում ։

Նորապսակ Մ ովսես եպ իսկոպ ոսի հոլա կն օրեցօր ա վելի է տ ա րա ծվում։ Նոր ջու- ղա յեը ի ք ցա նկութ յուն են հ ա յտ նում ա նպ ա յ­մա ն նրան տ եսնելու իրենց մ եջ ։ Մովսես եպ իսկոպ ոսին նոր Ջուղա հրա ւիրելու հա ­մա ր նրա նք աշխարհիկ ու հոգևորա կա նպ ատվիրա կներ են ուղարկում Երևան։ Ս ով ­սես եպ իսկոպ ոսը սիրով կա տ ա րում Լ բռ ն ո ւթ յա մ բ գա ղթ եցվա ծ հ ա յ ժոզուէրդի վւաւիագը ու հա նձն ш пЗтиР ա յդ երկարատև ուղևորութ յունը։ Չ տ եսնվա ծ 2ՈԼՔ"Վ. են ընդունում նրան նոր ջո ւղ ա յե ցիք ։ Մովսես եպ իսկոպ ոսը սփ ոփ ում է տա րա գիր հա յ ժողովրդին, մխ իթա րում, կա րգ ու կանոն մ տ ցնում Ար ա նց հոգևոր կ յա նքում , հրավեր կա րդա լով հատուկ ուշա դրություն դարձնել Դպրոցի ու ուսուցմա ն ։[ր ա ։ Ա յնուհետ և նա ա յց ե լո ւմ է քա ղա քի մոտ ա կա գյուղերը, ուր հ ա յ գա ղթա կա նություն էր տ եղա վոր­վա ծ և նրա նց է լ սւիովւում ու մխ իթա րում: Մի որոշ ժա մա նա կից հետ ո նա , հրաժեշտ տ ա լով նոր ջուղա յնցիներին ու նրա շրջակա գ յուղերի հա յ բնա կիչներին, _ մ ե ծ շուքով ւ .՛Ալևորվում է Երևան։ Ա յստ եղ նա դա րձյա , շա րունա կում է իր սկսա ծ գործն ա ռա վել մ ե ծ եռա նդով։

Ա յդ ժա մա նա կները Երևան է ժա մա նում Շ ա հ-Ա բա սի խ ոշոր պ ա շտ ոնյա ներից մ եկը ' Րա յինդուր բե կ ը , որը, իր ժա մա նա կի սովո­րութ յա ն հա մա ձա յն, թա գա վորի հա մար տղաներ ու աղջիկներ էր ժող ո վ ում ։ Մ ի ՜՜ օր Ամիրգունա խ ա նն ու Րա յինդուր բե կը զ բ ո ­սանքի են դուրս դա քիս և շրջա գա յելով հա սնում Անանիա ա ռա քյա լի ա նա պ ա տ ը, ուր բն ա կվում է ր Մ ովսես եպ իսկոպ ոսը» Վերջինս նրա նց հ յո լրա սիրելոլց ի բր և նվեր մա տ ուցա նում է յուրա քա նչյուրին յոթա կա ն սպիտակ պ ա յծա ռ մ ո մ ։ Րա յինդուր բեկը հիա նա լով մոմերի սպ իտ ա կությա ն վրա, զա րմա ցա ծ տ եղեկա նում է , որ մ ո մ սպ իտ ա ­կա ցնելու արհեստը Մովսես եպ իսկոպ ոսը սովորել է Երուսա ղեմ ո ւմ եղա ծ ժա մա նա կ։ Րա յինդուր բե կը հա յտ նում է , որ իր յո թ ը մ ո մ ը , ի բր և նվեր, մա տ ուցելու է Շահ-Աբաււ թա գա վորին, Ա յդ լս ե լո վ Ամիրգոմւա խ անն է լ ի ' ։ ոթ ռ մոմը հա նձնում է Րա յինդուր րեկին ն ույն նպա տա կի հա մա ր, Մովսես եպ իսկոպ ոսն է լ , իր կ ո ղ մ ից, ա յդ բոլորի վրա ա վելա ցնում է յո թ ը մ ո մ , Երբ վերա ­դարձին Րա յինդուր բե կ ն իր տ ա րա ծ մոմերը

մա տ ուցում է թա գա վորին, սա սքա նչա նում է նրա նց սպ իտ ա կությա ն ու պ ս -յծա ռ ո ւ ֊ !կ ա ն ՛էլ՛ա և ապա տ եղեկա նա լով, թև ո վ Լ ա յդ մոմերը պ ա տ րա ստ ողը, անմիջապես առանձին գրութ յա մ բ Ամիրգունա խանէ՛ն պ ա տ վիրում է իր մոտ ուղարկել Մովսես եպ իսկոպ ոսին,

Մովսես եպ իսկոպ ոսը ստ ա նա լով Շ ա հ- Ա բա սին ներկա յա նա լու հրա մա նը, ո ւ ղ ն ֊ վ ո ր վ ՚՚ւ մ է Պա րսկա ստա ն, բ ա յց տ եղեկա նա ­լո վ , որ շահը գտ նվում է Րա ղդա դում, ինքը !ա գնում է ա յնտ եղ և ներկա յա նում նրա ն։ Շահը հա րց ու փորձ է ա նում մ ոմ ի սպ ի­տ ա կա ցմա ն արհեստի մա սին և վերին ա ս­տիճա նի գոհ մ ն ում Մ ովսես եպ իսկոպ ոսի տ վա ծ մա նրա մա սն բա ցա տ րություններից, Ապա մ ի հրովարտակ տ ա լով նրա ձեռը, պ ա տ վիրում է գնա լ Սպահան քա ղա քը, ն ե ր . կա յա նա լ քա ղա քա պ ետ ին, ստ ա նա լ նրա նից բո լո ր հա րմ ա ր ո ւթ յո ձներ ը և ա րքա ն ի ծ ա ­ռա ն երից երեքին սովորեցնել մ ո մ սպ իտա ­կա ցնելու ա րհեստ ը։

Մ ովսես եպ իսկոպ ոսը Սպահան մ եկնելով և շահի հրովարտակի հա մա ձա յն ա յստ եղ բո լո ր հա րմա րություններն ստ ա նա լով, ա ր ֊ ք ո ձ ի ծա ռա ներից երեքին ութ ա մսվա ը ն ­թա ցքում սովորեցնում է մ ո մ սպ իտ ա կա ցնե­լո ւ ա րհեստ ը. Գործն ա վա րտ ելուց հետ ո նա իրեն ուղեկից վ երցնելով իր վա րժեցրա ծ արքունի ծա ռա ն եր ի ն , ուղևորվում է Ֆ ա հ բ ա ֊ պբւտ քա ղա քը, ուր գտ նվում էր ա յդ ժա մա ­նակ շա հը ։ Շա հի մոտ ծա ռա յութ յա ն մեջ էր գտ նվում նոր ջուդա յեցի հա յա զգի Խո­ջա Նադարր, Որն ա ռա նձին հա մա ­կրա նք էր վ ա յե լո ւմ , Ա յս Խոջա Ն ա ֊ զարի ա ռա ջնորդութ յա մբ էլ Մովսես եպ իսկոպ ոսը ներկա յա նում է շա հին և ց ո ւյց տ ա լիս արքունի ծառաներէ, պատրաստած մ ո մ ե ր ն , միա ժա մա նա կ ներկա յա ցնելով իր վա րժեցրա ծ ա րքունի երեք ծա ռա ներին, Շա հը դոհ մ ն ա լո վ մտ ա դրվում է առատ ընծա ներով շա հել Մովսես եպ իսկոպոսի սիրտ ը, բ ա յց քանի որ Ջ րօրհնյա ց տոնը մ ո ­տ ենում էր , նա Մ ովսես եպիսկոպ ոսին նաէս պ ա տ վիրում է ա մենա յն հա մա րձա կությա մբ ու հա նդիսա վորությա մբ կատարել քրիստ ոն­յա ն եր ի ա յդ սրբա զա ն տ ոնը, միա ժա մա նա կ Լմոռա նա լով հ ա յտ ն ել, որ ինքն ի ր մ ե ծ ա մ ե ծ ­ների հետ միա սին հա նդեսին ներկա պիտի լի ն ի ։ Մ ովսես եպ իսկոպ ոսը ա յդ տ ոնա կա ն օրվա հա մա ր մա րդա չա փ երկա րությա մբ հատուկ մ ոմ եր է պ ա տ րա ստ ում ու թ ա գա վո­ր ի , նրա մեծա մեծների ե խ ուոն, թև հ ա յ, թե ա յլա զ գի , բա զմ ութ յա ն ներկա յութ յա մբ մ ե ծ հա նդիսա վորությա մբ, շքեղ զգես տ ա *

1948 I- А 1Г ւ» и. и |. ъ47

վորումով ու գեղեցիկ եր գեցող ո ւթ յա մ բ կա - տ ա րում Ջ ր օ ր Հ ն յա ց հա նդեսը Ֆահոապաս,քա ղա քի գետ ի ա փ ին։

Ապա Շա հ ֊Ա ր ասր Խոջա նա ղարի մ ի ,ո - Օ ՚՚՚Լ " ‘ ղում է ի մ ա ն ա լ, [1և ի ն չո ՜վ կարող է գոհա ցնել Մովսես եպ իսկոպ ոսին նրա մ ա ­տ ուցա ծ ծա ռա յութ յունների հա մա ր, զա Լ . ձ ե ՜ր , պ ա րգևնե՛ր , դա ստ ա կերտ շնորհի, թ ե ’ մ ի ա յI բ ա ն ։ Խոջա նա զա րը պ ա տ ա ս­խ ա նում է , թ ե ' ա յս հոգևորա կա նը մա րմ նա ­վոր ոչ մի բա նի կա րիք չունի և ոչ մ ի գա նձ ու հա րստ ություն էլ նրա հա մա ր նշա նա կու­թ յո ւն չունեն, բ ա յց եթ ե ուղում է նրան վս-իձատրած լի ն ե ի ապա թող տա նրան կ մ ի ա ծ ն ի փ ա կա կա լոլթյա Ա (ր ւս ա ր ա ր ո լ- թ յա ն ) ի ր ա վ ո ձ ք ը ե նա ա յնտ եղ գնա լով ու Աստծուն սպ ա սա վորելով, կա ղոթի թա գա ­վորի կենա ց հա մ ա ր։ Շ տ հ-Ա բա սո կա տ ա ­րում է Խոջա նա զա րի, հետ ևա պ ես և Մովսես եպ իսկոպ ոսի, ցա նկութ յունը ու արքունի հրովա րտ ա կով նրա ն ա յդ պ ա շտ ոնի մեջ հա ստ ա տ ելով, ճա նա պ ա րհ է դնոօէ Իօևան) Ա յս դեպքը տ եղի Է ունենում 16.27 թվի ա մրա նը։

երևա ն հ ա ս ն եր ։վ ու ա յնտ եղից կ Էջմիա­ծին տ եղա փ ոխ վելով Մ ովսես եպ իսկոպ ոսն ա նմիջա պ ես ձեռնա մուխ Է յի ն ո ս է Մ ա յր Ա- թ ո ռի վերա նորոգութ յա ն մ ե ծ գործին :

Դա մյէիժեցին նախքա ն Մ ա յր Տա ճա ր ի վ ե ­րա նորոգութ յա ն ն կ ա ր ա գ ր ո ւթ յո ւն ա նելը , իբրև ա կա նա տ ես, մա նրա մա սն տ ա լիս կ Տա ճա րի ա յդ ժա մա նա կվա թ շվ ա ռ վ}։ճա կի պ ա տ կերը, որն ա րդյունք Էր Մ ելքիսեթ և Սահ ակ ա պ իկա ր կա թող/,կոսների ա նփու­թ ո ւթ յա ն ։ Տա ճա րը բոլորո։Ա ։ն ունա յնա ցա ծ Էր, կողոպ տ վա ծ Էին նրա ղ ա ր ա ր ը , ոչ գիրք կա ր, ո ; դգԼստ , ո չ շուրջա ռ և ոչ Էլ ժա մեր­գութ յուն ու պ ա տ ա րա գ Էր կա տ ա րվում ա յն տ եղ , մինչև ա նդա մ Քրիստ ոսի Իջման սեղա նը ծա ծկ ո ց չո մ յեր , չկ ա յի ն կա նթեղ­ներ, չկա ր լո ւ յս , մ շ տ ա կտ ն խ ա վա րն Էր թա ­գա վորում ա յն տ եղ , մ ի ա յն մ ի ա յլա զգ/ ։ մա հմեդա կա ն ե ր բ ե մ ն ֊ե ր բ ե մ ն ձեթի ճրագ Էր վա ռում ու սեղա նի վրա դնում , որպ եսզի ա նցվոր ճա նա պ ա րհորդներր ողորմով}յո ւն տա ն ի ր են ։ Տա ճա րի սա լա հա տ ա կր քա ր ու քա նդ ՛Էր ե ղ ա ծ և ինքը Տա ճա րը վերա ծվել Էր զեռունների ու սողունների որջ/։։ Տա ճա րի մ ա յր գմ բե թ ի մ ե ծ լուսա մուտ ները բոլորովին ԲաԸ Էին, ա ռա նց շրջա նա կների ու ա պ ա կի­ների, ա յնպ ես որ թռչուններն ա յնտ եղից ա զա տ ե լ ու մուտ ա նելով , ծիրտ ու ծեղ Էին թ ա վ,ում ն եր քև ։ Տա ճա րի դրսից Էլ կա թուղի­կեի գլուխ ը, ա մբողջ տ ա նիքը, պատերի հրեսները քա նդ վա ծ Էին ու քա րերը թ ա փ ­

վա ծ, իսկ պատերի հիմքի քարերը ւիշրված ա ա կծկվա ծ; -ք-՚անդվտծ ու ա վերվա ծ Էին

ո'“ւ։ աք' ' ' 2 " 1ՐԱ' եղա ծ բոլոր շինությունները։Ավերման հետևա նքով Տա ճա րի շուրջնա յնքա ն հող ո լ մ ւ , ի , ի ր Է ր դ ի զ վ ե լ ։ ո ր ;

ու Շ ա 7 է Ր» & ան, Й ? 7 ե լ- հ ՚" ս ՝ 'ե,՚ Լ՚ ն եր ր ։ աճարի հիմքն ու աստիճան

Իր վերադարձին Մովսես եպիսկոպոս,,

Մ ա , ' ‘‘ ‘Ս Ա ՛4 ' Ա ւՈ ' ' ՎԻձւԱ,“ " մ * նոձնԼ , Լ" ' ' Տա Տա '՝Ի Գ-ՐԴերԸ. ա-

եեոսնե ՛ " 1" պքս“լ ները վե՚ ։* / ՚ն եՐ ՚! " լ կ ա թ "-'Ժ Կ յՀ ե ր ը , կա մ ծա ,„Լ , կա մ է վ 1ին դրել մ ա հ մ ե դ ^կ ն իշխանների մոտ ու ոա ա ցվա ծ գումարներն իրենց անձնական կարիքների համւսր վա տ նել, Մովսես եպ իս­կոպ ոսի աոաջին գործը լխ ,ո ,մ է անհապաղ ա ղա տ ել գրա վ գրվա ծ սրբություններն ,լ դրանք էջմիածին տեղա փոխեր

Վերա նորոգությա ն գործր սկսում է Տ ա ­վարի րնդարձակ բա կի կարդի ր եւ„ 1լմով։ ա յն ա ղա տ ելով կուտ ա կվա ծ հողից, մոխ րի,, ու քա րա կույտ երից, Այս նպատակով Քասա ՚խ դ ՚տ ի ց մ ի մ ե ծ ա ռվով ջուր է բերվում վ ա ն ֊ էԻ Բակը .բ ա զ մ ա թ ի վ մշա կներ գիղվտ ծ Հոգն " ՚ ՝՝ "1"1'''Ր լցնո ւմ Էին առվի Հորդ ,,,/, մեջ,իսկ սա Էլ տա նում ու հեռա ցնում Էր ղրան,, է՛ա կից։ Հողից մոխ րից անջատված քա ­ւ՛երն Ւ/ հավաքոսէ և գործա դրում են Տա ճա ­րի նորոգությա ն ,Է ,ա , Այնուհետև Մայր ՝ ա " " ՚ր ի շ ո ՚է ՚ա բուրգերով զարդա րվա ծ ր ն ­դարձակ պարիսպ Է կ ա ն գնե ց ,/,,,մ , Կանա­դան շ ի ն „ ,թ յ„մ ,ն ե ր են կա ռուցվում պ ա ­րիսպ ների,, ներս_ ա րևմտ յա ն կողմր կա - ոուցվոսէ են սենյա կներ հյուրերի Հա մա ր, հյուսիսա յին ու ա րևելյա ն կողմը՝ խ ցեր միա բա նների Հա մա ր, իսկ Հա րա վա յին կող­մր սեղա նա տ ուն, վա ւռ, տնտեսատոմւ, շտ ե­մա րա ն, Բացի պ արիսպ ներից, որոնք Հոդից Էին շինվա ծ, մնա ցա ծ բոլոր շինություններ,։ կա ռուցվում են կովւսւծո քա րից ու թրծվա ծ Ա՛ղյուսից, կրի և ավադի կիրա ռութ յա մբ. Տաճարի տանիքի ու կա թողիկեի խարխլվա ծ ե քա նդվա ծ աեղերր նորոդվոսէ են Հի մ նո ­ղ ՛ն և ա յսպ իսով Տաճարը շքեղ տեսք Է ը ն ­դունում.

Հա րգ Է ծա գում, թե ո՜րտ եղից Էր ստա­նում Մ ովսես եպ իսկոպ ոսը ա յս մեծա ծա խ ս շինա րա րությունների հա մար պահանջվող նյութա կա ն միջոցները։ Նրա սկսա ծ շինա ­րա րությա ն հռչա կն ա յնքա ն Է տա րա ծվում հա յութ յա ն մերձա վոր ու հեռա վոր շրջա նա կ­ներում, որ ժողովուրդն ա մեն կողմից ա մե­նա յն պ ատրաստակամ ութ յա մ բ շտ ա պ ում Հ ա ջա կից լինել վերա նորոգիչ Մովսես եպ իս­կոպ ոսին՝ Մ ա յր Աթոռը պատշաճ բա րձրու­

48 է .Я Մ Ի Ս. Ծ I' ն 1948

թ յա ն վրա սլ շքեղ վիճա կում պահելու համար։ Եվ ա յդ ա նում էր ա յն ժողովուրդը, որը վերջին երկու ապիկար կաթողիկոսների դատապարտելի ընթա ցքի հետ ևա նքով սա ­ռել ու երես էր դարձրել հա յութ յա ն հոգևոր կենտ րոնից։ Մ ովսես եպ իսկոպ ոսի դեպ1' ա մեն կոդ մ ուղա րկվա ծ նվիրա կները Р "Р~ ր ո քո լմ էին ա մենուրեք ժողովրդի սերր Մ ա յր Աթոռի հա նդեպ և առատ նվերներով էջմիա ծին վերա դա ռնա լով է ՛լ ա վելի հ ն ա ­րավորություններ ը նձեռում նրան իր շինա ­րա րությա ն ծա վա լն ընդա րձա կելու։

Մ ովսես եպ իսկոպոսը սա կա յն միա յնէջմիածնի նորոգությա մբ և առհասարակ նյութա կա ն շինա րա րությա մբ շի բա վա կա ­նա նում։ Նա մ ե ծ ուշադրություն էր դարձ­նում նա և հոգևոր, մտ ա վոր, բա րոյա կա ն կյա նքի խ նդիրների վրա ։ Իր պ ատրաստած բա զմա թ իվ աշակերտներին քա րոզությա ն Հ ուղարկում ա մենուրեք, սրա նք ի րենց պար­կեշտ վա րքով, առա քինի կենցա ղով և անլըն­չա սիրությա մբ շուտ ով ժողովրդի հա մա ­կրանքին են ա րժա նա նում։ Մովսեսի ա շա ­կերտները եկեղեցիներ են կա ռուցում, քա ­հա նա ներ կա րդա մ և կա րդ ու կա նոն մ ր ա ց ­նում հոգևոր կ յա նքում , միշտ ա նշեղորեն հետ ևելով իրենց մ ե ծ ուսուցչի օրինա կին։

Մովսես եպ իսկոպ ոսր մ եծա փ ա ռ Հովհա ն- նա վա նքում դպրատուն հա ստ ա տ ելով բա զմ ա թ իվ պ ատա նիների ձրի ուսում է տ ա ­լի ս , բո լոր ծա խ սերն ինքր հոգա լով ։ Ա յսպ ա տա նիներից շա տ երը հետ ա գա յում երեց, ա բեղա , վարդապետ ու եպ իսկոպ ոս ենձեռնա դրվում և ա յն վա նքերն ու եկ եղ եցի ­ները, որոնք մինչ ա յդ ա մ ա յի է ի ն , նորից /ցվ ո ւմ են մ իա բա ններով ու երեցներով։

Տ ե ս ն ե լո վ Մովսես եպ իսկոպ ոսի ալսեռա նդուն ու հա նրօգուտ գործունեութ յունը, հ ա յ ժողովրդի լա յն խ ա վերը, որոնք զզվե լ էին նա խ որդ երկու կա թողիկոսների ա րա րք­ներից, կա թողիկոսներ, որոնցից Սահսսկն արդեն վա ղուց հեռա ցել էր էջմ ի ա ծնի ց, իսկ Մ ելքիսեթն է[ նորից լքե /ո վ Թուրքիա ա նցե լ, ա մեն կողմից թա խ ա նձա գին խ ը ն - դիբքներ են ուղարկում նրա ն4 ա ղա չելով հա նձն ա ռնել կա թողիկոսությա ն աստ՝իճա- ն ր . բ ա յ;/ Մ ովսեսն ա նա րժա ն հա մա րելով իր ա նձը, հրա ժա րվում է ա յդ բա րձր կոչումից։

Մ ովսես եպ իսկոպ ոսը միջոցներ էր որո­նում Մ ա յր Աթոռը պ ա րտ քերից ա զա տ ելու։ Մելքի սեթը, Շա հ-Ա րա սից կաթողիկոսո՛ւ­թ յա ն հրովարտակ ստ ա նա լու հա մա ր, խ ո ս ­տ ա նում է Մ ա յր Աթոռի հա սույթներից պ ե­տական գանձարանին տարեկան հա րյուր թումա ն հարկ վճա րել, բ ա յց իր վա րա ծ զեխ

ու շվ ա յտ կյա նքի շնորհիվ չի կա րողա նում ա յդ հարկը վճա րել, որը տարեց տարի կու­տ ա կվելով, տ ոկոսներով հանդերձ ծա նրա ­նում է , աո ա նց ա յն էլ խ ղճուկ, գանձարանի վր ա ։ Եվ ինչպ ես տ եսա նք, երկու կա թողի­կոսներն էլ պարսից հարկահանների ձեոից փ ա խ չում էին Թ ուրքիա ։ Իսկ հարկն ա նողո­քա բա ր պահանջվոսէ Էր։ Ա յս պարտքի մ ա ­սին Ջ ա մ բռ ի հեղինա կ Սիմեոն Երևանցին հետ ևյա լն Է գրում. «Տ ա յս մի՛ թեթև և փոքր ի նչ կա րծիցես, զի ըստ ա նոսսնն թէպէտ հարէոր յի շի ւր , սա կա յն ի տ ա լն հա զա րիլք ոչ վճա րիլր, և ման ա լա նգ նորն զհնովն ա ն­ց եա լ գոլով ' դիզա ցեա լ կա յր ի վերա յ սրբո յ Ա թ ոռոյս»։ Л | ՚ • |

Մովսես եպ իսկոպ ոսը որոշում է պարտքի էսնդրով ա նձա մբ գնա լ Շա հ-Ա բա սի մոտև խ նդրել, որպ եսզի ա յդ պարտադիր հարկր վերա ցվի Մ ա յր Աթոռի վ ր ա յի ց ։ Շա հ-Ա բա սն ա յդ ժա մա նա կ գտ նվում էր Ղազվինում , ուր և ուղևորվում է Մ ովսես եպ իսկոպ ոսը։ Ա - ռաջ ներկա յա նա լով շահի մ եծա մ եծներին, նա հ ա յտ նում է իր մտ ա դրությա ն մա սին։ Նրանք բո լո րն էլ խորհուրդ են տա լիս բ ա - ց ե ի բա ց հրա ժա րվել ա յդ մտ ա դրությունից և շահի մոտ ա մենևին խ ոսք չբա ցա ն ել դրա մա սին, քա նի որ аա յս թա գա ւորս յո յժ ա ր­ծա թա սէր և ա գա հ է և ա յդքա ն շա հոլց ա րծա թոյ ոչ զա նց առնէտ։ Նրան հուս ա ղբե­լո ւ հա մա ր միա ժա մա նա կ ա ռա ջա րկում են ա ռժա մա պ ես լռ ե լ ու պ ա տ եհ ա ռիթի սպ ա ­ս ե լ։ Մովսես եպ իսկոպ ոսը ձեռնունա յն ու տխուր սրտ ով վերա դա ռնում է էջմիա ծին, բ ա յց ա ռա նց հուսա հա տ ությա ն։

Նրա բա խ տ ից շուտ ով վրա է հա սնում ա յդ պ ա տ եհ ա ոիթը։ Հա ջորդ 1 6 2 8 թվին Շա հ-Ա բա սը վա խ ճա նվում է ու գա հ է բա րձ­րա նում նրա թ ո ռ Շ ա հսեֆին։ Ի ս կույն , մեղ արդեն հ ա յտ ն ի, հոջա Նա զարը հատուկ մա ր­դու միջոցով մ ի գրություն է ուղարկում Մ ովսես եպ իսկոպ ոսին ' հր ա վիրելով նրան Սպահան գա լ և հա րյուր թումա ն հարկի բա րձմա ն հա մա ր ա նձա մբ ներկա յա նա լ նոր շա հ ի ն ։ Մ ովսես եպ իսկոպ ոսի ուզա ծն էլ հենց ա յդ էր ։

Մ ովսես եպ իսկոպ ոսը նորից ուղևորվում •է Պա րսկա ստա ն, հա սնում Սպահան, տ եսա ­կցում Խոջա Նագարի ու շահին շրջապատող մ եծա մ եծների հետ և ա մբողջ ութը ամիս դեգերելուց հետ ո թ ա գա վորա վա յել, մ եծա ­մ ե ծ ու թա նգա րժեք ընծա ներով ներկա յա ­ն ում շա հին և , Խոջա \ա զ ա ր ի ն էլ միջնորդ դա րձնելով, ա ղերսում վերա ցնել էջմիա ծնի վրա յից դրվա ծ ծա նր հարկի բ ե ռ ը ։ Շահը թա նգա րժեք ընծա ներով գրա վվա ծ կտ տ ա -

1948I Л 1 Г I ՛ а Ծ |> Ն

рпиТ է Մ ովսես եպ իսկոպ ոսի խ ն դ ի ր դ և կա րգա դրում բո լո ր մա տ յա նների յ ի ւ ջ կ ծ լ ա յդ հարկ ր ՈԼ ա յլևս չպա հա նջե.

Ա թ ոռից։ երկար ժա մա նա կ արքունի դռներ,, մա շելը ինքնին վկա յո ւմ կ, ք)ե իր ժաԼ_ մա նա կին որքան ձա նր բ ե ռ էր ա յ,, հարկը Ս ա յր Աթոոի հա մա ր,

Մ իա ժա մա նա կ Խոջա Նա,լա րը միջնորդում Լ, որպես դի Ս ովսես եպ իսկոպ ոսին հրովա ր­տակ շնորհվի ա մբողջ հա յ ժողովրդի ց ա ն . կությա ն հա մա ձա յն կաթողի,կ ո ս ռ թ յո մ , ա նելու, Նոր շահը ա յս խ նդիրքն կ է կ ա _ տա րում,

Մ ովսես եպ իսկոպ ոսը, պարտքի բա րձմա ն հետ ևա նքով թ եթ և ա ցա ծ, մ ե ծ ուրա խ ությա մբ էջմիա ծին է վերա դա ոնում, «Ե վ սփ ռեցա լ հա մբա ւ ա զա տ ութեա ն ս բ բ ո յ Ա թոոոյն յը ն դ . հա նուր աշխարհ յա զ դ ս հ ա յո ց և ա մենեքեա ն լց ե ա լ ա նպ ա տ ում ուրա խ ութեա մր ի ձա ,ն ցնծութեա ն գոհա նա յին զԱ ստ ուծււյ»,

Ա յնուհետ և ա մեն կողմից ա ղա չա նքի ու ա ղերսա նքի թղթեր են տ եղում էջմիա ծին, խ նդրելով Մովսես եպ իսկոպ ոսին ա յս ա ն ֊ գա մ ա յլևս չհրա ժա րվել ու հա մա ձա յնվել կաթողիկոս օծվելու, Նա խ ոնա րհվում է

49

Ժողովրդի ցա նկությա ն առաջ Հ 10 2 9 Ամի• Հ վ տ բ ի 1 8 . ի ն կ ա թ ո ղ ի կ ո Ա Լ Հ Ա

մ ում Լուսա վորի գա դ ն ,

Տա Ա ևա ոՈ ,Ո։։Ո։ք>Ղսն ШШР № Ф Մովսես մա նս \ 1Հ : „ ւնա կում է իր բա զմ ա կ ո ղ .

հ 2 Լ ա ե 0 \թ1Ունը։ ծ* ն* " ՚ '<ե“ ""ա րիմ ա 7 ս ա մ Պ : անելոլ» հետ" > 1632 ա ՛մ ա յի ս ա մ ս ո ւ մ Նա հ ի ս ո ւն Ա հ ի ն . Ц

հ ա 1 : է ա , վաՀ " հՎ " ' ՛ ֊ ե ր ձ Տ ռ մ ու մ ե ծ Հա նդիսա վորությա մբ թա ղվում ա յստ եղ ՝

՚շ Հ ,

Նրա աշակերտների,, մեկն ա յսպ ես , ն ր -

ւ ո Ր ա մ ե ձ ե ն " ' Ա" Լ!,ԻԼ7 Լ ՚ լ Ի1 ւ պաէլ ղ ‘ ,ա1'"է1"Ք և ազատականմ ա օք դ եղեցկադիր և .իառապ ա նծ դիմօք վա յեԱ ա ցեա լ, զմիջինն

՛ա կի և բոլորով!,ն Ս ր բ ի ն և արտաքին

'սՐ '«ա վ,ա յլեա լ , որո,մ Սուրբն " ■'սմ արևսջիր, ըԱտ ա մենա յնի բ ա ր !, ֊

ունակ տ եսութեա ն, կրօնա կանօք և մա կրո- տ ա ցա կա նօք ա ոա տա ցեա լ դ ո վ ռ թ ե ա մ բ

. ..ե ղ ա ւ պատուական մարմինն ի փոքրա ­գո յն բ լր ի , որ հ,Այի յա ր Կմ ուտս կ ,,,,, ի , / ե ֊ բ ա յ Հրա զդա ն գետոյյ>,

Փ1ՎԻՊՈՍ ԱՂքԱԿծՏւ՛

Փիլի պոս կա թողիկոսը ծնվել Է Տա ճկա Հա­յա ստ ա նի Ա ղբակ գա վա ռի Էրնկան գ յո ւղ ում ։ Փոքր հաս ակի ղ աոա նձին սեր կ ոմւեցե, կրոնա կա ն կ յա ն քի հա նդեպ , Լսելով Ս յուն­յա ց Մ եծ Անապատի հա մ բա վր, նա 14 տ ա ­րեկա ն հա սա կում գա լիս կ ա յս ա նա պ ա տ ր, բ ա յց նրան մերժում են ը նդ ո ւնել, որովհետև դեռ վւոքր Լր ու ա նմորուս. Սա կա յն ուսում­նա ծա րա վ պ ատա նին չի, հուսա հա տ վում ու բնա կութ յուն հա ստ ա տ ելով անապատին մոտ գտ նվող ա նտ ա ռում, մ ի ա ռժա մա նա կ մ ն ում է ա յն տ ե ղ ։ Հետ ա գա յո սք անապատի վա նա հա յր Սարդիս եպ իսկոպ ոսը խղճա հա ր­վ ելո վ պ ատա նուն ներս կ ա ռնում ու հա նձ­ն ում Մ ովսես Տա թ ևա ցուն ՝ կրթելու և դ ա ս ­տ իա րա կելու հա մա ր, Ա րբունքի հա սներ,,լ Աղբակեցին՝ կուսա կրոն քա հա նա կ դա ռ­նում. ա յնուհետ և կլ ի ր ց ո ւց ա բե ր ա ծ ա րժա ­նիքների հա մա ր հ են ց ն ա յն Մ ովսես Տ ա թ ե - ՛քացուց ստ ա նում կ վա րդա պ ետ ա կա ն գա վա ­զա ն ու քա րոզելու իրա վունք, Որոշ ժա մ ա ­նակ ա նց, երբ Տա թ ևա ցի ն ՜կաթող},կոս կ դա ոնում, Փիլ/ւպոս վա րդա պ ետ ն Էլ իր ա ֊ ս ո լցչի կողմից եպ իսկոպ ոս կ ձեռնա դլՎ ում, ա մեն գործում ա ջա կից ու գորա ,Ա ,գ լի նելո վ ի ր հոգևոր հորը։

Երբ մերձիմա հ հիվա նդ Մ ովսես կ ա թոդի- կոսին շրջա պ ա ա ողները ցա նկա նում են

իմա նա լ նրա կա րծիքր կաթողիկոսական հաջորդի մա սին, նա տալիս կ Փիչի,,,,,,, եպ իսկոպ ոսի ա նունը, Տա թևա ցու մա հվա ­նից հետո էջմիածնի միա բա նների համորեն ցա նկո ւթ յա մ բ 16 3 3 թվի հունվարի 1 3 ֊ի ն Փիլի պոս եպ իսկոպոսը Ա մենա յն Հայ՛ս,, կա թողիկոս կ օծվում,

Կաթողիկոսանալով Ա ղբակեցին մի քանի տարի շարունակ հնա րա վորությա ն չի ո ւնե­ն ա մ եռա ն/լոձ, գործունեութ յա ն ծա վա լե- լո ւ, որովհետև Երևանն ու ա մբողջ Արա­րա տ յա ն դաշտը ռա զմի թա տ երա բեմի էր վերա ծվել Պարսկաստանի և Թուրքիաф միջև բռ ն կ վ ա ծ ա վերիչ պատերազմի հ ե ­տ ևա նքով։ Պատերազմի րնթ ա ցքում շատա վերումներ են ա եղի ունենում նա և էջ- միա ծնում ու Ա ղբա կեցին ստ իպ վա ծ կ լի - նում վերա նորոգություններ կա տա րել, Պարսկաստանի ու Թ ուրքիայի միջև պ ա ­տերա զմները վերսկսվում էին\ կարճատև

դադա րներից հետ ո, դրա հետ ևա նքով կլ դադարի պահերին մ ե ծ ճիգերով վերա շին­վա ծները նորիդ ենթա րկվում կին ա վերմա ն։ Ա վերվում են նա և Տա թևա ցու շինա ծն երր. Ա ղբա կեցին վերա նորոգում կ դրանք ե. որ­պ եսզի դաւիք պ ա տ երա զմների ժամա նա կ

շա տ չտ ուժեն , նա խ կինում եղա ծ ու ա վեր­վա ծ փ ա յտ ա շեն շենքերը փոխա րինում կ ք ա -

50 է Տ Ս ՜ ի Ա Ծ Ի Ն

րաշեն շենքերով։ Տա թևա ցու շինա ծներին Աղ- թա կեցին ա վելա ցնում է երկու ձիթահանք ու մ ի շա րք ա յլ շի ն ութ յո ւն ն եր ։* Նա նորոգել է տա լիս նա և Երևանի Անանիա ա ռա քյա լի ա ֊ ն ապատն իր հարակից շինություններով, ա յստ եղ էլ վւա յտ յա շենքերը քա րե շենքերով փ ոխ ա րինելով։

Փիլի պոս կաթուլ]ւկոււը հատուկ ուշա գրու- թյուն է դա րձնում ոռոգմա ն խնդրի վրա ։ Ցա նկա նա լով ա վելա ցնել Արարւսսւյան դա շ­տը ոոյւգող ջրի քա նա կը, նա Ա րա գա ծից բ ր ֊ խ ող ու Շիր ակի կողմը հոսող հորդառատ մի ա ղբյուրի ընթա ցքը շրջել է տալիս դեպի հա ­րա վա յին կ ո ղ մ ը ։ Այս ա ղբբի ջուրը Քասախ գետի մեջ թա փ վելով ա վելա ցնում է Վաղար­շապատի ու նրա շրջակա գ յւ ՚՚ղ ե ր ի կողմից ո- ռոգմա ն հա մա ր օգտ ա գործվող ջրի քա նա կր։ Բացի ա յդ , նա ա վելա ցնել է տա լիս նա և Հրա ղգա ն գետ ի ջրի քա նա կը, խ որա ցնել տ ա ­լո վ նրա Սևանա լճից սկիզբ ա ռնող ա կունքը։

Ա յնուհետ և իր հոտին ա յց ե լե լո ւ նպ ա տ ա ­կով Ա ղբա կևցին շրջա գա յությա ն է դուրս դա ­լիս և հա սնում մինչև Նոր Ջ ուղա , ուր դտ նր- վում էր Ս. Գրիգոր Լուսավորշ/ւ Աջը, որ ա յն ­տ եղ էր տարվել Շա հ-Ա բա սի ցնորա միտ հ ը ՜ րա մա նով։ Ինչպես հա յտ նի է , ա յս հնա դա ր­յա ն մասունքի նվ/ւրական տևղը Ս. էջմիա ­ծինն էր հա նդիսա նում։ Փիլիպոս կա թողիկո­սը մ ե ծ դժվա րութ յա մբ կա րողա նում է Ս. Աջն ա զա տ ել օտ ա րությունից և տարի ու կես շըր- ջա գա յելուց հետո իր հետ էջմիա ծին բե րե լ, օե վ եդև ա յս ա նպ ա տ ում ուրախութիւն ա ֊ մ ենա յն հ ա յո ց » ։ Մի ա յլ տ եղ Դա վբիժեցին ա սում է . <гՔանզի ի վերա յ Ա ջոյն և է ջ մ ի ա ծ ֊ նի ա մենա յն ա զգն Հ ա յո ց կա պ եա լ կա ն»։

Ա ղբա կեցին անտես չ]ւ ա ռնում և Տ ա թ և ա ­ցո ւ կողմից Հովհա ննա վա նքում հիմնա ծ դպրատան կա րիքները, ա մեն կերպ օժա նդա ­կելով նրա բա րգա վա ճմա նը։ Ս ա կա յն, մի քա նի տարի ա նցնելուց հետ ո, նա հա րմա ր է հա մա րում դպրատունը Հովհա ննա վա նքից էջմիա ծին տ եցա փ ոխ ել ու ի ր անմիջական հսկողությա ն ներքո ա ռն ել։ Ա յս դպ րա տ նից, ինչպես Տա թ ևա ցու, ա յնպ ես էլ Աւլբակեդու օրոք բա զմ ա թ իվ պ իտա նի ու պատրաստված հոգևորա կա ններ են գուբս գա լիս ։

Ա ղբակեցին նա խ ա ձեռնում է նա և Ս. Հռիվւ- ® սիմեի ու Ս. Գա յիա նեի վա նքերի հիմնուին

նորոգությա ն գործը ։ Ա(Ա երկու վանքերն էլ բա վա կա նս։չա վ։ քա նդվա ծ էին և ա րմա տ ա ­կա ն նորոգոլթՏան կա րիք էին զգո ւմ ։ «Բ ա յ:։ ս ր բո յն Գա ւիա նեա յ կուսի տաճարն առաւել աւերեալ էր, ղի տ ա նիքն բովա նդա կ իջեալ էր. միա յն շուրջանակի որ մ ունքն և չորեքին ս ի ձ ք ն կ ա յին' կա նգոմյ. . . որոց արար նոր ո գ­մա ն ս կ ի զ բ ն .,, մեծա իղձ կա րօտիւ և 1 ա^ի ւ և

բա զում գանձս ծա խ սելով նորոդեա ց գե ղ ե ց­կա շէն ի հիմ անց մինչև ցգա գա թն գմբեթին."։

Ա յսպ իսի անշուք վիճա կում էր գտ նվում նա և Ս. Հռիփ սիմեի վա նքը. ւլՎասնզի յա ր - տաքուստ կուսէ եկ եզեցւո յն գլուխ կաթուղ/ւ- կէին և տանիքն բովա նդա կ և երեսք որմոցհ և յա տ ա կք նորին, իսկ ի ներսի կո ղ մ անէբե մ ն և սալարկ յա տ ա կն և չորից խ որա նա ց մ էջն ' ա յս ա մենա յն ա ւերեալ և քա յքա յեա լ էին , վա սն որոյ բա զ ո ւմ ջա նիլ և յոգնա կի ա շխատութևա մր գուն գործեա լ մինչև զա - մ են ա յն նորոգեա լ կատարեցինXI։ Այս երկու վա նքերի նորոգությունը կա տա րվում է1 6 5 1 — 16 5 3 թվա կա ններին։

Ինչպես Տա թ ևա ցի ն, ա յնպ ես էլ Ա ղբա կե­ց ի ն , իրենց կա տ ա րա ծ մեծա ծա խ ս շինա րա ­րությա ն հա մա ր պահանջվող նյութա կա ն մ ի ­ջոցները հոգում էին ժողովրդա կա ն ն ։[իրա - տ վությունների օժա նդա կութ յա մբ։ ժ ողովուր­դը, չն ա յա ծ իր ա նմխ իթա ր, ա նա պ ա հով ու խ ղճուկ կա ցութ յա նը, ա յնուա մ ենա յնիվ սի ­րով ա րձա գա նքում էր ա յս երկու կա թողի­կոսների կողմից ուղա րկվա ծ նվիրա կների էր։չերին ու ա ջա կցում Մ ա յր Աթոռում ու նրա շրջա կա յքում կատարվող շինարարական ձեռնա րկումներին։ Սա բա ցա տ րվում Է նրա ­նով, ոբ ժողովուրդը Էուսավորչվ։ գահի վյւա բա զ մ ա ծ Էր տ եսնում ա րժա նա վոր հա ջորդ­ների, որոնք ընդհա նուրի շահերը վեր Էին դ ա . սում իրենց անձնա կա ն շա հերից։

