NAUKA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO - …...kim na ojczyznę demokracji – Ateny. Starożytny Rzym również wniósł wiele do rozwoju nauki prawa przez chociażby wspomniany podział prawa

�Andrzej Pogłódek, Magdalena Maksymiuk

Rozdział I Nauka prawa konstytucyjnego.

Geneza polskiego konstytucjonalizmu

Literatura: B. Banaszak, Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, War-szawa 2007; B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004; B. Banaszak, A. Preisner, Wprowadzenie do prawa konstytucyjnego, Wrocław 1992; S. Bożyk, Kronika sesji (zjazdów) katedr i zakładów prawa konsty-tucyjnego (1959–2008), [w:] Nauka prawa konstytucyjnego w Polsce. W pięćdziesięciolecie Zjazdów Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, M. Grzybowski, A. Szmyt (red.), Gdańsk 2008; C. Calinoiu, G. Ducule-scu, V. Duculescu, Drept constitutional comparat. Traktat, Vol. I, Bucureşti 2007; C. Ionescu, Drept constitutio-nal comparat, Bucureşti 2008; P. Kierończyk, Wprowadzenie do nauki prawa konstytucyjnego dla studentów administracji, Gdańsk 2008; J. Kuciński, Z zagadnień współczesnej demokracji politycznej, Warszawa 2005; R.R. Ludwikowski, Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruń 2000; P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne II Rzeczypospolitej. Nauka i instytucje, Kraków 2006; P. Sarnecki, Stan nauki prawa konstytucyjnego w Pol-sce, PiP 2010, Nr 7; W. Skrzydło, Stan nauki prawa konstytucyjnego (uwagi do wystąpienia prof. K. Woj-tyczka), [w:] Dwadzieścia lat transformacji ustrojowej w Polsce, M. Zubik (red.), Warszawa 2010; W. Sokole-wicz, Prawo konstytucyjne państw socjalistycznych jako przedmiot badania nauki zachodniej, SP 1990, Nr 2; W. Szyszkowski, Prawo konstytucyjne a nauka polityczna, Acta UNC. Nauki Polityczne 1974, Nr 61; E. Zwierz-chowski, Wprowadzenie do nauki prawa konstytucyjnego państw demokratycznych, Katowice 1992; M. ��лов�� . ��в�� . ��в��. ��в��. ��в��в�� Сравнително� �о�н�тит��ио�нно� �раво� �о�н�тит��ио�нно� �раво��о�н�тит��ио�нно� �раво� �раво��раво�� Со�фия� �� Р.�. ��.�. ��. ��. �� C�� -�� - ��-��-ц�� : ��е�но�е �о��о��ие�� о��то�в�на��о�н� ��е�но�е �о��о��ие�� о��то�в�на��о�н� �� о��о��ие�� о��то�в�на��о�н� ��о��о��ие�� о��то�в�на��о�н� �� о��то�в�на��о�н� ��о��то�в�на��о�н� ��на��о�н� ��на��о�н� ��о�н� ��о�н� �� ; В.М. Гессен, О��ы ��ц��г� ��, П��г��д 1918; В. ��н��. ��н��н��, П��ц��ы ��ц��г� ��,П��ц��ы ��ц��г� ��, ��ц��г� ��,��ц��г� ��, ��,��,, Мо��ва ��

NAUKA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego

Przedmiotem regulowanym przez prawo konstytucyjne są dwie podstawowe sfe-ry stosunków społecznych. Po pierwsze, są to relacje na linii człowiek–państwo (prawa i wolności człowieka), po drugie zaś, stosunki związane z władzą państwową (orga-nizacja państwa i władzy państwowej). Rzecz jasna ten podstawowy podział nie wy-czerpuje sfer objętych przez prawo konstytucyjne. Przedmiotem regulowanym przez owe prawo są najważniejsze, zawarte w ustawie zasadniczej, stosunki społeczne, które powstają i rozwijają się w różnych sferach życia społeczeństwa i państwa. Zauważyć można, że na poszczególnych etapach historycznych różnią się one cechami, a także stabilnością stosunków społecznych regulowanych normami konstytucyjnoprawnymi.

