26
Namba 1992 Oktoba 25 - 31, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol WELKAM NA TENKYU: Roselyn Robert, wokmeri bilong Anglicare drop in Senta i givim wanpela presen i go long Asbisop bilong Kenteberi Revren Dokta Rowan Williams taim em raun go lukim ol long aste Trinde long Waigani Pot Mosbi. Moa stori long Laipstail pes 21. Poto Nicky Bernard Palamen Nius - pes 2 PM salim toksore long leit Se Donatus Mola - pes 5 Madang taun bagarap - pes 7 Promotim fud sekuriti - pes 25

Namba 1992 Oktoba 25 - 31, 2012 32 pes Niuspepa Bilong ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok...Namba 1992 Oktoba 25 - 31, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

Embed Size (px)

Citation preview

Namba 1992 Oktoba 25 - 31, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

WELKAM NA TENKYU: Roselyn Robert, wokmeri bilong Anglicare drop in Senta i givim wanpela presen i go long Asbisop bilong Kenteberi Revren Dokta RowanWilliams taim em raun go lukim ol long aste Trinde long Waigani Pot Mosbi. Moa stori long Laipstail pes 21. Poto Nicky Bernard

Palamen Nius - pes 2

PM salim toksore longleit Se Donatus Mola - pes 5

Madang taun bagarap- pes 7

Promotim fud sekuriti- pes 25

P2 Wantok Oktoba 25 - 31, 2012 palamennius

TINGTING GUT: Planti bilong ol gret 12 insait long kantri i sindaun long fainol ekjem o tes bilong ol. Dispela eksem bilong olbai kisim tupela wik olgeta. Minnie Kalo Voi, bilong Pot Mosbi Nesenel Hai Skul i putim bilong em go daun long mekim Fisikstes bilong em. Poto Nicky Bernard.

PM tok klia long painimgutpela ileksenPRAIM Minista Peter O’Neill itokaut pinis olsem gavman ilaikim nupela na strongpelamoa wok ileksen i mas stappastaim long neks ileksen ikamap.Long bekim ol sut toktok i kam

long oposisen long palamen asde(Trinde), olsem i gat paul wok ikamap long PNG IlektoralKomisen (PNGEC), Mista O’Neill itok gavman i tok oraitim pinis plenbilong kamapim rekot na stori bi-long olgeta manmeri bilong kantri.“Mipela bai kamapim baiometrik

sistem bilong kantri. We olgetamanmeri bilong kantri bai gatrekot bilong em. Bai mipela iyusim finga prin na olgeta samting

bilong lukim ol tru tru manmeriinap long vot, i vot.”Mista O’Neill i tok tu olsem i no

gutpela long ol lida i sutim tok longIlektoral Komisina AndrewTrawen, long wanem em i mekimdispela wok longpela taim na isave gut long mekim.“Mipela (kabinet) i surukim taim

bilong em long wok, bikos mi yetmi ting i no gutpela long senisimman long taim dispela wok i nopinis gut yet. Sapos i gat evidensi stap long paul pasin i kamap,orait, mipela bai mekim wokpainim long en. Na husat i asualong en, bai kisim mekimsave. I nogutpela long yumi sutim tok natinglong tokwin.”

‘Nogat paul pasin i kamap’ – TrawenILEKTORAL KomisinaAndrew Trawen, ibekim ol sut tok olsem igat paul pasin i kamaplong taim bilong ilek-sen, we komisin i binprintim 280,000 balotpepa long strongimsampela ol politisenlong winim bek opis bi-long ol.Mista Trawen i tok

klia olsem taim bilongkarimaut ileksen 2012 ino bin inap, olsem olbipo ileksen.“Long dispela as, mi

mekim disisen longaskim Gavman Printalong printim 9.8 milianbalot pepa stat yet longEpril 28, pastaim longilektoral rol i bin pinisim

na pasim vota rejistre-sen wok.“Mi no tok mi no

askim Gavman Printalong printim ol dispelabalot pepa. Em i staplong pawa bilong miolsem Komisina, na mimekim long tingting bi-long mi yet, na mi no bi-hainim askim bilongwanpela politisen. Mino nidim ol politisenlong tokim mi hamasbalot pepa bilongprintim, o we bilongronim ileksen,” MistaTrawen i tok.Mista Trawen i tok

long Me 31, em i binaskim Gavman Printalong printim 100,000provinsal balot pepa

moa na 140,000 open balot pepa bai Komisen i gat inapbalot pepa bilong inapim groa long namba bilong ol votalong ilektoral rol – long 3.9 milian long 2007, i go long 4.7milian long 2012.Long Jun 19, em i askim long 20,000 moa provinsal na

20,000 moa open balot pepa long inapim sot long ol balotpepa bilong Nawae na Huon Galp open long Morobe, wenamba bilong ol balot pepa ol ritening opisa i kaunim, i nobin stret.Em i tok ol balot pepa ol i yusim long 2012 ileksen i

wankain, tasol kala i narakain, na olgeta i gat ol namba longen.Mista Trawen i tok orait tasol long wanpela Komisen ov

Inkwairi i kamap long sekim wok bilong em, na ron bilong2012 ileksen, long painim sapos i gat ol bikpela hevi longileksen o nogat.Em i askim tu sapos i gat nid bilong wanpela komisen ov

inkwairi wok painim, taim i bin gat ol wok odit o sekim emDeloitte i mekim, na ol ileksen ripot i kam long TransparensiIntanesenel PNG, ol domestik obseva grup na KomonwelObseva Grup bilong stiaim gavman long strongim ilektoralsistem long kantri.“Yumi mas klia olsem disisen bilong Palamen taim em i

vot long pasim kamap bilong 2012 ileksen inap siks mun, ibagarapim ol plen bilong PNGEC.“Disisen bilong palamen i kamapim belsut na paul tingt-

ing long ol vota manmeri, na ol i no save sapos ol bai enrollna vot o nogat,” em i tok.Mista Trawen i tok klia olsem i nogat as long yusim namba

bilong ol ileksen petisen o kot resis long makim strong bi-long 2012 ileksen, olsem piksa long strong bilong PNGEClong karimaut fri na sef ileksen.“Em bikos Ilektoral Komisin i no inap long amamasim ol-

geta kendidet, bikos i gat planti manmeri i no wanbel wan-taim 2012 ileksen, wankain olsem ol ileksen bipo, na tu, baigat yet long ol ileksen i kamap bihain,” em i tok.

Polye tok gavman luksave long hevi bilongskelim DSIP manimakMINISTA bilong Tresari Don Polye i tokaut asde (Trinde)olsem gavman i luksave long hevi bilong skelim ol DSIPmani bihainim nid bilong ol distrik, na i gat wok i go het pinislong painim mobeta rot bilong skelim divelopmen mani bi-long kantri.Mista Polye i tokaut long dispela taim em i bekim askim i

kam long memba bilong Samarai-Murua, Gordon Wesley,husat i askim bai tresari i ken tingim tu ol provins i gat bikpelasolwara na ol hevi ol i gat long givim sevis long pipel.Mista Wesley i askim sapos gavman i ken stretim ol dis-

pela askim pastaim long ol i autim baset o mani plen bilong2013.Mista Polye i tok klia olsem Nesenel Ekonomik Fiskal

Komisin i bin kamap wantaim wanpela wok kaunim bilongskelim ol divelopmen mani i go long ol distrik, tasol dispela ino givim inap wankain luksave long olgeta.“Mipela i no bihainim dispela, na mipela i tok long bihainim

konstitusen o mama loa we i tok olsem olgeta risos bilongkantri, em bai mipela i skelim bai olgeta lain long PNG i maskisim wankain skel,” Mista Polye i tok.Em i tok wok bilong stretim 2013 baset, em i go pas pinis,

na wanem ol senis long skelim bilong divelopmen manianinit long DSIP, bai mas kamap bihain long olgeta wokpainim na glasim bilong nupela rot bilong skelim mani, ipinis.

Oktoba 25 - 31, 2012 Wantok P3nius

SIOS i mas wok stronglong daunim salens bilongjenda vailens na HIV naAIDS na wok longkamapim seif sosaiti wepipel i gat luksave longwanpela narapela.Hetman bilong Angliken

Komyunien o Sios longwol, Asbisop bilongKentaberi, Dokta RowanWilliams i tok aste taimem bin lukluk raun i golong Anglikea Senta longWaigani, Nesenel KapitelDistrik.Asbisop Rowan na meri

bilong em, Dokta JaneWilliams, tupela merisekreteri , BisopJonathan Meyrick bilongLynn i bin wokim luklukraun i go long AnglikeaSenta aste long lukimlong ai bilong ol yet ol wokwe Anglikea i wokim longsait bilong Helt, HIV naAIDS na literesi.“OLgeta taim, ol sios i

noken slek, tasol go hetlong daunim ol salensbikos i gat ol woklain navisen i stap.“Yumi mas fokas long

kamapim wol i seif na igat luksave long wanpelanarapela, wok long wol iseif long olgeta,” AsbisopRowan i tok.Em i tok wok kempen

long vailens agensim olmeri na bagarapim olpikinini i pas wantaim HIVna AIDS, samting weyumi wok long luksavelong em long sotpela taimnau.“I no long taim nau,

yumi wok long luksaveolsem jenda vailens ikamapim HIV na AIDS.Na mi amamas olsem An-glikea PNG i mekimbikpela wok long helpimdaunim ol dispela hevi,”Asbisop Rowan i tok.Taim Asbisop Rowan i

luksave long wok ol siosna Angliken Sios tu, em itok ol sios i mas strongna tokaut long HIV naAIDS long helpim ol dis-pela i stap wantaim sik,

na i no lukluk nogut longol.“Em i hat long toktok

long seksuel helt, HIV naAIDS na long ol lain i gatbinatang bilong AIDS.Salens i stap long rausimstigma o pasin long lukluknogut long ol lain i gat sikAIDS.“Sios i mas strong

(bold) na i noken semlong toktok (openness)stret long samting i sutlong HIV na AIDS,” As-bisop Rowan i tok.Em i tok 3 milian pipel

long wol i gat sik AIDS.Em i tok pastaim ol lain

i panimaut olsem ol i gatdispela sik, ol i pret noguttru na em i dai bilong ol. Tasol em i tok nsau ol i

ken kisim helpim na ol iken stap laip longpelataim moa.Dairekta bilong An-

glikea, Heni Meke i binaskim gavman long givimogenaisesen bilong emmoa mani we i kenhelpim karimaut gut woklong helpim moa pipel.Em i tok maski popule-

sen bilong Angliken Sios ino bikpela, sios aninitlong Anglikea i mekim olwok na i gat ol progremlong edresim HIV naAIDS, jenda vailens naliteresi.“Anglikea i skruim ol

wok bilong nem longedresim ol “cross cuttingissues” o ol samting wepipel i kisim bikpela hevilong en.“LIteresi, sapotim long

strongim ol meri, pasinturangu, spiritual sevis nakaunseling em ol piksabilong ol cross cutting is-sues. Anglikea i stap nau

long 5-pela provins naem i strongim ol helt,edukesen (literesi),kaunseling na ol spiritualsevis. “Bikpela salens mipela

i gat em fanding na saposgavman i ken helpimmipela wantaim fandinglong ol helt na edukesenprogrem bilong mipela,bai gutpela,” Ms Meke itok.

Salens bilong sioslong daunim jendavailen na AIDS

Veronica Hatutasi iraitim

P4 Wantok Oktoba 25 - 31, 2012 nius

INDIPENDENS ofa bi-long Telikom PNG long19 toea of-pik data retbai ron yet inap longpinis bilong yia, bikos igat gutpela bekim longol kastoma.Ekting Sif Komesal

Opisa biloing Telikom,Kone Kula, i tokautolsem skruim bilong dis-pela 19 toea of-pikpripeid data sevis we isave ron long 7 kilok naitinap 7 kilok moning, i binkirap long Septemba 6,2012.“Mipela bai go het

wantaim dispela of-pikofa ret bilong 19 toealong wan megabaitdaunlod inap long pinisbilong yia. Stendat ret bi-long 29 toea long wanmegabait bai on yet long7 kilok moning i go inap7 kilok nait. Na dispelatu, em i wanpela gutpelaret yet bilong ol intanetyusa bilong mipela,”Mista Kula i tok.Mista Kula i tok dau-

nim bilong intanet ret baikaramapim olgetaTelikom pripeid data pro-dak olsem EVDOmodem, Citifon, ADSLna WiMAX brodben.Yusim bilong ol intanet

sevis nau em i bikpelamoa long ol hauslainlong kantri we ol sosolnetwok sait olsem Face-book em i bikpela namellong ol yangpela, napasin bilong yusim emaili larim ol wokmanmerilong pinisim gut ol wokbilong opis.Olsem na dispela dau-

nim of-pik ret bai gutpelanius bilong ol Telikom in-tanet yusa husat i saveamamas wantaim in-tanet spid we i spid moalong ADSL na WiMAX.

19 toea wanMB data ret

i on yetwantaimTelikomPNG

WOK HARIAP: Taim i kam klostu nau long bihain King bilong yumi Prins Charles na meri bilong em bai kam, ol wokman bilong rot i wok hat long pinisim wokhariap. Dispela ol rot tu i pas na trefik jem long ol rot long siti i mekim ol draiva kisim taim. Poto Nicky Bernard

Stretim rot hariap longPrins Charles i kam...

Ol papagraun i agensim si bet mainingVeronica Hatutasi i raitim

OL papagraun long olnambis provins i no laikimtru maining i kamap aninitlong solwara na ol i laikimgavman i mas stopim dis-pela wok long ino go het.Long dispela wik Tunde, ol

lain i makim ol komyuniti naSivil Sosaiti Ogenaisesenlong Madang, Nu Ailan, IsNu Briten, Milen Be nasumatin bilong Yunivesiti bi-long Naturel Risos longVudal i bin prisenim wanpelapetisen i gat 24,000signetsa i agensim sibetmaining o maining aninitlong solwara, i go long Ga-vana bilong Oro, Gary Juffa,long givim i go long nesenelgavman.Peter Tutuai i makim ol

pipel bilong Is Nu BritenProvins na tok pipel bilongem i agensim tru na toknogat long sibet mainingbikos em bai kamapimbikpela bagarap, skelimwantaim gutpela samting eminap kisim i kam insait.“Mipela i bungim planti na-

turel disasta pinis na mipelai no redi long bungim sam-pela moa we ol wok long sibet maining bai kamapimlong maunten paia zon.

“Is Nu Briten i wanpelaagrikalsa provins na em ipromotim dispela long sapo-tim ikonomi bilong em . Taimol namba wan treda i kamaplong Is Nu Briten 250 yia i gopinis, ol bin kisim kokonasna kakau, na agrikalsa igivim wok long ol pipel longprovins.“Tude, mipela ol pipel long

Is Nu Briten i no lukim olsemsi bet maining bai kamapimwanpela gutpela samting.“Olsem mi makim pipel bi-

long mi long tok nogat longsi bet maining i kamap longol wara bilong mipela , nasapotim Mista Juffa longkisim stet na Nautilus Main-ing kampani em wanpelamaining kampani bilongkantri Kanada, i go long kot.“Mi laik luksave long ol lain

na grup husat i tokaut olsemol i agensim si bet maining.Em long sinia stetsman, SeRonald Tovue, Se Henry ToRobert, Se Paulias Matane,sampela politisen olsemMalakai Tabar, Dokta AllanMarat, Gavana Ereman To-baining, Konpren bilong Ka-tolik Bisops long Is NuBritenol sios olsem Katolik,Yunaitet na Seven De Ed-ventis,” Mista Tutuai i tok.OIgen Schulze em i wan-

pela yangpela man bilongNu Ailan wokim wankain tok-tok.

“Mi makim ol komyunitilong Nu Ailan na askim longstopim dispela projek bikosmipela i no save wanemsamting maining aninit longsolwara bai kamapim.“Ol komyuniti bilong

mipela i save kisim kaikai namani bilong ol long solwara.Graun i wok lon sot bikosmak bilong populesen i gobikpela na solwara tasol naui stap olsem samting we ollain i kam bihain bai kisimgutpela samting long ensapos ol narapela samting ifeil,” Mista Schulze i tok.Nenisa Ibak i bin makim ol

meri na yut bilong KarkarLuteran Sios na tok pipel bi-long em i tok nogat na nogatlong si bet maining long sol-wara bilong ol.“Mipela i no laikim tru dis-

pela maining projek baikamap long solwara bilongmipela.“Mipela nau i bung wan-

taim ol narapela pipel bilongPNG na tok nogat tru longdispela maining projek.Nogat, nogst na nogat ol-geta. Dispela projek i masstop,” Mis Ibak i tok.

Mis Ibak i bin kisim 9,200signetsa long Madang i kamlong Mosbi we ol bin putimwantaim na go long 24,000mak na givim i go long Ga-vana Juffa long givim gav-man long en.Em i tok Nautilus na gav-

man i no bin toktok long20,000 pipel bilong Nu Ailanna givim tok orait long si betmaining long go het.Em i tok tu olsem stat yet

long yia 2010 taim Nautilus istatim ol wok eksploresen,pipel i lukim ol pis i dai nat-ing na tu, singautim sak i nowok bikos ol sak i no kamtaim ol i singautim ol.Gavana Juffa i tok em i

makim 7 milian pipel bilongdispela kantri na ol pikininina bubu i kam long bihaintaim long go agensim dis-pela si bet maining.Em i tok PNG i no inap

bungim hevi sapos dispelaaninit long solwari maining istop bikos projek ya i no inapgivim gutpela samting longpipel. Em bin tok agrilaksa na

iko forestri na ol main i stappinis inap kamapim inapmani bilong helpim wantaimol wok divelopmen na manilong dispela kantri.