Ա ղբա կեցին թուրքա հա յ հա տ վա ծին ա յց ե - լութ յուն տ ա լու նպ ա տ ա կով մ ե ծ շուքով Էջ- միա ծնից շրջա գա յությա ն է մ եկն ո ւմ ։ Իր ա յս շրջա գա յությա ն ընթ ա ցքում նա ա մենուրեք մ ե ծ ընդունելութ յուն է գտ նում ու մ եծա ր , վում ։ Երբ Կարին է հա սնում, Կ. Պոլսի հա ­յե ր ը ընդհա նրա կա ն Հա յրա պ ետ ի ճան ա պ ա ր ֊ հորդությունը Թ ուրքիա յում ա պա հով ու ա ն­վտ ա նգ դա րձնելու և հնարավոր ա նա խ որժու­թ յուններից խ ոլսսոիելոլ հա մա ր, որոնք կա ­րող էին ծա գել տեղական իշխ ա նությունների կա մա յա կա նությունների հետ ևա նքով, ի ս ­կո ւյն խ նդրա մա տ ույց են լինում սուլթանի մ ե ծ եպ ա րքոսին, որպ եսզի կա ռա վա րությա ն կողմից մ ի պ ատվա վոր պ ա շտ ոնյա նշա նա կ­վի ' կաթողիկոսին իր կա տ ա րելիք ա մբողջ ճա նապ ա րհորդությա ն ընթ ա ցքում ոսլեկցե- լո ւ հա մա ր։ Պոլսի հա յեր ի խ նդիրը հա րգվում է և մ ի բա րձրա ստ իճա ն պ ա շտ ոնյա , սուլթա ­նի հրովա րտ ա կով հա նդերձ, միա նում է Փի­լի պոս կա թողիկոսի շքա խ մբին ու ոսլեկցում նրան ' մ ինչև Երևան վերա դա ռնա լը։ Այս պ ա շտ ոնյա ն վեհի հետ ժա մա նոսէ է երևան և Մ ա հմա դ Ղոււի ի ա ն ի ց մ ի գրություն վեր ց-

ն ե ր վ ֊կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ն ա լշմա մբ տ եգ Հա ոսնե- V , 'լո ւ մա սին, վերա դա ռնում է Պ ոլիս, ր 1 " I է դալիս նաև Սսի Ներսես կա-

Բ -ո ւր քա հ ա յա ռս ա նռմ կա տ ա րա ծ ‘ . / 'Г У ''1'՝'1 " 1 " " " ^ ա ռիթից, Փի.դ ա յո լթ յա ն ընթա ց ք „ Ա Աոլրակեցին ա 1ո, Լ մ ե ր ո ս Հ Հ ՞ Հ 1/ ' " 1' ֊ Ն̂ " ե" Կ 4 4 Ի Կ 4 ' և

I I ‘՛Ի Ա ո ա ռ ա ձ ա տ ռ ր պատրիարքի

— 48 __________ ________ ________ ________ 1 я 1Г Ի Ա. Ծ |1 ն

II. Էջմիսւծնի Ս՜այր Տանաւփ

է նա և Երուսաղեմւ Ա յստ եղ չորս ա միս մ ը ֊ նա լով որոշ շինա րա րա կա ն ա շխ ա տա նքներ I; կա տ ա րում Հ ա յո ց ս . Հա կորա վա նքում։ Ա ղրա կեցու Կրաս ա ղեմում գտ նվա ձ ժա մա -

ւքեծ զանգա կա տունը

մ ա սնա կցութ յա մբ, մ ի ժողով է գումարում, սրտեղ եկեղեցա կա ն մ ի շարք ցա վոտ խ ը ն ֊ դիրների շ ՚ււրջը Հա մա ձա յնութ յուն կ կ ա յա ց ­վում և տասներերք կետից բա ղկա ցա ծ մի

լ я 1Г !■ Ա. Ծ I' Ն 1918

պարտադիր որոշում ընդունվում, որով վերջ­նականորեն սա հմա նա գծվում են Ընդհա ն­րական Մ ա յր Աթոոի կաթողիկոսի և Տա նն ''ԻէԻԿԻ" կա թողիկոսի վարչական իրա վա սու­թ յա ն սա հմա նները Р -ոլրքիա յում, Ա յս ժ ո - ։/ով ո վ վերա կա նգնվում Է հա յ եկեղեցու միա սնա կա նությունը, որը խ ա խ տ վել Էր դա - րերի րնթ ա ցրում ։ Դա վրիժեցին հատկապես շեշտ ում Է, որ ա յս միա սնությունն առաջ ե ֊ կա վ եղբա յրա կա ն սիրո ու ջե րմ ցա նկությա ն '•ողի ‘[բա ։

Երուսաղեմից Ա ղբա կեցին ուղևորվում Է Կ. Պոլիս, ուք։ մի ա մբողջ տարի մ նա լով, իր բա րձր հեղ/ւնա կութ յա մ ր ձեռնամուխս Է լի ­նում ա յնտ եղի հոգևորա կա ն խ ա ռնա կ գոր- ծերր կա րգա վորելու ա շխ ա տ ա նքին։ Ա յս քա - 4 աՐՐ մ ե ծ քա նա կությա մբ հա յ բնա կչու­թ յուն ուներ և հետ զհետ ե ա ճում Էր հա յերի թ ի վ ը ։ Պոլսի հին հ ա յ բնա կչութ յունը խ ե թ ա չ­քով. Էբ նա յում գա վա ռներից եկ ա ծ նորեկ հա - յե ր ի վրա և ամեն ի նչ իր ձեռքը կենտ րոնա ց­նելով , ընդհուպ մինչև Կ. Պոլսի հա յոց պատ­րիարքի ըն՛տրությունը, թ ո ւյլ չէր տա լիս ն ը ֊ րա նց մա սնա կցելու ա զգա յին ֊ե կ եղեց ակ ան գործերին։ Մ եծ հմտ ութ յա մբ բա ն ա կցե լո վ երկու կողմերի հետ , ընդհա նրա կա ն հա յրա - 4/ ե տ ր կա րողա նում է հա շտ եցնել նրանց և հա մա ձա յնություն կա յա ցն ե լ ա զդ ա յի ն -ե կե- ղեցա կա ն գործերը միա սնա բա ր վա րելու խ նդրում ։ Երկրորդ մ ե ծ գործը , որին ձեռ­նամուխ է լ/։ն ո լմ Ա ղբա կեցին, հա նդիսա ­նում էր Կ.Պոլս ի հա յոց եկեղեցիների կու­տ ա կվա ծ պարտքերի բա րձմա ն խ նդիրր։ Երկպառակությունների հետ ևա նքով ե կ ե ղ ե ֊ ցիների պարտքերն ա ճել էին , իսկ հակառակ կողմերը չէին կա րողա նում հա մա ձա յնու­թ յա ն գա լ ա յն վճա րելու հա մա ր։ Բացի ա յգ , հակառակ կուսա կցություններն ա յս կա մ ա յն պատրիարքին պ աշտոնա նկ ա նելու կա մ իրենց ցա նկա ցա ծ մա րդուն պատրիարք դարձնելու համար պետական պ ա շտ ոնյա ­ներին ահագին կա շա ռքներ էին տ ա լիս, միա յն թև հա սնեին ի րենց նպ ա տ ա կին։ Ի- րենք, պ ա տրիա րքա ցուներն էլ, հա ճա խ պ ա- կաս խ ռովարա ր ու ա նբա րիշտ ղեր չէին խ ա ղում ա յս մեքենա յութ յունների ը նթ ա ց­քո ւմ ։ Ս ա կա յն, տ րվա ծ կա շա ռքների բեռր ծա նրա նում էր եկեղեցիների վրա , որոնք հետ ա գա յում ա յլևս հնա րա վորություն չէին ունենում վճա րելու։

Խ ոհեմ հա յրա պ ետ ը ա յս գործն էլ է ՛խե­լա ցի կերպ ով կա րգա վորում, Հետ զհետ ե ժո-

4«Վ րոԻ Բոլոր խ ա վերի սիրտը գրա վելով, նա եղա ծ պարտքերը ր ա յխ ո ւմ է եկեղեցիների ծխ երի վրա, հողա բա րձուներ նշա նա կել տ ա ­

քիս և կարճ ժա մա նա կում սրա նց միջոցով ահագին գումա րներ հա վա քելով, վճարել տա լիս բոլոր եկեղեցիների կ ուտ ա կվա ծպարտքերը, ա յսպ իսով եկեղեցիներն ա զա ­տ ելով պարտատերերի ձեռքից։

Եր ա ռա քելությունն ա վարտա ծ հա մա րելով Ա ղբա կեցին հրաժեշտ է տա լիս Պուսի հ ա յե - րին ու մ ե ծ շոկքուԼ ճանապարհում դեպիէջմ իա ծին ։ 16 5 3 թ վ]։ ա մռա նը նա վերա ­դա ռնում է Մ ա յր Աթոռ, ուր ա րժա նա նում է միա բա նների և ժողովրդի ջերմ ընդունելու­թ յա ն ը ։

Հա ջորդ 16 5 4 թվի գարնանը Փիլիպոս կա ­թողիկոսը ձեոնա մուխ է լի նո ւմ իր վաղուց փ ա յփ ա յա ծ գործին՝ էջմիա ծնի վա նքի մ եծ զա նգա կա տ ա ն շինութ յա նը, որը մ՜ինչև ա յսօր էլ ա նա ղա րտ ությա մբ պ ա հվում է , իր չքնա ղա կերտ ճարտարապետական արվես - տ ով հիա ցմունք պ ա տ ճա ռելով ա մենքին։ Ա յս զա նգա կա տ ա ն շինա րա րությա ն ա մբողջ ծա խ սը, Փիլիպոս Ա ղբա կեցու հորդորանքով, հոգա ցել է Ան տոն Չալա պ ի ա նունով մի հա յ մեծա տ ուն։ Զա նգա կա տ ա ն շինությա ն հա ­մա ր թ ույլտ վութ յուն ստ ա նա լու նպա տա կով Ա ղբա կեցին գիմում է Երևանի Մա հմա դ Ղու­լի խ ա նին, բ ա յց վերջինս մերժում է ։ Սա­կ ա յն , Ա ղբա կեցին չի հուսա հա տ վում և մ ե ծ պ ա տ ա սխա նա տ վություն հանձն ա ռ ն ե ր ։/ , սկսում է զա նգա կա տ ա ն շինութ յունը, որի մի մա սը հ են ց ա\յդ թվա կա նին էլ ա վա րտ­վում է . վրա հա սնող ձմռա ն պ ա տ ճա ռով շի - նարա րությոմւր դա դա րում է ։ Խանր լսե լո վ , որ հա կա ռա կ ի ր կա մքի զա նգա կա տ ունը կա ­ռուցվում է , սպ ա ռնա լիքներ է տ եղում, որ ինքը էջմիա ծին գա լով պ ետք է հիմքից քա ն ­դել տա ա յն ։ Հա ջորդ՝ 1 6 5 5 թվի, գարնանը պ ետ ք է շա րունա կվեր ու ավարտվեր զա ն­գա կա տ ա ն շինութ յունը և Ա ղբա կեցին պիտի անհուն հրճվա նք զգա ր ի ր հոյա կա պ գործի ավարտումը տ եսնելով ։ Բ ա յց նրան ։[]ւճակ- վա ծ չէր իր սկսա ծ գործի ավարտումը տ ես­նեք. շուտ ով նա կա րճա տև հիվա նդությունից հետո վա խ ճա նվում է 6 3 տա րեկա ն հա սա ­կ ո ւմ ։ Մ իա բա նները որոշում են նրան թա ղել իր իսկ կա ռուցա ծ զա նգա կա տ ա ն ա ա կը, բ ա յց խ ա նը ա րգելք է հա նդիսա նում ա յղ մտ քին, կրկնելով ի ր սպ ա ռնա լիքը զա նգա ­կատունը քա նդելու մա սին։ Սակայն խանի չա ր մտ ա դրությունն անկատար է մնում. Ա ղբա կեցու մա հվա նից կարճ ժա մա նա կ հ ե ­տ ո, նա , իր չա րա գործությունների հա մար, պաշտոնա նկ է ա րվում և շղթա յա կա պ Սպա­հան տա րվում։ Փիլիպոս կա թողիկոսի դին վե.4 °Բ Մ ա յր Տա ճա րում ի տ ես և ի հա մ ­բ ո ւ յր ժողո։[րդյս ։ն մ ն ա լո ւց, հետո մ ե ծ հա ն-

!9 4 8 է .4 Ա* !■ II. և ք. Ն

գիսա վորութ յա մբ ա ա րվում է Ս. Հռիփ սիմեի • խ կ ը , և ա յնտ եղ , վանքի ներսում, թա ղվում, Նրա ղերեղմա նբ մ ի նչ օրս է , գ ո յո ւթ յո մ , ունի,

Ա մփուիե/ով Աղբակեցու,,. բեղմնա վոր գոր­ծունեությա ն նկա րա գրութ յունը, Դ ա վբիժե- ցի ն Հետ ևյա լն Է գրում նրա մա սին. «Ե վ ո ր - ' բ ա ն եկա յ, Փիլիպոս կա թուղիկոսն ի վերա յ երկրի, թ է ի ժա մա նա կս վա րդապետութեան ի ւրո յ և թ է ի ժա մա նա կս կա թողիկ пи ու- թ եա ն, ա նդա դար և ա նխ ա փ ա ն արար և. զործեա ց նա արդ/, մա ի մ է յ աշխարհի Ա մ ան ա ւա նդ բա րձրա գա հ ա թոոն սուրբ է յ .միա ծին սովա լ ա ռա ւել հա ստ ա տ ևցա ւ և փ ա րթա մա ցա ւ եկեղեցա կա ն ա նօթով, ոսկով և ա րծա թով և մեծա գին զգեստ ոլք և պ ա տ լա ֊ կա ն գրենօք, վա րդա պ ետ ա կա նօք բա ղ մ օք . ս ո յնպ էս և. մա բմնա ւորօք սպաս իլը և կա - հիւք պ ղնձե ղին օր և բրդե ղին օք և ա յլովք սէյսպ իսեօք. ա յլ և հ ո յլք ա նբա ն կեն դ ա ֊ ն եա ց, ոլղտ ք և յո ր ի ք և ջ " լի ր բ մա տ ա կ ձիոց և յո կ ք խւսշա նց և ա ն գ էո ց , ա յլ և արտս և ա յ ֊ դիս և բուրա ստ ա նս. Ա յլև բա զմ ա զա ն կերպ ի լ հոգևոր և մա րմնա ւոր ա րդեա մբ օգտա կա ր ւինէր ա շխ ա րհի, ղի իբրև զբերդ ա մուր էր նա յո ւ ր յ ղա զ գի ,ն Հ ա յո ց ր ն գ դ է մ մ ա հ մ ե տ ա ֊ կա նա ց, որք ոչ կար էին ի հա րստա հա րել ե ի զզուել զհա յս])։

Նախքան Փիլիպոս Ա ղբա կեցու հաջորդ Հա կո բ Ջ ո ս լա յեց ու կ ա թ ո ւյ,կո սո լթ յա ն պ ա տ ­մութ յա ն ա նցնելը , հետ ևելով Դ ա կրիժեցուն, հիշա տ ա կենք ա յն ա նվանի վա նքերի նորո- դութ յո լնն ու բա զմա ծա խ ս և մեծա վա յելուչ եկեղեցիների շի նութ յո ւնը , որոնք կ ա տարվել են Մ ովսես Տա թ ևա ցու և Փիլիպոս Ա ղրա կե- ըու օրոք։

Դա վրիժեցին գեղեցիկ հ ա մեմա տ ութ յա մբ բն ո ւթ յա ն արթնանա լն ու ա յս երկու ա նձա նց կա տ ա րա ծ շի ն ա բա րութ յունը ն մ ա նեցնո ւմ է մ ի մ յա ն ց ։ Ինչպ ես գա րնա նա յին հա րա վա յին հողմի վւչելուց երկրի երեսր ծա ծկվում է պ՛ես­պ ես գունա վոր ու անուշահոտ ծա ղիկներով և բա զմա տ եսա կ գեղեցիկ բո ւյս ե ր ո վ , ա յնպ ես էլ Տա թ ևա ցո ւ և Ա ղբա կեցու ժա մա նա կ Հ ա ֊ յա ստ ա ն աշխարհը ծա ծկվում է վա նքերով, ա նա պ ա տ ներով, եկ եղ եցի ներ ով ու կա մոլրջ- ներով. Ա ռա ջնա կա րգ հնութ յուն էր հա նդիսա ­ն ում Դա րա շա մբի Ս. Ս տեփա նոս Նա խ ա վկա ­յ ի վա նքր, որ ք ա ն դ վ ա ծ ու ա վերվա ծ վ/ւճա- կում էր գտ ն վ ում , Հ ա կ ո բ Ջ ո ւղ ա յեցի ն Փ իլի- պոս կա թողիկոսի օրոք սկսում է ա յս վանքի ու նրա հա րա կից շինութ յունների նորոգու­թ յո ւն ը , որը տ ևում է տասը տա րի և մ եծա մ ե ծ միջոցներ է կ լա նում , որովհետ և քարն ո ւ կ ղ ի ֊ մին արը Աս տ ա պ ա տ ից բե ր վ ե լո վ .նա վա կով Արա քսի վրա յո վ մ յո ւս ափն էր ա նցկա ցվում.

53

քարի մ ի մասն էլ բերվում էր Արարդ դ յուզից' ի՛՛րի վրա բա րձա ծ, ա յսպ իսի մ եծ դժվարու­

թ յուն ,հ բո վ էին տեղա փոխվում նաև կիրը, փ ա յտ եղենը, ուտելիքը և ա յլնւ , , յԱւոբոգվ լո ,ց հ11ԱէՈ։ I,ա,/լ պարսպապատվում է. . Տա ? ևաՅ "Լ աշակերտ Եսայի եպիսկոպոսի

ոքով նորոգվում է Երնջակի ս . Կարապետի վա քր ե Նրան աո ա յվա նից ավելի գեղեցիկ ու Վայելուչ տ եսք է ս,րվում , վաՀ ՝" 'ր Ւ I շինություններ են կ ա ռ ո ւցվ ռ մ և ա յս ա մենը ամուր ու բա րձր պարիսպներով շը ր .յա պ ա տ վում, կ մ ի ա ծ ն ե ց ի Ջաքարիա վա ր.դապ ետր նորոգում է Հովհաննա վանքը, այս Վանքի նորոգությունը արագ է կատարվում,И 1 П . րա նոՐոԴոլԲյա նր միաժամանակ

մ ե ծ թվով վարպետներ ու բա նվորներ էինմա սնա կցում, միա յն երեսուն քարտաշ յա . բունա կ քա ր էին տա շում, իսկ բարն ու կիրը բե րվո ւմ էր խ որ ձորի մ յուս կողմից՝ ձիերին բա րձա ծ, Նորոգվում է նաև Թադևոս առաք­յա լի վա նքր Արտ աղ դա վառի Մակոլ գ յո լ- դում , որի րնա կիչներր թե պես, աղքատ՛ ու րեչաղուրկ էին, բ ա յց ջերմեռա նդությա մբ լցվա ծ գլուխ են բերում վանքի հոյակապ նորոգությունը Մկրտիչ եպիսկոպոսի ու միա բա նների ա ջա կցութ յա մբ, Նորոգվում նաև ա յս գա վա ռում գտնվող Սանդուխս, կույսի վ կա յա բա նբ, Ապա նորոգվում է Մուգ- նի գյո ւղ ի Ս. Գևորգի վա նքը. Իրոք սա ոչ թե նորոգվում, ա յլ Մարտիրոս եպիսկոպոսի նա խ ա ձեռնությա մբ հին փոքրիկ ,,լ խ ա րխ ոզ եկեղեցին իսպ ա ռ վերա ցվելով, նրա տեղ,, կա ռուցվում է մի բոլորովին նոր ու րնդա ր­ձակ վա նք' իր հա րա կից շինություններով ու պ արիսպ ներով, Ա ղբա կեցու աշակերտ երե ա նց ի Ո սկան վարդապետը, որր, ինչպես‘•ա յտ ն /, է , մեծ երախտիք ունի հայկականտ պ ա գրությա ն գործում, նոր ոգել է տա լիս Ո ՚շԻ Դ .1 ՚" ՚լի Ս. Սաբզիս զորավարի վա նքը։ Փիլիպոս Ա ղբա կեցին նորոգևլ է տալիս Մևսրոպ и ա շտ ոցի տաճարն Օշական գ յո ւ­ղում, Ա ղբա կեցու հրա մա նով և ջուղա յեցի խոջա Պետրոսի ծա խ քով նորոգյէոլմ է նաև Բ յնի դյուգի Ս. Աստ ուա ծա ծն ի տաճարը. Բացի հիշա տ ա կվա ծներից Դա վրիժեցին մի շա րք վա նքեր ու եկեղեցիներ էլ է թվում, որոնք նորոգվել կա մ հիմնով],ն նորից ե), շինվել Բ ՚իֆ լիսում , Լոռու գա վա ռում, Արա­րա տ յա ն դա շտ ում, Սիսական աշխարհում, Ղափանում, Նա խիջևանում ու նրա գա վա ­ռում, Դողթնում և ա յլուրեք ։ Այս բոլոր շինությունների ցա նկր Դա վրիժեցին վ,ակում է Աշտարակի կամրջի կա ռուցմա մբ, որր կատարվել է երևան ցի Գրիգոր Մոծակ յա ն ի ծա խ քով։

54 ■ Ь Я Մ Ի 1Լ Ծ Ի ն

- ՀԱԿՈՐ

Գավրիժեցին իր պ ատմությունը Ջ ո ւ ղ ա յէ ֊ ցո ւ մա սին հա սցնոսէ Է մ ինչև 1661 թվա կա - ն ը , հիշա տւսկելով Դարաշամբի Ս. Ստեփա- նոս Նա խ ա վկա յի վա նքի նորոգությունը նրա եպ իսկոպ ոս եղա ծ ժա մա նա կ և Ա ղրա կեցոլ սկսա ծ մ ե ծ զանգա կա տա ն շինութ յա ն ա վա ր­տ ումը' կա թողիկոսությա ն սկզբի տ ա րինե­ր ի ն ։ Մ նա ցա ծ տ եղեկությունները Ջ ո ւղ ա յե - ց ո ւ մա սին քա ղում ենք Ջ ա մ րոից ու Ա զգա ­պ ա տ ումից։

Հա կո բ Ջ ոսլա յեցին ծնվ ել Է Հին ծ ո ւղ ա յո ւմ և յո թ ը տարեկան հա սա կում, 1 6 0 5 թվի րըռ- նա գա զթի օրերին, ի ր ծնողների հետ միասին գա ղթել Է Պարսկաստան։ Փոքր հա սա կից բե րվո ւմ Է Էջմիա ծին, ուր և ստ ա նում Է իր կրթությունը։ Ա ղրա կեցոլ օրոք, ինչպ ես հի- շա տ ա կեցինք, նա եպ իսկոպ ոս Էր և զբա ղվա ծ Էր Դա րաշամբի Ս. Ստեփանոս Նա խ ա վկա յի վա նքի նոր ո գո ւթ յա մ բ։ Փիլիպոս Ա ղբա կեցի կա թողիկոսի շրջա գա յությա ն դուրս եկա ծ տա րիներին, Ջ ոսլա յեցի ն գա լիս Է Էջմիածին ու վա րում կա թողիկոսի տ եղա կա լի պ ա տ ա ս­խ ա նա տ ու պ ա շտ ոնը, իսկ Ա ղրա կեցոլ մ ա հ ­վա նից մի քա նի օր Էլ ա նց, 1 6 5 5 թվի։ ա պրի­լի 8 -ի ն , կա թողիկոս Է օծվում ։

Հա կո բ Ջ ո ւղ ա յեցո ւ ա ռա ջին գործը լինում Է ավարտել կիսատ մ ն ա ցա ծ զա նգա կա տ ա ն շինութ յունը, որի հա մա ր շատ նեղութ յուն­ներ Է կրում, մ ե ծ քա նա կո ւթ յա մ բ ոսկի կա ­շա ռք տ ա լով Երևանի նոր խ ա ն Նաջաֆդու- լուն, նրան հա ջողվում Է զա նգա կա տ ա ն շ ի ­նութ յա նը շա րունա կելու իրա վունք ստ ա նա լ։ Ա ղբա կեցու մա հվա նից ա նցնում Է երկու տ ա ­րի մինչև նոր խ ա նից իրա վունք ստ ա նա լը և ա յս երկու տարվա ընդհա տ ումից հետ ո, 15 5 7 թվի ա մրա նը, Ջ ո ս լա յեցի ն մ ե ծ եռա նդով վերսկսում Է զա նգա կա տ ա ն շի ն ո ւթ յա նը , իսկ հաջորդ թ։Ա։ աշնան սկ զբի ն Էլ ա վա րտ ում Է ա յն ։

Ջ ոսլա յեցին ի ր կա թողիկոսությա ն հրո­վարտակն ստ ա նա լու հա մա ր ուղևորվում Է Սպահան ու ներկա յա նում փոքր Շ ա հ ֊Ա բ ա ս թա գա վորին, որից կա րողա նում Է վա նքա ­պ ատկան գյուղերին վերա բերող մ ի քա նի ա րտ ոնություններ կորզել։

Էջմիածին վերա դա ռնա լով Ջ ո ւղ ա յեցի ն իր նա խ որդի նմա ն սկսում Է դաշտերի ու ա յգ ի ­ների ոռոգմա ն հա մա ր ջրի նոր ա ղբյուրներ որոնելով զբա ղվ ե լ, Ա յս նպ ա տ ա կով նա ը ս -

«ՈԻՂԱՅԵՑԻ

ւոորերկրյս։ ,'ոըերի վարման միջոցով ջուր է ր երել տալիս ն ։սխ Վաղարշապատ գյուղի ու ա նդա ստա նների և ապա Մ ա յր Աթոռի կա г

• Ր Իքն երի հա մա ր: Կառուցել Է տա լիս երեք ջրա մբա ր-լճա կ, որոնցից մ եկ ը , Վաղարշա­պատի հյուսիս ա րևելյա ն մա սում, հա տկա ­պես ա վելի մ ե ծ ։ Ա յդ լճա կներում ամբարված ջրերով ամրանը ոռոգում Էին ա յգիներն ու ա րտերը։

Ջ ուղ ա յեցի ն ա յն կա թողիկոսներից Էր, որ քաջ գիտ ա կցելով նորահնար տպ ագրության արհեստի о գտ տկա րություն ր հ ա մեն կերպ ա շ­խ ա տ ում Էր Հա յա ստ ա նում կա զմա կերպել տպ ագրա կա ն գործը, սա կա յն ա յն ժա մա - նակվա դա ժա ն' պ ա յմա նները, տիրող բռ ն ա ­կա լությունն ու ա նսանձ կա մա յա կա նությու- նը ա րգելք են հա նդիսա նում ա յս օգտավետ ձեռնա րկությա ն իրա կա նա ցմա ն։ Ուստի Ջ ուղ ա յեցի ն մտ ա ծում Է գոնե Եվրոպայի տ պ ա րա ններում տպ ա գրել տալ իր ցա նկա ­ց ա ծ գրքերր ու տ ա րա ծել վա նքերում և ժոդո. վյԸՐդի մ եջ. մա նա վա նդ նա մ ե ծ փավւագ ուներ հա յերեն Աստուածաշունչը տ պ ա գրվա ծ տ եսներ Ա յս նպ ա տ ա կով նա Եվրոպա Է ու­ղա րկում մի քա նի մա րդու, որոնց մեջ ա մե- նա նշա նավորն Էր երևա նցի Ոսկան Վարդա­պ ետ ը ։ Վ երջինիս, եպ իսկոպ ոս ձեռնա դրելոլց հետ ո, Ջ ուղ ա յեցի ն Եվրոպա Է ուղա րկում, պ ա րտ ա գրելով իրա կա նա ցնել Ա ստ ոլա ծա - շնչի տ պ ա գրությունը ։ 1 6 6 2 թվ}։ն Էջմիածնից ուղևորվելով Ոսկան Երևանցին ա յց ե լո ւմ է Եվրոպ այի մ ի շա րք վա յրեր և վերջապես 1 6 6 3 թվին հա սնում Հոլա նդիա յի Ա մստ եր-դա մ քա ղա քը, Ա յստ եղ որոշ նա խ ա պ ա տ րա ս­տական ա շխ ա տ ա նքներից հետ ո նա սկսում է Ա ստ ոլա ծա յնչի տ պ ա գրությունը, որը տ ևում է երկու տարի, 1 6 6 6 — 1 6 6 8 թ . թ . ։ ք՛ացի Աստոլածաշնչիւց նա տ պ ա գրում է նա և մի քա նի ա յլ գրքեր։ Նյութական սուղ

կա ցութ յա ն հետ ևա նքով նա ստ իպ վա ծ է լի ­ն ո ւմ Ա մստ երդա մից տեղա վ/ոխվևլ և Ե վ ր ո ֊ պ ա յի ա յլ վա յրերում հա ստ ա տ վել։ Ա յս ժա ­մա նա կա շրջա նում էլ նա՝ տ պ ա գրում է Ա ռա ­ք ե լ Գ ա վրիժեցու պ ա տ մությունը.

Մ ինչ Հա կո բ Ջ ուղ ա յեցի ն էջմիա ծնում շի ­նա րա րությա մբ էր զբա ղվա ծ, թուրքա հա յ եկեղեցա կա ններից մ եկ ը , Եղ/։ ա զա ր Ա յն - թ ափ ցի ն ( հետ ա գա յում, Ջ ուղա յեցու մա հվա ­նից հետ ո, Ա մենա յն Հ ա յո ց կաթողիկոս) իր

1948 է Я «г ի ս. ս I. Ъօօ

բնա տ ուր փ ա ռա սիրությունից դրդվա ծ միտ ք է հղա նում թուրքա հա յերին հա նել կ մ ի ա ծն ի կաթողիկոսի իրա վա սությա ն տա կից Լ ն ր ­բա ն ց հա մար Բ-ուրքիայում աոանձին կա թո­ղիկոսա կան ա թոռ Հա ստ ա տ ել, Իր նպ ա տ ա ­կին հա սնե/ու հա մա ր նա օգտ ա գործում էէջմիածնի նվ/։րա կներից մի քա նիսի ց ո ւց ա ­

բե ր ա ծ ա գա հությա ն հետ ևա նքով թուրքա հա յ ժողովրդի էքմիա ծնի հա նդեպ տ ա ծա ծ դժգո- հութ յռւնիցI Քա նի որ Ա յնթա վւցին և ' ա զդե­ցիկ էր, և ' ճա րպ իկ, և միա ժա մա նա կ Էլ շատ հա րուստ, ապա նա ա նխ տ իր բոլոր մ ի ­ջոցներ/։ գործա դրում է իր նպատակին- հ ա ս ­նելու հա մա ր. նույնիսկ սուլթա նից հրո­վարտակ է ստ ա նում և '/իւիկիո Խաչատուր1 /ա թ ո ղ ի կ ո ս ի կ ո ղ մ ի ց 1 6 6 4 թւԱւն Պ ե ր ա յռ լմ

կա թողիկոս օծվ ում , ա յսպ ի սո վ դա ռնա լով հա կա թոռ կա թողիկոս։

Կ. Պո լս ի հա յերր ա յս ինքնա կոչ նոր կա թո­ղիկոսի հա կա ա զգա յին ա րա րքներից շատ են վշտ ա նում և երկպ ա ռա կությա ն աոաջն ա ռ­նելու, հա մա տ եղ խ որհրդա կցելու և միա սնու- [կոէնն ու խ ա ղա ղությունը վերա հա ստ ա տ ելու նպ ա տ ա կով Հա կո բ Ջ ո ս լա յեց ու ն հրավիրում

են Կ. Պ ոլիս։ 16 6 5 թվի գա րնա նը Ջ ուղա յեցինմ ե ծ շուքով ճա նա պ ա րհվում Է Բ ՚ո լրքի ա , բ ա յց անմիջա պ ես Կ. Պոլիս չ]ւ դնում , ա յլ րնգհա - նուր դրությա ն հետ ծա նոթա նա լու համար մ եկնո ւմ Է 9 ,մ յուռնիա : Ա յստ եղ նա իր կուսա ­կիցներից հրա վեր Է ստ ա նում Երուսաղեմ մեկնելու և. ա յնտ եղ միա սին իւորհբդա կցելոլ հետ ա գա ա նելիքների մ ա ս ի ն: Ջ ուղա յեցինգնում Է Երուսաղեմ, բ ա յց տ ես նելով որ Ե ֊ ղիա զա րն ու իր կուսա կիցներն ա յստ եղ հա ­վա տ ա րիմ ս/ա շտպ ա ննեբ ունեն և ա յսուհետ և իր հա մա ր դժվա ր կլինի նրա նց դեմ պ ա յքա ­

ր ել, ուստի բա րվոք Է հա մա րում թողն։ել Ե- րուսա գեմը և ուղղա կի գնա լ Կ. Պոլիս.

Ա յստ եղ Ջ ուգա յեցին իր խ ո !ե մ րնթ ա ցքսվ ա յնքա ն Է գրա վում ս/ոլսա Հա յե ր ի սիրտ ը, որ նույնիսկ եւլ/ւազարի կուսա կիցներին Էլ հրա ­

պ ուրում Է իր կողմը ու ԻՐ բա րձր հեղինա կու­թ յա մ բ , ,ա կա ռա կորդն երի դեմ ա ռա նց ա նա ­խ որժ ա րտ ա հա յտ ություններ բա ն եցնելու, ղինա թա վ, Է ա նում բո լո ր ի ն ։ ՛Լերջում պ ոլսե- ցի ք Ջ ուղ ա յեցո ւն տ րա մա դրում են մեկնել Ագրիա նա պ ոլիս, որտեղ այղ. ժա մա նա կ գրա - նբվում Էր սուլթա նը, ե ա նձա մբ խ նդրա մա ­

տ ույց լինել նրան իր հոգևոր իշխ ա նությունը թուրքա հա յերի վրա վերա հա ստ ա տ ելու հա ­

մա ր, իր ժամանակի բարքերի համար շատ բնորոշ Էր կաթողիկոսի սուլթանին ներկա ­յա նա լու ձևը, Նախօրոք կաթողիկոսին նա ­խապ ա տրաստում են թե ի ՛ ն չ պ ի ս ի ասի սուլթանին և ի՜նչպ ես պիտի ա սխ եվ ահա

Ա մենա յն Հ ա յո ց կաթողիկոս Ջուղա յեցին այն փ ողոցի ա նկյունում, որտեղից պիտի անցներ ս ո ղ ա ն ը կ ա ն չ ա ծ նրա ևրևա/ուն Էր սպա - սոսէ, մի ձեռքին աղերսագիրը և մ յուս ձեռ­քին Փիլի պոս կաթողիկոսին սոզթա նի շնոր­հած Հրովա րտա կը, նա ւէլայր կսկծա նօք և դա ռն հեծեծանօք:., ա յդ գրերը սուլթանին մա ­տ ուցելիս, Սուլթանը կատարում Է Ջ ոս լա յե- ց ո ւ խ նդիրքը, չեղյա լ հա յտ ա րա րելով Եղյ,ա- զարին ա րվա ծ իշխ ա նությոմ/ը։ Ջուղա յեցին

իր նպատակին հա սնելուց և պոլսահայեր/, համակրա նքը գրա վելուց հետ ո, 1667 թվին, երկու տարվա բա ցա կա յութ յունից հետո, մեծ գոհունա կությա մբ վերա դառնում Է Էջմիա­ծի ն ,

'Լերաղաբձին նա ա յցե լութ յա ն Է գնում Ե- բևա նի Սաֆի խ ա նին։ Վերջինս Ջ ոս լա յեցոլ բա ցա կա յութ յա ն ժա մա նա կ նրա տեղակալ Մատթեոս եպ իսկոպ ոսից պահանջել Էր իրեն տրամա դրել անձնական պետքերի համար կ ա . թոզիկոսի շինել տ վա ծ ջրա մբա րները. սա ­կա յն տ եղա կա լը, կաթողի.կոսի բ ա ց ա կ ա յո ւ ֊ թ յո մ ւբ պ ատճառ բռնելով , հնարավոր չէր զտ ել նրա ցա նկությունը կա տա րել։ Ա յժմ , օգտ վելով կաթողիկոսի վերա դարձից, խանը նորից բա րձրա ցնում է ա յգ խ նդիրը, սակայն արի կաթողիկոսր բա ցա րձա կա պ ես մերժում է , հա յտ նելով , որ (Гմեր կեանքն ու կենդա ­նութիւնն ա յդ ջրերից են կա խ ւա ծ», հետ ևա ­բա ր անհնար է կատարել նրա ցա նկությունը։ Ա յս մերժումը չի, մոռա նում խանը և երբ ա յգ դեպ քից քիչ ա նց կաթողիկոսր Սպահան է ուղևորվում նոր շա հ Աուլեյմա նին ներկա յա ­նա լու հա մա ր, ապա Սաֆի խանը կա սկա ­ծե լո վ , որ կաթողիկոսը կարող է շահին գա ն­գատ ներկա յա ցնել իր արարքի մա սին, ետ է վերա գարձն ում նրան Աստապաաից ե. Երևանի Անանիա ա ռա քյա լի անապատում պ ա հում հա մա րյա բա նտ ա րկվա ծի պ ես։ Ջ ո ւ- դ ա յեցին նպատակին հա սնելու հա մա ր, չնա ­յա ծ իր պ ատկառելի հա սա կին, վերջի­վերջո վճռում է վւախչել և մ ի հարմար ա ռի­թից օգտ վելով ու /սանին մոլորեցնելու հա ­մա ր փոխանակ Նախիջևանի կողմը ո ս լև ռ ր ֊ վելու, գիմում է դեպի հյուսիս՝ Ապարան, Լոռի և ա յնտ եղից էլ ճանապարհը ծոհլով,

50 I® 1Г !• Ա Ծ Ի Ն 1948

Աղվան քի վյւա յով հասնոսէ Է Ար դա բի լ, ուր նախօրոք ոսլա րկա ծ Է լինում Կ. Պոլսիу շահի համար բերել տ վա ծ թա նկա գին ընծա ­ները։ Ա յս ընծա ներով ծա նրա բեռնվա ծ նա Ա րդաբիլից ուղևորվում Է Սպահան ուներկա յա նում Ս ոզեյմա ն շա հին։ Վերչինս Լսելով Սաֆի խ ա նի ա րարքները, կա րգա դը- ր ում Է պաշտոնանկ անել և բա նտ ա րկելնրա ն։ Շահը կաթողիկոսին հա նձնում Էերևա նի հա մար նոր նշա նա կվա ծ Ս ա ֆիղոզի խ ա նին։

Էջմիածին հա սնելուց հետ ո, որոշ ժա մա ­նակ ա նց կաթողիկոսը նկա տ ում է , որ նոր խ ա նը ո չ մ իա յն իր նա խ որդից ա վելի մ ե ծ չարիքներ է գործում, ա յլև իրեն շրջապատել է ա յնպ իսի խստապահանջ հա րկահա ններով » ւ բռնութ յա ն սիրահար ա նձերով, որոնք ան չավ։ նեղություններ են պ ա տ ճա ռում թըշ- վա ռ հա յ ժողովրդին։ Ջ ոսլա յեցի ն ա յս բ ո լո ­րը տ եսնելով ու խորը մորմոքվելով անզոր Էր դրա դեմ մա քա ռելու։ Բարվոք չէր նաև թուրքահա յերի վիճա կը, նրա նց թ շվա ռ վիճա ­կի մա սին էլ լուրեր էին հա սնոսէ կա թող/։- կոսին։ Ջուղա յե ց ո ։ն հա ճա խ ա յցելութ յա նէին դալ]։ս լատին քա րոզիչներ, որոնք պ ա տ ֊ մումւ էին նրան եվրոպ ակա ն ժողովուրդն երի վ ա յե լա ծ հա մեմա տ ա բա ր ա պ ա հով կյա նքի մ ա սին։ Ինքն է լ, Կ. Պ ոլսում, Երուսաղեմում ,/ւ 3 ,մ յո ւոն ի ա յո լմ եղա ծ ժա մա նա կ շփ վելով եւ[րոպացիների հետ , ծա նոթա ցել էր նրա նց կյա նքի հ ետ ։ Հա մեմա տ ելով եվրոպական ժո­ղովրդների կյա նքը Թ ուրքիա յի ու Պա րսկա ս­տ ա նի բռնա տ իրությա ն ճիրա ններում հեծա լ հա յ ժողովրդի կ յա ն քի հ ետ , Ջ ո ս լա յեցի ն

շարունակ մտ ա ծում էր ա յն մ ա սին, թե ա րդյոք հնարա վոր չ է ' եվրոպ ա կա ն քրիստ ոն­յա պ ետ ությունների օժա նդա կությա մբ թ ե ­թևա ցնել հ ա յ ժողովրդի ա նտ ա նելի ծա նր վիճա կի։ \Ա յս 'նպատ՛ակով 1678՛ թվին ն՝ա էջմիա ծնում մի խ որհրդա կցություն է հրա ­վիրում, որին մա սնա կցում էին վ եց հոգևո­րական և վեց աշխարհական ա նձեր։ Աշխար­հական անձինք եկել էին Ղա րա բա ղից. սրա նցից մեկը հա յտ նի Իսրա յել Օրին էր։

Ա յս խ որհրդա կցությա ն ժա մա նա կ Ջ ո ս լա - յե ց ո ւ գլխ ա վորութ յա մբ մի պ ա տ գա մա վո­րություն է ընտ րվում, որը պ ետք է գնա ր Կ. Պոլիս և ա յնտ եղի բա նիմա ց մա րդկա նց հետ ի՛ռրհրդա կցելուց հետո գործնա կա ն քա յլերի դիմեր, Հա կո բ կա թողիկոս,,, չն ա յա ծ իր ա . վելի քա ն ութսունա մյա հա սա կին, սիրով հա նձն է ա ռնում պատգավո,ւների հետ Ч-

Պոլիս ուղևորվել և առանց խ ա նից թ ո ւ յլ­տ վութ յա ն ստա նալու Բ՜իֆլիսի վրա յո վ ճա ­նա պ ա րհվում է ա յն տ եղ ։ Խանը կաթողիկոսի ճա նապարհվելն իմա նա լով մարդիկ է ու­ղարկում նրա ետ ևից ' պահանքելով ճա նա ­պարհից ետ վերա դա ռնա լ, սա կա յն Ջ ոլղ ա - յե ց ի ն ա նսա լով խ ա նի հրա մա նին, շա րու­նա կում է իր ճանապարհր ու 16 7 0 թվի դեկ­տ եմբերին Հա սնում է Կ. Պոլիս։

