Upload
borderea
View
249
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
El manuscrito Plantae per Galleciam observatae de J.M.C. Lange (1818-1898). Autores: R. PINO PÉREZ, X.A. FRAGA, FJ. SILVA-PANDO, J.J. PINO PÉREZ, X.R. GARCíA MARTÍNEZ & F. GÓMEZ VIGIDE. Nova Acta Científica Compostelana (Bioloxía), 16: 19-85 (2007) - ISSN 1130-9717
Citation preview
BIOLOXÍA I
NOVA ACTA~
CIENTIFICACOMPOSTELANAI Volume 16' 2007 - ISSN 1130-9717 I
The manuscript Plantae per Galleciam observatae de J.M.C. lange (1818-1898)R. Pino Pérez, XA Fraga, F.J. Silva-Panda, J.J. Pino Pérez, X.R. García Martínez& F. Gómez Vigide 19-85
SEPARATA
Servizo de Publicacións
da Universidade de
SANTIAGO DE COMPOSTELA
2008
Nova Acta Científica Compostelana (Bioloxía), 16: 19-85 (2007) - ISSN 1130-9717
El manuscrito Plantae per Galleciam observataede J.M.C. Lange (1818-1898)
R. PINO PÉREZ . X.A. FRAGA, EJ. SILVA-PANDa. J.J. PINO PÉREZ,
X.R. GARcíA MARTÍNEZ & F. GÓMEZ V1GlDE
Centro de [nvestigaciól1s Forestais e Ambientais de Louri::,án. XUl1to de GaliciaAp. Correos [27. 36080 Prmtevedra. Espw1a
(Recibido, oClubre de 2007. Aceplado. diciembre de 2()D7)
Resumen
R. PrKO PÉREZ*. X.A. FRAGA. E1. SILVA-PANDa. 1.J. PINO PÉREZ. X.R. GARCÍA MARTÍNEZ & E GÓMEZ
YIGIDE (2007). El manuscrito Plantae per Galleciam observatae de J.M.e. Lange (J 818-1898). NOF{{ Acta CientíficCl C01/Jpostelc1/J{{ (8io10.\ íCl J. 16: 19-85
Se da a conocer el contenido del manuscrito que J.M.e. Lange elaboró tras su visita a Galicia en 1852 y queregaló a Y. López Seoane. El manuscrito se conserva en el Instituto "José Cornide" de Estudios Coruñeses (ACoruña). En el manuscrito se hace referencia a 871 táxones. repartidos en 103 familias del territorio de Galiciay León. En nuestra revisión del mismo se aportan los nombres actualmente válidos. tanto de las familias comode los nombres científicos. las localidades donde son citados y diferentes observaciones. Se realiza una comparación entre el manuscrito y las obras Pugillus pla!1Tarum y Prodroll1us Flo/'{{e Hispcll1icae. fundamentalmente.Se indica, además. de manera específica. si un taxon consta en los pliegos gallegos del herbario de Willkomm.depositado en Coimbra. Finalmente. se reconstruyen los itinerarios físico y cronológico del viaje.
Palabras clave: Lange. manuscrito. flora vascular. corología. Galicia. España.
Abstract
R. PINO PÉREZ'o,. X.A. FRAGA, EJ. SILVA-PANDa, J.J. PINO PÉREZ. X.R. GARCÍA MARTÍNEZ & E GÓMEZ
YIGlDE (2007). The manllscript Plantae per Galleciam observatae de J.M.e. Lange (l818-1898). Novu AcmCientífica Compostelana (Bioloxía). 16: 19-85
We announced the contents of the manllscript that J.M.e. Lange wrote after his visit to Galicia in 1852 andwas offered as a present to Y. López Seoane. Thal manuscript is preserved at "Instituto José Cornide" (A Coruña).This manuscript refers to 871 taxa belonged to 103 families in the territories of Galicia and León. We providetheir current val id names. the places where they are l1lentioned and SOl1le other remarks. We have cOl1lparedthe manuscript to the works. Pugil/us plantorul7l and Prodrol7luS Florete Hispanicoe. We specifically indicatewether a taxon appears in the Galicians sheets of Willkomm's herbarium. deposited in Coimbra. Finally, wereconstructed the physical and chronological itinerary of the trip.
Keywords: Lange. manuscript. vascular flora. chorology. Galicia. Spain.
Auror para correspondencia: pillus@reco!llel\\'orks.lleT
20 No\'{{ Acra Ciemífica Composlelal/a (Biolo.\ía). 16 (2007)
INTRODUCCIÓN
Entre 185 I Y 1853. Johan Martin ChristianLange (Odstedgaard 1818. Copenhague 1898)visitó la Península Ibérica. donde recorrió lazona cantábrica. noroeste. centro y sur de Espaii.a.Estuvo en Galicia en las provincias de Lugo. ACoruii.a y Pontevedra. Con las observaciones yherborizaciones que realizó durante esos meses.Lange publicó posteriormente y de manera fraccionada varias obras sobre la flora de Galícia. Enprimer lugar. inició la publicación (en 4 partes) delPugilIIIS plantan l/JI illlpril11is hispaJl ica /'lIm. quusin itinere J85 J-52 con fechas de edición de 1860.1861. 1863 Y 1865: también publicó en capítulosla obra Diagnoses plumanllll IJenil/sulue lbericue I/OI'UI'UI11 u \'ariis colleeloribus recemioritempore leetarul11 (J 878. 1882 Y 1893) así comoDeseriplio iconibus illustmta plal/f(lrl/ll/ no\'(/
rum \'el l11inus cogl/itul'lll1l. pmeei/Jlle e flomHispal/ica. adjeetis Prrel/({icis I/ol/I/ullis. en 3fascículos (186-1.. 1865 Y 1866). con numerosas referencias a la fiara de Galicia. Junto conHeinrich Moritz Willkol11m (1821-1895) publicóel ProdroJ11uS F!ome Hispunieae (1861. 1870.1880). obra en 3 volúmenes que fue editada en9 entregas.
No hay constancia alguna que indique quedurante su estancia en Galicia. Lange llegara arelacionarse con el naturalista V. López Seoane(1832-1900) a quien regaló posteriormente unmanuscrito con una lista de las plantas de Galiciay las localid;:¡des donde las había observado oherborizado durante 1852. tal y como éste dejódicho en LÓPEZ SEOANE 0897: XII). Sin embargo. parece que sí pudo hacerlo con el entoncescatedrático de Ciencias de la Universidad de Santiago. José Planellas Giralt (182J -1888). quienafirma en su Ensuyo sobre laflorafunerogál1'licagullega (PLANELLAS. 1852: 447) que "pocos meses después de haber comen:ado la publicacióndel Ensaro. el ilustrado botánico MI: Jho Langehi:o una escursion á este pais, sil/ otro objetoque el de estudiar su 1'egetación espontánea.Habiendo tenido ocasión de relacionamos, mehi:o el obsequio de comunicarme las especiesque á nombre suro se han publicado, .. .. ". Así lo
seii.ala el propio LÓPEZ SEüANE (1897: XIlf) alafirmar que el profesor Langefacilitara tambiéngran caudal de datos a P1anellas. En su Ensayosobre la flora fanerogámica gallega, Planellashace referencia a Lange en más de 50 táxones.mencionándolos casi siempre de las mismas localidades que figuran en el manuscrito. Además.en el apartado de "Correcciones y Adiciones"del Ensayo (PLAN ELLAS, J852: 448) figura enrelación con 5inapis arvensis L. la indicaciónde "v.s. remitida por Lange·'.
A pesar de su condición de colaborador enel Prodromus como col/ector planrarul11 Gal/ecical'um (WILLKüMM & LJ'.NGE, 1861: XIX), porlos datos disponibles, el contacto efectivo entreLange y López Seoane se inició en abril de 1889.a través de una relación epistolar e intercambiode información y ejemplares. PosteriormenteLANGE (1893: 192) menciona ese contacto y enese contexto le envía como regalo el manuscritoa López Seoane.
Los objetivos del presente trabajo son realizaruna revisión crítica del manuscrito seiialado.aportar la nomenclatura hoy considerada aceptada para cada taxon. establecer las analogías ydiferencias con las obras de Lange en relacióna Galicia. resaltar aquellos pliegos revisados ysecundariamente. intentar establecer el períodoconcreto durante el cual Lange herborizó' enGalicia y el itinerario que siguió.
MATERIAL Y MÉTODOS
El manuscrito al que López Seoane y el propioLange hacen referencia, se encuentra depositadodesde 1972 en el Instituto "José Cornide" deEstudios Coruii.eses de A Coruii.a. Forma parte delos fondos no catalogados (Caja 6. número 2192)de V. López Seoane y consta de 28 cuartillas.no numeradas, escritas a mano y en tinta china.Véase Fig. 1Y2. Enla primera página, se lee elilustrativo título de PlantaeperGalleciam observatae y la fecha de 1852. A continuación. aclaramediante una leyenda de 4 ítems. de significadoevidente. las abreviaturas utilizadas en el texto:'t." :frequens: "ff."' :frequentissima: "p."': passim
Pino Pére::.. R. el al.: El manuscrito P/a!lfoe pe!" Co//ecia/ll o!Jser\'({tae de Lange (j 818-1898) 21
y "G. or.": Gallecia orientalis; para este últimomenciona entre paréntesis el territorio al que serefiere: de Lugo a Pedrafita.
En nuestra exposición, hemos respetadoel orden seguido por Lange en el manuscritomanteniendo su grafía original, las mayúsculasen los epítetos específicos y los topónimos tal ycomo los escribió. Se indica en primer lugar lafamilia mencionada por Lange. sin dar su nombreválido actual debido a los numerosos cambiosocurridos desde entonces. p. e., Filices queengloba actualmente géneros ubicados en otrasfamilias. A continuación, en negrita y cursivaindicamos el nombre que consideramos válidoactualmente para el taxon indicado por Lange.Cuando son diferentes añadimos el original encursiva precedido de la partícula "sub". Se corrigeen algunos casos la determinación de Lange enbase a la bibliografía consultada, advirtiendo deello en el apartado de observaciones donde constala nueva determinación. Para la comprobaciónde los nombres hemos seguido a TUTlN et al.(1964-1980) Y CASTROVIEJO et al. (1986-2007),monografías o trabajos especializados para losdiferentes géneros y recursos electrónicos talescomo The Intemational PlantNames Index (IPNI)(http://vrwH:ipni.org). proyecto Flora iberica(http://WW}I·./jb.csic.es/fioraiberica) o Inventairenational du Patrimoine naturel (INPN) (http://inpn.111nhnjdinpn/ji'). todos con fecha de consultade 2007. En lo que respecta a la abreviatura delos autores, seguimos las recomendaciones deBRUMMITT & POWELL (1992) "Authors ofplantsna111es" en sus sucesivas ediciones. disponible enlínea en http://www.ipni.org.
Para cada taxon, se indica la nomenclaturaconsiderada hoy correcta. los sinónimos, enaquellos casos en que Lange los señala. laslocalidades y las consideraciones que Langeincluye para determinados táxones relativos asu abundancia o distribución. A continuación,indicamos el número de página entre paréntesis.aunque como ya dijimos. el manuscrito no seencuentra numerado. y por último. en algunoscasos en los que las consideramos útiles, observaciones sobre determinados táxones, con el finde aclarar su estatus en las obras de Lange: tam-
bién hacemos mención cuando constan pliegosrevisados. Las numerosas referencias a las obrasPugillus plantarum impri111is hispallicaru111, y
Prodro111us Florae HispaniCCle se refieren a suconj unto y se han abreviado a su pri mera palabra.Se indica, además, de manera específica. si untaxon consta en la revisión que ORTIZ (1988) hizode los pliegos gallegos del herbario de Wilkomm.depositado en Coimbra.
Se completó para cada topónimo citado porLange, la provincia. municipio y coordenadaUTM lo más precisa posible, para poder reconstruir el itinerario seguido en su viaje por Galicia.Para localidades pequeñas se optó por UTM delxl km mientras que para las ciudades o topónimos especiales, de gran superficie (p. e .. Sierrade Meirama), se eligió la UTM IOxlO km. Enalgunos casos (p. e.. G. O/:. passi1l1. etc.) no fueposible adjudicar cuadrícula UTM alguna. En laexposición de los resultados respetamos para lostopónimos la grafía original del manuscrito peropara la reconstrucción del mismo hemos sustituido los topónimos por aquéllos aceptados en elnomenclátor actual de la Xunta de Galicia.
Con objeto de facilitar el examen del manuscrito, puede verse una transcripción literal delmismo en http://WwH:biga.01g. así como unatabla de asignación de géneros a familias. consus correspondencias actuales.
RESULTADOS
Filices
Ceterach officinarum Willd. (sub Ceterach officinaru111 Bauh.)
Gallecia orientalis. (1).
Anogramma leptophylla (L.) Link (sub Gram111itis leptoplrl1la Sw.)
Frequens. (l).
En el herbario de Coimbra se conserva unpliego de Winkler de la localidad de Ourense.pero colectado muy posteriormente al viaje deLange, (ORTIZ, 1988: 13).
11 Nom Acto Científico COlllposre/o17o (Bi%xío). 16 (2007)
Fig. l. Primera página del manuscrito. Fuente: Instituto "José Cornide" de Estudios Coruñeses.
Pino Pére~. R. et al.: El manuscrito Plantae per Galleciam observatae de Lange (1818-1898) 23
Fig. 2. Última página del manuscrito. Fuente: Instituto '"José COI'nide" de Estudios Coruñeses,
24 No\'([ Acta Científica Compostelana (Biolo.\ía). 16 (2007)
Polypodium vulgare L.Frequens. O).
Adiantum capillus-veneris L.Coruña. (1).
Pteridium aquilinum (L.) Kuhn (sub Pterisaquilina L.)
Frequens. O).
Blechnum spicant (L.) Roth [sub Blechnumspicant (L.)]
Gallecia orientalis. (1).
Phyllitis scolopendrium (L.) Newman (subScolopendrium officinarul11)
Passim. (1).
Asplenium ruta-muraria L.El Castro. (1).
Asplenium billotii F. W. Schultz (sub Aspleniumlanceolatul11 Hud.)
Lugo. (1).
De la misma localidad citada en el manuscrito, encuentra ORTIZ (1988: 13) un pliego enel herbario de Willkomm.
Asplenium adiantum-nigrum L.Frequens. (1 ).
Asplenium marinum L. (sub Asplenium l17arinum Hud.)
Doniños, Pontedeume, Coruña. (1).
Asplenium trichomanes L.Frequens. O).
Thelypteris palustris Schott (sub Lastrea Thehpteris Presl.)
Cobas. O).
Dryopteris dilatata (Hoffm.) A. Gray (sub Lastrea spinulosa)
Seijo. Santiago. (1).
Dryopteris filix-mas (L.) Schott [sub Lastreafilix mas (L.)1
Santiago. (1).
Athyriumfilix-femina (L.) Roth [sub Athrriul17.filix}oemina (L.)]
Passim. (1).ORTIZ 0988: 13) menciona un pliego anó
nimo de A Coruña.
Athyriumfilix-femina (L.) Roth (sub Atl1\'riumfilix}oemina var. bifidum Roth.)
Coruña. (1).
Cystopterisfi'agilis (L.) Bemh. (sub Crstopterisfragilis Bernh.)
Lugo. Santiago. O).El pliego que ORTIZ (1988: 13) revisa bajo
C. fragilis (Lugo) lo lleva a C. viridula (Desv.)Desv.
Polystichum aculeatum (L.) Roth (subAspidiumaculeatul11 var. angulare)
Frequens. (1).
Davallia canariensis (L.) Sm. (sub Davalliacanariensis Sm.)
Coruña, Pontevedra. (1 ).En ORTIZ (1988: 13) vemos un pliego de
Pontevedra.
Osmunda regalis L.Coruña. Río Ulla. (1).
Isoetaceae
lsoetes velatum A. Braun subsp. velatum (sub¡soetes velata A. Br.)
Río Miño pr. Lugo. (1).
LANGE (1860: 21) la incluye en el Pugilluscomo lsoetes Felata var. longissil11a Dr. paravolver a 1. Felatel A. Br. en el Prodrol11us, siempreen la misma localidad (WILLKüMM & LANGE,1861: 14). El pliego se conserva en COI. dondeORTIZ (1988: 13) confirma la determinación de1. Felatul11 A. Braun subsp. velatum.
Pino Pére;, R. el al.: ElmanuscrilO Planwc per Galleciam obser\'(/we de Lange (1818-1898) 25
Lycopodiaceae
Lycopodiella inundata (L.) Holub (sub Lveopodium inulldatum L.)
Lugo. O).
Gramineae
Panicum repens L.Frequens. (1).
Digitaria sanguinalis (L.) Scop. [sub Digitariasanguinalis (L.)]
Frequens. (1 J.El pliego que ORTlZ (1988: 13) señala, aporta
la localidad de Betanzos.
Digitaria ischaemu11l (Schreb.) Muhl. [subDigitaria glabra (Gaud.)]
Ferro!. (1).También de Ferrol menciona ORTIZ (1988:
13J un pliego del danés.
Digitaria debilis (Desf.) Willd. [sub Digitariadebilis (Desf.)]
Cerquido. O).
Paspalum vaginatum Sw. (sub Paspalum vaginatU/71 varo longipes Lge.)
Ad littora seqt. frequens. (2).Con la misma imprecisión se etiqueta un
pliego de Lange en COL (ORTlZ, 1988: 14).
Setaria pU11lila (POíL) Schult. (sub Setariaglaum P. B.)
Frequens. (2).
Setaria viridis (L.) P. Beauv.El Passaje. (2).
Setaria verticillata (L.) P. Beauv. (sub Setariaverticillata P. B.)
El Passaje. (Orense. Pourr.). (2).
Phalaris minor Retz.Coruña, Betanzos. (2).
Phleum pratense L.
Passim. (2).
Cynodon dactylol1 (L.) Pers. (sub Crnodolldaetrlon Pers.)
Frequens. (2).ORTIZ (1988: 14) menciona un pliego de A
Coruña.
Spartinamaritima (Curtis) Fernald (subSpartinastrieta Roth.)
El Burgo. (2).ORTIZ (1988: 14) menciona un pliego de esa
misma localidad.
Gastridiu11l ventricosu11l (Gouan) Schinz &Thell. (sub Gastridiu711 lendigerum Gaud.)
Coruña, el Burgo. (2).
Chaetopogon fasciculatus subsp. prostratus(Hack. & Lange) M. Laínz (sub Chaeturusprostratus Hack. & Lange)
Coruña. (2).
La vemos en LANGE (1860: 34) sub Chaeturusfascieulatus Link. formamprgmaeam de la misma localidad, recogida el 10 de agosto de 1852.Posteriormente. WILLKOMM & LANGE (1861:58) repiten la cita a nivel específico. Pero LANGE(1878: 3) la combina como sp. 1101'(1. tomandocomo base "eum speeiminibus pl'gmaeis a me1852 prope la COnl17a Galleeiae". En ORTIZ(1988: 14) se menciona un pliego de A Coruña.también bajo el epíteto fascieulatus. Al igualque con la Serratula Seoanei Willk.. este casoapunta a que la confección del manuscrito hade ser posterior al año de descripción del Ch.prostratus (1878).
Polypogon mariti11lus Willd. (sub Pohpogonmaritimus W.)
Ferrol. (2).
Polypogol1 mOl1speliel1sis (L.) Desf. (sub Pohpogon monspeliensis Desf.)
El Burgo, Betanzos. (2).
26 No\'Q Acta Científica ComposTelana (Biolu.do ,. 16 (2007)
Agrostis pourretii Willd. (sub Agrostis pollidoDC.)
Tuy. (2).
Agrostis curtisii Kerguélen (sub Agrostis setacea Curt.)
Frequens. (2).
Agrostis castellana SLlbsp. mutica (Boiss. &Reut.) Kerguelen ex Romero García, Blanco &
Morales (sub Agrostis olivetorum G. Godr.)Lugo. (2).
Para la comprobación del binomen véase
ROMERO et al. (1988: 119).
Agrostis stolonifera L. (sub Agrostis alba L.)Passim. (2).
Agrostis stolonifera L. (sub Agrostis alba 1'.
gigantea)Tuy. (2).
Actualmente se considera aA. gigantea comoun taxon boreal que no alcanza la 'penínsulaibérica. (ROMERO et al .. ]988: 99).
Polypogon viridis (Gouan) Breistr. (sub Agrostisverticillata Vil1.)
Ferrol, Coruña, Betanzos. (2).
Vemos en ORTlZ (1988: 14) un pliego de A
Coruña.
Agrostis stolonifera L. (sub Agrostis maritimaLam.)
Cobas, Coruña. (2).Véase ROMERO et al. (1988: 93).
Agrostis stolonifera L. varo pseudopungens(Lange) Kerguelen (sub Agrostis maritima 1'.
pseudopungens Lge.)Doniños. (2).
Aunque ROMERO et al. (1988: 93) establecen
el trinomen que nosotros adoptamos, en ORTlZ
(1988: 14) se menciona un pliego de esa localidad
como A. stolonifera L.
Agrostis capillaris L. (sub Agrostis vulgarisWith.)
Cerquido, Sobrado, Piedrafita (f. pumilaL.). (2).
En ORTIZ (1988: 14) se indica un pliego deCoruña determinado como A. castellana Boiss.& Reut.
Agrostis capillaris L. (sub Agrostis vulgaris V.
.ti-ondosa Lge.)Frequens. (2).
Agrostis truncatula Par!.Frequentissima. (2).La planta del Noroeste peninsular corres
ponde a la subsp. commista Castrov. & Charpin(ROMERO et al .. ]988: ] 41).
Ammophila arenaria (L.) Link [subAmmophilaarenaria (L.)]
Cobas, Vigo. (2).
Phragmites australis (Cav.) Steud. (sub Phragmites communis Trin)
Doniños. (2).
Arundo donax L.Fenol, Vigo, Tuy. (2).
Mibora minima (L.) Desv. (sub Mibora minimavaro Desvauxii Lge.)
Lugo, Santiago. (2).En el Prodromus figura M. Desvauxii Lge.
(WILLKOMM & LANGE, 1861: 38) de las mismaslocalidades.
Anthoxanthum amarum Brot.Frequens. (2).ORTlZ (1988: 13) menciona un pliego de
Lugo.
Anthoxanthum odoratum L.Ruitelan, Santiago. (2).
Anthoxanthum aristatum Boiss. (subAnthoxanthum aristatul11 varo laxUln Lge.)
= Anthoxanthum Puelii
Pino Pére;., R. el al.: El manuscrito P!allTae per Ga!!eciam observatae de Lange (1818-1898) 27
Frequens. (2).El nombre original figura en Pugillus, (LAN
GE, 1860: 27) como sinónimo deA. Puelii Lecoq.& Lamotte.
Holcus lanatus L.Frequens. (2).
Holcus mollis L.Passim. (2).
Lagurus ovatus L.Coruña, Vigo. (2).
Trisetum paniceum (Lam.) Pers. (sub Trisetumgallaecicum Willk.)
Coruña, Pontevedra. (2).LANGE (1860: 41) menciona en el Pugillus
a T neg/ectum (Savi) R. & S. (Lge. exs. n. 62ex. part.), actualmente sinónimos junto con Tgallaecicum de T paniceum, pero olvida suscitas gallegas y mantiene unicamente las delcentro y Sur de España. En el Prodromus conigeel enor (WILLKOMM & LANGE, 1861: 72) y denuevo sub T ga//aecicum la menciona de ambaslocalidades. ORTIZ (1988: 15) revisa un pliego(sub T ga//ecicul17 Willk.) de Pontevedra, 27VIll-1851-1852,1. Lange. Holotypus (Lám. 1)que lleva a T paniceum.
Trisetumflavescens (L.) P. Beauv. (sub Trisetumflavescens (L.) P B.)
Ruitelan. (2).
Corynephorus canescens (L.) P. Beauv. (subCor\'nephorus canescens (L.) f. ¿contracta 7
Lge.)Coruña, Pontevedra. (2).ORTIZ (1988: 15) revisa un pliego de A
Coruña.
Avena strigosa Schreb. (sub Avena brevis L.)Santiago. (3).Avena brevis fue incluida en el manuscrito,
en el Pugil/us (LANGE, 1860: 39), y el Prodromus (WILLKOMM & LANGE, 1861: 67), pero nose ha vuelto a citar de Galicia, si exceptuamos
a MERINO (1909: 298), quien reconocía no haberla visto y se basaba en el danés. El error dedeterminación fue aclarado por LAÍNZ (1955:147).
Avena barbata Link subsp. barbata (sub Avena/úrtula Lag.)
Betanzos, Vigo. (3).
Avenula marginata subsp. sulcata (Delastre)Franco (sub Avena su/cata Gay)
La Castellana. (3).
Pseudarrhenatherum longifolium (Thore) Rouy(sub Avena longifolia Thore)
= Arrhenathent111 pallens LinkCabral, Piedrafita. (3).De Lange revisa un pliego ORTIZ (1988: ¡4)
también de Pedrafita do Cebreiro.
Arrhenatherum elatius (L.) 1. Presl & C. Pres1(sub Avena e/atior L.)
Frequens. (3).
Deschampsia flexuosa (L.) Trin. (sub Airaflexuosa L.)
Gallecia orientalis. (3).
Deschampsia setacea (Huds.) Hack. (sub Airauliginosa Whe.)
Lugo, Valdomar. (3).La cita de 'Valdomar' la vemos en un pliego
que ORTIZ (1988: 15) revisa.
Deschampsia cespitosa (L.) P. Beauv. [sub Deschwnpsia cespitosa (L.)]
Santiago. (3).D. hispanica (Vivant) Cervi & Romo subsp.
gallaecica Cervi & Romo. Así ha de llamarselo recogido por Lange en su manuscrito. Laauténtica cespitosa parece ser que crece fuerade la Península ibérica (CERVÍ & ROMO. 198 LBAYER & LÓPEZ, 1994).
Airopsis tenella (Cav.) Asch. & Graebn. (subAiropsis praecox Fr.)
Frequens. (3).
28 No\'({ ACÍ{/ Cielllíjico Compostela!1a (8ioloxía J. 16 (2007)
Aira caryophyllea L. (sub Airopsis carmpl1\'lleaFr.)
Passim. (3).
Molineriella laevis (Brot.) Rouy [sub Airopsislendigem (Lag.) Lge.]
= Molineria lael'is Hack.Frequens. (3).
Antinoria agrostidea (De.) Par!. [sub Antinorioogrostidea (De.)]
Lugo. Monte Salgeiro. (3).
De la primera localidad se conserva un pliegoen Coimbra. ORTIZ (1988: 14).
Koeleria glauca (Schrad.) De. (sub Koeleriamaritimo Lge.)
El Burgo, Coruña. Vigo. (3).ORTlZ (1988: ]5) indica un pliego sub K.
cristota Pers. var. maritima Lange de O Burgo.
Koeleria vallesiana (Honck.) Gaudin (sub Koelerio setC/ceo varo quinquefiora Proc/¡: FI. Hisp.)
Castelo de Noceda. (3).
LAÍNZ (J 956: 554) lleva a K. l'a/lesiana eltrinomen corrigiendo un error anterior al tiempoque cuestiona la localidad del Prodromus comogallega. La indicación de W¡LLKOMM & LANGE(1861: 76) "Prope Castelo de Noceda. Gal/eciae, Lange!" ya no ofrecía muchas dudas y elmanuscrito viene a confirmarlo. De esta misillalocalidad. da noticia ORTlZ (1988: 15) de unpliego de esta especie. La referencia alProdromusen el original. tras el nombre. es una prueba másde la redacción tardía del manuscrito.