Podstawowa rola prawa konstytucyjnego w systemie prawnym państwa uza-sadniona jest szczególną wagą i znaczeniem stosunków społecznych, które regu-luje, a także uniwersalizmem norm prawnokonstytucyjnych. Stanowi ona bowiem zawsze punkt wyjścia dla innych gałęzi prawa. Bywa, że odróżnia się „prawo kon-

� Andrzej Pogłódek, Magdalena Maksymiuk

stytucyjne” od „prawa konstytucji”. Prawo konstytucji to system organów państwa opisany w ustawach zasadniczych. Jest to pojęcie węższe od prawa konstytucyjne-go, które znacznie szerzej określa swoje granice, wychodząc poza konstytucję oraz bazując na pojęciu ustroju politycznego jako synonimie konstytucji. Można je także określić jako prawo konstytucyjne sensu largo (w znaczeniu szerszym) i prawo kon-stytucyjne sensu stricto (w znaczeniu węższym).

Należy odróżnić prawo konstytucyjne jako:1) gałąź prawa – ogół obowiązujących norm, zasad zachowania. Prawo konstytucyj-

ne jest gałęzią prawa, która zawiera normy prawne tworzące określony system władzy państwowej, w celu ochrony podstawowych praw i wolności człowie-ka. Wskazuje na znalezienie balansu między władzą, niezbędną dla organiza-cji społeczeństwa, a wolnością. Prawo konstytucyjne zajmuje wobec tego cen-tralne miejsce w systemie prawa oraz stanowi jądro całego systemu prawnego. Leży ono u podstaw wszystkich pozostałych gałęzi prawa. Normy innych gałęzi prawnych (np. prawo cywilne, karne, administracyjne) nie mogą być sprzeczne z normami prawa konstytucyjnego. Prawo konstytucyjne zawiera podstawowe zasady systemu prawnego każdego państwa;

2) naukę – system naukowo uzasadnionych poglądów i wiedzy o gałęzi prawa konstytucyjnego, specyfice i praktyce jej wykonywania;

3) przedmiot nauczania – systematyczny wykład najważniejszej wiedzy nauki pra-wa konstytucyjnego oraz praktyki jego realizacji w RP (z uwzględnieniem spe-cyfiki metody regulacji prawnej).

Nazwa

Prawo konstytucyjne nie jest jedynym pojęciem, które wskazuje na tą gałąź pra-wa. Obok niej widnieją także inne określenia jak prawo państwowe oraz prawo po-lityczne. Z początku nazywano je prawem politycznym. Nazwę tę upowszechnił w 1762 r. J.J. Rousseau, nadając swojemu najsłynniejszemu dziełu „Umowie Społecz-nej” podtytuł „Zasady prawa politycznego”. W Polsce po raz pierwszy pojęcia tego użył F. Kasperek w podręczniku „Prawo polityczne ogólne z uwzględnieniem na-uki o państwie i prawa austryjackiego” wydanego we Lwowie w 1887 r. W okre-sie międzywojennym nazwę tę stosowali H. Starzyński oraz S. Starzewski. W Polsce odrzucona ona jednak została po II wojnie światowej. Pojęcie to nadal używane jest w krajach frankofońskich, naprzemiennie z pojęciem prawo konstytucyjne. Podkre-ślało ono polityczną istotę instytucji regulowanych przez normy należące do tej ga-łęzi prawa czy wreszcie polityczny charakter samego prawa.

Prawo państwowe

Określenie to wywodzi się z niemieckiego pojęcia Staaatsrecht. Używane było w Polsce w okresie socjalistycznym. Obecnie zachowało się w Rosji, choć coraz czę-

Rozdział I. Nauka prawa konstytucyjnego. Geneza polskiego konstytucjonalizmu


ściej ustępuje miejsca nazwie prawo konstytucyjne. Tym pojęciem nazywał swoje podręczniki Z. Cybichowski w okresie międzywojennym. Używano go również po II wojnie światowej. Pojęcie prawa państwowego podkreśla związek przedmiotu przez nie regulowanego z ustrojem państwa.