Գործի լրջությունը պահանջում էր ընդհա ­նուր համաձա՛յնության գա լ Կ. Պոլսի թե՛ ա զդեցիկ ա նձա նց և թ ե ' հա կա թոռ կա թողի­կոս Եգիազարի հետ , որն ա յգ ժամանակ պատրիարքություն էր ա նում երուսա ղեմում ու ա զդեցիկ շատ կուսա կիցներ ուներ Թ ո ւր ֊ քի ա յում ։ Հա կոբ կաթողիկոսը հատուկ մարդ է ուղարկում Երոսւաղեմ՝ ա զգա յին ը ն դ հ ա ֊ նուր հա րցերի շուրջը խ որհրդա կցելու համար եղբա յրա բա ր նրան Կ. Պոլիս հրա վիրելոլ։ Ի պ ա տիվ Եղի ազարի պ իտի ա սել, որ նա սի­րով ընդունում է Ջ ուղ ա յեցո ւ հրավերը ևխ ոստ ա նում գարունն ա նց՚նելոմւ պես Կ.Պոլիս գ ա լ։ Մինչ ա յդ ծերունա զա րդ Հա յրա - պետը հիվա նդա նում է և 1 6 8 0 թ։Ա։ ամրանր վա խ ճա նվում 8 2 տ ա րեկա ն հա սա կում ուհենց ա յդտ եղ էլ թա ղվում ։

Ջ ուղ ա յեցո ւ մա հվա մբ ծրա գրվա ծ ա ռ ա ֊ բելությունը ձա խ ողվում է , իսկ պաս։ դամա ֊ վորներից մեկը Իսրա յել Օրին գնոսք է

եւ/յւոպա ու հուսա խ ա բ ա յնտ եղից ա նցնոսէ Ռ ուսաստան, հ ա յ ժողովրդի փրկությա ն գոր­ծը վերջնականապես կա պ ելով ռուս մ ե ծ - ֊ս ֊ հոգի ժողովրդի հետ , որ և հետ ա գա յում իրա կա նա նում է ։

Հա մա ռոտ կերպ ով շա րա դրելով ա յս երեք վերա նորոգիչ կա թողիկոսների գործունեու­թ յա ն պ ա տ մութ յա նը, տ եսնում ենք , որ նրա նք ջա նք չեն խ նա յե լ տիրող դաժան պ ա յ-

մա ններում հ ա յ եկեղեցին բա րեկա րգ վ/,ճա ­կում պ ա հելու, Քա ղա քա կա ն ի շխ ա ն ո լթ յո ձ ի ց երկա ր ժա մա նա կ զրկվա ծ հա յ ժողովուրդն իր միա կ մ խ իթ ա րոլթ յոմ ,ը ա յն ժա մա նա կնե­ր ո ւմ գտ նում էր հենց ա յդ եկեղեցու ծոցո՛ւմ, որը հեռա վոր դարերից գա լով , ա զն ի վ ա վանդ ուներ ա զգությա ն ա մբողջությունը պահպա­նելու, մինչև որ ա պ ա գա յում քաղաքական իշխ ա նությա ն տիրւսցմս/ն մի նոր արշա­լո ւյս կծա գեր Հա՛յաստան աշխարհի վրա։ Հ ս ,յ եկեղեցու երեք վերա նորոգիչ ա յս կա թո­ղիկոսները իրենց ա նձնուրա ց գործունեու­թ յա մ բ , առաքինի ու օրինակելի կենցա ղով ուրույն տ եղ են գրա վում հ ա յ եկեղեցու

1048է Я 1Г հ ս Ծ Ի է,

պատմագրությա ն մ կ , Արան֊ . ա Ա Աշա հն ուրա նա լով, շա ր ո ձ ա կ հա յ ե1,եզ եցՈ լ, հ ա յ ժողովրդի բա րօրութ յա ն մա սին Էին մ ո ֊ տ ա ծում և դրա հա մա ր մա քա ռում, ա յստ եղ ու ա յն տ եղ , Սպահանից մինչև Կ. Պոլիս Բա ղգա գ/,ց մինչև Ադրիան ա պ ոլի., բո ձ ա յ ' շա հերի, ս ո ւս ա ն ն ե ր ի , /սա ների, իշխ ա նա ­վորների շեմքերը մա շում', շա տ ա նգա մ Է,իրենց մա րգկա յին ա րժա նա պ ա տ վությունըզոհա բերելով ստ որա նում, խ ղճա լի կա ցու­թ յա ն մեջ գն ո ւմ իրենց ա նձը, Սա կա յն դ ,.;,- ծի վ ե հ նպա տա կը նրա նց թևա վորում Էր /, նրա նք ը նկ ճվել չգի տ եի ն ,

Հա կո բ կա թողիկոսի օրոք Էշմիա ծնում գումա րվա ծ խ որհրդա կցությունը վ կ ա յո ւմ Է, որ նրա նք ա վելի լա յն հորիզոններ են ը ն դ ­գրկել և ա վելի կարևոր նպ ա տ ա կներ հե ՚,ոա - պ ընդել,

57

, ւ Հ Րա նք Կ զ ա վ ո ր են և Իրենց ժրաջանեն ա.Ր, աՐՈւԲ!ամԲ՝ նրա նք-բա զմա թիվ վանքէ, ր

ն վերա նորոգել ու ա մենուրեք Էլ, ա ,ն ձա ­րին " " ‘է "։ " ՚ւի ան հա մա ձա յն, վանրե-Րին Կից դպրատներ, դպրոցներ հիմնել ևբոլոր հնարավոր միջոցներով պարս կա -թուր-

'Г Ч , ^ . լ 1 7 ձ

ն ե ք [ ' ձ ձ ռեավպ' Կ'ե ' " 4 ա յում տպարան­ներ են հիմնել ու ա յստ եղ տպագրված ,լիրն

Գրականոլթյոմւր տարածել Հայաստան ա շխ ա րհում, Եվ ահա հենց իրւենց Հ . ^ ղ . ժրնա վոր գործունեությա ն համար Է, որ ձ րա նք ա րժա նա ցել են վերա նորոգիչ կա թոդի. Կ՛՛ոներ պատվավոր կոչմա նը, “

Ս. ՀՍ.ՆՍ.ՆՅՍ.Ն

: է ն ր ի մ ա ր տ ի ս ը ь д о м и г и п и г ւտւշ թ վ , ի ն

տնգլիա լյի նշա նա վոր միսիոնար Հենրի Մարւոինը ծնվեք է 1781 թվին Ա նգլիա յում ' Կորնվալ նահանգի Տրուրոյ ա վանում. Սկզբնա կա ն կրթությունը ստ ա ցել է ի ր ծն ը ն - դա վա յրի տարրական դպ րոցում, ա յնուհետ և ա վարտել է Քեմբրիջի հա մա լսա րա նը, Բարձ­

րա գույն ուսում ստ ա նա լուց հետ ո նա ը ն տ ­րում է հոգևոր ա սպ ա րեզը և 1 8 0 3 թվին քա ­հա նա ձեռնա դրվում։ Մ ինչև 1 8 0 ? թվա կա նր հովուական պաշտոն է վա րում Ա նգլիա յոլմ և ապա Անգլո-Հնդկա կա ն Ա րևելյա ն Ը նկ ե­րությա ն հրավերով մեկնում է Հնդկա ստ ա ն, ուր, Բենգա լ նա հա նգի մ ի քա նի քա ղա քնե­րում, որպես միսիոնա ր, քա հա նա յութ յա մ բ ու քա րոզչութ յա մբ է զ բա ղվո ւմ ։ Ա յստ եղ էլ նա սովորում է հնդկերեն, պ արսկերեն ու արա­բ ե ր ե ն ։ Պարսկերեն է թա րգմա նում Նոր Կտա­կա րա նը։

Բա յց մա նկությունից թուլա կա զմ լի նե - Iո վ Հնդկա ստ ա նում հիվա նդա նում է . բ ժ ի շ կ ՜ ները խորհուրդ են տա լիս օդա վա խ ությա ն համար հեռա նա լ Հնդկա ստ ա նիցI Նա թ ո ւյլ­տ վություն է ստ ա նում Պարսկաստան ա եղա - ւիոխ վելոլ, ա յնտ եղ Նոր Կտակարանի պ ա րս­կերեն իր կա տ ա րա ծ թա րգմա նությունը սրր՝ բա գրելու մ տ ա դր ո ւթ յա մ բ։ Իր բնա կությա ն վա յր ընտ րում է Շիրա զ քա ղա քը, ուր մնում է մի տ ա րի։ Ա յստ եղ նա մ ե ծ մա սա մ բ զբա ղ ­վում էր իր թա րգմա նա կա ն գործերով, իսկ հա ճա խ էլ կրոնական վեճի էր բռն վո ւմ մա հ­մեդա կա ն ու ա յլ դա վա նա նքի տ եր մարգ1լանց հ ետ ։ Շիրա զում մի ա ռժա մա նա կ կա զդուր­վելուց հետո կրկին հիվա նդա նում է . ա ր։ ա նգա մ որոշում է Պարսկաստանի ու Տա ճ­կա ստա նի վրա յո վ հա յրենիք վերա դա ռնա լ։ Г։իրա զից դեպ ի Բ՜եհրան կա տ ա րա ծ ճա նա ­պարհորդության ընթա ցքոսէ նա ա յց ե լո ւմ է Սպահանը և Ն ո ր ֊Ջ ո ւղ ա ն , Ն ո ր ֊Ջ ո ւղ ա յի Հա­

յերի մա սին նա հետ ևյա լն է գրում. с Բոլոր հա յերը գրա գետ են և ավետարան ունեն ու

՚ ա մեն օր էլ եկեղեցի են հա ճա խ ում»;1 8 1 2 թվի սեպ տ եմբերի 1 2-ի ն Հենրի Մար-

ա ինը հա սնում է էջմիա ծին, ուր հինգ օր մնա լուց հետո շա րունա կում է յո ւր ճա նա ­պ ա րհը։ ճա նա պ ա րհին շատ նեղություններ է կրում, հա տկա պես մ ե ծ նեղություն էր պ ա տ ճա ռում նրան ուղեկցող թուրք պահակը, որը թ ո ւյլ չէր տա լիս հիվա նդ մա րդուն որևէ տ եղ իջևա նելոլ ու հա նգստ ա նա լու։ Բ ՚ոքատ քաղաքը հա սնելով հոկտ եմբերի 6 -ի ն Մ ա ր ֊

• աինը կնքում է եր մա հկա նա ցուն. Հա յտ նի չէ թե ջերմա խ տ ից է մա հա նում, որով նա տ ա ռա պ ում էր , թ ե ' ժա նտ ա խ տ ից, որն ա յգ ժա մա նա կ ճա րա կում էր Փոքր Աս ի ա յո , մ և նա և Ւ ոքա տ ում ։ Հա նգուցյա լին քա ղա քի հա ­

յե ր ը թ ա ղում են պ ա տ վով, թ ե և ա յս մա սին նրա կենսա գիրը ոչ մի խ ոսր շի ш ип ,մ ։

Հենրի Մարտինը թ ողել է օրա գրություն, նա մա կներ և հիշա տակա րա ններ իր կ/անբքւ մա սին։ Ա յդ նյութերը կա րգի բե րե լով Հ ո ն քհ ն . Սարգենտը մ ի դիրք է կա զմել հետ ևյա լ խ որա գրով. аՀենրի Մարտին քա հա նա յիկյա նքն ու նա մա կները» (К е о . յօ հ ո Б а гд е г^ . М . А .» Ы (е А п б 1-е1:1его օք էհ շ К е о . Н е п г у М агЧуп В . О .) , որից քա ղել ենք մեր հոդ­վա ծի ն յո ւթ ը ։

Հենրի Մար տինի տ վա ծ տ եղեկություններն ընդհա նրա պ ես միա կողմա նի են , որովհետև ա յդ տ եղեկությունները նրան հաղորդել է Սերովրե վա րղա պ ետ բ, որն իրեն ն եր կա յա ց­ր ել է որպես գա ղավ։ արական մ ե կ ը ' տ ոգոր­վ ա ծ հս/յ եկեղեցու բա րեկա րգութ յա ն ու ա զ­դի լուսա վորությա ն խ նդիրներով և որպես բա րձր մտ ա վորա կա ն' հա լա ծվա ծ ու շրջա ­պ ատի տ գիտ ությա ն զ ո հ ։ Ա յսու հանդերձ տ րվա ծ տ եղեկությունները զուրկ չեն Հ ա ՞կ *

ЬфгЬ|1 1լւսլ)ուլ[ւկոս

կա նութ յո լնի ց. նկա րա գրվա ծ են կ մ ի ա ծն իա յն մ ա մ անաէ}վա վիճա կը, կա թողիկոսին ներկա յա նա լու ա րա րողութ յունը, վահրի ս ր ր ֊ տա բո ւխ ա սպ նջա կա նությունը, նելա եսի ա ի ֊ րա կա ն գիրքն ու փ ա փ կա նկա տ վերա բեր­մունքը դեպ ի հ յո ւր ը , մի երկու մա նրա մա ս­նություն Սերովրեի կ յա նքի մա սին 1լ ա յլն ։

1Տ 12 թվի սեպ ա եմրերի 11 ա ինը հա սնում Է Երևան և Հուսեին խ ա ն Սարղարի

Ա յժ մ խ ոսքբ աւսնբ

СГՍ եպ տ եմբերի 1 2 ֊ի ն ի մ ա պ սպ րա նքի հա­մա ձա յն ձիերը պատրաստ չգտ ն ելո վ , ես մ ե ­նակ ‘.ե ծ ա ձիս ու քշեցի դեպ ի Էջմիածին (կ ա մ երեք եկեղեցիները ՛), որր Երևանից հե- ոու Է երկու ե. կես ֆարսախէ Տ ե ղ հա սնելով ի մ ընթա ցքն ուղղեցի դեպ ի ա մ ենա մ եծ եկե­ղ եցի ն , որր շրջա պ ա տ վա ծ գտա մ ի քանի ա յլ շենքերով ու պ ա րսպ ով, ա յստ եղ շրջում Հին վեղա րա վոր ու ֆա րա ջա վոր վա րդա պ ետ ­ներ ։ Տ ե ս ն ե լո վ ի մ հա յերեն նա մա կները ինձ ուղղա կի տարան պ ատրիա րքի բնա կա րա նը, ա ր հա նդիպ եցի երկու եպ իսկոպ ոսների, ո- րոնցից մեկը Նեստուսն Է ր *), սրա նք ճաշի

* ) Հ ե ն ր ի Մ արտին ը Ն ե ր յե ս եպ իսկոպոսին Նեսսւուս

Է կոչում . շա րոմ/ա կութ յա ն մեէ մեծթ պ ա» պանե ցի ն о ուղիղ ձեը ' Ներսեսւ Ծա ն. Ս, Հ ,

Ж յ Հ ;"՛■՝■■Հ - А * . » Հ '-էի մ հ յո ւ ր ր ն կ Լ & Հ ի է ։1յ ՚ի 4 կ - ո ն չունեցա մ ա ն կ ս ,, ճ ա և յ •/, ; ' սէ""Բ Լ1 ""թ յս ,ն մեջ

հՀ “ ՜

կհԿ հ կՀ "Հ ձ ■• ա յրը վպ խ ճա նվում Է Ա մա յր ,, , ,

‘ 1'1'ձն ' ' Հ ' / ‘" Բ ՛ ՛ լի կ Դ - Ի ՚՚ն ա ր ն ե ր ի խնա՛մ՛.քի ն , որ Հ ռ ո մ տան ն կ ր թ ո լթ յո ձ 'անե հ ա մ ա ր .ա յն տ ե ղ Ս ևրո։/րեն ութ տարի ուս Լ

ջ ՛ * եվրոպականանում,Տ ա ս ն ո վ կա մ քսա ն տարեկան հասակում նաթ ո ղ ն ։,.,Г / Հ ս ,ւմլ, և գն ա մ (իրա նա ն,ձոր ( Ս. Անասն/, հա յ - կ Ս,թոլ ի կ վա նքր. Ծան. Ս. Հ . ) ,

որտեղ ձեոնա ղբվում Է (վա րդա պ ետ ), Լիրա- նան եղա ծ ժամա նա կ բա ցվ ո ւմ են նրա ա չքե­րը և նա ա հոնում Է պտպի հա վակնությա նց կեղծութ յունը . Ա յղտ եղից հեռա նում, ղնոլմ Է Էրղրում և ծա ռա յո ւմ հա յոց եկեղեցում, ապա

Կա րսո/մ և հետո Էլ գն ա մ Է Րա ղղա դ, ,„ ր / , .ղա ծ ժա մա նա կ Էջմիածնի պատրիարքից հ ը . բա վեր Է ստ ա նա մ իրենց միա բա նությա նը միա նա լու, հա մ ա ձա յնս ,մ Է, պ ա յմա նով որ իրեն հասարակ վարդապետի տեղ չդնեն, և

\ ՚ե ա ե ս Աշտարակնցի

со է Հ и - 1> ս №՛՛ м > 1948

նրան ա յդպ ես էլ վերա բերվում էին էջմիա ծ- նում, քա նի որ նրա տաղանդն ֊ո ւ գերա զա նց գիտ ությունը ևս ա յդ էին պահանջում. նա ճ ի գ է ր գո ր ծ դնում ի ր ա զդեցությունը վա ն­քո ւմ տ ա րա ծելու, որպեսզի, կա րողա նար ի կատար ա ծել որոշ ծրա գրեր, որ նա կա զմա ծ ուներ հա յերի հա ռա ջա դիմությա ն հա մա ր։ ՚ Վ ա նքն, ինչպ ես և հա մա յն հա յութ յունը, Ներ­սեսի ա զդեցությա ն ներքո է , որը վա նքի ե - պ իսկոպ ոսներից մ եկն է ։ Եվւրեմ պ ատրիար­քը մ ի պարզ ղեր/։ է և ի ր ժա մա նա կի մ եծ մասն պ ա ռկա ծ է լինում ա նկողնում։ Երեք տարի առաջ Ներսեսը հա ջողում է եկ եղ եցա ­կա ն գործերը կա ռա վա րելու հա մա ր մի Սինոդ կա զմ ե լ՝ ութ եպ իսկոպ ոսներից բա ղկա ցա ծ, որոնց մեջ ինքն իհարկե ա մենա զորն է ։ Պատ­րիարքն ընտ րվում է տ ա սներկու եպ իսկո­պ ոսներից, Սինոդի մ ի ա յն մի ա նգա մն է , որ որոշ ընդա նա կությոմւների տեր է , և նա է , որ երբեմն հա մա րձա կվում է հա կա ռա կ Ներսեսի կա րծիքներ հա յտ նել։ Սերովբեի սրտին մ ո ­տիկ նպատակն է մ ի ճեմարա ն բ ա ց անել և հա յ երեխա ներին սովորեցնել տ րա մա բա նու­

թ յո ւն , հռետ որություն և ա յլ գիտ ու- թ յուն ն եր ։ ճեմ ա ր ա նի ա նհրա ժեշտ ու­թ յունը բոլորն էլ զ գո ւմ են , բ ա յց տեղի վերա բերյա լ մ ի հա մա ձա յնութ յա ն չեն կա րողա նում գա լ ո ւ կա նգ ա ռնել թե ո ՛ւր պի­տի լինի ճեմա րա նը։ Ս երովբեն, ի նկա տ ի ու­նենա լով ա յն վտ ա նգը, որին ենթա կա է վա ն- քըն շնորհիվ իր դիրքի ' Հա ց լի ն ե լո վ Ռուսաս­տ ա նի, Պարսկաստանի ու Տա ճկա ստ ա նի հա րձա կո սՈւերի ա ռա ջ, կողմնա կից է որ Թ իֆլիսում կ ա ռուցվի, իսկ Ներսեսը հա կա ­ռա կ դրա ն, ի նկա տ ի ունենա լով ա յն հա նգա ­մա նքը, որ էջմիա ծինն ըստ Գրիգորի երա զի այն վա յրն է , որ երկնքից որոշվա ծ էր վա նքի տեղը լինելու և որպ ես ա յդպ իսին նվիրա կա ն տ եղ է ո լ սրբա ցա ծ, պ նդում է , որ պիտի ա յդ- ւոեղ լի ն ի ։ Ա մբողջ առա վոտը Սերովբեն խ ո ­սա կցությա ն ն յո ւթ դա րձրեց ի ր ժողովրդի թ ե ­րություններն ու ա վելորդա պ ա շտ ությունները և երևում էր , որ ա յդ բա ն ը նրա ն խ որ ւքիշտ էր պ ա տ ճա ռում։ Նա ա սա ց, որ մ ի քա նի ա միս ևս վարէձ կա նի մ ի բա ն ա նելու ա յդ ­տ եղ, և եթե չեղա վ, մտ ա դիր է հեռա ­նալ ու գնա լ Հնդկա ստ ա ն, ուր ց ա ն ­կություն ունի գրելու ու տ պ ա գրու­թ յա ն տ ա լու մ ի քա նի հա յերեն աշխակոանք- ներ, լուսա վորելու ի ր ժողովրդի կրոնական միտ քը, որպ եսզի հետո կարողանա. բա ր ե ­կա րգություն մ տ ցն ե ր ես , ի ն չ որ կա րող էի ա սա ցի ա յդ օրհնյա լ գործի մեջ նրա ն քա ջա ­լերելու հա մա ր, ես , օրինակ բ ե ր ե լո վ կութե­րին և ուրիշ եւ[րոպացի բա րենորոգիչներին,

ա պ ա ցուցի, որ աշխատանքն ինչքա ն էլ որ տա ժա նելի լի ն ի , Աստուած հաստատ ի ր հե Մ1 կլինի ու կ օգ նի ։ Ես նշեցի հա յ հոգևորա կա ­նությա ն սոսկալի ա նհոգովքյոլնը, որ երբեք չեն քա րոզում ու չեն հռչա կում Փրկշի գա - լը ստ յա ն ուրախ ա վետ իքը° ) ։ Նա դրան չպ ա ­տ ա սխ ա նեց, բ ա յց ա սա ց, որ ողբա լի է , երբ չեն հորդորում ժողովրդին, որ հեռու մնա մոլորութ յուններից։ Երբ երեկոյա ն աղոթքի համար զա նգերը ղողա նջեցին, մենք միասին գնա ցինք դեպ ի մ ե ծ ե կ եղ եցի ն ։ եկեղեցա ­կա նները, բա ղ կա ցա ծ տ ա սներկու եպ իսկո­պ ոսներից և ուրիշ վա րդա պ ետ ներից, երգիչ­ների հետ միա սին սեղա նի ա ռաջ կիսաշրջան կա զմեցին և որպ եսզի ա յդ տեսարանը դրսից

երևա ր, եկեղեցու դուռը բա ց էին թ ո ղ ե լ։ Սե­րովբեն գնա ց յո ւր տ եղը ծունր դրեց և մ ի ք ա ­նի ծիսա կա տ ա րություններից հետ ո ինձ ներս տ ա րա վ եկեղեցին և ա նդա դա ր նկա տ ողու­թ յուն ա րա վ ի ր ժողովրդի տ գիտ ությա ն ու ա- վելորդա պաշտ ությունների մ ա սին։ Սերովբեի

մեջ դեռ մնա ցել էին մ ի քա նի նախ ա պա շա ­րումներ {ութերի դ ե մ ։ Վարդապետները ժա մը տասնմեէլին միա սին ճա շում են սրահում (ս եղա նա տ ա նը), ի սկ գիշերներն ա մ են մեկն իր ա ռա նձնա սենյա կում ։ Ս երովբեն, Ներսեսը և երկու կա մ երեք ուրիշները ի րենց համար մի խ մբա կ են կա զմել և հա զվա դեպ ա նգա մ սրահումն են ճա շում, ուր տ իրում Է թ ե բա ր ­քերի կոպ տ ություն և թե կերակուրներիя ։

«Ս եպ տ եմբերի 1 3 -ի ն . Ա երովբեից խ նդրեցի1 6 -ր դ գլխ ի սա ղմոսի հ ա յեր են թա րգմա նու­թ յո ւն ը . նա ոսլիղ վերա ծեց լա տ ին լե զ վ ի ։ ե - րեկոյա ն պիտի ներկա յա նա յի պատրիարքին, ա յդ ա յցելութ յունը մ ի մ ե ծ ա րարողություն Էր։ Նա (պ ա տ րիա րքը) բ ա զ մ ա ծ Էր մի տեսակ գա հի վրա , որ դրվա ծ Էր սենյա կի մեջ տ ե ­ղ ո ւմ ։ Բոլորը կա նգնա ծ Էին, երկու ա վա ղա ­գո ւյն եպ իսկոպ ոսների բա ցա ռ ո ւթ յա մ բ , մ յուս կողմի վրա , պատրիարքին մոտ իկ, դրվա ծ Էր մի ա թոռ ի նձ հա մա ր։ Պատրիարքն ա րտ ա քի­նով ա վելի ծա նրա բա րո Էր քա ն պ ա տ կա ռելի։ Նա իր խ ոսա կցությունների ու ա րտ ա հա յտ ու­թ յունների մեջ ա նկեղծ Էր, հույս Էր տ ա ծում, որ կա զատ վին մա հմեդա կա ն լծի ց և հա րց ոլ փ որձ ա րեց ինձ Ս. Գրքի ի մ թա րգմա նու­թ յունների մ ա սի ն։ Ե վն ա խ նդրեց ի նձ , որ ես վա նքումն ինձ հա մա րեմ ի մ տան մ ե ջ ։ Հ ի ­րավի ի րենց ուշա դրությունն ու սիրա լիրու­թ յուն ը սա հմա ն չուներ ։ Ներսեսն ու Սերով­բե ն ա ռա ջուց կա նխ ա գուշա կում Էին ի մ ց ա ն -

* ) Հենրի Մ արա ինն ս.՝ո իթ Է ո ձ ե ը և լ տ եսա կցե/ոլ հ ա յ հոգևորա կա նների Հետ Հնդկա ստ ա նում և Պ ա րս­

կաստանի մ ի բա նի թաղարներումւ Ծան. Ս. Հ •

1 9 4 * է « 1г 1- (1 ծ I. ն

կո փ յո ւն ն եր ը ։ Պատրիարքին ա սա ցի, որ ?ա „, երջանիկ ե մ , որ ա յստ եղ ե մ ու եթե ի մ պար­տ ա կա նությունները թ ո ւ յլ տ ա յի ն , կցա նկա ­ն ա յի վարդապետ դա ոնա լ ու ձեր մեջ մնա լ։ Նա ծիծա ղեց և վա խ ենա լով, որ մի գուցե ես լրջորեն ե մ ցա նկա նում , ա սա ց, որ բա վա կա ­նին ա նե նք ։ Կա րծում ե մ նրա նց թիվը Հա ր­յո ւր է ։ Տա սը տարի ա ռաջ եկեղեցին ա նչա - փորեն հարուստ էր , երբ երկու մա քա ռող պ ա տ րիա րքների՞) գժ տ ոլթ յա նց պ ա տ ճա ռով, որոնցից մեկը ' ) տա կա վին վա նքումն է շնոր­հա զուրկ վիճա կում, ի րենց գրա մի մ ե ծ մա սը ծա խ սեցի ն ծա գա ծ վեճերը հա նձնելով մա հ­մեդա կա ններին, որպես իրա վա րա րների։ Դժվա րությոմւ չկա ի ր են ց սնդուկը յց ն ե լո ւ, քա նի որ ի րենց վա ճա ռա կա նները Հնդկա ս­տ ա նում սոցա հրա մա նի ներքո ե ն ։

<гՍեպ տ եմբերի 1 5 -ի ն . Ա մբողջ օրն ա ն ց ­կա ցրինք Սերովբեի հետ պ ա տ րա ստ ություն տեսնելով[' դեպ ի Տա ճկա ստ ա ն ճա մբորդելոլ հ ա մ ա ր։ Իմ ոմւեցա ծ բո լո ր ծա նր բեռները և մեծա ծա խ ս պ ա տ րա ստ ությունները, որ ես տ եսել էի Ր ՚ա վ բի զ ո լմ , դուրս եկ ա վ , որ ա վե­լո ր դ են և ծա նրոցները պ իտի թ ո ղ ն ել, սրն­գ ո ղ ն ե ր ս վ։ ոխ արի ն եցի խ ուրջինների . ի մ շա րժա կա ն սեղա նն ու ա թոռը և բա զմ ա թ ի վ գրքերս ու մեծա քա նա կ շա քա րը ղա տ ա պ ա րտ - վեցին մ ն ա լո ւ։ Իմ հա մեստ սա րք ու կարգը շա տ հա սա րա կ էր թվոսէ մ ի ա նգլիա ցի ջեն- տ ըլմենի հա մա ր, ուստի Ս երովբեն ի նձ տ վեց ա նգլիա կա ն մ ի թ ա մ բ ու սա նձ ։ Տա ճկա ստ ա ­նի ճա նա պ ա րհներն ա վա զա կների տ եսա կե­տ ից ա վելի ա նա պ ա հով Էին քա ն Պա րսկա ս­տ ա նում, ուստի ինձ հա մա ր մի սուր բե ր ի ն ։ Իմ հ ա յ ծա ռա Սարգիսը ևս պ իտ ի զինվեր, կրելով մ ի սուր և հրա ցա ն, բ ա յց ճ ա մ բ ո ր դ ։։։ ֊ թ յա ն հա մա ր ա նհա րմա ր նկա տ վեց նա և նրա փոխ ա րեն նշա նա կվեց Մ ելքո ւմ ա նունով մ ե ­կը , Որ վա նքի հա վա տ ա րիմ ու քա ջ մա րդն Էր. նա ուներ իր ա նձնա կա ն զենքերը ե թուր­քերենից բա ցի ուրիշ լե զ ո ւ չգի տ եր ։

VՍեպտեմբերի 1 6 -ի ն . Ես կրկին խ ոսեցի Սերովբեի հե տ ի ր ծրա գրա ծ բա րեկա րգու­թ յա ն շուրջ։ Քա նի որ նա հրա վեր Էր ստ ա ցել հ ա յ մա նուկներին հոգևոր կոչմա ն համար դա ստ իա րա կելու հա մա ր Էջմիածին գա լու, ա ստ ի նա իրա վոմ/ք ունի ա յդ խ նդրի վ ե ր ա ֊

01

րերյա լ բոլոր հարցերում թելա դրելու, Իր ա - ոարկոչթյունն կ մ ի ածն ի հա մար-այն Է, որ կես գիշերից մինչև առավոտ վանքի բոլոր միա բա նները պարտավոր են եկեղեցի գնալ և ա ղոթել, սա պահանջում Է, որ արևմտից հետ ո բոլորն իրենց ա նկողնում լի նեն, Վար­դապ ետները գլխավորապես Երևանի շրջա - Կալ Հ ց ն են նրա նք սկզբնա կա ն շրջանում եղել ‘‘ ն երգեցիկ տղաներ (տ ի ր ա ցո ձ ե ր ) և ա յս պի սին երի ձեռքն Է ընկել ա յս հարուստ և զորա վոր Հա ստ ա տ ությունը, Նրանք որևէ ա յլ ա խ տ չա ն ե ն բա ցի ամուրիությոմւից

• Կ մԻա *ն ի հետաքրքիր միա բա նությա ն այս հյուրընկա լ ու բա րյա ցա կա մ վերաբերմունքը խ որ տպ ավորություն թողեց իրենց զգայոլԱ '1Ո,ՐԻ հոգու վրա, որը նրանց կողմից . ըն­դունվեց որպես եղբա յր ,,լ հեռա ցա վ նրան­ց ի ց նույն եղբա յրա կա ն զգա ցումներով։ Ան­կա սկա ծ, նրա սիրտը պիտի հա մա կվա ծ լինիեր,Ախտագիտական վերհիշումով և առլցուն առանձնահատուկ ներշնչումներով, երբ ա,ն ս ի ր ա լի ր ո ւթ յո ւն ու հյուրընկա լությունը, ՛որ նա ա նձա մբ վա յելեց մի հա յ մենաստանի ծո ­ց ո ւմ , պիտի հակադրվեր մահմեդական ա ն ֊ հյուր՛ս սիրոլթ յա նն ու ա նգթությա նը, որոնց նա ենթա րկվելու էր կարճ միջոցից հ ետ ո '),'

а Սեպ տ եմբերի 17-ի ն , ա ռա վոտյան ժամը վ ե ց ի ն .— դրում է Հ . Մ ա ր տ ի ն ը , ֊Ս ե ր ո վ բ ե ի , մի եպ իսկոպ ոսի, քարտուղարի և վանքի մի քա նի ծա ոա ների ընկերա կցությա մբ հեռացա էջմիա ծնից ■ Իմ խ մբա կն ա յժ մ բա ղկա ցա ծ էր նա հա նգա պ ետ ի (Երևանի սա րդարի) երկու մա րդկա նցից ' մեկը մեհմա նդա ր (հ յուրըն­կ ա լ) և մ յուս պահակ, ի մ ծա ռա Սարդսից, որի հա մա ր վարդապետները միջնորդեցին որ •.ետ ս տ ա նեմ, որովհետև մի որոշ գործ ուներ Կոնստա նտին։։ պո լսո ւմ և վա նքի հավատարիմ ծա ռա Մ ելքումից, որ իր հետն էր պահում ի մ դրամը և երկու ձիատերերից ' իրենց բեոնա - կիր ձիերով։ Վարդապետները շուտ ով հեռա ­ցա ն և մենք շա րունա կեցինք մեր ճա նապ ա ր­հը Երևանի դա շտ ով. ժամը տասներկուսին հա սա նք Ղ ա ր ս ֊Ղ ա ս կի , որ էջմիա ծնից վեց ֆարս ախ հեռու է ր ։ Մեհմանդարն առաջ գնաց և մ ի լա վ տ եղ ճարեց մ ե զ հա մա ր»։

Նոր-Ջոսլա

* ) Դավիւթ-Գանիել կա թողիկոսների պ ա յքա րը։* * ) Գ ո Հ ի թ կա թողիկոս Ղորղա Նյա ն։ Ծա ն. Ս. Հ .

* ) Ա ռա նց չա կերտ ների գրվա ծ ա յ։։ տողերը պատ­

կանում են ղրրի Հեղինակ Ջ . Սարդենտ ին։ 4 . Հ .

Մ. ՏԵՐ-ԴԱՆԻեԼՅԱՆ

Գ И Л Ց Ա Ս Ա Ր

թե հա յ ժողովուրդը դարերի ընթ ա ցքում կա րողա ցել է կուլ չգնա լ իր չորս կողմը վւոթոր- կող ա րհա վիրքներին, եթե նա

ա նվերչ ենթա կա լի ն ե լո վ օտարների սրա - էություններին ու ա վերա ծություններին պահպանել է ի ր ա զգա յին դեմ քը , ապա (Հայ ժողովրդի' իր ինքնուրույնութ յա ն հա մա ր մ ը - ղ ա ծ ա յդ պ ա յքա րին ո չ պ ակաս մա սնա կցու­թ յուն են ունեցել նա և վա նքերը։ Արաբական ա րշա վա նքների, մոնղոլա կա ն ա վերա ծու­թ յունների, պ արսկական խ ժդժությունների ժամա նա կ ա նգա մ, երբ թ վ ո ւմ էր, թե հա սել է վերջին ժա մը, Մեսրոպ Մ ա շտ ոցի, Աահակ Պարթևի վա ռա ծ ճրա գը մ եր վա նքերի խ ու­ցերում շա րունա կել է ա ռ կ ա յծե լ, ա յնտ եղից իր լուսո ճա ռա գա յթներն ուղղելով դեպի շրջապատ ող խ ա վա րը։ Ա յդ վա նքերում է բա բա խ ել հ ա յի կրթական կյա նքի զա րկե­րակը և , ք ի չ չեն դեպ քերը, երբ ա յնտ եղ են դա րբնվել օտար բռնա կա լների դ ե մ մղվող պ ա յքա րի, հ ա յ ժողո։Լբգի ա զա տագրական ճիգերի ծրա գրերը։

Ա յդօրինա կ մ ի օջախ է հա նդիսա ցել, և մա սնա վորա պ ես Ղարաբաղի հա յութ յա ն ա - ղատա գրական պ ա յքա րի հա մա ր, Գանձա­սարի հռչա կա վոր վա նքը, որտեղ նստում էին Աղվանից կա թողիկոսները։

Պատմական տ վյա լների հա մա ձա յն Աղվա ­նից կա թողիկոսությունն սկսվեք է Գրիգոր Լուսավորիչի թ ո ռ Գրիգորիսից և վերջա ցել է18 1 5 թ վ ի ն ։

7-ր դ դարում, երբ ա րա բները տ իրում են Աղվանից երկրին և նր ա մա յրա քա ղա ք Պար- տ ա վին, Աղվանքը կորցնում է ի ր քա ղա քա - կա ն ա նկա խ ությունը, իսկ Ա ղվա նից կա թո­ղիկոսությունը տ եղա վ/ոխ վում է «մ ա յրա ս- տ անիկ աշխարհն Արցախ ա յո ,

Իր 1 5 դար տևող գո յո ւթ յա ն ընթա ցքում Ա ղվա նից կա թողիկոսությունն ա ստա նդա կա ն

կյա նք է վա րել, աթոռը հա ստ ա տ ելով այս կա մ ա յն վա նքում, մինչև որ վերջնա կա նո­րեն հա ստ ա տ վել է Գանձասար վա նքոսէ։

Գանձասարի վա նքը կա ռուցվա ծ է 41 6 4 ոտնա չա վ։ բա րձրություն ունեցող մի ս ա ր ա ֊ հարթի վրա , ա մբողջապ ես սրբա տ ա շ, կա ր- մըրա գույն քա րից, չորս կա մա րներով, նրա երկա րությունն է մոտ 1 7 մետ ր, իսկ լ ա յ­նութ յունը ' 12 մետ րից ա վելի է .

Վանքի ներսում, ա վա զա նից վերև, կա մի ընդա րձա կ ա րձա նա գրություն, որը ց ո ւ յց է տ ա լիս, թե վա նքը կա ռուցել է «նուաստ ծա ­ռ ա յ Ա ստ ուծոյ» Զ ա լա լ դավլա Հա սանը « ո ր ֊ դ/ւ Վախտ ա ն գ ա յ, թ ոռն մեծին Հա ստ նա յ , բնա կա ւոր ինքնա կա լ բա րձր և մ ե ծ Արցա- խ ա կա ն աշխարհի և ի յոգնա սա հմա ն ն ա ­հա նգի. զի հա յրն ի վախճան կենա ց ելիր իւր ա ստ եա ցս ա նդարձ կտ ա կի Հաստատեաց ի նձ և մ աւր ի մ ո յ Խորիշահի' ,,ր էր դուստր մ ե ծ իշխ ա նա ց իշխ ա նին Աարգսի, զի շ ի ն ե ս ֊ ցո լք ղեկեցեղիս ի գերեզմա նա տ ուն հա րց մե՛րող ի Գանձասար, որ սկսեա լ մ եր ի ՌԿե թուին հ ա յո ց » , Ա յսպ իսով վա նքի կաոու-ցում ն սկսվել է 1 2 1 6 թվին և ավարտվել է1 2 3 8 -ի ն ։

Վանքն ունի մի գեղեցիկ գա վիթ, սրբա - տաշ ք ա ր ի ց ։ Ինչպես արձանաղրությունն է ա սում, ա յդ գավիթը կա ռուցվել ՜է 1266 թվին. Փ ո ւի ն ՉԺԻ (1 2 6 6 ) կա մաւն Ա մենա ­կա՛լի Ա ստ ուծոյ ես Զ ա /ա լ Դ ա լլա ս, որդի ՛Լախ տան գա յ կողմա նցն Ա րցա խ ա յ և ա մու­սին ի մ Մամքան թոռն Բաղուց թա գա ւորին և հարազատ որդին ի մ Աթարակն յե տ կա ­տարման եկ եզեցո յս հիմնա րկեցա ք ժա մ ա ­տունս և բա զ ո ւմ ա շխ ա տ ութեա մբ աւարտե- ց ա լ . . . » և ա յլն ։

Խաչենր Աղվա նից երկրից ժա ռա նգություն էր մնա ցել Հա սա ն Ջ ա լա լյա ն տոհմին, ա յն - տ եղ իշխ ում էին Հա սան Տ ՛ա լա լյա ն մել]ւքնե- ր ը , իսկ Գանձասարում կաթողիկոսական

աթոռին գա հա կա լոսէ էին ն ա յն տոհմի եկե­ղեցա կա նները,

18-րԴ ղարի սկղբներին Պարսկաստանումտեղի են ւււնենւոմ մ ե ծ վ ՚ո փ ոխ ություններ. 1 7 2 2 — 23 թ վերին , Պետրոս Մ եծի օրով, „ա կա ն զորքերը գրա վում են Կասպից ձ„,Ա, ւսւիերին գտ նվող պ արսկական մ ի շա րք բա - ղ աքն ելյ ո,. գա վա ռներ, ինչպ ես ' Գարրանղ,Բ ա բո,, Դփ լա ն, Մ ա ղա նղա րա ն, Ասս,ապա,,,և այքն.

Օսմա նյա ն կա ռա վա րությա նը ռուսական

Հ յո լս ե յի ն ր և Գիզայ , ոսք Մլ լիք ԵգաԼըւ

Նրանք տ եսնելով Պարսկաստանի ա նզո­րո ւթ յա նը , նրա քա յքա յվելը , ո ր ո շ ո վ են օգտ վել ստեղծված նպաստավոր դրութ յո լ.