Danthonia decumbens (L.) De. (subDonthoniadeeumbens)
Passim. (3).
Melica ciliata L.Santiago. Puente de Cruzu!. (3).
Molinia caerulea (L.) Moench (sub Enodiumcaeruleum Gaud.)
Frequens. (3).
Glyceria plicata (Fr.) Fr. (sub Gl\'eeria plieataFr.)
Coruña. (3).
Glyceriafiuitans (L.) R. Br. (sub G/reeriofiuitans R. Br.)
Doniños, el Burgo, Lugo. (3).
Puccinelliamaritima (Huds.) Par!. (sub G/reeriamaritima Wahlb.)
Pontevedra. (3).
Briza minor L.Frequens. (3).
Briza maxima L.Frequens. (3).
Eragrostis pilosa (L.) P. Beauv. (sub Emgrostispilosa)
Tuy. (3).
Poa annua L.Frequens. (3).
Poa trivialis L.Passim. (3).
Catapodium rigidllm varo maior (e. Presl) M.Laínz (sub Sclerochloa rigido Pour.)
Coruña. (3 l.
Desmazeria loliacea (Huds.) Nym. (sub Cotopodium lolioceum Lk.)
Doniños. Coruña. (3).Si admití mos e] género Catapodium.]a forma
correcta sería CatC/podium loliaeeul11 (Huds.)Link (LÓPEZ GONZÁLEZ. 1995: LAíNZ, 1998:396).
Dactylis glomerata L.Frequens. (3 J.
Cynosurlls cristatus L.Ferrol, Santiago. Lugo. (3).
Pillo Pére~. R. el al.: El manuscrilo P/ollwe peI" G{///eciwlI o/J.I'erm!oe de Lange (J 818-1898) 29
Cynosurus echinatus L.Passaje, Piedrafita. (3).
Vulpia myuros (L.) CC Gmel. (sub Vulpiamruros Gme\.)
Passim. (3).
Vulpia bromoides (L.) Gray (sub Vulpia bromoides P. gracilis Lge.)
Piedrafita. (3).Se recoge en ORTIZ (1988: 15) un pliego de
esa misma localidad.
Vulpiafasciculata (Forssk.) Samp. (sub Vulpiauniglumis Rchb.)
Santiago, Pontevedra. (3).LANGE (1860: 50) traslada al Pugillus estas
citas sub V uniglumis (Soland.) Par\. y las repiteen el Prodromus (WILLKOMM & LANGE, 1861:92) sub V membranacea Lk.
Vulpia alopecuros (Schousb.) Dumort. (subVlIlpia alopecuros Schousb.)
Vigo. (3).De idéntica localidad se menciona un pliego
de Lange en ORTIZ (1988: 15) aunque nada sedice de la var. glabrata que vemos en el registro
siguiente.
Vulpia alopecuros (Schousb.) Dumort. (subVulpia alopecuros 1'. glabrara Lge.)
Vigo. (3).
Festuca rubra L. (sub Festuca duriuscula L.)Passim. (4).En el Pugillus no indica localidad alguna
de Galicia. "In montibus Carpetanis ad Gu(idarrallW, Escorial, Galopagar, .." (LANGE, 1860:51) Y aunque en el Prodrol11us (WILLKOMM &LANGE. 1861: 93) citan la var. genuina. lo hacende la comarca del Ferrol y con Planellas comofuente.
Festuca rubra L. (sub Festuca sabulicola L.Duf.)
Coruña. (4).
Olvidada en el Pugillus. aparece en el
ProdrolllUs (WILLKOMM & LANGE. 186]: 95)como sinónimo de Festuca arenaria Osb. para
esa localidad. basándose ta11l0 en Lange como
en Planellas.
Festuca arundinacea Schreb.
Santiago. (4).
Bromus ramosus Huds. (sub Schenodorus serotinus Benek.)
= Bromus asperNogales. (4).
Bromus diandrus Roth [sub Schenodorusmaximus (L.)]
Coruña. Lugo. (4).
Bromus hordeaceus L. (sub Bronrus nrollis L.)Santiago, P011levedra. (4).
Brachypodium pinnatum (L.) P. Beauv. (sub
Brachypodium pinnatul11 P. B.)
Passim. (4).
Brachypodiu11l sylvaticu11l (Huds.) P. Beauv.
(sub Brachypodium sill'{{ticul11)Lugo, Santiago, Doniños. (4).
Micropyrum tenellum (L.) Link (sub Narduruspoa var. aristatus)
Orense (Hackel). Entre paréntesis en eloriginal. (4).
Lange no incluye esta cita de Haeckel en
el Pugillus (LANGE, 1860: 57) y tampoco en el
Prodrol11us (WILLKOMM & LANGE. 1861: 115).
Elymusfarctus (Viv.) Melderis [sub Agroprrul11
junceurn (L.)]Vigo. (4).
Elytrigia x acuta subsp. obstusiuscula (Lange)
Kerguélen (sub Agropwum acutunr DC)
Pontevedra. (4).
30 Nol'CI Actcl Científica Compostelana (Bioloxía). 16 (2007)
ElYI1l11S repens (L.) Gould [sub Agroprrul11repens (L.)]
Coruña. (4).
Horde1l11l 11l11rinu11l L.Frequens. (4).
LoliU11l perenne L.Frequentissima. (4).
LoliU11l 11lultiflorum Lam. (sub Lolium multiflorul71 Gaud.)
Vigo. (4).
LoliU11l temulentum L.Santiago. (4).
Lange parece olvidar su cita santiaguesadel manuscrito en el Pugillus. En el Prodromus(WILLKOMM & LANGE, 1861: 114) se adviertede .... .pe'- total71 sine dubio Hispaniam".
Loliu11l re11lotU11l Schrank (sub LoliuJ11 linicolaSond.)
Doniños. Betanzos. Vigo. (4).
De la localidad ferrolana de Doniños menciona ORTIZ (1988: 15) un pliego de Lange.
Nardlls stricta L. (sub Nardus strictus L.)
Distiriz, Piedrafita. (4).
Parapholis filifonnis (Roth) CE. Hubb. (subLepturus filiformis Trin.)
Coruña. (4).
Cyperaceae
Cyperlls flavescens L.Seijo. Santiago. (4).
Cyperlls rotundlls L.=C-"perus olivaris Targ.Coruña. (4).
Cyperus longus L.Coruña. Lugo. (4).
SchoenllS nigricans L.Cobas. Coruña. (4).
Rhynchosporaalba (L.) Vahl (sub Rhyncosporaalba Vahl)
Distiriz. Porriño. (4).
Eriophoru11l angustifoli1l11l Honck. (sub Eriophorul11 angustijólium Roth.)
Inter Lugo et Sobrado, Santiago, Porriño.(4).
Eleocharis 11lulticaulis (Sm.) Desv. (sub Heleocharis multicaulis Sm.)
Doniños. Santiago. (4).El pliego revisado en ORTlZ (1988: 1S) señala
esta especie de la provincia de Lugo. de dondeno consta en el manuscrito.
Eleocharis palustris (L.) Roem. & Schult. [subHeleocharis palustris (L.) R. Br.]
Cobas, Tuy. (4).
Scirpus setaceus L.Inter Lugo et Sobrado de Aguiar, el Burgo.
Santiago. (4).
ORTIZ (1988: 16) revisa un pliego de Santiagode Compostela.
Scirpus cernuus Vahl (sub Sci,-pus savii Seboet Mauri)
Frequentissima. (4).
De la localidad de O Burgo vemos un pliegoen ORTIZ (1988: 16).
Scirpus fluitans L.Cobas, Doniños, Santiago. (4).
Scirpoides holoschoenus (L.) Soják (sub Scirpusholoschoenus L.)
Cobas, Tuy. (4).
Scirpus lacustris subsp. tabernaemontani (CCGmel.) Syme (sub Scirpus rabernaemontaniGmel.)
El Burgo. (4).
Pino Pére~. R. et al.: El manuscrito P/anToe pe,. Cal!ecial77 obsen'arae de Lange (1818-1898) 31
Scirpus maritimus L.Doniños. Betanzos. Pontevedra. (4).
Carex arenaria L.Pontevedra. (4).
En el Pugillus (LANGE. 1860: 62) sólo lamenciona de Santander y Burgos, mientras que
en el Prodromus (WILLKOMM & LANGE, 1861:120), incluye además la referencia a Planellas,
"ad oram Gallec. (Ría de Pontevedra et Arosa.Planellas)". Quizás no conservara pliego de
Pontevedra o basara su cita de esa localidad enel manuscrito. en base a Planellas sin mencio
narlo.
Carex muricata L.Ferrol, Betanzos. (5).
Carex echinata Murray (sub Caro: stellulataGodr.)
Lugo, Santiago. (5).
Carex leporina L.Santiago, el Burgo. (5).
Carex nigra (L.) Reichard (sub Carex vulgarisL.)
El Burgo. (5).
Dentro del grupo nigra, la verdadera C.nigra aparece a altitudes superiores a los 1000m (SILVA-PANDO, 1994: 270) (LUCEÑO. 1994:123). En Galicia sólo se ha encontrado en los
macizos de Peña Trevinca y Sierra de Ancares.
La planta de zonas bajas ha de llevarse a Carexelata subsp. reuteriana (Boiss.) Luceño & Aedo(SILVA-PANDO, 1994: 268) (LUCEÑO, 1994: 119).En el Pugillus y Prodromus no encontramos la
cita de O Burgo.
Carex paniculata L.Santiago. (5).
La planta gallega ha de llevarse a la subespecielusitanica (Schckuhr) Maire (LAÍNZ. 1971: 32),(LUCEÑO, 1994: 29).
Carex extensa Gooden. (sub Carex extensaGodr.)
El Burgo, Betanzos. Coruña. (5).
Carex flava L.Santiago. (5).
Carexdemissa Hornem. (sub Carex lepidocarpaTausch.)
Santiago. (5).
En el Pugillus (LANGE. 1860: 63) la redeter
mina como C. flava L. var. lepidocarpa Godr.
Carex viridula Michx. (sub Carex OederiEhrh.)
Jnter Lugo et Sobrado. Aguiar. (5).
Carex distans L.El Burgo. (5).
Carex binervis Sm.Monte Salgeiro. (5).
Carex durieui Kunze (sub Carex DurieuiSteud.)
Santiago. (5).
Carex caryophyllea Latourr. (sub Carex pracoxJacq.)
Monte Sagro. (5).
Carex pilulifera L.Vallina de Doncos. (5).
Carex panicea L.Valdomar, Santiago. (5).
Carexflacca Schreb. (sub Carex glauca L.)Valdomar. (5).
Carex pendula Huds.Río UlIa. (5).
32 No\'{/ Acta Ciel7f({ica Compostela/1a (Biolmía). 16 (2007)
Juncaceae
Juncus acutus L.Cobas. Passaje. Coruña, Betanzos. (5).
Juncus maritimus Lam.Freguens. (5).
ORTIZ (1988: 16) nos aporta un localidad:O Burgo.
Juncus effusus L.Frequens. (5).
Juncus squarrosus L.Distiriz. (5).
Juncus gerardi Loisel. (sub Juncus gerardiLois.)
Betanzos. (5).
El pliego de esta especie que encuentraORTIZ (1988: 16) es de una planta recogida enO Burgo.
Juncusgerardi Loisel. (subJuncus gerardi Lois.val'. e/atior Lge.)
El Burgo. (5).
Juncus bulbosus L. (sub Juncus supinus Mónch.val'. nodosus Lge.)
Monte Salgeiro, Sobrado. (5).De la primera localidad se conserva un pliego
en COI como indica ORTIZ (1988: 16).
Jllncus acutiflorlls Hoffm. (sub Juncus ({cutiflon/s Ehrh.)
Frequens. (5).ORTIZ (1988: 16) menciona un pliego de
Muniferral, Montesalgueiro.
Jllnclls articulatus L (sub JUI1Cl/S /ampocarpusEhrh.)
Cobas, Tuy. (5).
Juncus capitatus Weigel (sub Juncus capitatusWeig.)
Frequens. (5).
Juncus pygmaeus Rich. (sub Juncus prgmaeusThuill.)
Lugo. Sobrado, etc. (5).
Juncus bufonius varo fasciculatus Koch (subJuncLfs bufonius var.fascicu/atus Koch.)
Doniños, Cobas, Lugo. (5).
Juncus tenageia L. tí!. (sub Juncus TenagejaEhrh.)
Valdomar, Lugo, Tuy. (5).
Luzulaforsteri (Sm.) Oc. (sub LLf::~tla ForsteriDesv.)
Vigo. (5).
Luzula lactea (Link) E. Mey. (sub Lu::u/a /acteaE. Mey.)
Santa Isabel. (5).
Luzula campestris (L.) Oc. [sub Lu::u/a campestris (L.)]
Piedratíta, Lugo. (5).
Colchicaceae
Merendera montana (L.) Lange (sub Merenderamontana Lge.)
Frequens. (5).
ORTIZ (1988: 16) menciona un pliego de laSierra de Meirama bajo M. pyrenaica (Pourret)P. Fourn. Sobre la validez del binomen véase(NIETO FELlNER. 1985: 200).
Narthecium ossif.ragum (L.) Huds. [sub Nartheciul17 Ossifragul11 (L.)]
Sierra Meirama. (5).
Dioscoraceae
Tamus communis LFrequens. (5).
Pino Pére:. R. el al.: El manuscrito PlanICIe per Gallecial77 observatae de Lange (1818-1898) 33
Smilaceae
Ruscus aculeatus L.Frequens. (6).
Asparagus aphyllus L.El Burgo, Pontevedra. (6).
Coronariae
Simethis planifolia (L.) Gren. (sub Simethisbicolor Kth.)
Santiago, Piedrafita. (6).En ORTIZ (1988: 17) se menciona un pliego
de Santiago de Compostela.
Ornithogalum unifolium (L.) Ker Gawl. (subOrnithogalum unifoliwn Sm.)
Santiago, Coruña. (6).ORTlZ (1988: 17) da cuenta de un pliego de
Santiago de Compostela.
Scilla autumnalis L.Frequens. (6).ORTIZ (1988: 17) menciona un pliego de esta
liliácea de A Coruña.
Allium oleracewn L.Lugo. (6).
Allium vineale L.Tuy. (6).
Allium ericetorum Thore (subAlhum ochroleucium var. ericetorum)
Frequens. (6).
Allium sphaerocephalon L. (sub Alliwn spharocephalum L.)
Santiago, Pontevedra. (6).
Amaryllideae
Leucojum autumnale L.Vigo, Pontevedra. (6).
El pliego que vemos en ORTIZ (1988: 16)parece que procede de una zona entre Pontevedra y Vigo.
Pancratium maritimum L.Doniños, Vigo. (6).
Iridaceae
erocus nudiflorus Sm.Frequens. (6).Aunque el nombre es correcto, la determina
ción es incorrecta con toda seguridad. En Galicialas únicas localidades son Cuadramón (Sierra delXistral, Lugo)(MERINO, 1909: 121). Lo gallegoseguramente cOITesponde, dadas las fechas delviaje, a C. serotinus Salisb.
Gladiolus illyricus Koch (sub Gladiolus if{yricusKoch.)
La Castellana. (6).
Iris foetidissima L.Frequens. (6).
Iris pseudacorus L. (sub Iris Pseudacorus L.).Ferrol ad pI. loc. (6).En elPugillus la indicaparalaBañeza, Encini
llas y Santander (LANGE, 1860: 77), olvidándosede la cita gallega. El Prodromus (WILLKOMM &LANGE, 1861: 143) no resuelve el problema alcitarla "Ad aquas regionis inferioris per total77Hispanial77" .
Orchideae
Serapias vomeracea (Burm. fi\.) Briq. (subSerapias pseudo-cordigera Mor.)
Lugo. (6).LANGE (1860: 79) la indica "in prafis prope
Lugo" y WILLKOMM & LANGE (\861: 163) nohace sino repetir a aquél. CORTlZO & SAHUQUILLO (\999a: 183) (Cj., 1999b: 155) mencionanla referencia del Prodromus advirtiendo de queno localizaron pliego y consideran esa cita anti-
34 Nova ACTO Científica Compostelana (Bi%xía), 16 (2007)
gua, cuando menos dudosa y proponen excluira la especie del catálogo gallego tras el análisisde las referencias bibliográficas y la revisión delos pliegos,
Spiranthes aestivalis (PoiL) Rich. (sub Spiranthes estivalis Rch,)
Cobas, el Burgo. Valdomar. (6).
De Covas, es el pliego que ORTIZ (1988: 16)revisa en el herbario Willkomm.
Spiranthes spiralis (L) ChevalL (sub Spiranthesautumnalis Rch.)
Frequens, (6).
Epipactis palustris (L) Crantz (sub Epipactispalustris All.)
Cobas. (6),
Araceae
Aru111 maculatum LFenol, el Burgo, Santiago, Tuy, (6),
ALONSO (1820: 273) la cita curiosamentetambién de Ferro1 y aunque BOYCE (1993: 65)la incluye en Galicia, "Throughout Europe,fromNW Spain to the Caucasus, ",,", el comentariode LANGE (1860: 81) en el Pugillus, "In Cantabria et Galleciaefrequens'" y la desapariciónde la referencia en el Prodromus (WTLLKOMM &LANGE. 1861: 31) nos inclinan a pensar en unaconfusión con Aru111 italicllm Mill. que es lo querealmente abunda en Galicia.
Lemnaceae
Le111na minor L.Lugo. (6).
Typhaceae
Sparganillm erectum L (sub Sparganium ramosum KnoL)
Jnter Lugo et Sobrado, Pontedeume, elBurgo, (6).
Juncagineae
Triglochin palustris LCobas. (6).
Triglochin maritima LBetanzos, el Burgo. (6).
Alismaceae
Alisma plantago-aqllatica L. (sub AlismaPlantago L)
Lugo, Río Dlla. (7).
Baldellia ranllnculoides subsp. repens (Lam,)Á. & D. Lave (sub Alisma ranunculoides LvaL repel1s)
Frequens. (7).
Fluviales
Potamogeton natans L.Santiago. (7).
Potamogeton polygonifolius Pourr,Lugo. (7),
Potamogeton perfoliatlls LLugo. (7),
Potamogeton crispus LLugo. (7),
Lange no incluye esta especie en el Pugillus.pero sí la vemos recogida para Galicia en elProdromus (WILLKOMM & LANGE, 1861: 29) enbase a Colmeiro y Planellas, si bien no de la localidad indicada en el manuscrito, Así, COLMEIRO(1850: 19) la menciona de forma genérica paraGalicia y PLANELLAS (1852: 369) "Común en elSar'y Ulle¡". En el Pugillus menciona 2 especiesde Potamogeton de Lugo, Es probable que estetaxon haya de llevarse a alguna de ellas.
Potamogeton pllsillus LSantiago. (7),
Pino Pére::.. R. et al.: El manuscrito Plalllae per Galleciam ObSerl'Olae de Lange (1818-1898) 35
Potamogeton pectinatlls L.Doniños. (7).
Ruppia cirrhosa (Petagna) Grande (sub Ruppiaspiralis L.)
Betanzos. (7).
Najas marina L. (sub Najas majar L.)Doniños. (7).
Zostera marina L.Passim. (7).
No encontramos el género en el Pugi//us perosíen el Prodromus (WILLKOMM & LANGE, 1861.:27) con la indicación genérica "Ad liu. Hispaniaeoceanica et mediterranea abundanter".
Coniferae
Pinus pinaster Airon (sub Pinus Pinaster)=Pinlls maritima Lam.Frequens. (7).
Pinus pinea L. (sub Pinus Pinea L.)pas ... or. (llegible).(7).
Betulaceae
Betula pendllla Roth (sub Betu/a verrucosaEhrh.)
El Castro. (7).
LANGE (1861: 85) la cita en el Pugillus perocorrige la provincia y adjudica conectamente la
localidad a León.
Betula alba var. glabrata (Wahlenb.) Mu
ñoz Garm. & Pedrol (sub Benda adorara val'.carpathica)
Vallina de Doncos. Santiago. Castelo. (7).
En el Pugillus cita directamente B. carpathica Willd. de las mismas localidades excepto
Santiago. Aunque según MORENO & PEI ADa
(1990: 40) se trata de un sinónimo de B. alba val:
g/abrara.la planta gallega cOITesponde a nuestro
juicio a B. alba L. subsp. celtiberica (Rothm. &Vasc.) Ceballos & C. Vicioso.
Corylaceae
Corylus avellana L. (sub Con'/us Al'el/ana)Doniños. Betanzos. Sierra Meirama. (7).
Cupuliferae
Castanea sativa Mili. (sub Casranect \'u/garisLam.)
Frequens. (7).
Quercus pyrenaica Willd. (sub Quercus To:aBosc.)
Passim. (7).
Querclls robur L. (sub Quercus peduncu/ataW)
Passim. (7).
Qllercus lusitanica Lam.Doncos. (7).
o parece probable que la planta de la zonade Doncos se corresponda a esa especie. Tal vezquisiera referirse a Q. faginea (Q. /usitanicaauct.) aunque de todos modos. actualmente nohay nada asignable a estas especies en la zona(SILVA-PANDa. 1994).
QuercllS suber L. (sub Quercus occidenralisGay.)
Tuy. (7).
Urticaceae
Urtica llrens L.Lugo, Santiago. (7).
Urtica dioica L.Passim. (7).
36 No1'Q Acta Científica Compostelana (Bioloxía). 16 (2007)
Urtica membranacea Poir.Frequens. (7).
Parietaria judaica L. (sub Parietaria diffusaKoch.)
Frequens. (7).
Cannadineae
Humulus lupulus L. (sub HUl71u/us Lupu/usL.)
Lugo. Santiago, Tuy. (7).
Sorprendentemente no incluyó el género enel Pugi//us. Por el contrario repite las localidadesen el Prodromus (WILLKüMM & LANGE. 1861:254).
Salicineae
Salix fragilis L.Otero, Tuy. (8).
En el Pugi//us. (LANGE. 1861: 87) Y en elProdromus (WILLKüMM & L.>\NGE, 1861: 226)adjudican correctamente la localidad de Otero a
la provincia de León.
Salix triandra L. (sub Sa/ix anrl'gda/ina L. val'.
disc%r)Tuy. (8).
Salix viminalis L.Frequens. (8).
Salix salviifolia Brol. (sub Sa/ix o/eojó/iaViII.)
Tuy. (8).
Salix atrocinerea Brol. (sub Sa/ix cinerea L.)
Santiago. Tuy. (8).
Salix aurita L.
Frequens. (8).
Salix repens L.Valdomar. (8).
Salsolaceae
Salicornia ramosissima 1. Woods (sub Sa/icorniaherbacea L.)
Coruña. Pontevedra. (8).
Sarcocornia perennis (Mil!.) AJ. Scott (sub
Sa/icornia radicans)Cobas. (8).
Atriplex patula L.Ferrol, el Burgo. (8).En el Pugi//us cita las val'. angustifo/ia y
erecta pero ninguna de Galicia.
Halimioneportulacoides (L.) Aellen (sub Obioneporru/acoides (L.) Moq.)
El Burgo. Pontevedra. Vigo. (8).
Beta maritima L.
Doniños. Coruña. Vigo. (8).
Chenopodium ambrosioides L. (sub Ambrinaambrosioides)
Frequens. (8).
Chenopodium vulvaria L.Coruña. (8).
Chenopodium polyspermum L.Seijo, Pontedeume, el Burgo. Betanzos.
(8).
Chenopodium murale L.
Coruña, Vigo. (8).
Chenopodium album L.Passim. (8).
Suaeda maritima (L.) Dumorl. (sub Chenopodina maritima (L.) Moq.)
El Burgo, Pontevedra. (8).
Salsola kali L. (sub Sa/so/a Ka/i L.)Cobas. Pontevedra, Vigo. (8).
Pilla Pére::, R. et al.: El manuscrito P/allTae per Ga//eciam obser1'(/Tae de Lange (1818-1898) 37
Amarantaceae
Amaranthus blitul11 L. (sub Amaranrus Bliru111L.)
Coruña. (8).
En el Pugi//us lo cita como AmaranrhusB/irum L. (Mog.) varo si/\Iesrris, al tiempo gueañade una localidad no incluida en el manuscrito(Doniños). Vemos el pliego en ORTIZ (1988:17) como A. graeci::ans L. Poneriormente.CARRETERO (1990: 566) lleva el material dela península ibérica a A. graecizans L. subsp.silvestris (Vil!.) Brenan.
Amaranthus viridis L. (sub Euxo/us l'iridisMog.)
Cobas. (8).
Amaranthus defiexus L. (sub Euxo/us defiexusRaf.)
Ferro!. (8).
Sei'ialado en ORTlZ (1988: 17).
Polygonaceae
Polygonu11l amphibium L.Doniños. (8).
Polygonul11 hydropiper L. (sub Po/rgonu111Hw/ropiper L.)
Freguens. (8).
Fallopiadumetorum (L.) HoJub (subPoh'gonu111Convo/l'u/us L.)
Coruña. Santiago, Lugo. (8).
Polygonum persicaria L. (sub Po/rgonu111 Persicaria L.)
Ferrol, Santiago. Lugo. (8).
Polygonum aviculare L.Freguens. (8).
Polygonum maritimu11l L.
Cobas. Coruña. Pontevedra. Vigo. (8).
De Covas nos remite ORTlZ (1988: 17) un
pliego de Lange.
Emex spinosa (L.) Campd. (sub Emex spinosaCampd.)
Coruña. (8).
Idéntica localidad la comentada en ORTlZ
(1988: 17).
Rumex bucephalophorus L.Freguens. (8).
Rumex acetosella L. (sub Rumex AcerosellaL.)
Passim. (8).
Rumex acetosa L. (sub Rumex Acerosa L.)Fen'o!. (9).
Rumex acetosa subsp. biformis (Lange) Castrov.
& Valdés Berm. (sub Rumex bifonnis Lge.)Doniños. Coruña. (9).
Rumex pulcher L.Passim. (9).
Rumex rupestris Le Gall
Cobas. (9).
Rumex conglomeratus Murray (sub Rumex
g/omerarus Schreb.)Passim. (9).
Rumex crispus L.Fenol. Coruña. (9).
Rumex obtusifolius L.Inter Lugo et Sobrado de Aguial'. (9).
Lauraceae
Laurus nobilis L.Freguens. (9).
38 No\'{{ Acta Científica Compostelana (Bioloxía). 16 (2007)
Santalaceae Dipsaceae
Thesium pyrenaicum Pourr. (sub Thesiumpratense Ehrh.)
Lugo. Piedrafita. (9).
Osyris alba L.Fen·ol. Coruña. Vigo. (9).
Thyrnelaeaceae
Daphne laureola L. (sub Daphne Laureola L.)Becerrea. (9).
Daphne gnidium L. (sub Daphne Gnidium L.)Frequens. (9).
ORTIZ (1988: 17) revisa un pliego de ACoruña.
Thymelaea coridifolia (Lam.) Endl. [sub Th:I'llIelaea coridij'olia (Wikstl'.)]
Videiros (inter Pontedeume et Betanzos).(9).
ORTlZ (1988: 17) menciona un pliego dePontedeume.
Valerianeae
Centranthus ruber (L.) De. (sub Centrantusruber (L.) M.)
Ferrol, Santiago. (9).
Centranthus calcitrapae (L.) Dufr. [sub Centranthus Calcitrapa (L.)]
Lugo. Río Ulla, Pontevedra. (9).
Valerianella locusta (L.) Laterr. (sub Va/erianellaolitoria M.)