Prawo konstytucyjne to nazwa sięgająca swoimi tradycjami 200 lat, która wy-wodzi się z Francji. Pojęcia prawo konstytucyjne w okresie międzywojennym uży-wał W. Komarnicki. Urzędowo nazwa ta ukazała się w Polsce w 1975 r. Współcześnie używa się również terminu prawo ustrojowe.

Pojawienie się prawa konstytucyjnego w systemie gałęzi prawa

Prawo konstytucyjne pojawiło się wraz z powstaniem pierwszych zorganizowa-nych wspólnot państwowych. Co ważne, stanowi jedną z najstarszych gałęzi pra-wa. Wyróżnić można kilka podstawowych okresów rozwoju prawa konstytucyjne-go (ustrojowego):1) prawo państwowe w starożytności. Pierwsze państwa, jak poświadczają źró-

dła historyczne, pojawiły się w V–VI w. p.n.e. Ówczesnymi centrami państwo-wości stały się: na przełomie IV–III w. p.n.e. – starożytny Egipt, w rejonie doliny Nilu, ok. III w. p.n.e. Sumerzy, w okolicach rzek Tygrys i Eufrat, i kolejno Babi-lon, starożytne Indie, starożytne Chiny, Grecja czy Rzym. Władcy, wydając swo-je pierwsze akty, mieli na celu uregulowanie organizacji władzy. Dotyczyło to niektórych kwestii stosunków z ludnością. Wówczas nie dzielono jeszcze pra-wa na publiczne i prywatne. Znaczącym poziomem rozwoju wyróżniało się pra-wo państwowe w dawnej Helladzie. Należy tutaj zwrócić uwagę przede wszyst-kim na ojczyznę demokracji – Ateny. Starożytny Rzym również wniósł wiele do rozwoju nauki prawa przez chociażby wspomniany podział prawa na publiczne i prywatne;

2) prawo państwowe w średniowieczu. W tym czasie postępowało szybsze roz-dzielanie prawa państwowego od innych gałęzi. Rozdrobnienie feudalne, trwa-jące nieustanne wojny, zmuszały władców do intensywnego zajmowania się prawotwórstwem w sferze organizacji władzy państwowej, określenia jej suwe-renności i stosunku monarchy z poddanymi. Znaczącą rolę w rozwoju prawa konstytucyjnego miały wydawane przez władców przywileje, przyznające spo-łeczeństwu określone prawa i swobody, a także pojawienie się pierwszych zgro-madzeń stanowych;

3) prawo państwowe (konstytucyjne) w nowożytności (XVI–XIX w.). W tym okresie pojawiły się pierwsze teoretyczne rozprawy dotyczące organizacji władzy państwowej. W drugiej połowie XVII w. powstały podstawy monar-chii konstytucyjnej w Anglii. Pod koniec XVIII w. zaś pierwsze ustawy zasad-nicze (Stany Zjednoczone w 1787 r.; Polska w 1791 r.; Francja w 1791 r.). Już te dokumenty regulowały zarówno aspekty ustrojowe, jak i prawa człowieka. W XIX w. kolejne państwa przyjmowały nowe prawa konstytucyjne. Dokład-nie ten czas można uważać za okres tworzenia prawa konstytucyjnego jako

Nauka Prawa Konstytucyjnego


wiodącej gałęzi prawa w systemach konkretnych państw. W tym okresie pra-wo państwowe, z jednej strony, oddzieliło się od innych gałęzi prawa, a z dru-giej strony przeobraziło się w wiodącą gałąź prawa, nazywaną prawem kon-stytucyjnym;

4) współczesne (najnowsze) prawo państwowe (konstytucyjne). Po II wojnie światowej kolejne państwa przyjęły konstytucję. Rozpad ZSRR i obozu socjali-stycznego pod koniec lat 80. i na początku lat 90. XX w. spowodował uchwalenie nowych konstytucji w latach 90. W tym też okresie zaznaczył się także silniejszy wpływ standardów międzynarodowych na prawo konstytucyjne.