OL BEKIM bilong Gavanabilong Oro, Gary Juffa, longwatpo gavman i oraitimPNG sitisensip bilong wan-pela man Indonesia husat igat asua long kantri bilongem yet, i no kisim gutpelaaskim.Bipo Foren Afes Minista,

Ano Pala, i bin askim watpopalamen i orait long bagara-pim nem bilong wanpelaman o sitisen bilong PNGyet, na tok dispela man i gatolgeta rait, wankain olsem olarapela manmeri long PNG.Long Trinde, Juffa i askim

gen Atoni Jeneral KerengaKua long tok klia long dis-pela man, tasol Mista Kua ibekim na tok olsem i nogatas long askim long dispela,sapos em yet (Juffa) i no bi-hainim olgeta rot bilongpainimaut moa o long askimolsem wanpela man bilongPNG yet.Mista Juffa i wok long

strong yet long gavman napalamen i mas painimautmoa long dispela man In-donesia, na rot em i kisimPNG sitisensip bilong en.

“LONG 1966, samting olsem100,000 manmeri tasol i stap sin-daun long ol taun na siti bilong yumi.Tude, mipela i gat moa long wan mil-ian manmeri i stap sindaun long oltaun na siti, na dispela namba i woklong groa long mak bilong 4.5 pesenolgeta yia,” Minista bilong Hausing

na Ebenaisesen, Paul Isikiel i tok.Mista Isikiel i mekim ol dispela tok-

tok long kamap bilong EbenaisesenForum i kamap dispela wik longMosbi.Em i tok wantaim dispela wan mil-

ian manmeri i stap sindaun long taunna siti, i gat bikpela hevi i wok

kamap, we ol taun na siti i wok sotlong pawa, na ol arapela sevis olsemskul na haus sik i pulap kapsait, loana oda i wok long sot long strong,kaikai sekyuriti i no inap, na trenspotna hevi bilong nogat wok i go bikpelatumas.Narapela bikpela hevi i stap long

ol 5 milian manmeri i sindaun longples, husat i ken muv i go long oltaun na siti long laik bilong ol.Dispela, em i tok, bai mekim ol

setelmen i groa bikpela moa, nagivim moa hevi long ol sevis bilongtaun na siti.

Lukim Komentri katun - p13

Moa long 1 milian manmeri stap long taun

Juffa askimnogat gutpela

bekim

Oktoba 25 - 31, 2012 Wantok P5nius

Wanem kopret responsibiliti bilong Esso HighlandsLimited long taim mipela i kirapim bisnis long PapuaNiugini? Oltaim mipela i save kisim salens long bekimdispela askim.Igat kainkain tingting long dispela askim. Mipela yet

i gat kainkain stekholda olsem ol lokal komyuniti, olwoka na kontrakta, ol lain i givim dinau, ol saplaia bi-long guds na sevis, aid ejensi, ol lain i kamapim polisina ol politikal lida na ol save lain. Ol i laik Esso High-lands, operetta bilong PNG LNG Projek i kamapimkainkain samting, olsem na pasin bilong skelim gut wokna serim sosel risponsibiliti i kamapim bikpela salens.Mipela i no gavman, na mipela i was gut long lukimolsem mipela i no mekim wok bilong gavman.I gat bilip olsem PNG LNG Projek bai kamapim planti

mani bilong gavman long bihain taim na ol sitisen bi-long Papua Niugini bai lukim mani long royalti, ol levi,takis na winmani. Long ol wok i kamap nau, na bipolong mani i kamap long dispela Projek, mipela ikamapim pinis bikpela wok long ol pablik infrastraksa,na skruim save bilong pipel long taim mipela i kisim ollong wok na givim trening, divelpmen bilong ol lokalbisnis na kamapim kainkain rot bilong bringim divelop-men long komyuniti.Dispela lo bilong Oil and Gas Act i toktok long serim

ol benefit i kamap long ol oil na ges projek. Bikos PNGLNG Projek i karamapim moa long wanpela petroleumlaisens, mipela i kamapim tu-step proses longkaramapim wok bilong serim ol benefit. Mipela i kamapim wanpela agrimen ol kolim Um-

brella Benefits Sharing Agreement (UBSA) wantaimGavman long serim namel long ol laisens, ol foapelaProvinsal na nainpela Lokal Level Gavman. Nambatustep i lukim olsem i mas gat wan wan forum bilong wanwan laisens we ol i ken skelim tingting long tenpela Li-cence Benefit Sharing Agreement (LBSA). Esso High-lands i no stap insait long wanpela bilong ol dispelaagrimen. Ol toktok insait long agrimen i soim wanemsamting gavman na ol lendona bai mekim. Dispela olagrimen i kamap bihain long planti tausen pipel i tokorait long olsem wanem ol bai kirapim benefit seringfrem wok bilong ol long tude na long bihain taim.Long Esso Highlands Limited, mipela i luksave olsem

wanem komitmen mipela i mekim aninit long lo bilongOil and Gas Act na ol arapela Projek agrimen, embikpela samting. Mipela laik kamapim na skruim sosellaisens bilong mipela long mekim ol wok we i luksavelong gutpela wokbung wantaim ol komyuniti we mipelai wok. Mipela i strongim wok bilong patnasip, wok bung; i

no long pasin bilong givim nating fri mani.

Mipela i toktok wantaim ol local komyuniti longwanem ol samting ol i laik kamapim na mipela ipainim rot bilong wok bung wantaim na kirapim wok.Mipela i bihainim dispela rot long olgeta hap we

Projek i wok, tasol laik bilong ol komyuniti i narakainliklik long ol Apstrim hap bilong Projek long Kikori i golong Komona Hides na ol LNG Plent viles.Klostu long Pot Mosbi we mipela i sanapim LNG

Plent, konstraksen wok i givim bikpela sans na olsalens tu long foapela lokal komyuniti. Moa long2,400 wokmanmeri i kam long ol lokal viles longPapa, Lealea, Boera na Porebada i wok long kisimgutpela pe na lainim nupela skil long taim ol i mekimbikpela wok bilong konstraksen long PNG Plent.Planti mani i go long han bilong ol komyuniti long pebilong o lwoka. Dispela i opim rot bilong helpim sindaun tasol em i

kamapim tu planti salens long laip bilong pipel. EssoHighlands i toktok wantaim ol komyuniti lida longhelpim ol woka na famili bilong ol long lukautim gutmani bilong ol na i givim sans tu long ol i kisim tren-ing long Enterprise Development Training Centrelong kamapim bisnis na kisim save bilong helpim sin-daun bilong ol.Kirapim bisnis na pasin bilong kisim save long

kamapim gutpela sindaun em i wanpela eria wemipela i investim ol risos long en. Ol komyuntimemba i stap insait long ol trening kos we ikaramapim sefti, besik bisnis, fes aid, helt na sanaplong strong bilong ol yet. Ol lokal komyuniti grup husat i kirapim ol kain samt-

ing olsem i bin kisim helpim; eksampel, mipela i givi-maut ol dram aven we i helpim ol meri long Boeralong skruim moa bisnis bilong kukim kaikai, sanapimwanpela nupela pis maket long Lealea we i helpimdispela bisnis, na planim ol mangro diwai long Papawantaim sapot bilong UPNG long helpim ol pis ikamapim nupela pikinini pis.Ol lokal komyuniti tu i kisim gutpela helpim long

komyuniti infrastraksa projek. Bungim wantaim savebilong PNG LNG Projek long wok konstraksen wan-taim ol volantia long ol local komyuniti, ol i mekim olkain projek olsem senisim bris long Lealea, sanapimPorebada patapata (bet we ol komyuniti i sindaun namiting), stretim gut Boera Medikal Klinik na sanapimhaus bilong wokman, na ekstensen long SalvationArmy Klinik long ples Papa, bai givim gutpela helpimlong ol komyuniti inap planti yia bihain.Pasin bilong mipela long karimaut kopret sosel

risponsibiliti em long lukim olsem ol pipel i no mashangamap long Projek long helpim ol oltaim, mipelai lukluk long wokbung wantaim long helpim komyu-niti i sanap long strong bilong ol yet. Mipela i laik han-mak bilong mipela em o lstrongpela komyuniti,wantaim kampani, komyuniti, gavman na ol arapelastekholda i wok bung long kamapim moa gutpelasamting.Olsem mipela i save tok, mipela i welkam long

wanem bekim yu gat long dispela kolum. Bai mipelatraim long bekim olgeta askim, olsem na plis salimemail i kam long [email protected].

Gutpela de long yu.

PM salim bikpela Toksore long leit Se Donatus Mola

PRAIM Minista Peter O’Neil i toksore igo long ol famili na pren bilong leit SeDonatus Mola, long dai bilong emlong wiken.Long toksore i go long leit Se Donatus,

long kontribusen bilong em i kam long ki-rapim kantri. Mista O’Neil tok kantri ilusim wanpela man husat i mekimbikpela wok bipo lopng Indipenden.“Mipela salut long hat wok long leit Se

Donatus i mekim namel long papa bilongkantri olsem Se Michael Somnare, Se

John Guise, Se Albert Maorikiki, Se BarryHolloway,Se Peter Lus na Se JuliusChan long pusim long kisim indipendenbilong Papua Niugini.Em kondribut long kainkain rot, olsem

potetisen na olsem tru Papua Niuginiman. Long makim maus bilong gavmanna ol pipel bilong Papua Niugini. Mitenkyu long ol famili na ol pipel long Bo-genvil long dispela gutpela man husat igivim bikpela helpim long kantri na Bo-genvil.” Mista O’Neil i tok.

Mista O’Neil tok tu olsem ol sevis bi-long em long Bogenvil na PNG bai goinbsait long istri buk bilong dispela kantri.Se Donatus i lusim laip bilong em long

wiken long haus bilong em long Haria,Lemankoa long Not Bogenvil long sikasma atek.Em i gat 12-pela pikinini na 42- tum-

buna bilong em. Pikinini man bilong GlenMola em wanpela long top Papua Niuginidokta bilong ol meri.

Lera strongimAgrikalsa long Bogenvil

Aloysius Laukai i raitim

RIJENAL memba bilong Bogenvil, Sif Joe Lera, laikim300 tausen pipel bilong Bogenvil mas gat mani longpoket bilong ol bipo long wanem kain maining laikkamap long Bogenvil.Em tok tru, em luksave olsem i gat nid long raisim

mani bilong Atonomes Bogenvil gavman, em ting Bo-genvil i mas painim narapela rot long kamapim dispelamani.Mista Lera, i mekim dispela toktok long awenes kem-

pen bilong em Saut na Sentral Bogenvil long wiken i gopinis.Em tok sapos maining i stat ol man i gat save tasol bai

kisim wok, na olgeta Bogenvil yut bai mis aut long wok.Rijenal memba tok sapos wok bilong Agrikalsa

kamap, olgeta manmeri bai gat wok maski ol i no skulna kisim bikpela pepa.Em tok long namba 100 de bilong em long opis em

laik lukim olsem ol teknikol skul mas kamap long Bo-genvil.Mista Lera bai raun yet long olgeta hap long Bogenvil

na Atolls ailan long mekim anwenes kempen bilong embipo long pinis bilong dispela yia.

Koiari Haus i stail moa yetDispela liklik piksa haus i soim we ol Koiari save staplong em bipo long taim bilong ol tumbuna. Sampela bi-long ol dispela kain haus i stap yet long sampela haplong Koiari ples. Dispela liklik piksa haus ol mekim nakarim kam long taim ragbi tim bilong ol i pilai long grenfainol long wiken i go pinis. Ol i winim gren painol.Koiari pawa. Poto: Nicky Bernard

Oktoba 25 - 31, 2012 Wantok P7nius

MADANG taun i no moa lukolsem bipo we em naispelaples we ol i save kolim ‘beau-tiful Madang’. Taun i go bagarap stret na

planti rabis pipia na ol samt-ing i bruk bruk na i no moastap long gutpela kondisen.Ekting Madang taun

menesa, Titus Futrepa imekim dispela toktok taimem i salim wanpela notis i golong ol bikpela institusen naol bisnis haus insait longMadang taun long olgeta laini mas wok bung-wantaimlong stretim na lukautim taun.Mista Futrepa i bin salim

notis i go long olgeta bisnishaus, edukesen institusen,

gavman dipatmen na statu-tori bodi, non-gavman oge-naisesen, sios na ol pabliklong Madang taun.Em i askim olsem olgeta

lain husat i stap long Madangtaun i mas wok strong nawok bung wantaim long stre-tim gen na bringim bek gut-pela kalsa na pes bilongMadang taun.Mista Futrepa i tok olsem

Madang Eben Lokal LevelGavman i gat wok bilong enlong stretim na lukautim olpilai graun, ol flaua gaden, olbas-stop, ol ples bilongwaswas arere long nambis,rausim pipia long ol bisnishaus na tu ol publik eria.

Em i tok Madang em wan-pela ples we planti ovasisturis i save go stap long enna raun lukim ol ples na baimol bilas long karim i go longples bilong ol olsem ol kav-ing, bilum, na ol narapelahendi kraf o bilas.Mista Futrepa i askim ol-

geta lain insait long Madangtaun long wok bung nahelpim long klinim wan waneria bilong ol.Em i tok nau yet MULLG

i askim olgeta lain longharim tok long klinim franeria bilong ol na baksait natu lukautim eria bilong ol namekim em stap klin oltaimna nogat larim ol gras i go

longpela.Mista Futrepa i tok tu

olsem wok mentenens longol han rot em wok bilong olwan wan lain long mekimlong sapotim na mekim ples iluk nais.Em i tok em wok bilong

MULLG long putim ai long ollo bilong pablik helt na tu longluksave olsem ol eria bilongol bisnis haus, institusen naol skul i stap klin oltaim.Mista Futrepa i tok MULLG

i nidim helpim bilong ol pipelinsait long Madang taun na tuol bisnis haus long mekimtaun i klin oltaim na bringimbek naispela nem bilongMadang.

Madang taun bagarap– taun menesa i tok

GAVANA bilong Madang,Jim Kas i strong yet olsemsampela moa nupela lokallevel gavman (LLG) baikamap insait long Madangprovins long lukim gavmansevises i go daun long olrurel ples na hauslain longprovins. Moa long en tu, Mista Kas

i tok bai kamapim sampelamoa LLG insait long Madangprovins na larim pawa nawok bilong bringim sevises igo daun long ol komyuniti nawod level.Mista Kas em bilong Sim-

bai insait long Midel-Ramudistrik bilong Madangprovins na em i sanap stronglong lukim divelopmen i goinsait long rurel eria.Insait long wanpela redio

tok-bek progrem wantaimNBC Redio Madang, MistaKas i tok olsem insait longMadang provins nau yet i gatspes long sampela moa LLGi kamap long ol rurel distrik.Em i tokaut olsem i gat

spes long seven-pela nupelaLLG long Madang provinsna ol ples we dispela ol LLGi ken kamap em long Karkar,insait long Sumkar distrik,Raikos, Usino-Bundi naMidel-Ramu

Em i tok taim em i wokolsem risets ofisa wantaimMadang provinsal edmin-istresen, em i lukim kamapbilong tripela nupela LLG,wanpela long Raikos, wan-pela long Usino-Bundi nanarapela long Midel Ramu.Wanpela long ol dispela

nupela LLG we i bin kamapem Kowon LLG we ol Haga-hai pipel we ol i painim ollong 1985 tasol i stap insaitlong en.Mista Kas i tok em i gat

plen long mekim Long ailanna Bagabag Ailan i kamapolsem wanpela LLG. Dispelai ken lukim moa sevis na luk-save i go long ol dispela tu-pela ples, husat nau yet i nosave kisim planti sevistumas.Em i tok narapela ples we

em i laikim olsem nupelaLLG mas kamap long hapem Wanuma. Dispela plesnau yet i gat boda wantaimtripela distrik long provinsem long Madang, Sumkarna Midel Ramu, na plantisevis i no save go long tu-rangu ol pipel bilong dispelaples. Olsem na Jim Kas iluksave long dispela na baistrong long kamapim LLGbilong Wanuma yet.

BAGARAP: Strit rot long Nabasa long Madang i bagarap tru na nogat wok kamap long stretim.

Sampela moanupela LLG baikamap - Kas

MINISTA bilong Rilijen, Yutna Komyuniti Divelopmen,Loujaya Toni i tok, hevi longsekyuriti long ol maket sela isave bungim long ol kriminallain i stap long olgeta maketlong PNG, na i no long PotMosbi siti tasol.Minista Toni i tok klia long

dispela bihainim ol ripot longhevi i kamap long wanpela

maket long Mosbi.Em i tok hevi long ol man

nogut i bagarapim ol gutpelamanmeri long ol bikpelamaket ples, em i wankain tulong Lae siti.Dispela hevi em i wanpela

long ol hevi Misis Toni i bintok long stretim nau em ikamap memba bilong Laesiti pinis.