ա՚ւ ա֊" Վ Կ իրեն;, վրա ծանրաոած „„ս ո ս ­կական լծի ց ո լ իրա գործել հա յերի րա ձա ն_ րր հա յկա կա ն անկտի, պետություն Հի^ ե լ,

Սակայն որքան էլ Պարսկաոաանը թ ,,, յ ,էր, ա յն ,,,ա մ ե նա յն ի վ անկախ Հայաստանիգաղափար փ ա յփ ա յողներ,, հասկանում կին, որ իրանք մենա կ անկարող են այդպիսի մի

Գանձասարի վանքը

աո աջի, ա ղա ց ումից վսւիւե ց ա ծ իր սա հմա ն­ներն ամրացնելու, և թե ք ա յք ա յվ ո ղ Պա րս­կա ստ ա նից բա ժի ն սքոկելսլ նպ ա տ ա կով իր ղորքերը պ արսկական հոդերն է մ տ ցնում ու հա մեմա տ ա բա ր կա րճ ժա մա նա կա միջոցում դրա վում ա մբողջ Աս,րպ ա ,ոա կա նր, Նա խ ի- ջևա նը, Երևանը, Ր ՚ի ֆ լի ս ը , Գանձակը և հա ս­ն ում մինչև Ղ ս ՚ր ա ր ա ղ , ուր իշխ ում էին Ղ,ա- րա րա ղի մ ե/ի քնե րր ՝ Գ յո , լի ստ ա նա մ Ս ե լի ք - Բեդլա րյա ն Մ ելիք Արով Ջ րա րերգա մ՝Մ ելիք 1'սրա յելյսւն Մ ելիք Ե սա յին, Խա չե­նում ՝ Հա ս ան ֊Ջ արս լյա ն Մ ելիք Ալսւվևրդին, ՛է արան գա յա մ ' Մ ե լ ի ք ֊Շ ահն ա ղա ր յա ն Մ ելիք

մ ե ծ քաղս,քակսւն ծրա գիր իրա գործել, հար­կավոր էր մի որևէ մ ե ծ ա ժի աջա կցությունն ա յդ գործին։

Ո ՜րն էր ա յն ուժը, որին հենվել, որին վստա հել կարելի էր ։ Գա {հոսւ աս տանն էր և նրա թա գա վոր Պետրոս Ս եծր, որ 17-ր դ ,քա­րի վերջերին միտ ք էր հղա ցել եվրոպական սքետությունների հետ միասին ա րևելյա ն քրիստ ոնյա ներին ա զա տ ել «ա ն о բենն երի л իշ- իւանսւթ՛յանի,,, սրսքիոի միտ քր նա իր գես- սլանի միջոցս,/ ւղաշաոնասքեո հա յտ նել էր Լ եհ ս,ս տան ի կա ռա վա րությա ն,

1701 թ ՚Ա ՚ն Ղարար աղի մելիքները իրենց

04 I Я ՄԻՍ. Ծ Ի Ն 1948

ձա յնը լս ե ցն ել են տալիս Պետրոս Մ եծին ' Ի ս­ր ա յել Օրոլ մ իջոցով, որը կա յսրին հա յտ նում է , թև հա յերը Շա մա խ ու կողմերում կա զմ ու պատրաստ ոմւեն 1 7 .0 0 0 հոգի, Ղ,արարաղում 6 0 .0 0 0 , իսկ Պարսկական Հա յա ստ ա նի 17նահա նգները կտան ա վելի քա ն 1 0 0 .0 0 0 հո ­գիէ Բացի ա յդ զինա կա ն ուժերը, որ հա յերր կարող են հա նդես բե ր ե լ, Օրին հայտա րա րոսէ Է, թե հա յերը հա նձն են ա ռնում իրենը ծա խ ­սով պահել ռուսա ց ա յն զորքերին, որոնք կը- գան հա՛յերին պ արսից լծի ց ա զա տ ելու։ Իսկ ա յդ լուծը թ եթ և չէր , մա նա վա նդ որ հ են ց ա յդ միջոցներում Պարսկաստանի շա հ Հ յո ւս ե յի ն Սուլթանը, իր երկրի ա յդ չա փ ա զա նց ա պ ի­կար պ ետ ը, հրամա ն էր արձակել խիստ ու ա նողորմ մա րդա հա մա ր կատարել առանց ա յն էլ ծա նր հարկերն ա վելա ցնելու հա մա ր,

Ռուսաց արքոմւիքի հետ ոմւեցա ծ ա յս հա ­րա բերությունների մեջ, ա հա , շատ մ ե ծ դեր է ունեցել Գանձասարը, որտեղ և նստ ում էր Աղվա նից կա թողիկոսը։

Ա յդ շրջա նում Աղվանից կաթողիկոսական դահը ժա ռա նգել են մի շա րք ա չքի ընկնող դ եմքեր ։ Դրա նցից մեկն էր Եսա յի կա թող/,- կոսը, որի մա սին Լեոն իր «Հ ա յո ց Պա տմու­թ յա ն я 3 -ր դ հա տորում գրում է . « Եսա յին կա ­թողիկոսա նա լուն պ ես իր Գանձասարը դա րձ­նում է մ ի քաղաքական կենտ րոն և լեռնա յին իշխ ա նների մի խորհրդա՛րան, ուր դիվա նա ­գիտա կան հա րա բերություններ էին մշա կվում և ռա զմա կա ն ծրա գրեր քննվո ւմ ։ Ա յդ ժա մա ­նա կից է , որ Գանձասարն ա յնքա ն գեղեցիկ անուն է ձեռք բերում ա՛զատագրական պ ա տ ­մութ յա ն մ եջ»։

17-ր դ դարի երկրորդ կեսերին Սևմեոն ա - նունով մի եպ իսկոպ ոս, Ջրա բեր դում, Գան­ձա սա րից մի օրվա հեռա վորությա ն վրա , հիմնում է մ ի փանք (ГԵրից մ անկան у » ա նու­նով, և ա յնտ եղ հա ստ ա տ վելով, ինքնա գլուխ , իրեն կաթողիկոս է հա յտ ա րա րում, Ա յդպ ի- ս ո վ ' ստ եղծվում է հա կա թոռ կա թողիկոսու­թ յո ւն , որ տ ևում է մոտ 150 տարի (մ ի ն չև 1 8 0 0 թ ի վ ը ), և իր գո յութ յա ն ընթ ա ցքում մ ե ծ վնա սներ է հա սցնում ա յն ա զատագրական գործին, որ Գանձասարում էր կոփ վում ([Հ ա ֊ յո ց ժողովի» ձեռքով,

Հա կա թոոությունն ստ եղծում է ներքին գժտ ութ յուններ. Հա կա թոռ կա թողիկոսու­թ յունների շուրջը հա մա խ մբվում են կողմ­նա կիցներ, ստ եղծվոսք հա կա մա րտ կուսա կ­ցո ւթ յո ւններ ։

"Ե բիը մա նկ ա նց» վա նքը դա ոնում է ռ օ տ ա ֊ րա մոլությա ն և մա տ նությա ն оջախյ>։ ՛Ա յգ « օջա խ ից» խ իստ զգուշա նում էին ուխ­տ ա պ ա հ մելիքներն ու Գանձասարի կա թողի­

կոսը, որոնք ընդհանրապես չավւազանց զ գույշ ՜էին ու խիստ գաղտնապահ,

Եսայի կաթող/ւկոսը 17 1 8 թ . սեպ տ եմբերի 2 4 -ի ն գրում էր Պետերբուրգ1 Մինաս վա ր- դա պ ետին, թե շատ խիստ պ ետք է պահել գա ղտ նիքը. «Ի մ ա ցեք, որ եթե ի մ նա մա կնե­րից մեկն ընկնի լրտ եսների կա մ ա ռհա սա ­րակ չա ր մա րդու ձեռք, ա յգ կլինի մեր կ ո ­րուստը և ա յս տունն էլ ( ա յսինքն ' Գանձա­սա րը) քա րուքա նդ կդա ռնա ս։

17 6 2 թվին գա հ է բա րձրա նում եկատերի-նա 2-ր դ ը ։

Եկատերինան պարզ ց ո ւ յց տվա վ, որ տրա­մա դրություն ունի իրա գործելու Պետրոս Մ ե­ծի նպա տա կը ' իջնել դեպի հա րա վ, գրավել Վրաստանն ու Հա յա ստ ա նը։

Ա յդ ժա մա նա կ Ռուսաստանի հա յոց ա- ռաջնորդն էր Հովսեփ Արքեպիսկոպոս Ար- ղութ յա նը, որ կա յսրուհու ուշադրությանն էր «ա րժա նա ցա ծ», շատ մոտիկ էր արքունիքին էլ ա յն ժա մա նա կի խ ոշոր դեմքերից մեկին ' կա յսրուհու սիրելի Պ ա տ յոմկինին,

Ա յդ հա յրենա սեր եկեղեցա կա նն ի ր ամբողջ Էությա մբ նվիրվում Է գո ր ծի ն ։ Նա բա րձրա ց­նում Է հա յոց հա րցը Եկա տ երինա յի առաջ, կապ Է հա ստ ա տ ում հա յկա կա ն գա ղութների հետ և ա րքունիքում հող պ ա տ րա ստ ում։

Հովսեվ, Արքեպիսկոպոսի ա նձնվեր աջա­կիցներն Էին դա րձյա լ Ղ,արս։րաղի ուխտ ա ­պ ա հ մելիքներն ու Գանձասարի կաթո ղիկո- ս ը ։ Նրանք գործում են ոգի ի բռի ն , սերտ

կապ են պահպանում. Ա րղությա նի հետ , նա ­մա կներ գրումI Ա յս բոլորը տ եղի Էին ունե­նում Գա նձա սա րում. Գանձասարն Էր ա յն երա կը, որով հա յերի բա ղձա նքն ուղղվում Էր ղեպ ի Պետ երբուրգ,

Մ յուս կողմից կա րծես ռուսա ց կա ռա վա ­րութ յունն Էլ իրոք վճռել Էր ա կտ իվ քա յլեր ա նե լ։ 1 7 8 3 թվի ապրիլին իշխ ա ն Գ. Ա. Պա- տ յո մ կ ի նը , որ ա պագա Հա յա ստ ա նի գլուխ լինելու ւիափսէգն ուներ, հրա մա յում Է Կով­

կա սյա ն զորքերի գլխ ա վոր հրամա նատա ր գնդա պ ետ -պ ա րուչիկ Պ. Մ . Պա տ յոմկինին որպ եսզի օգնի 'Հարաբաղի մելիքներին ' Իբ- րա հիմ խանին իշխ ա նությունից զրկելու և Ղ արա բա ղ ում հա յկա կա ն իշխ ա նություն հիմ­նելո ւ։

Բ ա յց ա յգ հրամանն ի ն չ ֊ի ն չ պ ա տ ճա ռնե­ր ո վ չի իրա գործվում.

Վերջապես ա նկա խ ությա ն հա մա ր մա ր- տ Հնչողներին ա վետ իք Է հա սնում, թե, 1794

1948 к Л 1Г Ի Ս. № 1> Ն65

թվի ա մառն ռուսա կա ն զորքերը կսկսեն պ ա տ երա զմա կա ն գործողութ յունները,

Ղա րա բա ղյ, Իբրա հիմ խ անն զգո ւմ էր , որ իր խ ա նա կա ն Իշխ ա նությա ն դեմ դա վեր են ն յո ւթ վո ւմ , նրա գործա կա լները տեղեկու­թ յուններ էին հա ղորդել ռուսա ց ռա զմակա ն պ ա տ րա ստ ությունների մա սին և ա յն մա սին, որ Ղա րա բա ղի մելիքները Գանձասարում գաղտնի խ որհրդա կցություններ են ունենում և որ հա յերն ա. վրա ցիները ռուսներին հրա . ՛Ս՛րելու գործում հա մերա շխ ե ն , Խանն ինք­նա պ ա շտ պ ա նությա ն միջոցների է գիմում, Նա ա մենից առաջ ա մրա ցնում է Շուշու բե ր դ ը , ապա հա յ-վրա ցա կա ն հա մերա շխ ու­թյունը խ որտ ա կելու հա մա ր դրդում է Ավա­րիա յի տ եր Օմար խ ա նին, որի քրոջ ա մոլ- սինն էր ի նքը , հա րձա կվել Վրաստանի վրա^

Օմար խ ա նը, թե յո ւր մեծա նձն փ եսա յի կա մքը կա տ ա րելու հա մա ր և թե կողոպուտի տ ենչով ա րբեցա ծ, լեռնա կա նների ահագին բա զ մ ո ւթ յա մ բ հա րձա կվում է Վրաստանի վրա , սոսկալի ա վերա ծություններ ու կ՛ոտո­րա ծներ ա նում ա յնտ եղ և մ ե ծ թ վ ո վ գերիներ տ ա նում, որոնց մեջ ե բա վա կա նա չա փ հ ա ֊յե ր ՛

Վրաց Հերա կլ իշխ՛անը 3 0 0 ռուսական զինվորով շտ ա պ ում է Օմար խ ա նի առաջը փ ա կելու, սա կա յն խ ոս/ա փ ում է նրա հես, ընդհա րվելուց։

Անկախ Հա յա ստ ա ն ստ եղծելու դաղավւա- րով տ ոգորվա ծ ուխտա պ ահ մ ելիքները սը - րա նով գործը վերջա ցա ծ չեն հա մա րում, նրա նք գտ նում ե ն , որ հ ա յե ր ի փրկությունը օտ ա րների լծ ի ց ա զա տ վելը և ռուսա ց հովա­նա վորութ յա մբ ա նկախ հա յր ենիք ունենալն է . ուստի դա րձյա լ հա վա քվում են Գանձա­սար գա ղտ նի խ որհրդա ՛կցությա ն։

Ա յդտ եղ «Հ ա յո ց ժողովի։!) որոշմա մբ՝ Հով­հա ննես կա թողիկոսի և մ յո ւս ականավոր մա րդ!,ա նց մ ա սն ա կ ցո ւթ յա մ բ մ ի նոր ա ղ ե ր ֊ սա գիր են ուղա րկում Եկատերինա 2-րդին, խ նդ ր ելո վ , որ շտ ա պ են զորքեր ուղա րկելու։

Խ որհրդա կցությունից հետ՛ո գրութ յունն ա մրա ցնում են ցուպ ի մեջ ա յն պ ե ս , որ ոչինչ չնկա տ վի 1ւ մ ի հա վա տ ա րիմ, ա րա գա գնա դ սուրհանդակի ձեռքով ուղա րկում Գանձակ' հա կա թոռ Իսրա յել կա թողիկոսին, նրա նից ես թղթեր վերցնել ո ս

Ա յստ եղից սկսվում է մ ի նոր ձախողու­թ յո ւն ։

Երբ Գա նձա սա րից սուրհանդա կր ճա նա ­պ ա րհվում է դեպ ի Գանձակ, միենու/ն օրը մի ուրիշն է լ ճա նա պ ա րհվում է դեպ ի Շուշի։ Դա Հովհա ննես կա թողիկոսի հա րա զա տ եղ­բա յր ը ' Հա ս ա ն -Զ ա լա լյա ն Ալլա հ-Կուլի բե կ ն

էր, որ նույնպ ես մա սնա կցել էր Գանձասա­րի գաղտնի խորհրդակցութ՛յանն „ լ ծանոթ ձ , ԳՈՐ1՛ Հո ն ր ա մ ա ս ն ո լթ յո ձ ն ե ր ի ն ։ Նա Հ լ Րք 7 յա, * Ղարաբաղի հոգեա ռ Իբրա-

з г а з д - "Խանը դավաճանի ցուցումներով գրում է

Իսրա յել հակաթոռ կաթողիկոսին „ լ հա յտ ­նում թե ա յսպ իսի ր մա րդ է գա լոլ գա ն _

а а ? « * թա գցրա ծ թղթերով և եթեա յդ թղթերը նա բռնա գրա վի Ոյ_ իրենԿԻ, ապա խ ոստ ա նում է Գանձասարի ( Ա „ .

'հաա ն ձ ձ լ ։ Կ ա ի ^ ՈԱ̂ ան " թ " * * ! նրան

Եվ ա յդ անարժան եկեղեցա կա նը, որ խաչ ու ա վետ ա րա նով երդվել էր, թե ինյ ձ

վիրվա ծ է ՚ ա յի ազատագրման գործին ու հա վա տ ա րիմ կմնա ընդմիշտ , շլա ցա ծ կա ­թողիկոսա կա ն ա թոռով ու լցվա ծ ա տե,ու- թ յա մ բ դեպ ի Հովհա ննես կաթողիկոսը, կ ա ֊տ ա րում է իբրա հիմ խ ա նի կա մքը, որն Լ ն . ձա մբ ի ր ձեռքը մինչև Գանձակ մեկնե, ՝ ,է ր Կարող, ա յնտ եղ իրեն ուժեղ հակառակորդ ոմւենա լռվ Ջավա դ խ ա նին։

Դավաճան Ալլահ-Կուլի բեկը , ճիշտ է , իր արժանի պ ատիժն ստա նում է հետ ա գա յում, նրան սպ ա նում են , գլուխը կտրում ու մա ր­մինն ա նհետ ա ցնում, բ ա յց վատ գործն ար­դեն ա րվա ծ էր , Իբրա հիմ խ ա նի համար ա յժ մ շատ դաոտնիքներ էին բա ցվ ա ծ և գի­տեր, թե ա յժ մ ինչպ իսի զենքերով պիտի կռվեր իր ոխ երիմ թշնա միների' Գանձասարի կա թողիկոսի և ուխտապահ մելիքների դեմ,

Բոլոր անցուդարձելւին լա վ ծա նոթա նա , լո ւց հետ ո նա լուռ էր մնում , ձևա ցնելով թ ե ոչնչից տ եղյա կ չի , Որոշ ժամանակից

հետո բա րեկա մա բա ր Շուշի է հրավիրում ուխտ ա պ ա հ մելիքներին' մ ելիք Մ եժլումին, մ ելիք Ա բովին ու մելիք Բախտամին, իբր թե կա րևոր խորհրդա կցությա ն հա մա ր։

Երբ մելիքները հա սնում են Շուշի, խանր բա նտ ա րկում է առաջին երկսին’ իսկ մելիք Բախտամին հա նձնում է պարսից կա ռա վա ­րությա ն ձեոքր, որպես քա ղա քա կա ն հան­ցա վորի, որ ձգտ ում է ռուսներին հան ձնե/ պարսկական հողերը, Սրան տ ա նում են ու բա նտ ա րկում Արդաբիլի բերդ ո ւմ ։

Մ ելիք Մեժլումին և մ ե/իք Աբովին՝ բա ն - տ ից ա զա տ ում է Թ յուլի Արզումանը ի ր եր­կու ընկերներով, դրանք էին՝ Դալի Մահրա- սա՛ն (Ա վա գ վա րդա պ ետ ը) և զա րգա ր Մ ել- քո ւմ ը ։ Սրանք մի գիշեր մտ նում են Շուշի, հա րձա կվում բա նտ ի վրա , դոները կոտրում ու մելիքներին ա զա տ ում։

Ինչ Հովհա ննես կաթողիկոսին է վԱրարե-

66 է я 0՜ Ի Ա. Ծ Ի ն 1948

ր ում, ապա Իրբա հիմ խ ա նը նրա հետ Հաշի­վդ վերջա ցնում է ա րևելյա ն սովորութ յա մբ։ Կաթողիկոսը դավա ճա նա բար ձերբա կա լվոսէ Է, տարվում Հուշի, բա նտ նետ վում, որտեղ և սպ ա նում են թունա վորելով (1 7 8 8 թ . ) ։

Հա ս ա ն-Ջա լա լ յա ն իշխ ա ններից նշանավոր Էին եղել երեք եղբա յրներ ' Երեմիա կա թո­ղիկոսը, Վ ելիջա ն-բեկ Գ և Մ ու լք ի բ ե կ ը ։ Հեն ց Մուլքի բե կի թումւորգին Էր Հովհա ննեսկա թողիկոսը, որն ա յսպ իսի եղերնական վախճան ունեցա վ։ ՀովՀա ննես կա թողիկո­սին Հա շորդում Է Սարդիս կա թողիկոսը։

Սակայն Ւբրա Հիմ խ ա նի գա ղտ նի և ուժեղ Հալածանքը Գանձասարի կա թողիկոսի և ա մբողչ Հա սա ն-Ջ ա լա չյա ն տոհմի դեմ դրա ­ն ով չի վերջա նում։

Դ եռ 1781 թվին նրա ձեոՀն են ընկնում Սարդիս կաթողիկոսի երկու եղբա յրները, ,,- բռ ն ցի ց մեկին, Դանիել բե կ ի ն , կտոր կտոր ան՛ել Է տ ա լիս ա սիա կան բա րբա րոսու­թ յա մ բ , ծա ղրելով թ ե «թող ռուսները գան և ազատեն ք ե զ я,

Դանիել բե կի քույրը կա րողա նում Է թ ո ւ յ լ ֊ ա րվություն ստ ա նա լ ու իր եղբոր ա ճյունը Հ ա վ ա քե լո վ թա ղել Շուշու Հ ա յո ց գերեզմ ա ­նատանը ) ։

Սարգիս կաթողիկոսը տ եսնելով, որ Իբրսւ. Հ ի մ խ անն իր շուրջր ևս թա կա րդներ Է լա ­րում և եթե ձեռքն ը նկնի, ա յլևս փրկությա ն Հույս չպ ետ ք Է ունենա , դիմում Է ուխտ ա . պահ մելիքներին ու մի ա մպոտ օր Գանձակ փ ա խչում իր նահատակ եղբոր ' Դանիե-լ-րե- կի որդի, 17 տարեկան Բաղղասարի հետ ;

Սարգիս կա թողիկոսի հակառակորդներինԷլ հենց ա յդ Էր Հա րկա վոր։ Նրա վւախուո- տ ից Հետ ո Գանձասարի կաթողիկոսական աթոռն են ն ստ եցնում Իսրա յել ա նունով մ ե ­կին ։ Սարգիս կա թողիկոսն ա յլևս Գ ա ն ձ ա ֊ սար վերա դա ռնա լ չէր կա րող թեկուզ նրա Հա մա ր, որ Շ ուշում դեռ իշխ ում էր Իբրա ', ի մ խ ա ն ը ։ էջմիա ծնի Դ,ո՚.կաս կաթողիկոսի Հա ­մա ձա յնո ւթ յա մ բ նա տ եղա փ ոխ վում է Հ ա ղ . րատի վա նթը, ուր մ ն ում Է որպես վա նա - Հա յրւ

Բ ա յց շուտ ով քա ղա քա կա ն պ ա յմա նները վւոխվում են , ռուսները Պ արս կաս տանի լծի ց ա զա տ ա գրում են բա վա կա ն Հողեր, որոնց թ վում և Ղարտ բա ղը։ Ի բըա Հիմ խանը Ղս1- լսսբա ղի իշխ ա նությունն ի ր ձեռքում պսքհե- լո ւ Հա մա ր Հա նդիսա վոր երգում Է տ ա լիս, թև

* ) СО աարի Հետ ո Դ տ նիել-րեկի որ ղի Բաղդասա-

ր ը , որ արդեն Ղարարազի մէտրոպոչ/ւտէ Էր, հոր գ ե ­

րեզմա նի ։[րա փ առա վոր շիրիմ ( կանդնեցնոսէւ

ինքը մինչև վերջ հավատարիմ հպատակ կմնաՌուսաստանին, Սակայն 18 0 6 թվին դրժելով երդումը, վերցնում Է իր ընտա նիքը և իր Հա մա խ ոհն երի հետ /իախշում Պա րսկա ս­տ ա ն, միա նա լու Ս բբա ս-Մ իրզա յի բա նա կին * ռուսա ց դեմ , Ա յդ միջոցին ի ր հեծելա խ մբով Շոլշում Էր գտ նվում Մելիք Ջումշուդը. Նա նկա տ ում Է խ ա նի փախուստը և իսկուքն հա ղորդում բերդա պ ա հ ռուս ենթա գնդա պ ե- տ ի ն, որը մի խ ումբ ձիա վորներով հա սնում Է նրա նց ու բոլորին կոտ որում, բա ցի կա ն ա նցի ց ։

Իբրա հիմ խանի սպ ա նվելը Հնարա վորու­թ յուններ Է ստ եղծում նրա գա զան ություննԼ. րից փ ա խ ա ծ Հա յերի Համար վերա դա ռ­նա լու իրենց Հա յրենի վ ա յր ե ր բ ։ Եվ սկսվում Է մի Հետա դա րձ շա րժում։

Սարդիս կա թողիկոսն, ի Հա րկն, բա ց ա ­ռություն կա զմել չէր կա րող, նա ևս շտ ա ­պ ում է վերա դառնա լ իր պապերի կառուցաձ վանքը՝ Գանձասար, բ ա յց նախքան վերա , դա ոնա լը նա Գանձասար է ուղարկում իր եղբոր որդի Բաղդասար վա րդա պ ետ ին։

Վերջինս Գանձասար գա լով ողբա լի ։Ա ։. ճա կում է գտ նում տարիներ ա ռա ? շեն վա ն­ք ր ' տաճարր լց վ ա ծ ա ղբով, շինությունները քա նդ վ ա ծ։ Նա ձեռնա մուխ է լինում վանքի շինարա րակա ն ա շխ ա տ ա նքներին, մաքրուքէ է վա նքը, նորոգում ա վերվա ծ շինութ յուննե­րը, միա բա նություն Հա վա քում և կ ե ն ղ ՚ս . նաց ն ում վա նքը։

Երկարատև ա նտ երությա ն Հետևա նքով վա նքի կա լվա ծները Հաւիշւոակել էին Իբրա ­հ ի մ խ ա նի հա մա խ ոՀները։ Բաղդասար վար­դապետը ա ներկյուղ պ ա յքա րում է դրանց դեմ և ետ ստ ա նում վանքապատկան բորւր կա լվա ծները, որոնց թ վ ա մ և նշա նա վորջրա ղա ցա քարերի Հա նքը։ Ա յնուհետ և նա իր մոտ է Հրա վիրում Հա ղբա տ ոսմ ապրող Հոր- ևղբորր' Սարգիս կա թողիկոսին, բա զմ ելու Ա ղվա նից կա թողիկոսությա ն թափուր գա -Հ ի ն ,

1 8 1 5 թ։Ա։ն վերջ է տ րվում Աղվանից կա ­թողիկոս՛ությանը և Սարգիս կաթողիկոսն ստ ա նում է մետ րոպ ոլիտ ի կոչում, որպիսի պ ա շտ ոնում և մ ն ում է մինչև ի ր մ ա հր, ա յ­սինքն' մինչև 1 8 2 8 թիվը,

Նրանից Հետ „ մելիքներն ու ժողովուրդը դիմում են էջմիա ծին ' Եվւրեմ կա թողիկոսին, խ նդրելով Սարգիս մետ րոպ ոլիտ ի (կա թ ողի- կ ո ս ի յ փոխարեն նշա նա կել նրա եղբորորդի Բաղդա սա րին. Եվւրեմ կա թողիկոսը հ ա րգե­

լո վ դիմում ր ' Բաղդս։ սարին էջմիա ծին է կա նչում, նրան մետ րոպ ոլիտ ությա ն աստի­ճա ն տա լիս 1 8 3 0 թվին ու նշա նա կում Գան­ձասարի թ եմ ի ա ռա շնորգ.

1948է Ь 1 Н Й. ծ 1 .1

/հ ոս ա կ ա ն իշխ ա նութ յա նը եթէ. տ ա րյա լ, ապա րա վա կա նա չա վ, , թ յո մ , Էր մ տ ցրել իր տիրաձ ե ր կ ր ն ե ձ ւմ . Ղարարաղը ևս , [11,և գեոևս զա նա զա ն խ ա ն- Հ Դ ^ ե ր ի ա ղա ներ/,, բեկեր /, քմ ա հա ճո ւյ­քին ենթա կա , սկսել Էր փոբր ին Լշուն լ բա շե ր Բաղդասար մետ րոպ ոլիտ ը Աո,մ Է կրկ ,,ակի եռա նդ ո վ ի ,, շինարարական գործը նա կառոլցււսէ Է երկհա րկ,։ւնի են Ա Գանձասարը դա րձնում Ա րցա խի մտա վոր կենտ րոն, կրթական օջա խ ,

Ինքը, մետ րոպ ոլիտ ը, մ ե ծ կրթություն լո մ ,ե ր , Նա նա խ քա ն հոգևոր կոչումն ը նդու­նելը ինչպ ես տ եսա նք, Սարդի,, կա թողիկո- սի '.ետ ,րախել Էր Հա ղրա տ . ա յստ եղից նա գնո-մ Է ք դ ֆ լի ս , որտեղ ուսում Է ստ ա նս,մ Սերովբե Պատկան յա ն ի մ ո տ . նա „ լսումն ա- սիրում Է քերա կա նություն, ճա րա ա սա նոլ. թ յո ւն , կրոն, Ս. Գ իրք,..

Բաղդասար մետ րոպ ոլիտ ը խ ելո ք, բ ն ա ­ծին տա ղա նդի ու ա նսպ ա ռ եռա նդի տեր մա րդ Էր, նա շատ լա վ գիտ եր, որ Ղ ա ր ա ֊ բա ղը խ ա րխ ա վ,ոսէ Է տ գիտ ությա ն խ ա վա ­րում , որ գրա գետ մա րդկա նց ճրա գով են որոնում և ժողովրդին հա րկա վոր են փոքր ե շա ա ե գրա ճա նա չ քա հա նա ներ և ա յդ նպ ա ­տ ա կով նա ի ր ժա մա նա կի նշա նա վոր Հ ո վ ֊սև,ի վա րդա պ ետ Տ ե ր .Ա վ ա դ յա ն ի ն հրա վի­րում Է Գանձասար, ապա Գանձասարից ու­ղա րկում Ս. Հա կորա վա նքը, ոչ հեռու Գ ա ն ֊ Հա սա րից է

Մեսրոպ Թ ա ղ]„սդյա նը 18-13 թ,Ա,ն է /ա , ֊ կա թ ա յո ւ մ լո ւյս ը ն ծ ա յա ծ իր «ճ ա ն ա պ ա ր ­հորդութիւն ի Հ ա յս я գրքում դրում Է, Որ Շ ո լշ ո ւմ ն ա հա նդիպ ել Է Հովսեփ վա րդա ­պ ետ Արցա խ ե ց ո ւն , որը մեծա րվում Էր «իմա ստ ա սեր», «գիտ նա կա ն», « վա րժա պ ետ „ տ իտ ղոսներով,

Հովսեվ, գիտ նա կա նի մոտ են սովորեք Հր ոլոր ա յն մա րդիկ, որոնք հետ ո Շ ուշում դարձան լա վ դրա գետ ի հ ա մ բա վ վա յելող քա հա նա ներ» , գրում Է մեր ականավոր պ ա տ մա գիրներից մ ե կ ը , Շուշու մ ե ծ ա տ ո ւն ֊ ներն ի րենց երեխ ա ներին ուղա րկում Էին

67

" ն ^ ՜

տտւքը շա րունա կում Է պահպանեք, իր նախկին

п ш Т 'г " п 'կ1 նդա ռնում մ իա յն ուխտատեղի,

,11ՄաԿլ ' Ր ե“՛ Ի " Р արխոլ դարյ անն իր I 7 1 А ԳՐք<Ո1մ մանՐա մասնորեն տալիս Է վա նքի ներքին ու արտաքին մա սերում գը ր . ,/ա ծ ա րձա նա գրությունները, Բա զմա թիվ են աՏԴ ա րձա նա գրությունները, որոնք պ Լ ո ւ -

ն մ ե 1. ք ողերԻ ' ատ է'նե1’Ի- Կալվածների նվիրա բերությա ն հիշատակություններ և նվիրատուների ա ն ո ղ ն ե ր ը , որոնք Հ նմա - ֊ա ց ր ե ր են իրենց անունն երբ պատերի սրբա տա շ քարերի վրա , . ՚

Շ ա տ ե ն վա նքի գա վթում թա ղվա ծ կա թո* ղիկոսների դե րե գ մ ան ա քարերի արձանա­գրութ յունները, Ա յստեղ Է գտ նվում նաև Բաղդասար մետ րոպ ոլիտ ի գերեզմա նը, որի վրա կա հետ ևյա լ ա րձա նա գրությա նը.

чԱ յս Է տապան մետրապօլտին Բադգասարի մեծի աբհին Կա յսեր պսակ հոնապետին Տա նս Ա ղոլա նից Հ ա յո ց ա զգին,■յ ա զդէ Հ ալտ լ մ ե ծ իշխ ա նին.Տեա ռն Արցախական աշխարհին, Բ ՛ռին Ո-8Գ, 18 5 4 Գ. Յուլիսի* ,

Մակար եպիսկոպոս Բարխուղարյանն իր 0Արցախ» գրքում գրում է , որ 18 9 5 թվին Գանձասար գա լով, նա տ եսա վ, որ վանքն ան ուշադրության է մա տ նվա ծ և գտ նվում է կիսա խարխուլ ,/իճա կում.

Դ . ՀՍ.ՐՈԻԹՅՈԻՆ8ԱՆ '

ՄԻ »Պ Ա Ր Տ*"-ի ՊՍ.ՏՄՈԻԹՑՈԻՆ

(Հ . Թումսւնյանի մա հվա ն 25-սւմ յա կի ա որ ի վ)

յսէ ա յտ ն ի կ, որ մոտ իկ ա ն ցյա -յո ւմ հա յ՛ դրական ա նդա ստ ա ­նի ա նխ ոնչ մշա կները ն յո ւ­թա կա ն ծա նր պ ա յմա ններում

են գտ նվել և նրա նց կյա նքը չի է եղել զ ր ր ֊ կան քներով։ Հ ա յ գրողի նյութա կա ն ա յդ դժնդակ վիճակը դրդել է տա ղա նդա վոր բ ա ­նա ստ եղծ Ա. Ծա տուր յա ն ին հետ ևյա լ ա ղոթ­ք ը մրմնջա լու . —

Տ ո 'լր ինձ՛ կտոր Еш д. կա մ ա յնպ ես շնորհ, Որ կա րողա նա մ օղով ապրելու: նյութա կա ն կա րիքը հ ա յ գրողներից շա ­

տերին ստ իպ ել է պարտքերի մեջ թա ղվելու։ Պարտատերերի ուրվա կա նը շա ր ո ձ ա կ հ ե ­տևել է հա յ գր ո ղի ն ։ Պակասը լրա ցրել են հա յ հրատարակչական կա զմա կերպ ություն­ները, որոնք ի րենց հերթին ա շխ ա տել են օգտ ա գործել հ ա յ գրողի ա նօգ վիճա կը։

Տա րիներ շա րոմւա կ նյութա կա ն սուղ պ ա յմա ններում են ապրե՛լ հ ա յ ա նվա նի գը - րոգներ Պ. Պ ռ ո յյա ն ր , Վ . Փ ա փ ա զյա նը, Ա. Շիրվա նզա դեն, Ա. Ծատուրյա նը, Ղ, Աղա- յա ն ը , Հ . Թուման յա ն ր և շա տ ուրիշները։ Հ ա յ հրատարակչական կա զմա կերպ ությոմ ։ - ները փոխանակ օգնելու, օժա նդա կելու կա ­րիքի մեջ խ եղդվա ծ հ ա յ գրողներին, ընդհա ­կա ռա կը, զբա ղվել են հ ա յ գրողին վա րկա բե- կող, անհիմն ու մտ ա ցա ծին պատրվակներ փ նտ ռելով, որպեսզի ա յդ պատրվակների տակ հնարա վորությոմւ ունենա ն հրա ժա ր­վելու ի րենց հա մա կրա նքը չվ ա յե լո ղ ա յս կա մ ա յն գրողին նյութա կա ն օժա նդա կու­թ յուն ց ո ւ յց տ ա լուց։

Ստորև բե ր ո ւմ ենք մ ի քա նի վւաստա- թղթ եր, որոնք, մ ե ծ մա սա մբ հ ա յ խ ոշորա - դույն բա նա ստ եղծ Հովհա ննես Թ ումա նյա - նին վերա բերվելով հա նդերձ, դրսևորում են ոչ մ ի ա յն հ ա յ գրողի ա նա պ ա հով վիճա ­կը մեր մոտ իկ ա ն ցյա լո ւմ , ա յլև ա ռա վելա ­պ ես բնորոշիչ են հա նդիսա նում ա նցյա լի բոլրժււսսկան հա յ իրա կա նությա ն նեխ վա ծ մթնոլորտ ի ու խ ա յտ ա ռա կ բա րքերի պ ատ­կերմա ն տ եսա կետ ից։

Մ եծ բա նա ս տ եղ ծ Հ . Թուման յա ն ի կեն­սա գիր և դուստր Ն. Բ'/г լմա ն յա ն ը գրում Հ, որ 1 8 9 2 թվի մա րտ ա մսին Հ ա յո ց Հր ա ­տարակչական Ընկերությա ն գրա սենյա կում բա նա ստ եղծը ստ ա նձնում է գրա սենյա կա - պետի պ աշտոնը ՝ ա մսա կա ն 2 0 ռ ո գ լի ռոճկով. կա րճ ժա մա նա կ պ աշտոնա վա րե­լո ւց հետ ո Հ . Թուման յա ն ը հրա ժա րվում է ա յդ ա շխ ա տ ա նքից։ Սակայն կենսագիրը ա յստ եղ չի հիշա տ ա կում բա նա ստ եղծի ա յն «պ ա րտ ք»-ի և դրա հետ ևա նքով ե ղ ա ծ զը ր- պ ա րտ ությոմւների մա սին, որոնք պատճառ եղա ն, որպ եսզի բա նա ստ եղծը ի ր կապերը խ զի Հ ա յո ց Հրատա րա կչա կա ն Ընկերությա ն հ ետ ։ Հա վա նորեն կենսա գիրը ձեռքի տակ չի ունեցել մ եր կողմից ստորև բերվող փ ա ստ ա թղթերը։

Փա ստա թղթերից մեկը գրվա ծ է 1 8 9 3 թվի դեկտ եմբերի 2 8 -ի ն և կրում է «Պ ա րտ ա ­թուղթ 7 3 ր . 5 2 կ .» վերտ ա ռությունը։ Փա ս­տաթուղթը գրվա ծ է ա յլ ա նձնա վորությա ն ձեռքով և ստ որա դրվա ծ Հ . Թուման յա ն ի կ ո ղ մ ի ց ։ Ահա ա յդ փա ստա թուղթը . —

Պարտաթուղթ 73 г . 5 2 կ

ներկա հա զա ր ութ հա րյուր իննսուներեք թվի դեկտ եմբեր ամսի քսա ն և ութին ըստ

պ ահա նջմա ն ներկա պարտաթղթովս պար­տավոր ե մ հա տ ուցա նել Թիֆ/իսի Հա յո ց

1948 է X V Ь Ա и I՛ Ն66

л , „ ч ., и * * . , „ „ „ и , . „ , , г „ 4 , ^ Т ^ Т г ^ г ;

Սույն պ արտաթուղթը հինգ տարուց

,лп , 1 8 9 7 թվի ապրիլի 1 0 -ի ն . հրապարակ

վում Է «Մ շա կ» լրա գրի կ ե ր ո ւմ ։

Պարտաթղթի մա մուլում հրապ ա րակվելու

շա րժա ռիթը հետ ևյա լն Էր. —

Թ իֆլիսի Հա յո ց Հրա տ ա րա կչա կա ն Ը ն­

կերությա ն վա րչությա ն նա խ ա գա հ և

«Մ շա կ» լրա գրի խ մբա գիր Ա լեքսա նդր Ք ա -

լանթարը մի օր Ղազարոս . Աղա յա ն ի ն և

Հովհա ննես Թ ուման յա ն ի ն հ ա յտ ն ո ւմ Է, որ

Շիրվա նզա դեն Ընկերութ յա նը դրա մ Է

պ արտք ու չի։ տա լիս իր պ ա րտ քը, 1 8 9 6

թվի ն ո յե մ բե ր ի 1 5-ի ն Ղ- Աղա յա ն ը և Հ .

Թ ում ան յա ն ը Ք ա լա ն թ արի ա սա ծները հա ­

ղորդում ե ն Շիրվա նղա դեին, միա ժա մա նա կ

կշտ ա մբելով վերջինիս, թ ե ինչու ի ր պ ա րտ -

Ք Ը չի։ վճա րում։ Ա. Շ իրվա նզա դեն, Հիշյա լ

զրպ ա րտ ությունից վիրա վորվա ծ, հա ջորդ

օրն իսկ մ ի նա մա կ Է գրում Ընկերությա ն

1Լա րչութ յա ն ր , հ ա յտ ն ելով , որ ինքը պարտ

չէ Ընկերութ յա նը և ա պ օրինի է չտ պ ա գրվա ծ

գրքույկի թա րգմա նությա ն հա մա ր տրվա ծ

վա րձա տ րությունը պ արտք հա շվելը միա յն

0 փ ֆ լի զ ի Հ > ս յո ց Հրա տ ա ր ա կ չա կ ա ն

Երեկ եմ հա րդե լի բա ր եկ ա մ Ղազարոս Ա- •լա յա նցը և Հովհա ննես Թ ումա ն յա ն ը ինձ ‘ ա ղորդնցին, որ Վ ա րչութ յա նդ գր ա սեն յա ­կում խ ոսվել է , թ ե ի բ ր ես Ընկերութ յա նդ ի ո ղ ե մ պ ա րտ , Խոսողն է եղել Վարչու­թ յա ն դ նա խ ա գա հ պ . Ք ա լա նթ ա րը։ ես որոնե ■ ՅԻ ի մ բա զմ ա թ իվ պ ա րտ ա տ երերի ց ո ւց ա ­կում Ը նկերութ յա նդ անունը և չգտ ա ։ Չ եմ հիշում, որ եր բև է ես պարտ ե ղ ա ծ լի նե մ նրանէ Գիտ եմ մ ի ա յն , որ ա ն ց յա լ տարիԸ նկերութ յա նդ խ մ բա գրա կա ն մա սնա ժո­ղովը ինձ ա ռա ջա րկել էր թա րգմա նել երկու գրքույկ-—մեկը (ГԳետնավարի երեխա ներըս, մ յո ւս ը , եթե չե մ սխ ա լվում , տՆավիյ ը ն կ ա -

Հ . Թ ումա նյա է

հ ե - ն ր ա հ ա մ ա ր „ ր դրք ո ւ յկ ը թ ա ր ղ մ ա ն 1 ,

ա կ _ խ ո ,մ չո ւ ն ե ց ո ղ պ ա տ ճ ա ռ ն ե ր ո վ Հ . ' զ ը ր .

Հովհա ննես Թ ումա էյա ն

վելւ Ստորև բերում ենք Շիր վան ղս, դե իտ ա կա ։[ին անտիպ ա յդ ն ա մ ա կր__

1 6 նո յեմ բե ր ի 1896 թ . Թիֆլիղ

Ընկերությա ն 'Լարչոլթյանը

ծըւ>։ Ա վարտելով գրքույկների թա րգմա նու­թյունը և հա նձնելով Ընկերութ յա նդ, ես գրա սենյա կից ստա ցա 50 րուբլի վա րձ,«Գետ նա փ որի երեխա ներըв տ պ վեց, իսկ մ յո ւս գրքույկը , չգի տ եմ ինչու, չտ պ վ եց։ Հիսուն ռուբլին ի մ աշխատանքի վարձն էր, որ Ընկերութ յունդ պարտավոր էր ինձ տ ա լ, և տ վ ե ց ։ Եթե չտ պ վա ծ գրքույկի համար տ վա ծ փողը հա մա րվում է պ արտ— դա ի - հարկե ապօրինի է ։ ես թա րգմա նել ե մ ա յն ,

ՀՍՍԳ պետական կենտրոնական ա րխ իվ, ֆոնդ

յ\$ 3 0 , Ւ ի ֆ լի ս ի (հ ե տ ա գ ա յշ ՚մ Կովկասի) Հ ա լո ց Հ ր ա .