Gallecia orientalis. (9).
Valerianella dentata (L.) Pollich (sub Valerianella Morisonii val'. dasvcarpa)
Castillo de Noceda. (9).El pliego que menciona Ortiz (1988: 17) es
de la misma localidad que el manuscrito.
Dipsacus fullonum L. (sub Dipsacus si/vestaL.)
Coruña, Gallecia orientalis. (9).
Succisa pratensis Moench (sub Succisa pratensis Mch.)
Siena de Meirama. (9).
Succisa pinnatifida Lange (sub Succisa pinnatifldo Lge.)
Porriño. (9).
Del lugar clásico hay un pliego en COI querevisa ORTIZ (1988: 18).
Sixalix atropurpurea subsp.maritima (L.) Greuter & Burdet (sub Scobioso maritimo L.)
Coruña, Ferrol. (9).
Sixalix atropurpurea (L.) Greuter & Burdetsubsp. atropurpurea (sub Scabioso maritima L.val'. atropurpurea)
Coruña. (9).Aunque en ORTIZ (1988: 17) vemos un
pliego de A Coruña de S. otropurpureo L. nosabemos a qué cita del manuscrito pudiera co
rresponderse.
Compositae
Eupatorium cannabinum L. (sub Euparoriul11canabinul11 L.)
Frequens. (9).
Conyza canadensis (L.) Cronquist (sub Engeronconadensis L.)
Tuy. (9).En el Pugillus (LANGE, 1861: lIS) mencio
na Valenc;a, localidad visitada por Lange en suvisita a Galicia. y por su cercanía a Tui puedecOITesponderse con la del manuscrito. En elProdromus (WILLKOMM & LANGE. 1870: 34) noaparece la cita gallega de Lange, sustituida porel comentario .... .peromnis Hispanioe regionem
Pilla Pére::;, R. et al.: El manuscrito Plantae per Galleciam observatae de Lange (1818-1898) 39
inferiorem et montanam in cultis, arenosis, steri/ibus, sw,'osis abundat...."
Erigeron acer L. (sub Erygeron acer L.)
Cobas, Vigo. (9).ORTlZ (1988: 18) refiere un pliego de Vigo.
Aster tripolium L. (sub Aster Tripolium L.)Betanzos, el Burgo, Pontevedra. (10).
Bellis perennis L.Frequens. (10).
Bellis perennis L. (sub Be//is perennis L. val'.caulescens Lge.)
Santiago. (10).
Bellis perennis L. (sub Bel/is perennis L. val'.papposa Lge.)
Piedrafita, Santiago. (10).
Conyza bonariensis (L.) Cronquist (sub Conyzaambigua M.)
Frequens. (10).
Phagnalon saxatile (L.) Cass. (sub Phagnalonsaxatile Cass.)
Santiago, Tuy. (10).
Evax pygmaea (L.) Brat. (sub Evax pvgmeaM.)
Pontevedra. (10).
[nula conyza De. (sub ¡nula Conyza M.)Becerreá. (lO).
[nula crithmoides L.Doniños, Cobas. (10).
Pulicaria vulgaris Gaertn.Inter Lugo et Sobrado, Betanzos, Ferrol.
(10).
Pulicaria odora (L.) Rchb. (sub Pulicaria odoraRchb.)
Coruña, Rio Ulla, Vigo. (10).
En ORTIZ (1988: 18) vemos un pliego deVigo.
Pulicariadysenterica (L.) Bernh. [sub Pulicariadvsenterica (L.)]
Passim. (10).
Pulicaria vulgaris Gaertn. (sub Pulicaria arabicaval'. glabrescens Lge.)
Santiago. (10).
Dittrichia graveolens (L.) Greuter (sub Cupularia graveolens Gl'. et Godl'.)
Fenal. (10).ORTIZ (1988: 18) revisa un pliego de la
misma localidad.
Bidens tripartita L. (sub Bidens tripartitus L.)Doniños, el Burgo. (10).
Chamaemelum fuscatum (Brat.) Vasco (subPerideraeafuscata Wbb.)
Vigo. (lO).ORTlZ (1988: 18) menciona un pliego de
Vigo.
Chamaemelum mixtum (L.) AH. (sub Ormenismixta De.)
Frequens. (10).
Chamaemelum nobile (L.) AH. (sub Ormenisnobilis Gay.)
Frequens. (lO).Vemos 2 pliegos en ORTIZ (1988: 18), uno
de Tui y otro de Lugo.
Chamaemelum nobile (L.) AH. (sub Ormenisnobilis Gay. val'. discoidea Gay)
Tuy. (10).
Anthemis arvensis L.Santiago. (10).
Achillea millefolium L. (sub Achi//ea Mi//efolium L.)
Frequens. (10).
40 Nol'G Acra Científica Compostelana (Bioloxía). 16 (2007)
Achillea monticola Martrin-Donos (subAchilleaMillefoliul11 L. val'. macrocephala Lge.)
Santiago. (10).Pese a que NIÑo et al., (1994: 50) afirman
que necesita confirmación, basándose en las citasde WILLKOMM & LANGE (1870: 77) y MERINO(1906: 361). la planta gallega habrá de corresponder a la vulgar A. millefoliul11 L.
Otanthlls maritimlls (L.) Hoffmanns. & Link(sub Diotis maritima Cass.)
Cobas, Doniños, Vigo. (10).De Vigo se conserva un pliego en el herbario
de Willkomm. (ORTIZ, 1988: 18).
Lellcanthemllm merinoi Vogt & Castrov. (subLeucanthel11um vulgare varo crassifoliu111 Lge.)
Coruña. Río Ulla, Vigo. (10).Mientras que en el manuscrito sólo cita este
taxon. en el Pugillus menciona 3 variedades deL. \'Lflgare (atratum. coronopifólium e hirsutul11)aunque sólo la última de una localidad gallega:Pontevedra. Es probable que se correspondacon L. pallen.~ var. crassifoliul11 Lge. descritaen el Pugillus de A Coruña entre otras localidades (LANGE. 1861: 127). En el Prodrol11us(WILLKOMM & LANGE, 1870: 96) la recombinancomo L. crassifóliul11 Lge.
Tanacetllm parthenillm (L.) Sch. Sipo lsubPlTethrul11 Partheniul11 (L.)]
Nogales. Lugo, Doniños. (10).
Matricaria pnforata Mérat (sub Matricariainodora L.)
Betanzos. Coruña. (10).En el Pugillus parece olvidar sus citas del
manuscrito. Todo el material parece adscribirloa la variedad siguiente.
Matricaria perforata Mérat (sub Matricariainodora L. varo salina)
Doniños. (10).
En el Pugillus la encontramos bajo el género Chamol11illa (LANGE. 1861: 125) y sólo dela localidad de A Coruña, cuestión que se repiteen el Prodro111US (WILLKOMM & LANGE, 1870:
93). De Doniños cita ORTIZ (1988: 19) un pliegode M. maritima L. herborizado por Lange.
Chrysanthe11l1111l segetll1ll L.Frequens. (10).
Coleostephlls myconis (L.) Rchb. fil. (sub Coleostephus M."conis Cass.)
Frequens. (JO).
Vemos en ORTIZ (1988: 19) un pliego deBetanzos.
Artemisia vlllgaris L.POITiño. (10).
Arte11lisia crith11lifolia L.Doniños. Cobas. Vigo. (10).
CarpeSi1l11l Cernll1l11l L.Videiros. (10).
Esta cita la vemos recogida en un pliegorevisado por ORTIZ (1988: 18).
Helichrysumpicardii subsp. virescens (ValdésBerm.) Rivas Mart. (sub Helichr."su111 serotinu111varo intermediu111 Lge.)
Cobas, Vigo. (10).LANGE (1861: 124) indica este binomen
como sinónimo de H. Picardii Boiss et Reut..precisamente de ambas localidades, al igualque el H. angustifóliul11 Planellas. Sin embargo, WILLKOMM & LANGE (1870: 60) indicanel mismo binomen del manuscrito. dejando enla sinonimia la planta de Boiss. et Reut. A laplanta del Noroeste ibérico parece referible elbinom H. picardii varo virescens Valdés-Berm.(CASTROVIEJO et al., 1979: 226) y la posteriorrecombinación a H. picardii subsp. virescens(Valdés-Berm.) Rivas Mart. (RIVAS MARTÍNEz.1988: 117), por la que finalmente optamos. Aunque ORTIZ (1988: 18) no aclara la subespecie, elpliego que revisa de Vigo puede correspondersecon la cita del manuscrito.
Filaginella llliginosa (L.) Opiz (sub Gnaphaliul11uliginosu111 L.)
Frequens. (10).
Pino Pére:. R. et al.: El manuscrito Plantae per Galleciol11 obsen'arae de Lange (1818-1898) 41
Gnaphaliul1l luteo-albu11l L.Frequens. (10).
Logfia gallica (L.) Coss. & Germ. (sub Filagogallica L.)
Frequens. (10).ORTIZ (1988: 18) revela un pliego de Be
tanzos.
Logfia l1umma (Sm.) Dumort. (sub Filagol11inil11a Fr.)
Frequens. (11).
Filago pyramidata L. (sub Filago sparhulataPres!.)
Frequens. (JI).
Filago vulgaris Lam. (sub Filago germanicaL.)
=Filago canescens JonsBetanzos. (11).
Amica lIIontana subsp. atlantica A. Bolos (subAmica montana val'. angustifolia Duby)
Lugo, la Castellana. Valdomar. Santiago.Porriño. (11).
Senecio vulgaris L.Frequens. (11).
Senecio sylvaticus L. (sub Senecio silvaticusL.)
Vigo. Lugo. (1 1).
Senecio gallicus ChaixPuente de San Payo. (11).
Senecio aquaticus Hill (sub Senecio aquaticusHuds.)
Cobas. Comña. (11).
Senecio aquaticus subsp. barbareifolius(Wimm. & Grab.) Walters (sub Senecio erraticusBert.)
Petelos. (11).ORTIZ ( 1988: 19) revisa un pliego de Cerquei
do (sic). probablemente O Cerquido (O Porriño.
Pontevedra). localidad no muy lejana de la delmanuscrito en el municipio de Mos.
Senecio jacobaea L. (sub Senecio foliosLlsSalzm.)
Frequens. (1 1).
Senecio bayonnensis Boiss. (sub Senecio Jacquinianul11 Rchb.)
Doniños, Santiago. Lugo. etc. (11).Vemos en ORTIZ (1988: 19) un pliego de
Lugo bajo S. nel110rensis L. subsp. ba\"Onnensis(Boiss.) Nyman.
Calendula arvensis L.Ferrol, Coruña, Santiago. (11).
Cynareae
Centaurea nigra L.Coruña. Ferro!. (1 1).
Centaurea nigra L. (sub Centaurea nigra L.val'. pallida)
=Centaurea seratina Bor.Passim. (11).
Celltaurea limbata Hoffmanns. & Link (subCentaurea limbata Lk. & Hffg.)
Frequens. (11).De entre Lugo y Sobrado. señala un pliego
de esta especie (ORTlZ. 1988: 19).
Centaurea miGrantha Hoffmanns. & Link (subCentaurea micranth.a Lk. & HtIg.)
Tuy. (11).
Centaurea calcitrapa L. (sub Centaureo Colcitrapa L.)
Passim. (11).
Centaurea cyanus L.Passim. (JI).
Tampoco en el Pugillus indica localidadalguna para Galicia y tan sólo su nombre vernáculo en gallego (LANGE. 1861: 134). En el
42 No1"C/ Acta Científica ComposTelana (8ioloxía). 16 (2007)
Prodrornus se repite lacitagenérica para Galleeiacon Lange como fuente (WILLKOMM & LANGE,
1870: 159).
Silybum marianu11l (L.) Gaertn. (sub Sih'bummarianum Gartn.)
Coruña. (11).
Calactites tomentosa MoenchFrequens. ( 11).
Ollopordu11l acanthiu11l L. (sub OnopordonAeanthiul11 L.)
Lugo. (l 1),
Carlina corymbosa L. [sub Carlina eorymbosaval'. involucrata (Poir.)]
Frequens. (11).
ORTIZ (1988: J9) señala la existencia de un
pliego de A Coruña.
Carduus tenuiflorus Curtis (sub Carduus teI1l1if1orus Curt.)
Lugo, el Burgo. (11).
Carduus asturicus Franco (sub Carduus gayanus DR.)
Lugo, Santiago. (1 ¡).
Con el mismo binomen del manuscrito en
cuentra ORTIZ (1988: 20) UD pliego de Lugo.
Carduus chrysacanthus Ten.Santa Isabel. (11).
Con reservas, LAÍNZ (1966: 318) lleva la
planta de Lange a C. assoi (WilJk.) Pau ( C.vivariensis Jord. subsp. assoi (WilJk.) Kazmi).
Cirsiul1l vulgare (Savi) Ten. [sub Cirsium lanceolatum (L.)]
Frequens. (11).
Cirsium eriophorum (L.) Scop. (sub Cirsiul11eriophorul11 Scop.)
Castillo de Noceda. (11).
Cirsium G/'vense (L.) Scop. [sub Cirsium ar
vense (L.)]Passim. ( I 1).
Cirsium palustre (L.) Scop. [sub Cirsiul11 pa
lustre (L.) ]
Passim. (11).
Cirsium filipendulul1l Lange (sub Cirsiul11 fili
pendulu711 Lge.)
=Cirsium bulbosul11 Plan. 'J
Frequens. (11).
ORTIZ (1988: 19) menciona un pliego de
A Coruña con la indicación "Syntypus (Lám.IV)".
Arctium minus Bernh. (sub Lappa minorGartn.)
Gallecia orientalis. (11).
Serratula tinctoria L. (sub Serranda seoaneiWill.)
Santiago, Sierra de Meirama. (J 1).
En el Pugillus (LANGE, 1861: 143) la cita
bajo S. ¡inelOria L. pero olvjda la cita de Santia
go. El olvido se debió más que probablemente a
que se trataba de información suministrada por
Planellas y que Lange no introdujo en el Pugilluspero sí en el Prodromus (WILLKOMM & LANGE:
1870: 172). Nos parece así evidente que Lange
y Planellas, intercambiaron información, en un
proceder habitual entre colegas. S. seoanei Will.
fue descrita en 1889 (Gesten: Bot. Z. 39: 317
(-3 J8). J889 [Sep )889]) Y mencionada poste
riormente porWILLKOMM (1893: 98) en elSuppl.
Proc[¡: Fl. Hisp .. "In Gallecia (in 1110ntibus de las
Paineeiras et del Pungeiro IJI: Cabaiias in prov.Coronensi Seocme! In Sierra Meirama, Lge.) ,por lo que, la confección del manuscrito parece
probable haya de referirse con posterioridad a
1889. El pliego de López Seoane que ORTIZ
(1988: 19) menciona, sin localidad ni fecha, no
aporta más información al respecto.
Pino Pére;., R. el al.: El manuscrito P/ollroe pe!' Ga//eciol1l obsermtae de Lange ( 1818-1898) 43
Cichoraceae
Sco/ymus hispanicus L.Donii'íos, Vigo, Pontevedra. (11).
Lapsana communis L. (sub Lampsana COI11
l11unis L.)Santiago, Corui'ía. (11).
Arnoseris minima (L.) Schweigg. & Korte [subArnoseris minima (L.)]
Lugo, Santiago, etc. (12).
Hedypnois cretica (L.) Dum. Cours. (sub He
dypnois cretica W.)Cobas, Lugo, Vigo. (12).
To/pis barbata (L.) Gaertn. (sub Tolpis barbata
Gártn.)Frequens. (12).Sin localidad en el manuscrito, aporta una sin
embargo ORTIZ (1988: 20), al revisar un pliegode esta compuesta en el herbario de Willkomm(Lugo).
To/pis umbellata Berto!. (sub Tolpis umbelLataBert.)
FelTol, Pontevedra, Lugo. (12).
Hypochoeris glabra L.Frequens. (12).ORTIZ (1988: 20) nos da una localidad (Lugo),
en un pliego de Lange.
Hypochoeris g/abraL. (subH\pochaeris gLabra
L. varo erostris Coss.)Lugo. (12).
Hypochoeris radicata L. (sub Hypochaeris
radicata L.)Pico Sagro. (12).
Leontodon taraxacoides (ViII..) Mérat (subThrincia hirta Roth.)
Frequens. (12).
Leontodon taraxacoides (Vill.) Mérat (subThrincia hirfa Roth. val'. arenaria M.)
Cobas, Pontevedra. (12).
Leontodon taraxacoides (Vil!.) Mérat (subThrincia hirta Roth. val'. pa/ustrisl)
Valdomar. el Burgo. (12).Es probable que cambiara la variedad en el
Pugillus a psi/ocal."x. pues coincide una de laslocalidades (LANGE. 1861: l45)aligualqueenelProdromus (WILLKOMM & LANGE. 1870: 214).
Leontodon hispidus L. (sub Leol1todol1 hispidus)
El Castro. (12).Nueva corrección en el Pugillus (sub Leon
todon hastilis val'. hij]Jidus) para la provincia deorigen (LANGE, 1861: 146).
Scorzonera tuberosa Pall.Valdomar (ulterius inquirenda!). (12).Aunque LANGE (1861: 148) Y WILLKOMM
& LANGE (1870: 225) repiten la cita con dudas.interrogante incluido en el primer caso. revisadoel pliego (DíAZ & BLANCA. 1987: 350) ha dellevarse a S. humilis L.
Picris hieracioides subsp. /ongifolia (Boiss. &Reut.) P.D. Sell (sub Picris hieracioides L.)
Frequens. (12).
Picris echioides L. (sub Hell71intthia echioidesGartn.)
Corui'ía. (12).LANGE (1861: 148) olvida en el Pugi//us la
cita de A Coruña del manuscrito [la indica paraSan Sebastián, Bilbao, Santander, Burgos, Valladolid y Villela (Vierzo)]. Puede que se trate deuna redeterminación a P hieracioides a la vistadel pliego o que se perdiera. En ORTIZ (¡ 988)no encontramos testimonios de este género. Enel Prodromus (WILLKOMM & LANGE, 1870:220) se cita esta especie en base a Planellas dela misma localidad. Es probable que esta citafuera comunicada por Planellas al danés y queéste decidiera incluirla en el manuscrito cuandolo elaboró ai'íos más tarde.
44 No\'({ Acta Científica Compostelana (Bioloxía). 16 (2007)
Reichardia tingitana (L.) Roth (sub Picridiu711
tingetanul11 Desf.)Cobas. Pontevedra, Vigo. (12).El pliego de Cavas conservado en COI es
llevado a la común R. gaditana (Willk.) Cout.(ORTIZ, J988: 20).
Sonchus oleraceus L.Frequens. (] 2).
Lactuca virosa L.Lugo. Vigo. (12).
Taraxacum officinale Weber (sub Taraxacul11
officinale Web.)Passim. (12).
Crepis albida ViII. (sub Crepis a/bida)
El Castro. (12).
Aetheorhiza bulbosa (L.) Cass. (sub Crepis
bulbosa)Cobas, Ooniños, Coruña. (12).
Crepis capillaris (L.) Wallr. (sub Crepis virensVil!.)
Frequens. (12).
Andryala integrifolia L. (sub Andrm/a parvifiora Lam.)
Frequens. (12).
Hieraciu1l1 pilosella L. (sub Hieraciul11 Pi/o
se/la L.)Gallecia orientalis. (12).
Hieraciu1l1 oblon,gum lardan (sub Hieraciu711
muroru711 L.)Ooncos. (12).
Hieraciu11l vlllgatum Fr.Vallina de Ooncos. (12).De la misma localidad, encuentra ORTlZ
(1988: 20) dos pliegos. uno de ellos revisadopor l. M. C Arvet-Touvet.
Hieraci1l1l1 saballdu11l L. (sub Hieracium COI11
mutatum Beck.)=Hiemcilll11 borea/e Fr.Río Ulla. (12).Esta especie no consta en el Pugi!!us pero sí
el sinóni mo H. borea/e para esa localidad del ríoUlla precisamente. además de para Pontedeume(LANGE, 1863: 155). El Prodro711US se limita arepetir esas citas (WILLKüMM & LANGE.1870:270). Nosotros sin opinión clara al respectodel nombre válido actual. seguimos a INPN(http://inpn.mnhn,fr)(2007)quiendaaH.commutatul11 Becker ex Lindb. como sinónimo deH. sabaudu711.
Ambrosiaceae
Xanthiu11l spinosum L.Coruña. Tuy. (12).
Lobeliaceae
Lobelia urens L.Frequens. (12).Dos son los pliegos que menciona ORTIZ
(1988: 20). el de Lange de A Coruña.
Solenopsis laurentia (L.) C Presl (sub LaurentiaMichelii OC)
Valdomar. (12).De la misma localidad del manuscrito,
da cuenta ORTlZ (1988: 20) de un pliego deLange.
Campanulaceae
fasione montana L.Passim. (12).
Un pliego de Lange en COI (ORTlZ,1988: 20) nos aporta una localidad: Santiago deCompostela.
fasione mariti11la (Ouby) Merino (sub Jasionem.ontana L. varo maritima)
Pontevedra. (12).
Pillo Pére~. R. et al.: El manuscrito P/olltoe pe!' Go//eciom observotoe de Lange (1818-1898) 45
fasione montana var. gracilis Lange (sub Jasionemontana L. var. graeilis Lge.)
Santiago, Pico Sagro. (12).
Wahlenbergia hederacea (L.) Rchb. (subWahlenbergia hederaeea De.)
Frequentissima. (12).
Campanula lusitanica L. (sub Campanula Loejlingii varo oeeidentalis Lge.)
Passim. (13).
ORTlZ (1988: 20) encuentra un pliego deesta especie de la localidad de Betanzos perono señala ningún nombre inüaespecífico, por
lo que no sabemos si puede refererise al taxonsiguiente.
Campanula lusitanica L. (sub Campanulo Loefiingii var. scabra')
Santiago. (13).
No encontramos la variedad ni la localidadcitada en el Pugil/us.
Campanula patula L.Gallecia orientalis. (13).
Campanula rapunculus L. (sub CampanulaRapuneulus L.)
Frequens. (13).
Campanula rapunculoides L.In hortis etc. Passim. (13).
De hacer caso a la determinación de Lange,sería novedad para Galicia. [Véase SÁEZ &
ALDASORO (2001: 109)]. Esta especeie la vemosrecogida en el ?ugiI/us, (LANGE, 1863: 157)
practicamente con el mismo comentario, "Inhortis et ad sepes Gal/eciae subspontanea!".y nuevamente en el Prodromus (WILLKOMM &LANGE, 1870: 291), "In eultis, ruderatis, silvaricisregionis montan. Gal/eeiae (Lge.)". Ya LAÍNZ
(1971: 26) advertía de la debilidad de la cita deLange, sin material para revisar.
Caprifoliaceae
Lonicera periclymenzul1 L. (sub Lonieera ?erieh'l11enum L.)
Frequens. (13).
Sambucus nigra L.Frequens. (13).
Rubiaceae
Cruciata glabra (L.) Ehrend. (sub Golium l'ernum Scop.)
Puentedeume. (13).
De la misma localidad encuentra ORTIZ(1988: 21) un pliego en COI.
Galium rotundifolium L.Vall ina de Doncos. (13).
Galium boreale L.=Galium auriense Pourr.Orense (Pourr.). (13).
Galium lllcidllm All.Becerreá. (13).
ORTIZ (1988: 21) menciona la revisión deAmaral Franco llevando esta planta a G. fruticescens Cavo La localidad del pliego es tambiénBecerreá.
Galiummollugo L. (sub Galium Mollugo L.)Coruña, Santiago. (13).
Otra rubiácea gallega en COI, de Santiagode Compostela (ORTIZ, 1988: 21).
Galium saxatile L. (sub Goliul11 saxatileMch.)
Seijo, Santiago, Piedrafita, Tuy. (13).
Galillmpumilum Murray (sub Golium silvestrePoll.)
Puentedeume. (13).
46 No1'Cl Ac[{/ Ciennftco Composte/ono (Bio/axío j. 16 (2007)
Galiu11l palustre L.Frequens. (13).
Galiu11l debile Desv.Yaldomar. Sobrado de Aguiar. (13).Esta rubiácea es mencionada por ORTIZ
(1988: 2]) en un pliego de Sobrado. localidaddistinta del manuscrito.
Galiu11l aparine L. (sub Galiu/11 Aparine L.)Piedrafita. (13).
Galiu11l parisiense L. (sub Galiu/11 Clnglicu111L.)
Santiago. (13).
Rubia peregrina L.Ferro!. el Burgo. (13).
Sherardia arvensis L.Frequens. (13).
Crucial/ella angustifolia L.Piedrafita. (13).
Crucianella 11lariti11la L.Cobas. Doniños. Vigo. (13).Vemos en el herbario de Willkomm un plie
go de Lange de la localidad de Vigo (ORTlZ.1988: 20).
Üleaceae
Olea europaea L. (sub O/ea europea L.)Colitur. (13).
Fraxinus excelsior L.Gallecia orientalis. (13).
Apocynaceae
Vinca difformis Pourr. (sub Vincct media Lk.& Hffg.)
Fen·oJ. Lugo. Tuy. (13).
Asclepiadeae
Vincetoxicu11llligru11l (L.) Moench (sub VinceroxiCU/11 nigru111 Scbal!.)
BecelTea. (13).En la etiqueta del pliego que ORTTZ ( 1988: 26)
revisa se indica el lugar de Ponte do río CruzuJ.siempre dentro del municipio de Becerreá.
Gentianeae
Menyanthes trifoliata L.Frequens. (13).
NY11lphoides peltata (S.G. GmeJ.) Kuntze (subViflarsia n."111phoides Yhal)
Lugo. Tuy. (13).
De Lugo y supuestamente a orillas del ríoMiño. encuentra ORTlZ (1988: 25) un pliegode Lange.
Gentiana pneu11lonanthe L. (sub GentianaPneumonanfhe L.)
Cobas. Sierra de Meirama. (14).El pliego conservado en COI, del herbario de
Willkomm es de la Sierra de Meirama (ORTIZ.1988: 26).
Blackstonia perfoliata (L.) Huds. (sub Ch/orape/foliara L.)
Doniños. (14).
Blackstonia pelfoliata (L.) Huds. (sub Ch/orape/foliara L. varo congesfa Lge.)
Cobas. (14).Es probable que el pliego de Covas que ORTIZ
(1988: 25) indica se corresponda con esta citadel manuscrito.
Cicendia filifor11lis (L.) Delarbre (sub Cicendia filiformis Adacer)
Valdomar,Lugo, Sobrado. (14).
De nuevo, ORTlZ (1988: 25) señala un pliegode una localidad que también consta en el manuscrito. en este caso Val domar.
Pino Pére~. R. el al.: El manuscrito Plal1we per Galleciam obser\'{{we de Lange (1818-1898) ..¡.7
Exaculumpusillllm (Lam.) Caruel (sub CieendiaCando//ei Griseb.)
Valdomar. POITiño. (14).
Centallrillm pulchellu111 (Sw.) Druce (subEr\'thraea pu/ehe//a Fr.)
Frequens. (14).
Centauriu111 tenuijlorum (Hoffmanns. & Link)Fritsch (sub Er\'thraea latifolia SOl.)
El Burgo. (14).
Centaurium erythraea Rafn (sub ErwhraeaCentaurium (L.) Pers.)
Passaje. (14).
Centauriu111 chloodes (Brot.) Samp. (subErwhroea eh/oodes Brot.)
Cobas. (14).De la misma localidad menciona ORTIZ
(1988: 26) un pliego.