Metody badania prawa konstytucyjnego

Prawo konstytucyjne może być poznawane naukowo za pomocą kilku metod badawczych:1) metody analizy formalnoprawnej: wyjaśnia treści badanego materiału norma-

tywnego;2) metody prawnoporównawczej: ukazuje podobieństwa między instytucjami

ustrojowymi różnych państw, wskazuje jakie rozwiązania w prawie ustrojowym są najbardziej efektywne;

3) metody historycznoprawnej: bada rozwój i ewolucję instytucji ustrojowych na przestrzeni historii;

4) metody systemowej: pozwalającej na spojrzenie na instytucje ustrojowe jako wzajemnie ze sobą powiązanych elementów machiny państwowej;

5) metody statystycznej: pokazuje efektywność obowiązujących rozwiązań praw-no-ustrojowych.

Źródła prawa konstytucyjnego

Najważniejszym źródłem prawa konstytucyjnego jest Konstytucja. Problema-tyce Konstytucji poświęcony jest Rozdział II. Konstytucja jako ustawa zasadnicza. Oprócz niej, do źródeł prawa konstytucyjnego należą ustawy oraz rozporządze-nia z mocą ustawy wydane zgodnie z art. 234 Konstytucji RP. Ustawa uchwala-na jest przez parlament w szczególnym trybie. Jest ona traktowana jako akt par-lamentu, nie można ustanowić jej w drodze referendum, nawet wydanego przez głowę państwa. Oznacza to, że w jej stanowieniu muszą brać udział dwie izby (Sejm i Senat). Służy ona ustanawianiu norm zarówno o charakterze generalnym, jak i abstrakcyjnym. Może regulować każdą materię, o ile ma ona charakter aktu ogólnego, a normy prawne ustanawia się zgodnie z konstytucją i prawem między-narodowym. Ustawy mają jednakową moc prawną, jednak wyróżnia się ustawy z uwagi na przedmiot regulacji czy tryb uchwalenia – ustawy budżetowe, finan-sowe, ratyfikujące umowy międzynarodowe. Mogą one być zmienione, uchylone



lub zawieszone tylko przez inną formę ustawową1. Rozporządzenie z mocy ustawy – art. 234 Konstytucji RP – akt o mocy ustawy, który wydaje prezydent, tylko pod-czas stanu wojennego i w momencie niemożności zebrania się Sejmu. Prawo wy-dawania – na wniosek Rady Ministrów – podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Nie może natomiast zmieniać Konstytucji, ordynacji wy-borczej do Sejmu, Senatu i organów samorządowych, ustawy o wyborze prezyden-ta i ustawy o stanach nadzwyczajnych. Bywa, że także zwykłe rozporządzenia za-wierają postanowienia należące do obszaru dociekań nauki prawa ustrojowego. Stanowią one powszechnie obowiązujące akty prawne wydane na podstawie upo-ważnienia zawartego w ustawie i w zakresie w niej wskazanym.

Ważnym źródłem prawa konstytucyjnego (ustrojowego) są regulaminy parla-mentarne. Stanowią one akty wewnętrzne przyjmowane przez obie izby parlamen-tu (zasada autonomii wewnętrznej parlamentu). Regulują one szereg zagadnień związanych z wewnętrzną organizacją i pracą organu ustawodawczego. Postano-wienia istotne dla prawa konstytucyjnego są także zawarte w Regulaminie Trybu-nału Konstytucyjnego.

Do innych źródeł prawa konstytucyjnego możemy zaliczyć prawo zwyczajo-we, rozumiane jako normy prawne powstałe w wyniku długotrwałego stosowa-nia zwyczajowo przyjętych rozwiązań i mające moc obowiązującą taką, jak prawo stanowione. Jednak istotne znaczenie odgrywają one jedynie w ustrojach państw, w których praktyka ustrojowa mogła przez wieki podlegać długotrwałej ewolucji (np. Wielka Brytania). Także zwyczaj konstytucyjny, czyli ustabilizowana, długo-trwała i powtarzalna praktyka postępowania w jakiejś sytuacji, rodząca domnie-manie, że w razie gdy taka sama sytuacja zaistnieje w przyszłości, postąpi się w ten sam sposób, stanowi źródło prawa konstytucyjnego. Powstaje tam, gdzie regula-cja prawna nie jest wyczerpująca. W odróżnieniu od prawa zwyczajowego, stanowi on tylko określony sposób postępowania, nie jest jednak normą prawną i jego na-ruszenie nie wywoła sankcji prawnej. Precedensy konstytucyjne to jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie w praktyce jakiejś sytuacji, z nadzieją że w przyszłości będzie się postępować tak samo. Coraz istotniejszą rolę jako źródło prawa konsty-tucyjnego odgrywa także orzecznictwo sądowe w szczególności orzeczenia Trybu-nału Konstytucyjnego. Nie powinny one dodawać niczego nowego do treści norm prawnych, a tylko precyzować ich znaczenie i sposób stosowania w konkretnych sytuacjach. Rozstrzygnięcie sądowe musi być jednak wykonane przez adresatów, a rozstrzygnięciu takiemu przyznaje się moc powszechnie obowiązującą (art. 190 Konstytucji RP).