ւ ՚ւ ա ր ա կ չս ։կ ա ն Ը ն կ ե ր ո ւ թ յո ւ ն , գ ո ր ձ Д ? / ? / ք ; 2 1 6 ։

7Ս է Д* ս՜ 1* а » !■ Ն 1У48

ի նչ որ ինձ տ վել է Ընկերութ յունդ։ Իոկ տ պ ել— չտպ ելը նրա գործն կ։ Հա յտ ն ելով Վարչությանդ ա յս հա նգա մա նքը, պ ահա ն­ջում ե մ անհապաղ տալ ինձ գրական յ ’ տ- ց ա արություն ա յն վատ լուրի մա սին, որ տա րա ծել է ի մ մա սին Վ,արչությանգ նա ­խ ագահը և գուցե ուրիշները,

Պահանջում ե մ , որ Վարչությունդ ինձ հա յտ նե, ա րդ յո ՛ք նա ևս նույն կարծիքի է , թե ես պարտ ե մ Ընկերութ յա նդ։ Եթե

Ս եձ անուն ։[]։պ ա սա նի ա յս նամա կին վա րչությունը վա րկա բեկիչ պատա սխա ն է տ ա լիս;

Նույն թվի դեկտ եմբերի մեկին 0 ի ր ֊ վ ան զա դեն երկրորդ նա մա կն է գրում Ա ն՞ կեր ութ յա ն վա րչությա ն, պաշտ պ ա նելով իր ' Հ' այ գրա կան գործչի ոտնա հա րվող իրա ­վունքները։ Ա յգ նա մա կից բերում են՛ք մի հա տ վա ծ• —

օ'...Ե ս կրկին ա նգա մ պահա նջում եմ Վ ա րչությունիցդ փ ա ստ երով և. միջնորդ դ սւ. ւոարանով ա պ ա ցուցա նել ի մ պարտքը, որպեսզի ես ՛հատուցանեմ։ Պահանջում եմ և ոչ խ նդրում, որովհետև ա յն տ եղ , ուր կա ա նիրա վ կերպ ով շոշսւվւված պ ա տ իվ, վ/ւրա- վորվա ծը միա յն պահանջել կարող կ Ա ,,չ խ նդրել,

Եթե Վա րչությունդ կ լռե կա մ դա րձյա լ ա/ւանց վւաստի կպ ա տ ա սխ ա նե, ա յն ժա մ ա ­նակ ես ի մ բա րոյա կա ն պարտքը կհա մա րեմ նրա ճակատին դրոշմել էլրպսւրտիչ Լ ա նվա ­նա րկող հիմնա րկությա ն ա նունը, քա նի որ ուրիշ ա նոմյ չի կարելի տալ մի պաշտոնա ­կան մա րմնի, որ ա նհիմն, անվւաստ աջ ու ձախ զրպարտում կ մ ի հա մեստ գրա կա նա ­կա ն գո ր ծչի ։ Վա րչությունդ սխ ա լվում կ, ես նրա նից ա վանս չե մ վերցրել, ա յլ ի մ աշ­խատա նքի ա մենա փ ոքր վարձը ' » ։

Շիրվանզադեի սույն նա մա կի ,է ,տ կ „ , Ա. Քա ,ա նթա րի ստ որա գրութ յա մբ հետ ևյա լ

ւ ՚՚՚ի ֆ փ ղ ի Հ ա յո ց Հրատա րա կչա կա ն

Հրատարակչական Ընկերութ յա ն վերջին ընդհա նուր ժողովում Վա րչությա նդ պ . նա խ ա . դա Հը արձա նա գրությունների մեջ ի միջի ա յ­լո ց կա րդա ց և ի մ խ ոսքերը, թե ես ասել ե մ նրան («Մ ջա կ յ> ֊ի խ մբա գրա տ ա նը) և իրա ­վունք եմ տ վել ա րձա նա գրելու, Ընդհանուր ժոզովին ա յնպ ես եղա վ, որ ես ա յգ մասին

) ՀՍՍՈ- Պետական կենտրոնական արխիվ, ֆոնդ3 0 ՚ Պ ՚հ / " ' / ՛ (հետ ա գ ա յ,и,Г Կովկասի) Հ ա յո ց Հ ր ա .

աո,րակլական Ընկերություն, դ ո յ,» / / , կ ЗЯ0,

ա յո , թա լ նա միջնորդ դատավորների մ ի ­

ջո ցով ա պ ա ցա ցա նե ի մ պարտքը, Իսկ եթեոչ, թող ինձ հ սոլո ր դե ա յդ մա սին պ ա շտ ո- նա սլես: Այն ժա մա նա կ ես Պ. Հա լա նթա րի ա արած ա ծ լա րը կհա մա րեմ զրպարտություն և ի բր և զրպ ա րտ վա ծ մա րդ, անհատական պարտականություն կհա մա րեմ պարոնից պահանջել ի մ ցա նկա ցա ծ բա ցա ,ո ր ո լ/}յո լ-ն ր >V

քփրվանդւսդԼ

մա կա գրությունը. « Վարչությունը որոշեց թողնել ա յս գրությունը ա ռա նց հետևանքի})։

Վարչության լռո ւթ յա մ բ խնւվւրը չի ը ս - պ ա ռվում. 1 8 9 6 թ аՏ ա ր ա գ ո ֊ի Л? 4 9 ֊ում Շիրվա նզա դեն հա նդես դա լով խ նդրում է ռԱղբիւրս-ի ու տՏ արա զո-ի խ մբա գիր Տ /՛դ ­րան Նա զա րյա նին և «Մ ո ւր ճ ,, ֊ի խ մբա գիր Ավետիք Արաս խ ա ն յա ն ի ն միջնորդ դա տ ա ­վորների դեր խ ա ղա լ, վերջիններս ծա նոթա ­նա լով գործին ա րդա րա ցնում են Շիրվա ն- ղա դեին։ 1 8 9 7 թ . փետրվարի 1 5-ի ն « Տ ա ֊

ր ա ղ »-ի .V 7 -ո ւմ Շիրվա նզա դեն անարգանքի սյունին կ գամոսէ Հրատարակչական Ը ն ­կերությա ն վա րչությա նը և հս-տկապեո վա րչությա ն նա խ ա գա հ Ա. Ք ալ անթարին ա ա յսպ իսով խ նդիրը սպ ա ռվա ծ համարոսէ,

Շիրվա նզա դեի հետ տ եղի ո մ ,եցա ծ մ ի ­ջա դեպ ը ա ռիթ կ ծա ռա յո ւմ փոքրոգի Ա. Քա լա նթա րի հա մա ր, որպ եսզի նա հա լա ­ծա նք սկսի նա և Հ . Թ ումանյս ,ն ի նկա տ ­մ ա մ բ , Օ գտ ա գործելով Ընկերությա ն վա ր­չութ յա ն նա խ ա գա հի իր դիրքր, Շիրվա նգա - ոեի գործի ա ռթիվ կա յա ցա ծ մի ժողովի ա րձա նա գրությա ն մեջ կեղծե , կ տա /իս Հ . Թուման յա ն ի խ ոսքերը, Բանաստեղծը ա ն­կարող լի ն ե լո վ հա նդուրժել նմանօրինա ե ա յլա նդա կ երևույթը, 18 9 7 թվի ապրիլի ' ՜Ի ն դրա ծ նա մա կով իր զա յրույթ ն կ ար- տ ա հա յտ ում ա յս ա ռթիվ, Ահա Հ . Թուման- յա ն ի ա յդ նա մա կը . —

Լ՚նկե րուրյա ն հարդե լի վա րչությա նը

խ ոսելու ձա յն չստ ա ցա , բ ա յց ա յժ մ կա ևոր ե մ հա մա րում հա յտ նել հետ և յա լը , որ ժողո­վի նա խ ընթա ց օրը, Ընկերութ յա ն դրա- Աեն յա կո ւմ հա յտ նեցի և պ . նա խ ա գա հին, երբ նա ց ո ւ յց տ վեց ինձ ա յդ ա րձա նա գրու­թ յա ն ը ։ Ի մ խ ոսա կցությունից ա րձա նա ­գրվա ծ Է մ ի ա յն մի նա խ ա դա սություն և ա յն

* ) ՀՍՍՌ Պետական կենտրոնական ա րխ իվ, ֆոնդ

Л ՝ 3 0 ՚ ք *ի ֆ ժ “ ի (հ ետ ա գ ա յո ւմ Կովկասի) Հ ա յո ց Հր ա ­տարակչական Ընկերություն, գործ X 1 / , կ 4 7 7 — 3 8 0 ,

1948է Я 1Г Ի Ա Ծ Ի ь

կ ա յն ձևով, կարծել է տ ա լիս, թե լ ս Ք ա , ա նթա րի ա սա ծները պ . ՇիրվաՆղա ե ։ն հա յտ նելը մի հա նցա նք ե մ Հա մա րում ե , „Г « " / * հանՅ * Կ ը հերքել ի ն ձ ա ն ի ց Լ ս, ընդհա կա ռա կը, ա յն կա րծիքն ե մ Հ ա յտ . ն ե ,, և ա յժ մ էլ ն ույն կա րծիքին ե մ , ,,ր պ . Բալ անթալւի ա սա ծները պ ետ ,, Ա, հա յտ նե պ . Շ իրվա նզա դեին, որովհետ և դա շո շա ­փ ում էր գրող կոչվա ծ մա րդու վա րկր և նույնիսկ ա յն րոպ եին խ ոչրնդոա ու ե ր ե ս , ծեծա նք կր դուրս դաւիս մ ի ա յլ գ ր ո ղ ի ֊ Աղա յա ն ի Հա մա ր, որի ա ռջև յո ւր կարիքի ժա մա նա կ դնում էին ա յղ օրինակն ու ասում.

«Տ ե ղ կա նխա վճա ր չե ն ք կա րողա նում տ ա լ, որովհետ և տա լիս ե ն ք , Հետ ո ա նա խ որժ բա ն եր են դուրս դա լիս, ա յ օրինա կ, Շիրվա ն­զա դեին էլ տ վինք, մնա ցել է պ ա րտ , էլ չենք կա րողա նում ետ ստ ա նա լ, Հիմա ի՛՛նչ ա ֊ նենք, գնա նք տունը վեր գր ե՛նք),։ Պ . Ադա - յա ն ց ն ու ես է լ , թ ե և պ ա տ ա Հմա մր, ա ւդ Հա /տ նել ենք պ . Г-իր վա ն զա դևին և նրա Հետ էլ մ եր դմգոՀութէՈլնը, որ թե պարս, Է, ինչու չի վճա րում։ Իզուր Էր պ . Բ ա լա ն ֊ թարն ա յնքա ն նեղա նում և մեր արա էր Հա մա րում մ ի վատ բ ա ն ։ Եթե նա ճշմարիտ Էր ա սել' մեղա վորը կլիներ պ . Շ /գ վ ա ն գ ա . դեն, իսկ եթե ա յդ զրպ ա րտ ություն Էր, ի ն ֊ չո ւ Էր ա նում։ Գործի վրա ա յս տ եսա կ ն ա յե ­լո վ ես շա տ պարդ Էլ Հա յտ ն ել ե մ ե ղ ե լ , , ։ ֊ թ յուն ր և երբեք չե մ աշ՛խատել ինձ ա րդա ­րա ցնել ա յն ձևով, ինչպ ես ա րձա նա գրվա ծ Է' թ ե ոչինչ չե մ ասել պ . ՇI։ բվա ն զա դե ի ն , ես մ ի ա յն ա սել ե մ ե ա ,լն , Իսկ ի նչ վերա բերում Է նրա ն, թե ես պ . Քա լա նթա րին իրավունք լի նե մ տ վ ա ծ ի մ խ ոսքերն ա րձա նա գրելու, ա յդպ իսի բա ն շք, եղա ծ, որովհետ և խ ոսքերն ա նփ ոփ ոխ ելի իրեր չե ն . որ ես Հա վա տ ա մ մեկին կա մ մ յո ւս ի ն , ո վ կուզն լի ն ի , մ ա նա ­վա նդ երբ տ եսնում Էի, թև խ ոսքերի Հա մա ր

1 Տ 9 7 թ . Ա պ րիլ 7 Բ ՚ի ֆ լի ղ » )

Հ . Բ ՛ումս,},յա նի սույն նա մա կ,, գրվելուց երեք օր Հետ ո, 1 8 9 7 թ,Էի ա պ րի,ի 1 0-ի ն , ի կ պ ե ս տ եսա նք, փ ոքրոգի Ա. Ք „ղա նթա րը «Մ շա կ» լրա գրում Հրա պ ա րա կ,,,մ է 73 5 2 կ . ֊ ի պ ա րտ ա թուղթը։ Ա յո գումա րի մի մա սը Հ . Բ ՚ոսՐան յա ն ը վճա րել էր , իսկ մ, ,- ն ա ցա ծ մա սի հա մա ր էլ Վա րչությա ն Л 900 գր ո ւթ յա մ բ ։ղա տ ։(եր էր ստ ա ցել թ ա րգմա նե­լու. Վ. ՐելինոկռԼ աշիւաւոություէր Մ . Լեր-

ի նչ վեճ էր բ ա ց վ ե ր Պ. Ք ալան թարն ա յգ

’Г Т / г Г * ^ ե^ " Ր Դ ի Լ ա կ ց ձ *

աՈծ , մ ո ո 1 լ ե ր բ / ՚ նձ աս։ս° ՚1 }ե * ծ "■ < ! ՜ 1' ,ք ան91ալ ա նգա մ եկել է ի „

գ 1 1 Р ՚ , ևս զա րմա ցա ծ Հա/,ոռ/,___Է ք " Ч * е ъ* а եզրա կա ցրիք, նրա նի՛ց, „ „

.յա նքն ինձ վրա դրեք, Ես ա յդտ եղ հան Ա ^սք չե մ տ եսնում, Ш .. Հ ,

ճ է ե ԴԳ " " Կ" ղմլ' " ' ՚ է "այ՜գ

ինչպ ես ասս, թ ե ինրր և [ ռ կ ա ր ' Հ Հ

<Կն ե ն , ռ г Ь լդ բա ^ հւ ա!Դ № դ բ ո վ ,Տ" ինլ Վե! ’* " սք ԲՈ,որո,Ա,ն ուրիշ ‘ն

գ ո գ ս եկա վ և մեջն էլ արձանագրված, թե Հովհա ննես Թ ումա ն,ա նցը պ . ն ա խ ա դ ա ս * ա յսպ իսի բա ն է ա սել, ՚ ՚ 1

Եթե ա յգ վ կ ա յո լթ յռ ն ը կարևոր էր Վար.

համա'" ինլլոլ նա ոԻմես Ինձ ևինձա նից չուզեց լսե լ ի մ խ ոսքերը, ա յն/""Ա քերը ,,ր պաշտոնական արձանա­գրությունների մ եջ բերելու էր ընդհանուր '■" ՛ լ ո վ ։ Ոչ ա պաքեն Վարչության հա րգն,[, ա նդա մները ճա նա չում էին ինձ, մենք միւս. Հա նդիպ ում էինք և ես Հաճախ լինում ‘ էի Լ նկերությա ն գրա սենյա կում:

Արդ՝ կրկնում եմ , որովհետև ընդՀա նա ր ժ "զ ո վ ո ւմ չկա րողա ցա ա յղ մա սին խ ոսել, ա յժ մ Հ ա յտ ն եր ,,/ ի մ զարմա նքը ա ,դպ իսի արձա նա գրության Հա մա ր, խ նդրում եմ հարդե լի Վա րչությա նդ' ի նկատի ա ռնել իմ ա ,ս գր ո լթ /ոլնր, մ ի տ նօրինություն անել Հիշյա լ ա րձանագրության վերա բերմա մբ ե հա յտ նել ինձ.

Հա րգա նքով' Հովհա ննես Թ ումա նյա ն

________________________ _ 7 1

մոնտ ով/, մ ա սին։ Ա. Քալա նթա րը ա յս բ ո լո ­րի մա սին անգիտա կ ձևա նա լով <Մ շա կ»-Ոս/1 հա յտ ա րա րում է , որ Հ . Թ ո ւմ ան յա ն ը Ը ն կ ե­րութ յա ն,, մոտ 6 0 րուբլի է պարտ և չի վճա րում։ Ա յս արատավորիչ Հ ա յտ ա ր ա ր ո լ ֊

թ յուն ը կարդալուց Հետ ո Հ . Բ 'ոլմանյա նր հետ ևյա լ նամակն է Հղում Ընկերությա ն Վարչությանը և բա ցա տ րություն պահանջոսէ նրա նից.

ս) ՀՍՍՌ Պետական կենտրոնական ա րխ իվ, ֆոնդ տարակլական Հ ՚ն կ եր ո ւթ յո լն , քլ՚ւրձ յ շ , է ••V 3 0 , թ՜իֆլիււի ( հետ ա գա յում Կ ովկա սի) Հ ա յո յ Հր ա - 1 7 5 — 1 7 6 ,

72 է Я Մ Ի Ա. 0 Ի Ն

Թիֆլիզի Հ ա յո ց Հրատարակչական Ընկե րությա ն հսւրզելի վա րչությա նը

«Մ շա կ» լրա գրի ա յսօրվա համարում տ ըպ - վա ծ է , թե Ընկերությա նը մոտ 6 0 ր . ե մ պարտ և չեմ տ ա լիս: Որովհետև ա յս լուրը արատա­վորում է իմ պատիւէը, ուստի խնդրում եմ

հ ա րգելի Վարչությանդ ինձ հա յտ նել, թե ի ն ­չո ւ և ինչպ ես է եղել, որ ա յն պ արտքը, որ ես պարտ եմ Ընկերութ յա նդ, ա յսօր դուրս _ է եկել հրապարակ ա յն թերթում, որի խ մ բա ­գիրը Վա րչությա նդ պ . նա խ ա գա հն է , և այն 1լ ա յնպ իսի զրպ ա րտ ությա մբ Հա նդերձ, թև ես չեմ տափս»

Ես կա րծում եմ Վարչությունդ ա յդ կա ր-

1&!}7 թ . ապրիլ 10 Օ-իֆլիզ*)

Հրատարակչական Ընկերությա ն Վար չո չ• թյուն ը բա նա ստ եղծի նա մա կի ա ռթիվ հետ ևյա լ արձա նա գրությունն Է կա զմում . —

«Թ ումա նյա նը գր ո ւթ յա մ բ, ուղղվա ծ Վարչությա նը, խ նդրում Է հա յտ նել իրան թե ինչպ ես Է եղ ե լ, որ իր պարտքը Ընկերու­թ յա նս հրապարակ Է դուրս եկել «Մ շա կ» լրա գրում և թե Վարչությունը նույն կա ր­ծիքի Է ա րդ յոք , որ Թ ուման յա ն ը չկ տալիս իր պարտքը-, ինչպ ես տ պ վա ծ Է «Մ շսւկ»-/ւи /, թե ոչ։

Վարչությունը -որոշեց հա յտ նել պ. Թ ու­մա ն յա ն ի ն , որ ա յդ հա րցը իրան չէ վե-

Р-իֆլիզի Հ ա յո ց Հրատա րա կչա կա ն

Վ արչությունդ իր № 1 5 0 դրությա ն մեջ ինձ տ վա ծ պ ատա սխա նով ա կնհա յտ ի դաշնա ­կից է հա նդիսա նում «Մ շա կ» լրա գրին։ Նա ո չ մ իա յն իրան պ ատա սխա նատու չի հա մա ­րում , երբ ի մ մուրհակը յո ւր գա նձա րա նից դուրս է եկել հրապարակ, ա յլև չ[։ կա մենում պ ա տա սխա նել գոնե ի մ ա յն հա րցին, թե ես խ ույս ե մ տ վել ի մ պ ա րտ քից, թե չէ ։

Նա ա յսպ իսով ինձ զրկում է յո ւր միշոցով ՛ճշմարտությունից օգտ վելու և զրպա րտու­թ յունը հերքելու հնա րա վորությունից, հա ­մա ձա յնում է կա տ ա րվա ծ իրողությա ն հետ և բա ցա րձա կ խ րա խ ուսում է մի տմարդի վա րմունք, ուր բոլորովին ուրիշ ա ռա րկա յի և վեճի ժամա նա կ ա նտեղի և ապօրինի կերպ ով լրա գրում ի մ երեսովն են տալիս

* ) ՀՍՍՌ Պետական կենտրոնական ա րխ իվ, ֆոնդ

№ 3 0 , Թիֆլիսի (հ ետ ա գ ա յո ւմ Կովկասի) Հ ա յո ց Հ ր ա ­տարակչական Ընկերություն, գործ 1 2 , կ179 ։

ծիքին շի կարող լի ն ե լ, թե եա խ ույս ե մ տա­լիս ի մ պ ա րտ քից, քա նի որ ա յդ պարտքի մ ի մասը վճարել եմ ես , մնա ցա ծի համար ստորա գրություն եմ տ վել, իսկ ա նցյա լ տար­վա նից Վարչության թ ղթ ով պատվեր ե մ ր ն ֊

դոմւել թա րգմա նելու Բելինսկոլ գրվա ծքր էերմոնտովի մա սին, և ա յն ի հա շիվ հիշյա յ պ արտքի, ինչպ ես խ ոսեցել եմ հատկապես Վարչության պ. նախա գա հի հետ ։

Ա յս մա սին խ նդրում ե մ Վարչության կա րծիքը։

Հա րգա նքո վ Հովհ Թումանյան

Ր ա րերում, ա յլ «Մ շա կ» լրա գրի խ մբա գրու­թ յա ն , որին և կարող է գ ի մ ե ր * ) ։

Վարչության ա յս խոլսավւողական պ ա ­տ ա սխ ա նից վրդովվա ծ Հ . Թուման յա ն ր

երկրորդ նա մա կն է դրում ։ Միաժամանակ նա վերա դա րձնում է Վարչության Л* ՁՍՕ

գրութ յունը, որով պարտավորվեք էր թա րգ­մա նելու Վ. Բե լինսկու աշխատությունը Մ . Լերմոնտ ով]։ մա սին և 5 3 ր . 5 2 կ . գո ւ­մարը ու իր կա պ երը խ զո ւմ Հրա տ ա րա կչա ­

կան Ընկերութ յա ն հ ետ ։ Ստորև բերում ենք Հ . Թուման յա ն ի ա յդ նա մա կը . —

(Ընկերության Վարչությանը

Հովհա ննես Թ ոլմա նյա նից

ա յն պ արտքը, որ ես պարտք ե մ Ընկերու­թ յա ն ը , և որը մ ինչև ա նգա մ նրա տ եղեկա - գիրներում էլ չի դուրս եկել։

Ա յդ բա վա կա ն չի , դրա վրա ա վելա նում է զրպ ա րտ ությունր, թ ե ես չե մ տալիս իմ պ ա րտ քր։ Ես դիմում ե մ Վարչությա նը, խ նդրում ե մ նրա խ ոսքը ա յս մա սին, իսկ նա ինձ ուղարկում է . . . «Մ շա կ»-// խ մ բա ­գրա տ ունը։ Ա յնուհետ և ինձ հա մա ր մնում էր ց ա վո վ որոշել և կտ րել ի մ հա րա բերությունըՀ ա յո ց Հրատարակչական Ընկերօւթյա նհետ , որ ա յդ պ եմ է ճա նա չում յո ւր հետ գործ ունեցողի իրավոմւքը և ա յդքա ն ա ն ֊ փ ույթ է գտ նվում դեպ ի գրողի դատն ու պ ա տ իվը, որ հա յտ նի կոխ կրտ ում են նույնիսկ Ընկերությա ն ա նդա մները, Ընկերությա ն դատի ա նունով Ընկերութ յա ն դան ձարակ ի

* ) ՀՍՍքէ Պետական կենտրոնական ա րխ իվ, ֆոն,/

М 3 0 , Ւ ի ֆ յի ս ի (հ ետ ա գ ա յո ւմ Կովկասի) Հ ա յո ց Հր ա ­տարակչական Օ նկեբօւթյոմւ, գործ М 13 , էշ 16)

194873

թղթերը հրապարակ հա նելով, խ եղա թյուրե­լո վ և զրպ ա րտ ելով,

Ահա նա մա կիս հես, ներկա յա ցնում ե մ իմ պարտքի մ ն ա ցա ծը ' հիսուներեք ' րոլր ,ի ( 5 3 ) 5 2 կոպ եկ և սրա նով վերշա նում են իմ

հա շիվները Հրա տ . Ընկերութ յա ն հ ետ , Վե­րա դա րձնում ե մ նույնպ ես Վարչությանդ Л'г 9 0 0 Բ ՈԼԴ Բ Ը ՛ ո Ր Դ ր ե լ է ա նցյա լ տարի ե

1 8 9 7 թ . Ա պ ր խ 2 4

П Ы ч ‘ )

Մ եծ բա նա ստ եղծ Հովհա ննես Բ ՚ո լմ ա ն յա - նը տ եսնում էր , որ ոտ նա հա րվում էին բիրտ կերպ ով ոչ մ ի ա յն իր ու ի ր գրչա կից ե ղ ­բա յրների իրա վոմյքները, ա յլ ա մենուրեք իր շուրշը իշխ ում է մա րդկա յին իրա վունքների

որով ի նձ առաշարկել է թա րգմա նել Բե,ինս- կու գրվա ծքը էերմոնտովի մա սին,

Օս մ իա յն զգա ցմոմ,քներով կարող ե մ կա պ վա ծ լինել Ընկերությա ն հետ և ո չ թե թա րգմա նությա ն պատվերներով, իսկ երբ զգա ցմունքները վերա ցա ծ են մեշտ եղից, մեր

* Կա'" "1 ւԻնեւ որևէ հա րա բերություն,

Հ . Թ ո ւ մ ա ն յ ա ք ւ

ա նտ եսում, հա լա ծա նք, րոնոլթ յոմ, ուստորա քա րշություն. գրա համար է նահա նգում է հետ ևյա լ խորիմաստ եզրա նա - ց ութ յա ն . 4

. . . ո ւ մ ի շ տ ք ա ն ի ո ր կ ա

Շ ա հ ո ւ է յ ե ր ի , ս տ ր ո ւ կ ո ւ . տ ե ր ,

Ձ ի փ ն ե լ ո Լ ե ր կ ր ի վ ր ա

11շ շ ի տ ա կ խ ո ս ք , ո չ կ յ ա ն ք , ո չ ս ե ր . . .

Սա կա յն բա նա ստ եղծը վհա տ ել չգիտ եր, նա խ որ հավատ ուներ հ ա յ ժողովրդի պ ա , ֊

ձա ռ ա պ ա գա յի նկա տ մա մբ ու պ ա յծա ռ գա լիքով գրել է ----

ոգեշնչվա ծ

РшԴ ե ո

ւ յ ց չ ե մ վ հ ա տ ե լ , ա ն ս պ ա ս մ ե կ ի ղ ձ

г ի ն ձ մ ղ ո ւ մ Է դ ե պ ի Տ ա ո ս ւ շ ա ն վ ե ր ջ :

Հ ա ո ա ' շ կ ո վ ե լ ո վ , Ա կ ղ ա մ ի օ ր ,

Ո ր կ ն կ ն ի ն ե ր կ ա ն վ ա տ շ վ ե ր , դ ա ժ ա ն ,

Ն ր ա ա վ ե ր ի վ ե ր ա * փ ա ռ ա վ ո ր

Ա պ ա գ ա ն լ ո ւ ս ո կ ը կ ս ւ ն գ ն ի ն շ ա ն :

* ) ՀՍՍՌ՛ Պետական կենտրոնական արխիվ, ֆ ո ն դ

Л 5 3 0 , Ք ՚իֆ ւիսի (հ ե տ ա գ ա յո ւմ Կ ովկա սի) Հ ա յո ց Հր ա ­

տարակչական Ընկերութ յուն, դ ո ր * Л ? է}1 9 8 — 2 0 0 1

Խ ա չ ա տ ո ւ ր Շ ռ ո ^ մ ն ի

1 Ր Ա Հ Վ Ա Ն ւ Օ Օ ֊Ս ւ Ր Յ Ա Կ Ի Ա Ռ Թ Ի Վ

Ապրիլի 16-ի ն տեղի ունեցա վ հ ա յ մեձ լուսավորիչ Խաչատուր Ա րովյա նի մահվան 100-ա մ յա կ ը նշանավորող ռեսպ ուբլիկա կա ն հոբելյա նա կա ն հա նձնա ժողովի հերթական նիստ/ււ

Հա նձնա ժողովը հա ստա տեց Խ. Ա րովյա նի կյա նքի, գործունեությա ն և ստ եղծա գործու­թ յա ն մա սեն Հա յկա կա ն ՍՍ/Ի Գիտ ություննե­րի Ա կա դեմիա յի, Մ ոլոտ ովի անվան Պետա­կան հա մալսա րա նի և Հ ա յ պետհրատի կող­մից հրատարակվող գրա կա նությա ն վերջնա ­կան պ լա նը։

Հոբելյա նա կա ն օրերին լո ւյս կտեսնեն Խա­չատուր Արովյա նի երկերի ա կա դեմիա կա ն ութ հա տորա նոց հրատա րա կությունից ես երեք հա տ որ։ Առանձին ժողովա ծուով հրա­տա րա կվում են մ ե ծ գրոգի մա նկավարժական հոդվա ծները։

Նա խ ա տ եսվա ծ կ հրատարակելու Խ. Ա-րովյա նի վերա բերյա լ դիտակա ն հետ ա զո­տ ությունների, մենա գրութ յունների, պ ոպ ու/- յա ր բրոշյուրների ժողովա ծու։ Մա սսա յա կան ընթերցողի համար հա յերեն և ռուսերեն լ ե ­

զուներով հրա տ ա րա կվում կ օՎերբ Հ ա յա ս ­տանիս վեպի կրճատ վա րիա նտը : Ա յդ վա ­րիանտի վրա աշխատում են գրողներ Սա. Զ որյա նր, Հ . Քոչարը I, Գ. Ա ր ռ էո

Հա նձնա ժողովը հա վանություն կ տվել ռուսերեն լեզվո վ «Վերք Հա յա ստ ա նի» վեպի ակադեմիական հրատա րա կությա նը, որն ու­նենա լու է առա շա րան ու մ եկ ն ա բա ն ո ւթ յո ւն ֊ ներ ե լո ւյս է տ եսնելու Ա. Շերվ/ւնսկու թ ա րղմ ան ութ յա մ բ ։

Ա բեղյա նի անվան Գրականության ինստ ի­տուտին առաջարկվել կ շտ ա պ եցնել Ա րովյա ­նի երկերի վերա բերյա լ նյութերի ու տող աո տող թա րգմա նությունների ուղարկումր եղ­բա յրա կ ան ռեսպ ուբլիկա ներին։

Հա նձնա ժողովր հա ստա տել կ Ք ա նա քեռում 4 Ր " դ ի Տուն-թա նգա րա նի վերա կա ռուցմա ն և Նրան կից տ երիտ որիա յի բա րեկա րգմա ն պ լա նը։

'կերա կա ռուցմա ն նա խ ա գիծը կա զմել են ճարտարապետներ Հ . Դ ա վթյա նը, Կ. Մ ա ­նուկյա նը և Պ. Թ ումա նյա ը։

Խաչատուր Ա րովյա նի Տ ոլն-թա նգա րա նը Քա նա քեռում, որտեղ ծնվել ու իր մա նկու­թ յունն է ա նցկա ցրել մեծա նուն գրողը, վեր­ջին ժամա նա կներս շատ էքսկուրսանտներ են ա յց ե լո ւմ ։ Այս տարվա երեք ա մսում մ ի ա յն Տուն-թա նգա րա նր ա յցելել են 1 5 հա ­զար մա րգ։

Ներկայումս մեծ ա շխ ատա նք կ տարվում Տ ո ւն ֊թ ա ն գա ր ա ն ը ընդա րձա կելու Լ նրան

կից տերիտորիան բա րեկա րգելու հա մա ր։ Տուն-թա նգա րա նի բա կում նոր ծա ռեր են տ նկվում, ծա ղկա նոց պ ատրա ստվում։ Տեղ ա ­կա ն տու^/ից բա կում կա ռուցվելու կ քարաշեն կա մար և երկու հա նգստ ա վա յր, երկու ա ղ­բյո ւր նե ր են կա ռուցվում բա զա լտ ից ' գեղա ր­վեստորեն ձևա վորվա ծ։ Ասֆալտապատվելու և կա նա չա զա րդվելու կ դեպի Տուն-թ ա նդա - րանը տանող փ ողոցը ք

1948 է Л ս՜ Ի ս. ծ ւ. ն75

Խա չս ՚ա ւոր Ա բովյա նի մա հվա ն 1 0 0 - ա մ յա ֊ ԿԻ “ '" թ ի վ ա րծա թա գործ վարպես, Վահան֊ա ց ա ղ ո ր ծ յա ն ր մա րմա րյա ,ոա խ տակի . ա րծա թից պ ատրա ստել է թա նա քա մա նի սարք թա նա քա մա ններ, գրչա կոթ լ Լ Այս բոլորը հ յուսվա ծ է ա րծա թից Ա ձևա վոր­վա ծ է Հա յկական մա նրա նկա րչությա ն գեզե- ՏԻԿ օրնա մենտ ներով։ Թ ա նա քա մա նի հենա ­րա նը կա զմում Լ ա րծա թյա հյուսվա ծք՝ զա րդա րվա ծ ա կներով, իսկ կեն,որոնում"

ա ո ծ ա տ Ր բովյան11 ^ Ո յ ա ,ա րծա թից պատրաստված, Այս ա շխ ա ա ա Լը

Ն ձ Լ ԳՀ յ, Տ ո հանձնել 4 հա յկա կա ն ՍՍՌ Մինիստրների յ վե իՆ կից Ա ՚

է ո ծ ձ 7 Տ ս \ " է Ա: \ * " 1 ” վրդական Ս տ եղծա . ւ ւ 1 ՚ С Կիրառական արվեստի /, / րպ ա րվա տ ի ինքնուս վարպետների Մ ո ս կ ֊ ՛ա յո ,մ կա զմա կերպ վելիք հա մամիոլթենա - Կ Հ ցուցա հա նդեսին ն ե ր կ ա յա ց ն ե լ» " հա _

Ժողովրդական ստ եղծա գործութ յա ն հ ա յտ - բա րձրա նում են „ I /I նի վ ա րպ ե տ ֊փ որ ա գր իչ Ղուլա րյա նր սպիտակ րասավաձ սյուներ „Т п 1 մ , А " " ՜ա կրիլա տ ից պ ատրա ստել է Խաչատուր Ա րով- ծա նուն ,,ոո , Խ ոՐ "ն ց վրա գրվա ծ է մ ե ֊

մեծ չա փ երով, Արա վրա մ ի բա նի շա րքերով վա րպե ,ո ո լթ յ,! , !ր է պատրաստած մեծ

Մ եծա նուն գրող Խաչատուր Ա բովյա նր եր­կա ր տա րիներ ապրեք Է Թ իֆլիսում. դ ե ռ 2 0 ֊ ական թվա կա ններին նա ա յստ եղ սովորում Էր, Ա յնուհետ և նա կրկին Թ իֆլիս Է վերա ­դա ռնում 18 3 7 թվին և մնում ա յնտ եղ մինչև 18 4 3 թվա կա ն/1, երր ծա ռա յո ւթ յա ն գործով Երևան Է տեղափոիւվում.

Վրացական ՍՍՌ Պետակա ն Արխիվում պ ա հվում են Ա բու/յա նի կ յա նքի թ իֆ լիսյա ն շրջանին վերա բերող շատ փ ա ստ ա թղթեր, ղը- րանք Ա բովյա նի ձեռքով գրվա ծ ու նրա կող­մ ի ց ստ որա գրվա ծ զեկուցա գրեր, հա շվե­տ վություններ, ուսումնա րա նի հա ստ իքա յին տ եղեկա գրեր, ուսումնա կա ն պ լա ններ և ար­տ ա հա յտ վա ծ կա րծիքներ են.

Սրանք ա րտ ա ցոլում են Ա բովյա նի նվիր­վա ծությունր ժողովրդա կա ն լուսա վորությա ն գործին , նրա ա նձնուրա ց ու հետևողակա ն պ ա յքա ր,, պ ա տ ա նեկությա ն ա ղա տ կրթու­թ յա ն ու դա ստ իա րա կությա ն հա մա ր. Այս վւաստաթղրթերի մի մա սն արդեն հրատա­րա կվել Էլ

Ա բովյա նի չհրա պ ա րա կվա ծ փ ա ստ ա թդթե- րր տ եղ են գտ ել պ րոֆ. Է. Մ ելիքսեթ-Բեկի « Նոր նյութ եր Խաչատուր Ա բովյա նի մա սին» գրքի մեջ, որր պատրաստ Է տ պ ա գրությա ն հա մա ր։

Թ իֆլիսում ա պ րելով Ա բովյա նը հնա րա վո­րութ յուն Է ունեցել շփ վելու ոուս հա ռա ջա դեմ գործիչների և վրա ցա կա ն ու ադրբեջա նա կա ն ժողովրդների ա ռա ջա վոր ներկա յա ցուցիչնե­րի հետ ։ Հա յտ ն ի Է նրա բա րեկա մությունը ադրբեջա նա կա ն մ ե ծ պոետ ու մտ ա ծոդ Միր­զա Ֆա թա լի Ա խ ունգովի և. ա դրբեջա նցի պոետ Միրզա Շա ֆիի հետ ։

Բ՝ուս ֊պ ա ր ս կա կ ա ն և ռուս-աա ձկա կա ն պա­տ երա զմների նա խ օրյա կին Ա բովյա նր գտնր- ՚է ՚" մ էր թ ի ֆ լի ս ո ւմ ։ Նա ականատես եղս,,/ Հա յա ստ ա ն ուղևորվող ռուսական զորքերի կա զմա վորմա նը, Հ ա յ ժողովրդի փրկությունը պ ար,, կա -տաճկական դարավոր ,ծի ց նա տ ես նա մ Էր Ռուսաստանում և իր ոգեշնչվածերկում ա րտա ցոլեց նա ա յդ , Վրա,; Հերակւերկրորդ ա րքա յի մասին եդա ծ ժողովրդական ա վա նդությունների և ա սույթների ա նմիջա ­կան տպավորությա ն տակ Ա բովյա նր գրում է /'Ր սքա նչելի բա նա ստ եղծությունր՝ օՔաջ ու հզոր Հերա կլ ա րքայի վերջին հրաժեշտը» ։

Ա բովյա նր Թ իֆլիսում ապրել Է մի շրջա­նում, երր դեռ չէր լռել պատերազմի որոտ ր. Ա նկա սկած, Արա կա նը անձամբ ճա նա չում էր Հերա կլի ռա զմա կա ն գոր­ծունեությա ն շատ ա կա նա տեսների, Հ ե - բա կլի , որր Վրաս տան ի վւրկությունր տ եսնում էր Ռուսաստանի հետ մ ի ա ­ցմա ն մեջ: Ի պատիվ Հերա կլի Ա բովյա նի դ ր ­բ ա ծ թե արձակ և թև չա փ ա ծո երկերր ունեն իւիստ ու առնական ոճ ։

Ա բովյա նի Վրա ստ ա նում գտ նվելու հուշար­ձան է հա նդիսա նում նաև «Մ թա ծմինգի տ ո­նի» ա ռթիվ 1840 թվին գրա ծ նրա մի երկը։

Պրոֆեսոր Լ. Մ ե լի քս եթ ֊Բ եկ ը վրա ցերենի է թա րգմա նել Ա բովյա նի «Հա զա ր փ ե շ ե ն ս ֊ը . Ա- բո վ յա ն ի մի շա րք ա յլ երկեր թա րգմա նում է դոցենտ Շիլա կս/ձեն, •

Հրա տ ա րա կվում է Ա բովյա նի «Թուրքի ա ղ­ջի կը ", որը վրացերենի է թա րգմա նել դոցենտ Բեդւյարովըւ

ՀԱ8ՐԵ1>Ի ՀԱՐԱԶԱՏ ՀԱՐԿԻ ՏԱԿ

Երևանի Կիրովյան ռա յսովետ ի գործկոմի շինարարական գրա սենյա կը վերջերս շա ­հա գործմա ն հա նձնեց հա յրենա դա րձ հ ա յե ­րի հա մա ր մա յրա քա ղա քի տ ա րբեր վ ա յր ե ­րում կա ռուցվա ծ երկհա րկա նի վեց նոր

շենք, որոնք ոմւեն բնա կութ յա ն հա մար բո - [որ տեսա կի հա րմա րությունները։

Շենքերում բնա կութ յուն են հաստատել 3 2 հա յրենա դա րձ ընտ ա նիք։

Իջևանի սղոցա գործա րա նին կից հ ա յր ե­նադարձ հա յերի հա մա ր կա ռուցվող երկ­հարկանի երեք խ ոշոր տ ների շինարարու­թ յուն ն ա վարտվել է ։ Նոր տ ներում բն ա կ ո ւ­թ յո ւն են հա ստ ա տ ել 1 2 ընտ ա նիք։ Յուրա ­քա նչյուր ընտ ա նիք ստ ա ցել է երկու ս ե ն յա -

ԿԻց ու խ ոհա նոցից բա ղ կա ցա ծ բնա կա րա ն։ Սովետական նոր քա ղա քա ցիների բնա կա ­րա ններում ռա դիոբա րձրա խ ոսներ են դրվել և էլեկտ րա կա ն լուսա վորություն ա նցկա ց- վ ե լ,

էջմիա ծնից երեք կիլոմետ րի վրա , Ե ր ե ֊ վ ա ն -էջմիա ծին ա սֆա լտա պ ա տ խ ճուղու եր­կա րությա մբ շա րքով բա րձրա ցել են ա րթի- կի վա րդա գույն տ ուֆով երեսպ ա տ վա ծ տ ա սնյա կ նոր ու գեղեցիկ տ ն եր ։ Ա յստ եղ ապրում են մոտ 1 3 0 սովետ ա կա ն նոր ք ա ­ղա քա ցիներ, որոնք հա յրենիք են վերա դա ր­ձել Հոմւա ստ ա նից, Ֆ րա ն սի ա յի ց, Սիրիա­յի ց , Լիբա նա նից, Պա ղեստ ինից ու ա յլ եր- կը բներից։

Ա յս գյո ւղ ի կա ռուցումն սկսվել է ա նցյա լ տարվա գա րնա նը։ Ա յժմ լր ի վ կա ռուցվել ու բնա կությա ն են հա նձնվել 3 0 տ ներ ։ Շա րու­