Sekyuriti hevi longmaket stap long olgetahap – Toni

RAUN LONG ANGLIKEA: AsbisopDokta RowanWilliams i toktokwantaim ol lain longAnglikea Drop InSenta Poto: NickyBernard

niusP8 Wantok Oktoba 25 - 31, 2012

Komyuniti longKarkar i tok nogat

Veronica Hatutasi i raitim

BIKPELA tok agensim i wok long kamap long sibetmaining long PNG o maining aninit long solwara wekampani bilong Kanada, Nautilus Minerals, i laikwokim.Insait long las 10-pela mun, planti asples lain na ol

Non Gavman Ogenaisesen na Sivil Sosaiti Ogenais-esen (CSO) i autim no wanbel bilong ol na singaut longgavman long stopim diispela sibet maining i noken gohet.Long dispela wik Tunde, sampela Sivil Sosaiti Oge-

naisesen (CSO), ol sumatin na ol lain i makim olkomyuniti long ol nambis provins i bin prisenim petisenpepa i gat nem bilong 24,000 pipel long ol komyunitilong Nu Ailan, Is Nu Briten, Milen Be na Madang i golong Gavana bilong Oro, Gary Juffa, long givim i golong nesenel gavman long lukluk long em na mekimsamting.Wanpela meri Madang i bin stap wantaim ol lain i

givim petisen long Gavana Juffa na em bin mekim sam-pela toktok agensim sibet maining long makim ol yut, olmama na meri long Karkar Ailan Luteran Sios.Nenisa Ibak em nem bilong dispela mausmeri. Em i

wok olsem yut insait long Makud Ministri wantaimLuteran Sios long Karkar Ailan.“Mipela nau i bung wantaim olgeta narapela pipel bi-

long PNG na tok nogat tru long dispela maining projek. “Nogat, nogat na nogat olgeta. Dispela projek i mas

stop.“Mipela i no laikim tru dispela maining projek bai

kamap long solwara bilong mipela.“Mipela ol pipel bilong God i gat wok long lukautim

laip na blesing God i givim long yumi.“Mi bringim nek bilong 9,200 pipel bilong Karkar

Ailan, Mis Ibak i tok.

NOGAT LONG SIBET MAINING: Nenisa Ibak i makim mausbilong ol yut, meri na komyuniti bilong Karkar Luteran Sios.Poto: Nicky Bernard

AMAMASKILIM OL: OLdispela mankiAua, em wan-pela liklik ailanlong WestenManus, i ama-mas longwaswas napilai long sol-wara. Poto: SandraAmuru

BOANA: Ol Luteran meri bilong Boana Distriklong Morobe Provins bai kisim narapela meri kon-prens long 2014 i kisim ol presen na henovatekova palang. Poto: Paulus Tali

merinius Oktoba 25 - 31, 2012 Wantok P9

Monitaim ol piksanogut long FesbukOL PNG atoriti i mas hariap long glasim namekim samting long pasin bilong tilim, kisimna lukim ol piksa nogut na ol narapela nogutsamting long sosel netwok, Fesbuk.Ol yangpela pipel long PNG i wok long

kisim nating na tilim i go long wanpela nara-pela ol piksa nogut, ol piksa long ol as nat-ing manmeri na ol kain olsem aninit longnus bilong ol loman. Samting bilong wari long dispela em, ol

lain i yusim Fesbuk i serim ol piksa na em ifri long salim i go aut long moa poromanwantaim nogat wari samting olsem samtingol i wokim i stretpela o nogat. Ol i hariaplong salim taim ol poroman i klikim “like but-ton”.Taim ol narapela kantri long wol i wok long

strongim intanet sekyuriti bilong ol, PNG i nomekim wanpela samting yet long sait bilong(cyber) saiba bilding na ol narapela eria bi-long yusim intanet long en. pipel i kisim intanet long ol mobail fon, i

gat bikpela sans long ol yangpela pipel iyusim nogut intanet. Stat yet long taim in-tanet na ol sosel netwok na ol mobail fon(olsem ol liklik kompyuta)i kam insait longdispela kantri, yumi wok long lukim bikpelasenis long rot we “modern technology” o olnupela masin bilong salim toktok i go na ikam long wanpela narapela i wok .Ol redio na TV i isi long kontrolim na i gat

rot we ol atoriti i ken glasim na putim tambulong sampela ol progrem na ol piksa ol ilukim i no gutpela long ol pikinini. Nau yumistap long kain taim we ol lain i savekamapim midia onlain i kamapim moa olsamting.I mas gat edukesen awenes long kamap

ol gutpela dijital manmeri long helpim olpikinini i stap seif onlain.Dijital midia i kamap pinis na bai stap long

senisim ol laip, pasin na komyunikesen naem i bikpela samting ol papamama i eduke-tim ol yet long rot we ol pikinini bilong ol iwok long yusim intanet na monitaim ol peswe ol i wok long lukim long en. Ol telekomyunikesen kampani, ol ejensi i

lukautim loa na ol stekholda i mas bung natoktok long mekim samting i kamap. Gav-man na indastri i mas mekim samting longlukaitim ol pikinin i na ol yangpela pipel longol nogut samting. Long dispela taim, ol famili i no save long

kisim helpim long wanem hap sapos ol i laikputim tambu o banis long ol pesenelkompyuta, ol mobail fon o ol gem ol i savekisim long intanet long en. Yumi noken wetinap hevi i kamap na traim long stretim.Yumi mas mekim samting nau. Taim yumi no mekim samting long stretim

samting i no stret, yumi no helpim, tasolyumi wok long kontribiut long samting i nostret long nupela jeneresen bilong yumi.

Yut, Merina Famili

wantaim Lorraine Siraba

MUN OGAS na Septemba longdispela yia i bin wanpela taim bi-long wanpela meri i gat nemlong pilai soka long PNG nanau, long bikpela bodi i lukautimpilai soka long wol, em Federe-sen ov Intanesenal FutbalAsosiesen o FIFA.Frederica Siwin –Sakete em

dispela meri husat i wok long gokam long wanpela hap bilonggraun i go long narapela nawankain tu long PNG yet.Frederica em i wanpela meri

kosa (coach) bilong ol Anda 17meri tim long PNG, tasol pastaimem i kamap kosa, em bin wan-pela nesenel representetiv sokapilaia long PNG.Long mun Ogas, Frederika i

bin stap tupela wik long Japanlong stap insait long wanpelawoksop bilong ol Esia FutbalKonfederesen bilong ol merisoka kosa na tu, em bin staplong lukluk long pilai bilong meriAnda 20 Wol i bin kamap longJapan long dispela taim. Na taim em i kam bek long

Japan, Frederica i bin go longLae long sindaun long wanpelawik kos bilong ol soka kosa weFIFSA na OFC i ronim.Na long las mun, baga meri

ya i go olgeta long kantri Azer-baijan, wanpela kantri i stapnamel long Rasia na Iran.N aem bin stap long hap long tripelawik.Freddie i bin go long Azebai-

jan olsem hap bilong FIFATeknikel stadi grup long glasinna skelim Anda 17 Wimens Wol

Kap Soka i wok long pilai longhap.Frederika nau i kamap olsem

wanpela meri PNG husat i goantap long top level bilong pilaisoka long wanem, em i stap nauwantaim FIFA long teknikel timbilong em.Sapos mi rait, Frederica em i

wanpela tasol long PNG husatnau i go antap long FIFA level.Na long dispela level, FIFA baisingautim em taim samting ikamap long wanem hap bilongwol, na ol i laikim em i stap insaitlong grup.Long Azerbaijan, ol pilai bi-

long Wol Anda 17 Wimens Sokai bin kamap long ol stedium longkapitel siti bilong kantri, Baku, naol narapela siti tu. Ol tim i binstap long dispela wol Anda 17Wimens soka resis i bin kamlong olgeta hap bilong wololsem Nu Silan, Japan, Saina,Korea, Brasil, Ghana, Nigeria,Frans, Amerika, Gambia,Uraguay, Kolombia, Jemani naAzerbaijan. Ol bin putim ol timlong 4-pela kantri pul (pool). Frederica i bin stap long grup

i glasim ol pilai long Baku nalong Lankaran, narapela siti istap 4-pela awa kar draiv longBaku.Teknikel tim we Frederika i bin

stap long en i gat 7-pela meri nawanpela man. Ol i kam long Bel-jam (Belgium), HongKong,Namibia, Frans, Meksiko, Itali,Jemani na PNG.Long tripela wik, FIFA delege-

sen i bin slip long fes klas FourSeasons Hotel long Baku.“Wok bilong mipela em long

glasim na skelim ol pilai . Na olbin putim mipela long tim na

salim mipela i go aut long ol ste-dium o ples we pilia i kamaplong en.“Mipela i glasim ol pilai long ol

dispela eria:Rot we ol i pilaim gem long en

we mipela i mas lukluk long timfomesen, senis long tektikel sait.Skelim stail bilong ateking na

difensiv saitPikim bes pilai na gol kipa

long timDVD momen we FIFA i yusim

olsem hap bilong futbal divelop-men naSkelim ol grup mets o ol pilai. “Taim ol i wok long pilai,

mipela i mas kisim na raitim olripot i stap. Ol kompyuta na lep-top i stap we mipela i yusimlong en. “Bihain long gem i pinis,

mipela i mas raitim ful ripot nagivim.“Mi bin glasim na skelim na

wokim ripot bilong 3-pela pilailong Lankaran Stedium. Emlong Frans i pilai agensimAmerika, Azerbaijan i pilai agen-sim Nigeria na Jemani agensimUraquay. “Mi bin wok wantaim ol lain i

gat bikpela ekspiriens na ol topFIFA lain na mi ken tok olsem minupela “kid on the block!”.“Mi amamas olsem ol dispela

biklain i bin helpim mi gut longwanem, em i namba wan taimbilong mi long mekim dispelawok, tasol mi lainim planti samt-ing long ol FIFA instrakta nakosa husat i gat bikpela ek-spiriens. Na ol i save tisa long olbikpela Spots Akedemi na ol Elitskul na ol yunivesiti,” Frederica itok.Em i tok ol pipel bilong Azer-

baijan em ol gutpela lain husat igat gutpela pasin long luksavelong ol narapela. Ples em i nais-pela na klin, na kantri i gatstrongpela agrikalsa beis na tu,ol i gat wel (oil). Na ol i wanpelaris kantri.Frederica i tok ol pipel long

hap i no save lukim ol blek nabraun skin lain. Na taim em nanarapela pren bilong em bilongHongkong i bin go long mekimwok long Lankaran, ol pipel i binlukluk strong long ol na askim olkwesten wanem kantri ol i kamlong em. Tokples tu i narapela hevi

bikos planti lain i no save longTok Inglis.Maski Azerbaijan em i wan-

pela Muslim kantri, Frederica itok ol meri i no haitim het nagras bilong ol wantaim veil,nogat.“Maski ol i bilon glotu Islam, ol

meri na ol gels i save putim olklos olsem ol lain yangpela bi-long ol narapela hap bilongol,”Frederica i tok.“Long ol taim mipela i kisim fri

taim, mi wantaim wanwok gel-pren i save kisim trein na go visitraun long siti. “Tasol mi bin amamas long go

long dispela wok na stap longFIFA Teknikel Stadi Grup nalainim planti samting na tu, lukimol nupela ples we mi no bin dri-man olsem bai mi lukim insaitlong laip bilong mi.“Mi tok tenkyu long sapot mi

kisim long ol boslain bilong milong Wod Pablising kampani,famili na PNG Futbal Asosiesen(PNGFA) na mi kamap long dis-pela mak na level long pilaisoka,” Frederica i tok.

Frederica i kamap hap bilong Wol FIFA…Kam bek long Azerbaijan

Veronica Hatutasi i raitim

TUPELA POROMAN: Frederica wan-taim poromeri bilong em HongKong,Betty Wong ausait long hotel longLankaran siti. Poto: Frederica Siwin-Sakete

GRUP POTO: Grup i gat long em Ann e Noe bilong Beljam, Jacqueline Shipanga bilongNamibia, Bety Wong bilong HongKong, Elizabeth Loisel (Tim Lida) bilong Frans, FredericaSiwin-Sakete bilong PNG na Andora Rodebaugh bilong Meksiko. Ol i sanap ausait long 4Seasons Hotel ol bin stap long en, bihain long welkam dina. Poto: Frederica Siwin-Sakete

EBENAISESEN O stap insaitlong taun o siti i lusim planti mil-ian pikinini long ol siti na taunlong wol i no kisim ol vital o olbikpela sevis, UNICEF i wokimtok lukaut insait long ripot bilongol pikinini ol i kolim long “TheState of the World’s Children2012: Children in an UrbanWorld.Ripot i tok bai moa pipel i kam

yet long ol siti na taun, na plantipikinini bai groa ap long oltaunna i no long ol rurel eria. Maklong 60 pesen i go antap long

populesen long ol siti na taim emol pikinini we mama we ol mamai karim long ol taun na siti.“Taim yumi tingting long tu-

rangu pasin, yumi lukim piksalong pikinini long rurel eria, tasoltude, planti pikinini long ol setel-men i stap long bikpela hevimoa. Ol no nap long kisim ol gut-pela sevis na olsem, ol i no inapgo hetim gut laip bilong ol,” Ek-sekyutiv dairekta bilong UNICEF,Anthony Lake, i tok. “Lusim tingting long ol dispela

pikinini long ol setelmen i stopim

ol long kisim gutpela skul nasave na kontribiut long sosaiti nakantri long ol gutpela save man-meri,” Lake i tok.Ol siti i gat ol skul i givim sans

long ol pikinini i go skul, tasollong wankain tu, ol i no givimsans long planti pikinini long gut-pela helt na edukesen sevis.Groa bilong populesen i

bikpela moa na i winim ol infra-staksa olsem ol rot, bris, plesbalus na ol narapela samtingolsem, na dispela i kamapimhevi long sevis ol pikinini inap

long kisim.OI turangu famili i peim moa

long ol samting olsem wara longol praivet lain i salim wara. Kos iken 50 toea moa na dispela iantap moa long ol haus long sitiwe i gat wara i konek long paitsistem.Taim ol stetistiks o ripot long

ebenaisesen i putim olgeta pipeli stap long siti wantaim, ol ris naturangu wantaim, ripot i bilong ol-geta wantaim. Na nids bilong ollain olsem ol turangu na olpikinini.

Ol siti i no helpim ol pikinini, UNICEF i tok

Oktoba 25 - 31 , 2012 Wantok P11heltedukesen

HELT Sekreteri Pas-coe Kase i amamastru long Brian Bellteknikol sevis di-visen long putim autwanpela posta we isoim wei long pasimsik Kus.Mista Kase i raun i

go raun nating longBrian Bell teknikolsevis divisen long Go-dens las wik na lukimlong bulletin bod bi-long ol, wanpela kalaposta bilong ol i staplong namel bilong dis-pela bod i soim we bi-long pasim dispela sikinfluensa.Em i tok dispela

kain pasin we ol bisnishaus i promotim gut-pela pasin bilong helt igutpela tru, na i gopas long halivim olwokmanmeri insaitlong save long we bi-long gutpela helt longwok ples na ol kas-toma bilong ol.

Kase i amamas longaweanes bilong Brian Bell

Hia em piksa i soim dispela posta insait long Brian Bell teknikol sevis di-visen. Poto: Enio Kuble, Helt Promosen

Gutpela Nius: I no Plantipikinini bai dai long Misels

Pot Mosbi, 15 Oktoba2012 – NESENEL Dipat-ment bilong Helt ikamapim SaplimentriImunaisesen Ektiviti(SIA) long Epril na Medispela yia i kamapimwok painimaut na makim88-pesen bilong olpikinini i gat sik misel idaun moa long 552,872 ibin kisim banis sut bilongmisels. Dispela wok kempen i

bin kamap long 1.2 mi-lien ol meri na mamalong krismas 15 i go 45.Long yia 2012 MiselsSIA i wok bung wantaimTetanus Toksoid na sam-pela wok EPI wantaim.Dispela i olsem olgeta

wok sut i kamap wan-taim Vitamen A na Alben-dazole marasin.

86 toea tasol longwanwan pikinini i staplong SIA long dispela yia,na wok bung long olgetaimunaisesen wok. Dis-pela SIA wok i kamananit long sapot bilongAusaid, World Heltoganaisesen na UNICEFwantaim ol arapela patnainsait long sivel sosaiti.Dipatmen tu bai

kamapim sampela olmatenol na pikinini heltwok long dispela munOktoba i go long munNovemba long strongimwok imunaisesen bilongol pikinini na ol yangpela

meri na ol mama wan-taim na sampela ol ara-pela wok.Olsem ol arapela

kantri, PNG tu i soim welong strongim investmenbilong yumi, yumi maslukautim ol pikinini bilongyumi stap orait nakamapim wok.Dispela wok imunais-

esen i bin kamap pinislong taim bipo olsem nayumi wok long daunimplanti hevi bilong sikmisel i kamap long kantribilong yumi. Nau PapuaNiugini i daunim plantidai bilong misels long 98-pesen insait long lastwenti yia.