Normy prawa konstytucyjnego, to wyrażone w Konstytucji, ustawach i innych źródłach prawa konstytucyjnego, zasady postępowania w sferze regulowanej przez tę gałąź prawa. Mają charakter zarówno norm prawa materialnego, jak i formalne-go. Normy materialne określają uprawnienia i obowiązki. Normy formalne określa-ją sposób realizacji norm materialnych. Wśród nich możemy wyróżnić: normy pro-

1 E. Gdulewicz (red.), Konstytucyjny system organów państwowych, Lublin 2009, s. 83–84.

Nauka Prawa Konstytucyjnego


ceduralne w sensie ścisłym (określające procedurę, tryb wykonywania kompetencji nadanych normami materialnymi), normy rewizyjne (określające sposób zmiany konstytucji), normy kreacyjne (określające tryb powołania organów) i tzw. formal-ne gwarancje praw i wolności jednostki (np. środki prawne służące ich ochronie). Oprócz tego w regulacji konstytucyjnej wyróżnia się także normy programowe, czyli te postanowienia ustawy zasadniczej, które wyznaczają kierunek polityki pań-stwa, oraz cele jakie ma realizować.

Normy prawa konstytucyjnego zbudowane są tak jak inne normy prawne. Skła-dają się więc z hipotezy (część normy prawnej, która wskazuje na warunki, przy których ta norma podlega realizacji), dyspozycji (część normy prawnej, która za-wiera sposób postępowania) i sankcji (część normy prawnej, w której wskazuje się na skutki niewypełnienia dyspozycji normy prawnej).

Dla nauki prawa konstytucyjnego ważne jest także pojęcie stosunków konstytu-cyjnoprawnych. Są to stosunki społeczne regulowane przez prawo konstytucyjne. Podmiotem tych stosunków mogą być zarówno jednostki (obywatele, cudzoziem-cy, bezpaństwowcy), jak i podmioty zbiorowe (organy państwowe, organizacje spo-łeczne).

HISTORIA POLSKIEGO PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Pierwsza Rzeczypospolita

Genezy rozwoju prawa konstytucyjnego w Polsce można poszukiwać już w Kon-stytucji Nihil Novi z 1505 r., przyjętej w Radomiu za panowania króla Aleksandra I Jagiellończyka. Akt ten ograniczał uprawnienia prawodawcze monarchy stanowiąc, że nowe ustawy mogą być wydane wyłącznie za zgodą Sejmu. Organ ów składał się zaś z trzech stanów sejmujących: Króla, Senatu i Izby Poselskiej. Kolejnym waż-nym aktem ustrojowym były Artykuły Henrykowskie przyjęte po śmierci Zyg-munta Augusta w 1573 r. Tworzyły one podstawę ustroju Polski, aż do 24.10.1795 r. Zgodnie z nimi stan szlachecki miał zagwarantowane zachowanie przywilejów. We-dług nich król miał zwoływać Sejm Walny co 2 lata na 6 tygodni, a w razie nagłej potrzeby powinien zwołać Sejm Nadzwyczajny. Król miał mieć do pomocy Radę Doradczą, która składać się miała z 16 senatorów rezydentów. Miał być wybierany tylko poprzez wolną elekcję, a polityki (wewnętrzną i zagraniczną) oddano pod kon-trolę Sejmu. Król bez zgody senatorów z dworu królewskiego nie mógł podejmować istotnych decyzji politycznych. Przyznano wolność wyznania obywatelom, a także zezwolono na prawo do rokoszu w przypadku złamania przez króla zobowiązań.