նա կվում է նոր տների կա ռուցումը, ղրանց թիվը տարվա վերջին հա սնելու է 1 5 0 ֊ի ։

Տներից մ եկո ւմ բա ցվեք է դպ րոցը, որ­տեղ սովորում են 4 6 երեխ ա ։ Մի ա յլ շենք հա տ կա ցվել է գյուղա կա ն ա կումբին, բ ա ց ­վել է գրադարան ֊ը ն թ ե ր ց ա ր ա ն , կա զմա ­կերպ վել է գիշերա յին դպ րոց, որտ եղ 33 մա րդ վերա ցնում են ի րենց ա նգրա գիտ ու­թ յո ւն ը ։ Երեկոները երիտասարդությոմւր զբա ղվո ւմ է երա ժշտ ութ յա մբ, սպ որտ ով և ելույթներ է ունենում ինքնա գործ գեղա ր­վեստ ա կա ն խ մբա կներում ։

Վերջերս սկսեց ա շխ ա տ ել Հա յկա կա ն ՍՍՌ Տեղա կա ն ա րդյունա բերութ յա ն մ ի ն ի ս տ ր ո ւ­թ յա ն Քա նա քեռի Կոշիկի նորա կա ռույց ֆ ա ­բրիկա ն։

Ֆ ա բրիկա յի ա շխ ա տ ողները բա ցա ռա պ ես Ֆ րա նսիա յից ներգա ղթա ծ հ ա յ արհեստա ­վորներ ե ն , որոնք հա յր ենիք վերա դա ռնա ­լուց հետ ո ձեռնա մուխ եղա ն ֆ ա բրիկա յի շինա րա րությա նը։ Օրերս, ե ր բ վաճառքի հա նվեց առաջին արտադրանքը՝ 3 0 0 զ ո ւյգ կոշկեղենը, հա յրենա դա րձները հրճվանքի մեջ է ի ն ։ Երկիրն ստ ա նում էր ի րենց հա ­մ եստ ա շխատանքի առաջին ա րդ յա ն քը ։

Ֆ ա բրիկա յի բա նվորները և նրա նց ընտ ա ­

նիքները գոհ են իրենց վիճա կից։ Նրանք ա պ ա հովվա ծ են ա շխ ա տ ա նքով, բա ր ելա վ ­վ ա ծ է նրա նց կենցա ղա յին վիճա կը, կա ­ռուցվում են նոր բնա կելի շենքեր։

Ա յդ բա նվորները առաջին ա նգա մ են ա շ­խ ա տ ում խ ոշոր, սոցիա լիստ ա կա ն ա րտա ­դրությա ն մ ե ջ ։ Բ ա յց հենց առաջին օրերից նրա նք տա լիս են ա շխատանքի լա վ ցո ւցա - նիշներ, կա տա րում են արտադրական պ ը- լա նները, խ նա յո ւմ են հումքը, տա լիս են որա կյա լ արտադրանք)։ Ա յսպ ես, Ա. Շ ին- գնթյա նը ի ր ա մենօրյա պ լա նը կատարում է 1 3 0 տ ոկոսով, Պ. Հովհա ննիսյա նը՛' 140

1948 է к * !■ Ս. ն I. Ъ

տ ոկոսով, Հ . ժ ա մ կ ո չյա ն ը ' 1 3 5 Հ . Ե նոքյա նը' 134 տ ոկոսով

11տոկոսովդ

Հա յրենա դա րձ արհեստա վորները ա չխ „ „ ր Հ \ ™ ™՛Ա ՞ ք ել< ք ե ծ ոգևորութ յա մբ։ Իրականացել է հ ա յ ր ե ն ի ք ապրելու և աշխատելու ն ը ֊

* * * •Վեդու շրչա նի գյուղերի կոլխ ոզները մեծ

օգնություն են ց ո ւ յց տա լիս սովետական նոր քա ղա քա ցիներին, Հա յրենա դա րձների 2 6 9 ընտ ա նիք տ նա մերձ հողա մա սեր են ը ս - տ ա ցել 5 5 հեկտա ր ընդհա նուր տ ա րա ծու­թ յա մ բ , Մթերատու ա նա սուններով ա պ ա ­հովվել են 1 2 5 ընտ ա նիք։

Արտելի նոր ա նգա մների նկա տ մա մբ մեձ

* * *Ա նցյա լ տարի ա րտ ա սա հմա նից Սովե­

տական Հա յա ստ ա ն վերա դա րձա ծ հա յերի 9 0 տ նտ եսություն բնա կութ յուն հա ստ ա տ եց Վեդու շրշա նում' նրա նց հա մա ր նախորոք կա ռուցվա ծ գ յո ւղ ո ւմ ։ Սովետական նոր ք ա ­ղա քա ցիները գյո ւղ ը կո չեցի ն Նոր Կ յա նք ա ֊ ն ա ն ո վ ։ Նրանք շրջա նա յին կա զմա կերպ ու­թյունների աասջ խ նդիր դրեցին ի րենց գ յո ւ­ղում կոլխ ոզ կա զմա կերպ ելու։ Րա վա րա րե- լո վ նրա նց պ ա հա նջը, ա յս տա րի մարտի 2 -ի ն Նոր Կյա նք գ յո ւղ ո ւմ հրա վիրվեց ա շ­խ ա տ ա վորների ընդհա նուր ժ ող ո վ և կ ա զ­մա կերպ վեց կո լխ ո զ, Բոլոր հ ա յր ե ն ա դ ա ր ձ ֊

հոգատարություն է ցուցա բերում Թայթան Գյուղի կոլխ ոզի վ ա ր չո լթ յո ձ ը . Հա յրենա ­դարձների 27 ընտա նիքներ „լն են իրենց ա ֊ նա սոմւները։ Ղարալարի կոլխ ոզը, հա յրե­նադա րձ հա յերին բա շխ ելու հա մար, ա - ռա նձնա ցրել է 2 2 գլՈԼխ խոշոր անաԱոլն_

նեՐԸ ռ նԴԴԲԿվեցին կոլխոզ/, մեջ, Կոլխոզը կոչեցին բա նա կի գեներա լ Րաղրամյանի ա նունով, Կոլխոզին տրամադրված է 450

հեկտա ր հողա մա ս, Կոմպլեկտավորված են րրիգա դա ները և օղա կները, Ա յժմ կոլխոզը եռա նդուն կերպ ով նախապատրաստվում է գա րնա նա ցա նին, ձեոք կ բերում գ յո լղ ա - տընտեսա կա ն ինվենտ ա ր, հացահատիկի և բա նջա րա նոցա յին կուլտուրաների սերմա ­ց ո ւ. սկսվել է դաշտամիջյա ն առուների մա քրմա ն ա շխ ա տ ա նքը, բո լոր առուների եզրերին տ նկվում են պտղատու ծառեր։

էջմիա ծնի շրջա նի 1 9 4 8 թվի քա րտ եզի ,[րա երևա ն եկա ն երկու նոր գ յո ւղ ե ր — Ա - րարատ և Հա յկ ա շե ն , որտ եղ ա նցյա լ տ ա ր­վա ա շնանը բն ա կ ո ւթ յա ն հա ստ ա տ եցին ա րտ ա սա հմա նից հա յրենիք վերադարձած սովետ ա կա ն նոր քա ղա քա ցիները ։ Մարտի ս կղբին ա յս գ յո ւղ եր ո ւմ կա զմա կերպ վեցին երկու նոր կոլխ ոզներ, որոնց սովետ ա կա ն պ ետ ությոմյը սիստ եմա տ իկ օգն ո ւթ յա ն կ ց ո ւ յց տ ա լի ս ։ Երեք տ րա կտ որ են ա շխ ա ­տ ում ա յս նորա ստ եղծ կոլխ ոզների դաշտն - ր ում. գա րնա նա ցա նի հա մա ր արդեն հեր կ­վ ա ծ է 7 0 հեկտ ա ր տ ա րա ծութ յո մ յ. մարտի 3 0 -ի ն նոր կոլխ ոզնիկները հողին պ ա հ տալ սկսեցին եղվա րդի կոլխ ոզից ստ ա ցվա ծ հա ­ցա հա տ իկի ս ե ր մ ը ։ Մոտ 7 0 հեկտ ա ր տա րա ­ծութ յուն էլ ա ռա նձնա ցվել է պ տ ղա տ ու և խ ա ղողի ա յգիների հա մա ր։

Նոր կււլխոզներին պ ետ ությունը տրամ՛ա­դրել է 1 7 0 հա զա ր ռո ւբլի , որպես երկա րա ­տ և վա րկ, երկու ա վտ ոմեքենա և գ յո ս լա - տ ընտ եսա կա ն զա նա զա ն տ եսա կի շա տ ի ն ­վենտ ա ր։

Նոր կա զմա կերպ վա ծ ա րտ ելներին քիչ չեն օգնում նա և շրջա նի կոլխ ոզները. օրի­նա կ, Մ իկոյա նի ա նվա ն կուխ ոզր տ վել կ

սերմ և զանա զան գյուղա տ նտ եսա կա ն ի ն ­վենտ ա ր, Դաշտ գյուղ/, կոլխ ոզը իր տ նկա - րա նից սեւի ական վա խ ա գրա կա նով նոր ա ր­տելների դաշտերն կ տեղա փոխևլ 1 8 հեկ­տար տա րա ծությա ն համար գեղձի ծառի տ նկիներ։ Նոր կոլխ ոզները գարնանացանի հա մա ր ստ ա ցել են 1 0 2 ցենտ ներ հա ցա հա ­տ իկա յին սերմ,

Մ եծ հոգա տ ա րությա ն * է ցուցա բերում պ ետ ությոմյը կոլխոզնիկ ների նաև տնա ­մերձ տ ն տ եսութ յոձների կա զմա կերպմա ն գո ր ծո ւմ . ա յդ նպ ա տ ա կով յուրա քա նչյուր ընտ ա նիքի տ րվում կ 2 0 0 0 ռուբլ/ւ ա նվերա ­դարձ վա րկ ։ Ա յս գումա րի դիմա ց կոլխ ոզ- նիկներին պետական գներով բա ց կ թողնը- վում մա նր եղջյուրա վոր ա նա սուն, տ նա յին թոչոմ յներ , հա ցա հա տ իկա յին կուլտուրա նե­րի սերմեր, սերմա ցու կա րտ ոֆել, գ յո ւղ ա - տընտեսա կա ն մա նր ինվենտ ա ր, Արարատ և Հա յկա շեն գյուղերի կոլխ ոզնիկների տը - ների շուրջը արդեն երևում են առաջին դեղ­ձի, ծիրա նի ու սալորի ծա ռերի շա րքերը։

Դա շտ ա յին ա շխատա նքներին զուգընթա ց նոր կոլխ ոզները ձեռնա մուխ են եղե[ նաև անասնապահական ֆերմա ների կա զմա - կերպ մա նր. մոտ ժամա նա կներս ոեսպ ուբ/ի-

78 I Л о- ի а ծ հ ն . 1948

կա յի զանա զան շրջա ններից նրանք կստ ա ­նա ն կովեր, երկու տարեկան հորթեր և մանր եղջյուրա վոր ա նա սուններ։ Նրանքկա զմա կերպ ում են նա և մեզվա բուծութ յո լ)։, շուտ ով ա յստ եղ կտ եղա փ ոխ վեն Ա լա զյա զի շրջա նից մեզվի առաջին փ եթա կները։

Ա յս երկու դյուզերի կոլխ ոզները դաշտա- յի ն աշխատանքների ընթ ա ցքում փոխա դա ր­ձա բա ր մ ի մ յա ն ց մշտ ա պ ես օգնում են ։

Հա յրենա դա րձ դպրոցա կանների կրթու­թյա ն գործի կա զմա կերպ մա ն ուղղությա մբ մ ե ծ աշխատանք է կա տա րում Հա յկա կա ն ՍԱՌ Լուսավորության մինիստ րությունը։ Հա յրենա դա րձ հա յերի 7 — 17 տարեկան հ ա ­սակ ունեցող . '6 .7 2 6 երեխ ա ներից ընթա ցիկ տարվա սկ զբո ւմ մա սսա յա կա ն դպրոցների կողմից ընդգրկվա ծ են մոտ 1 3 .5 0 0 - ը : Բան­վորա կա ն ու գյուղա կա ն երիտա սա րդության դպ րոցներում սովորում են 1 .5 0 0 - ի ց ա վելի տղաներ ու ա ղջիկներ։ Ֆա բրիկա ֊գ ո ր ծ ա ր ա ­նա յին դպրոցներում և արհեստավորականուսձսէնարաններում սովորում են 9 9 5 հ ո գի ։

Մ եծ աշխատանք Է տ ա րվում դպրոցա կան հասակ ունեցող հա յրենա դա րձ ա յն երեխ ա ­սերի ա նգրա գիտ ությունն ու կիսա գրա գիտ ու­թյունը վերա ցնելու ուղղութ յա մբ, որոնք չեն տիրապ ետում մա յրենի լեղ վ ի ն ։ Վ եց հա րյուր հոգի կանոնավոր կերպ ով հա ճա խ ում են ա նգրա գիտ ությա ն և կիսա գրա գիտ ությա ն հատուկ խ մբա կները։

Լայն ծա վա լ Է ընդունել ա րտ ա դպ րոցա ­կա ն ա շխ ա տ ա նքը, որը տ ա րվում Է ա յդ ն ը ֊ պ ատա կով կա զմա կերպ վա ծ 120 խ մ բա կ ­ներում։ Ռ եսպ ուբլիկա յի 3 0 0 ուսուցիչներ կա նոնավոր կերպ ով անհատական պ ա րա պ ­մունքներն են ունենում ա րտ ա սա հմա նից վե­րա դա րձա ծ երեխա ների հ ետ ։

Բացի դրանից հա յրենա դա րձ դպ րոցա ­կա ններին մ եծ օժա նդա կություն Է ց ո ւյց

Արարատ և Հա յկա շեն գյուղերի բնա կ չ ո ւ ֊ թյա ն մ եծ մասը կիսա գրա գետ կա մ ա նգրա ­գետ Էր. ա յժ մ սովորում են ոչ միա յն նրանց երեխ ա ները, ա յլ և իրենք մեծերը, որոնք ա շխատա նքից հետո գիշերա յին դպրոց են .՝աճա խ ում . 3 0 գրա գետ կոլխ ոզնիկներ Էւ

գրա ղվում են ռուսա ց լեզվի ուսումնա սի­ր ո ւթ յա մ բ։

տրվում դասա գրքերով, դա սա կա ն, գրենա ­կան պ իտ ույքներով, հա գուստ ով ու ոտնա ­մա նով ա պա հովելու գււրծում։

Հա յրենա դա րձ դպրոցա կաններին մեծ օ գ ­նություն են ց ո ւ յց տա լիս նաև իրենց րնկեր դպ րոցա կա ններր։ Վերջիններս ոշ միա յն ո- ժ ան դա կում են նրա նց դասերր պ ա տ րա ստ ե­լու ֊, իրենգ ուսմա ն թերին արագորեն վերա դ - նե/ու ու ուսմա ն առաջավորներին հասնելու գործում, ա յլ //. կա զմա կերպ ում են !ա յր ե - նադա րձ դպրոցա կաններին օգնելու ֆոնդեր։

Ա յս բոլոր միջոցա ռումների շնորհիվ կրտ - րուկ կերպ ով փ ոխ վել Լ հա յրենա դա րձ դըպ- րոցա կա նների Հ'ա ռա ջա դիմությա ն պ ա տ կե­րը . նրա նցից 4 3 5 -ը ուսման գերա զա նցիկ­ներ ե ն , 1 2 .0 0 0 -ի ց ա վելի երեխա ներ չա նեն ոչ մի հատ վատ գնա հա տ ա կա ն:

Հա յկա կա ն ՍԱՌ Լուսավորության մ ի նի ս­տ րությունը մ ե ծ ո լշա դրա թ յոմ ։ Է դարձնում նա և հա յրենա դա րձ դպ րոցա կա նների ծնող­ների ա նգրա գիտ ությունն ու կիսա գրա գի- տ ութ յա ն ր վերա ցնելու գործին ։ Մ իա յն ա ն- գրա դետ ներ հաշվվում, են 5 .0 0 0 հոգի ։ Ռ ե ս ֊ ս/ուբլիկսւյոլմ մեծա հա սա կ հսւ/րենագա րձ- ների հա մար կա զմա կերպ վել են ա նգրա գի­տ ությա ն և կիսա գրա գիտ ությա ն վերա ցմա ն ՇՏ7 խ մ բա կ ներ, որտեղ րնդգրկվա ծ են 3 .0 0 0 հ ո գի ։ 1 .4 0 0 հա յրենա դա րձ Էլ սովորում են ա նհա տա կա ն կա րգով։

ՕՏԱՐնեՐԸ ա Տ ե Ր Ի Ь Ч ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՄԱՍԻՆ

ՐՈԼ ԷԼՈՒԱՐ Ш Ь Р № ՄԱՍՒՆ

Ж ) Տ Հ % Հ Տ № * к ? 1 3Ц р т г Д ь 6 « . , ь Л , [ 1 Д р1 , Ш1‘ 5 : „ р Г Կ ւ * !՜ "6 “ I1 : « “ Л * 4 « Տ է « է ֊

«Ա յս վերջին պատերազմեր առաջ, — լ ւ ֊ Հավ կ ո ք , Ս ոսկվսշ կգտ նվեի, Գրողներու Համաշխարհային Հա մա գումա րի' Ֆրանսս,. II' կող մե պատգամավոր, Հոն ճան շցա ե ր ե ֊վանեն եկա ծ հա յ գցողներ, որոնք ղիս ստի. պ եքին Երևան ալ ա յց ե լե լ, Այնքան պ ն գ օ . ցի ն , որ չկրցա մերժեր

Գրողի մլ, համար ամեն են սրտառուչ և ա . նոր հպ ա րտություն,, գգվող ա մեն գեղեցիկ տեսարան մը պիտի ա պրեի, Երևանն ա յց ե ­

լե լն վերջ, ռր մ ր , կնոշս և հա յ թարգմանիմր ընկերա կցութ յա մբ պ տ ույտ մր ընել,, գա . ղաւիարր ունեցա նք Երևանի շրջա կա յքր.

— Գաղափար ,ս ն ի ՛ք Հա , գրա կա նությա ն մա սին։

֊Հ ա յ գր ա կ ա ն ո ւթ յո ՛ւն ը ... ի հարկ Լ կր _ ճա նչնա մ , — կրսե Էլուար:

Ոտքի եե լլե և ինձի ց ո ւյց կ ա աա թ ա ր գ­մա նություններ։

Մինչ ես ք ի չ մր զա րմա ցա ծ կ ն տ յի մ խ ո ­շոր հա տ որներուն, ան կ ա վ ե լց ն ե .__

— Կպ ա շտեմ ա րևելյա ն բա ն ա ս տ ե ղ ծո ւթ ի ւ­նըг, ա վելի ա նկեղծ շեշտ մր ունի ա ն, ՛Հա. ի ր ղ , Խարս մ , ուրիշներ, Հ ա յ երգերը ա ն ո ն ց ֊ մե տ ա րբեր գույն մր ունին, քա ղցր , լուսս,- վս ր . . . նահա պ ետ Ք ուչա ՛կը , ի ՜ն չ մեծ բ ա ­նա ստ եղծ.

Ապշած մտ իկ կրնեմ ֆրա նսա ցի մ ե ծ բ ա . նա ստ եղծր ,

Բ ա յց մ եր զրույցին միա կ զա րմա նքը չէ ա յս ։

— Կ ա րդա ցի՛ր Ա արս յա ն ի 7 0 .0 0 0 Ասորի­ները պ ա ա մվտ ծքբ , — կհա րցնև ան։

Գիրքը ունի մ , բ ա յց դեռ չե մ կա րդա ցա ծ, կրսե մ ա մչնա լով։

— Ա նպ ա յմա ն կ ա ր դա ցեք,— կթ ելս,ղրե էլուա ր , — հիա նա լի կտ որ մըն է ա մեն տ ե­սա կէտ ներով, չե մ հիշեր թ և ատ կից գեղեցիկ բա ն կ ա ր դա ցա ՛ծ ե մ ես , Ա նգլերեն գրված՛՝ բ ա յց խ որա պ ես հա յկա կա ն է ,

Ա յս երկրորդ զա րմ ան բս պիտ ի րլլա ր։էլուա ր շա րունա կեց.— Հա յա ստ ա ն չե մ գա ղ ա ծ, ո՛չ ալ Արևելք,

բ ա յց ա ռիթը պետի չփ ա խ ց ն ե մ ա յց ե լե ր /լ ա մ ­բողջ Սովետ Մ իությունը, ի հարկե Հ ա յա ս ­տանն ալ մեշր, ինչպ ես նա և Սուր/ւա, Պա րս­կա ստ ա ն, Մտիկ բր ե ր , ձեզի բա ն մը պասւ - մ ե մ , ուր ա մեն ի ն չ կա հայերո՛ւ մա սին, կ խ որհ ի մ , թ ե չե ք լս ա ծ ։ Ա րուեստակից մր պ ա տ մեց, ժ ա ն Ռիշար Պ լոքը:

Ամա,, էր և օղը շատ տաք, Մեր քիչ մր ծերա ցա ծ ինքնաշարժը կտքար արևուն տա կ: Բավական հեռա ցա ծ էինք բն ա կ ո ,- թ'յուններեն։ Ու հա նկա րծ ա մա յի դաշտի մր մեջ ինքնա շա րժին անիվը պ ա յթեցսւվ, Բա­վական չա րչա րվեցա նք զա յն կա րգի գնելու հա մա ր, բ ա յց իզուր, Հա մողվա ծ թև պիտի չկրնա յինք գլուխ հա նել նւյդ գործը, սկսանք թննել մ եր բոլորտ իքը, օգնությա ն հույսով մ ր ։

։ Բացարձակապես մինա կ էինք։ Հեռոձւ,հորիզոնին ծա յր ր , շենքի մը ստվերը կգծվեր մ ի ա յն , և սկսա նք դեպի հոն հառաշանալ մեր րնկԼրոչ թելա գրութ յա մբ։ Երբ բա վա կան մոտ եցա նք շենքին, որ կոլխ ոզի ագարակ մը ըլլա լու էր , հա նզիպ եցա նբ երիտասարդ մշա ­կի մ ր , որ ծոա ծ՝ հողը կհերկեր: Հ ա յ թ ա ր գ­մա նը սրսրղեց մ եր գրությունը, հետո զիս և կինս ներկա յա ցո ւց ա նոր։

Երիտասարդը, որ հա զիվ 2 0 տա բու• ը լլա , լու էր , ա ռյուծի պ ես տղա մ ը , քրտ նա ծ ձեռքր ձեռքիս մեջ ըսա վ.

— Ես ձեզ կճա նչնա մ, պ -րն Պ լո ք , ձեր նկա ­րը տ եսա ծ ե մ թերթերուն մեջ. Դուք չէի 'թ , որ

80է .0 ՄԻ Ա Ծ Ի Ն 1948

Գրողներու հա մագումա րին ա յսինչ նյութի մասին ելույթ մը ունեցա ք, Կարդացինք ձեր ճառը.

Ես մ ե յ մը կնոջս կնա յեի, մ ե յ մը հա յ թա րգմա նին, ա պշած, ուրախութենեա ա յն ­քան հուզվա ծ, որ չե ք կրնար երևա կա յել,

— Լա՛վ էր ձեր ճա ռը , — կշա րոմյակեր հա յ գ յուղա ցի տ ղա ն , — բ ա յց հոն կետերկա յի ն , որոնք չէին հա մապ ա տասխա ներ մերտեսա կետներոմւ։

Ան վերեն վար քննեց ճա ռս, մա տ նա նշեց իր սխ ա լ գտ ա ծ մա սերը, ե վ ա մեն են զա ր­մա նա լին, ա մենեն հիա նա լին, ա ՛ն , ա յդ հա յ գյուղա ցին իրա վոմւք ա ներ, ա վելի լա վ կըմ­բռներ հա րցերը».

Երբեք պ իտի չմոււնամ ա յս դ ե պ է ը ,— կըսեր Պլոք, մ եզի ուղղելով իր խ ո ս ք ը ,—

Ֆրանսսւյի մեկ ա նկյունին մեջ ապրող գյուղա ցին զիա ե* ա րդյոք մ իա յն ձեզմե ամ ե - սեն մեծին ա նունը,— վերջացուց ա ն,

— Կներեք, — ըսա վ էլոսսր, ոտքի ե լն ե ­լով և ա յս պ ա տ մությունը վերջա ցնէ/ով , — կներեք,՛ ժա մա դրությա ն մը պիտի հա սնիմ։

— Հապա դիմադրական գրականության մա սին ի մ հա րցո՜ւմս,

— Հա րկ չկա , — ըսա վ ա ն, ձեռքը ինձհ երկա րելով , — հա յերուն պ ետք չոմւիմ ա յդ մա սին խ ոսելու, դուք ավելի լա վ գիտեք, գա ցեր հա րցուցէք ձեր գրա գետ նեոոմւ, գ ա ֊ ց ե ք հա րցուցէք ա յն աննմա ն տ ղ ո ց, որոնք հոս ես , Ֆրան սա յի մ ե ջ, ց ո ւյց տվին թե ի ՜ն չ է Ղիմա դրությոմւը, Ազա տությա ն համար հե­րոսական պ ա յքա րը,

('«Ժողովուրդի ձա յն » թիվ 19 4 7 թ .)

ա Ա Ս Տ ւ Ո ւ հ Ս՜ԱՍՒՆ ՃՐԱՏԱՐՍւԿՈհԹՑՈՏՆ ՄԸԼոնտոնի մեջ լույս տ եսա ծ է ա նգլերեն

լեզ վ ո վ գրքույկ մը' «Տո լա ր ի կա յսերա պ ա շ­տ ությա ն սա հմա նա գլուխ ը— Սովիեթակա!. Հա յա ստ ա նի պ ա տ մությունը» խ որա գրով,հրատարակոլթյոճւ' Բրիտանա ֊ս ո վ ի էթ ա կ ա նԸնկերութ յա ն, Գրքույկին հեղինա կն է Վեր. Սթենլի Իվընս։

Հեղինա կը ա մփոփ կերպ ով կներկա յա ց- նե Հա յա ստ ա նի պ ատմությոսնը, ա՛պա կծանրանա Սովետական Հա յա ստ ա նի վե­րելքին վրա և կշեշտե հա յկա կա ն պահանջ­ներու իրա վա ցի հա նգա մա նքը. Հա յր են ա ­դարձի ա ռըն չութ յա մ բ ան կհաստատե թեներգա ղթել փափաքող բոլոր օտա րաբնա կ

հա յերը ընղ յւմ յե լոլ հա մար ն եղ է Հ ա յա ս ­տ ա նի ներկա հողա մա սը և թե անհրաժեշտ է ,ո ր ա նոր կցվին ի ր պատմա կա ն հողերէն

բռնա գրա վվա ծ մա սեր, որպ եսզի գա ղութնե- րու բոլոր հ ա յերը կարենան ներգա ղթել. Հեղինա կը կհիշե, թե Հա յա ստ ա նի պ ա տ մա ­կա ն յե ռ ը ' Արարատ, որ երևա նեն քառասուն մղոն միա յն հեռու է , կգտ նվի թրքական իշխ ա նությա ն տակ և կեզրա փ ա կե ըսելո վ , а Երբ հա յերը կարենան ա զա տորեն քա լել ա յդ պատմա կա ն լերա ն հողին վրա , ա յն ա - տեն ա նոնք պիտի զգա ն թե բա զմա թ իվ գա ­րերէ ետ ք ա րդա րություն կա տա րվա ծ է ի- րենց հա մա ր»։

( « Ն ո ր օ ր » 1 0 հոկտ. 19 4 7 թ .)

Ս Ո Վ Ե Տ Ա Կ Ա Ն ա Ա Ս Տ Ա Ն Ո հ մ

ԿՈՄհՏԱՍհ ЦРК*ЬЧ.иЗЬЪ ՆՈՐ ՆՅՈՒԹԵՐԸՀա յկա կա ն ՍՍՌ Գիտ ությունների Ա կա ոե- I х

մ ի ա յի Արվեստի Պ ա տ մությա ն և Տեսութ յա ն 4բ,ք-ա 1 անաԳ " ն կտորներ,

է/եկաորը Փարիզի Կոմիս, ա ս յա ն Հ ն կ ե ր ո լ ֊ Պ ա ր ո ն , 2 ս Լ' ° \ * * * * * * * Հա Կ"Բթ յո ձ ի ց ստ ա ցել Է Կոմիտա սի ա րխ իվա յին / < 1 աքավաՐոլթյա ն վնասն և-նոր ն յութ երը, որոնք բովա նդա կում են եր ա - , ՕԱէեՐան' Ստացվա ծ ա րխ ի,ժըշտ ությա ն տ եսա կա ն հա րցերին վերա բերող Լ ձ հատմ М օս" 'Ր “>յ1' միգիտ ա -հետ ա զոտ ա կա ն ա շխ ա տ ա նքների մ ի Ա , ս 7/ /'^' սևաԴՐությոմնները,շա րք սևա գրութ յուններ՝ ա յդ թ վո լմ Հ ա յկ ա ֊ Ա " Ջ . " Հ 'էաստակավոր գործիչ Մ.կան ձա յնա խ ա զեր, ժողովրդա կա ն երգեր , ո ո մ Լ ա Ա Ш^ Ш'[ШЬ նոտ ա ներով դրվա ծ ժո-րոնք Կոմիտասը գրի Է ա ռել ժողովրդից Ա / ն « ‘ “ ՚ < լ Ա ա' 'Ր, ^ եբա ծե1 '■ Եվրոպ ա.գրել հա յկա կա ն նոտ ա ներով, Ա րխ իվա յին ,;7նե 1 1 ' 1 0 0 ժ "ղ ո ,[բդա -նյութ երում կա ն լա րա յին կվա րտ ետ ի հա մա ;, տ պ ա գ ր ա կ ա ն !' հտնձնվելու են

ԱՐԺեՔԱՎԼՈՐ ձԱՑՏՆԱԲեՐՈՒՍ՜Հա յկա կա ն ՍՍՌ Ժողովրդա կա ն Ստեւ/ծա. 100- 1, „ յւ է . I ’֊ ո„ . ,

գործությա ն Տ ո մ յը վերջերս ձեռք Է բե ր ե . Նոանո մ ե Тհ ա յ ժողովրդա կա ն հին երգերի 1 3 8 3 Ծմեն 1 ' ՝ւ ^ , ^ ա յժ մ բոլորովին

* * * * * Հ Լ վ լ ~ : ; ;

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԹԱՆԳԱՐԱՆՈՒՄյ մ ա* 1 Հ նե Ս4 Ռ1 ԳԷ Ու̂ Ոք ՛ ^ - ԱԿ“ - Բ՛Ա՛ "ո ւս -պա րսկա կա ն պատերազմի ժա մա - դ եմ ի ա յի Պետակա ն Պա տմա կա ն Թ ա ն գ ,, . նակ ռուս զորավարների հ ր ա մ Ն Լ ա ա ր ո ւ-

7 ա , ժ ո ո ! 7 7 3 Տ ռռ պ 7 տՐ7 ավՈՍէ ЬЬ թյա Ն տա կ Գ" Րձ^ ^ յկ ա կ ա ն զորամասերի.ա յ ժողովրդի պ ա տ մութ յա նը, նրա կ ո ւ լ. դրոշա կներր, Ուշադրության արժանի Ւ

Т ш П “ " Г , Ա,զ " ! Ի է < " Ոձլե՜ ռ " ա նե բԻ к "Ч *Ь 8 Երևանի բերդի ա ռումնմ ա ծ 1բա յ՚: ա1ւան բա րեկա մութ յա նը ն վ ի ր ֊ ու ա զա տ ա գրումը, Բա յբոլրդում ու Էրզրումինե ձ ձ 7 ն ե Հ ԱԻ * ա* մաի չ ք ա ն գ ա ր ա - տա կ տեղի ո ձ ն ց ա ծ մա րտերը և ռ ո ա զ ո ր ք ե ֊Լ ո ն ա ձ Ր" ռ * " ԼՅաքԴՐ, Վառ ո Ի էքԱ- Րի * - & ' ՂաբԱ!' գրա վում ր պատկերող7 ա Հ մ 1 ~ հ ո է լ ^ո ղ ոթ լիո ւմ կ ա . մա րտ ա նկա րա յին քա նդա կների սերիա ն,տ ա րվա ծ պ եղումների (պ ա լեո լի տ և ն ե ռ Ցուցա հա նդեսում կա րե,], է տ եսնել նա և Ե ֊Լէ 2 ե / լ 3 * Ր հ ա յտ ա բեր վ ա ծ քա րե դ „ր րևա ն քա ղա քի բա նա լին, որը պարտված

/ ^ կա յծքա րից ու օբսիդիա նից չի ն - բերդ/, բերդա պ ետ ը հա նձնել էր ,,եներալւ/ա & յ, նախ ա ուրա րտա կա ն ժա մա նա կա շըր- Պա սկևիչին,

7 ր նո Ա ո նՐո լ Ղ ո Ս ս ' 1' Ո ս կ ր հ ՚, Г Р Ь а ‘ Ա յս բա մ ն " ւմ Յ ՚՚՚- է /ա դրվելու են Ռոսւաս-

я . Հ . Վա*>. հա յերեն գրքերը, ինչպ ես նա և Մոսկ-Կ ա ս ճ ՚հ Г հա ա ոմլ բա ժին է հ ա տ . վ ա յի ա րևելյա ն լե զ ո մ ,երի էա զա րյա ն Ա -կա ցվում հ ա յ և к п и , ժողովոլրդների բ ա բ ե - մա րա նին վերա բերող ն յութ նրր,կա մութ յա նը, Ա յստ եղ ցուցա դրվա ծ են 18՜§7 Ցուցա հա նդեսը բա ցվ ելո ւ է մա յիսի 1 -ի ն ,

82 է Я 1Г !• Ս. V 1' Ն 19-18

ՆԿԱՐհՋ 1ԱԿՈ?8ԱՆհ ԳՈՐՄեՐԸՀ ա յ խււշոր նկա րիչ Հմ ա յա կ Հա կոբյա նը

ապրել և ստ եղծա դործել է Թ բ իլի սիում: Նա իր ստ եղծա գործութ յա մբ պ ատկանում է ռ ե ­ալիստական ուղղությա նը, ունի մ ի 2աԲՔ լա վա գույն գործեր— պ եյզա ժներ, ն ա տ յո ւր ֊ մոր տ ե ր և հատկապես կենցա ղա յին նկա ր­ներ ։ Նրա գործերում ալքի են րնկնում հ ա յ, վրա ցի, ւ-ւգրբեշանցի գեղջկուհիների նկա ր­ները ա մենօրյա աշխատանքի ժա մա նա կ,

կա մ նրա նց աոանձին պ որտրեներր։Ա յժմ Հա յկա կա ն Պատկերասրահր ձեոք է

բե րե լ Հ . Հա կոբյա նի գործ երից ա վելի քան 1 5 0 կքսպ ոնաա :

Ապրիլի վերջերին բա ցվելո ւ է Հ . Հ ա կ ո բ­յա ն ի ա շխատա նքների հետմահվան ցո ւցա - հա նգեսը, որով հւսյ հա ս ա րա կա յնոլթյունր կծանոթա նա իր լա վա գույն նկարիչներից մեկի աշխատաԱքներին։

ՊԱՏԱՆԻ ՆԿԱՐՒԶ՚եեՐՒ И . ՔԱՆԴԱԿԱԳՈՐԾՆեՐՒ Ш М - Г М З П М г Ь Р С1047 թվի դեկտ եմբերին Մ ոսկվա յում

կա զմա կերպ վեց պատանի նկա րիչների I։ քա նդա կս! գործների հա մա միութենա կա նցուցա հա նդես, որը նվիրվա ծ էր Հո կտ եմ ­բե ր յա ն Սոցիալիստական Մեծ Ռ ևոլուցիա յի3 0-ա մ յա կ ի ն ։

Հա յա ստ ա նի պատանի ստ եղծա գործները ց и լցա հա ն դես էին ներկա յա ցրել 96 Նկար,

Տ ո ւց ահ ան դե и и ւմ ա ռա ջնությունը տ րվեց

Ռ Ս Ֆ Ս Ռ ֊ին, իսկ երկրորդ տեղը Հա յկա կա նՍՍՌ-ին,

Անհատական առաջին կարգի մրցանակ տ րվեց Նոլնե Սահ փան յա նին (Երևա նի Պուշ - կինի անվան դպ ր ո ց), երկրորդ կա րգի մըր-ցա նա կ' Ֆ ելիքս Հա կոբյա նին (Երևա նի Շիր- վ ան զա դե ի անվան դպ րոց) և երրորդ կարգի մրցա նա կ ՝ Կիրովականի .V 4 դպրոցի աշա­կերտ Դմիտրի Պանաււո։[ին։

ՊՌՈՇՅԱՆԻ № Գ Ա Ր Ա 1 ԸԱշտարակում գտ նվող ա յն տ ունը, որտեղ

1 Տ 3 7 թվի հուլիսի 3-ի ն ծնվել է հա յ անվանի գրող և մա նկա վա րժ Պերճ Պ ռոշյա նը, վ ե ­րա ծվել է Տուն ֊թ ա ն դարան ի ։ Անհրաժեշտ վե ր ան ււրււ գոսէից հետ ո ա յդ տունն ընդունել է ա յն տ եսքը, ինչպ իսին որ նա ա ներ հա ր­յո ւր տարի ա ռա ջ։

Բ՛ան դար ա նում հա վա քվել են Պերճ Պռոշ­յա ն ի կյա նքն ու գրա կա ն գործունեությունն արտա ցոլող տ ա սնյա կ իլյուստ րա ցիա ներ, լուսանկա րներ ու վւասաաթւլթեր։ Նկարիչ Վ. Կաս յա ն ը պ ատրաստել է Պ ռոշյա նի « Հա ցի խ նդիր», яՍոս և Վարդիթերո ու ա յլ երկերից վերցրվա ծ թեմա ների հիման

Թա նգա րա նում գրվա ծ են կերը ' (ГՍոս և Վարդիթեր» ,«Ց ե ցեր », сгՀունոն» և ա յլն ։

Թ ա նգա րա նում գրվա ծ են նա և Պ. Պ ռոշյա ­նի գրա նիտ յա կիսա նդրին, որը պ ատրաստել

վրա նկա րներ։ Պ ռոշյա նի եր- « Հա ցի խ նդիր»

է քա նդա կա գործ Ս. Ստեւիանյւսնը, Պռոշյանի ուսուցիչ Խաչատուր Արու/յանի նկա րը, ի նչ­պես նա և Մ իքա յել Ն ա լբա նգյա նի, Հովհա ն­նես Թուման յա ն ի , ՛Լա գարոս Աղա յա ն ի ,Ալեքսանդր (յիրվա նզա դեի, Ավետիք Իսա- հա կյա նի և Հա կոբ Հա կոբյա նի հուշերի և կա րծիքների տեքստերը Պ ռոշյա նի մա սին։

էքսպ ոնա տ ների մեջ կա նա և Ա. Օստրով- սկսւ «Եկա մտ ա վոր պ ա շտ ոն» պ իեսի թա րգ­մա նությունը, որ կատարել է Պերճ Պ ոոշյա - նյք։

Ներկա յումս Տ ո ւ ն ֊ թան գա բա ն ր լրա ցվում է նոր էքսպ ոնա տ ներով, որոնք վերա բերում են գրողի կյա նքի վերջին շրջա նին, միա ժա մա ­նակ լա յն աշխատանք է տա րվում ձեռք բ ե ­րելու Պ ռոշյա նի կ յա նքին ու գրական գոր­ծունեությա նը վերա բերող բա զմա պ իսի էքըԱ- պււնատներ։

Ш Ш Ъ Ш В Д М Ш Ш Ъ Ь 2 Ь Ш № > ՆՎԻՐՎԱԾ* եՐեԿՈ ՄՈՍկՎԱՅՈհՄՔաղա քական և Գիտական Գիտելիքներ

Տա րա ծող Հա մա միութենա կա ն Ընկերութ յու­նը մարտի 2 3 -ի ն Մ ոսկվա յում ' Սովետական Հա յա ստ ա նի Կուլտուրայի Տա նը կա զմա կեր­պ եց հ ա յ մ ե ծ բա նա ստ եղծ Հովհա ննես Թ ու­ման յա ն ի մա հվա ն 25-ա մ յա կ ի ն նվիրված եր ե կ ո ։ Բա նա ստեղծի ստ եղծա գործությա ն

մա սին զեկուցեց ֆիլոլոգիա կա ն գիտ ություն­ների դո կտոր ֊պ ր ո ֆ ե ս ո ր Վ. Կիրպաոինը։

Հա մերգա յին բա ժնո ւմ կա տ ա րվեցին Թ ո ւ ֊ ման յա ն ի ստ եղծա գործութ յունները։ Թ ա րգ­

մա նիչ բա ն ա ստ եղծն եր Վ. թ։վյա գի ն ց և ա ն ,Մ. ՊեւորաԱւխը, Ս. (ւ եր վինս կին, Ցու. Վեր-խ ովսկին և ուրիշները կա րդա ցին Բ ՚ո ս Խ ն յա ­նի բա նա ստ եղծությունների թարգմանոԿ՝

1948.Ь Я I I ' I ' I I . 1т | . 1 ,

г д а ц г * * * » - * * -Կուլտուրայի Տա ն ֆ ո յե ո ւմ րա ոմ ե , ,

* * * * * " * * * * — № 4 й :

___ _______ ______& լ

^ Պ ՞ ր է ո ՚բ ճ ձ , " " ն" 'ս' " հ^ ք ' “ Ան ս ա ե ղ ֊. ... Հ - Հ Հ վ̂ ' ՛ "ր"նր Р "п **чш * են

տ и к и ш и (,աՎԱն 50 . ա ս կ հ 1ե " Ե ր և ա ն /, Պ և ա ա և ո .1 . է ,.,г . , т - Ա Ս Շ | Ե կ | |Մարտի 22-ին Երևանի Պևաա,,տն Կ„նս,,ր.