Kamapim wanbel pasinlong pasim pait long skulStori na poto: Ps. Max

Gendi long Lae

Pasin bilong pait namellong ol sumatin yet emwanpela bikpela hevilong ol sekenderi skulsistap long Lae. Ol skuledministresin, BOG,Provinsol Edukesen Bod,perens, kominiti na polisiles pinis long dispelakain kros pait.Wanpela skul ibin igo

het long stretim dispelahevi na ol sumatin bilongen iken istap wanbel naskul gut em ImmanuelLutheran Skul long Mala-hang rot. Long Trinde(17.10.12.) skul I holimwanpela bikpela sere-moni long makim wanbelbilong olgeta sumatin

long lusim pasin bilongkros pait na fokas longedukesen tasol. Dispelaibihainim wanpela paitikamap long namel longol sumatin yet. Bihaintasol ol yet tokaut olsemdispela kain pasin emafektim staid na skul bi-long ol. Igat moa long 400

sumatin na lain manmeribin istap long witnesimdispela rikonsiliesen owanbel seremoni longskul. Ol sumatin itok sori igo

ikam na bihainim pasinMelanesia tru ol kisimpresen samtin na senisigo ikam. Na bihain ol-geta husait istap long ser-emoni sindaun na kaikaiwantaim long soim tru

pasin lusim rong bilongnarapela na arapela nawanbel tru tru.Nau yet Bod of Gavena

na tu PEB memba, mistaDuaro Embi itokim olsumatin olsem ol mekimrait disisen na kamapimwanbel long gutpela laifna sindaun bilong ol yet. Em tok sumatin pait em

bikpela hevi na distebimedukesen bilong olgetasumatin na em bikpelakonsen bilong olgeta lainlong Lae. Em tokim ol sumatin,

“Mi igat bikpela hamamasyupela yet iluksave namekim kamap wanbelpasin. Immanuel skul emgivim yu edukesen bai yui gat gutpela sindaun bi-hain.”

WANBEL:Tupela sumatin i sainim Wanbel Triti pepa makim tupela grup sumatin long aibilong Hetmasta Mr. Ruben Bamere na BOG Siaman, Mr. Ben Anonga na long ai bilongolgeta lain.

P12 Wantok Oktoba 25- 31, 2012 siosnius

WANPELA misinari bilong Amerika i binwokim wok misin long kantri Saina. Longyia 1940, Gavman bilong Saina i binrausim em bikos Saina em i Komuniskantri na ol i no laik bai Katolik Sios ikamap long hap. Misinari i bin lusim Saina tasol em i no

go stret long Amerika. Pastaim em i golong kantri India. Taim em i wetim sip baikarim em i go bek long Amerika, em i raunraun lukim ples bilong kantri India.Wanpela de em i kamap long wanpela

nambis we em i bin bungim wanpela refugigrup bilong Juda manmeri. Ol i stap longwanpela kem. Bihain long ol i lusim kantribilong ol taim Hitler i bin kilim planti bilongol long Gemani. i luk olsem nogat wanpelalain i wokim wok long lukautim na helpimol.Long taim misinari i bungim ol, em i

klostu long Krismas. Ol Judaman i nogatsamting long selebretim Krismas. Misinerii pilim bikpela sori long ol. Olsem na em isalim tiket bilong sip bilong em i go beklong Amerika. Wantaim mani bilong tiket,em i baim sampela kek (cake) na givimlong ol Judaman long selebretim Krismas.Bihain em i raitim na salim pas i go longsupiria long Amerika, askim mani bai em iyusim long baim tiket i go bek longAmerika.Taim em i kamap long Amerika, supiria i

tok bilas long em, “Bilong wanem yu baimkek na givim ol Judaman long selebretimKrismas? Ol Judaman i no bilip longJisas!”.Misinari i bekim tok bilong Supiria bilong

em, “Ol i no bilip long Jisas, tasol mi bilip.Bilip bilong mi go long Jisas mi bin soimlong mekim wok bilong helpim ol Judamani bin bungim hevi. Long wokim wok bilonghelpim ol, mi helpim mekim Kingdom bi-long God i kamap ples klia”. Supiria i nogattok moa.Olgeta taim yumi prea Papa Bilong

Mipela, yumi askim God “Mekim Kingdombilong yu i kam”. Wanem mining bilongKingdom Bilong God?.Jisas i laikim bai gat wanpela taim, ol-

geta manmeri i soim laik pasin bilong ol,long helpim narapela narapela, pogivimnarapela na sapotim narapela manmeritaim ol i bungim hevi na wari. Kingdom Bi-long God i nogat banis bilong en. Kingdom bilong God i no bilong wanpela

etnik grup tasol o wanpela riligen, kalsa owanpela politikel grup tasol. Kingdom Bi-long God em i wanpela ples we olgetamanmeri i kamap wan na pilim olsemmemba na hap bilong bikpela yunien bikosLord i stap namel long yumi.Olsem Kristen manmeri, yumi gat wan-

pela krangki luksave long mining bilongKingdom Bilong God. Yumi tingim King-dom bilong God em i bilong ol Kristen man-meri tasol. Em i no tru ! Bikos Kingdombilong God em i bikpela moa na ikaramapim olgeta manmeri i gat gutpelatingting.Olsem Kristen manmeri, yumi mas

kamapim Kingdom Blong God olsem Jisasi tokim yumi long wokim. Yumi i mas di-velopim na soim rispek bilong yumi i golong narapela manmeri. Maski wari longwanem hap ol i kam long en o wanem rili-jen o lotu ol i gat na wanem kalsa bilong ol. Long dispela we tasol, yumi bai

kamapim Kingdom Bilong God long dispelkantri bilong yumi, PNG. Sapos wan wanlotu i tingim long ol yet, maski planti taim oli go lotu o givim skul na kisim skul, ol i nokamapim yet Kingdom Bilong God. Bikos igat mi pasin/selfish i stap strong yet.

WOL MIsin kempen bilong kantriJemani long dispela yia, 2012, iglasim PNG. Olsem na long dispela taim, 9-

pela pipel bilong PNG i gat longem tupela asbisop, tupela bisop,tupela pater na tripela Sister istap nau long Jemani na i woklong go long ol peris na toktoklong ol Katoliki Sios long PNG naol wok we sios i mekim long en.Long pinis bilong mun Sep-

temba 30, wanpela misa lotu ibin kamap long Asdaiosis bilongPaderborn long Gemeni, longopim Wol Misin Kempen.Asbisop Becker i bin go pas

long misa lotu Ol pipel bilongPaderborn i bin welkamim ol in-vaitet ges bilong PNG i gat longen Asbisop John Ribat, AsbisopKarl Hesse, Bisop Gilles Kote,Sister Teckla Gamog, SisterAnna Damas, Sister Lorna Jenal,Sister Hubertine Babe, PaterJohn Wilio na Pater EliasAiyako. Haus lotu i bin pulap long ol

pipel i kam long ol wan wankalsa na kantri. Gutpela nek bi-long ol yut i stap insait longkatitrel kwaia na singsing i bin gogut na mekim ol kongrikesenlong strongim prea na glasim hettok bilong misin kempen: “Tok bi-long yu em i lait long rot bilong mi(Ps 119:105).

Asdaiosis bilong Paderborn igat spesel koneksen na patnasipprogrem wantaim sios long PNGna moa yet, wantaim Asdaiosisbilong Rabaul. Asbisop bilongRabaul, Karl Hesse i bilongPaderborn na ol pipel long hap ilukim olsem wanpela bikman bi-long ol.Selebresen i bin go het bihain

long misa lotu. Ol bin gat ol misinpoto na ol posta long PNG, In-donesia, India, Saina na Brazilwe ol i putim aut long olgeta ilukim. Tu, i bin gat ol fan resingwok we ol bin salim ol samting ikam long ol misin kantri.Ol bin intevyuvim ol ges i bin

go long hap long PNG, na ol igivim wan wan bilongol ol long ansaim wanpela

kwesten, na ol i traim bes longgivim bekim bilong ol.Bihain long opening seremoni,

ol bin go long mein misin opislong Aashem we Presiden bilongMissio, Dokta Klaus Kramer i binwelkamim ol na ol lain i tanimtoktok wantaim sotpela toktok. Long de namba tu long

Aachem, Asbisop bilong PotMosbi Asdaiosis i bin go pas longmisa lotu long sapel we i binpulap tru wantaim ol woklain, olges, ol lain bilong tanim toktok bi-long ol wan wan daiosis. AsbisopKarl Hesse i bin givim wanpelagutpela toktok long tokplesGemeni long ol stori bilong PNGlong PNG stail.Bihain long dispela, ol bin

salim ol PNG ges long ol wan-wan daiosis long Jemani longsea na lainim.Olsem komyuniti i lainim, pre

na mekim ol samitng wantaim,sios long Jemani i luksave longkoneksen bilong em wantaimPNG na em bai fandim ol projekn a ol pastoral progrem longsampela daiosis insait long PNG.Wol Misin Kempen 2012 i

fokas long PNG na pipel i ama-mas long harim ol stori long wok

bilong sios hia, na ol i serim olstori bilong ol tu wantaim mipela.Bikpela as tingting long dispela

kempen em long serim wok na olsalens bilong sios insait longdispela kantri.Planti pipel i laik save long

long rot we sios long PNG i woklong mekim samting long stretimol hevi long sait bilong jenda ik-waliti, humen rait, envaironmenisu, ol sik, humen trefiking nanogat wok.

Wol Misin Sande 2012 glasim PNGPater Elias Ariyako SVD i

raitim

PNG GRUP LONG MISIN: Hia em ol PNG ges na ol trensleta lainlong Wol Misin Kempen 2012 i redi long go aut na karimaut kempenlong Jemani. Poto: Fr Elias Ariyako

TATANA Yunaitet Sios klostu tasollong Mosbi siti i ken karimaut olsosel, spiritual na ol narapela pro-grem bilong helpim ol yut, ol merina komyuniti.Dispela bai kamap bihainim

K100,000 we Helt na HIV/AIDSSminista na memba bilong MosbiNotwes, Michael Malabag i givimlong sios long las wik Fonde.Taim Mista Malabag i givim

K100,000 sekmani i go long hanbilong Siaman bilong sios, HeniMadaha, em (Malabag) i tok “pipeli bin putim ol palamen membalong kamap ol politisen, na ol imas go bek na lukim ol. Na olrisos i mas go bek long ol.”Mista Malabag i tok em i luk-

save long singaut bilong ol bik-man bilong Yunaitet Sios longTatana long go long ples bilong olna givim helpim long sios wok bi-long ol.Em bin tok ol sios long dispela

kantri i mekim bikpela wok na imoabeta long givim luksave nasapot long ol long skruim gutpelawok ol i bin mekim.Em bin tok i gat planti samting

ol i ken stretim taim ol lokol pala-men memba ken wok wantaimlong edresim ol sosel hevi i woklong kamap insait long komyuniti,sosaiti na kantri. PNG LNG Projek i stap klostu

long liklik Tatana ailan ples bilongol, na Mista Malabag i bin tok olpipel long yusim dispela sans longmekim mani na helpim ol yet.Tasol em bin tokim ol sios

memba husat i bin bung long sioshal olsem aninit long sios, ol i kenkarimaut ol autris progrem, loa naoda, ol yut na meri progrem.

Tatana YunaitedSios kisim K1 mil-ian helpimmaniVeronica Hatutasi i raitim

Kingdom bilong God

KOMENTRIPlanti askim long ol tokwinSAPOS i gat wanpela samting yumi Papua Niugini i

save long mekim, em long pulim stori na tromoi tokwin bi-long seksekim bel.Dispela wik long namba wan Novemba sindaun bilong

Palamen, planti ol lida bilong yumi i save olsem dispelaem i mun bilong stretim mani plen bilong kantri bilong neksyia.Tasol ol lida bilong yumi i wok paitim tok yet long strong

bilong wok ileksen i kamap dispela yia.Na tu, ol i autim sampela ol pekato ol i tok ol i lukim i

kamap long han bilong ol lida bilong bipo gavman.I tru olsem i bin gat planti askim long wok bilong ileksen

long dispela yia.I bin i gat planti moa askim, bikos ol lida bilong yumi yet

i bin givim bikpela tubel long ol pipel bilong yumi long taimbilong votim ol lida.Nau, i gat sut toktok long wok ilektoral komisina i mekim.Praim Minista Peter O’Neill i givim bekim bilong em long

ol dispela sut tok, na tru tumas, i gat planti ol pablik sevani save gut long mekim wok bilong ol.Planti long ol, bai yu no inap painim wankain manmeri i

gat wankain save mak ol i gat.Na long wok ileksen. Yumi save olsem ol gavman bipo,

ol i no save lukluk long givim inap mani na risos long PNGilektoral komisin long mekim wok bilong ol.Watpo ol i no bin mekim dispela, bai yumi no inap save.Tasol bikpela tokwin i bin raun bipo, na i raun yet, em ol

lida man yet i no laik givim gut mani, bikos ol i no laikimstretpela ileksen long kamap.Narapela askim i kamap long palamen, em long watpo

na foren afeas na imigresen i givim tok orait long wanpelabiknem man Indonesia, husat i gat nem nogut long kantribilong em yet, long kamap sitisen bilong PNG.Tasol wanpela samting nupela Palamen i soim, em

strong bilong em long bihainim loa na paitim tok.Atoni Jeneral Kerenga Kua i soim stret save taim em i

givim stia long aswok bilong ol lida long haus palamen.Em i tok klia olsem wok painim i go insait long haitim bi-

long loya man Julian Moti, em i no moa gat as long em ikamap pablik, bikos kot i painim olsem dispela wokpainim, i no bin bihainim stret loa.Sapos yumi laik kamapim ol wok painim, i mobeta yumi

pipel yet i mas glasim na bihainim stret olgeta wokabautbilong ol lida bilong yumi.Bikos nau, piksa i kamap pinis olsem askim long floa bi-

long palamen, i ken makim laik na bel bilong pipel, tasoltok pisin bilong ol lida bilong yumi tude, em i no olsem oltok pisin bilong ol lida bilong yumi long bipo.Tude, tok pisin, tok inglis, na tu, ol tokwin, i save lusim

maus wantaim save.Em i gutpela o nogat, em nau i stap long husat manmeri

i tromoi ol dispela toktok, na wanem bel na tingting bilongem long em i tromoi.

Oktoba 25 - 31, 2012 Wantok P13komentri

Published at Able Building Complex,

Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Moa bikman maskam long PNGGUtpela long planti bikmanna bikmeri long ovasis maskam moa long Papua Niuginibai yumi ken Lukim planti gut-pela senis ken kamap.Taim ol bikpela biknem

manmeri long wol i kam longkantri bilong yumi bai yumimas stretim gut olgeta rot naol sevis bikos yumi no laikimbai ol kam na lukim ol pipia okalap kalap long rot nogut opainim hat long sampelasamting olsem sevis ol laikim.Planti biklain mas kam na

go tu long Lae, Hagen,Madang, Rabaul na kain hapolsem bai gavman i kenhariap long stretim ol rot nasevis.Yumi lukim nau long kam

bilong Prins Charles wantaimmeri bilong em Ledi Camelalong neks mun ya, bikpelawok bilong stretim rot i kamapnau. Ol masin i stretim na lev-elim rot gut tru long siti bilongyumi long Mosbi bikos pikininiman na tambu meri bilongKwin Elizabeth bai kam longkantri bilong yumi.Em gutpela bikos taim rot i

bagarap, gavman i no savehariap long stretim na rotsave stap na go bagarap ol-geta wantaim ol bikpela hulnabaut.Gutpela long kain bikman

olsem bai kam na i mekim rotbilong yumi i go level stret nami ting moa Praim Minista naol bikman bilong narapelakantri mas kam planti longkantri bilong yumi bai kainsevis olsem i kamap gut. Olmas kam na raun go tu longol arapela provins bai gav-man ken hariap stretim ol rotbilong ol tu.Em i wanpela gutpela sans

long yumi lukim gutpela senisi kamap long ol rot na bris bi-long yumi long kantri. Nau emPrain Charles bai kam longMosbi. Gutpela long ol brata

na susa bilong Prins Charlesmas kam long neks yia na golong Lae o Hagen o Rabaul okain ples olsem.Yumi no klia wanem kain

samting bai ol tokim PNGtasol dispela i save pusim ollida bilong yumi wantaim gav-man long hariap stretim rotna ol samting. Em wanpelagutpela samting long kantribilong yumi bikos ol bai kamsotpela taim tasol na go beklong asples bilong ol tasolsevis na ol gupela samting yabai stap na yumi bai yusim naron go kam long en.Ating gavman save isi isi

tumas long stretim gut ol rot,bris na ol ples balus longkantri bilong yumi. Tasolsapos kain bikpela lain olsemkam long PNG, tru tumasgavman bai hariap long tro-moi mani kam aut long stre-tim ples na ol samting ya.Pasin bilong soim rispek na

soim gutpela nem na kala bi-long kantri bilong yumi savekamap ples klia long kainbikpela de na bikpela raunolsem. Em yumi gat nem

bikos olgeta ovasis kantrilong wol bai lukim yumi stretlong ol televisen bilong ol.Planti i no save long PNG i

stap we tru o ol save harimnem tasol ol no save yumiwanem kain lain. Em nau olbai save na lukim stret longpiksa na save long PNG istap we na yumi ol wanemkain lain.Wanem kain piksa na kala

yumi soim em olgeta lain longwol bai lukim. Olsem na gu-pela pasin gavman i soimlong stretim gut rot na yumi olpipel tu mas soim wantaimsmail bilong yumi taim PrinsCharles wantaim meri bilongem Ledi Camela kam raunlong kantri bilong yumi longneks mun.Tingim, em no liklik samt-

ing. Em sans tru bilongPapua Niugini long soim emyet olsem mipela man tu yana mipela save stap long dis-pela hap. Mipela gat ol nais-pela naispela manmeri stapna kantri bilong mipela emnaispela.

Jada 012

Sabeb- Ples we ol wokman-meri we i peim wara na rent longsiti...

Setolmen - Kam long nara-pela ples na no peim wara na stapnating...