Centaurium scilloides (L. ti l.) Samp. (subEr\'thmea portellSis Lk. & Hoffg.)
=Erwhraeo seil/oides Chaub.Frequens. (14).De A Coruña menciona ORTtZ (1988: 26)
un pliego.
Centaurium maritimum (L.) Fritsch (subErrthraea maritima Pers.)
Val domar, Betanzos, Corui'ia. (14).
Centaurium maritimum (L.) Fritsch (subEr"thmea maritimo var. brevipes Lge.)
Cobas. (14).ORTIZ (1988: 26) encuentra dos pliegos en el
herbar10 de Willkomm. de Betanzos y Covas. Esprobable que el primero se refiera al En'thraeamaritima y el segundo a la val'. brevipes.
Labiatae
Lavandula pedunculata (Miller) Cavo (sub Lavandula peduneulata Cav.)
Tuy. (14).
En LANGE (1863: 169) se repite la cita aligual que en WtLLKOMM & LANGE (1870: 390).
Posteriormente. MERINO (1909: 190) vuelvea mencionarla de diferentes lugares de Lugo.Ourense y Pontevedra. Desde entonces. pocosautores la han señalado de Galicia. MORALES (i11
litr.) reconoce dos especies en nuestro territorio.L. stoeehos y L. pedunculata. la primera restringida a la provincia de Pontevedra y la segundade mayor distribución en Galicia.
Rosmarinus officínalis L. (sub Rosmorinusoffici /10 lis L.)
Coruña. (14).
Salvia verbenaca L. (sub Sall'ia horminoidesPOUIT.)
Coruña. (14).
Lycopus europaells L. (sub Lycopus europoeusR.)
Doniños. El Burgo. Santiago. Tuy. (14).
Mentha suaveolens Ehrh. (sub Mellt/w rotundifolia L.)
Frequens. (14).
Mentha aquatíca L.Cobas, Doniños, El Burgo. (14).
Mentha pulegium L.Frequens. (14).ORTlZ (1988: 22) nos aporta una localidad
de esta especie a partir de un pliego de Lange:A Graña (Ferrol).
Mentha cervina L. (sub Presliu cer\'ino Opiz).Tuy!, (Orense. Pourr.). (14).
Origanum vulgare subsp. virens (Hoffmanns.& Link) letsw. (sub Origanulll \'irens Lk. &Hoffg.)
Frequens. (14).Bajo O. \'irens Hoffmanns. & Link vemos
un pliego en ORTlZ (1988: 22).
48 Nol'CI Acta Científica Compostelana (Biolo.Yío). 16 (2007)
Thymus pulegioides L. (sub Th\'ll1US Chamaedr\'s Fr.)
Gallecia orientalis. (14).
Thymus caespititius Bror. (sub TIHI11US caespiticius Lk. & Hffg.)
Pico Sagro. Pontevedra, Vigo. (14).En la etiqueta del pliego de Lange que ORTIZ
(1988: 22) revisa figura la localidad de Santiagode Compostela. Del mismo lugar menciona otropliego de Quer.
Melissa officinalis L.
Seijo. (14).
Satureja alpina (L.) Scheele (sub Calaminthaalpina Bth.)
Piedrafita. (14).
Satureja ascendens (Jord.) K. Maly (sub Cala1I1intha l71enthafolia var. pauciflora Lge.)
La Graña '7. Ferro!. Coruña, Betanzos, Tuy.(14).
Satureja vulgaris (L.) Fritsch (sub Clinopodiu711vulgare varo gracile)
La Graña. (14).
Prunella vulgaris L. (sub Brunella vulgarisR.)
Frequens. (14).
Prunella hastifolia Brar. (sub Brunella grandiflora Lam.)
Doncos. (14).
Scutellaria minor Huds. (sub Scutellaria minorL.)
Frequens. (14).En ORTlZ (1988: 23) se deja constancia de un
pliego de Lange de Santiago de Compostela.
Glechoma hederacea L. (sub Glechoma hecleraceul11 L.)
Seijo, Pontedeume, El Burgo. (14).
Lamium maculatum L.Frequens. (14).
Lamium amplexicaule L.Cobas, Coruña. (14).
Galeopsis tetrahit L.Piedrafita, Santiago. (14).
Stachys officinalis (L.) Trevis. (sub Betonicaofficinalis L.)
Valdomar. (14).
Stachys arvensis (L.) L. (sub Stachn arvensisL.)
Frequens. (15).
Stachys sylvatica L. (sub Stachrs silvatica L.)Nogales. (15).
Stachys alpina L.Castillo de Noceda. (15).En ORTlZ (1988: 22) vemos un pliego de la
misma localidad.
Ballota nigra L. (sub Ballota joetida Lam.)Betanzos. Lugo. (15).
Ballota nigra L. (sub Balloto!oetida Lam. val'.albiflora)
Coruña. (15).En ORTlZ (1988: 23) se da noticia de un
pliego de A Coruña bajo B. nigra subsp.jiJetida(Vis.) Hayek.
Marrubium vulgare L.
Coruña. (l5).
Ajuga pyramidalis L.Lugo, Castillo de Noceda. (15).
Ajuga reptans L.Pontedeume. (15).
Teucrium scorodonia L.Frequens. (15).
Pino Pére:, R. et al.: El manuscrito Planrae per Gal/eciall7 observatae de Lange (1818-1898) 49
Tampoco ORTIZ (1988: 23) señala algunalocalidad de Galicia. El pliego que revisa es deColmeiro.
Verbenaceae
Verbena officinalis L.Frequens. (15).
Asperifoliae
Echiul1l plantagineul1l L.Lugo. (15).ORTIZ (1988: 23) revisa un pliego de la
misma localidad.
Echium rosulatum Lange (sub Echium rosulatlll71 Lge.)
Frequens. (15).El pliego revisado por ORTIZ (1988: 23)
aporta una localidad concreta (Covas, Ferrol) yel ejemplar está designado como lectotipo.
Lithodoraprostrata (Loisel.) Griseb. (sub Lithosperl71ul71 prostratul71 Lois.)
Frequens. (15).ORTIZ (1988: 23) nos da noticia de 4 pliegos
de esta especie, dos de Lange (A Coruña y Pontevedra), uno de Colmeiro y otro de Lagasca.
Borago officinalis L. (sub Borrago officinalisL.)
Ferrol, Coruña. (15).
Pentaglottis sempervirens (L.) L.H. Bailey (subCarvolopha sempervirens Fisch.)
Ruitelan. Lugo, Santiago. (15).De Lange aparece un pliego de Lugo en ORTlZ
(1988: 23). También menciona otro de Ourensecon Winkler como legatario.
Anchusa arvensis (L.) M. Bieb. (sub Anchusaarvensis M. Bieb.)
Piedrafita. (15).
Anchusa undulata L.Coruña. (15).
Myosotis nemorosa Besser (sub Mmsotis paIustris Lam.)
Lugo, Pontevedra, Tuy. (15).En el manuscritocitaM. palustris Lam. mien
tras que en el Pugi!lus(LANGE, 1863: 192) lo hacebajo el autor With., en ambos casos con las mismas localidades. En el Prodromus (WILLKüMM& LANGE, 1870: 502) repite la combinación M.palustris With., pero sin localidad gallega. Elautor no es aquí asunto baladí. por cuanto en elprimer caso deberíamos hablar de M. scorpioidesyen el segundo de M. nemorosa. Optamos porel autor Withering ante el posible lapsus calal71ide Lange. En Galicia, lo referido a esta especiedebería subordinarse a la subsp. lamottiana(Chass.) M. Laínz (LAÍNZ. 1971: 24).
Myosotis secunda A. Murray (sub Myosotisrepens Don.)
Doniños. (15).
Myosotis laxa subsp. caespitosa (Schultz) Nordh.(sub Myosotis caespitosa Schulz)
lnter Sobrado et Lugo. (15).
Myosotis arvensis Hill (sub MWJsotis an'ensisRM.)
Lugo. (15).
Cynoglossum creticum Mill. (sub Cmoglossumpictum Ait.)
Piedrafi tao (15).
Omphalodes nitida (Willd.) Hoffmanns. & Link(sub Omphalodes nitida Lk. & Hffg.)
Frequens. (15).Por ORTlZ (1988: 23) sabemos de un pliego
de Ferrol.
Heliotropium europaeum L.Coruña. (15).
50 Nova Acta Científica Compostelana (Bioloxía). 16 (2007)
Convolvulaceae
Cuscuta epithymum (L.) L. (sub Cuseuta Epithvmum Murr.)
Frequens. (15).
Convolvulus arvensis (L.) Roem. & Schult. (sub
Convolvulus arvensis L.)Ferrol, Santiago, Lugo. (15).ORTIZ (1988: 24) revisa un pliego de esta
especie de A Coruña.
Convolvulus arvensis varo linearifolius Choisy
(sub Convolvulus arvensis L. var. linearifoliumChoysi)
Coruña. (15).
Calystegia sepium (L.) R. Br. (sub Convolvulussepium L.)
Frequentissima. (15).
Calystegia soldanella (L.) Roem. & Schult. (sub
Convolvulus Soldanella L.)Doniños, Puentedeume, Coruña, Pontevedra.
( ]5).
Solanaceae
Hyoscyamus albus L. (sub Hyoseiamus albusL.)
Coruña. (15).
Datura stramonium L.Coruña, Vigo, Tuy. (15).
Solanum nigrum L.Cobas, Santiago, Tuy. (15).
El pliego que ORTIZ (1988: 24) revisa es de
Pontevedra.
Solanum nigrum L. (sub Solanum sujfrutieosumSchousb.)
Coruña, Pontevedra. (15).
Solanum dulcamara L. (sub Solanum Dulcamara L.)
Río UHa, Tuy. (15).
Scrophulariaceae
Verbascum virgatum Stokes (sub Verbaseu711virgarum With.)
Frequens. (16).
Verbascum thapsus L. (sub Verbaseu711 ThapsusL.)
Doniños, Coruña, Lugo. (16).
Erinus alpinus L. (sub Erinus alpinus varopubeseens )
El Castro. (16).Citada asimismo en el Pugillus (LANGE,
1863: 211) como var. typieus pero adscribiendo a la provincia de León el topónimo. En elProdromus (WILLKOMM & LANGE, 1870: 591)no consta ninguna localidad para esa variedad,"In rupibus, a regione alpina ad ealidam usquedeseendens hine inde".
Digitalis purpurea L.Frequens. (16).Dos pliegos cita ORTIZ (1988: 25) en COI;
el de Colmeiro sin localidad, mientras que el deLange de Castelo (As Nogais).
Scrophularia scorodonia L. (sub SerophulariaSeorodonia L.)
Frequens. (16).La revisión de ORTIZ (1988: 24) nos deja un
pliego de esta planta de la localidad de Lugo.
Scrophularia auriculata L. (sub Scropl1ulariaaurieulata L. var. majar)
Lugo. (16).Este taxón ha de referirse a la S. aurieulata
Val~ pubeseens del Pugillus (LANGE, 1863: 200),pues la localidad es la misma, sin olvidar queen el Prodromus (WILLKOMM & LANGE, 1870:552) indican la var. majar al tiempo que dejan
Pino Pére~. R. et al.: El manuscrito Plontae per Gal/eciam observatoe de Lange (1818-1898) 51
en la sinonimia tanto la var. pubescens como laglabrata de S. auriculata Lge. Pug. 3, p. 200,así como la S. Balbisii Horn. ORTEGA & DEVESA (1993: 48) consideran que S. auriculata noalcanza Galicia.
Scrophularia auriculata L. (sub Scrophulariaauriculata L. val'. minor Lge.)
Doniños, Betanzos, Santiago. (16).
Al igual que con la var. major, encontramoslas mismas localidades en el Pugillus, en estecasosubS. Balbisii Hornem. (LANGE, 1863: 200).Posteriormente, en el Prodromus (WILLKüMM &LANGE, 1870: 552), reivindican la var. minor,pasando a sinonimia S. aquatica L.. S. BalbisiiWk. y S. Balbisii Lge. Nosotros seguimos aORTEGA & DEVESA (1993: 58) quienes, comoya dijimos, descartan la verdadera auriculatade Galicia y dan como presente a S. balbisiiHornem. subsp. balbisii
Scrophularia canina L.Lugo. Sobrado de Aguiar. (16).
Scrophularia frutescens L.Cobas, Vigo. (16).
Misopates orontíum (L.) Raf. (sub AntirrhinumOrontium L.)
Frequens. (16).
Antirrhinum meonanthum Hoffmanns. & Link(sub Antirrhinum meonanrhum Lk & Rffg.)
Puente de Cruzu1. (16).
Anarrhinum bellidifoliu11l (L.) Willd. (subAnarrhinum bellidij'olium Oesf.)
Santiago, Pontevedra, Vigo. (16).
Anarrhinum duriminium (Brot.) Pers. (subAnarrhinum Duriminium Chav.)
Coruña. Pico Sagro, Sierra de Meirama,Lugo, Tuy. (16).
De esta última localidad, vemos un pliego enORTlZ (1988: 25).
Kickxia spuria (L.) Dumort. (sub Linaria spuriaMil1.)
Santiago, Coruña. (16).
Linariatriornithophora (L.) Willd. (sub Linariutriornithophora W.)
Frequens. (16).ORTlZ (1988: 24) sólo encuentra un pliego de
Colmeiro, de Santiago de Compostela.
Linaria supina (L.) Chaz. (sub Linaria supinaOC.)
Becerreá. (16).Este taxon ha de llevarse a la subsp. mase
dae (Merino) M. Laínz, pues el lectohpus fuerecogido en la misma localidad (LAÍNZ. 1968:26). Se conserva un pliego de Lange en COL(ORTlZ, 1988: 24).
Linaria saxatilis (L.) Chaz. (sub Linaria Tournefortii var. glabrescens Lge.)
Frequentissima. (16).También aquí encuentraORTIZ (1988: 24) dos
pliegos en COI, de Lange y Colmeiro. ambos deSantiago de Compostela. y los lleva aL. saxatilis(L.) Chaz. subsp. glabrescens (Lange) Laínz.
Linaria spartea (L.) Willd. (sub Linaria spul"/eaLk. & Hffg.)
Pontevedra, inter Vigo et Tuy. (16).
Linaria elegans Cavo (sub Linaria delphinioidesGay.)
Santiago, Lugo et pl. loco (16).ORTlZ (1988: 24) nos da noticia de dos plie
gos en el herbario de Willkomm depositado enCoimbra. El de Lange fue recogido en Lugo: elsegundo, sin localidad, de Colmeiro.
Chaenorhinum origanifoliu11l (L.) Fourr. (subChuenorrhil1um origanifolium Lge.)
Becerreá, Puente de Cruzu!. (16).En ORTlZ (1988: 24) vemos recogido un plie
go de López Seoane de Ch. rulmfolium (Robil!.& Cast. ex DC. ) Foun. de dudosa procedenciagallega. Aunque LAÍNZ (1968: 27) proponíaexcluirla del catálogo gallego. posteriormente
52 No\'{{ AcTa Ciemífica ComjJostelano (Eioloxia). 16 (2007)
fue encontrada en las provincias de Lugo yOurense por (RODRíGUEZ GRACIA, l 990: 42) y(GIMENEz &AMTCO. 1996: 48).
Veronica anagallis-aquatica L. (sub VeronicaAnagallis L.)
Coruña. (16).
Veronica beccabunga L. (sub Veronica Beccabunga L.)
Lugo, Betanzos, Santiago. Tuy etc .. (16).
Veronica chamaedrys L. (sub Veronica Chamaedrrs L.)
Ferro1, Seijo, Betanzos. (16).
Veronica officinalis L.Piedrafita, Va1domal'. (16).
Veronica serpyllifolia L.Frequens. (16).
Veronica arvensis L.Ferrol. (16).
Veronica agrestis L.Fen-01, Doniños. (16).
De A Graña encuentra ORTIZ (1988: 24) un
pliego de Lange.
Gratiola officinalis L. (sub Grariola officinalisL. val'. angusrifolia)
Tuy. (16).
De la misma localidad vemos un pliego enORTIZ (1988: 25).
Sibthorpia europaea L.Frequens. (16).
ORTlZ (1988: 25) nos da cuenta de un pliegode Lugo, herborizado por Lange.
Parentucellia latifolia (L.) Caruel (sub Eufragialarifolia Bth.)
Coruña. (16).
Parentucellia viscosa (L.) Carue! (sub Eufragiaviscosa Bth.)
El Burgo, Lugo. Sobrado. (16).Aparece un pliego de Sobrado en ORTIZ
(1988: 25).
Odontites vernus (Bellardi) Dumort. (sub Odonrites vana Rchb.)
Monte Sa1geiro. (16).
Odontites vulgaris Moench subsp. vulgaris. (subOdontires serorinum Rchb.)
Lugo. (16).LANGE (1863: 216) laincluyeen elPugillus y
WTLLKOMM & LANGE (1870: 617) en el Prodromus (sub o. serorina Boiss.) como sinónimo de O.rubra pero de ninguna localidad gallega. Pareceque Lange decidió no incluir finalmente esta citaen sus publicaciones. Seguimos a BOLLTGER(1996: 109) en la comprobación del nombre.
Melampyrum pratense L.Vallina de Doncos. (16).
Rhinanthus minor L. (sub Rhinanrhus minarEhrh.)
lnter Lugo et Sobrado. (16).
Pedicularis sylvatica L. (sub Pedicularis silvariccl L.)
Vallina de Doncos. (16).
Orobanchaceae
Orobanche gracilis Sm. (sub Orobanche cruenraBert.)
Pontevedra. (17).
Orobanche rapum-gellistae Thuill. (sub Orobanche Rapul11 Thuill.)
Sobrado de Aguiar. (J 7).
Orobanche minor Sm. (sub Orobanche minarSurt.)
Cobas. (17).
PillO Pér!!~. R. et al.: El manuscrito Plalltu!! per Galleciam observarae de Lange (1818-1898) 53
Lentibulariaceae
Pinguicula lusitanica L.Frequens. (17).ORTlZ (1988: 25) nos da una localidad de un
pliego de Lange: Lugo.
Utricularia minor L.Lugo. (17).
Utricularia vulgaris L.Cobas. Doniños, el Burgo. (17).
Primulaceae
Samolus valerandi L. (sub Sal17o/us Va/erandiL.)
Doniños, Cobas. Vigo. (17).De la localidad de fenal menciona un pliego
ORTIZ (1988: 25) de López Seoane.
Glallx maritima L.El Burgo. (17).
Primula acaulis (L.) L. (sub Primu/a grandifiom Lam.)
Doniños. Seijo. (17).
Lysimachia vulgaris L.Lugo. (17).
Centllnculus minimus L.Ferrol, Cobas. (17).
Anagallis arvensis L.Frequens. (17).En ORTlZ (1988: 25) vemos un pliego de A
Coruña.
Anagallis arvensis L. (sub Aliaga/lis parvif/oraLk. et Hffg.)
Coruña. (17).
Anagallis tenella (L.) L. (sub Anagal/is telle//aL.)
Frequentissima. (17).
Plumbagineae
Armeria pubigera (Desf.) Boiss. (sub Armeriapubigera Boiss.)
Frequens. (17).En ORTlZ (1988: 22) vemos un pliego de A
Coruña.
Armeria maritima Willd. (sub Anneria maritima W.)
El Burgo, Vigo. (17).
Armeria maritima Willd. (subAnneria maritimaW. val'. Linkii Godr.)
Pontevedra. (17).ORTlZ (1988: 22) revisa el pliego de Ponteve
dra y lo lleva a A. pubigem (Desf.) Boiss.
Lil1loniul1l dodartii (Girard) Kuntze (sub StariceDodartii M. Gil'.)
Cobas. (17).
Limoniul1l vulgare MilI. (sub Starice Limoniumvar. minar)
Betanzos, El Burgo. (17).De esta última localidad. señala un pliego
ORTIZ (1988: 22) que lleva a L. I'u/gare Millersubsp. serotinum (Reichenb.) Gams.
Plantagineae
Plantago major L.Frequens. (17).
Plantago lanceolata L.Santiago, Lugo et pI. loe. (17).
En ORTIZ (1988: 22) vemos un pliego de ACoruña.
Plantago lanceolata L. (sub P/antago /allceo/atavaro ermphi//a Dcsne.)
Frequens. (17).
Plantago coronopus L.Frequens. (17).
54 No\'a Acta Cielllíjica Compostelana (Bi%xía). 16 (2007)
Plantago maritima L.Pontevedra. (17).
Littorella ulliflora (L.) Asch. (sub Lirrorellalacustris L.)
Doniños. (17).
Ericaceae
Calluna vulgaris (L.) Hull (sub Calluna vulgarisSalusb.)
Cobas. Fen·ol. Lugo, Santiago, Tuy. (18).En el herbario de Willkomm se conserva un
pliego de M. ColmeiTo. con la indicación genéricade Galicia y el año de 1846 (ORTIZ. 1988: 21).
Erica cinerea L.Frequentissima. (18).ORTIZ (1988: 21) menciona dos pliegos ga
llegos en COI: uno de Santiago de Compostelade M. colmeiro y otro de la Sierra de Meiramade J. Lange.
Erica vagans L.Sobrado de Aguiar. Valdomar. (18).
Erica umbellata L.Lugo. Santiago. Vigo, Tuy. (18).De Lugo. se menciona un pliego en ORTIZ
(1988: 22).
Erica ciliaris L.Frequens. (18).ORTlZ (I988: 21) no encuentra pliego de
Lange y sí de Colmeiro pero éste no indicalocalidad.
Erica tetralix L.Sobrado. Lugo. POlTiño. (18).En ORTIZ (1988: 22) vemos recogido un
pliego de O Porriño.
Erica arborea L.Santiago. (18).
Daboecia cantabrica (Huds.) K. Koch (subDaboecia polifolia Don.)
Frequentissima. (18).Entre las plantas gallegas del herbario de
Willkomm depositadas en COI encuentra ORTIZ(1988: 21) 3 pliegos. de Colmeiro (Santiagode Compostela). Lange (Betanzos) y Winkler(Ourense).
Vacciniaceae
Vaccillium myrtillus L. (sub Vaccinium M.'"rtilhls L.)
Piedrafita. Valdomar. (18).
Umbelliferae
Hydrocotyle vulgaris L.Valdomar. Constantín. Coruña. (18).
Hydrocotyle vulgaris L. (sub Hwlrocotyle vulgaris L.! l17icropl¡ylla Lge.)
Porriño. (18).
Sanicula europaea L.Doncos. Nogales. (18).
Eryngium maritimum L.Cobas, Doniños. Pontevedra. Vigo. (18).
Eryllgium campestre L.Tuy. (18).
Eryngiul11 viviparllm J. Gay (sub Er.'"ngiul11\Iiviparum Gay.)
Valdomar. (18).También de Valdomar cita ORTIZ (1988: 26)
un pliego de Lange.
Apium graveolells L.Cobas, Coruña, Betanzos. (18).
Apillm Ilodiflorum (L.) Lag. [sub Apiul11 nodijlorum Rchb. var. ochroleuchum (M.)]
Cobas. El Burgo, Pontevedra. (18).
Pino Pére~, R. et al.: El manuscrito P/clIltae per Calleciam observatae de Lange (1818-1898) 55
CarU11l verticillatu11l (L.) W.D.J. Koch (subCanl111 verticillatul11 Koch.)
Frequentissima. (18).ORTIZ (I988: 27) nos señala una localidad
en un pliego de Lange: Santiago.
Conopodiu11l subcarneu11l (Boiss. & Reut.)Boiss. & Reut. (sub Conopodiul11 capillifoliumBoiss.)
Coruña. (18).
Conopodiu11l subcarneu11l (Boiss. & Reut.)Boiss. & Reut. (sub Conopodium brachycarpumBoiss.)
Seijo. (18).ORTlZ (I988: 27) menciona un pliego de A
Coruña, provincia a la que creemos perteneceel topónimo de 'Seijo' utilizado por Lange enel manuscrito.
Conopodiu11l 11lajus (Gouan) Loret (sub Conopodium secundatul11 var. graci/is Lge.)
Lugo' Orense (Winkler). (18).ORTlZ (1988: 27) menciona un pliego de M.
Winkler (Ourense, 23/05/1876) bajo C. denudatul11 Koch. que lleva a C. majus (Gouan)Loret subsp. ramosum (Costa) Silvestre.
Bupleuru11l gerardi Al!. (sub Bupleurum filicaule Brot.)
Becerreá. (18).De la misma localidad señala un pliego ORTIZ
(1988: 27).
Foeniculu11l vulgare MilI. (sub Foeniculumvulgare Gartn.)
Frequentissima. (t 8).
Critlz11lu11l 11lariti11lu11l L.Frequens. (18).
Seseli tortuoSU11l L. (sub Seseli tortuosum L.var. graecum De.)
Cobas Pontevedra. (I8).De Pontevedra hay un pliego en COI que
revisa ORTIZ (1988: 27).
LigusticU11l lucidu11l Mill. (sub Ligusticul71p)'renaeum val', legionensis Lge.)
El Castro. (18).En el Pugillus y Prodromus la localidad ya
se asigna a León. LANGE (1865: 233) describela variedad en el Pugillus, aunque no vemos elepíteto legionensis. En WILLKOMM & LANGE(1880: 56) ya se menciona.
Angelica sylvestris L. (sub Ange/ica silvestrisL.)
Frequens. (18).ORTIZ (1988: 26) señala un pliego del río
Ulla.
Angelica paclzycarpa Lange (sub Angelicapachycarpa Lge.)
Coruña. (18).Vemos ese pliego en ORTlZ (1988: 26).
Peucedanu11l lancifoliu11l Lange (sub Peucedanum lancifo/ium Lge.)
=Peucedanum montanum =Selinum palustrePlanellas
Doniños, Ferrol, el Burgo. Santiago. etc.(18).
ORTIZ (1988: 26) reseña un pliego de Santiagode Compostela.
Pastinaca sativa L.Pontedeume, Coruña, Santiago, Nogales.
(18).
Heracleu11l splzondyliu11l L.Vigo. (18).
Tordyliu11l 11laxi11lu11l L.Galicia orientalis passim. (18).
Tlzapsia villosa L.Lugo. (18).
Laserpitiu11l prutenicu11l L.Cobas, Pontedeume, Betanzos, Coruña.
Carral, Santiago, Porriño. (18).De Pontedeume menciona ORTlZ (1988: 26)
un pliego de Lange.
56 NOl'C1 Acta Científica CompostelCll)({ (BioloxíCl J. 16 (2007)
Daucus carota L.Frequens. (19).
Saxifragaceae
Daucuscarota var.maritimus (Lam.) Steud. (subDaucus carota var. l1laritil11us Lam.)
Cobas. (19).
Daucus carota varo maritimus (Lam.) Steud. (subDaucus carota var. serratus (Moris) Lge.)
Coruiia (non Cobas'). (19).En el herbario de Willkomm en Coimbra
vemos un pliego bajo D. serratus Moris de ACoruña, que ORTIZ (1988: 26) lleva a D. carotaL. subsp. gUl1ll11zfer Hooker fil.
Torilis llodosa (L.) Gaertn. (sub Torilis nodosaGártn.)
Coruña. (19).
Torilis arvensis (Huds.) Link (sub Tori/is infestaHffg.)
El Burgo. (19).
Chaerophyllum temulum L.Santiago. Gallecia orientalis. (19).
COllium maculatum L.Cobas. Coruña. Betanzos. (19).
Physospermum cornubiellse (L.) Oc. [subPh\'sosperl11ul11 aqui/egiaefo/iul11 var. cornu-.biense (L.)]