Վտտորիտյի դա ,շիճում ա նհոտ ,/ /,„/9 / ՜'"7 Կ ՛՛՛ն ա վ ո ր կոմպ ողիա ' ,Տիգրան Չուխա պ ա նի մա 'վա), Տ Օ ֊ս Հ Լ կ ի Լ Կոմպոզիտորի կյա նքի և հ ր ա ծ ա կ ս ,» ստեղծագործով,յա ն մասին ղեկռլց„,մ կ ղա ցա րվեստ ի վաստակավոր զործիչ, * պո ղի‘սոր Ա. Տեր-Ղևոնզյանր, 1

Զեկուցումից Հետո կա յա ցա վ Հա մ Արզ,

Ե ՐեԿՈ , Ն Վ Ի Ր Վ Ա Ծ * ՆԿԱՐՒՋՄարտի 2 2 -ի ն երևա նի Նկարիչն հրի Տա նր

Հա յա ստ ա նի Կերպ ա րվեստ ա գետ ների Միու­թ յունը կա զմա կերպ եց եր ե կ ո ' ն վ /գ վ ա ձ Հա , ակա նա վոր Նկարիչ կդգա ր Շահինք, հիշա տ ա ­կ ն , Նրա կ յա ն քի Լ ստ եղծա գործութ յուններիմա սին զեկուցեց արվեստի գործիչ քի. Դ ր ա մ ֊ ր յա ն ր , 1

Զեկուցողը ն շե ց , որ ա պ րելով և ստ եղծա ­գործվելով Ֆ ր ա ն ս ի ա յո վ (Փ ա ր ի զ ո ւմ ), Էդգար Ո տ ,ինը մինչև վերջը ա րա ղա տ մ ն ա ,, ռես,-. [իոտ ա կա ն արվեստի ա րա զիցիա ներին: Հ ր -մուտ վա րպ ետ ութ յա մբ և բա րձր ա րվեստով կա տ ա րվա ծ նրա բա զմ ա թ ի վ օֆորտ ներն ո լ

Է Դ Գ Ա Ր Ш М Ь ձՒՇԱՏԱԿՒՆՓ՚ՈԱգրա ֆիաները Հ ա գ ե ց վ ի ե ն ս ո զ ի ա լա .

Կ ա ն խ ո ր ը բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա մ բ ՝ ա ր տ ա հ ա յ­

տ ե լո վ դ ե մ ո կ ր ա տ ա կ ա ն ա ր վ ե ս տ ի ա ո ա ջ ա վ ո ր զ ա ,լա վ ,., ,բ ն ե ր ը , г Լ I՛

Զ ե կ ո ւ ց ո ւ մ ի ց հ ե „ ,„ Ֆ ր ա ն ս ի ա յի ց Հ ա յր ե ն ի ք

վ ե ր ա դ ա ր ձ ա ծ Հ ա յ ա ն վ ա ն ի ն կ ա ր ի չ Ռ . Շ ի շ ֊

Т " п, г Ч Խ հ" լւ ե™ '■-քք-՚ր Շ ՚ “ ֊'/ ՛է " У " Մ 1<ս" 'ա մ ս - ն ա կ ն ա ց ո ւ ց ա դ ր ե ց

Օ ա ,ի ն ի ի ր Հ ե տ բ ե ր ա ծ մ ի ք ա ն ի գ ո ր ծ ե ր ը :

կ ա զ մ ա կ ե ր պ վ ա ծ կ , ն ա և մ ի Փ ո ք ր ի կ ց Ոլ. դ ա . ա ն դ ե ս Կդ գ ա ր Շ ա հ ի ն ի օ ֆ ո ր տ ն ե ր ի ու ւի ա Ա գ ր ա ֆ ի ա ն ե ր ի լա վ ա գ ո ւ յն ն մ ո ւ շ ն ե ր ի ց ,

Ն Կ Ա Ր ԻՑ ԱՐՇԱԿ Ֆ ե Թ Վ Ա Ճ Յ Ա Ն Ի Ս Տ ե Ղ Ծ Ա Գ Ո Ր Ծ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր Ւ ՑՈ ՒՑԱ ՃԱ ՆԴեՍւան *1 Պ 1,1/1 ահ ւ,էն ......... ЛԵ րևա նի Պ ետ ա կ ա ն Պ ա տ կերա սրւոՀր պ ,,„ „ ^

ի ա ո տ ո ւմ I, նկ ա ր ի չ Ա րշա կ Ֆ ե թ վ ա ճ յա ն ի

ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի Հ ե տ մ ա հ ո ւ ց ո լ , , , , , ֊ հ ա ն դ ե ս , Տ ո ւց ա գ բ վ ե չո լ ե ն 1 5 0 ա շ խ ա տ ա ն ք ֊

ն ե ր , որ ն կ ա ր ի չը կ տ ա կ ո վ ն վ ի ր /ղ Է Ս ո վ ե տ ս , ֊

կան Հա յա ստ ա նի Պա տ կերա սրա հիկ, Սրանց

մեջ առանձնահատուկ ա րժեք կ ն եր կա յա ց­նում միջնա դա րյա ն հա յկա կա ն ճարտարա­պ ետ ությա ն Ան ի ի Հուշարձանների (X I զԱ էրա ներկ պատկերների մ ե ծ սերիա ն, Այս սև- Հ՛Հ-՛է ՛ Պա տ կերները ա րդ յա ն ,, են նկա ր,ի 1004 10(0 ! թվա կա ններին Անիւս մ կտ տ ա -րա ծ աշիւսոոանրներիէ

Հա յկա կա ն 11ԱՌ Գիտ ությունների Ա կա դե­մ ի ա յի - Կենտրոնական գրա դա րա ն,, Հիմնա ­դրվի, կ 19 4 3 թ վ ի ն , Նա Ալ. Մ յա սնիկյա նի անվան Հա նրա յին Գրա դարա նից Հետ ո մերռ ‘ Ա պ ոլբլիկս,յի երկրորդ խ ոշորա դ ու ւն դ ր ա ֊ դարանն կ,

Ա յժ մ գրա դա րա նն ,ս ն ի ա վելի քա ն 271■ աղար Հա տ որ Հա յեր են , ռուսերեն ո լ ա յլ լե ­

զուներով գեղա րվեստ ա կա ն, քա ղա քա կա ն, գիտ ա կա ն գրա կա նություն և. պ արբերակա ն հեր, 19 4 5 թվի Հ ա մ ե մ ա տ ո ւթ յա մ բ 1 9 4 7 թվին դրա կա նությա ն ֆ ոնդն ա ճել կ 5 ,5 ա նդա մ,

Ա ԿԼւԴեՄ ԻԱ Յհ գ ր ա դ ա ր ա ն ը

Ամեն տարի Մ ոսկվա յի Լենին ի ա նվան, կենին գրա զի Ս ա լ,ո ի կ ո վ ֊Շ չե զ ր ի նի ա նվան, 1իեի, Բա բվի, Р՝բիլի սիի, հա րկով ի և Աո վե­

տական Մ իությա ն բոլոր խ ոշորա դույն գրա ­դա րա ններից սա ա ղվում են նոր լա յս ր ն ծ ա յ - վա ծ գրքերի, ժուռնա լների անվճար ու վճա ­րս,/], պարտադիր օրինա կներ, Հա րևա ն եղ­բա յրա կա ն ռեսպ ուբլիկա ների գրա զա րա ննե-

'7‘ •" կա տա րվում կ դրա կա նությա ն , / „ , ֊ իւանակումւ

Գրադարանն ունի կոմպ լեկտ ա վորմա ն, մշա կմա ն, բի բլիոգրա ֆ իա յի և ս պ ա ,,ա ր կ ֊

84 է ձ Մ 1՛ и. ծ I՛ Ն

ման բա ժիններ, Բացի ա յդ , Ա կա դեմիա յի դիտական գրա դա րա նը։ Դրա նցից Բ ի *1* ֊,ուրա քա նչյուր դ իտ ա ֊հետ ա զոտ ա կա ն ի նս - գիա կան Ինստիտուտինը Միությա ն աոաջա-ա իա пип, „եկա որ ունի իր Հատուկ մա սնա - ՛ի ր դիտական դրսպ տբա ններից է,

եՐեՎԱՆԻ ՊեՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ ՖԻԼՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ՖԱԿՈՒԼՏեՏԸդրա կա նությա ն և լեզւԱւ, Ռուս գրա կա նու­թ յա ն և լե զ վ ի , Եվրոպական գրա կանությա ն և լևզոլնևլւի, Ա րևելյա ն լեզուների և Տ րա ­մ ա բա նությա ն բա ժիններ ։

Ֆ ա կոզտ ետ ը պ ատրաստում է ռեսպ ուբլի-

Վ. Մ. Մոլոտով]։ անվան Երևանի Պետա ­կա ն Հա մա լսա րա նի ֆիլոլոգիա կա ն ֆ ա կ ո զ ­տետը հա մա րվում է հա մալսա րա նի ա մենա ­մ ե ծ ֆա կուլտ ետ ը։ Մ ինչև 1 9 3 6 թիվը ա յսֆա կոզտ ետ ը մ իա ցյա լ էր պ ա տ մությա ն ֆ ա ­կուլտ ետ ի հ ետ ։ 1 9 3 6 թվից ա նջա տ վեցին և կա յի և. նրա սա հմա ններից դուրս գտնվողա յն ժամա նա կ ո լն և ր մ ի ա յն մեկ բա ժի ն ' ինստ իտ ուտ ների, դպ րոցների համար դ ր ա ֊դրա կա նությա ն և լեզվիս Ա յնուհետ և կա զ- կա նությա ն և լեզվի որա կյա լ դասատուներ,մա կերպ վեցին և ա վելա ցա ն նոր բա ժի ն ն եր ։ ինչպ ես նա և դիտ ա ֊հետ ա զո տ ա կա ն հաստւս-Ա յժմ ֆիլոլոգիա կա ն ֆակուլտետն ունի Հ ա յ տ ություններում ա շխ ա տ ողներ։

ՍՈհՆԴՈՏԿՅԱՆՒ ԱՆՎԱՆ ԹԱՏՐՈՆՒ ՆՈՐ ՇեՆՔԸՀա յկա կա ն Պետական Դրա մատիկ թ ա տ ­

րոնի նոր շենքի նա խ ա գծի վրա ներկա յումս ա շխ ա տ ում են ՍՍՌՄ ճա րտ ա րա պ ետ ությա ն Ա կա դեմիա յի իսկա կա ն ա նգա մ Կ. Հա լա ր յ ա ֊ նը և ՍՍՌՄ ճա րտ ա րա պ ետ ությա ն Ա կա դե- դ եմ ի ա յի թ դ թ ա կ ի ց ֊ա ն դ ա մ պ րոֆ. Ս. Սա- ֆ ա րյա նը ։

էս տ նախա դձի դահլիճն ոմւենա լու է 1200

տ եղ։ Բեմը ա մբողջովին մ եքենա յա ցվա ծ Է լի նելո ւ։ Շենքի մ ի մա սը հա տ կա ցվելու Է թա ­տ երա կա ն թա նգա րա նին, որի դահլիճները միա ցվելու են թատրոնի հանգստասրահի հետ ։ Շենքի ճակատը զա րդա րվելու Է հա յ բե մ ի նշա նա վոր գործիչների ՝ Ա դա մյա նի, Ս իրա նույշի, Ա բելյա ն ի, Փ ա փ ա զյա նի և ու­րիշների քա նդա կներով։ ,

Ն Ո Ր Ւ Ն Ս Տ Ի Տ Ո հ ՏՀա յա ստ ա նի մա յրա քա ղա քում կա զմա ­

կերպ վում Է նոր բա րձրա գույն ուսումնական հա ստ ա տ ությոմւ— օտար լեզուների մ ա ն ­կա վա րժական ինստ իտ ուտ ։ Ինստիտուտն ունենա լու Է ա նգլիա կա ն, ֆրա նսիա կա ն ու

գերմա նա կա ն լեզուների ֆա կուլտ ետ ներ և իսպ ա նա կա ն լեզվի բա ժա նմունք ։

Առաջին ուսումնա կա ն տա րում ինստ ի­տուտն ընդունելու Է 1 5 0 ուսա նողւ Պարապ­մունքներն սկսվելու են սույն տարվա հ ո կ ­տ եմբեր ամսի 1 - ի ց ։

ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅԱՆ. Հա յկա կա ն ՍՍՌ Լուսավորության մ ի ­

նիստ րությա ն դպ րոցների գի տ ա -հետ ա զո- տական ինստիտուտը տ պ ա գրությա ն Է պ ա տրա ստում аՀ ա յ դպ րոցի և մա նկա վա ր­ժությա ն պատմությունը3> ձեռնա րկը բա ր ձ ­րա գույն ուսումնա կա ն հա ստ ա տ ությունների Л մա նկա վա րժա կա ն ուսումնա րանների ու- ււանոզների, ինչպ ես նա և ժողովրդա կա ն կրթության ցա նցի ա շխ ա տ ողների հա մա ր։

ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԶեՌՆԱՐԿՁեռնա րկը բա ղ կա ցա ծ կ երկու հա տո­

ր ի ց . աոաջին հատորն ընդգրկում Է հա յ դպ րոցի պ ա տ մությա ն 1 8 0 0 — 1 920 , իսկ երկ­րորդ հա տ որը ' 1 9 2 0 — 19 4 5 թվա կա ններիժ ա մ ա նա կա շրջա նը։

аՀ ա յ դպ րոցի և մա նկ աւ[արժ ո լթ յ ա նպ ա տ մությունըл ձեռնա րկի վրա ա շխ ա տ ում են ռեսպ ուբլիկա յի լա վա գույն մա նկա վա ր­ժական ուժերըւ

ՄԵՆԵՐԳՆեՐՒ ԺՈՂՈՎԱԾՈՒՀա յկա կա ն ՍՍՌ Մինիստրների Սովետին

կի ց Արվեստի Գործերի Վարչությա ն ժ ո ղ ո ­վ ր դ ա կ ա ն ստ եղծա գործությա ն ՏուՖր պ ատրաստում Է հրա տ ա րա կելու հ ա յ ժողո- վրրղ ական մեներգների հա տընտիր ժողո­

վա ծու։ Ժողովա ծուի մ ե չ տ եղ են գտնելու հա յկա կա ն երա ժշտ ությա ն կլա սիկների, ժա մա նա կա կից կոմպ ոզիտ որների լա վա ­գո ւյն մեներգներն ու ժողո։[րդական մ են եր գ­ն եր ։ _ . . . .

194Ճէ 4 * I՛ |Լ ն (. է

Ճ5

Հա յպ եա հրա ա ի ՛հրա տա րա կությա մբ , „ է, „ տ եսա վ իտ ա լա կա ն մ ե ծ բա նա ստ եղծ Ա ,/,. դիերի Դանթեի «■Ա ստ վա ծա յին կատակեր գությա նձ ա ռ ա յի ն դիրքը' «Դ ժ ո խ քը », բ ձ - դրիք Հա յերենի թա րգմա նել է Արբուն դ ա . յա ն ը (Տ ա յե ց ի ) , ի լյուստ րա ցիա ները պ ա տ ֊ կա նո,մ Լն ֆրա նսիա կա ն նկա րիչ Գյուստ ա զ

т » ь н , ,գ *ո ւ ֊« " ш ы ы , լ(,տ ա

հորեին։ Գրքի աոաշաբանը գրել է ա րվես- տա գի տ՛ա կան դիտ ությոմ,ների դոկտոր Ա. Հ ի վ ե լե գ յա ն ը , Մ եկնա բա նոլթյունները խ ը մ ֊ բա գրել է ֆիլոլօգքւական գիտությունների թեկնա ծու Վ . Օ երգիբա շյա նը,

ԴՐԲ1' տիրաժն է 4 հա զա ր օրինակ,

ՀԱՅ ԳեԴԱՐՎեՍՏԱԿԱՆ ԿԼԱՍՒԿ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆՀա յպ եա հրա ա ի ընթ ա ցիկ տարվա հրա .

տարակչական պ լա նում զգա լի տ եղ է հա տ ­կա ցվա ծ հ ա յ գեղա րվեստ ա կա ն կլա սիկ գ ը . ր ական ութ յա ն հրա տ ա րա կմա նը։ Ա յս տարի "Կ ի զ բ է ղբվում Ր ա ֆֆ ոլ երկերի ժողովա ­ծով՝։ հրա տ ա րա կմա նը ՝ տա սը հատորիցբա ղ կ ա ցա ծ։ Ա նցյա լ տա րվա տա րեվերջում լո ւյս տ եսա վ Ր ա ֆֆու « Կայծերտ-ը 1 0 .0 0 0տ իրա ժով։ Ընթ ա ցիկ տ ա րում «Կ ա յծ ե ր » ֊ը

հրատարակվելու է նաև ռոլեերեն լեզվով, Մ ուրացան ի պատմվածքները նույնպ ես հը- րատա ր,սկվելու են ռուսերեն լեզվ ո վ ,

Հ ա յ կլա սիկներից շքեղ հրատարակու­թ յա մ բ ընթա ցիկ տարում լույս են տեսնելու Հուէ, անն ևս Թում ան յա ն ի , Ղազարոս Ա ղ ա ֊ յա ն ի , Ավետիք Իսա հա կյա նի, Նար-Դոսի եր­կերի ժողովածուները և Վահան Տեր յա նի ու Հովհա ննես Հովհա ննիսյա նի երկերի մեկ հա տ որյա կները,

Հ Ե Ր Ո Ս Ո Ւ Հ Ի Մ Ա Յ Ր ե ՐՀա յկա կա ն ՍՍքհ-ի քա ղա քներում և գ յո ւ­

ղերում տա սը և ա վե/ի երեխ ա ներ ծնելու, ա ճեցնելու և դա ստ իա րա կելու հա մա ր ՍՍՌՄ

Գերագույն Սովետի Նախագահության հրա­մա նա գրերով մ ինչև ա յժ մ вՀերոսուհի մայրս կոչմա ն են ա րժա նա ցել 4 2 6 կին։

ՍԱՆԱՏՈՐԻԱ ՍեՎԱՆԻ ԿՂԶՈՒՄՀԱՄԿԽ-ի Հա յա ստ ա նի Հա նգս տ յա ն Տ ն ե ­

րի և Սանատորիաների Վա րչությունը ա յս տարի Սևանի կղզում բ ա ց ո ւմ է սա նա տ ո­րիա 1 6 0 մա հճա կա լով։ /

Ս ա նա տ որիա յի հա մա ր կա ռուցվում է ա ֊ ո ան ձին նա վա մ ա տ ույց , որն ունենա լու է կա մա րա կա պ մ ուտ ք, տ ա ղա վա ր և ամեն տեսա կի հա րմա րություններ՛ հիվանդների կուլտ ուրա կա ն սպ ա սա րկմա ն հա մա ր։

Ա յժ մ ա շխ ա տ ա նքներ են կա տ ա րվում կի ֊ ն ո -հ ա մ երգա յին էստ րա դա , ա շտ ա րա կ-փ ա -

րոս և կղզու գագա՛թին խ ոշոր տա ղավար կա ռուցելու ուղղ ո ւթ յա մ բ։

Սևանի սանատորիան ունենա լու է ֆիզիո- տերա պ ևա իկ, ռենտ գենյա ն կա բինետ ներ, ծովա յին լողա րա ններ և ա յլ հա րմա րու­թ յուն ն եր ։ Սանատորիան ձեռք է բե րե լ նաև իր սեփա կա ն վախաղրական միչոցները։

Իր բա րձր լեռն ա յի ն կ լի մ ա յով , մաքուր ձովա յին օդով, ա րևա յին ջերմութ յա մբ, ջը - րա յին սպորտի հետ միա սին, Սևանը դա ռ­նա լու է Հա յա ստ ա նի հիանալի կուրորտնե­րից մ եկը ։

Ա յս տարի Սևանում բուժվելու են մոտ 8 0 0 մա րդ։

ՆՈՐ ՀԻԴՐՈԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆԱ զիզբեկովի շրջա նում ա յս տ ա բի կսկււվ/ւ

Ա զա գեկի հիդրոէլեկտ րա կա յս/Յյի շինա րա ­ր ո ւթ յո ւնը ։ Ա զա դեկի հիդրոէլեկտ րա կա յա ն/։ է/եկտ րա էներգիւս է մա տ ա կա րա րն/ու շրրք-

կենտ րոնին։ Հիդրոէլեկտ րա կա յա նի շինա ­րա րությունն տվարսէվելոլ է նոր հնգա մյա կի վերջում ։

86 I Я V !• а и ի ն 1у>18

. Ն Ո Ր Գ Ո Ր Ծ Ա Ր Ա Ներևա նում նա խ ա տ եսվա ծ է կա ռուցե, է՛ի՛ Նա խ ա տ եսվում Է գործարանի աոաջին

[//կտրական լա մպ ա ների գործա րա ն։ Գ ո ր ֊ Հերթը շա հա գործմա ն հա նձնել 1950 Րվին:дարանի շինա րա րությունը կսկսվի ա յս տ ա -

Ո-ԱԴՒՈՐՆԴՈՏՆՒԶՆեՐՒ ԳՈՐԾԱՐԱՆ եՐեՎԱՆՈՒՎքՄոտ ժամա նա կներս Երևա նա մ կսկսւ[/ւ 19 4 8 թվի՛ն արդեն կարտաղլււԱւ տ ա սնյա հ

գետ ե կտ որա յին ռա դիոընդունիչների և ր ն ա - հա զա րներից ա վելի դետ եկտ որա յին ռ ա -կա րանա յին բա րձրա խ ոսների գործա րանի գիոընգունիչներ և բնա կա րա նա յին բա րձրա -չինարարությոէնըէ խ ոսներ,

Պ Ա Ն Ր հ Գ Ո Ր Ծ Ա Ր Ա ՆՍպիտակի շրջա նում կա ռուցվում ! նոր րսւրոլթյոմւը ա վա րտ վելու Է 1 9 4 8 թ,Ա, վեր-

պ ա նրա գործա րա ն, որն իր կա րողությա մբ ջին,երկրորդը կլինի ռեսպ ուբլիկա յում ։ Շինա -

ԷՋՄհԱԾՆՒ № Ա Ն հ Կ Ա Կ Ա Ն ԳՈՐԾԱՐԱՆԸԱվարտվելու վրա են կա ռուցվող մ ե ֊ Գործարանի շրջա կա յքում կա ռուցվել ՜սն

խանիկական գործա րանի շինարարական բնա կելի շենքեր մա սնա գետ ների ու բ ա ն ֊ա՛շխատանքները։ Գործարանն ո ւն ե ն ա ֊ վորների հա մա ր։ Նորա կա ռույց գործարանիլու Է ավելի քան 7 ցեխ և ա րտ ա գրելու համար ա յժ մ յա ն ի ց հա վա քա գրվում ու որս։-4 գյուղա տ նտ եսա կա ն գործիքների ու մ ե - կա վորվում են մա սնա գետ կա դրեր՛ վ/ակա-րենաների զա նա զա ն մա սեր, մա հճա կա լներ նա գոր ծներ, խ ա ռա տ ներ, և ա յլ ա շխ ա տ ո ղ ֊և ա յլն ։ ներ։

ԿՈՆՍեՐՎհ ԳՈՐԾԱՐԱՆՆԵՐа

■ Շ Ա Մ Շ Ա Դ Ի Ն Շ ր ջ ա ն ի գյուղերը հ ա ֊

բուստ են բա զմա զա ն մրգա տ ու ա յգի ն եր ով , ՚ ■ , , ,

Տեղա կա ն հումքի բա զ ա յի հիմա ն վրա Հ կա ; լ է: կ ա ռ ո ւ մ \ ճ ե է վ ի գ ո ր ֊շրջկենտ րոնում կ ա ռ ռ ց վ ո ւմ Լ կոնսերվի ձա րա ն' ընտ իր պ ա հա ծոներ պատրաստելուգործա րա ն, որը տա րեկա ն պ ետ ք Է ա ր տ ա ֊ հա մա ր։ Գործարանե կա ռուցումը պեայ ։ I;գրի ա վելի քա ն 4 0 0 հագար տ ոսի պսւհա- ավարտվի 19 4 8 թվի առաջին եռա մսյա կումծ ո , և երրորդ եռա մսյա կում նա պետք Է երկրին

_ - տա բա րձրորա կ պ ա հա ծոներ։Ւործարանի կա ռուցմա ն ա շխատանքր . . . , , ,

. . , , , Հետ ա գա յո ւմ պ ահա ծոների գործա րան/։կավարտվի և ա յն շա հա գործմա ն կհա նձնվի կը ն,Աա յնի իր ա րտ ա գրա ծ պահածոներիա յս տարվա օգոստոս ա մսին։ տ եսա կները և կա վելա ցնի նրա նց քա նա կը։

ԷՋմհԱԾՆհ ՇՐՋԱՆЬ ԳՅՈՒԴեՐհ ե վ ՏՐՋԿեՆՏՐՈՆՒ ԱՆՏԱՌԱՊԱՏՈՒՄԸԱյս տարի Էջմիա ծնում ու շրջա նի գ յո լղ ե - ն ը ։ Շրջանի հինգ կոլխ ոզներում կ ա զ մ ա ֊

րսւմ ա ռա նձնա կի ուշա դրություն է դարձվում կերպ վում են տ նկա րա ններ։ Շրջանի կ ո լ-անա ա ոապ ա տման ա շխ ա տ ա նքներին, Մ ին- խ ո գներից մեկն ա ր,,են հիմնել է իր տ նկա -չև 1 9 5 0 թվա կա նը նա խ ա տ եսվա ծ է տ ըն- բա նը, որն ա յս գա՜րն՛անը՜ ՛տա լո ւ է 6 0 հա ­կել մեկ միլիոն չորս հա րյուր հա զա ր ծա ռ, զա ր անկի մեկ հեկտա ր տա րա ծություն ա ն ֊"ՐՒց ^ Տ Տ հա զա րը տ նկվելու է ա յս դա րնա - տ ա ռա պ ս: տ ելո լ հա՛մ այո

Ա լա վ ե ո յի . ւքի ա Լստ ոսն

կա ն ա մեն ատ ար բա կ սւ ն հա րմա րոլթ յուննե - ր ի ց , Ա յա վեբգին իր հետ ա մնա ց ութ յա մ ր ա ֊ "■անձնապես չէր ա ա րբերվո,մ իր շրջակա Գյուղերիդ,

Ա յժմ անճանաչն լի որեն ւիււխվել է Ա լս , ֊ •[երգին իր շրջակա գ յուղերի հե տ միա սին։ Շրջա նում էլեկտ րիֆիկա ցմա ն են են թ ա ր ՛կ ֊ , / կ /-Տ գ յո ւղ , Մ իկրոգէսներ են կա ոուցվել И ա րց հ Ահնիձոր գ յո ւղ եր ո ւմ .

Շրջա նում գործում են .Տ միջնա կա րգ, 23

կում բ, [եկ կուլս,и ,բա յի տուն, թա նգա րա ն. Ա լա վերդու գյուղերն ունեն իրենց սեփական կինո ֊դ ա հ լի ճ ն ե ր ը .

Շրջկենտ րոնում 19 4 5 թ,Ա,ն երաժշտական դպրոց է կա զմա կերպ վել, Կազմակերպման °1'1'!1 սկսա ծ մինչև ա յժ մ դպ րոցում սովորել են շրջկենտրոնի ա շխատավորների 60-ի ց ա վելի երեի,ա ներ. Դպրոցն ունի ջութակի, թա վջութա կի, ղաշն ամուրի դասարաններ, որոնք ա պա հովված են անհրաժեշտ երա ժրշ- II, ,սկ ան գործի բնե բո վ ,

Р П М Ш Р 1Ш М 1 ա յ գ ո ւ ս ՛Հա յկա կա ն !1ՍII' Գիտ ությունների Ակտղե-

մի ա յի Բուսա բա նա կա ն Ա յգ ո ւ և Բուսա բա նա ­կան ինստ իտ ուտ ի ա շխ ա տ ողները ա յգում

т и п ւմԱ սա ի ր ա մ են Հա յա ստ ա նում չաճող բո ւյսեր ի զա րգա ցումը և գիտականորեն ստ եղծում են նա խ ա պ ա յմա ններ մերձա րևա -

Ա Լ Ա Վ ե Ր Դ հ Ն Ա Յ Ս Օ ՐՆա խ ա,,և4 ուցի ո ն Ալավերգին հ ս 4 ,

մ ի ա յն ի ր պ ղնձի հա նքերով, „ ր ր ա ' Հ _ Լ ^ " կ ա ր գ ' ' տարրական դպրոցներ,

ս ա կա ն ձևով շա հա գործում էին օ տ ա ր Լ կ բ բ - ք ' " 9 0 0 0 եՈեխա,յա կա պ իտ ա լիստ ները, Ծանր էր բա ն վ որ. յ օ , ՛ , Գ" Ր* Ում են հԻնԳ հիվա նդա նոց'Ների գրութ յունը, նրա նք անլուր զր կա ն քն !.. Ր„ լժ ե ա „ ք 7 " Վ՛ Щ ^ կ լ ի ն ի կ ա , .?

րի էին ենթա րկվում. ա պ րում էին 1 մ ,Օ թ ՛՜ս ^ ե ո Կ7 Ա,\ 3, ա ռկա յա ն' 7 Բ ն ա կ ա ն կե-խա վա ր խ րճիթ ներս,մ՝ ղ ,„ր կ ա ոոոջտպ ա հա - Իվա նէ անո3 է կա ռուցվում է ո ֊

• ‘ * 1 " ս1 '" մ < Շրջանն ա նի նաև 30 տ .

88 է я Մ Ի П. ծ Ի Ն 194Տ

գար ձա յին և սւյլ կուլտուրանե/էի ա ճեցմա ն հա մա ր։

Տա րեց-տ ա րի ա յգին հա րստա նում Է նոր տեսակի բույսեր ով , որոնք բերվում են Սո­վետական Մ իությա ն տ ա րբեր վա յրերիս՛ Ա յժմ ա յգո ւմ աճում են ավելի քան երեք Հա . .

զար տեսակի բո ւյս ե ր ու ծա ռեր։Ա յգու ա շխատա նքները ա վելի լա վ կա զ­

մա կերպ ելու հա մա ր ա յգո ւ դիրեկցիա ն վեր- չերս կապ Է հա ստա տել հարևան եղ բա յր ա ­կան ռեսպ ուբլիկա ների բուսա բա նա կա ն ույ-

_գիների հետւ

ՃԱՑԱՍՏԱՆհ ԳհՆՒՆԵՐԸՇատ երկրների '.գինեգործների բա զմ իցս

կա տա րա ծ փորձերը, իրենց մոտ ստա նալու գինու ա րժեքա վոր, առանձնահատուկ ա նու­շա հոտ ությա մբ զա նա զա նվող, խ երես տ ե ­սա կը, սովորաբար ավարտվել են ա նհա շո- ղ ո ւթ յա մ բ, Հա յկա կա ն ՍՍՌ Գիտությունների Ա կա դեմիա յի Գինեգործական և խ ա ղողա ­գործա կա ն ինստիտուտը խ ա ղողի տ եղա ­կան տեսա կների գինու դրոժների երկա րա տև ոս/ումնա սիրությունից հետ ո գ տ ա վ որ Հա յա ստ ա նում ա յդպ իսի գինի կարելի Է ստ ա նա լ։ Ա յդպ իսի գինու հա մա ր պ իտա նիեն խ ա ղողի (էոսկեհատа և էճիլարյ> տ եսա կ­ները, որոնք մ ե ծ քա նա կութ յա մբ սա ա ցվում են Աշտարակի շրշան ո ւմ ։ Ներկա յումս բա ց Է թողնվա ծ արդեն հա յկա կա ն խերեսը «Աշտարակս անվան տա կ։ Կա ռուցվում Է խ երես գինու գործա րա նը, որը տարեկան

տա լու Է 150 հա զա ր դեկալիտր հնացրած խերես — «Աշտարակս՛

Մ եծ ա շխատա նք \Է տարվել նմանապես Հա յա ստ ա նում մուսկա տ տ եսա կի գինիների պատրաստման ուղղութ յա մբ, ա յգ տեսակի գինիները առաշ պ ա տրա ստվում էին միա յն Ղրիմումւ Բ ա զմա թիվ փորձերից հետ ո հ ա ֊ շողվել է ստ ա նա լ հա յկա կա ն վա րդա գույն և սպիտակ մուսկա տ տեսա կի գերա զա նց որա­կի գինիներ։

Հա յկա կա ն ՍՍՌ Գիտությունների Ակադե­միա յի Գինեգործությա ն և խ ա ղողա գործու­թյա ն ինստ իտ ուտ ը վեր շերս մշա կել է ս ե ­ղանի գինու նոր ա եսա կ— & եկ տ ա ր են ի օ ։ Ա յս գինին օժտ վա ծ է հա տուկ ա նուշա հո­տ ությա մբ և հա նձնա րա րվում է ո/էսլես բո ւժի չ։

2Ա81ա1ՏհԿԱՅհՆ ՏեՍԱԿՆեՐհ Ф П П Ш Шէջմիածնի շրշա նի հա ցա հա տ իկա յին տ ե­

սակների վւորձադաշտը ի ր գո յո ւթ յա ն տասյւ տարիների ընթ ա ցքում զգա լի աշխատանք է կա տա րել հա ցա հա տ իկի նորա նոր տ եսա կ­ներ զա րգա ցնելու ու բա զմ ա ցն ելո ւ ուղղու­թ յա մ բ ։ Տա րիների փորձարկմա ն շնորհիվ

հա յտ ա բերվել է կա րմիր ցորենի նոր տ եսա , կր, որը իր բիոլոգիա կա ն հա տ կա նիշներով

կա նգունութ յա մբ, դիմա ցկունութ յա մբ, բարձր բերքով ու որա կով գերա զա նցում է մինչև

ա յժ մ շրշա նում ցա նվող ցորենի էզաբդաֆ տ եսա կին։

Երկրորդ տարին է ի նչ ա յդ նոր սերմը /ա յն գործա ծությա ն մեշ են դրել երկու կոլ­

խ ոզներ և ա յժ մ նրա նք ա մբողջ ցա նքը կա տա րում են ղրա նով ու հա սնում բա րձր բերքա տ վութ յա ն։

Ա յս տ ա րվա նից շրշանի 8 -ի ց ա վելի կոլ­խ ոզներ ա րդեն շրջա յնա ցնում են ցորենի ա յդ նոր տ եսա կը։

Գ Ա Ղ Ո Ւ թ Ա ^ Ա Յ Կ Յ Ա Ն Ք

ԿՈՄԻՏԱՍՒ ԳՈՐԾԵՐԵՆ ЪПГ ԳԱՆՋԵՐ ԵՐԵ4.Ա֊և Ш И Щ Г քՕ

Կիլիկիո Կաթողիկոսը հ ա յ օրագրողներուն հա յտ նա ծ է , թ ե Երուսաղեմ ի ր վերջին ա յ. յ Լ լո ւթ յա ն ընթա ցքին ձեռք ա նցուցա ծ է Կո- միտ ա ս վա րդա պ ետի գործերեն մ ի ն ,և հիմա անտիպ մ ն ա ցա ծ երգեր, իր ձեռա գրով տետրա կներ, թղթիկներ, ցա նո ւէի ր ն ո թ ա ֊

գրութ յուններ խ ա զերու մա սին և ժ ո ղ ո վ ը ր ֊ գա կա ն երդերու հա վա քա գրութ յուններ, լա նք գրվա ծ են հա յկա կա ն ձ ա յն ա գ բ ո ւ ֊ թ յա մ բ , Ա յդ երգ երեն 4 5 հատը Կաթողիկոսը ընդօրինա կել տ վա ծ է տ պ ա գրությա ն հա նձ- նելու հա մա ր։ аԻնծի հա մա ր ա սոնք մ ե ծ գա նձեր ե ն ,— ը սա ծ է ա նիկա ,— Կոմիտասը

հա վա քա ծ էր շուրջ 20 0 0 եղա նակներ, բա յց ա նոնց մեկ փոքր մասը ձա նոթ Է մ ե զ , մ է 1 մասը կորսուա ծ Է, կկա րծեմ թե անոնց մեծ 4ա սն ա , տա կա վին Պոլսո մեջ կգտնւԱ,. ,[ա նա ղտ ն անհա տներոլ մոտ , Մ եծ Տ ն ձ է

7ենի^ս թուղթերու ծրար1! ես կղրկեմ հա՚-Կաթողփկոոը հա յտ նեց նաև թե իր Երա­

ւ՛ ա ղեմ վերջին ա յցելութ յունը եղա ծ Էր բ ա . վական ա րդյունա վոր, ան պրպտած Էր հին ձեոա գիրներ, ուսումնա սիըա ծ մա նրա նկա ր.լա կա ն գործեր և նկա րե, տ վա ծ կարգ Լ

պ ’ " ն է ™ - < - * *

^«Ժողովուրդ» թիվ 9 4 7 )

տսս կ տ լւկ ւո Վ է ա փ ս Ռ կսօոաոս ԳԱՐեԳհՆ Ա-ի Ш սատՐՒթՅոոաըՆ, Ս. Օծոլթյուն Վեհա փառ Գարեգին Կա.

թող/,կասին երկու երկա սիրությունները — «Դ էպ ի լո ւյս և կեա նք» ու «Ա շուղա կա ն խ ա .

ղերս լո ւյս տ եսա ծ են Անթիլիասի ապաբա­ն են ։

(«Ա րևմուտ ք» 2 ն ո յեմ բե ր , 1047 Բ .)

Ւ Ր Ա ա Ա Յ Ո Տ ՄԸ ՆՎԵՐԸ Ս. էՋՄհԱԾՆՒՆԻ բա ն ահ ա յ գա ղութեն Պ. Ռ ուբեն Դա նիել-

,ա ն քսա նհինգ հա զա ր րիա , հա նձնա ծ է Ա ֊ ռա ջնորգ Ռ ուբեն Ա. Հո ր , հա տկաց՛նելու հ ա . մա ր կա թողիկոսա կա ն ոսկյա գա վա զա նի մը ղին ութ յա ն ր , Բաց ա ստ ի, հա րդե, ի նվիրա ­

տուն յո թ ը հա զա ր րիալ նվ],րա ծ է էջմիա ծ­նի ճեմա րա նի սա ն եր ո ձ համար և 1 8 հազար րիալ ա լ Թեհրանի Դա վիթյա ն վարժարանի ա նօգն ա շա կերտ ությա ն,

(«Աւ-աքս» 8 ն ո յե մ բե ր , 1947 թ .)