W latach 1767–1768 podczas sejmu nazwanego „Repinowskim”, uchwalono tzw. prawa kardynalne. Dotyczyły one zasad ustroju demokracji szlacheckiej. Dzię-ki nim szlachta utrzymała liberum veto na sejmach, wolną elekcję, prawo wypo-wiadania posłuszeństwa królowi (zawiązywanie konfederacji czy rokoszu), a tak-że liczne przywileje np. w sprawowaniu urzędów oraz własności dóbr ziemskich,



władzy nad chłopstwem czy nietykalność osobistą. Gwarantem tych praw zosta-ła Katarzyna II. Prawa nie dopuszczały możliwości zmiany, a zaczerpnięte zostały duchem z Artykułów Henrykowskich. W kolejnych latach prawa te uzyskały gwa-rancję Rosji, Prus i Austrii, co spowodowało ingerencję państw ościennych w spra-wy wewnętrzne. Uchylone zostały przez Sejm Czteroletni, zaś przywrócone w ra-mach Sejmu Grodzieńskiego.

Pierwszą spisaną konstytucją była Konstytucja z 3.5.1791 r. Jej tekst zawiera się we wstępie i 11 artykułach. Ustanowiono ją dla likwidacji wad systemu, który opar-ty był na wolnej elekcji i demokracji szlacheckiej. Konstytucja ta nadała nowy ustrój państwa – monarchię dziedziczną, ale zachowała jego federacyjny charakter. Okre-ślała równość Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Odebrała prawo do głosu i podejmowania decyzji państwowych gołocie (szlachcie bez ziemi). Zachowała zaś podział stanowy, lecz szlachta i mieszczanie zostali zrównani politycznie, a chło-pów powzięto pod ochronę państwa. Co warto podkreślić, zniosła liberum veto, któ-re wyszło z użycia już 27 lat wcześniej. Postanowienia władzy wskazywały na do-minację władzy ustawodawczej nad wykonawczą. Utrzymany został dwuizbowy Sejm. Izba poselska uzyskała dużo większe kompetencje, stając się reprezentan-tem narodu. Co ważne, jej postanowienia osłabiły pozycję monarchy (akty wyda-ne przez króla wymagały pod względem ważności kontrasygnaty odpowiedniego ministra), której jednak udało się zachować prawo nominacji najwyższych urzędni-ków i prawo łaski. Dzięki jej zapisom powstały kolegialne ministerstwa pod nazwą Komisje Wielkie. Konstytucja obowiązywała jedynie rok, do zawiązania konfedera-cji targowickiej, która ją unieważniła.

Prawa kardynalne uchwalone zostały również w 1793 r. Określały one, że wła-dzę najwyższą i prawodawczą sprawuje Sejm, składający się z senatu i stanu rycer-skiego, na czele z królem. Zachowano własność Praw Feudorum (lenn). Określono, że na terenach Królestwa Polskiego uznano za wieczyście panujący obrządek religij-ny rzymsko-katolicki. Prawa kardynalne zakazywały powoływania na tron cudzo-ziemca, ale również zstępnych panującego króla. Wprowadzono zakaz zawierania umów o cesji, czy oderwania jakiejś części terytorium od Rzeczypospolitej, co gwa-rantowało niepodzielność terytorium. Prawa króla pozostawały w mocy zgodnie z pacta conventa i postanowieniami ówcześnie obradującego Sejmu. Wskazano na równość wobec prawa, jednak wyróżniono przywileje szlachty, ale i ich obowiązki i prawa wobec chłopów1.