Vallina de Doncos. Santiago. Coruña. (19).En ORTIZ (1988: 27) vemos un pliego de
Santiago de Compostela.
Smyrnium olusatrum L. (sub SmlTniul11 O/usatrum L.)
Lugo. (19).
Araliaceae
Hedera helix L. (sub Hec/era He/ix L.)Frequentissima. (19).
Chrysosplellium oppositifoliu111 L.Becerreá. (19).
Saxifraga clllleifolia L.Sierra de Meirama. (19).ORTIZ (1988: 27) confirma con algunas dudas
la determinación de Lange.
Saxifraga spathlllaris Brot. (sub Saxifragaumbrosa L.)
El Castro. (19).
Dado que la localidad es la misma que adjudica en el Pugi//us a S. umbrosa var. Babingt..parece que LANGE (1865: 246) subordina lalinneana S. umbrosa a la var.. cuyo nombreactual es S. spathu/aris. WrLLKoMM & LANGE(1880: 125) por el contrario indican el mismobinomen del manuscrito.
Saxifraga lepismigella Planellas (sub Saxifi'agaClusii var. propaginea (POUIT.) Lge.)
S. Lazara pI'. Lugo. (19).
Saxifraga tridactylites L.Piedrafita. (19).
Crassulaceae
Crassula tillaea Lest.-Garl. (sub Tillea muscosaL.)
InterLugo et Sobrado' Orense (.. ). (19).
Umbilicus rupestris (Salisb.) Dandy (sub UI11bilicus pendu/il1us M.)
Coruña. Santiago. Pontevedra. (19).
Sedum arellarillm Brar. (sub Sedum ang/icumvar. Raji Lge.)
Piedrafita. Coruña, Pico Sagro. (19).El pliego de Pedrafita que ORTIZ (1988:
28) revisa. lo lleva a S. allglicum Huds. subsp.anglicum.
Pillo Pére;. R. el al.: El manuscrito PlallTae per Gallecial1l obser\'{{lae de Lange (18 I8-1898J 57
Sedum acre L.Coruña. Pontevedra. ( 19).
Sedum album L.Lugo. Pontevedra. (19).
De Pontevedra. revisa un pliego ORTlZ(1988:27).
Sedu11l pruinatum Bral.Pontevedra. (19).
La planta citada por Lange de Pontevedradebe corresponder a S. forsterianum Sm., puesel verdadero S. pruinatum solo crece en la Serrado Xurés. En el Pugillus se menciona la mismalocalidad del manuscrito (LANGE, 1865: 244). Enel Prodrolllus lo hace de numerosas localidadesde Galicia (WILLKüMM & LANGE. 1880: 138)
pero como 5. pruinatum val'. g/aueescens (=5.j'orsterianum Sm.).
Sedu11l hirsutu11l Al1.
Lugo. Santiago. Pontevedra. (19).
ORTIZ (1988: 28) menciona un pliego deLugo.
Sedum brevifoli1l11l De.Piedrafita. Lugo. Santiago. (J 9).En ORTIZ (1988: 28) vemos asimismo un
pliego de Lugo.
Sempervivum tectorum L.Ferrol. Coruña in Tectis. (\ 9).LANGE (1865: 245) cita esta especie pero no
de localidad gal1ega. No obstante. en esa mismapágina del Pugillus. menciona S. arboreum L. delocalidades similares a las del manuscrito por loque es probable que hubieran de referirse a esaespecie. El Prodrol1lus (WILLKOMM & LANGE.1880: 135) mantiene las citas de 5. ar!JoreumL. cuyo nombre actual es Aeoniu11l arboreu11l(L.) Webb & Berthel. Las citas de S. teetOl'/lInse basan en PLAN ELLAS (1852: 221).
Ampelideae
Vitis vinifera L.Lugo. Vigo. Tuy. (19).
Es curioso que Lange mencione tan sólo3 localidades para la vid. en su viaje a Galiciay lo es más todavía, si tenemos en cuenta queen el Pugil/us sólo la cita de "Bilbao et alibi".aunque se refiera a la f. si/Festris. espontánea osubespontánea en algunos lugares. En el Prodromus (WILLKOMM & LANGE. 1880: 567) indican"probabiliter indigena sed inde ab anriquissilllistel11poribus eu/ta per 0111ne111 Hispanialll" y
ni siquiera menciona el nombre vernáculo engal1ego.
Ranunculaceae
Clematis vitalba L.Nogales. Doncos, Lugo. (19).
Thalictrum glaucum Desf.Lugo. Río UJla. pr. Santiago. (19).
Anemone nemorosa L. (sub Anelllol1a nemorosa L.)
Vallina de Doncos. (19).
Rallllllclllus hederacells L. [sub Batraehiu/71hederaeeul11 (L.)]
Frequens. (19).
Ranunclllus aquatilis L. (sub Batraehillll1 pe/tatum Fr.)
Doniños. (19).
Este taxon no se encuentra en el Pugil/usni bajo Batraehium ni bajo RanunclI/lIs. En elProdrmnus (WILLKOMM & LANGE. 1880: 908)no lo vemos recogido de Doniños.
Ranullculus peltatus Schrank (sub Batraehiul1lheteroph'y//ul11 Fr.)
Cobas. (19).
Indica ORTIZ (1988: 38) que se trata de unpliego con material incompleto de difícil determinación.
Ranllllculus ololeucos 1. LJoyd (sub Batraehiul71h%/eueum Lloyd.)
Río Miño pI'. Lugo. (20).
SS No\'({ ACf{/ Científica Compostelana (Bioloxía). 16 (2007)
Ranunculus jlammula L. (sub Ral1ul1eulusFlammula L.)
Lugo, Santiago, el Burgo. Cobas. (20).Vemos en ORTIZ (1988: 38) un pliego de
Santiago de Compostela del danés y otro dePlanellas (Comes) bajo R. lingua L.
Ranunculus longipes Cutanda (sub Ranul1eulusdiehotomiflorus Lag.)
Inter Lugo et Sobrado. (20).
Ranunculus paludosus Poir. (sub Ranuneulusehoroph\'llus L.)
Lugo. (20).
Ranullculus bulbosus L.Cobas. Coruña. Santiago. (20).El pliego de esta especie que se conserva en
el herbario de Willkomm tiene como legatario aPlanellas. está revisado por el propio Willkommy llevado a R. bulbosus L. subsp. aleae (Willk. )Rouy & Fouc. var. gallaeeieus (Freyn. ex Willk.)G. López en ORTIZ (1988: 39).
Rallunculus acris L. (sub Ranuneulus aeer L.)Gallecia orientalis. (20).
Rallunculus repens L.Coruña. Fenol. (20).
Rallullculus trilobus DesfCoruña. Gallecia orientalis. (20).
De la localidad primera menciona ORTlZ(1988: 39) un pliego.
Caltha palustris L.Vallina de Doncos. (20).
Nymphaeaceae
Nymphaea alba L. (sub NVl11phea alba L.)Laguna de Doniños', Orense (Ruiz Pons).
(20).
Papaveraceae
Papaver dubium L.Coruña. Cobas. (20).
Papaver rhoeas L. (sub Papaver Rhoeas L.)Coruña. (20).ORTIZ (1988: 37) menciona un pliego de
López Seoane de la localidad de Xuvia.
Glauciullljlavulll Crantz (sub Glauciul11luteul11Scop.)
Cobas. (20).
Chelidonium majus L.Lugo. Río Ulla. (20).
Fumariaceae
Ceratocapnos c1aviculata (L.) Lidén (sub Con'dalis c1avieulata (L.) M.)
Lugo. Santiago. (20).
Fumaria capreolata L.Fenol. (20).
Fumaria muralis W.DJ. Koch [sub Fumariamedia varo Boraei (lord.)]
Coruña. (20).
Fumaria muralis W.DJ. Koch [sub Fumariamedia varo muralis (Sond.)]
Lugo, Santiago. (20).
Cruciferae
Matthiola sinuata (L.) R. BL (sub Matthiolasil1uata R. BL)
Vigo. (20).
Erysimum cheiri (L.) Crantz (sub CheiranthusCheiri L.)
Lugo. Santiago. (20).Vemos un pliego de Lugo en ORTlZ (1988:
37).
Pino Pére~, R. el al.: El manuscrito Planrae pe,. Ga//ecioll1 observatae de Lange ( 1818-1898) 59
Rorippa palustris (L.) Besser (sub Nasturtiumpalustre (L.) M.)
Tuy. (20).
Rorippa nasturtium-aquaticum (L.) Hayek (subNasturtium officinale OC.)
Fenol, Lugo, Puente de San Payo. (20).
Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. (sub ArabisThaliana L.)
Lugo, etc. P.. (20).
Cardamine pratensis L.Lugo I (Santiago, Poun.). (20).
Cardamine hirsuta L.Lugo, Doncos. (20).
Carda11line flexuosa With. (sub Cardaminesilmtica Link.)
Betanzos. Santiago, Lugo. (20).
Malcolmia littorea (L.) R. Bl'. (sub Malcolmialittorea R. Bl'.)
Cobas, Coruña, Pontedeume. (20).En ORTlZ (1988: 36) encontramos un pliego
de A Coruña.
Malcolmia ramosissima (Desf.) Thell. (subMaleolmia parvifiora M.)
Pontevedra. (20).También de Pontevedra encuentra ORTIZ
(1988: 36) un pliego de Lange.
Sisymbrium officinale (L.) Scop. (sub Sisvmbrium offieinalis L.)
Cobas, Coruña, el Burgo, Tuy. (20).
Sisymbrillm allstriacllm Jacq. (sub Sisvmbriumaustriaeum val'. aeutangulum)
Cobas. (20).En ORTIZ (1988: 36) vemos el pliego de
Covas.
Erysimllm linifolillm (Pers.) 1. Gay (sub Ervsimum linifoliul11 Gay.)
Puente de Cruzul, Pontevedra. (20).
ORTIZ (] 988: 37) sólo menciona un pliegode Winkler de Ourense.
Brassica rapa subsp. campestris (L.) A.R. Clapham (sub Brassiea eampestris L.)
Coruña, Betanzos. (20).
Brassica nigra (L.) W.DJ. Koch [sub Melanosinapis nigra (L.)]
Becerreá, Coruña, Seijo, Fenol. (20).
Sinapis alba L.Orense (POUIT.). (2]).
Sinapis arvensis L.
Cobas, Doniños, Coruña. (21).
Diplotaxis viminea (L.) OC. [sub Diplotaxisvin1inea (L.)]
Doniños, Passaje, Coruña. (21).ORTIZ (1988: 37) menciona un pliego de A
Coruña.
Diplotaxis catholica (L.) Oc. (sub Diplotaxiseatholica OC.)
Pontevedra. Vigo. (2]).
Diplotaxis catholica (L.) oc' (sub Diplotaxiseatholiea oc. val'. bipinnatifida)
Puente de San Payo. (21).
Raphanlls raphanistrllm L. (sub RaplwnusRapl1anistrum R.)
Piedrafita, Lugo, Coruña. (2]).ORTlZ (1988: 36) señala con dudas esta
especie en un pliego de Seoane Pardo. Bajo R.raphanistrul11 L. subsp. l11ieroccllpus (Lange)Thell. menciona un pliego de Vigo.
Cakile maritima Scop. (sub Cakile 1110110SpermUI11 Lge.)
, Cobas, Coruña, Vigo. (21).
Bunias erucago L.
Doniños, Cobas, Fenol. Becerreá. (21).
60 No\'[/ Acw Ciemífica Compostelana (BioIO.\"Ía). 16 (2007)
En el herbario de WiJlkomm en Coimbra.se conserva un pliego de Ferrol (ORTIZ. (1988:37).
Bunias erucago L. (sub Bunias tricomis Lge.)El Burgo. (21).
COrol1OpUS squa11latus (Forssk.) Asch. [subSenebiera Coronopus (L.)]
Coruña. Fenol. (21).
Coro 11opus didY11luS (L.) Sm. (sub Senebieradid,'ma Pers.)
Fen·oJ. Coruña. Vigo. Tuy. (21).En el herbario de WiJlkomm en Coimbra se
conserva un pliego de Tui. Además, ORTIZ (1988:36) revisa otro de A Frouxeira. Fen'ol (sic) conColmeiro como legatario.
CapseLLa bursa-pastoris (L.) Medik. [sub Capsella Bursa-pastoris (L.)]
Frequens. (21).
Lepidiu11l heterophyLLum Benth. (sub Lepidiu171heteroplnll1l171 val'. prrel1aicum)
Tuy. (21).
Pritzelago alpina subsp. auerslValdii (Willk.)Greuter & Burdet (sub Noccaea AuerswaldiiWillk.)
Puente de Cruzul. (21).
Teesdalia Iludicaulis (L.) R. Bl'. [sub Teesdalial7udicaulis (L.)]
Puente de San Payo!. Orense (POUIT.). (21).
Iberis prOCU11lbellS Lange (sub Ibais proCUI11bens Lge.)
Cobas. (21).Hay pliego de esa localidad en COI. (ORTlZ.
1988: 36).
Resedaceae
Reseda lutea L.El portazgo. pr. Coruña. (21 ).
Reseda media Lag.El Burgo. Betanzos. Coruña. etc. (21).
ORTIZ (1988: 37) menciona dos pliegos. unode Colmeiro (San Clemente de Cesar) y otro de
Lange de A Coruña.
Reseda luteola L.Lugo. (21).
Sesamoides pllrpllrascens (L.) G. López (sub
AstroCCLrpus c1usii Gay.)Valdomar. Pontevedra. (21).
Vemos la cita de Valdomar recogida en
WILLKOMM &LANGE (1880: 899). ORTIZ (1988:38) revisa un pliego de Santiago bajo A. c1usiiigualmente pero lo lleva a S. canescens (L.) O.Kuntze subsp. suffruticosa (Lange) Heywood.Tal vez pudiera referirse ese pliego a la cita del
manuscrito que sigue.
Sesa11loides suffruticosa (Lange) Kuntze (sub
AstroCCLrpus suffruticosus Lge.)Santiago. (21).
Violaceae
Viola palllstris L.
Santiago. (21 ).
Viola canina L.Lugo. Santiago. (21).
Viola riviniana Rchb. (sub Viola sil\'atica Fr.)
Santiago. Tuy. (21).En el Pugillus (LANGE. 1865: 287) y Pro
dromus (WILLKOMM & LANGE. 1880: 697) seincluye sub V si!l'afica Fries var. jJrgmaea.aunque sólo sea la localidad de Tui mencionada
en el primero.
Viola tricolor L.
Ruitelan. Santiago. (21).
Pino Pére;. R. et al.: El manuscrito Plamae per Cal!eciwn o!Jser\'CItae de Lange (1818-1898) 61
Droseraceae
Drosera rotundifolia L.Lugo, Sierra de Meirama. (21).
Drosera intermedia Hayne (sub Drosera intermedia Hayn.)
Inter Lugo et Sobrado, Pico Sagro, Siena deMeirama, Porriño. (21).
El pliego que revisa ORTIZ (1988: 35) indicaLugo en la etiqueta.
Parnassia palustris L.Sierra de Meirama. (21).
Cistaceae
Cistus psilosepalus Sweet (sub Cistus hirsutusLam.)
Rio Ulla. (21).En ORTlZ (1988: 35) vemos un pliego de Bar
(Santiago de Compostela).
Cistus salviifolius L. (sub Cist~ls salviefoliusL.)
El Passaje, Coruña. Tuy. (21).
Cistus ladanifer L. (sub Cistus ladaniferus L.)Lugo (POUIT.). (21).No vemos efectivamente pliego de Lange
en Coimbra. ORTIZ (1988: 35) menciona uno,de los márgenes del río Sil, con Planellas comolegatario. T
Halimium lasianthum subsp. alyssoides (Lam.)Greuter (sub Cistus alyssoides)
=Helianthemul11 ternifolium ColmoFrequens. (21).ORTIZ (1988: 35) menciona dos pliegos. uno
de Colmeiro sin localidad y otro de Lange. deSantiago de Compostela.
Tuberaria globulariifolia (Lam.) Willk. (subTuberaria globulariefolia f. minor)
Lugo. (21).
Sorprendentemente, Lange no mencionaesta especie en el Pugillus, máxime si tenemosen cuenta que posteriormente en el Prodromus(WILLKüMM & LANGE, 1880: 720). la incluyecon su cita de Lugo,junto con las de "e. Santiagoet Tu."", tanto de P1anellas como de él mismo.Efectivamente, en el herbario de Willkomm quese conserva en Coimbra, existen 2 pliegos. unocon la indicación "Lugo, 29-VIl- 1852.1. Lange"y un segundo con "Santiago de Compostela. 1.Planellas. Con. M. Willkomm sub Helianthe171 U171
tuberaria Willd." (ORTIZ, 1988: 36).
Tuberaria guttata (L.) FoulT. (sub Tuberariovariobilis Willk.)
Coruña, Santiago, Vigo. Tuy. (21).Aunque Lange incluye la especie en el
Pugillus (LANGE, 1865: 285) sub T l'ariabilisvar. eriocaulon, tan sólo la indica de Medellín(Extremadura). En el Prodromus (WILLKüMM &LANGE, 1880: 720) la menciona (sub T wlriabilis Wk. val'. vulgaris Wk. f. Milleri) de Galicia.pero basándose en Colmeiro y Planellas y sinrastro de sus 4 localidades del manuscrito. En elherbario de Willkomm encontramos 2 pliegos deesta especie, pero ninguno de Lange ("Galicia.1846, M. Colmeiro" y "Santiago de Compostela.1. Planellas") (ORTIZ, 1988: 36).
Frankeniaceae
Frankenia laevis L.Pontedeume, el Burgo. Pontevedra. (22).De O Burgo también hay un pliego en Coim
bra, (ORTIZ, 1988: 35).
Cucurbitaceae
Bryonia dioica Jacq. (sub Brwmia dioica L.)Becerreá, Lugo, el Burgo. (22).
Ecballium elaterium (L.) A. Rich. [sub Ecbaliu171Elaterium (L.)]
Coruña. (22).
62 No1'G AcTa Científica Campaste/una (Bi%xía). 16 (2007)
Portulaceae
MontiafonUl11a L (sub Momia minor Gme1.)Lugo. Constantín, etc. In Gallecia orientalis.
(22).
Portulaca oleracea var. sativa (Haw.) De. (subPortulaca sativa Haw.)
Vigo. (22).Contamos con el pliego de esta cita en el
herbario COIque ORTlZ (1988: 28) lleva ala máscomún P oleracea L subsp. oleracea.
Portulaca oleracea LCoruña, Pontevedra. (22).
Paronychiaceae
Scleranthus annuus L.Betanzos. Coruña, Santiago. (22).
Polycarpontetraphyllum (L.)L. (subPol."cCllpontetraphrl/um L.)
Lugo. Coruña, Pontevedra, Vigo. (22).ORTlZ (1988: 28) menciona un pliego de A
Coruña.
Illecebrum verticillatum L.Constantín. Lugo, Coruña. Santiago. (22).ORT1Z (1988: 28) no encuentra pliegos de
Lange y sí uno de Colmeiro, naturalmente sinlocalidad.
Herniaria glabra LLugo. Pontevedra. (22).En Coimbra no se conservan pliegos de esas
localidades en el herbario de Willkomm. ORTTZ(1988: 28) sólo menciona uno de Ourense conWinkler como legatario.
Herniaria lusitanica Chaudhri subsp .lusitanica(sub Herniaria hirsuta val'. gracilis Lge.)
Lugo. Coruña. (22).Sin epítetos infraespecíficos. ORTlZ (1988:
28) menciona dos pliegos de Lange, delas mismas
localidades que las indicadas en el manuscritoy que lleva a H. hirsuta L.
Corrigiola litoralis L. (sub Corrigiola littoralisL.)
Frequens. (22).ORT1Z (1988: 28) menciona un pliego de
Lange de la localidad de Lugo.
Spergularia rubra (L.) 1. Presl & e. Presl [subSpergularia rubra (L.)]
Lugo, Coruña, Santiago, Tuy. (22).
Spergularia capillacea (Kindb.) Willk. [subSpergularia capil/acea (Lge.)]
Lugo. (22).También de la misma localidad del manuscrito
da cuenta de un pliego ORTlZ (1988: 28).
Spergulariamedia (L.) e. Presl [subSpergulariaClZorica (Kindb.)]
Coruña. (22).
Spergularia rupicola Le Jo1. (sub Spergulariarupestris Leb.)
Pontevedra. (22).
Spergula arvensis L.Lugo, Pontevedra, Vigo. (22).
AIsinaceae
Sagina subulata (Sw.) e. Presl (sub Saginasubulata)
Ferrol, Coruña, Lugo. (22).De A Coruña encuentra un pliego ORTlZ
(1988: 34).
Sagina procu11lbens L.Frequens. (22).ORTlZ (1988: 33) menciona un pliego entre
Lugo y Sobrado.
Sagina 11laritima G. Don (sub Sagina maritimaDon.)
Coruña. Vigo. (22).
Pino Pére~. R. et al.: El manuscrito Plantae per Galleciam obsermtae de Lange (1818-1898) 63
En ORTTZ (1988: 33) se recoge un pliego deA Coruña.
Sagina apetala Ard. (sub Sagina ciliara Fr.)Gallecia orientalis. (22).
Sagina apetala Ard. (sub Sagina apetala val'.capillaris Lge.)
Santiago. (22).A la vista de ORTlZ (1988: 33) que lleva
la planta de Santiago a S. aperala Ard. subsp.erecta (Hornem.) F. Hermann, creemos que puedereferirse a esta cita del manuscrito.
Minuartia hybrida (Vill.) Schischk. (sub Alsinetenuifolia Crtz.)
Lugo. (22).
Arenaria serpyllifolia L.Lugo. (22).
Arenaria montana L. (sub Arenaria montana)Doniños, Lugo, Vigo. etc .. (22).ORTTZ (1988: 34) menciona un pliego del
monte de Ansexo, cuyo legatario es Pourret.
Honckenyapeploides (L.) Ehrh. (sub Halianthuspeploides (L.) Fr.)
Doniños. (22).
Moenchia erecta (L.) P. Gaertn., B. Mey. &Schreb. (sub Moenchia erecta Rchb.)
Gallecia orientalis. (22).
Stellaria media (L.) ViII. (sub Stellaria media(L.) With.)
Frequens. (22).ORTIZ (1988: 34) lleva a esta especie un
pliego bajo S. nemorum L. determinado porWillkomm.
Stellaria holostea L.Piedrafita, Lugo, Santiago. (22).
Stellaria graminea L.Piedrafita, Lugo. (22).
Stellaria alsine Grimm (sub Stellaria uliginosaMurr.)
Constantín, Lugo, Puente de San Payo.(22).
Cerastium fontanum Baumg. (sub Cerastiumvulgatum L.)
Frequens. (23).
Cerastium glomeratum Thuill. (sub Cerastiumviscosum L.)
=Cerastiu/11 glomeratum Thuill.Betanzos, Vigo, etc .. (23).
Cerastium semidecandrum L.Cobas. (23).
Silenaceae
Petrorhagiaprolifera (L.) P.w. Ball & Heywood[sub Kohlrauschia prolifera (L.)]
Lugo, Betanzos. (23).
Dianthus hyssopifolius L. (sub Dianthus mol1Spessulanus L.)
Doncos. (23).
Dianthus laricifolius subsp. caespitosifolius(Planellas) M. Laínz (sub Dianthus PlanellaWillk.)
Tuy. (23).De esta misma localidad, se menClOna un
pliego en ORTlZ (1988: 35) bajo el mismo binomen de Lange.
Saponaria officinalis L.Tuy. (23).
Silene gallica L.Frequens. (23).ORTIZ (1988: 34) menciona la localidad de
Lugo a partir de un pliego de Lange.
Silene portensis L. (sub Silene hirsuta Lag.)Cobas, Pontevedra. (23).
64 No\'({ AclCl Científica ComposTelana (Bioloxía). 16 (2007)
ORTlZ (1988: 34) revisa dos pliegos de lasmismas localidades que el manuscrito.
Silene colorata POiLVigo. (23).No la vemos recogida en el Pugil/us pero sí
en el Prodromus (WILLKOMM & LANGE, 1880:652), aunque sin basarse en testimonio de Lange[Abundal71, ut etiam in ::,ona Gal/eciae littorali(Pourret', Planellas)]. Es probable que, comoen otras ocasiones, la cita del manuscrito recojainformación de Planellas.
Silene vlllgaris (Moench) Garcke (sub Sileneinflata)
Lugo, Coruña. (23).
Silene vlllgaris (Moench) Garcke subsp. vlllgaris(sub Silene inflato val'. ciliata)
Coruña. (23).
Silene llnijlora Roth (sub Silene maritimaWith.)
Coruña, Pontevedra. (23).ORTlZ (1988: 35) menciona un pliego de
Pontevedra de esta cariofilácea procedente deLange. Revisa otro de Planellas bajo el binomenS. stenophl'l/a.
Silene littorea BraLVigo. (23).
Si/ene portensis LCobas, Pontevedra, Vigo. (23).
Si/ene nlltans LGallecia orientalis. (23).Con la misma imprecisión encuentra ORTlZ
( 1988: 34) una etiqueta en un pliego de Lange.
Silene ll11tans L subsp.nlltans (sub Silene nutansL val'. fiNormis Lge.)
Santiago. (23).A esta cita del manuscrito tal vez se refiera
el pliego de Santiago de Compostela que ORTIZ(1988: 34) lleva a la especie.
Lychnis jlOS-CllCllli L (sub LYchnis Flos cuculiL)
El Burgo. (23).
Si/ene latifolia POiL [sub Melandriu/11 vespertinul11 (Sibth.)]
Frequens. (23).
Silene latifolia POiL (sub Melandrium vespertinum (Sibth.) val'. crassifolia Lge.)
Doniños. (23).
Si/ene laeta (Aiton) GOdL (sub Eudianthe laetoRchb.)
Frequens. (23).Otra planta que en el manuscrito no lleva
localidad pera que la revisión de ORTIZ (1988:34) nos descubre una: A Coruña.
Malvaceae
Althaea officinalis LBetanzos. (23).
Lavatera arborea LCobas. (23).De la misma localidad señala ORTIZ (1988:
33) un pliego del danés.
Malva neglecta WallL (sub Malva vulgarisFr.)
Coruña. (23).
Malva nicaeellsis AIL (sub Malva nicaensisAII.)
Lugo, Coruña, Puente de San Payo. (23).Vemos en ORTlZ (1988: 33) un pliego de
A Coruña. .
Malva sylvestris L (sub Malva silvestris L)Ferrol, Cobas, Coruña. (23).
Malva moschata L [sub Malva moschata val'.geraniifolia (Gay.)]
Doncos. (23).
Pino Pér('~. R. et al.: El manuscrito Plantae pa Gallecial77 o/Jsel'l'Cltae de Lange ( 1818-1898) 65
Lange parece olvidar su cita de Doncos delmanuscrito, pues en el Pugillus (LANGE, 1865:312), sólo vemos citadas las localidades de"Villqfranca er Cubillos (Vierzo)". El olvido esevidente si consideramos el pliego de Coimbracon los datos siguientes: Doncos, 23- VIl-1852.1. Lange, (ORTIZ, 1988: 33).
Malva alcea L. (sub Malva Morel1ii Poll.)Lugo. (23).ORTlZ (1988: 32) menciona un pliego de esta
especie de la localidad de Lugo.
Malva tournefortiana L. (sub Malva ColmeiroiWillk.)
Lugo. (23).