Դ Ե Պ հ Է Ջ. Մ Ь Ա Ծ Ь ՆՕղը անձրևոտ է ։ «Ինթ ոլրիսթ շ-ի մա յր

դուռին քո վ կսպ ա սենք ինքնա շա րժին, որ էջմիա ծին պ իտի տ ա նի մ ե զ ,

« Հա ղթա նա կի կա մուրջ», են վե,ո ւիովեցա վ ա սֆա լտ ա պ ա տ ուղին, որ ծա ռերով եզերվա ծ էր իր ա մբողջ եր կա յնքի ն, ճ ա մ բ ա յի ն երկու քովերը կան հա յրենա դա րձներու համար արդեն պատրաստ ու դեռ շինվող տ ուներ,

Բա ց դաշտին վրա հիմա ա նշա րժա ցա ծ

են ավերակները Զվա րթնոցին, որ իր մեջ կմա րմնա վորե մեր նա խ ա հա յրերուն հա ­վա տ քը, մ եր փա ռա վոր ա նցյա լը և հա յ ճա րտարա պ ետությա ն երկնա սլա ց դեղեց- կութ յունը։

Անձրևը կշարունակե ի ջն ել. Մենք կ ա ֊ պ ա վինինք մուտքի կամարներուն ներքև. Երկու կողմերոմւ վրա կտարածվիւն կա թո­ղիկոսներու դա մբա րա նները՝ կողք կողքի,

9015 ՄԻ ԱՍԻ Ն 1948

մա րմա րյա ընդհանուր սավանի մը տա կ, Վարդապետ մր կբա նա Տաճարին դուռը

և կա ռա չնորդի մ ե զ ։Որմերը զա րդա նկա րվա ծ են արժեքավոր

ա շխատություններով,Կ երթան ք խ ուզ մ ը , ուր պ ա հվա ծ են մա ­

սունքներ ու թա նկա րժեք իրեդեններ։ Կան կաթողիկոսներու, թա գեր ու զա վա զա ններ, վա րա գույրներ, ինչպես նաև արծա՛թե կա մ ոսկիե զա նա զա ն ա ռա րկա ներ։ Հիսուսի հ ա - •աւիայտեն մասնիկ մր պ ա հվա ծ է մա սնա ­վոր տուփի մը մ ևք։

Վեհարան կբարձրանանք Հա մրա քա յլ, Մեզ կընդունի Վեհափառը, պ ատկառելի իր ա նձնա վորությա մբ։ Անոր խ ոսքերը խ ո - րո,նկ իմաստ մր կ պարփակեն իրենց մեր։ Ան չի կրնար հիմա հա յ ժողովուրդի մի ա ո ֊ ն ակ անութեն են և մեր եռկրին մեք անոր ա մ ­փ ո փ վ ե ի ն տարրեր բա նի մա սին խորհիր Իրեն համար չկա ա վելի մ ե ծ ձեռնա րկ քան հա յրենա դա րձը, Հնա րա վոր բո ,ո ր միզող­ներով հարկ հր նպ ա ստ ել ա նոր։

Վեհափառր լա վա տ ես է հողա յին մեր պահանջքներուն նկա տ մա մբ. Ան կհավատա

թե շնորհիվ Սովետական հզոր Մ իութ յա ն, կարելի պիտի ըլլա վերստանալ մ ե զ մ ե հա- ,/ւշտակված հողերը։ Կարծես իր խոսքերուն որպես եզրա կա ցություն ան ըսավ թե եկե­ղեցին ծա ռա յել ու ծա ռա յում է հալ ժ ո ղ ո ֊ վա րդին և անոր հա յրենիքին։

Վե Հա րա նի Ծ ա ղ կ յա դ ա կ ի ճ ի ն մ ե ք պ ա հ­վ ա ծ է Կ ո մ ի ս ։ա ս ի դ ա շ ն ա մ ո ւր ը , ո ր ա ն վ րա ա ն վ ե ր ջ ն ա կ ա ն ձե տ վ ա վ մ ե ր գ ե ղ ջկ ա կ ա ն ե ր ՛դ եր ո ւն ո ւ դ ա շ ն ա վ ո ր ե ց զ ա ն ո ն բ ,

Երկար պահ մր կդիտ եմ շուրջս1 ԷՋՄԻԱԾԻՆ... Մեր դարավոր հավատքին

խ ա րիսխ ը, Ան լւււծված էր հա/ ժողովուրդին մեջ։ Երկար զարեր ան մեր գոյությա ն խորհրդանիշն դարձած Ւ,ր, որռվհեա ե զրկր- ված էինք պ ետ ա թ ենե, որովհետև կհեծեինր բա րբա րոսներէи լուծին նեբքե՛

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն ... Ո մ ա ն բ ,1, ո ր ձ ե զ ի ն զ ա յնՊարսկաստան փոխա դրեր Рш յւ յ ան բա րև, А և ե ու քա ն ղ ակ ե ա ,/եէի կ ապրեր սիրտերուն, հոգիներուն խ որը, որպես հավա,ոք, որպես տ եսիլք ու ա ղոթք, ե ոչ ոք կրնար տեղահան ընել զ ա յն , )

ՍՄԲԱՏ ՏԵՐՈԻՆՑԱՆ

ԱՆԳԼԵՐեՆ ԳՐՈՂ 2113 ԿհՆեՐՕր. Զ ապել Բ՛ահ միղյա ն հոդվա ծ .մը հրա ­

տարակած■ Է ռՏհր Ինկլիշ Լիֆլեթօ պ ա րբե­րաթերթին մեջ, ոԱ նգլերեն գրող հա յ կիներ* վերտ ա ռությա մբ, որուն մեջ հեղինակը կհա յտ ա րա բե, թե հա յեր 2 0 -ր ղ գա րու մեջ սկսա ծ են ա նգլերեն գրել ե. իբրև ա յս լեզվով գրող ծա նոթ գրա գետ ներ ա րտա դրել, ռրոնցմե մ իա յն կհիշև Մ ա յքլ Արլենի, Ո ւիլիըմ Ս ա բ ո ֊ ւանի, Էմմա նվել Վ ա րդա նյա նի, ճո ն Բո, Կարլսրնի, Ր ի չարա Հա կոբյա նի և Լևոն Ս յուրմելյա նի ա նուններ,,,

հ ո ս ելո վ ա նգլերեն գրող հա յ կիներու մա ­սին, Օր. Բ ՚ա հմիզյա ն մասնավորա պես կհի- շատակե հետ ևյա լ ա նուններր— Դիանա Ա ֊ դարեկ Ա բգա ր, Ջա պ ել Կ. Պոյա &յա ն, Սի լվա ՛հորման, Թ իմ արա Բ ՚եկուրճ, ԱրմենուհիԲ՜աշճյան Լեմո,ս , Սիրարվւի Տեր-Ն երսիս- յա ն և Նորա Պ ա լա քյա ն։ Ա սոնցմե ա վե / ի՛ մա սնա վորա բա ր կխոսի աոաջին չորսի մ ա ­սին ։

.Դիանա Աղաբեկ Ա բղա ր, ծն յա լ 1 8 6 0 -ի ն ,մեծահա րուստ և միջա զգա յին առևտրական ու մարդասիրական հա մբա վ վա յելող հոր մր զա վա կն է ։ Ան երկար տարիներ ապրած է ճ ա բո ն ե առաջին հա մա շխ ա րհա յին պ ա տ ե­րա զմէն ետքը անուանված էր հոն առաջին կին հ յուպ ա տ ոսը։ Անռր գրական գործերը կարելի է բա ժնել երկու որոշ խ ա մ ր եբու, ո- բււնցմն առաջինը կներկսւյա ցնե «Հա զար

պ ա տ մություններ», որ կարճ ու հեւոաթրքբա- կան սլա տ մվա ծքնե րու և բա նա ստ եղծու­թ յա ն ։, ժողովա ծու մը հ է «Մ ա սս, Տա ղի քա ­ռասուն օ ր ե ր ՛։ ֊, ,ւն պ ես, Ա յս կարգեն է ռՄե- նւսվոր խ ա չա կիբըօ որ ի բր աշուղ ծպ տվա ծ պալատ կմտ նե ա ղա տ ելու համար հա յ ա ղ ֊ ջիկ մը ,

Դիանա Արդարի ,/որձերուն մեծա գույնմ ասր արձակով գրվա ծ է և քա ղա քա կա ն ու ընկերա յին բ ն ո ւյթ մը ա ն ի . Ան գրա ծ Լ սհա - ղա ղությա ն Հա րցը,, (1 9 1 2 ) , «Կ ա յսերա պ ա շ­տ ություն և օրենք», սԵվրոպայի խ ա ղ ա ղ ։,։. ֊ թ յուն ր յ) և ա յլն , որոնց մեջ կա րտահա յտի իր բա ռ ն սերբ Հա յա ստ ա նի, ա բզա րությա ն և աշխարհի խ ա ղա ղությա ն մա սին։

Օր. Բա հ մ ի ղ յա ն ա նգլերեն զրոդ դրա դես, կին երե երկրորդը կհամարե Սի լվա Նորման, որուն Մարի Շելլի մա սին գրա ծ գործր " Մ ա ֊ րի Շ ելլի , նորավիպաղիր և թա տերա գիրս, լույս ը նծա յվ եցա վ 193-1 և 19 3 9 թվա կա ննե - բո ւն , 0 քսֆորտի համալսարանի մա մա յին կողմ ե ։

* ) Բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ՛ Ս մ բ ս .։տ Տ ե ր ո ւ ն յա ն ր 1 0 4 0 թ վ ի ա շ ­

ն ա ն ը Կ ի պ ր ռ ս ի ց Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յ ա и տ ա ն ժ ա մ ա ն ե լո վ

մ ա ս ն ա կ ց ե լ Է Հ ա յա ո տ ս .՝ն ի Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Գ ր ո ղ ն ե ր ի հ ա ֊

մ ։ ճ դ ո ւ մ ա ր ի ն ։ Վ ե ր ը ր ե ր ւ ս ձ հ ա տ վ ա ձ ը վ ե ր ց ր ե լ ե ն ք ն ր ա

^ Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա լա ս տ ս ֊Ն ի մ ե ք о ը ն դ Հ ա ն ո ւր խ ո ր ա դ ի ր ը

կ ր ո ղ հ ո ղ վ ա ձ ա շ ա ր ի / յ, ո ր ը շ ա ր ո ւն ա կ ա բ ա ր տ պ ս. դ ր վ ո ւ մ

կ Կ ի ւղ /ա ս ի в Ն ո ր Ա ր ա рчу> թ ե ր ք /ո ւմ ւ Խ Մ Ր .

Դ մ ա ր ա Р-ե կ ռ ր ձ ք։պ/ւֆւ,ր } / ։ մ"Ր կդրե արձակ /, Հ . ' '■/

Հ - " Ы պ1 : ՞ Լ "մ ո լ , ,ր ո մ ի , >.ավաա քի , ,ւաւ1/, հա ճ ա յյ ի Ր ;

ն Ա ա / " " У ‘" " Ած 1 հ' " Ն"'Կ '“ >- ա ոա սպ ել.'ш и Л ք ՚ ՚ ր ՚ ՚Ւ " 1' մա,՚Ին ...... սՈ ,1 /,.

" I г ' / ՜» աճոյյ ռի /, //;„ ' ^ լ " Կ մ/"“ ծին>. /1 ա տ ե բդ„, Ա. ոլնր,

" - * Հ ՜ Հ % ' ս № ՝ զ Հ . , է ; տ ; }եարոյա նի մ ր նման, " ։ 1 ՚էՐՐմ

. . ......... , ւ յ * -шип/шд-բե րե լող „ .ն ,,,, զրո,/1յոմ,ներեն

վ ե ր ," ,ծ ե լ ա նոր դրական կ ա ր ,,.

նա և Զա պ ել Պ „յա ճ յա ն ի մ ա - . . . ւ ՚Ր Ր Հ կ ա ր ի չ և դրաղեա և Ո ֊

քա ն գործերեն կ .ի շզի «Հ ա յ աոասպեւնԼր և վեպ եր» (Ю 1 Ч ) և «Կ/ղիկա մեշ,, Ո 0 2 4 ) , որ

Օ Ա Ւ Կ Պ ե Ր Պ ե Ր Ց Ա Ն հ Ն Վ Ա Գ Ա ճ Ա լԴ ե Ս Ը

^ ո դ « 4 „ , Ո 4ի ձա յն» /,/„ /.

Ոննիկ Պերպ երյա նի տա րեկա ն ն վ ա դ ա ֊ ■ ա նդեսներր Փ ա րիզս,Հա յ դա զ ո փ ի ն Համար ի մա սնա վորի Հ ա յ ա րվես,,,/, մշա կմա ն տ եսա կետ են, շա Հեկա ն ութ յո ւն ոմ,եոոո դեպ ք մրն են եդա ծ միշա : Ա րդա րև, ա ղգա , յի ն երա ժշտակա ն ոճի մ ր , կա մ դպ րոցի մր

մա րմին ա ա լո, նպ ա տ ա կը հետա պ նդող Հա , երգա Հ ա ն ն ե ր ռ ն կ արդին 0 . Պ երպ երյա ն, մ ի ն չև .ի մ ա իր ա րտ ա դրա ծ լուրջ դ ո ր ծ ե ֊

րոմ, շ ն ո ր ,/ "Է ա նտ ա րա կույս կարևոր դի..., ո ր կ դ ր ա վ ե ա ր դ ե ն ։

Ա աեդձա դդրծա կա ն կա նոնա վոր ա դեդծիմր '.ետ ևելով , ան ասկե ա ռաջ ա վտ վ, “ նմֆոնիք գործ, «Հերոսի կյա նք կական Հ ա մ ա ն վ ա գ,,-/,, ին;պ ևս նա՛և ֆ ոհիբ (.Պատա րագ/;-/,, և ա ղ ն :

Հա սաջի կա ն ո յեմ բեր մեջ իր դո,,ծե ր ,:,ն նվիրվա ծ

՛ա յտ ա դրին մա ս կկա զմե իր Կարևոր Հ՜եդինտկո,

ոն-երրո„-ք/, դրվա ծ դա շնա կի ե /"մ ր ի Հա մա ր, ինչպ ես նաև ն ո լ,ն ■••“ «I - , ֊. ա յս ա նդա մ մ ե ծ նվադա իասէբի

տ ա կ Ր ԲԱ'" 1' ն 1"ատա սիրվա ծ ձևին

Ս ո՛յն նվա գա հա նդեսին կ մ տ ս ն ա կ յի նշն „ր .ա լի , երգչուհի 0/1. Կարին Իշկա լա ց,ա ն , 1"ր ե ս " , Փարիզի քոնսերվտ թուա րեն),Հանրաձանո/1 դաշնա կս, Հար կմիլ Բաստն/,,

Վևրսա յլի Ք ուա թ յա օրը Ա Լա մո,րե„ հ ր ֊ ւքադաիւումբր,

(«Ա րևմուտ ք» 2 3 ն ո յե մ բ ե ր 1 0 1 7 թ . ) 0 . ՊԼրսյԼրյսւն

Ա Յ Տ Ս Ը Ս . Ղ Ա Զ Ա Ր Ի Վ Ա Ն Ք Ի Ն ՝ „ Բ Ա Զ Մ Ա Վ Է Պ “ -Ւ ւ Օ Օ - Ա Ս Յ Ա Կ հ Ա Ռ Թ Ի ՎՎանէէ՛րը, Հո կտ եմ բերյա ն ա յս ամսուն

մ եջ, խ որհրդա վոր գեղեցկութ յո ւն ը ղդեցաոԼ ա շնա նա յին խորոմւկ

ր ո ւյրե ր ոլ կա խա րդանքին.ղ ա յներ ա և դեռ կարմիր

ւ 4 1Г М » ւ՛ է 1 9 4 8

՛վարդեր կան վանքի սպիտակ կամարներուն մոտիկը և թռչուններ' Պա յրընի ձիթեն ի ի ճյուղերոմւ մեջ։

Սրտագին ու սիրալիր ընդունելությունը կ վա յելեմ վանահոր՝ Գ երա պ ա յծա ռ Սրա-պիոն Ո ւլոլհա ճյա նի և վա րդա պ ետ ներուն,՛ որոնց հետ կշրջեմ վանքին մեկ ծ ա յր ենմ յո ւս ը ։ Ի ն չ ոգևոր խ ոսա կցություն և ր ա - ցա տ րությոմւներ պատմական կա մ ներկա յի դրվա գներով։ Եկեղեցի, թա նգա րա ն, գրա - տ ուն, տպարան և դա մբա րա նները կ ա յ­ցե լեն ք հետ զհետ ե։ Տ պարանին հսկա մ ե ­քենա ները հո ծ մ խ որով կ լեցն են շուրջր։

Մ խիթա րյա ն վարդապետներուն մեջ կան կա տ ա րյա լ ա րվեստ ա գետ ներ-բա նա ստ եղծ­ներ, երա ժշտ ա գետ ներ, գիտ նա կա ններ և ի նչ որ զիս հրճվա նքով կպ ա րուրե, Հա յրերր ա նխ տիր հիա ցողներ են Խորհրդա յին Հ ա ­յա ստ ա նի մշա կութա յին ներկա վերելքինւ Հ ա յր Ղևոնդ Տ ա յա ն Կոմիտաս վա րդա պ ե­տի նմա ն կմշակե հա յկա կա ն երա ժըշտ ու- թ յո մ ւը ։ Իր գյուտ ն Է քա ռորդ ձա յներու դրությունը, вԱ յս փ որձը,— կըսե ա ն ,— պիտի ծա ռա յե մեր ա զգա յին երգերոմւ

տա լու ի րենց ա ռա րկա յա կա ն և իսկա կա ն ա րտ ա հա յտ ությունը, ինչպ ես կպահանջե բնիկ նկարագիրը ա րևելյա ն հին ա զգերոլ երա ժշտ ությա ն ՚յ։։ Հուզումով կ լսեմ իր եր­գա ծ «Ե կա յք Հա ւա տ ա ց ե ա լք», -ը , ուր ան ներմուծա ծ Է արդեն ի ր գ յո ւտ ը ։ Ց ո ւյց կու- տա ձեոա գիր շա րա կա ններու հսկա ա շխ ա ­տություն մ ը , որ շուտ ով լո ւյս պ իտի տեսնե վա նքին տպարանին մ ե ջ ։

Հա յր Ա գըլյա նի հետ կբա րձրա նա նք վա ն­քին թա նգա րա նը։ Ահավասիկ հա յկա կա ն զա րդա նկա րչությա ն, գորգա գործութ յա ն,

զինա գործությա ն և մա նրա նկա րչությա ն հրա շա լիքները, մա սնա վոր դարակներու, պահարաններու մեջ ճա շա կով շա րվա ծ։Հա յկա կա ն սկիհներ, ա րծա թա հյուս ուրարմ ը , գեղա քա նդա կ թ ա գեր, մա կա ններ, գո- տիներ, սուրեր և ա յլն ։ Տա րբեր պահարանի մը մեջ զետ եղվա ծ են հա խ ճա պ ա կիներ, որոնք հա յերեն ա րձա նա գրություններ կը-Կըրեն, նույնպ ես սաղավարտ մ ը , որպ ատկանա ծ Է հ ա յ մա րտ իկի Քրիստ ոսեյո թ ը դար առաջ մոտ ա վորա պ ես։ Հրա շա լի են Նափո/եոն Ա ֊ի կնոջ Մարի-Լուիզի պ ա տ կա նա ծ գոհա րեղենները, զորս կա յսրը փ ոխ ա նա կա ծ Է ունենա լու հա մա ր հին հ ա յ­կական սուին մ ը ։

Հ ա յր Ա գըլյա ն ուշա դրությունս կհրավիրե ձեղունի մեջ նկա րին վրա , որ կներկա յա ց- նե аԽա ղա ղությունը և Արդարությունը» , և գործն Է հռչա կավոր Թ րեփ ոլոյի ։

Լ՛որտ Պ ա յրընի սենյա կը տ\պավՆւրիչ մթնոլորտ մը ունի։ Քա նի մը շա բա թ առաջ

ա նգլիա կա ն շարժանկարի ընկերություն մր եկա ծ Է լուսա նկա րելու և վերա կոչելու հա ­մա ր սհանճարեղ կա ղտ ֊ին կյա նքին ի նչ ինչ դրվա դներր, զոր ան ա նցուցա ծ Է Ս. Ղազա- րու վա նքին մ եջ։ Վանքին պարտեղին մեջ տ նկա ծ Է ձիթենի մ ը , որուն շուքին ան հա ­ճախ եկա ծ Է երազե լ ու խորհրդածել՝ դիտ ե­լո վ ծա վ/։ Լակունան կա մ գեղա ծիծա ղ Լի- տ ոն։ ճ յո ւ ղ մը կփ րցնեմ ձիթենիեն, իբր (Гբա խ տ բե ր ո ղ », հետս տ ա նելու համար։

Մ խ իթա ր Ա բբա հոր դահլիճը երթալե ա ֊ ռաջ, հա յր Ա գըլյա ն ի նծի կերկարե արձա- նա գրությա նց տ ոմա րը, ուր կնշա նա կեմ ա - նոմւս ու նա և «Բաղմսւվէս]»-^ւ 100-ա մ յա կի ա ռթիվ հիշա տ ա կա գրությունր։ Նույն տ ո­մա րին մեջ ստորա գրա ծ են Ալֆրետ տրՄ յուս ե, Պ ա յրըն, Ռապինտրանտ Թակոր, իշխ ա ններ և իշխ ա նա զոմւներ։ Ահավասիկ Ա բբա հոր դա հլիճը։ Սրահին մեջտ եղը հըս- կա դա գա ղ մ ը , որոմւ կմոտ ենա մ երկյու- ղով թրջվա ծ հետ ա քրքրությա մբ մ ը ։ Եգիպ­տական մումիա մըն Է, որ 4 0 0 0 տա րիե ի Վեր կննջե նույն ձևով, իր պատանքը կա­պ ույտ և սև ուլունքներով հ յո ւսվ ա ծ հրա­շա լի ծա ծկո ւյթ մըն Է, ուր եգիպ տա գիր նա խ շվա ծ են ա յս երեսունհինգ տարեկան քուրմին կ յա նքին ու գործին վերա բերյա լդրվա գները։ Դարակ մր Խ ։ ա մբողջապ եսհա տ կա ցվա ծ Է հին հա յկա կա ն դրա մներու։

Ու ահա հա յկա կա ն ձեռա գիրներու հրաշա ­պ ա տ ում գա նձա րա նը։ Երեք հա զա ր հա զվա ­գյուտ մա տ յա ններ հոս ե ն , ի նչ որ հա յ սիրտ ը, մ իտ քը, ճաշակն ու հա մբերությունը սիրով ու երկյուղա ծութ յա մբ կրցա ծ են ը ս - տ եղ ծել, ա րտա դրել, խ նկա բո ւյր ա ստ վա ծա - շոմյչներ , ա վետ ա րա ններ, սա ղմոսա գրքեր, Ներսես Շնորհա լիեն, Լա մբրոնա ցիեն ձե­ռա գիր մա սունքներ, Մլքե թա գուհիին ոսկե­ճա մուկ ձեռա գիր Աստուածաշունչը, ա ղո- թ ա բո ւյր Նարեկ մ ը , թռչնա գիր մա նրա նկար­չութ յա ն գլուխ գործոցներ ։ Կա յսրեր, կ ա յս­րուհիներ, իշխ ա նա զոմւներ մա սնա վոր նը- վերներով ճոխ լսցուցա ծ են թա նգա րա նը։ Մասնավոր սրահի մը մեջ տ եղ գտ ա ծ են ժա մա նա կա կից նկարիչներու գործերը. հոն են Ա յվա զովսկին, Էտկար Շա հ ի ն ը , Շա պ ա ն- յա ն , Ա դա մ յա ն , Մախոխ յա ն , Շ ի լթ յա ն , Ֆ եթ վա ճյա ն, Ջ ■ Մ ութա ֆյա ն, Խաչատուր յա ն և ա յլն ։

Գրատունը կպ ա րոմյա կի հին թե նոր հա յ հեղինա կներու դիրքերը, 3 5 հա զա ր հատոր ու բա զմ ա թ իվ հա յերեն պ ա րբերա թերթեր։ Հս կ ա սնտուկներու մեջ զետ եղվա ծ են «Բ ա զմա վէս}»-^ 1 0 0 տարվա պ ա տ կա ռե­լի @1"№րԸ՛ "Ր ն ույն իրիկոմւ իսկ պ ետք Լ ւիոխագրվին Վ ենետ իկ, Մ ուրա տ -Ռ ա ֆա յել-

յա ն վարժարանի սրահը, ցուցա հա նդեսի մը

հա մա ր, որ տ եղի պիտի ունենա «Рш п.Гш - Ч И Л-Г հոբելյա նա կա ն հա նդեսին օրն իսկ,

Կիրակի 1 9 հոկտ . կեսօրն վերշ (Гուրաս։- Ռ ա ֆ ա յելյա ն վա րժա րա նի շքեղա զա րդ դահ . լիճներուն մեջ կսկսե «Բ ա զ մ ա վ էպ ».^ հար­յուր ա մ յա կի ն նվիրվա ծ հա նդեսը, Սրահը լե ց վ ա ծ է հ ա յ և իտ ա լա ցի ընտ րա նիով։ Հ ո ն են ա րտա սահմա նեն հրա վիրվա ծ ա զ ­գա յի ն ներ, հրա պ ա րա կա գիրներ, գրա գետ ­ներ, ա րվեստ ա գետ ներ և ա յլն , մ ե ծ մա սա մբ Մ ուրա տ -Ռ ա ֆա յելյա ն նա խ կին սա ներ ե

թերթեր ու ն եր կա յա ցուցիչներ , Հ ա յր Մեսրոպ ճ ան ա լյա ն , «Բա զմա վէպ »-/^ ներկա խ մ բա ­գրա պ ետ ը, կրա նա հա նդեսը, Ան խ ոսք կա ռ­նն ու կբա ցա տ րե <ք9ադւ1ավէսյ*.^ նշա նա ­կութ յունը ։

Մ ոնսենեոր տը Լյուքա իտ ա լերեն լե զ ­վ ո վ ներբողա կա նը ըրա վ «Բ ա զմա վէպ ».^, ու զա յն սնուցա նող դա րա վոր հ ա յ հա նճա- ր ի ն ։

Բա նա ստ եղծ Հ ա յր Վահան Հովհա ննիս­յա ն կուռ ճա ռով մը վեր հա նեց թերթին խ որ ա զդեցությունը հա յ մտ ա վոր շա րժումին վր ա ։ Հ ա յր Հ . Ո սկյա ն вՀա նդէս Ա մսօրեա յո- ի կողմն հա րգանքի ու հիա ցումի տուրքը բ ե - րա վ քո ւյր պ ա րբերա թերթին, Իտ ա լա ցի լը -

Վևնետիկէ 194 7 Հոկտ .

_________ ________________ է 4 а

ւԱ ՅեՐԸ ՍՈէ՚ՐհՈՀՅՈՒՍԻՍԱՅԻՆ ՍՈԻՐԻ ՚ձ, ճ ե զ ի ր ե ի նա ­

հա նգը, որ ունի Գ ա մըշըլը, Հա սի չե , Ռաս- յո զ - Ա յն , Տ ե ր -ֆ ո ր , Տերպ եսիե ա վա ննե- րը , ընդա մենը 1 2 .5 0 0 հ ա յ ա ռա քելա կա ննե­ր ո վ ։ Ունի Ա ռա չնորդա կա ն վա խ ան որ դո г.- թյուն և ներկա յիս Ա թոռա կա լն Է Հ ո գ . Տ . Մեսրոպ վա րդ. Բ ա րոյա ն, նույնպ ես միա ­բա ն Կիլիկիո Կա թողիկոսությա ն և շրջա նա ­վարտ Ա նթիլիա սից 1 9 3 6 -ի ն ։ Հ յ ոլսիսա յին Սուրի։։ շրջանին մեջ հ ա յ կա թոլիկները ևս ունեն Ա ռաջնորդական փ ոխ ա նորդութ յոմ ։, ուր նստ ում Է Գ երա պ ա յծա ռ Զոհրա պ ետն Եպիսկոպ ոս։

ՔԵՍԱՊԻ ԵՎ ԼԱԹԱՔԻՈ ՇՐՋԱ ՆԸ, ,,ր ունի Լաթաքիա քա ղա քը, Ք եսա պ ը , Գա րտուրանը, Եագուպիեն, 'Հընեմիեն, ճ ի ս ը Էւ Նղուր, Մ եյտ ա ն էքպ ե զ, Թ ա րթոլս, Թեյ , Ա պ իտ տ , Թել Ք ոչեք, Թել Պ րա գ, Տ ե ր ի ք , Ը նկ զի ք ս ՛­վա նները, ընդա մենը շուրջ 6 2 5 0 հ ա յ ա ռա ­քելա կա ններով։

ԼԻԲԱՆԱՆ.— Հ ո ղ ա յի ն ա վելի ամ/իոփ սահ­մա նների մ եջ հա ստ ա տ վա ծ, և թ ե և թվա կ ա - նորեն նվա զ հ ո ծ քա ն Հա լեպ ի հա յութ յունը, բ ա յց ։ոն տ ես ական որեն և մա նա վա նդ մշա -

!■ I). Ա I' Ն 93

րսպ րոզ ժ . Վեննի իտալական մա մոզին ող­ջույնները բերա վ հոբելյա նա կա ն հա նդեսին։

■Հուզված ու ներշնչվա ծ շեշտ երով խոսք ա ռա վ երիտասարդ բա նա ստ եղծ Արամա- յի ս Սրապյան, նախկին սան Մ ա ր ա տ ֊Ռ ա - ֆ ա յե լյա ն ի , դրվատելու. համար հա յ մամուլն ու անոր վաստակավոր ու անխոնջ մշա կ­ները ։

Խնա մվա ծ գեղարվեստական բա ժնին ի - րենց մա սնա կցությոմւը բե ր ա ծ էին Օր. Մա­ռի Պոտ ոլրյա ն՝ եր գ և դաշնակ, Պ. Սիրակ Սա գըզլյա ն ' հա յկա կա ն երգերով, Պ. Վ. Թոք աճ յա ն ՝ արտասանություն և իտալացի արվեստագետ Ս. Ա մննտ ոլա ' իր դս/շնակիընկեր ա կ ց ո լթ յո ձ ը ,

Հա նդեսը վւակեց Ս. Ղ ա զա րու վա նա հա յր ՛՜եր. Ո զոլհա ճյա ն ընդհա նուր խանդավա­

ռությա ն և երկարատև ջերմ ծավւեր ու մեջ։Հա նդիսա կա նները աոիթ ունեցա ն կից

սրահներու մեջ ցուցա դրվա ծ «Ոա(լմավէպ»-/ւ ‘•ին թե նոր թիվերը թղթա տ ելու և հիա­նա լու համար նույնպ ես «Գեղոմւիօ-ի ծի­րա նա փ ա յլ ու շքեղ հատորներուն վրա , զոր Մ խիթար յա ն հա յրերը մասնավորապես հը- րատարակած են փ ա ռա բա նելու համար <?ԲազւքավԼս]»./ւ հա րյուրա մյա հ ո բելյա ն ը ։

ՄԱՈՔ ԱԹՄԱՃՅԱՆ («Ժողովուրդ» 9 ն ո յե մ ր . 19 4 7 թ . )

Ы . ԼՒՐՍԼՆՍԼՆՒ ՍեՋկութա յին ա զգա յին հա ստա տությա նդ տ ե­սա կետ ից ա մենից կարևոր կեդրոնն Է Լիբա նա նը: Մ տ նա վա նդ պատերազմի ա յսվերջին տարիներին շատ հա յեր գա ղթեցին Հա լեպ ի և Դա մա սկոսի շրջա ններից և թերևս 1945 տարվա վա խճանին Լիբանանի հա յութ յա ն թիվը նվա զ չէ , քան Հա լեպ ի թե - մ ի ն ը ։ Ոմւի եպիսկոպոսանիստ Առաջնոր­դարանէ

Լիբանանի գլխ ա վոր կե ղրո նա ց ումն երնեն հետ ևյա լները . —

ԲԵՅՐՈԻԹ քա ղա քը և իր ա րվա րձա նները, ուր ապրում են մոտ 6 0 .0 0 0 հ ա յեր , Բևյրութ Գ՛ետի շրջա նը, որ սրա նից 2 0 - 2 5 տար/։ ա - ոաջ ա մա յի Էր, ա յսօր երկու կողմի վրա շեն ց ա ծ հա յկա կա ն թա ղերով կցվ ա ծ Է րոմ։ Բեյրութ քա ղա քին։ Մ ա նա վա նդ գետ ից մյուս կողմը, զուտ հա յկա կա ն թա ղերով Է շենա ց­վ ա ծ ։ Ա յս հա յկա կա ն արվարձանների գլխ ավորներն են , — Գ՛ետից դեպի Բեյրութ I՛ քա ղա քին անմիջա պ ես կ ի ց , Նոր Հա ճըն, Էշրեֆիե, Հա յա շե ն , Ր ը մ ե յլ, իսկ գետի մ յո ւս կողմը մեծա գույն արվարձաններն են՝

94 է Я Ա Ի Ս. Ծ Ի Ն 1918

նոր Մ ա րա ,, նոր Սիս. Նոր Ա տ ա ն ա , Ռրաա, Աման пи և ա յլն ։

ԼԵՌՆԱՅԻՆ ԼԻԲԱՆԱՆ, որ իր մեջ Հա շվա մ Լ մեկ կողմից Անթիլիա սը, ճ յո ՚ն ի ն , ճ ի պ հ ;- լր , Ղա զիրը, Պ իքֆա յա ն, իսկ մ յո ւս կողմի,, Ա լեյը I’> Հա մմա ն ա ն, ընդա մենը ունեն ա լով ■շուրջ 15 0 0 Հ ա յո ւթ յա ն ։

ՊԵՔԱԱՅԻ ԼԵՌՆԱԴԱՇՏԻ ՇՐՋԱ ՆԸ. Լ ի ֊բա նա ն յա ն և Ա նղր-Լիբա նա նյա ն լեռներ/, մի- ջև , Դա մ ասկոսի սա Հ մա նին մոտ եցա ծ վ ա յ­րերը, Ա յս շըչա նր Հետզհետե աճող կ ա ֊ րևորոլթյա ն է ղա նում, նախ ա յնտ եղ ձեռ­նարկվող պետական տ նտ եսա կա ն գործերի պ ա տճա ռով, ապա և Սան չա գ ի ,, գա ղթա ծ Հա յերի կա րևորա գույն մա սի Ա յնճա ր տ ե ­ղա վորվելովր՝ նույն Պ եքա ա յի գա շտի դեպի Դա մ աս կռո երկարող ծա յրի վրա , Պեքա ա յի Հա (կական Հա մա խ մբումը ր ա մա նվում է երե р -չոր՛, կեդրոն ա ցումների, Նախ Ш К | Ь , որ մ ե ծ պ ա տ երա զմից ի վեր Հ ա յ գա ղթա ­կա նությա ն կեդրոն եղա վ, ապա Պւսալպեք ու Րայսւդ, իբրև կեդրոններ երկրա գործա ­կան աշխատանքների և վերջին տարիներին երկա թուղա յին պետական ա շխ ա տ ա նքների։ Ավելի կարևոր է Շ րորա յի շրջա նը, Բ եյրու- թ ից Դամասկոս երկա րող պ ողոտ ա յի ճիշտ • Պեքաա դաշտի մուտ քի ,Լրա, Այսւոեղ Հ ա յ­կական մի նոր ավան Լ ա ճեր Հող են գն օ , հ տուն ու պ ա րտ եզ են շինեք Հա յեր ը , (ւթո­րա յի ա յս շրջա նի մեջ կան շատ ա վետ ա րա ­նական Հա յե ր , ի րենց Հա տուկ դպ րոցով ու եկեղեցիով։

Պեքա ա յի կա րևորա գույն Հա յկա կա ն կեգրոնա ցումն է նորա Հա ստա տ Հա յկա կա ն Այնհսւր գա ղթա կա յա նը, Բ և յր ո լյթ ի ց Դա ­մա սկոս գնա ցող ճանապարհի գրեթե կեսի վրա, Բեյըութից 5 5 կիլոմետ ր Հեռա վորու­թ յա մ բ ։ 1 3 0 0 Հեքտ ա ր Հող է Հա յկա կա ն Ա յնճա րր, որ Մուսա լե ռ է կոչվում ։ Հողի 92 Հեքթա րբ Հա տ կա ցվա ծ է գա ղթա կա յա նի շինութ յա ն, Ա յստ եղ նստ ել I; նախկին Ս՛ա­սա Լեր ան ժողովուրզը. Բիթիս, ս, Հաջի Հա - բիբւի . Յ ո ղ ա ն , Օլուգ, Խըտըր Պ եկ, Վւսդրֆ հ ■Բեպուսիե, ընդա մենը մոտ 5 5 0 0 ւսնձ։ Վերջին տարին, Հ . Բ. Ը , Մ իությա ն ձեռնա ր­կով և Հ ա յ Կարմիր հւաչի գործա կցութ յա մբ Հա ստա տվեց ջրՀան մի մեքենա , Հա յկա կա ն ամբողջ գա ղթա կա յա նին ջուր Հ ա յթ ա յթ ելո ւ

!ա մա ր։ Իրենց Հաստատումից ի վեր թեև բա վա կա ն նեղություններ կրեցին Այնճարի Հա յերը, բ ա յց Հետզհետե բւսրերսվվում I. տ նտեսա կա ն վիճա կը, երկրա գործությա նա ճումով և ճարտարարվեստական Նոր գո ր ­ծերի Հ աստ ատ ում ով Պեքաա (ի շր9ա),ի մեօ ՚

Լիբանանի թեմի կարևոր մ ի մսւսր դարձ՛,/ Լ նաև Հա րա վա յին Լիբա նանի շրջանը, մ և <•,, Հա շվելով Սուր և Սայտա Հա յկա կա ն 1,որ գա ղթա կա յա նը. Սարի և շրջա կա յքի մեք տեղա վորվա ծ են Սանջագից գա ղթ,,,ծ բ ն ա ­կիչները, նախկին Ա լեբսա նտ րեթի, Բեյլա նի, Ս ովա ղ ֊0 լո պ ի , Ֆ ա րթըոլյլի , Նարկիղլիքի և'"11 շրջա նների, րնղա մենր 2 2 0 0 Հոդի, Ա յն ֊ ճար ծովից 5 5 կիլոմետ ր Հեռու և 9 0 0 մետր բա րձր Հ, իսկ Սար գտ նվում Լ ճիշտ ծ ո վ ե ֊ զեըքը, Լիբանանի և Պ աղե ոտ ին ի սա Հմա - նա գլուխ ի մոտ , Շրջապտւողած Լ զւխա վորա - "/ես ի սլա մ և Տւուրզի ժողովուրդներովւ Երկրագործական բերրի մի շրջան Լ, ունի իրեն Հատուկ վա զող ջոլրր՝ ոռոգումի Հա ­մա ր։ Հա յեր ն ա յստ եղ սկսեցին ա ճեցնել ‘Ի՛՛ԲՐԻԿ պ ա րտեղներ, Սարի Հայ գա ղթա ­կա նությունը երեք մա սերի Լ բա ժա նվա ծ■ Նախ Սար քա ղա քի մեջ հա ոտ ա ա վա ծնեբր. սողա Րե յ բութից Հա յֆ ա գտ ցող ճանապարՀի վրա Պաս կոչվա ծ կա յա նը, և երրորդ, ա յո վերջինիցս չորս կիլոմետ ր ՛Հեռու և պ ողո- ա տ յից ներս, մ ի բլուրի վրա , Րաշիտիե հա մ Ր ա ս ֊յո ւ լ Ա յն կոչվա ծ վա յրր։

Սանջակից Լիբանան Հա ստա տվող Հ ա յե ­րի Հա մա ր, թե Ա յն ճարի և թե Սարի շրջա ն­ները, Հողերը գնեց և վրան տ ա ներ դի - նեց .ֆրանսական կ աո ա վա րա թյուն ր : />/,/.Սուրի Հողերր վերջնա կա նա պ ես Հա /երին չէին տ րվա ծ, բ ա յց լիբւսնա նյա ն նոր կա ­ռա վա րությունը շնորՀեց ա յդ բա ժինն Լր

ԴԱՄԱՍԿՈՍ. — Հնա դույն ժամանակն՛երից ի վեր Դամասկաւր եղել Լ Հա յութ յա ն կա ­յա ն ։ Դեպի Երուսաղեմ գնա ցող ուխտա վոր­ներ ա յնտ եղ գտ նոսГ Էին մ ի « Հոգետ ա նո։ Քաղա քի սուրբ Սարդիս եկեղեցին, ա րևել­յա ն պարսպի ճիշտ կի ց, իր շուրջ Հա վաքել Է Հ ա յ գա ղթա կա նությունը։ Մ եծ պ ա տ երա զ­մ ի ն , Դամասկոս ա մենից ա պ ա Հով և սննգա ռա տ քաղաքն Էր Հ ա յ տեղական ժո­ղովրդի Հա մա ր•

ՈՅՈԻձԱձԴ ԵՂՅԱՆ» ւ «Ա րևմուտք»

ՃԱՅԵՐԸ ԷԼԱԶՒԶՒ ՍեՋՏիարպաքրևն կգրեն «Ժ ա մ ա ն ա կ օ ֊ի ն , թե տ եղի ա սորիներ ու Հին մատրան մեջ Ս. Պ ա ֊

ա եղվույն Առաջնորդը վերջերս ա յցե լա ծ Է տա րա դ մա տ ուցա ծ և քա րոզա ծ Է խ ո ս ՛),Լլա զիղ, ուր բա վա կա ն մ ե ծ թ ի վ ո վ Հ ա յռ ւթ յո լն բա զմութ յա ն մը ներկա յութ յա ն, որոնցմևկա Հա վա քվա ծ քի չ մը ամեն կողմ ե և ա յն - շա տ եր կա րտ ա սվեին։ Առաջնորդ Տ . Հ ՛՛՛Ա ՛Ր

1948к Л Ս Ի II Ծ Ի Ն

կա տ ա րա ծ է Ь , 1սաչա<անգք,Ա1Ու մկիսւա>. ֊ի չ ա փ մ ե ծ „ լ փոքր ա Ա ձ ս կա

7 !*. и1Т ,ки!Т ^ ։п* ‘‘ /ւն̂ ե" ն“ եՍ''լած կ Ղ Վ? Տ . : ? * և ^ ֊ ^ ա ն չ յ ռ ր ևրա ցպ ա րա ծ /„ թե ի նչ Լ Պա տ ա րա գ,,,

թ յո ւն ր , /„„ս ա ո վ ա ն ա ն ք ը Ա մկ,,

95

Բ յ ՚՚՚ի ’ , „րովհետ /լ ա նոնք բոլորովին /Гиг - ց ա ծ էին ա բ , բա՛ները /, կա մ բնա վ չկի), „ ո ր . վա ծ, Արարողություն մրն ալ կատարված /- 4երեղմա նա „,ա ն մեջ, ո,ր հա յ ննջեց յա ,-

ՐՐ աոս,նց քա հա նա յի թաղված Ան,

( «1 1 .1 Ч Ц | ՝ ս » ц ն ո յեմ բեր , 1947 թ . )

Պաղտաա մոտ ա վորա պ ես , „ ն/ւ /)/)ք;հ ա յո ւթ յա ն մ ը , որուն .„Աղացիներեն , Ա մբողջ Ս իջա դետ քի մեջ 1 5 - 1 6 .0 0 0 հա ­յե ր կա ն, 6 .00 '1-ր ցրվա ծ Պ ա սրա յի, բ և բ ՛ո բ ի , Մ ուս ուլի ե շրջա կա ներ,,,ն

Պաղտաա ա նի չորս վա րժա րա ններ.— гР -ա րգմա նչա ց,՝ 3 8 0 ա շա կերտ ով, «Սվա ճ- յա ն ւ ' 5 8 0 , Սրլեխի վա րժա րա նր ' 200 ե Նո­րաշեն վա րժա րա նը 1 8 0 ա շա կերտ ով,

Սր,եխ և Նորաշեն նորա կա ռույց հ ա/ , կական կեդրոններ են , գա ղթա կա նա կա ն կա յա ններ չեն հ յուղա կներով, Աոաջինին մեջ գեղեցիկ, պար,„ե ղ ն ե ր ո վ շրջա պ ա տ վա ծ, ՛ո՛՛ւներ,, քի չ թ ի վ չեն կա ղմեր. ՚ երկրորդը կրկին կոկիկ, մա քուր թա ղերով, ր ,,,;,, ավե -լի հա մեստ , ,

Ներգաղթի ա րձա նա գրվա ծ են 9.Ո 00

ՊԱԴՏԱՏՅԱն 2ԱՅ ԳԱՂՈՏԹԸ

1 ՚7 ո \ ո " ' հ ? մ1' " " ' ° ՝ 1' 0' 'ե'- " Հ " 4 " " " " Ա ՚նԿ մ ե կ ն ի Բեյրոլթի ճտ մրով,Արձանագրվողներ,^ մե, կան 40 ,,նիե

պաղաատցի հայեր,երկու .„ա րի ա ,,աջ, Հա յա ստ ա նի հա ­

մա ր ձեռնա րկվա ծ հա նգա նա կությա ն ա ր ,, ֊•"" 7 ' ի ՚ Հ < «00 անգլիական ոսկի, ղրկված !֊ Հա յաստան, '

'1>ել ՚գա դթ„ո կա րոտ յա լներս, ի նպաստ ՛ո ՛ր ա -ան դես մր կա զմա կերպվա ծ է,

/բա ք ի '4 ջ 3 0 հոդին կա զմվա ծ մ ող սվին 2 0 ա նղա մԱ րր Պ աղտ,ստեն են , 7 -ր ՝ թ ե մ ս ֊

// ' 1 ՚ ւ"՜Ր Կր "ն“"1"1" է ՚րա քի րոլոր հա յու­թ յա ն կողմ!, ընտրվա ծ !„

Խո՛սակցական պ ա յքա ր չկա, ներկա յիս. ՚,ա ; . " թ ը հա նգիստ Է, Իսկ հա յերս, ե ա ր Լ -

՚ " 'Ր " 'ր / '/ ,ո ,թ յ„ ,ն ր շատ համերաշխ I;,

. , ԹՈ.ԹՍ.Կ1՚8( «Ււււլու|ու Г1| » շ > -„կ. , 0 , 7 р .

Կառավարական մա րդա հա մա րի կեդ­րոնա կա ն գրա սենյա կի հա ղորդա գրությա ն մ ր հա մա ձա յն կիպ րա հա յերսլ ճշղ„ի ,„ թիվն լ 3 6 5 9 , որմե 1 7 6 8 -ր ա յրեր և 1 8 9 1 ֊, ,կիներ ե ն , ՜ ՝

Ն երկա յա ցվա ծ թիվեն 3 1 5 5 -ը հ ա յա ­խ ոս լուսա վորչա կա ններ ե ն , 2 4 8 -ը ' օտ ա -

ԿհՊՐւԱԱՅՈՏԹՅԱՆ ԹԻՎԸրա խ սս լուսա վորչա կա ններ, իսկ ?5Ո հա­յե ր ալ ուրիշ դավա նա նքի կհետ եին,

Բյսնա զա ն րաղարներու մեջ բա ժա նումը հետ ե յա լ պատկերն ո ւ ն ի . - Նիկոոիա' 2 1 2 ! , Լառն ա քս,' 8 9 6 , Լիմասո' 2 2 2 , 3),ս-մա կուստ ա ' 1 2 3 , Պա ֆոս' 14 , իսկ Կիռնե' 7 հոգի,

(՜*Նու> օւ\» 2 8 հոկ. 1947 թ .)