Oktoba 25 - 31, 2012 Wantok P15abcpasifik

SI praim ministasenisim ministribilong enGAVMAN bilong Solomon Ailans i makim

nupela gavman minista long kisim plesbilong tupela MP em i rausim long wiken igo pinis.Ripot i kam long Honiara i tok Connelly

Sandakabatu i kisim ples bilong SnyderRini olsem Minista bilong Divelopmen naEid Kodinesen. Bradley Tovosia nau i kisim ples bilong

Moffat Fugui olsem Minista bilongEnvairomen.Deputi Praim Minista Manasseh

Maelanga i tok dispela ol senis i hap bilongKabinet wok, tasol ol ripot i tok gavman iwok long pulim ol sapota bilong en wan-taim pastasim long wanpela vout no laikimgavman.Ofani Eremae, edita bilong Solomon

Star, i tok gavman i traim best bilong enlong tokaut watpo na ol i senisim ol wokminista.Senis tu i lukim bipo Minista bilong Polis

na Nesenel Sekyuriti, David Tome, i holimnupela wok olsem minista bilong agrikalsa.Christopher Laore i kisim nau Minista

bilong Polis na Nesenel Sekyuriti, naStanley Sofu i kamap nupela Minista bilongPablik Sevis.

Manus klaimet kanukamap long SolomonAilansCLIMATE Challenger Voyage, em

Australia gavman i sapotim wantaim wok-bung bilong Nature Conservancy, i kamaplong Solomon Ailans kapitel long Mandedispela wik, bihain long em i lusim Pereailan long Manus provins, long Septemba5.Kepten bilong kanu, Climate Challenger

Voyage, Manuai Matawai, na kru bilong eni bin kamap long Honiara long Mande,bihain long ol i lusim Manus longSeptemba 5, na kisim ol i go long Kavieng,Lihir, Nissan ailan long Bogenvil, na kamaplong Solomon Ailans.Long hap solwara bilong Solomons, ol i

bin stat long Choisel provins, we ol i binbungim ol vilis pipel na lidaman meri nagavman opisal, long dispela bikpela toktokbilong luksave long ol senis i wok longkamap long laip long klaimet senis.Manuai Matawai i tok olgeta kru memba

i orait, ol i sef, na amamas olsem ol i kenstop sampela taim long Honiara.Matawi i tok bikpela tingting bilong dis-

pela wokabaut, em long luksave, skulim,na lainim ol arapela ol senis klaimet senis ikamapim.

Manus gavana isanap strong longasailam sika sentabilong AustraliaGAVANA bilong Manus provins i sanap

strong long PNG na Australia gavman i

mas harim tok bilong ol Manus pipel longasailam sika senta.Gavana bilong Manus provins i tok,

gavman bilong Australia na Papua Niuginii mas lukluk gut long ol samting we pipelbilong en i askim, pastaim long ol asailamsika bilong Australia i kamap long ManusAilan.Manus Gavana Charlie Benjamin i tok,

bai em i hat tru long toktok long ol askimbilong ol Manus pipel bihain long ol asail-am sika i kamap pinis long ailan.Australia i go het nau long bildim gen

dispela senta long Manus bilong prosesimsampela handret asailam sika we baiklostu i go nau long Manus ailan.Foren Minista Rimbink Pato i tok ol dis-

pela toktok i kamap long wanem pipel i noklia tumas long sampela samting long tok-tok namel tupela gavman bilong PNG naAustralia.Tasol Mista Benjamin i laik long ol pipel

long ples i klia gutpela long en, na i kisimbenefit long provaidim sampela sevis longasailum sika senta.

Pasifik na Filipins iselebretim nupelasantuOL Katolik komyuniti insait long Filipins

na Guam i stap wantaim ol arapelakomyuniti raun long wol long selebretimsevenpela nupela santu, em Pop BenedictXVI i bin makim.Pop i makim Pedro Calungsod,

Marianna Cope, na faivpela arapela

nupela santu long St Peter’s Basilica longRom, long makim ‘strong’ bilong ol.Dispela bikpela luksave bilong Pedro

Calungsod olsem santu i bin bungimbikpela amamas bung insait long kantri,em ma mi karim em, Filipins, na longGuam, ples we em i bin dai long yia 1672.Pedro, i bin 17 yia krismas taim ol i kilim

em long Guam we em i bin go long hapwantaim wanpela Jesuit pater long bap-taisim wanpela yangpela meri.Long Filipins, planti tausen pipel i bin

stap insait long wanpela mas na prea longmakim kenonaisesen bilong en, PresidenBenigno Aquino i bin tokaut long mekimSande wanpela nesenel de amamas.Insait long Guam, lokol midia i ripot long

planti handret pipel i bin holim wanpelamisa long Tumon we ol i bin harim longSios lida long stori bilong Calungsod.Narapela, em long kenonaisesen bilong

naintin sensari Fransisken sister,Marianne Cope olsem “patron saint of out-casts”.Dispela tu i bungim bikpela amamas

long Pasifik.Pop Benedict i kolim Mother Marianne

wanpela ‘shining model’ bilong olgetaKatolik raun long wol long wok bilong enlong sik leprosi insait long Hawaii.Sycaruse Sister bilong St Francis long

Nu Yok, Joselle Orlando i tok dispela luk-save bilong Katolik Sios i wanpela bikpelade bilong Pasifik.“Long save olsem insait long laip taim

bilong mi, Katolik Sios i mekim em santu,em i bikpela samting mipela i amamas

long en,” em i bin tok. “Tasol long olgetahusat i bin bungim taim nogut, dispela emi wanpela gutpela de.”

Kot i no givim beillong sinia opisabilong Vanuatu praimministaWANPELA sinia opisa bilong Vanuatu

gavman, em ol i sutim tok long stilim $4.5milian dola long takis, kot i no bin givimem beil long ol i ting, em inap long kisimbalus long lusim kantri.Australia Federal Polis (AFP) i bin holim

kalabus Clarence Lawry Marae long munEpril, bihain long ol i sutim tok long emlong traim yusim ol trik pasin long kisimmani bilong Komonwel bilong Australia.Kalabus bilong Marae long Epril i bin

kamapim bikpela kros namel longAustralia na Vanuatu long we AFP i bintritim Praim Minista Sato Kilman, husat ibin wok wantaim em.Ol loya bilong Marae i askim beil insait

long Brisben Majistrets Kot long Fraide,tasol kot i tok Marae i ken stap wantaimwanpela fren long Brisben long wet kot.Tasol kot i tok em i nogat wanpela samt-

ing long mekim insait long Australia. Em igat famili na wok long Vanuatu, olsem naol i sakim beil askim bilong ol loya bilongen.

Namba 3 paitim tok bilong strongim nemNOMINI bilong Ripabliken Pati bilong kamap Presiden, Mitt Romney (lephan) i harim toktok bilong Presiden Barack Obama long ai bilong mani stiaim paitim tok bilong tupela, Bob Schieffer long namba tri presiden dibet long Boca Raton, long Florida long Mande dispela wik. Tupela mani resis long holim wok bilong Presiden bilong Yunaitet Stets ov Amerika.

P16 Wantok Oktoba 25 - 31, 2012 wolpoto Oktoba 25 - 31, 2012 Wantok P17

WOL NIUS LONG POTO...

Fidel i stap yetLIDA bilong Cuba revolusen, Fidel Castro i autim dispela poto las wik Fraide i

soim em i sindaun long wanpela fil. Em i autim dispela poto long daunim ol tokwinolsem em i klostu dai nau. Castro i bin bungim bikpela sik, na planti tokwin i raun.Olsem na em i autim dispela poto long soim olsem em i no dai yet.

Australia nevi redi long makim 100 yiaWANPELA Nevi Seahawk helikopta i plai antap long Sydney Haba long

Mande dispela wik bihainim toksave olsem Royal Australia Nevi (RAN)bai bungim samting olsem 60 woasip bilong en long Sydney Haba. Dis-pela em bilong makim namba wan taim olgeta sip bilong RAN i bin bunglong Sidni, long Oktoba 4, 1913.

Ol Muslim bilipmanmeri bung long MeccaOL Muslim bilip manmeri i mekim apinun prea bilong ol long Gren Mosk insait long holi

siti bilong Mecca, Saudi Arabia, long Oktoba 22. Moa long 2 milian Muslim manmeri longolgeta hap bilong wol i save brum i go long dispela siti aninit long Hajj pilgrim wokabaut isave kamap olgeta yia. Dispela wokabaut em i wanpela long ol faivpela pos bilong lotuIslam. Dispela yia, 2012 Hajj i kirap long Oktoba 24.

Ol meri stapOL misis bilong tupela US presiden kendidet, em Mitt Romney na presiden nau, Barack Obama i kisim ol man bi-

long ol bihain long tupela i pinisim laspela paitim tok bilong tupela long traim winim vot bilong ol manmeri long Floridana Amerika bai ol i wok presiden bilong kantri.

Ronawe long paiaWANPELA trakta i ronawe long bikpela buspaia i kamap long

Thargomindah, long Saut-Wes bilong Kwinslen. Long taim bilongdrai, buspaia em i namba wan bikpela birua long Australia.

Sapot i stap yetUS Presiden Barack Obama i bungim ol sapota long wanpela kempen rali long

Delray Beach Tenis Klab long Tunde dispela wik long Florida, Amerika.

FAIV KI string ben i wok longpinis liklik long sampela hap in-sait long kantri bilong yumiPapua Niugini, na stail bilongwait man nau i wok long kisimples.

Tasol ol ples lain long Simbu i

wok long holim yet dispela faiv kistring ben stap yet, ol lain bilongbipo i lainim ol yangpela na olyangpela i holim strong dispelastring bens tail bilong faiv ki.

Dispela faiv-ki stail em plantimanmeri bilong bipo save laikharim na lukim tu ol string ben bi-long bipo, planti string ben, olsave pikim ol string bilong gita nakrai bilong em save kam gut tru.

Ol ples lain long Simbu i kamraun long Mosbi na pilai longsampela hap insait long siti longhelpim kisim liklik mani longsalim tim Simbu go pilai longRabaul long PNG Gems.

String ben bilong Simbu i gatliklik stail stap long en, yu bai tingolsem ol Buka o Madang tasolsave pilai mambu nogat, olSimbu tu save na dispela i stailim

tru string ben bilong ol.Planti bilong ol Simbu save

long danis bilong string ben bi-long ol, taim ol pilai bai bodi bi-long yu bai muv nating.

Faiv-ki string ben nau yumi i nomoa harim tumas tu long ol rediostesen bilong yumi, ating provin-sal redio stesen tasol save pilaimlong kisim tingting bilong man-meri bilong ples.

FONDE 25 OKTOBA, 2012

5:57 AM G STATION OPEN5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE1PM – 3PM G C/B-CASTS continues…….1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM DORA THE EXPLORER3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW

5:30 PM G STORMWORLD Ep #235:55 PM G EMTV TOKSAVE6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G RAIT MUSIK8:00 PM G RESOURCE PNG 9.00 PM G SOCCER EXTRA9.08 PM G HOT SPOT #259:30 PM G DIGICEL STARS 3 –Heat No; 410:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

FRAIDE 26 OKTOBA, 2012

5.57 AM G STATION OPEN5:00 AM G\JOYCE MEYER5:30 AM EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE

10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE1:00 – 1:40 G GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM BACKYARDIGANS 3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00 PM G DAYS THAT SHOOK THE WORLD5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM G STORMWORLD EP#245:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT9:27 PM G EMTV TOKSAVE9:30 PM PGR FRIDAY NIGHT MOVIE

SARARE 27 OKTOBA, 2012

5:57 AM G AUSTRALIA NETWORK

6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G WAYBULOO7:30 AM G U/GUINESS WORLD RECD8:00 AM G Y/SUTRA EP# 16 - REPEAT8:30 AM G K-WAVE EP#199:00 AM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G OLSEM WANEM Ep#86:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM PGR NO ORDINARY FAMILY EP#3 7:30 PM MAO HOMELAND EP#2 – 8:30 PM G RAIT MUSIK – REPEAT.9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

SANDE 28 OKTOBA, 2012

5:57 AM G STATION OPEN6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G HILLSONG

7:30 AM G CHIT CHAT 7:40 AM G AUSTRALIA NETWORK8:00 AM G Y/SUTRA #17 – IMMUNITY8:30 AM G BUSINESS PNG Repeat…9:00 AM G MARTIN MYSTERY Ep#119:30 AM G OLSEM WANEM Ep#8 Repeat.10:00 AM G RESOURCE PNG – repeat11:00 AM G AROUND THE WORLD IN 8512:00 PM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G DIGICEL STARS 3 – H/ No.5…7:30 PM G 60 MINUTES8:35 PM G CHIT CHAT Repeat 8:40 PM PGR WANTED10:30 PM G HILLSONG Rpt….11:00 PM G EMTV NEWS REPLAY11:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P18 Wantok Oktoba 25 - 31, 2012 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Nicky Bernard i raitim

Simbu strongim yet 5-ki String ben

MANDE 22 OKTOBA, 2012

4.57 AM G STATION OPEN5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE1PM – 3PM G C/B-CASTS continues…….1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM BACKYARDIGANS 3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ

5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM G STORMWORLD EP#205:57 PM G CRIME STOPPERS6.00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM PGR ONCE UPON A TIME #13 8:00 PM PGR ONCE UPON A TIME #14 9:00 PM G TOK PIKSA9:30 PM G SPORTS SCENE9:57 PM G EMTV TOKSAVE10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM AUSTRALIA NETWORK

TUNDE 23 OKTOBA, 2012

5:57 AM G STATION OPEN5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST

9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE1PM – 3PM G C/B-CASTS continues…….1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM BACKYARDIGANS 3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM G STORMWORLD EP#216:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G HAUS & HOME #377: 30 PM PGR U/ GUINNESS BK OF RECDS8:00 PM G BUSINESS PNG EP#228:30 PM PGR TERRA NOVA#12/13

9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM G AUSTRALIA NETWORK

TRINDE 24 OKTOBA, 2012

5:57 AM G STATION OPEN5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE1PM – 3PM G C/B-CASTS continues…….1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA

3.00 PM BACKYARDIGANS3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM MR. MAKER5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM G STORMWORLD Ep #225:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM PGR FACT FILES #48:00 PM PGR DANGEROUS DRIVERS SCL 9:00 PM G EMTV NEWS REPLAY10:00 PM G AUSTRALIA NETWORK

Godens maketstori i tru o

nogat?Dispela wik yumiharim olsem wanpelamama ol i bagarapimem long Godens maketwe i kirapim bikpelatoktok stret i tru onogat.

Nau yet Suprinten-dent bilong Polis longMidia i mekim wanpelabikpela toktok longdispela asua i kamap

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Oktoba 25 - 31 , 2012 Wantok P19komik

KANAGE

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

long Godens maket i notru.Bikos em i no kisimwanpela polis ripot longdispela asua i kamap.

Em i kirap na tokhusat i witnesim dispelaasua i kamap long Go-dens maket mas kam namekim ripot o dispelamama na wantok bilongem mas kam na mekimripot.

Nau yet em i no lukimwanpela ripot na salimtoksave long olgetamidia long tokaut husta

tru dispela ripota imekim dispela stori longNational pepa kirapimbikpela wari, pret nakros i kamap long pablikwe i daunim polis dipat-men long ol i no mekimwok bilong ol. Dispelastori tu i kamap longovasis pepa we i daunimyumi ol Papua Niuginilong pasin bilong yumiolsem ol kanak na olsemol pik na dok.

Tokwin Tasol...