Malva tournefortiana L. (sub Malva ColmeiroiWillk. var. minar Lge.)
Coruña. (23).ORTIZ (1988: 32) menciona un pliego de la
localidad de A Coruña, con el binomen M. Colmeiroi Willk. sin referencia inüaespecífica.
Elatinaceae
Elatine hexandra (LapielTe) De. (sub Elminepaludosa Seub.)
Doniños. (23).De la misma localidad menciona ORTIZ
(1988: 33) un pliego de Lange.
Elatine alsinastrum L. (sub Elmine Alsinasrru111L.)
Valdomar. (23).Ya LAÍNZ (1967: 16) advertía del enor de
esta cita que no era referible ni al género, recogida tanto en LANGE (1865: 315) como enWILLKOMM & LANGE (1880: 599), siempre dela misma localidad.
Acerineae
Acer pseudoplatanus L. (sub Acer Pseudoplatelnus L.)
Santiago. (23).
Hypericineae
Hypericum humifusum L.Frequens. (24).
Hypericum perforatum L.Ferrol, Santiago, etc .. (24).
Hypericum pulchrum L.Passim. (24).
Hypericum linariifolium Vahl (sub H,periculllIinearifoliu111 Vahl.)
Frequens. (24).
Hypericum undulatum Willd. (sub Hypericull1undularU111 Schousb.)
Lugo, Coruña, Santiago. (24).
Hypericum undulatum Willd. [sub H\pericull1undulatu111 Schousb. var. baericul11 (Bois. JJ
Frequens. (24).
Hypericum elodes L. (sub E/odes palusrrisSpach.)
Inter Lugo et Sobrado, Valdomar. Doniños.(24).
Tamariscineae
Tamarix gallica L.Fen-ol, Pontedeume, Betanzos. (24 J.ORTIZ (1988: 33) menciona un pliego de
Betanzos.
Polygalaceae
Polygala vulgaris L. (sub Poil'gala vulgare L.)Frequens. (24).De O Burgo cita ORTlZ (1988: 32) un pliego
de Lange. Aun menciona otro de Ourense. deWinkler.
Polygala vulgaris L. (sub Poil'gala nilgare L.var. vesrita)
Pontevedra. (24).
66 No\'{/ Acto Cient(fica Compostelana (Bi%xía). 16 (2007)
Polygala vulgaris L. (sub Po/ygala angusrifo/iaLge.)
Coruña. Santiago. Pico Sagro. (24).ORTIZ (1988: 32) menciona el pliego de Lange
de Santiago de Compostela.
Polygala serpyllifolia Hosé (sub Polrgala depressul11 Wend.)
Piedrafita. Pontevedra. (24).
Polygala vulgaris L. (sub Polrga/a ci/iarul11Leb.)
Cobas. (24).
Polygala microphylla L. (sub Bracl1."rropisl11icropl1."lla Willk.)
Orense (Poun.). (24).
I1icineae
Ilex aquifolium L. (sub l/ex Aquifo/iul11 L.)Vallina de Doncos. (24).
Rhamnaceae
Frangula alnus MilI. (sub Rhal11nus FrangulaL.)
=Rhal11l1us Sanguino Oneg.Sobrado. Lugo. Vigo. etc .. (24).En ORTlZ (1988: 31) vemos señalados dos
pliegos: en uno de ellos es legatario Lange y llevala localidad de Lugo.
Euphorbiaceae
Mercurialis annua L.Fenal. Coruña. Vigo. (24).
Chamaesyce peplis (L.) Prokh. (sub EuphorbiaPeplis L.)
Coruña. (24).o encontramos esta especie en el Pugil/us
pero sí en el Prodromus (WILLKOMM & LA GE.1880: 489) y de esa misma localidad. Aun-
que creemos que el manuscrito se confeccionómucho después de la publicación del PlIgil/us.ambos tuvieron como base las herborizacionesde Lange en Galicia. durante 1852. por lo queparece un olvido la ausencia de referencias eneste último.
Euphorbia helioscopia L.Cobas. Coruña. Poniño. (24).
Euphorbia hirsuta L. (sub Euphorbia pubescensVal1. var. crispara)
Ferrol. Seijo. Vigo. (24).De Ferrol señala ORTIZ (1988: 32) un pliego
en COI.
Euphorbiaflavicoma De.Santiago. Coruña. (24).Lange no incluye esta especie en el Pugi
Ilus aunque sí en el Prodrol11us (WILLKOMM &LANGE. 1880: 494). con ambas localidades. EnCoimbra se conserva un pliego de A Coruña confecha 10-VIlI-1851-1852 que ORTIZ (1988: 31 )confirma como E. fial'icoma. La planta gallegaha de llevarse a la subsp. occidentalis M. Laínz(BENEDÍ et al.. 1997: 230).
Euphorbia polygalifolia subsp. hirta (Lange)M. Laínz (sub ElIphorbia pO/l'galefolia var.hirra Lge.)
Valdomar. (24).
Euphorbia exigua L.Coruña. (24).
Euphorbia segetalis L.Vigo. (24).
Euphorbia portlandica L.Coruña. (24).ORTlZ (1988: 32) menciona un pliego de A
Coruña.
Euphorbia peplus L. (sub Euphorbia Pep/usL.)
Lugo. Coruña. (24).
Pillo Pére~. R. el al.: El manuscrito Plalltae per Ga//eciam obsermTae de Lange ( 1818-1898) 67
Euphorbia terracina L. (sub Euphorbia terracinaL. val'. angust!folia Lge.)
Pontevedra. (24).
Euphorbia paralias L. (sub Euphorbia ParaliasL.)
Doniños. Cobas. Pontevedra. (24).
Euphorbia a11lygdaloides L.Castillo de Noceda. Doncos. Lugo, etc ..
(24).
El pliego que cita ORTlZ (1988: 31) es deVigo.
Buxaceae
Buxus se11lpervirens L.Betanzos. Pontedeume. El Burgo. (25).ORTIZ (1988: 32) comprueba un pliego de
Betanzos.
Empetraceae
Core11la albu11l (L.) D. Don ¡sub Corema album(L.)]
Cobas. (25).De esta misma localidad hay un pliego en
el herbario de Willkomm en Coimbra. (ORTlZ,
1988:33).
Rutaceae
Ruta angustifolia Pers.Pontevedra. (25).
Zygophylleae
Tribulus terrestris L.Cobas. Coruña. (25).
Oxalidaceae
Oxalis acetosella L. (sub Oxalis Acetosella L.)Vallina de Doncos. (25).
Oxalis corniculata L.Frequens. (25).
Geraniaceae
Geraniu11l sanguineu11l L. (sub GeraniullIsanguineullI )
Ruitelan, Becerreá. (25).
Geraniu11lpyrenaicu11l Burm. ti!. (sub GemniullIpyrenaicum L.)
Gallecia orientalis. (25).
Geraniu11l 11lolle L.Frequens. (25).
Geraniu11l dissectu11l L.Lugo. Santiago, Ferro!. (25).
Geraniu11l colu11lbinu11l L.Doncos. Betanzos. etc .. (25).
Geraniu11l lucidu111 L.Gallecia orientalis. (25).
Geraniu11l robertianu111 L.Santiago. Ferro!. (25).
Erodiu11l cicutariu11l (L.) L·Hér. [sub El'Odiulllcicutarium (L.)]
Frequens. (25).
Erodiu11l salZ11lannii Delile (sub ErodiullI Sa/::manni De!.)
Cobas. Coruña. (25).
Erodiu11l cicutariu11l subsp. bipinnatu111 Tourlet(sub Erodium sabulicola Lge.)
Pontevedra, Vigo. (25)
68 Nom Acw Cienrífica Compostelal/a (Bi%ría). 16 (2007)
I
De Vigo y A Coruña menciona ORTIZ (1988:32) dos pliegos pero no estamos seguros de quese refieran al E. sabu/ico/a y/o su var. acau/e.
Erodiu11l cicutarium subsp. bipinnatu11l Tourlet(sub Erodiul11 sabu/ico/a Lge. varo amule Lge.)
Ferrol. Vigo. (25).
Erodiu11l 11loschatu11l (L.) L'Hér. [sub Erodiul11l11oscharul11 (L.)]
Ferrol. Coruña. Lugo. Santiago. Tuy. (25).
Linaceae
Linu11l usitatissi11lu11l L.Ad littora maris pr. Vigo. (25).
Liml11l bienne Mill. (sub Limfl11 angust!toliul11Huds.)
Frequens. (25).
Liml1n catharticum L.Piedrafita. (25).
Radiola linoides Roth (sub Radio/a IinoidesSm.)
Frequens. (25).
Onagraceae
EpilobiU11l montanU11l L.Ruitelan, Lugo. (25).
EpilobiU11l parvifioru11l Schreb. (sub Epilobiu111po r\' ijloru 111 )
=Epi/obiuJlJ pubescensRío Ulla. el Burgo. Cobas. (25).
EpilobiU11l obscunt11l Schreb. (sub Epi/obiul11virgaruJlJ Fr.)
Coruña. Santiago. (25).
Ludwigia palustris (L.) Elliott (sub !snardiapa/ustris L.)
El Burgo. inter Lugo et Sobrado. (25).
De la primera localidad se conserva un pliegoen el herbario de Willkomm en COI. (ORTIZ.1988: 29).
Circaea lutetiana L.Doncos. el Burgo. Seijo. (25).
Halorageae
Myriophyllum alternifiorum DC.Río Ul1a. (26).
Callitrichaceae
Callitriche stagnalis Scop. (sub Cal1itrichestagnolis)
Betanzos, Pontevedra. etc. (26).
Lythraceae
Lythrum portula (L.) O.A. Webb (sub Pep/isPornila L.)
lnter Lugo et Sobrado' Tuy (POUIT.). (26).
Lythru11l salicaria L.Ferrol, Betanzos, Coruña. Lugo. Santiago.
(26).
Lythru11l acutangulu11l Lag.Frequens. (26).
Lythnt11l hyssopifolia L. (sub Lwhrul11 hl'Ssopifo/iul11 L.)
Fenol, el Burgo. Coruña. (26).
Pomaceae
Sorbus aucuparia L.Val1ina de Doncos. (26).
Pyrlls com11lunis L.Fenol. Vigo. Tuy. (26).
Pino Pére::. R. et al.: El manuscrito P/a11lae per Cal/ecial/1 obsermtae de Lange (1818-1898) 69
Crataegus monogyna Jacq.Lugo. Santiago' Orense (POUIT.). (26).
Sanguisorbeae
Sanguisorba officinaiis L.Val domar. (26).
Sanguisorba minor Scop. (sub Poterium dictWJcarpum Spach.)
Coruila. (26).
Sanguisorba minor subsp. balearica (Nyman)
Muñoz Garm. & C. Navarro (sub Poterium muricatum Spach.)
Cobas. Pontevedra. (26).
Aphanes arvensis L. (sub A/chemil/a arl'ensisScop.)
Piedrafita, Lugo. Pico Sagro. (26).
Agrimonia eupatoria L. (sub Agrimonia Eupatoria L.)
Pontevedra. (26).
Rosaceae
Rosa rubiginosa L.Pontevedra. (26).
Rubus vigoi R. Roselló. Peris & Stübing (subRubus th\'rsoideus W. Agl'. val'. candical7s)
Santiago. (26).
En el Pugi//us (LANGE. 1865: 341) YProdromus (WILLKüMM &LANGE.1880: 218) no secitala variedad del manuscrito. lo que puede influir
en su binomen actual: con la val'. se trataría de R.vigoi. mientras que sin ella. sería R. u/mifo/ius.Creemos que se trata sin duda de la misma planta.
pero sin ver el pliego (no aparece el género enORTIZ. 1988) no es posible aportar gran cosa. La
localidad es la misma en todos los casos.
Rubus ulmifolius Schott (sub Rubus al7loenusPort.)
(incl. R. disc%r Prodr. Fl. Hisp.). Frequens.(26).
Fragaria vesca L.Castillo de Noceda. la Graña pl'. Ferrol.
Puentedeume. (26).
Potentilla sterilis (L.) Garcke (sub Potenri//aFragariastrum Ehrh.)
Castillo de Noceda. Ferrol. Betanzos. (26).
Potentilla montana Brot. (sub Potenri//a sp/endens Ram.)
Lugo. Santiago. etc. (26).
Potentilla montana Brot. (sub Potenri//{I sp/endens Ram. val'. ob/ongifolia Lge.)
Castillo de Noceda. (26).
Potentilla erecta (L.) Raeusch. (sub PotentiI/uTormenti//{I Nesll.)
Frequens. (26).
Potentilla rupestris L.Orense (POUIT.). (26).
Prunus spinosa L.Río Dlla. el Burgo. Tuy. (26).
Papilionaceae
Ulex europaeus L.Frequens. (26).
La revisión del herbario de Willkommpor ORTlZ (1988: 31) nos deja un pliego con lalocalidad de A Coruña.
Ulex minor Roth (sub U/ex l7allllS Forsk.)Lugo. Coruña. Santiago. Pontevedra. Tuy.
(26).ORTIZ (1988: 31) sólo encuentra un pliego
de Lange de la localidad de Santiago de Compostela que lleva a U. millor Roth subsp. breogcll1ii
70 Nol'{/ AcTO Científica Composre!w){{ (Bioloxía). 16 (2007)
Castroviejo & Valdés-Bermejo, al igual que otropliego. en este caso de Colmeiro.
Es probable que entre las plantas que vioLange.la citada de Tui correspondiera a U. minor
Roth subsp. minor (CASTROVIEJO & VALDÉSBERMEJO, 1983: 75) Ylas del resto de localidadesa U. gallii subsp. breoganii (Castrov. & ValdésBerm.) Rivas Mart. & al. (CASTROVIEJO & VALDÉs-BERMEJO. 1983: 75) (CUBAS. 1999: 220).
Cytisus scoparius (L.) Link (sub Sarothamnusscoparius (L.) Koch.)
Frequens. (27).
Cytisus striatus (HilJ) Rothm. (sub Sarothamnus
Wehl'ichschii val'. gallecica)Piedrafita. Lugo. Santiago. etc. (27).También de Pedrafita do Cebreiro. encuentra
ORTlZ (1988: 31) un pliego de Lange.
Adenocmpus complicatus (L.) J. Gay(subAdenocw]Jus complicClTus Gay.)
Coruña. Lugo. monte Salgeiro. (27).En ORTIZ (1988: 31) se señalan dos pliegos
de Santiago y Montesalgueiro. aunque sólo delúltimo, es legatario Lange.
Genista triacanthos Brot.Vigo, Porriño. Tuy. (27).ORTlZ (1988: 31) menciona un pliego de esta
leguminosa de la localidad de Vigo.
Genista falcata Brot.Orense (Winkler l ). (27).En el Pugillus (LANGE. 1865: 358) olvida
la cita de Winkler. al igual que en el Prodromus
(WILLKOMM & LANGE. 1880: 429).
Genista berberidea Lange (sub Genista berberidea Lge.)
Santiago. Sierra de Meirama. (27).ORTIZ (1988: 30) menciona un pliego con el
sintipo. de Santiago de Compostela.
Genista florida L. (sub Genista leptoclados
Gay.)Piedrafita. (27).
Bajo G. florida L. subsp. porl'galiphylla(Brot.) Coutinho cita ORTlZ (1988: 30) un pliegode Pedrafita do Cebreiro.
Genista micrantha Gómez Ortega (sub Genista
micrantha Oneg.)Piedrafita. Sobrado. Lugo. (27).
Pterospartum tridentatum subsp. cantabricum(Spach) Talavera&P.E. Gibbs [subPterospartul11contabricul11 (Spach.)]
Piedrafita. Lugo. Santiago. (27).
Lupinus luteus L.Lugo. (27).
Lupinus angustifolius L.Lugo, Santiago. (27).
Ononis diffusa Ten. (sub Ononis serrata
Forsk.)Cobas, Coruña. (27).Vemos un pliego de A Coruña en ORTIZ
(1988: 30).
Ononis spinosa subsp. maritima (Dumort.) P.Fourn. (sub Ononis procurrens Wallr.)
Coruüa. Tuy. (27).Lange menciona en el Pugillus O. procurrens
val'. spinosissil11a Lge. (LANGE, 1865: 352) de ACoruña pero olvida lacita de Tui de su manuscrito.En el Prodrol11us (WILLKOMM & LANGE. 1880:393) indica "in agris regionis inferioris et 1110n
tClIlae totius Hispanioe, ... multo frequentior".En el herbario de Wi]]komm encontramos sub O.repellS L. una cita de Coruüa. VIII-185 1-1852,1. Lange (ORTIZ, 1988: 30).
Anthyllis vulneraria L.Frequens. (27).
Lotus angustissimus L.Lugo. (27).
Lotus hispidus De. (sub Lmus hispidus Desf.)Frequens. (27).
Pino Pére;:, R. et al.: El manuscrito P/o11loe per Go/leciol17 observoroe de Lange ( ¡818-1898) 7 ¡
ORTIZ (1988: 30) encuentra un pliego deLange de Lugo.
Lotus corniculatus L.Coruña, Santiago. (27).
ORTlZ (1988: 29) encuentra un solo pliegodel danés de la localidad de A Coruña, subL. decumbens Poiret, binomen que no vemosrecogido en el manuscrito. Menciona otros dospliegos sub L. corniculatus L. de López Seoaney Seoane Pardo que lleva aL. glareosus Boiss.& Reuter.
Lotus corniculatus L. subsp. corniculatus (subLotus corniculatus L. var. crassifolia)
Coruña. (27).
Lotus glaber MilI. (sub Lotus tenuifoliusRchb.)
Coruña. (27).
Lotus pedunculatus Cavo (sub Lotus uliginosusSchk.)
Frequens. (27).
Medicago lupulina L.Frequens. (27).
Medicago polymorpha L. (sub Medicago del1ticulata Willd.)
=Medicago polycarpoFerrol, Coruña. (27).ORTlZ (1988: 30) menciona un pliego de
Santiago de Compostela.
Medicago arabica (L.) Huds. (sub Medicagol11aculata W.)
Coruña. Vigo. (27).
Medicago marina L.Cobas. Doniños, Vigo. (27).
Medicago italica (MilI.) Fiori (sub Medicagosrriata Bast.)
Cobas. Pontevedra. Vigo. (27).
Medicago minima (L.) L. (sub Medicago minima Willd.)
Lugo. (27).
Medicago littoralis Loisel. (sub Medicagolittoralis Mor.)
Cobas, Coruña. (27).ORTIZ (1988: 30) da noticia de dos pliegos
de Lange, Vigo y A Coruña.
Medicago sativa L.El Burgo. (27).
Trifolium micranthum Vivo (sub Trifoliul11filiforme L.)
=Trifoliul11 micranthum VivoValdomar. (27).
Trifolium dubium Sibth. (sub Trifoliul1l I1Ú1111S
Sm.)Frequens. (27).
Trifolium campestre Schreb. (sub Trifoliumprocumbel1s L.)
Gallecia orientalis. (27).
Trifolium repens L.Frequens. (27).
Trifolium glomeratum L.Lugo, Puente de San Payo. (27).
Trifolium resupinatum L.Fen·ol. (27).
Trifolium fragiferum L.Puente de San Payo. (27).LANGE (1865: 365) olvida esta citaen el Pugi
lIus pero la rescata en el Pl'Odrol71us (WILLKOI\1M& LANGE, 1880: 361).
Trifolium fragiferum L. (sub Trifolium fi'agiferum L. var. pulchelliul11 Lge.)
Cobas, Coruña. (27).
Trifolium arvense L.Frequens. (27).
72 Nom Actu Científico Composrelalla (Bioloxía). 16 (2007)
Trifolium striatll1n L.Lugo. (28).
Trifolium striatum subsp. brevidens (Lange)Muñoz Rodr. (sub Trifoliul11 striatul11 L. val'.bre\'idens Lge.)
Coruña. (28).
Trifolium angustifolium L.El Burgo. Vigo. (28).
Trifolium incarnatum L.Vigo. (28).
Trifoliul1l meditan L.Doncos. (28).
Trifolium pratense L.Frequens. (28).
Trifolium bocconei Savi (sub Trifolium BocconiSavi)
Coruña. (28).También de A Coruña es la localidad del
pliego revisado por ORTlZ (1988: 30).
Trifoliu111 scabrum L.Lugo. (28).
Trifolium subterraneum L.Lugo. Coruña. Vigo. (28).ORT1Z (1988: 30) menciona un pliego de
Lugo.
Melilotus indicus (L.) AII. (sub Melilorus parj'iflorl/s Desf.)
Inter Vigo et Bauzas. (28).En Coimbra. ORTIZ (1988: 30) encuentra un
pliego de Lange de la localidad de Vigo.
Astragalus monspessulanus L.Gallecia (Pourr.). (28).
Lathyrus linifolius (Reichard) Bassler (subOrobus tu1Jerosus L.)
Piedrafi tao Vallina de Doncos. (28).
Vicia tetrasperma (L.) Schreb. (sub En'umretraspermul71 L.)
Santiago. Vigo. (28).
Vicia hirsuta (L.) Gray (sub Vicia hirsuta (L.)
Koch.)Betanzos. Lugo. (28).
Vicia sepill1n L.Doncos. (28).
Vicia lutea L.Cobas. Coruña. (28).
Vicia angustifolia Roth.Frequens. (28).
Ornithopus pinnatus (MilI.) Druce (sub Asth1'0
lobium ebracteatull1 M.)
Lugo. Coruña. Santiago. Pontevedra. (28).ORTlZ (1988: 29) revisa un pliego de Lugo.
Ornithopus perpusillus L.
Constantino Lugo. Coruña. (28).
Ornithopus sativus Bral. (sub Ornithopus 1'0
seus Duf.)Lugo. el Burgo, Santiago. Pontevedra. Tuy.
(28).ORTIZ (1988: 29) menciona un pliego tam
bién de Lugo.
Ornithopus compressus L.
Ferrol, Lugo. Vigo. Tuy. (28).
DISCUSIÓN
De acuerdo con el manuscrito. al final delmismo y a la izquierda de su rúbrica. Langeescribe que aquél se compone de 870 sp. et val'.(agrupadas en 103 familias). Sin embargo, elmanuscrito contiene en realidad 871 nombres y,tras la actualización de la nomenclatura. reúneinformación sobre 104 familias. 438 géneros y814 especies (829 táxones incluyendo las categorías infraespecíficas). con un total de lAIO
Pino Pére::.. R. et al.: El manuscrito P!{{l/i({e pe,. C({!!eci{{111 obse,.mtae de Lange (1818- j 898) 73
Galicia /" '-,",+1- fr,· !UTM 10*10 km
,f;'k li l(
'"i'%--V ~ I-h,-- ~~ A [), 1~ ,'1- ~ ,-.Ji \h, I
I~~~ 55 i 46 ! 2 1 !'1I J~ \
,! 1
,Ii ,"", "
11 i 3(
, ilr'0" \ I 27 4 ! i /!,
'( I \ i 148 ! ~ !(,¡r'U\ >' 1
11 9 5 1 ¡¡'.( ! 119 í"c
../ ! 16 >1""i .¿ t?' l~ f-.9.J -J '", 1 I 42 ~,
i ( h V-- [' i ! i t> 6
!;~ ;¡;" I'~~ !I .~ y( I \' ~. I 1) r ~
ro::f! ~,~ l I i ~~ ~ 1-.,
rT ~ , 8 '-, 131 i
~':'}f6 ''-1 ,
/r"1 !j;.} 1 14 ,./,lrv1 J ¡
58( ----' J )11 v !--JjI I 1
j I I
V c,I~IlF 1L.5'~~JvíIL-L.-
L-
Fig. 3. Número de citas en el manuscrito por cuadrícula UTM.
citas. En la Fig. 3 se expone el número de citaspor cuadrícula UTM de 10 x 10 km.
En el manuscrito se citan 51 localidadesdistintas. A continuación. se señala para cadauna de eJJas y con la grafía original, en la medida de lo posible. la provincia, el municipioal que pertenecen y nuestra georreferencia: ACasteJJana (A Coruña. Aranga, 29TNH7982): AGrafía (A Coruña, Ferrol, 29TNJ59l7): Becerreá (Lugo. Becerreá. 29TPH54): Betanzos (ACoruña. Betanzos, 29TNH69); Cabral (Pontevedra, Vigo, 29TNG27): Carral (Lugo, Begonte,29TPH0976); Castelo de Noceda (Lugo, AsNogais, 29TPH5737): Cerquido (Pontevedra,O Porriíi.o. 29TNG3361); Cobas (A Coruña,Ferrol, 29TNJ5821 ): Constantín (Lugo, BaralJa.29TPH4350): Coruña (A Coruña, A Coruña.29TNJ40); Distiriz (Lugo. Vilalba, 29TPH0295):Doncos (Lugo, As Nogais. 29TPH5539); Doniños
(A Coruña. Ferro l, 29TNJ5515): O Burgo (ACoruña, Culleredo. 29TNH5096): El Castro(León, Villafranca del Bierzo. 29TPH6331); ElPassaje (A Coruña, Bergondo. 29TNH6298) obien (A Coruña, Oleiros. 29TNH59): O Portazgo(A Coruña. A Coruña. 29TNJ40): Ferrol (ACoruña. Ferrol, 29TNJ5l): Galicia orientalis(Lugo); Gallecia: inter Lugo et Sobrado de Aguiar(Lugo); inter Vigo et Bouzas (Pontevedra. Vigo):inter Vigo et Tuy (Pontevedra): Lugo (Lugo.Lugo, 29TPHl6): Pico Sagro (A Coruña. Boqueixón, 29TNH4339); Monte Salgeiro (ACoruña, Aranga, 29TNH7784): Nogales (Lugo.As Nogais, 29TPH53): Orense (Ourense. Ourense, 29TNG98); Otero (León. Villafranca delBierzo): Petelos (Pontevedra. Mos. 29TNG3070):Piedrafita (Lugo, Pedrafita do Cebreiro.29TPH63); Pontedeume (A Coruña. Pontecleume,29TNJ60): Ponteveclra (Pontevedra. Ponteveclra.
74 No\'{/ Acra Científica COII/poste/ol/o (Bi%xío). 16 (2007)
SobradO de Agular
LUOO
Fig. -4. Itinerario seguido por Lange. en Galicia. con indicación de las localidades.
29TNG29): POtTiño (Pontevedra. O Porriño.29TNG36): Puente de Cruzul (Lugo. Becerreá.29TPH5245): Puente de San Payo (Pontevedra.Pontevedra. 29TNG3288); Río Miño pr. Lugo(Lugo): Rio Ulla (A Coruña): Ruitelán (León.Villafranca del Bierzo. 29TPH7027): Santa Isabel(Lugo. Outeiro de Rei. 29TPH 1273): Santia!!.o(A Corui'ía. Santiago de Compostela. 29TNH34):Seijo (A Coruña. Fene. 29TNJ61): Sierra deMeirama (A Coruña. Cerceda. 29TNH48):Sobrado (Lugo. Baralla. 29TPH3653): Sobradode Aguiar (Lugo. Outeiro de Rei. 29TPH 1871 ):Tui (Pontevedra. Tui. 29T G2955): Valdomar(Lugo. Begonte. 29TPH0877): Vallinade Doncos(Lugo. As Nogais. 29TPH5639): Videiros (ACoruña. entre Pontedeume y Betanzos): Vigo(Pontevedra. Vigo. 29TNG27). (Fig. 4).