Dia LaiplainMI GAT wanpela rol modol o man o

meri i soim gutpela pasin long laip miken bihainim. Na dispela rol modol bi-long mi i bin lusim skul long Gret 6planti yia i go pinis long wanpelalongwe praimeri skul long wanpelaprovins long dispela kantri.Dispela man i no bin laik bai ol i kolim

em long wanpela Gret 6 dropaut husati no inap long kamap wanpela gutpelaman mekim wanpela gutpela samtinglong laip bilong em. Olsem na Laiplain,dispela man i bin lusim ples bilong emna go stap long taun na painim wanemsamting em i laikim long en.Em go long taun na stap wantaim

wanpela famili we i bin lukautim em.Taim em i stap wantaim ol, em i no stapnating, nogat. Em i stat long bungim olsof dring botol na ken ol man i dringpinis na tromoim long en, na ol nara-pela liklik wok long kisim mani long en.Taim em i bungim inap mani, em i

stat long peim skul fi bilong em yet statlong Gret 7 inap long Gret 12. Bihainlong dispela, em i go long Yunivesiti bi-long PNG na stadi long lo skul. Nau emi kamap wanpela loya na nau i wokwantaim wanpela lo kampani longkantri.Hevi bilong mi em, mi wanpela skul

dropout tu ya. Na planti taim, mi laik bi-hainim pasin bilong dispela man tasolol samting i no wok gut long mi. Naumi kros i stap na pilim olsem nogatwanpela gutpela samting bai kamaplong laip bilong mi. Bai mi mekimwanem samting long helpim mi yet? Plis Laiplain, inap yu painim sampela

rot long helpim mi?Role Models Peace Seeker

Dia Pren,Mipela i amamas olsem yu tokim

mipela long win stori bilong rol modolbilong yu na man we ol hatwok bilongem yu amamas long en na yu laik bi-hainim long en. Dispela rol modol i bi-long yu tasol mipela i pilim olsem em irol modol long planti tausen narapela

pipel long PNG husat i stap longwankain wari na laip olsem long yu.Pren, mipela i laikim yu long save

olsem long wokabaut long laip, yu maswokim ol plen, baset i makim taim nafokas long ol driman na gol bilong yu.Mipela i bilip olsem dispela baikamapim gutpela samting long laip bi-long wanpela taim ol i laik wokim olsamting bai bagarapim sindaun na laipbilong ol.Taim wanpela man i laik wokim wan-

pela samting, mipela i bilip olsem imoabeta long gat bilip long em yetbikos no gat narapela bai gat strong-pela tingting long mekim samting, tasolyu yet. Pren, mipela i bilip olsem rolmodol bilong yu i go pas pinis longsoim rot long yu i bihainim sapos yulaik mekim gutpela samting long laip bi-long yu. Yu ken tokim yu olsem saposem i ken mekim, mi ken mekim tu.Mipela i luksave olsem rol modol bi-

long yu i bin lusim skul long Gret 6tasol miperla i bilip tu olsem sampelasamting i bin mas mekim em i lusimples long painim samting i ken givimem gutpela sans long laip.Em bin kisim planti yia long kamap

long mak em i stap long em tude. Embin mas lukim tu olsem em i no laik sin-daun nating na lukim ol wanskul bilongem i skruim skul long apa level na kisimgutpela laip, tasol em bin laik kamapolsem wanpela long ol.Pren, yu wanpela skul dropaut pinis

na yu bin laik bihainim rol modol bilongyu tasaol yu wok long pundaun. Nau yukros i stap na askim watpo dispela ikamap long yu? Em i gutpela long krosna tok mi no inap wokim wanpela gut-pela samting long mi yet. Mipela i bilipolsem i ken gutpela long yu i kros na

bai mekim yu i wok hat moa long in-apim gol bilong yu. Pren, noken tingolsem yu no inap long wanem samtingyu wokim. I moabeta yu kisim sampelaluksave na lusim ol poroman yu gatnau bikos ol i ken mekim yu bagarapimtingting bilong yu. Mipela i bilip olsemol bai no inap helpim yu long mekimgut long skul na laip bilong yu.Pren, mipela i laik strongim yu long

tokim ol long laik bilong yu long skruimskul na sapos ol i gat wankain wariolsem yu, yu ken toktok tu long ol.Laiplain i bilip olsem long dispelakantri, PNG, i go het gut, em i wok bi-long ol manmeri i kisim skul longmekim dispela.Mipela i bilip olsem em i taim ol yang-

pela pipel olsem yu long tingting gutlong wanem samting yu ken mekimsapos yu kisim gutpela edukesen.Pren, mipela i askim yu long saveolsem yu wanpela skul drop aut, tasolol samting i no pinis hia, nogat. Yu kengo het na traim na i napim ol driman bi-long yu.Sapos yu tok olsem yu lus, bai yu

stap olsem wanpela dropaut oltaim. Nadispela bai givim yu wari na hetpen,long famili bilong yu na kantri tu. Tasolyum as muv i go fowet, wok hat namekim gut. Yu ken kamap olsem gut-pela rol modol long ol narapela pikininina ol yangpela.Pren, God i save totkok long man-

meri i stap long ol kain wari na hevi naem i laik toktok long yu tude sapos yuopim lewa bilong yu long em.Ritim buk bilong ol Proveb 4:10-13.

Laiplain

Sapos yu gat wari, rait i kam longLifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD.Telipon:3260011. Raitim trupela nemna etres bilong yu na bai mipela iken salim bekim long pas bilong yu.Bai mipela i no inap putim trupelanem bilong yu long stori.Laiplain

Raun wantaim Kanage olgeta wikP20 Wantok Oktoba 25 - 31, 2012 penprenkanagelaiplain

NEM: Berthlyn HuaffeKRISMAS: 16(Meri)ADRES: Passam Primary School, P.O. Box 521,Wewak East Sepik ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, pilaivolibol mekim pani, kisim wara, watsim TV naritim Baibel.

NEM: Jimmy N. NimmsKRISMAS: 19 (man)ADRES: Kilipau village, P. O. Box 56, Vanimo San-daun ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim pas, ritim buk, harimmusik, ring long fon na senisim presen.

NEM: Rodney WaukuKRISMAS: 25 (man)ADRES: C/- Andrew Api Vanimo CIS, PO Box124, Vanimo Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, watsimTV, swiming na painim stori.

NEM: Jason SullKRISMAS: 40 (Man)ADRES: P.O. Box 248, Madang – Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Niuspepa, harim musik,kukim kaikai, wasim klos, wokabaut, trevol go kamlong bisnis insait long PNG na painim poromerilong stap wantaim oltaim.Yu ken ring long dispela namba, 7272 2843.

NEM: Jimmy Ekoda KRISMAS: 20 (man)ADRES: Sangara Vocational School, P O Box 170,Popondetta, Oro ProvinsSAVE LAIKIM: Go lotu, pilai soka, pilai volibal,painim wanpela meri long maritim na stap wan-taim oltaim.

NEM: Joe .KKRISMAS: 24 (man)ADRES: P O Box 1289, Goroka, EHP – 7360 3650SAVE LAIKIM: Go lotu, pilai musik singim song,pilai spots, mekim pren na planti moa.

NEM: Gima Tanget KRISMAS: 20 (meri)ADRES: Bugandi Secondary School, PO Box1225, Lae Morobe Provins SAVE LAIKIM: Go lotu, ridim Baibel, mekimpren wantaim ol lotu manmeri, pilai ragbi,voliboland watsim TV(News).

NEM: Presley Tai KRISMAS: 20 (Man)ADRES: PO Box 28, Mondomil Minj, JiwakaProvinsSAVE LAIKIM: Go lotu, ritim Baibel, ritim buk,stadi skul wok, pilai ragbi, harim musik na mekimporoman wantaim arapela.

NEM: Belany HaikopeKRISMAS: 19 ADRES: Don Bosco Araimiri Secondary, PO Box159, Kerema Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim buks, pilai gems, go lotulong Sande, mekim pani wantaim poroman.

NEM: Bunau Dadis KRISMAS:31 (man)ADRES: Raibus Security Service Ltd, PO Box1337, Madang, Madang Provins – 7146 7257SAVE LAIKIM: Go danis, Lukim TV, harim musikna painim gutpela poromeri long stap wantaimoltaim.

Win stori bilonggutpela rol modol

Maunten paiaMaunten paia long Manam na wesan

i pundaun long olgeta hap. Planti tru ipundaun long gras kantri long Ango-ram distrik.Olgeta sak sak kanu i pulap long

wesan. Monin tru ol meri long ples oli bung na stori long wanem samting ikamap.Taim Kanage i harim olsem em i

tokim meri bilong em. Em nau plesnogut bilong ol sin man i paia pinislong hel. Nau yumi lukim das bilong olbun bilong ol i kam long yumi.Dai man i pundaun kam daun na

wasim yumi.Bai yumi i no inap dai moa na tu bai

nogat las de moa. Bai yumi stap longples long de taim tasol na wetim olman i dai tasol na wetim ol man i daibipo bai tromoi tin pis na rais kam-daun long yumi olsem dispela wesan ipundaun nau ya.

Taim ol meri harim ol kon stori bi-long em, ol i kalap kalap na paitim hanna ol i singaut, “Hepi gut de Kanage.Wis yu ol the bes. Lip fo eva mo. Heli pinis na heven i kamap.”

Carl LenuaSamban base.

Longpela betKanage slip antap long longpela bet

insait long haus.Wanpela nait bihain long lait i of, ol

haus lain i harim bikpela nois pairaplong flo bilong haus.Na olgeta i rong i go long lukim

wanem samting i mekim bikpela noisstret.Taim ol i lukluk ol i lukim Kanage i

sanap isi long flo na taim Kanage ilukim ol em i hariap tru long painim kibilong kabot bilong em.Samting tru em, em i pundaun long

flo na mekim bikpela nois.

Hompiri PrimaryMorobe provins.

BananaWanpela yangpela mangi wok long

mekim kaikai sopin bilong en longmaket. Kanage tu i bin i stap salim ba-nana bilong en i stap na mangi i go naaskim Kanage. “”Hamas long bananabilong yu?” Kanage em slip stap na em i no save

olsem mangi i askim wanem samtingstret. Mangi i askim gen tasol Kanage i no

mekim wanpela bekim.Mangi i laikim banana bilong Kanage

na em laik baim na em i singaut antapstret long Kanage na Kanage kirapnogut tru na tok,“AAAAAAAA……amas”

Ebyn Seseru

Oktoba 25 - 31, 2012 Wantok P21laipstail

HETMAN bilong AnglikenSios long wol, BIsop bilongKentaberi em Asbisop DoktaRowan Williams i bin pinisim5-pela de wokabaut bilongem long PNG tude. Wokabaut bilong em i bin

kisim em i go long Oro naMilen Be provins, em tupelaprovins ol strongpelaAngliken Sios eria we sios ibin kirap pastaim long emtaim ol namba wan misinari ibin go sua long Dogura,Milen Be Provins long 1891.PNG i gat samting olsem

200,000 Angliken Siosmemba long 5-pela daiosislong Milen Be, Oro, NesenelKapitel Distrik, Aipo-Rongona Kimbe insait long WesNu Briten Provins.Bikpela samting we sios

hetman i bin kam long PNGlong en em long lukim olkongrikesen bilong em nawok we sios i mekim longsevim pipel na kontribiutlong divelopmen bilongkantri. Moa yet, ol helt naedukesen sevis.Long raun bilong em i go

long Popondetta, OroProvins, moa long 3,000sios memba i bin bungimem. i bin gat lotu sevis nayut reli we Asbisop i bin gatsans long bungim ol yut nastrongim ol long bihainimgutpela pasin na mekim olwok we bai mekim ol ikamap ol gutpela manmeribilong ol famili, komyuniti nakantri.Long wankain taim tu, em

bin autim bikpela tok tenkyui go long O’Neill na DionGavman long gutpela sapotlong sait bilong Protkol nasekyuriti ol i givim long wok-abaut bilong em na lainbilong em long PNG.Long wankain taim tu,

Asbisop Dokta Williams i tokem bai lukluk long ol ripotem i kisim bilong sios longPNG, moa yet, ol dispelalong helt kea na edukesen,na kisim i go long bung longNu Silan i glasim, skelim nago hetim.Long aste apinun,

Asbisop Dokta Williams i bingat taim long raun longAnglikea, Waigani longMosbi na lukim ol wok wedispela ogenaisesen iwokim.Em bin amamas tru long

lukim bikpela na gutpelawok we Anglikea aninit longsios, maski em i gat liklikmak long ol sios membaskelim wantaim ol narapelabikpela sios, i mekim.“Mi amamas tru na kirap

nogut long bikpela wok weAngliken Sios long dispelakantri i wokim long saitbilong helpim ol manmeri igat HIV na AIDS. Em bin tok ol sios i gat

bikpela salens long rausim“stigma’ o pasin bilong luk-luk nogut long ol pipel i gatsik HIV na AIDS, na helpimol.“Toktok long ples klia lon g

seksuel helt na HIV na AIDSem i wanpela samting i hatlong mekim, tasol yumi masstrong na toktok long ol dis-pela samting long helpim olpipel i wok long pilim pen nasem long kamaut na kisimhelpim,” Asbisop DoktaWilliams i bin tok.Ol hetman bilong ol nara-

pela sios olsem SalvesenAmi, Yunaitet Sios, BaptisYunien, ol lain i makim Britisna Australia Hai Komisin, olbik manmeri bilong AnglikenSios, midia na ol woklainbilong Anglikea i bin stapinsait long raun na bung webikman ya na lain bilong emi bin wokim insait longAnglikea kompaun longWaigani.

Asbisop Rowan Williams amamas longwok Angliken Sios i mekim long PNG…Raun long Anglikea Senta

Veronica Hatutasi i raitim

WELKAM:Anglikea iwelkamimAsbisop bilongKentaberi,Asbisop DoktaRowan Williamslong lukluk raunbilong em i golong senta.

PUTIM FLAWA: Wanpela wokmeri bilong Anglikea Senta i putim flawa longtok welkam long Asbisop Rowan, Bisop bilong Pot Mosbi Angliken Daiosis,Peter Ramsden na ol narapela biklain i bin kam wantaim bikman long PNG.s

WOKABAUT I GO LONG SENTA: Dairekta bilong Anglikea, Heni Meke igo pas long kisim Asbisop Rowan na lain i go long senta.

MEKIM KLIA: Wanpela wokmeri long Drop In Senta bilong ol HIV na AIDSlain i mekim klia long asbisop ol wok we senta i save mekim.

WANTAIM OL NARAPELA SIOS LIDA: Lida bilong PNG Baptis Sios wantaimAsbisop Rowan na Bisop Peter Ramsden n a pastaim supa sekreteri, RobertIgara i toktok wantaim Asbisop Rowan na Bisop Peter.OL POTO: Nicky Bernard

ruralindastriP22 Wantok Oktoba 25 - 31, 2012

Selim kokonas nakarim go long Hailanslong banisim birua sik

James Kila i raitim

BIKPELA toksave i go long ollain kokonas tredas bilongHailans rijon olsem ol i masrausim o selim skin bilongkokonas na karim kokonas wan-taim sel tasol i go antap longHailans.Dispela em strongpela toktok ol

lain ofisa bilong gavman husat iwok strong long stopim sik nogutbilong kokonas ol i kolim BogiaKokonas Sindrom (BCS) i mekim.Nau yet ol lain ofisa bilong Ne-

senel Agrikalsa Kwarentain na In-speksen Atoriti (NAQIA), Dipatmenov Agrikalsa na Laipstok (DAL),PNG Kakao na Kokonas Institiut(PNGCCI) na Kopra Indastri Ko-poresen (KIK) i wok long karimautbikpela sevelens na kwarentainsekap long Tapo long rot i go olsemlong Madang-Ramu Haiwe.Dispela sek-poin em long sekim

ol kar na stopim ol kru kokonas naol dispela i gat skin long go aut longMadang.Bikpela tambu i stap yet olsem ol

samting i gat lip na kuru long hapbilong Bogia bai tambu tru longgoaut long Madang provins. Dis-pela em bikos bikpela banis i stapnau long stopim dispela sik BogiaKokonas Sindrom (BCS).Ol kokonas treidas bilong

Hailans husat i save baim bikpelanamba bilong kokonas saplai longMadang na i laik karim i go antaplong Hailans lo salim.Wanpela man husat i save baim

kokonas long karim i go longHailans, Jim Apoga bilong Kabiuralong Isten Hailans provins i tok ol ikisim toksave pinis olsem ol masselim ol kokonas pastaim na karimol kokonas wantaim sel i go antaplong Hailans.Long stat bilong dispela yia ol

lain bilong NAQIA i bin mekim wan-pela bikpela aweanes long Madanglong ol bas-top na tu long bot-stoplong toksave long ol pipel long ban-isim dispela sik Bogia Kokonas Sin-drom (BCS). Dispela em bikos taimdispela sik i go long narapelaprovins em i ken kilim indai olkokonas na tu ol narapela samting

olsem buai na sampelabanana.Dispela sik nogut em

ol agrikalsa saveman ibin painim long bus eriabilong Yoro long Bogiana i wok long go bikpelahariap long nambis pleslong Bogia.Insait long aweanes ol

i tokaut tu olsem dispelasik nogut bilong kokonasBCS em nogat marasin istap long stopim. Olsemna ol pipel i mas was guttru na noken larim dis-pela sik i goaut longBogia na bagarapimkokonas indastri longnarapela provins naPNG.Aweanes i tokaut tu

olsem ol pipel i mas wasgut tru na noken karim ol nupelakuru kokonas Wanpela entomolojis o saveman

bilong NAQIA i tok olsem maskiolsem dispela sik nogut bilongkokonas em ol sain bilong em ol i

luksave long em 15-pela krismaspastaim.Em i tok dispela sik nogut em

wankain olsem haipa-plasma tasolem i bikpela. Tasol ol pasin bilongen i wankain.Long dispela sik bilong kokonas

BCS, ol kokonas bai lusim ol lip bi-long ol na ol brens bilong kokonastasol bai sanap.“Em save kisim tripela o foapela

mun long kokonas i dai,” savemanbilong NAQIA i tok.

SELIM: Wanpela man Hailans, Mathew Yakai i selim kokonas long karim i go antap longHailans. Poto:James Kila

NARI redi pinis long Morobe SoOL fama husat i raun i golukluk long Morobe Sodispela wiken bai lukim olnupela namba wan rot bi-long wok agrikalsa, na olnupela rot bilong risos di-velopmen long ol lokol oasples kaikai.Nesenel Agrikalsarel

Risets Institut (NARI) baibringim ol nupela, mobetaaidia na teknoloji bilongserim long ol fama bilongkantri.Planti long ol samting

NARI bai bringim em longsoim ol wok i kamap longol rijenal senta bilong ollong Morobe, olsem longBubia (em ol gadenkaikai), na Labu (em longwok lukautim abus).Dispela yia, Ailans Rije-

nal Senta long Kerevatbai soim pes wantaimgalip nat – em ol i tok emnupela ‘grin gold’ bilongPNG. Ol yangpela galip nat

sidling na ol galip nat yet,na infomesen long dis-pela diwai bai go insaitlong Lae bilong dispelaspesol eksibit. Ol wokmanbilong NARI bai stap bi-long givim moa stia longpablik.Bikpela luksave bilong

NARI long Morobe So dis-pela yia, em long serimsave.Stol bilong NARI long

so-graun bai gat planti olinfomesen na piksa samt-ing bilong lukim.Olgeta bai bihainim het

tok bilong 2012 MorobeSo – ‘Agrikalsarel Wok bi-long Mobeta Laip na sin-daun”.Ol saintis savemanmeri

bilong NARI bai stap tu-pela de wantaim bilongskulim na givim stia longol manmeri.Namel long ol displei bi-

long NARI, bai wok ol imekim long baioteknoloji

na tisu kalsa, rot bilongstap wantaim taim bilongdrai, pos haves na pros-esim ol asples kaikairisos, rais na gren,florikalsa o wok flawa, nu-pela wok long kaukau,yam, ol sid bilong ol kaikaikrop, na ol wok bilongsmol laipstok menesmen,we i karamapim tu ol rotbilong givim kaikai long olenimal.Ol nupela progrem

NARI i gat, bai stap bilongpablik long lukim, na em isans bilong ol sumatin onupela saintis bilong tro-moi ol askim ol i gat longol lain humen risoses di-visen, husat bai stap wan-taim ol displei, na longbekim ol askim.Sampela ol arapela

samting em ol bikpelaprojek olsem EU-ACPKapesiti Bilding na EUARD bai stap bilong olmanmeri long lukim.

Ol fama na lain i goraun long so bai lukim ollaip gaden kaikai longdemonstresen blok klostulong NARI stol. Ol dispela krop, ol i

planim na stap pinis, longredi long so, na dispelawiken, olgeta bai staplong mak we bai klia longpablik long we bilong ollong groa gut.Infomesen na Save

progrem bilong NARI baisoim na salim sampelalong ol nupela risets wokkamap, olsem ol teknikalna saintifik nius, ol wok ki-bung, ol ekstensen wok,DVD na CD, ol treningmenual na ol isi rot bilongbihain (long inglis na tokpisin wantaim) long kainkain wok gaden, lukautimabus, banis agensim ol bi-natang, teknikal na wokglasim sevis, na ol risosmenesmen wok.

TARO: Planti nupela teknoloji long kain gaden kaikai olsem taro bai stap.

NARI GADEN: (Daunbilo) NARI i gat gaden ol i planim na stap long wetim so.

SKULIM: (Namel) Ol NARIsaveman bai stap longgivim tok stia long mekimsamting stret.

BLO BAIM: I gat planti olnupela kain gaden kaikai istap bilong baim.

Oktoba 25 - 31, 2012 Wantok P23bisnisnius

Saut Korea kampanihelpim Madang polisWANPELA kampani bi-long kantri Korea,husat i muv i go staplong Madang longmekim wok divelop-men, i soim gutpelapasin long helpim wokbilong polis longprovins.Long wiken i go pinis,

tupela dairekta bilongSMS Disain na Enjiniar-ing i givim 150 vest, ojaket long stopim katresbilong gan long sutimbodi, i go long polis longMadang. Tupela dairekta ya,

Kevin Sun na KyungSung Kim, i bin givim oldispela bulet-pruf vest igo long Provinsal PolisKomanda (PPC) bilongMadang, SuprintendenAnthony Wagambie(Junia) long wanpela lik-lik seremoni long Jombapolis stesen.Dispela kampani Sun

Moon Star (SMS) Disain

na Enjiniaring i bin gostap long Madang sot-pela taim nau bihainlong Memba bilongRaikos, James Gau i binaskim ol long go staplong wokim tupelabikpela bris long Yoworna Minjeng Wara longBugati eria long Astro-labe Be long Raikos dis-rtrik. Kam bilong SMS tu i

lukim ol wokman bilongen i helpim long mekimwok sevei long mekim ri-habilitesen o stretimMadang taun rot projek.Mista Sun i tok kam-

pani bilong em i ama-mas long wok bilongpolis long lukautim olmasin na wokman bi-long kampani taim ol istretim ples long wokimbris long Bugati na tu,gutpela was ol polis isave givim long ol wok-man bilong ol husat iwok raun long mekim

sevei long Madang rotrihabilitesen.Em i tokaut tu olsem

dispela ol bulet-pruf vestem narapela dairektameri, Kyung Sung Kim,yet i mekim disain longen na kampani bilong olyet i wokim long fektoribilong ol long SautKorea.Mista Sun i tok olsem

long nau yet ol wokmanbilong em i wok longmekim sevei o wokpainimaut long ol rotlong Madang taun na tuwanem rot long wokimol baret bilong wara iken ron taim ol i opim roto mekim rot i go bikpelalong Madang taun.PPC Wagambie, long

taim em i kisim dispela150-pela bulet-pruf vest,i tokaut dispela kainhelpim em namba wantaim tru polis longMadang i kisim longwanpela kampani bilong

Saut Korea.Mista Wagambie i

tokaut tu olsem SMS emnamba wan kampani bi-long Saut Korea husat imuv i go long Madanglong bringim divelopmeninsait long dispelaprovins, na em i ama-mas long wok klostuwantaim ol long sait bi-long sekuriti bilong dis-pela divelopa.Em i tok olsem polis i

gat wok long mekimolsem ol divelopmen ikamap gut tasol nanogat kain pret i kamaptaim ol investa i laikbringim divelopmen.Em i tok olsem maski

olsem dispela kampani ikam stap sotpela taimtasol long provins, em iminim bisnis stret nakain helpim kampani igivim i go long polis longhelpim long daunim lona oda hevi long provinsem gutpela sain stret.

PNG LNG projek makim wokbungwantaim Pot Mosbi Netsa PakPNG LNG Projek, we Esso HighlandsLimited (EHL) i go pas long en, i wok-bung long sapotim Pot Mosbi NetsaPak (Nature Park).Dispela netsa pak long Mosbi em i

namba wan botanikel (lukautimplawa) na sulojikal (lukautim enimal)ples.LNG projek i skelim K325,826 i go

long Pak, we i strong nau long skulimol Papua Niugini manmeri longstrongpela busgraun na enimal bilongkantri.Menesing Dairekta bilong Esso

Highlands, Peter Graham, i bin raun igo long Pak long Fonde, Oktoba 11,long makim dispela wokbung.Jeneral Menesa bilong Pot Mosbi

Netsa Pak, Michelle McGeorge, i tokol bai yusim dispela mani longkamapim wanpela skul edukesenprogrem, wanpela Tri-Kengaru risetsna rot bilong bridim ol enimal, na longsanapim moa sainbot bilong givim

moa stori long ol dispela enimal longol plawa na enimal i stap long pak.“Sapot i kam long PNG LNG Projek

bai kamapim ol fomol skul raun i golong Pak, we i bihainim olgeta kaikaibilong skul long PNG edukesenkarikulum.“Mipela laik tok tenkyu long PNG

LNG Projek long bikpela mani halivimol i givim, bilong banisim gut ol bus-graun na enimal bilong Papua Niug-ini,” em i tok.Mista Graham i tok Projek i bilip

long sapotim ol konsavesen projeklong kantri.“Esso Highlands i save strongim tru

bilip bilong em long lukautim bus-graun, na dispela sapot em i wanpelabikpela luksave long dispela bilip.“Skulim em i samting kantri i mas i

gat long holim strong gutpela bus-graun na ol enimal bilong en,” MistaGraham i tok.

Baining bisnis grup bai brukimgraun wantaim welpam

Michael Novingu i raitim

NAMBA wan planim bi-long 11,000 hektagraun welpam bilongwanpela bisnis gruplong Baining long Is NuBriten bai kamap dis-pela wik.Kairak bisnis grup bi-long Baining i wok bungwantaim Tzen Grup ovKampanis bilong Male-sia (Malaysia) i brukimgraun pinis long statimwok planim bilong11,000 hekta graunlong Kairak las wikSarere.Ekting Provinsal Ed-ministreta long ENB,Levi Mano, i tokim moalong 2,000 papagraun,wokmanmeri bilong

Tzen Grup ov Kampa-nis, na ol arapela man-meri i stap long dispelabung bilong brukimgraun, olsem ENBprovinsal gavman iamamas long wokbungwantaim ol long lukimdispela projek i go het.Mano i tok ENB

provinsal gavman i gatplen long surukim wokgo het long kirapim di-velopmen long welpaminsait long ENB provins.Em i tok dispela em i

bikpela projek we bai ki-rapim wok bisnis. Moa yet, em i tok dis-

pela projek bai kirapimplanti wok long ol papa-graun na sevis bai golong ol manmeri bilongples Baining.

Mano i tok planti taim,ol pipel i save tok olsemgavman i no kisim sevisi go long ol pipel. Moayet, em i tok ol pipel imas statim wok pas-taim, bihain bai gavmani kam na helpim ol.Em i tok ENB provin-

sal gavman i sanapstrong long wok prenwantaim Tzen Grup ovKampanis, na Kairakpapagraun kampanilong lukim projek i rongut.Mano i tok dispela

projek em ol Kairak pa-pagraun i go pas longem, tasol ENB provinsalgavman bai wok bungwantaim ol long lukimprojek bai go het longkisim sevi i go long olpipel bilong Baining, naENB.

EM YA: Bosman bi-long Esso HighlandsLimited i givim kaikailong wanpelakokomo.

Oktoba 25 - 31 , 2012 Wantok P25 bisnisnius

Model fama promotim fud sekuriti wantaim rais prodaksen James Kila i raitim

FUD Sekyuriti embikpela samting ol pipelbilong olgeta ples,graun insait long PNGmas promotim, bikosem bai lukautim laip nagutpela sindaun bilongol pipel bilong komyu-niti nau na long bihaintaim.Dispela em bikpela tok-

tok tru wanpela modelrais fama, William Wa-geng bilong ples Bom in-sait long Astrolabe Beeria, i mekim.Wageng i tok rais em i

no tumbuna kaikai bilongyumi ol pipel bilong PNG,tasol insait long las 40 yiai go pinis, dispela kaikai igo strong tru na planti laintru insait long PNG i savekaikai rais. Long olbikpela taun na tu long olrurel ples, rais i kamapolsem wanpela namba

wan kaikai bilong ol pipelbilong yumi.Yes, rais nau i kamap

olsem wanpela stepelkaikai, o min olsem moapipel i save laikim rais naem i kamap olsem kaikaitru bilong yumi lain bilongPNG.Insait long Madang

provins, sampela komyu-niti long rurel eria i go hetlong planim rais na milimna kaikai wantaim familibilong ol.Wanpela long ol dispela

komyuniti em bilong Bomviles, long Bugati erialong Astrolabe Be lokallevel gavman long Raikosdistrik long Madangprovins.Long dispela yia tasol,

ol pipel bilong Bom viles ibin redim wanpela gut-pela progrem tru we ilukim tripela rais teknikolsaveman bilong Japan ibin mekim lukluk raun bi-

long ol i go long ol raisgaden bilong ol na tu i bingo bung wantaim ol longples bilong ol.Ol fama long ples i bin

serim sampela tingting bi-long ol long wanem olhevi ol i save bungim we isave daunim ol liklik longgroim rais. Tasol ol itokaut olsem ol i gatbikpela bilip yet longgroim rais na strongimprodaksen na fud sekyu-riti bilong ol yet wantaimfamili na komyuniti bilongol long ples Bom.JICA i bin helpim long

promotim smolholda raisprodaksen stat long 2003i kam inap nau insait longol ekstensen program bi-long en long tripelaprovins long PNG, emlong Madang, Is Sepik,Manus na Milen Beprovins.Lukluk raun bilong JICA

i go long ol smolholda raisprojek long Bom em i bin

kamap bihain long olJICA lain i laik wok bungwantaim ol divelopmenpatnas husat i promotimrais prodaksen insait longkantri. Ol i lukim olsem di-velopa bilong nikel nakobalt projek.Bihain long en ol i go

long Bom we ol i go lukimgaden bilong narapelafama gen na bihain ol i golong ples Bom we ol vilespipel i bung na mekimnaispela welkam tru longol JICA lain ya.Ol viles pipel i lukim

lokal rais we ol i planimlong en na givim ol ofisabilong JICA long kaikai nateistim swit bilong en.Dokta Iwamoto i tok

PNG i gat gutpela grauntru na rais i ken gro guttru, sapos fama i givimmoa taim bilong em na turedim gut graun longplanim rais na lukautimrais long gro gut nakamapim gutpela kaikai.

MILIM PINIS: William Wagen em model rais fama long ples Bom i soim 60 kilo-grem rais em i milim pinis. Poto: James Kila

Force 10 International lukluklong strongim Ok TediWANPELA konstraksenkampani bilong Aus-tralia husat i savemekim ol hai kwolatihaus i winim pinis wan-pela kontrak bilongmekim faivpela 108rum na tripela storihaus slip bilong Ok TediMining Limited (OkTedi) long Tabubil,Westen Provins.Dispela kampani,

Force 10 International, iwokbung wantaim OkTedi long kamapim plenbilong dispela haus slip,bihainim yet nid bilongmaining kampani.Projek bilong bildim

dispela haus slip iabrusim ten milian Aus-tralia dola. Force 10 bai redim

olgeta ol haphap bilongdispela haus slip, na

salim i go long mainsait.Em nau, ol lokol wok-

man bai sanapim.Dispela bilding em

Force 10 i plenim bi-hainim bilding sistembilong ol, we i no nidimol bikpela savemanlong wok konstraksenlong bildim.Force 10 Sels

Menesa, Alan Collins itok olsem dispela pro-jek bai inapim 6 munlong pinisim.Ol bai yusim 200 kon-

tena bilong karim ol haphap bilong bilding i kamlong Force 10 Menufek-saring Plent long Bris-ben, Kwinslen.Samting olsem

AUD$20 milian i golong wok risets na divel-opmen bilong dispela

bilding sistem bilong ol.Ol dispela bilding i

strongpela, i ken liklik obikpela tru, i gat gutpelabanis long wara napaia, na ol wait anis i noinap long bagarapim.Mista Collins i tok

olsem dispela kontrakol i kisim wantaim OkTedi, em i wanpela longol bikpela kontrak ol iwok long kisim insaitlong kantri.Em i tok em i ama-

mas tru long pasin bi-long ol lokol PNGwokman long bihainimol Force 10 prodak nawe bilong sanapim. Nau yet, Force 10 i

wok long saplaim olbilding i go long foapelaarapela hap longMadang, Lihir Ailan,Lae, na Pot Mosbi.

LUKLUK YET: Wanpela atis i kamapim dispela piksa long wok bai kamap long OkTedi haus silip long Westen Provins.

BIKPELA bilas na kala bi-long Ramu NiCo KangalFestival bai stat tude

(Fonde, Oktoba 25) na go hettumora long ples Bandit insaitlong Saidor LLG long Madangprovins.Dispela bikpela festival we i pro-

motim ol kangal o het-dres bilong ollain pipel bilong Raikos bai nais trutaim long long 30-pela singsinggrup long olgeta kona bilong Raikosdistrik i bung long ples Bandit longsingsing.Planti amamas na tu bung bilong

ol manmeri na pikinini long soimkalsa na bilas bai paia lait stret longdispela Ramu NiCo Kangal Festivalwe bai kamap long de na nait wan-taim stat tude na pinis long tumora.Bikpela malti-milion nikel/kobalt

divelopa long Madang provins,Ramu NiCo Menesmen (MCC)Limited long dispela yia i sapotimgen Raikos Kangal Festival na i getnem long dispela bikpela festivallong promotim kalsa na pasin tum-buna bilong ol pipel bilong Raikos.Ramu NiCo i bin stat long helpim

dispela festival long 2010 na i kisimnem rait na nau dispela festival emol i kolim Ramu NiCo Kangal Festi-val.Wankain olsem ol arapela tupela

yia pastaim, Ramu NiCo longMande Oktoba 15 i bin givim sam-pela kaikai i go long Siaman bilongRamu NiCo Kangal Festival, SogeDilambe.Dispela donesen bilong Ramu

NiCo em ol stua kaikai we ol man-meri insait long ol singsing grup baikaikai na stap bung long singsinglong san na nait long ples Bandit.Ramu NiCo i kisim nem rait long

dispela Raikos Kangal Festival longyia 2010 bikos em i gat bikpelatingting long promotim na nahalivim ol lokal pipel bilong Raikosdistrik long Madang provins longholim strong pasin tumbuna nakalsa bilong ol. Taim ol pipel i holimstrong pasin tumbuna na kalsa olpikinini na tumbuna long bihain taimi ken save long kalsa bilong ol.Mista Dilambe em bilong Bandit

viles na em i amamas tru taim em ikisim ol stua kaikai olsem rais beg,suga, nudels katen, tinpis katen kofilong Ramu NiCo long Mande, Ok-toba 15.“Ramu NiCo i sponsa long dis-

pela festival stat long 2010 na bi-hain long 2011 na dispela yia gen,na mipela i amamas tru long sapotkampani i givim long helpim mipelaol pipel bilong ples,“Kain sapot bilong Ramu NiCo

em gutpela bikos em i givim tingt-ing long mipela long sanap stronglong promotim na holim strongpasin tumbuna na kalsa bilongmipela long ples na rurel komyunitibilong mipela,” Mista Dilambe i tok.Turism Ofisa bilong Madang

Provinsal Komes Ofisa, JennethRoth i givim bikpela tok tenkyu tulong Ramu NiCo na i tok olsemkain helpim bilong Ramu NiCo emgutpela tru bikos ol i traim askim olarapela kampani long Madang longsapotim ol tasol ol i no kisim gut-pela bekim.Kangal em lokal nem bilong pisin

gras na tu sampela i save kolimbilas long het we ol manmeri i savewerim long taim bilong singsing.“Mipela bai soim tripela kain ol

kangal mak-mak bilong singsing,wanpela bilong de taim na tupelabai mipela soim long nait taimtasol,” Dilambe i tok.Em i tok kangal singsing we i

save kamap long de taim em i gowantaim kastom bilong mekim hollong nus na ol kangal ol lain i werimbai sotpela.Em i tok ol longpela kangal bi-

long singsing long festival i gat mit-ing bilong en na dispela ol kangalem ol i save werim long het bilongol lain i singsing na wanpela kom iholim ol kangal i sanap strong longgras bilong ol dispela lain bilongsingsing.“Long biknait ol lain bilong sings-

ing i save mekim ‘kongap’ na ol laini danis i mekim mak mak bilongdanis i save penim lek bilong ollong bilak-pela kala,” Dilambe i tok.Mista Dilambe i tok long 2010

Ramu NiCo Kangal Festival i binkamap long Saidor stesin, tasol bi-hain long 2011 ol komiti bilong fes-tival i muvim i go long ples Banditwe i gat wanpela eria o so-graun istap we ol pipel i save bung longsingsing long en.Em i tok bikos long sait long

trenspot, planti ol turis i no bin gatsans long go lukim dispela nara-pela kangal festival long Raikos.Tasol, em i tok komiti bilong em iamamas tru bikos Nesenel Kalsarel

Komisin i luksave long dispela fes-tival pinis na i putim long kalendabilong ol.Mista Dilambe i tok long dispela

yia we festival bai stat tude, em ibilip sampela ofisa bilong NesenalKalsarel Komisin bai raun i go longples Bandit long lukim dispela nara-pela stail, kala na bilas bilongRamu NiCo Kangal Festival.Em i tokaut tu olsem sampela ol

ofisa bilong Madang ProvincialKomes na Turism ofis tu bai golong ples Bandit we i stap baksaitlong maunten bilong Saidor stesenlong lukim Ramu NiCo Kangal Fes-tival bilong yia 2012.