Lange da por gallegas las localidades deEl Castro. Ruitelán y Otero, pertenecientes enrealidad al municipio de Villafranca del Bierzo(León). enor que vemos cOll'egido posteriormentetanto en el Pugil/us como el Prodromus. Tal vezno sea extraña la confusión, puesto que aun en1822. se publicaba en la Gaceta de Madrid unDecreto de las Cortes estableciendo la divisiónprovisional del telTitorio español-que auspiciabala Constitución de 1812- en la que Villafrancadel Bierzo se constítutíaen provincia. Los límitesque establecía el Decreto (Por el o. el antiguolímite de Galicia desde el monte del Cuadro !lastael origen del Bisu¡ia) eran de hecho bastanteambiguos y podrían haber generado confusión.
o es éste el único enor observado en las localidades gallegas puesto que. por ejemplo, en el
Pino Pére::;. R. et al.: El manuscrito Plomoe per Colieciol1/ obs!'r\'({tele de Lange (1818-1898) 75
Prodromus, se atribuye a "Gallecia" la localidadde San Pablo de Montes. en base generalmente.a pliegos de Pourret.
Lange cita en el manuscrito 58 táxones delos que es autor (19 especies), mientras que enel Pugillus menciona 39 táxones (18 especies)y finalmente en el Prodrol71us se elevan hasta 67(20 especies), siempre en relación con el tenitoriogallego. En total, el número de táxones distintosen los que Lange es autor último en el conjuntode esas obras, es de 94, puesto que muchos deesos nombres no se repiten en las diferentespublicaciones. Para dar idea de los cambiosintroducidos en los diferentes trabajos, véasela Tabla 1. Tan sólo 20 táxones son comunes alas 3 obras. No obstante. esto no significa quehayan desaparecido táxones necesariamente; porejemplo, COl1opodium seeul1datum var. graeilisLge. no aparece como tal ni en el Pugillus, ni enel Prodromus. Sin embargo, en esta última obra secita C. denudatum varo graeile Lge. de la mismalocalidad que el anterior. lo que nos indica queprobablemente se trata de la misma planta.
Lange cita en el Pugillus 18 especies y 21variedades nuevas para Galicia de las localidades de Lugo, Santiago de Compostela, Cavas,Doniños, A Coruña, Betanzos, O Burgo, PicoSacro, Vigo, Tui, O Porriño, Pedrafita, A Graña,Ferrol. Carral, Pontevedra, Sobrado de Aguiar ySierra Meirama. La relación de los mismos consu estatus actual y sus indicaciones locotípicaspueden consultarse en la Tabla n.
En el Prodrol17us describe 38 táxones máspero sólo 4 de ellos son especies: Chaenorrhinul17 serpyllijolium Lge., (actualmente Ch.serpyllifolium (Lange) Lange): '·Gallec. (Montesde Pietrafita (sic), Texidor)"; Erodiul1l sabulicola Lge. (actualmente E. cicutarium subsp.bipinnatu11l Tourlet): "In arenosis mari ti mis adPontevedra et Vigo Galleciae (Pourret l. Lange r:Leueanthemum erassijólium Lge. (actualmenteL.crassifoliu11l (Lange) Willk.): "Galleciae (ad 18Coruña, Lange')" y Raphanus mierocarpus Lge.(actualmente R. raphanistru11l L.): ·'Gallec. (adlittora Oceani arenosa pr. Vigo, Lange' r.
La información que Lange obtuvo durantesu viaje por Galicia así como los ejemplares
que López Seoane le remitió y el mismo Ensomde Planellas, le sirvieron de base. sin descartarotras fuentes menores. para la publicación desus obras hispanas en lo relativo a esta zona.tanto en LANGE (1860. 1861. 1863. 1864. 1865.1878. 1892) como en WILLKOMM & L."'NGE(1861, 1870, 1880). No obstante. la informaciónque el autor danés trasladó a sus publicacionesno recoge fielmente la que observamos en elmanuscrito. Las razones son varias: por un lado.Lange no cita determinados táxones de Galiciaque aparecen en el manuscrito. cuando éstosson abundantes en el conjunto del territorio elela Península ibérica, sustituyendo la mención elelas localidades por comentarios generales deltipo "In Hispania tota Fequens". "Pa Ol1lnel77Hispaniamfrequen,I" O similar. Por ejemplo. lostáxones que no fueron citados de Galicia en elPugillus por considerarlos muy comunes en todoel territorio estudiado. suman un total de 34 (Anth:rllis vulneraria L., Calluna \'ulgaris (L.) HuI!.Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.. Centaureaealeitrapa L.. Chenopodium mumle L.. Erodiul77eieutariul11 (L.) L'Hér., Erodium eic//Tariul77subsp. bipinnatum Tourlet. ElI{Jhorbia exiguaL., Euphorbia helioseopia L.. Euphorbia peplllsL., Filago pwamidata L., Geraniul1l eolul71binul77L., Geraniul17 dissectum L., Geraniul77 molle L..Hieraciul11 pilosella L.. Hordeum murinu1J1 L..Lamiul1l al71plexieaule L.. Lwhru1J1 portilla (L.)D.A. Webb, Medieago lupulina L.. Medicagosativa L., Parietoria judaica L.. Poa annuu L..Polygonul11 avieulare L.. Rume.r aeetosellu L..Scirpoides holosehoenus (L.) Soják. Seneeiovulgaris L.. Sesamoides purpurascens (L.) G.López. Sil\'lnn11 marianum (L.) Gaertn .. SonehL/soleraeeus L., Taraxaeul1l officinale Weber. Trifólium pratense L.. Trijólium repens L.. Urticadioica L. y Urtica urens L.).
Naturalmente. Lange incluyó numerosasespecies en el Pugillus y posteriormente en elProdromus. que no constan en el manuscrito (másde 100 táxones sólo en el Pugillus. p. e. ArblltllsL/nedo L., Arabis hirsuw (L.) Scop.. C\"tisilsl71ultiflorus (L'Hér.) Sweet o Erodiulll Botrn(Cav.) Berta!.. entre otros), en un enriquecimientoprogresivo, común a toda investigación. Aun así,
T¡\ll!,¡\ 1. Táx{)lle~ de la autoría de Lallge ell la~ {)bra~ c{)ll~igllada~-.Ja-
2
.'4567X9lO1I
121314
151(,
17IX192021222.,241516171X2930
31.\23334
.'5
.\(,
.\7
PlIgillus planlarllll1 ill1prill1i~ hispanitarlll1l
( 186U-18(5)
Agro",'i,\' 11/(/";1;11/(/ Lam. val'. jJselll/o/l1f1lgl'JlS I.,gc.
Agroslis I'lIlg{/ris var../áJlldos{/ LgL'.
Auge/ic(/ !'{fchyc{/r/JlI Lgc.
!\s/r(Jcar/m,\' sf~/li'lfli('nsllsLgc.
/JlIllillS 1rico/""i,\' Lge. I/I,\"CI: in !/erh.
Cflki!l' II/OJ/OS/}('I"/I/(f Lge.ClIIlIlIIIIIIIIII 1Il1'lIlll11C/illill Hus!' YaL Ihlllci/lom Lg~.
Corlillo ('()J:nlf!Jo.w/ L. val'. IIllúnr I~gl'.
Cirsi"lll.lilil","d"l"lll Lgc.Clil/o/)()r!;'1/1/ l'lfl,~{/"(' l .. val'. gr((l';!c I ,ge.
1:'('!I;/l1II r(),VlflollflJl Lge.
PrndrnlllllS Florac Hispanitac
(1861-1 XXU)
/\chillclI Milit:/illilllll L. vaL III111"HWI'I,llIIllI Lgc.J\gl'oslis 11/(/l'il/l/(/ Lall1k var. 1',W'Ift!()/JlllIgt'flS L.gc.
/\gmslis .1-e/lIU'lI ('urt. vaL I'i/lom Lgc.;\,~r(}slis \'fllg(/l"is Willl. var../i'olldosfI Lgc.
¡\/Ii/llll (}('/¡,.O/CIfCIII1l W.K. V¡Ir. "rin'lortllll LgL'. ¡Jug. 73!
!\llgc/iC(f /}(fC!tYC(fI'/U! Lgc.
J\SlJ'(}('{II'jJlfS Sf~f!j'f/!il'(JSJ'S l~gc,
1\1'I11('l'iu /Jllh;gl'J'u Bss, val', g/uhl'es('('lIs Lge.
I\,.I//(,I'iu /mhigel'u Bss. Val'. !lil'/u Lgc.!Isl'/¡'IIi11111 Flli.r/éll1ll1l1 Brlll1d. YaL 7I-i/irlll1)/ I"ge.
Ikllis l",rl'l)/,is L. varo 1"11I111'.IH'IIS Lg~.
Ikllis IWrl'lIl1i.l· l .. V:Jr. 1)(/I'I'OSIl I ,g~.Hlfllit,S /J'i('orllis I.ge.
Cu/.:.il(' J]IOJ]OSI}('I'/I/(/ I..gc.
CIIIIIIIII)//IIII C/¡II0lh"lillll1 13111. vaL gmcllis Lge.Cml/IU/lflf/u Lo(~/iil1gi; Bn)l. V.lr. (Jl'l'it!('fI/lJ!is I ..ge.
C((rli/lu OJlYlllhoSfI 1.. val'. /múor Lge.Celf/(/If/'('U lilll/w/(/ f-lIlgg. I ..k. V.II'. /I/('/u/losli('/(/ l.gL'.
CI'IIII1'II('lIlIlgm L. varo Imllidll Lgc.Cillll'lIOrrhillllll1 .1i'rI'."IIi/I'IIIII)/ I.g~.
CI>lom 1'l'r/I)111I11I 1,. vaL CI!I)/I)lIclll I.g~.
Cirsilll)/.IililJi'lIdllllllll I"gc.
f)(IIW/fS /lIuriliJ11f1s /,,(I/JI. val'. S('/TU/"S Lgc./);giluriu /J(/s/'lf/oidl's Duh. V.lr. /ollgi/J('s I.gc.
l;;dJiIlI// J'uslf/ulll1l1 Lgc.FI'odifllll s"/)/f/i{'o/" 1,gL'.
/-:.',odilflll su/m/i{'o/u Lge. val'. o('(//I/e
M mlllslTi lo(hacia IXl) 1)
/1c/úlll'lI Mil/¡:/i>lillll1 L. varo II)()(TOC·I'I)IJIIIII I.gc.I\gros,;s l//ur;liu/(( v. /,.\'('lfelO/Jll/lgl'"S Lge.
Agl'os!is l'/llguris v. ./i'OlIdosa Lgc.;\ ¡ro/,s;,\' /ellf!igel'o (I __ ag.) I.gl'.
!\11,!!.e/iClf /,u('hynfr/'(J Lgc.
1\/I/hO.\'UII!hfllll uJ'iS!U!II111 val'. Inrlll// Lgc./\SIJ'(W(lJ'/JIIs SI~!lj'f/fi('(Js/fs Lgc,
He/lis /Wrt'IIIJi.\' l .. var. (,{1fJ!escclI.\' LgL'.
Ikllis l",rl'lIlIis 1,. varo 1"'I'I"'SIl Lgc.I/lIlIios lJ'i('(JJ'lIis Lgc.
C{/ki/e 1I10"OS/WI'///IIIJI Lge.Cllllllllill/IIII IIII'II/hll/illill vaL 1'"lIci/lom Lg~.
('UI11/Jfflllf/U LfJl:lling;i val'. o(TitlClllulis 1"gc.
('h({l/ou-/¡iJlIIJII (Jl'ig(flIUr)/i1f111 I~gc.
Chloro /JeljrJ!iulu 1.. val'. cUl1geslu I,gl'.
Cirsilllll.lililWlldllllll1l Lg~.
COI/o/)odilllJl .\'('('/1//(/01/11// val'. gl'uci/is Lge.CO¡Y¡/('/'/¡O/'lfS ('UI/{'SC('flS (L.) r. (:('O",ro("/(/? I.ge.
f){/If('/f,\' ('({rol(/ val'. ,\'lJrl'llflfS (Muris) Lgc .
!:'c'!JiIfJII ,.o,\'lIluIIIIII Lgc.1....~,.ntlill¡J/ ,\'u!Jllli('o/u I..gc .
1:'rnt!illlJl s({h,,/ic'o/u Lgc. val'. (/('{{II/l' Lge .I:n·/llml'lI IJrI'I'iIJl'S Lg~.
<:~~:J:,.
'"'~o~.~
=:;
~-S"&S::;i:lJ::;.~..,:S'
....0'1
í:Joo-.J
TABLA 1. Táxones de la autoría de Lange en las obras consignadas (continuación)
Lelf("((I//hcfllllll/ cUlssfl"oliUl1/ Lgc.
LCl/cU//lhc/l/l/lI//wl/c/ls (Gay) Oc. val". CI"I/Ssi{(I/i1/1// Lge. Li//{/r;{/ I"l/CS;" (Lag.) DC. in Chavo val". "ccl//l/hc!/.\ Lgc.
Ml'/lI/1t1ril/l1l 1'l's/Jl'J"fiJllfllI (Sihlh.) V~lr. ('''''.\'sU;}/iu I.~L'.
Ml'I'l'IIr!l'rlllllo/l/Uf!O l ...gL'.M;hur(/ 1II;lIi1//(/ var. 1h'.\'I'(/II.\"h I,gl'.
Lil/(fl"io TOIII"II(jr)l'/;i (Poir.) Lgc. var. g/a!Jrcscclls Lgl'.
1H
1')40414241444'14ó474X4')
'lO'11'12'11'14'1'1'16'17'1X'1')60ól6261646'1(,(,
()7(,X()')
707172
Pu!!;illus plantarum imprimis hispanicarum(Il!6U-Il!65 )
Emdi/1I11 .I{/CI/II;II;i///UII/ Boiss. el Rell!.var. so!Julic% Lge. IJISCJ:
t;rrlh/"{/c{/ 1I/1/r;I;II/(/ (L) Pcrs. val". /m'l'i/",-' Lge.
ElIf1f¡orlJ;o le/roccras Lgc.
Fi/ugo .f.!,(,J'l1lullin'l L. var. IIlic}"o(,l'fl!w/u Lgc.
Gellisftl her!Jerideo Lgc.
Iheris jJro('fllJI!Jells I.ge.
JIIIlClIS e/ulio/" Lge.
.IunC/fS sili'{{liCflS Reich. var. (,ol/ges/lIs Lge.
Koc/crio /}/(/rililllll Lge.
Lepigolllfl/l ('{//JI"IIlICClflJ} Kindbg. el Lge.
Mi/JO,.o f)csrwf.r;; l.gL'.
Ol/Ol/;S /HiICIfITens W~1I1r, var. s/úl/osisS;1II1/ l.gL'.
H1S/'tI/lIIlI I'I/gil/oflf,,, (Sw.) vaL/oIIgi/ws I.~L'.
Prodromus Florae Hispanicae(1l!61-1l!l!U)
Eryl!JU{(,{1 l11orilill1lf P. var. ¡nn'jlJes I.ge.[;/I/'//IIrhi" /",/rg{/I{/c!(¡/;{/ Boiss. el Rell!. in Boi" varo hiu{/ Lge.
lo'/I/'//IIrhi{/ Ti'/"I"{/C;II{/ L. val". {/lIg/lslif(¡I;{/ Lgc.Elf/J!Jorhio !e/ruceros Lge.
GCllis/u her!Jel"ic!c(J Lge.
H('licl,,~\'s(}JIsero/jl/lI/1l Bss. val'. ;1l!cUl/cdilfl// Lge.
HeJ"oc!cl/f1/ S/J!JoJldililflll L. var. IJ1l/(,},()(,(II'1J1I111 L...ge.
Herniario hirslflo L. var. gr(/c;/is Lge.
Hieracilfl1l 1',,/galulII Fr. vaL /alfl"nli1f11l PI: ;// hh. I.ge.'
¡-¡-"'/mco!,,/c I'/I/g{/r;.\ L. val". /llicm/,".'"I/{/ Lgc. !'/lg. IV /1. 225.'Ihcris /JlOClI11l!JeI1S Lgc.
.fusiol/e IIlO/l/OI/O L. val". gruc;/is Lgc.
.IUI/Cf/S e/a/;n!" Lge..IUIlClfs Ú/I'O/;CIfS Reich. var. ('oqj'er/If,\' Lge.JlIl1n(S Slf/JilllfS MOCllCh var. 1l0t!nSllS Lge.
Koelf!ria 11/(/l"i/;I//(/ I.ge.
{il/(fl"io 7(JIII'II(~/r)l"lii (Poir.) Lge. vaL g/o!Jrcsc('/ls Lgc./.-,"co/JII.\' ('III1J/){/('I/S L. val'. ('/o/io!" Lge.Ma/ro CO/IJ/('iIlJ; Wk. V~lr. mino/" Lge,
MeC/i('{lgo lJ/inilJ/({ Lam. V~lr. ('x;lis I.gc.
M('/I/II(I!YflJJI ero/cI/S(' Rühl. V~lr. l"J"OSSU;J!iflIJl Lgl'.
f\1ihOI"lI Iksnlllxii I.gl',
Manuscrito(hacia 18'11)
"/I!,"orh;1/ /1O/.'"gO/C{iI/i{/ varo hir/{¡ Lge.EI//,"orh;1/ Icnl/cill{/ L. val". l///g/l.\Ii{(I/il/ Lge.
Gellisf(/ !Jcr!Jcrit!c(/ I.ge.
Hc/ichryslflll scrofilllflll var. inferllled;lflll Lge.
Hel"niario h;rsufo vaL gl"uci/is Lgc.
HI'dmcot\'lc 1'/llgl/r;.\ L.j: l//;cm/)/n'l/{/ Lge.Ihe,.;s /Jli)ClI///!Jel/s Lge.
Jasi(J1Ie 11/01//01/0 L. var. gl"oc;/is Lge.Junclfs gel"o1l.1i Lois. var. e/o¡¡nI" Lge.
.II1I1C/lS slfpinlfs MÚllCh. var. /lOt!OSlfS Lgc.
Koc/erio 1//(/l"ifi/1/(/ Lge.
/.CIf('(lllf1J(,II11(111 l'lf/g(/1I.' val'. crossf/;J/illl1l Lge.Lip,lfstiCIIIII /Jyrcll(l('flJlI var. /egiol/(,I/sis Lge.Li//tlriu 7(J"I"IW!;JJ"fii var. g/((/)J"CSl'('IIS Lgc.
MoII'(/ Cn//I/('il'oi Willk. varo /l/i/lo/' Lgc.
1)(fs/"I!1I111 l'lIgiJ10flllll var. /o/lgi/J('s I.ge.
=-":::;a'""tl0>,
~~ 1
;o;,~
:::.!::J:35e.."
9.O'""tl§'~O>
~c;¡2..~
"§:::;
a~;;;:J"Ó
~o(l)
rpo::>
r,q(l)
00
00
00'.C00
---.J---.J
TABI.A 1. T¡Íxolles de la autoría de Lallge ell las ohras cOllsiglladas (Colllilluacic'lll) -.J00
7.1747576777X7<)XO
XIX2X.\
X4X5X6X7XXXlJ(JO
lJl(12
lJl
lJ4
Pu/.:illlls plalltannll imprimis hispanit'arlllll(IXIiU-IX65)
P('IWCt/lIllfllII ItIlH'UiJ!illlll Lge.Polyg(/ltl lIlIglI.\"UiJlitl Lge.
PlIlic(/r;r, (/ruhic(/ (1 .. ) Cus.\'. val'. ,l.!,/a!Jl'es("('/Is LgL'.
!?III/III/('I//II.I·/",i/I/I/(,II/II/I/.I' I.gc.
!?lIl/lI'xhi/il/'IIIi.l' Lge.
SI//ix (/II/."gi/II/il/II 1.. var. I/Ii('/'II/,/n'!/II Lgc..';(/.rUi'u,l.!,(/ Clllsii Gou. ViiI'. I'"J/Jtlgilleu Lgc.
,f)'l'tflfll1 (//l,l.!,linflll (L.) Lgc. varo fl.\'U'I1(/;CIIIJII.gc.
Sei/III// Ul/g/i(,1I1/1 (L.) var. !?lIji Lgc.Si/el/e il///ull/ SIII. var. ('i/illlll Lgc.
Si!<'I/l' I//IIUII.I' 1,. val'. ji/ilimlli.l' Lgc.
Sf/('('iS(f /J;/I//lIfUid" 1.gc.
VII//Jiu ;\/0/11'('11/'11.1' (Schollsh.) var. g/uhml(/ I.gc.
T:íxolles :W ( IXespecies).
I'mdrollllls Florae Hispanit'al'(lX61-IXXU)
/'cflccdlllllllll l(fIw~rnlilllll Lgc.Po/."g(//(/ (/(/g;I.I'/i/iJ/i(/ I,ge. PIIg. P 3/7
Po/el/li//(/ .1/,/<'I/<1el/.I' Ram". var. of¡fo(/gi/i,/i(/ I.ge.
!?(//J!IlII1IfS lJI;cro('ul'/JlIS I.gl'.RlIIJu'x hlFonllis Lge.
S'ugi"{1 {//WllIllI I~. val'. c{//Jif/u,.;s l.gL'.
,)'u.r(ji'ugu ctuss; (jou. Val'. IJI'OI}(fgill(,lI I.ge.
S(ltllfl// (/lIg/;('II//1 Val'. vrrl'I/{/;('fIlJl Lge..)ei/IIIII (/(/g/inl/I/ val'. !?(/ji Lge.
SiklU' i/~lllfflf SIll. V<lr, c;!i(/{(I Lge,Si/l'l/e l/ull/lIS 1,. var. ji/i/ill'lui.l' 1,ge..)
,I-;{{CC;Sl/ /';IlI/l/IUic/l/ I.gc,
7i·i/i,/i///I/./i'lIgi{ém/// L. var. /III/(,/Il'//UII/ Lge.'li'i/iJ/iull/ .I'lrillIJuu L. var. hn'l'idl'lf.l· I.gc.-li'UiJlilllll Sll'ilfllll1l L. Val', gl'IfIÚI1IfIlI I ~g.e.VU//Jil/ ;\/o/){'{'um.l' Lk. var. g/uhmlll Lge.
T¡Íxollcs 67 (20 especies).
MallllslTito(hada IX(1)
Pt'flC'C't!lfllfllll /{fIl('~In/ilfll/ Lgc.Pn/ygl//lI 111l,t!,IfSli!,o/;11 I¿ge.
Poll'lI/i//1/ .1/'!<'lfI/eus Ram. Val'. ol>!ougi{i'/i(/ I.ge./)/f/;cur;u 1I1'(/h;cl/ val'. g/lI/JJ'l'Sl'l'flS L~('.
NIIIIIl'.r hil'ol'lllis Lge.Slfg;I/U l//JeIU/U val'. ('(I/';//(U';s Lge.
SlI.rUi·l/gtl e/llsi; val'. /}J'(}/}(/gil/('tI (Pollrr.) I.gl.'.
SI'I'O/J!/If/tll';U u/fr;clI/ulu L. val'. l//i//ol' I,gl.'.
S('dlflll l/l1glinflll v'lr. N'Üi Lge.
Si!<'lfI' I/uluu.l' 1.. var.ji/ilill'lui.l' Lge.S/fI'lgu/l/ril/ ('(//Ji//I/{'el/ (Lge.!
Su('('i.l'u /,il/ul/li/id(/ I.gc.7ii{idiulI'./i'llgilá///u 1" var. /1///clll'//iJUII Lge.
7ii{iJ/iuuI .I'lril//uuI 1.. var. /1I'l'l'idl'uS Lge.
VIII/Jil/ lI/O/}('('III'O,\' V. g/ohl'lf!l/ Lge.VlIlpia hrllllluidl.'s v. gracilis Lge.
T,íxones 5X (19 especies).
<:So:;::..'";::;o~S;8()~
-§2~225t!:lo~
§:-Q\
,..;oo-.J
TAIl!.A 11. T:.íxolles IlUCVOS descritos por Lange en Galicia. con su cslalus actual e indicaci6n locotípica
NCIIl1hr~ Prol}U~St.o por Lang~
Mihn/"{1 f)(,sl'lIl1,rii Lgc.
PUS/}(i/fllIl \'lf,!!,;f1t1fflll/ (Sw.) vaL {OJ1P';/Jl'S Lge.
Agrosli,\' I//(/I";';II/(I Lam. val'. /J,\'t'flt!o/){fllgells Lge.
AgrosJis 1'/llgor;,\' val'. ./áJIIl!osl/ Lge.
Ko('/('rilllll{/ritiJlIlf Lgc.
VII//lill 1I/1I/II'I'IIHlS (Sehousb.) val'. "I//gII,-is Boiss.el val'. glahr(fflf Lge..Ilfl/('/lS s¡Il'{/fh,/ts Reich. varo ('ongesllf,V I Jgc.
.1111l('IfS e/afio/' Lgc.SII/i.r I//".\'gtlll/il/II L. val'. I/Iicrll/'!I."//" Lge.!?III//('X !li/ill.",is I.ge.
PI//icII,-i" IIHliJi1'1I (l..) Cass. Val'. g/"/I1'l'.\'('ell.1' Lge.Fi/ngo genlllllúc(f l .. val'. I11;CI'()('('jJ!llf/lI I.gc
Lel/CIIIII!I('II/I/III/JII/Ii,"s (Gay) De. v;,r. I'Hlssi/il/i1l1l1 I.ge
('(lr/illo (,oI'Yl//hos{/ LViII'. /I/{!i()1' I.gl'
I:'rr'/¡I'(/l'(/ 1I101'ilil//(/ (l.,) PCfS. V;Jr. hn'l'i¡J(',\' I.ge.
NClllIhl'~al't.uallllcntc al'cpt.ado
Mibora lIIil/illla (l..) Desv
Pmpaltl/I/ ,'agil/al/I/I/ Sw
Agros!is sl%l/itera subsp. sl%l/itera val'.pselldof/UII¡.:eIlS (Lallgc) KcrguélenAgros!is /al/gei NYIll.
Koe/eria g/al/ca (Sehr'ld.) De.
VI//pia a/opecl/ros (Sehousb.) DUlllort
JI/I/Cl/S sl//modl//osl/,\' Sehrank
JI/I/Cl/S gerartli l.oisci. subsp. gerardiSa/ix !rial/dra 1.RUlllex ace!oslI subsp. bifimnis (I,angc) Castrov.& Valdés Berm.Snccisa flinna!ifida Lange
PII/icaria /J(tllldosa LinkFi/ago vlI/garis LllnLellcalllhelllllllllllerinoi Vogl & Caslmv.
Carlil/II cfII:Vlllho.1'II 1,
Cirsilllll.fi/ifll'lIdll/1I111 I.angl'
('l'lIll1l1rilllll IIIlICililll/ll1l (1 .. 1I'rilseh
Indical'Í.ín IOl'olíllit'a
"In Culiibus arenosis 'Id Lugo el Sanliago deCompostela l""Ad litlora arellusa el pinguis OCC'llli el Silllllllll
Galleeiae borc;Ilis rrequcns (COb;IS, I)oniños.Coruña, Ikt;II1/.OS. el Bllrgo) olilll vemsimilitcraliunde inlmduela, sed nune vere intligena r;Iela.latas pla~as occupalls"
"'n arcllosis Illaritilllis ad pagu1l1 DOlliílus Galkciacborealis'""In Galleciae l1lontanac & lllarilin1a cricClis
rrcqucnlissima (v.e. Coruña, Santiago deCompostela. Pico Sagm, ele.)"In rupibus maritilllis Galleeiae '1l1 Coruña, el Burgoel Vigo":"'n arcnosis maritilllis 'Id oppidlllll Vigo Galleei",,"
"Cum f'onna priori 'Id Sanliago (similenl ronnam inG;dlia 'Id la T"sic de Bueh ol"l'l'vavi)"In pratis Illarilimis ¡id pagulll cll:3urgu (ialkei;IL'"
"Ad ripas 11. Minii pI'. Oppidllln Tuy G:dleciae!""In rupibus Illarilimis g:dleeiae borcalis 'Id I)oniñosel la Coruña""111 cricclis Illonl'lllis ad pagul1l Porriiío G;i1leciacItlcrit.ii()Il<llis··
"In ruderalis 'Id Santiago de Compostela'"Ad vias prop" oppidllln Ikl;IIVOS Galleeiae""In rupibus llIaritimis ad S. Sebasli"n el I'orlugaleteCantrabriaL': fa Coruija G;dleciae I (E'"ldl'm l'onnalllvidi in hcrb. Reg. Malri\. Nomine Chrusanlhcnlllln
alpini designallllll L" 'Id Peñas lle Ramales pI'.Sanlander lcel;IIll ¡"
"In I"upihus lll.lrililllis l'l L'ricl'lis (i,lIkciilC hlll'L':tlis el
(ILTitlcnlalis, praL'cip"l' L'il'L'a la ('11I'IIñarrl'qUl'1l1 ¡ssin!:!"
"llll'riL"l'Iis Illtllll;llli:-. pr;llisqlll' :..:iccis lotitls (;;dkei<ll'
:1 Puerto de I'iedr;dil:l :Id 1.:1 C'oruñ:l rrequell.'"--111 :Irl'llosi-.; llI:1rililllis :H.I p:lt'-lIlll ('ph:ls (;:dkci:ll'!"
;oC;"tl~,
r,;(,
?:J~
::.
r:!:3OJ::¡c:V>n:J.O~§:;'"'"~c;¡2..;;;-ro,
~-
~<::¡-
§<:í:;'"o-'"¡-OJ::¡
r¡Q
'"00
9"oc'C!00
~
'C!
TABI.A 11. Táxolles IlUCVOS descritos por Lallgc cn Galicia. COIl su estallls actual c illdicaciún locotípica (colllilluaciún) 00o
Nomhrc pmllucsto por' Lanl-(c
('0/0Illi11l//(/ 1I1C'1I//¡oe/illio Hosl. varo /IOIfC'ij/"ro Lge.
C/ilw/)(ulifllll I'II/glll"e l .. val'. gr(fcile I.ge.
Lillorio 7;l/Il'11e/;lI'/ii (Poir.) Lge. varo g/o/¡r".\'('{'lIs Lge.
Sl'dlllll ollg/iCIIIII (L.) varo Noii Lge.
5;ed1f1l1 (1IIghnf111 (L.) Lge. V~lr. Jlyref/u;clIlII Lgc.Soxijiogo ('/I/sii Gou. varo /!/"/!<Igil/('o Lg
NOII//l/cl//I/S /}('(/¡/!/CI//I//I/S Lge.
('lIkile 11l()/lOSperfllll I.gc./JI/llios IricoFllis Lge.AsII'()('{lr/",s s/~!li'I(I;('()SfIS I~gc.
Ll'fJl'gOI/II/11 ('(I/Jil/(fc('1I111 Kindhg. el Lgc.
Si/I'!/I' ill//I//o SIII. val". ci/io/tl Lge.Si/l'lIe 1111//111'\ 1.. var../ili/ill'll/i.\ Lgc.Pn/ygu/lI {fllgIlSflfo¡;" Lge.
LI/I,//!!/-IJio le/roceros Lge.I:rodil/III .I0(,{/l/illitllll/lIl Boiss. cl Reul. varo so/mlic,,/o Lge.
(JJ10,,;S proC/,,.,.el1s Wallr. vaL s¡Jillosissilllll Lgc.
Nornh,·c ac\mllmcnlc an'plado
Satllreia asce!/del/.\· (.Iol"d.) K. Maly
Satllreja vlI/¡:ari.\· (1,,) ¡-:I"ilsch
Hcililllll ro.m/a/1I111 Lange
tillaria saxa/i/i.\· (L.) Chal..
Auge/ica pac/,yc0l7Ja I~angc
Pellcedall/llll /aucijó/illlll I.ange
Sedlllll arellarilllu Brol.
Sedlllll all¡:/iclIlII Huds.Saxiji'aga /e/Ji.~lIIigella Planellas
Rallllllc/l//I.\· /ougipes Culanda
Iberis procltlllbelts LangcCaki/e maritima Scop.1IIIIlias er/lca¡:o L.Sesallloides sl,IIi'lIticosa (Lange) Kunll.cSpergll/aria capil/acea (Kindh.) Willk.
Si/elle v/I/garis (Mocncil) (jal"ckc suhsp. "/I/¡:arisSi/elle 11II/al/.\· L. suhsp. Illltalls¡'o/yga/a vu/¡:aris 1,
EU(J/wrbia se¡:eta/is 1..
Erodi/llll sa!zlllaullii Delilc
Ouolli" spillo.l'a L. suhsp. spillosaGel/isla !Jerberidea Langl'
Indit'acilÍlI locotípica
'-In rupihus praccipuc Illarililllis. Galleciae hinc il1dc_V.C. la Graíia pro Ferrol. Iklal1l.lls. la Coruíia. Tuy""In ericelis. collihus apricis cl ullIhrosis: la Graiia proFerrol""In Gallccia. praccipue in regiol1c nwrilillla passilllrrc'Iuens (Cohas. 1" Coruíia. Carra!. Lugo. clc.!""111 Gallccia rrc'Iuens (Ponlcvcdra. Lugo. Santiago.CIC,)""In rupihus Illarililllis ad la Coruíia""Ad rivulos Gallcciae borcalis cl occidcnl,"is hincindc (I'crrol. el Burgo. Sanliago)""In I'lopihus. Illuris locisque aridis Galleciacrrequcns""Piedrafila el la Coruíia Gallcciae'""In rupibus irrigalis ad l"(gulll Sal1 1.'11.:11'0 pro LugoGallcciac"Inlcr Lugo cl Sobrado dc Aguiar Gallcciac inuligiIH)sis"
"In arcl10sis Ilwrililllis ad Cobas Gallcciac""Ad lillora Oceani pI'. La Coruíia""Spccilllelll lIniClllll possidco ,Id el Burgo Gallcciac""In cricctis prope urhclll Sanliago dc COlllpostela'"In rupihus suhhulllidis locis ulllhrosis ad LugoGalleciac et in lissllris rupiulll ad Puerto dc Man/.anal(nlllnl. Lcgion.)"o"ln agris aL! la Coruña!"
"In rupihus ad S'lllliago de COlllpostela""Sal1lander: la Coruíia. in collihus propeCOlllposlclalll lIrhCIll rrequcnlissillla. V.C inlllonlcViso""Ad ripas llulllil1is Miíio pI'. Valcn,a Lusilaniae""In arl'llllsis llIaritil1lis ad POlllevcdrilcl Vigo
Galleciac""La Coruiia""In pralis ad S'lllliago dc COlllpostela el in IllonlcSierra Meirallla Galleciac"
~<:i:J>.~<:>()
~.
S;,..,<:>
~~~
&§<:>
ti;~'='""~'....0'\
Noo--.1
Pillo Pérc;. R. el al.: El manuscrito Plomoc ¡JI?!' Colleciol7l o!Jscl'm{(lc de Lange ( 1818-18981 81
los táxones del manuscrito que son mencionadosen sus obras. se elevan a 753. del total de 871.es decir. el 86,4o/c.
Por otro lado, Lange modificó en ocasiones suprimeradete¡minación por lo que algunos táxonesrecogidos en el manuscrito no aparecen en suspublicaciones posteriores. Para estos casos. dedificil interpretación. utilizamos en primer lugarla revisión de algunos de sus pliegos hecha porORTIZ (1988) Y las localidades mencionadasen uno y otro texto. así como lo expuesto en suspublicaciones posteriores.
En otros casos. creemos que puede tratarse deeITores u olvidos, al trasladar la información dela que disponía a sus publicaciones. Es probableque en el manuscrito reflejara no sólo las plantasherborizadas sino simples observaciones de avistamiento. ajuzgar por el comentario del prólogode Descriptio iconibus (LANGE, 1864), "Plantas,quas itinere per Galliam australem. Prrenaeosl'ariasque Hispaniae jJro1'inciasfacto observm'iet collegi.", por lo que al revisar los pliegos, nodispusiera de ejemplares de todas las localidadescitadas en el manuscrito, y en determinados casos.optara por no incluir la referencia al mismo o biense perdieran o estropearan pliegos, no incl uyendosu referencia en posteriores publicaciones.
Por último. el manuscrito debe considerarseuna obra híbrida en el sentido de haber sidoconfeccionada en base a observaciones y/o herborizaciones hechas en Galicia en el año 1852.pero escrita muy posteriormente a esa fecha. Esprobable que se redactara no antes de 1889. añode descripción de la Serratula Seonaei Willk.mencionada en el mismo y enviado en 1891. taly como consta en carta de 6 de abri I de 1891 aLópez Seoane (fondos no catalogados. Biblioteca Científica López Seoane. Instituto "JoséCornide" de Estudios Coruñeses) donde Langemenciona el envío del manuscrito según el deseode López Seoane y le puntualiza que "la mayorparte de sus apuntes" han sido ya "publicr'dosen el Prodr. fl. Hisp·'. Dada la cronología de las3 obras (1852. 1860-1865 Y 1861-1880). seríaesperable encontrar mayores similitudes entre elmanuscrito y el Pugil/us que con el Prodromus,pero ocurre justamente lo contrario. porque la
confección del manuscrito es muy posterior a lapublicación de las 4 partes del PllgillllS. Lange nose limitó en el manuscrito a reflejar los datos delos pliegos o de su hipotética libreta de campo.recogidos en el verano de 1852. sino que actualizóla nomenclatura de algunos táxones (p. e" la yaseñalada S. seoanei. Chaetllrlls prostratlls. etc.)pero mantuvo invariante la de otros muchos.para mantenerse fiel. probablemente. al listadooriginal de 1852.
ORTIZ (1988) revisó los pliegos gallegos en elherbario de Willkomm conservado en Coimbra yofrece datos sobre 226 táxones representados enel manuscrito, aunque no de todos sea legatarioel danés. Se conservan pliegos cuyos legatariosson además de Lange (210). Colmeiro (20).Winkler (13), V. López Seoane (8). C. SeoanePardo-Montenegro (S. probablemente CándidaSeoane. tía de López Seoane con quien herborizóen su juventud), Pourret (4) Y algún anónimo. sinpretender ser exhaustivos.
Según ORTIZ (1988). si se comparan lasfechas de estudio de las localidades. con lasfechas indicadas en los pliegos. no está clara lacronología del viaje de Lange porGalicia. ORTIZ(1988: 12) señala "la coincidencia de fechas enpliegos de diferentes localidades" y sugiere que laindicación de los años 1851- 1852 en los pliegosde Lange puede deberse aque herborizara ambosaños en Galicia.
En el Prodromus Florae Hisponicae.Willkomm & Lange no indican fechas sinosólo épocas de floración o fructificación. peroLange en el Pugillus y en Descriptio iconibussí indica día y mes para algunos táxones y en larelación ordenada de esas fechas no advertimosincongruencias. Por otra parte. el inglés GeorgeBOITOW realizó un viaje parecido en el verano de1837. es decir. tan sólo 15 años antes. Tambiénentró por el Puerto de Piedrafita (al que confunde con el de Fuencebadón) y siguió el mismocamino que Lange hasta Betanzos. lo que noes extraño, puesto que entonces era la principalvía de comunicación de Galicia con el resto dela Península, el denominado "Camiño Real"sobre el que se hizo posteriormente la NacionalVIola actual autovía A Coruña-Madrid. Por
82 No1'Cl AC/a Ciemífica Compostelalla (Bioloxía J. 16 (2007)
aquéJ sabemos (BORROW. 1843) que. ademásde que el viaje no estaba exento de peligros. erapenoso (GANDOGER. J895: 10). por lo que erarecomendabJe hacerlo con escolta y en gruposde incluso centenares de personas: eJ tiempo quese tardaba en llegar desde NogaJes a Lugo o deesta úJtima a Betanzos. era siempre inferior aun día. lo que resulta compatible con Jas fechascitadas por Lange.
Según HENRIQUES (1899: 5). Lange era unEspirito deliCCldo que ligou sempre grande imporwncia ás bellas artes e com especialidadeá mLÍsica y es probable que la visita durante1852. tuviera algo que ver con el hecho de quefuese Afio Santo Jacobeo y la consecución dela bulajubilar.
FinaJmente. en la mencionada carta de 6de abri I de 1891 a López Seoane. al referirseaJ Ensam de una floro janerogámica gallegade Planellas. Lange comenta que aquéJ "citaratantas especies de Galicia como éJ mismo en los2 meses que estuvo".
Tomando como referencia las fechas indicadas en sus obras Pugillus y Descriptio. los datosde algunos pliegos y las consideraciones arribaexpuestas. lo más probable es que Lange entraraen Galicia por Pedrafita do Cebreiro. a finales dejulio de 1852 (el 10 estaba en Ja Bafieza. el 20en Villafranca deJ Bierzo y eJ 23 ya consta enPedrafita) y. siguiendo eJ denominado "CamiñoReal'". atravesara la provincia de Lugo. herborizando a lo largo de su ruta (Noceda. Doncos.Cruzul. Constantín. Sobrado. Canal y Baldomar)para desviarse puntualmente a determinadas localidades como Castelo de Noceda. Santa Isabel.Sobrado de Aguiar o Distriz. Ya en la provincia deA Corufia. después de anotar herborizaciones enA CasteIJana y Montesalgueiro el día 3 de agosto.se detiene en A Coruña los días 9 y 10 de agosto.Desde eJ 17 hasta el 21 consta su presencia enSantiago de Compostela con una excursión a laSierra de Meirama. a mitad de camino entre ACorufia y Santiago. A Pontevedra llega el día 22y a Vigo el 23. mientras que eJ 25 está en Tui yel 26 en VaJen<;a (PortugaJ). Ese es eJ punto másmeridional puesto que regresa a Vigo el 27 y el29 ya está de nuevo en Santiago. EJ 6 de septiem-
bre está en la localidad de O Burgo. camino delmunicipio de Ferrol. donde visita las localidadesde Cobas (el 12 de septiembre) y Doniíios (hastaeJ 19). Regresa entonces a Betanzos eJ día 21 yparece que realiza una nueva excursión a la sierrade Meirama el 23 de ese mismo mes (Fig. 4).Lange debió de abandonar Galicia en septiembre. probablemente siguiendo el mismo caminode entrada. porque no se conservan pliegos deJmes de octubre.
Por todo ello. consideramos que Lange sólovisitó Galicia durante Jos meses de julio a septiembre de 1852. En este contexto. la coincidencia delos afias 1851-1852 en algunos pliegos (ORTIZ.1988) pudiera deberse a una consideración delperíodo en que herborizó en Espafia.
CONCLUSIONES
El manuscrito aporta información sobre 104familias, 438 géneros y 814 especies (829 táxonessi se incluyen las categorías infraespecíficas).
Lange herborizó en 51 localidades distintas.tres de ellas incluidas erróneamente en Galicia(EJ Castro. Ruitelán y Otero).
EJ manuscrito fue entregado a López Seoaneen J891 Y parece probable que fuera eJaboradoa partir de 1889. pues en él consta al menos lareferencia a Serrant/a Seoanei Will.. descrita enese afio. fecha de inicio además de la relaciónepistolar entre el danés y López Seoane. Así pues.el manuscrito fue preparado cuando ya estabanpublicados. tanto la serie compJeta deJ Pugilluscomo del Prodromus. lo que Jo convierte en undocumento muy eJaborado y no en una mera listade herborizaciones.
En base a la información manejada estimamosque Lange sólo visitó Galicia durante los mesesde julio. agosto y septiembre de 1852.
AGRADECIMIENTOS
Agradecemos al Instituto "José Cornide"de Estudios Coruileses las facilidades para laconsulta del material y la autorización para la
Pino Pére~. R. el al.: El manuscrito Planrae per Gal/ecialll o!Jselwlrae de Lange ( 1818-1898) 8~
inclusión de los facsímiles y en especial a MaríaJesús Garea. por su amabilidad y comprensiónen nuestra tarea de revisión y estudio delmanuscrito. uestro agradecimiento. asimismo. a losrevisores que con sus apreciaciones han mejoradonotablemente este trabajo.
REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS
ALONSO LÓPEZ. J. (1820). Consideracionesgenerales sobre 1'(lrios puntos históricos.políticos r económicos afm'or de la libertad-"fomento de los pueblos. ll. Geología, CIimatologío y Botánica de Ferro/,' su comarco.Imp. Repulles. Madrid.
BAYER. E. & LÓPEZ. G. (1994). Observacionessobre el género Deschmnpsio P. Beauv. (Grominare) en la Península Ibérica. Anales Jarcl.Bot. Madrid. 52( 1): 53-65.
BENEDÍ. e. MOLERO. J.. SIMON. J. & VICENS.J. (1997). ElIphorbia L. In: Castroviejo.S.. Aedo. e. Benedí. e. Laínz. M.. MuñozGarmendia. F.. lieto Feliner. G. & Paiva. J.(Eds.). Floro iberica VIII: 210-285. RealJardín Botánico. eS.Le. Madrid.
BOLLIGER. M. (1996). Monographie del' Gattung Odonrites (Scrophulariaceae) sowiedel' verwandten Gattungen Macrasuingion.Odol1lÍlella. BOrJ1l71l1ellerantha und Bartsie/la. Willden(iIl'ia. 26:37-168.
BORROW. G. (1843). The Bible in Spain: al' theJoumers. Acil'entures. ond Il11prisonl11emsofon Englishllwn. ill an Mtel71pt to circulatethe Scriptures in the Peninsula. John Murrayo London. (Edición española de AlianzaEditorial. 1970 l.
BoycE. P. (1993). The genl/s Amm. The RoyalBotanic Gardens. Ke\\·.
BRUMMITT. R.K. & PO\\EL.L. eE. (1992).Authors of Plwlrs '\({lIle.\. Royal BotanicGardens. Kew.
CARRETERO. J.L. (1990). .4nwr({/uhus L. In:Castroviejo. S.. Laínz. \ 1. López González.G.. Montserrat. P.. \Iuiioz Garmendia. F..Paiva. J. & Villar. L. (Ed~.). Flom ibericaII: 559-569. Real Jardín 80tjni '0. eS.I.e.Madrid.
e"STROVIEJO. S. & VALDÉS-BERMEJO. E. (1983).otas sobre los tojos gallegos. Anoles Jard.
Bor. Madrid. 40( 1): 73-81.e"STROVIEJO. S.. VALDÉS-BER 1EJO. E.. RI\'AS
MARTí 'EZ. S. & COST.-\. M. (1979). NO\edades f10rísticas de Doñana. Anoles Jard. Bor.Madrid. 36: 203-2--1---1-.
CERVI. A.e & ROMO. A.M. (1981). Contribuciónal estudio de algunas especies del generoDesc/wmpsioen la Península Ibérica. Co/leCT.Bar. (Barcelono).12(-'1-): 81-87.
COLMEIRO. M. (1850). Recuerdos Boránicos deGalieia. o lígems norieios sobre los /)!cIllf({S
obsel"l'odas de poso en esre onrigl/o reillo.Imp. Vda. Compañel e Hijos. Santiago.
CORTIZO. C & SAHUQUILLO. E. (1999a). Aportaciones a la familia Orehidoeeoe en Galicia.Anales Jard. Bot. Madrid. 57( 1): 180-18--1-.
CORTIZO. C & SAHUQUILLO. E. (1999b). La familia Orchidaceae en Galicia (N .0. PenínsulaIbérica). No\'{{ Acro Cienríjica COlllposrelono1Bio/mía). 9: 115-158.
CUBAS. P. (1999). Ulex L.ln: Talavera. S.. Aedo.e. Castroviejo. S.. Romero Zarco. e. Sáez.L.. Salgueiro. El. & Velayos.M. (Eds. l. Flo/'({iberica VII(I): 212-239. es.l.e.. 1adrid.
Düz DE LA GUARDIA. e & BUND. G. (1987,.Revisión del género Scor:onem L. (ColIl¡>ositoe. Lactuceae) en la Península Ibérica. AnalesJarc/. Bor. Madrid. 43(2): 271-35--1-.
GANDOGER. M. (1895). Voyage botanique au\Picos de Europa (Monts Cantabriques, et dan,les provinces du Nord-Ouesr de r Espagne.Bullerin de lo Sociéré Boranif/ue de Franee.42(1): 10-23.
GIMENEZ DE AzcÁRATE CORNIDE. J. & AMIGOVÁZQUEZ. l. (1996): Inl'ellrario do flol"({Fascular de aflorall1enros eolios de Galicia.Caderno da Área de Ciencias Biolóxicas(Inventarios) XII. Publicaciónsdo Seminariode Estudos Galegos. Edicións do Castro. Sada(A Coruña).
HENRJQUES. J. A. (1899). John Lange. Bo/. SocoBrat.. XVI: 2-4.
LAÍ Z. M. (1955). Aportaciones al conocimiento de la flora gallega. Bmteria. sé!: eN..24(51): 108-151.
8-1- No\'({ ACf(¡ Ciemífica COl11pOsTe/ano (Bi%xía). 16 (2007)
L-\Í'-.'z. M. ( 1956): Aportaciones al conocimientode la flora gallega. 11. Anales lns!. Bot. Ca\'((nilles. 14: 529-554.
L-\ÍNZ. M. (1966). Aportaciones al conocimientode la Flora Gallega. Anales lim. FOI: JII1:E.1p .. 10: 299-334.
LAÍNZ. M. (1967). Aportaciones al conocimientode la flora gallega. V Anales Jnst. Forest,li1l'est.. 12: 1-5 1.
LAÍNZ. M. (1968). Aportaciones al conocimientode la flora gallega. VI. M. Pub. Jnst. ForesralJn\'. AgT:. 1-39, Ministerio de Agricultura.Madrid,
LAÍNZ. M. (1971 J. Aportaciones al conocimientode la f1oragalJega. VI1.1.F1.E.: 1-38.1nstitutoForestal de Investigaciones y Experiencias.Madrid.
LAÍNZ. M. (1998). Sobre dos citas lucenses de unaDesma::,eria marino (L.) Druce subsp. marina.Anales janl. Bo!. Madrid. 56(2): 396.
LAi'\GE. J. (1860. 1861. 1863. J865). Pugillusplantarul11 imprimis hispanicarum. quas in¡tinere 1851-52Iegit. 1. Vidd. Meddel. Dansk.Naturh, Foren. 1: 1-82.11: 83-166. lB: 16722-1-. IV:225-339.
LA. ;GE. J. (1864). Descriptio iconibus illustraraplantarum nOl'arum Fel minus cognitarulll.praecipue eflora HisjJanica. adjectis Pyrenaicis nOl1nullis. Typis Louis Klein. Havniae.
LANGE. J. (1878). Diagnoses planwrul11 peninsulae J!Jericae no\'(frum a \'(friis collecroribusrecenriori rempore leCf(/rul1I. 3-22. Aftryk af.Videnskabelige Meddelelser fra den naturhistoriske Forening i Kobenhavn. Havniae.
L<\NGE. 1. (1882). Diagnoses plantarum peninsLlJae Ibericae novarum.Il. Vid. Meddel. dans/.:l1afllrh. Foren. Khbmham, ser. 2.3:93-103.
LANGE. J. (1893), Nw Bidrag til Spaniens Flora(Diagnoses plant(f1'll11l peninslllae Jbericael1oml'U1II1l1j. 191-206, Meddelt i Medet den5 Maj. 1893. Kjobenhavn.
LÓPEZ GONZÁLEz' G. (1995). Trifolilllll sqllamOSUln L. (Legu1I1inosae) y Fesfllca marinoL. (Gramineae). nombres iI1\'álidos. Analesjard. Bot. Madrid. 53: 265-267.
LÓPEZ SEOANE. V (1897). Bosquejo históricode la botánica española. In: Merino. B.(Ed.). Conrribución (1lajlora de Galicia. La\'egeración esponránea y la lemperatllm enla cuenco del Miiio: VII-XVII. TipografíaGalaica. Tuy.
LUCEÑO. M. ( 1994). Monografía del género Care.\' en la Península Ibérica e Islas Baleares.Rui::,ia.14: 1-139. Madrid.
MERINO. B. (1909). Flom descriptil'a é ilustmdade Galicia. Tomo J.lf,Y lll. Tipografía Galaica.Santiago de Compostela.
MORENO. G. & PEINADO M. (1990). Bentla L.Jn:Castroviejo. S.. Laínz. M.. López González.G.. Montserrat. P.. Muñoz Garmendia. F..Paiva. J. & VilJar. L. (Eds.). Flora iberica11: 38-43. C.S.I.c.. Madrid.
NIETO FELINER. G. (1985). Estudio crítico delas flora orófila del Suroeste de León. Rui::,ia.2: 1-139.
NIÑo RlCol. E. & LOSADA CORTIÑAS. E. &CASTRO GONZ.\LEZ. 1. (1994). Catálogoda Flora Vascular Calega. ConselJería deAgricultura. Gandería e Montes. Santiagode Compostela.
ORTEGA OUVENCIA. A. & DEVESAALCARAZ. 1.A. (1993). Revisión del género ScrophulariaL. (Scrophulariaceae) en la Península Ibéricae Islas Baleares. Rui:ja.l1: 1-157. Real JardínBotánico. C.S.LC.. Madrid.
ORTIZ. S. (1988). Las plantas gallegas del Herbario de Willkomm (COI). Bol. Soco Brot..Sér 2,61: 11-40.
PLANELLAS GIRALT. 1. (1852). Ensa\'O de unaflora fánerogámica gallega ampliada conindicaciones acerCa los usos medicas que sedescriben. Imprenta y Litografía de D, JuanRey Romero. Santiago de Compostela.
RIVAS-MARTÍNEZ. S. (1988), BioclímatoJogía.Biogeografia y Series de Vegetación de Andalucía occidental. Lagascalia. 15 (extra):91- J19.
RODRÍGUEZ GRACIA. V (1990). Comentarios ala flora de Galicia. V Boletín Auriense. XX·XXI: 4 J-46. Museo Arqueolóxico Provincial.Ourense.
PillO Pére;. R. el al.: El manuscrito P!Olltoe per Gol1eciam o!JsermfOe de Lange ( 1818-1898) 85
RO\1ERO GARCÍA. A. T.. BLANCA LÓPEZ. G. &MORALES TORRES. e. (1988). Revisión delgénero Agrostis L. (Poaceae) en la PenínsulaIbérica. Rui::ia. 7: 1-160. Madrid.
S~ EZ. L. & ALDASORO. J.1. (2001). Ca171panulaL. 111: Paiva. J.. Sales. F.. Hedge. Le.. Aedo.C.. Aldasoro. J.1 .. Castroviejo. S.. HelTero.A. & Velayos. M. (Eds.). Flora iberica XIV:105-136. eS.Le., Madrid.
SILVA-PANDO. El. (1994). Flora y Series de Vegetación de la Sierra de Ancares. Folltqlleria.40: 233-388.
WILLKOMM. H. M. (1893). Supplel71elltlll7l Prodrol71i Flome Hispanicae. [1 J-370. SUl11libus
E. Schweizerban (E. Koch). Stuttgan.WILLKOMM. M. & LANGE. l. (1861. 1870.
1880). Prodromus Florete Hispal1icue 1. 1J.JI1. Stuttgart.