P26 Wantok Oktoba 25 - 31, 2012 ramunius

Ramu NiCo sapotim genRaikos Kangal Festival

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Ramu NiCo Koporet Afes Pablik Rilesens Ofisa, James Kila i givim donesen bilongkampani i go long Mista Dilambe wantaim ol woklain bilong Madang Komes Ofis.

Wanpela grup longRamu NiCo KangalFestival

Ol pikinini bilong Raikos isamsam stret long RamuNiCo Kangal Festival

IGAT planti kain resis bilong olanimal i save kamap olgetahap long wol, tasol i gat wan-

pela we i yumi olgeta i save gutlong en - dispela em resis bilongol hos (horse).Hos resis em i kamap wanpela

bikpela resis tru we planti manmerina ol sponsa i save putim plantimani long sapotim.I save gat ol save manmeri

bilong trenim ol hos na tu ol lainhusat bai kalap antap na ronim dis-pela ol hos.Wanwan ol bikpela kantri long

wol i save gat ol bikpela resis we oli save traim strong na spit bilongwanwan hos na tu bilong ol manhusat i ronim ol dispela hos.Ol lain husat i save trenim na

lukautim ol hos i save gut longwanem kain kaikai, marasin, malo-lo nap les bilong silip we ol dispelahos i mas stap long en.Ol i save kisim tu wanpela save

man bilong ronim hos long kalapna ronim dispela hos bai em i kensave gut long spit na strong bilonghos bipo long taim bilong resis.

Histri bilong gemOl wok painim aut i soim olsem

hos resis em i no nupela samtingna i bin stap long bipo tru.Wok bilong ol saientis i soim

olsem hos resis i bin stap long taimbilong ol Babilon (Babylon), Siria(Syria), na Isip (Egypt).Rekot bilong ol hos resis we ol i

save pulim wilwil long baksait wan-taim draiva bilong ol insait long en,na tu resis bilong hos olsem longnau, i bin kamap tu long bipoOlimpik bilong ol Grik (Greek) long648 yia bipo long mama i karimJisas Krais (648 BC).Wankain painim aut i kamap

long taim bilong ol Roman na longGret Briten, ol family bilong ol Kingi save pilai wantaim ol hos bilong ollong dispela resis we i mekim ol isave makim dispela gem olsemSpot bilong ol King (Sport of Kings).Stat bilong dispela spot i kamap

long bipo tru taim i nogat kar namasin bilong ron long en na olmanmeri save yusim hos longkarim ol i go kam.Ol i save yusim dispela ol hos

long raun, pilai, wok na tu long taimbilong ol bikpela pait.Dispela i mekim ol lain husat i

gat hos, i save gut tru long lukautimna ronim hos na sampela taim ol isave resis wantaim ol arapela poroo family bilong ol long traim nalukim save bilong ol long ronim hosna tu strong na spit bilong hosbilong ol.Kain ol liklik pilai kamap olgetataim na bihain em i go bikpela taimplanti manmeri wantaim ol hosbilong ol i bung wantaim long stapinsait long ol bikpela resis.Ol i save resis long winim wan-pela prais o kisim biknem.Hos resis long Amerika i statlong 1665 taim ol i opim nupelaples bilong ol hos long resis longSalisbury, Nu Yok (New York).Dispela i bin namba wan taim trubilong wanpela hos resis i kamaplong Not Amerika na Nu Yok insaitlong pilai graun stret aninit longwas bilong ol loa na stail bilong pilaina tu gutpela trening na wok redibilong ol pilaia na hos bilong ol.

Stail na loa bilong gemI gat tripela kain hos resis, dis-pela em flet resis (flat racing), stipol

ses (steeplechasing) na hanesresis (harness racing).

Long flet resis, wanpela raida ojoki (jockey) save kalap antap longhos ronim olsem draiva bilong dis-pela hos.Rot bilong ol long resis i raun-

pela na ol i save ron stret tasol i gokamap long pinis mak.Long stipol ses, dispela raida na

hos bilong em bai resis longwankain rot tasol i save gat ol banislong namel bilong rot we ol i maskalapim inap ol i go kamap longpinis mak.Long hanes resis, draiva bilong

hos bai sindaun antap long wan-pela wilwil na hos bai pulim dispelawilwil long baksait.Ol tu bai traim long kamap pas

long pinis mak bipo long ol arapela.I save gat ol spesol hos we ol i

no save bungim ol wantaim ol ara-pela kain hos.Dispela ol hos i bihainim

wankain blut bilong ol tumbunabilong ol long bipo yet i kam nabodi na strong bilong ol inap trulong dispela kain resis.Nem bilong dispela kain ol hos

em tarabred (Thoroughbred).Planti long dispela ol hos i save

stap insait long ol flet resis.

Hos resis long PNGWok bilong kamapim wanpela

hos resis ples long PNG em i no isisamting.Namba wan samting ol i mas gat

em gutpela ples bilong lukautim olhos, i mas i gat inap mani tu bilongbaim ol guutpela kaikai na marasinbilong lukautim ol.Long wankain taim, husat ol lain

i laik lukautim ol hos bilong resis, imas gat mani long baim ol savemanmeri long lukautim na trenimgut ol hos bilong ol long resis.Na bikpela samting tru ol i mas

gat em ol hos bilong resis stret.Em i save kos bikpela mani tu

long baim na kisim dispela ol hos ikam long PNG.Bai yu mas baim tu wanpela joki

long ronim hos bilong yu long taimbilong resis nay u mas i gat karbilong karim hos i go long plesbilong pilai.Kos bilong ol dokta bilong animal

(vet) em i bikpela tru insait longPNG, taim yu laik kisim em i kamlong sekim hos bilong yu.Long dispela as, hos resis i mas

i gat planti ol bikpela sponsa longsapotim.Na tu, i mas i gat gutpela pilai

graun bilong ol hos i resis long enwe ol manmeri ken kamap longsindaun na lukluk tu.I gat ples bilong lukautim hos

nap les bilong mekim ol pilai graunbilong resis i stap tasol ol arapelawok olsem mi tokaut pinis longantap, i mekim dispela spot ibikpela samting tru long kamapim,lukautim na ronim gut.Tasol em i wanpela gutpela spot

we bai lainim yu long lukautim hosna ol arapela animal na tu savelong ol pasin bilong ol.Hos em i gutpela animal we i

save helpim ol manmeri long bipoyet i kam na i gutpela tu long savelong ol bai yu noken pret long ol.Nau yet, olgeta sapota bilong

hos resis i save lukluk tasol long TVlong ol resis bilong ol arapela naplanti mameri save putim bikpelamani long lukim hos bilong husatbai winim resis.

P28 Wantok Oktoba 25 - 31, 2012 spotlaipstail

Namba wan animal resiswantaim

ANDREW MOLEN

Save Long Gem

DRAIVA:Wanpela jokironim hos bilongem insait longwanpela resis.

KALAP: Olhos i kalapimwanpelabanis longstipolsesresis bilongol.

HOS PAWA:Ol hos i roninsait longwanpela resis.

PILAI GRAUN:Ples we ol hosi save resis ibikpela nalongpela moa.

TRELA: Ol hos i pulim wilwil long wanpela resis.

Oktoba 25 - 31, 2012 Wantok P29olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kamlusim long Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

TRAIM TASOL: Tupela liklik sapota bilong AFL, tasol tupela pilai ragbi taslong taim bilong gren fainol bilong AFL long Sarere wik i go pinis. PotoNicky Bernard

TENKYU MINISTA: Kepten bilong Brothers Klab i kisim namba tu prais manilong han bilong namba tu minister bilong spot Labi Amaiyu. Brothers i lus longDobo Warriorss 22-18. Poto Nicky Bernard

WARA BILONG MIPELA: Kepten bilong Eda Ranu Dobo

Warriors i run wantaim bal long gren fainol pilai bilong ol

wantaim Brothers. Tim bilong em i win bihain long ol stap

long Pot Mosbi ragbi lig 17 yia olgeta. Poto Nicky

Bernard

DAI HAT: Strongpela sapota bilong Dobo Warriors i soim sapot bilong em. Poto Nicky Bernard.

TIGER: Mipela holim bilong dispela yia. University Tiger sempion bilong dispela yai AFL, ol winim Gordons

Kokofas long wanpela gutpela gren fainol bilong AFL long Poto Mosbi. Poto Nicky Bernard.

KOKOFAS: Pilaia bilong Gordons Kokofas i traim long brukim bainis bilong Yuni Tigers tasolbanis bilong ol i strong tru. Poto Nicky Bernard.

KING BILONG RAMU SUGAR: Hetura soka klab i holim bek taitol em long Ramu Sugar soka grenfaino. PotoNelson Thom.

P30 Wantok Desemba 8 - 14, 2011 wikenspotpoto

Waitpela Kokofas bilong Gordons, em bai traim gen long narapela yia.

Sepion Tim EdaRanu DoboWarriors.

Digicel PNGhelpim PNGVolibol Federesennamba-3 yia gen.

Holim em, em Kokofa bilongGordons ya.

Oktoba 25 - 31, 2012 Wantok P31spotnius

Ol provins i lus longinap wokmanmeri

LONG mekim wok i ron stret na pinis gut, yu nidim ol wok-manmeri long mekim kamap.Ol provins i nidim tru ol wokmanmeri long lukim samting

i kamap, tasol wantaim nupela na strongpela luksave.Long sait bilong spots development long provins, ol atoriti

i mas gat klia tingting long mekim ol rait disisen long lukimspots i kamap strong long provins bilong ol.I kam inap nau, olgeta provins i wok long lus long dispela

eria bilong gat teknikal savemanmeri i stap.Wanpela gutpela piksa em long ol wok redi bilong PNG

Gems. Dispela em i bikpela samting. Tasol olgeta manmeri long

kantri, maski i gat inap taim, i no redi.Mi ken lukim olsem ol dispela provins i no redi, i nogat

inap teknikal savemanmeri long mekim wok long taim.Wanwan provinsal spots opis i bin kisim tok klia long go

pas long dispela projek, na long ol provinsal spots opisa, mino sutim tok long ol. Ol i nogat trening long mekim dispelakain wok.Ol provins i pundaun nogut tru long dispela eria bilong

teknikal save long inapim laik bilong ol.Eria bilong teknikal trening bilong ol opisa, i mas namba

wan samting ol i mas lukluk long en.Wok redi bilong PNG Gems, long wanwan provins, i

nogat luksave tru.Em i bikpela samting long mekim gems i kamap gut bi-

long givim luksave long strong bilong ol etlit long wanwan olprovins i soim strong na save bilong ol long pilai spot.Sapos yu laikim gutnem long provins bilong yu, yu mas

mekim wok long taim, na mekim gut.Planti taim bai yu lukim ol provins i givim bikpela mani

long salim ol tim i go long Gems, tasol ol i no save mekimnem liklik.Em nau mi tok ya. Givim mani long strongim wok trening

bilong ol teknikal opisal bilong provins, na ol bai karim kaikai.Long dispela Gems, mi laikim ol provins long lukluk long

ol ples we ol i pundaun long en, na bihain long Gems i poi-nis, glasim gut, na bai ol i luksave long ples ol i rong long en.

NAMBAWAN op sisen ragbibilong PNG, Coca ColaIpatas kap, bai kam strongtru long neks yia 2013, wan-taim planti nupela tim longolgeta hap bilong kantri. Ol provins olsem Oro, Bo-

genvil, Is na Wes Nu Britenbai gat sans long putimputim wanpela tim go insaitlong neks yia salens. Antap long olgeta divel-

opmen, King bilong lokolmusik, K-Duman, baikamap atis bilong 2013Salens. Mista Lepa i tok Digicel

sta wina bilong las yia, GregAaron, bai sapotim K-Duman long karim ragbimesej i go aut long olgetahap bilong kantri. Tupelabai go sing long olgeta hap

we ol bai pilai ragbi long en. K-Dumen em pastaim

wanpela kalabus tasol nauem i laik yusim musik longhelpim ol yangpela insaitlong ol komuniti long lusimpasin raskol na birua.David Loko, nau seken

rowa bilong Kumul nakepten bilong Enga Mioks, itok amamas i go long CCIClong kisim K-Dumen i kaminsait long neks yia resis. Timothy Lepa i tok aut

long kalenda bilong neksyia salens. Long dispelakalenda, K-Dumen bai pilailong olgeta ples we ol baipilai ragbi long em long ol-geta Sande. Planti ol nupela ples na

tim bai kam insait. MistaLepa i tok em bai nam-

bawan taim, CCIC bai go in-sait long Niugini Ailan. Em itok tu olsem tupela sempiontim bilong Kokopo Lig,Kokopa Royals na KokopaMuruks wantaim ol tim bi-long narapela distrik olsemLihir, Kavieng, Kimbe naHoskins bai pilai long Kal-abond Oval. Tupela narapela provins

tu em Buka na Popondetta.CCIC i amamas long go in-sait long ol dispela provinslong givim sans long olgetai ken resis long dispela big-pela prais mani. Long Sauten Regin, tu-

pela premia tim, Dobo War-riors na Parischo Brothers,na sempion bilong CCIClong Mosbi las yia, wantaimPaga Panthers bai gat big-

pela sans long pilai neksyia. Olgeta distriks longSentral provins tu bai faitstrong long kisim ples insaitlong CCIC resis. Long Hailans, Lepa i tok

em bai tok orait long olgetadisriks long salim wanpelatim i kam insait long neksyia salens. Long Westen Hailans, ol

bai pilai olgeta gem longKondopina, Jiwaka gem baiol i pilai long Minj, Simbugem bai ol i pilai long Lae,na Isten Hailans gem bai oli pilai long Madang. Long olgeta provins, tim

husat i win bai kisim praismani K10, 000 na gold passlong go insait long fainolslong resis long K100, 000prais mani.

Ipatas Kap bai pairaplong Popondetta, Bukana Niugini Ailans…King bilong lokol musik, K-Dumen, tok orait long helpim

CEO Timothy Lepa na Seif Peter Ipatas CCIC Patron, i go long Fact and Find Tour long Hailans long Baing Leagueinsait long Jiwaka Provins.

TUPELA Papua Niuginikriket pilaia, Tony Ura naLega Siaka i putim mak bi-long ol long Australia taim oli skoa moa long 50 rans longGol Kos (Gold Coast) kriketkompetisen las wik Sarere.Ura i skoaim 50 rans bilng

klap bilong em, Palm BeachCurrumbin long helpim ol iwinim Alberton na Siaka ipaitim 57 bilong klap bilongem, Runaway Bay.Siaka i bin paitim 57 taim

totol rans bilong tim bilongem i bin stap yet long 59 –

tupela ran i kam long ol ara-pela pilaia.Ol i ting em bai stap yet na

kisim 100 poin tasol DalyMiller bilong Burleigh HeadsBullsharks i autim em.Ol bola bilong Bullsharks i

mekim save long tim bilongSiaka na i autim olgeta yetlong 155 tasol.Na maski ol i lus, planti

gutpela toktok i kamap longstrongpela pilai bilong Siaka.Ura na Siaka em tupelo

long ol PNG kriket pilaiahusat i stap na pilai longAustralia aninit long skolasipbilong Criket PNG (CPNG)we Brian Bell i sponsaim.

Ura na Siaka putim maklong Australia

Andrew Molen i raitim

PAITIM: Siaka i skoaim 57 rans. POTO: CRICKT PNG.

Wan wik: Fonde, Oktoba 25 -31, 2012.Isu 1992

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

NAMBAWAN TAIM: EDA Ranu Dobo Warriors i winim tupela taitol long Pot Mosbi Ragbi lig. Anda 19 na A gret bilong ol winim tupela bikpela prais long wiken i go pinis.Pot Mosbi Ragbi long nambawan taim i apim prais mani go antap, na Dodo em nambawan tim long kisim dispela tupela prais mani. Long bipo, prais mani save liklik tasolna ol klab save baim bikpela mani long putim tim bilong ol long resis long Pot Mosbi Ragbi Lig. Poto Nicky Bernard

INSAIT:

Ipatas kapbai pairap

- p31

Wikenspotpoto

- p30

Spotlaipstail

- p28