Okres zaborów

Początek XIX w. to czas Księstwa Warszawskiego, które powstało na mocy trak-tatu z Tylży. Zawarł go w 1807 r. Napoleon z Prusami. Państwo to charakteryzowa-ło się ograniczoną suwerennością. Był to swego rodzaju bastion Francji najbardziej

1 J. Sawicki, Wybór tekstów źródłowych z historii państwa i prawa polskiego, t. I, cz. 2, s. 137–147.

Historia Polskiego Prawa Konstytucyjnego


wysunięty na wschód, który skupiony był wokół tzw. Wielkiego Cesarstwa. W tym czasie Napoleon Bonaparte nadał mu Konstytucję 22.7.1807 r. w Dreźnie. Regulo-wała ona podstawy funkcjonowania Księstwa, a wzorowana była w dużej mierze na ustroju Cesarstwa Francuskiego. Ważnym wskazania był zapis art. IV w brzmieniu: „Znosi się niewola. Wszyscy obywatele są równi przed obliczem prawa. Stan osób pozostaje pod opieką trybunałów”. W tym przypadku „niewola” znaczyło poddań-stwo. Chłopi tym samym stali się wolni, jednak nie przyznano im praw równym panom. Ustrój miał na celu zachowanie silnej pozycji władcy. Postanowiono oprzeć ją na szlachcie ziemiańskiej oraz burżuazji miejskiej. Wprowadzono dziedziczność tronu, a monarcha miał kierować rządem. Istniały dwie izby sejmowe nazwane Se-natem i Izbą Poselską. Senat tworzyli biskupi, wojewodowie i kasztelanowie mia-nowani przez króla. W skład Izby Poselskiej wchodzili posłowie szlacheccy, którzy wybierani byli na sejmikach, oraz deputowani wybierani ze zgromadzeń gmin-nych, a także członkowie Rady Stanu. Kompetencje Sejmu można było określić mia-nem bardzo okrojonych. Zajmował się on bowiem podatkami, prawem cywilnym i karnym oraz sprawami monetarnymi, nie miał jednak żadnych uprawnień kontro-lnych w stosunku do rządu. Inicjatywa ustawodawcza należała do Rady Stanu. Do zadań Sejmu należało jedynie przyjmowanie lub odrzucanie projektów. Senat miał zaś kontrolować przestrzeganie konstytucji oraz procedury ustawodawczej przez Izbę Poselską. Stwierdzali oni również ważność wyborów. Nową instytucją stała się Rada Stanu, która to powzięta została na wzór francuskiego porządku prawnego. Składał się na nią król, w jego zastępstwie Prezes Rady, i czterej referendarze. Opra-cowywali oni projekty ustaw sejmowych i dekretów królewskich, rozstrzygali spo-ry kompetencyjne między organami sądowymi i administracyjnymi, a także spory wynikłe między obywatelami a administracją o naruszenia prawa w sprawach po-datkowych itp.1.

Wynik obrad Kongresu Wiedeńskiego w latach 1814–1815 określono czwartym rozbiorem ziem polskich. Królestwo Polskie zależne było od cara Aleksandra I, któ-ry to nakreślił i podpisał Konstytucję Królestwa Polskiego 27.11.1815 r. Zasady za-bezpieczały osobny byt państwowy Królestwu, prawa narodowe i wolnościowe. Równocześnie wskazano na ograniczenia społeczne, które miały na celu powstrzy-manie państwowości. Konstytucja ta charakteryzowała się większym liberalizmem niż Konstytucja Księstwa Warszawskiego. Pozostawiono zasadę równości wobec prawa oraz wolności osobistej, jednak przepisy administracyjne znacznie ją ogra-niczały. Szlachta została uprzywilejowana. Utrzymano szlachectwo rodowe oraz nadawane przez króla. Król miał początkowo wyłączność ustawodawstwa w zakre-sie konstytucji (tzw. dopełnienie konstytucji) poprzez statuty organiczne, które re-gulowały ustrój organów władzy. Kolejnym prawem przysługującym królowi było prawo sankcji wobec ustaw sejmowych. Pełnił on również całość funkcji rządowo--administracyjnych. Zastępcą króla był namiestnik. Obrady obu izb Sejmu miały być jawne. W skład Sejmu wchodził król, Senat i Izba Poselska. Senat analogicznie

1 J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1998, s. 345–359.



jak w Księstwie Warszawskim. Izba Poselska składała się ze 128 członków, w tym z 77 posłów wybieranych na sejmikach i 51 deputowanych gmin. Sejm zbierać się miał co 2 lata. Jego kompetencje obejmowały ustawodawstwo w prawie sądowym i administracyjnym. Stanowił on o podatkach, budżecie i systemie menniczym. Centralnym organem władzy i administracji była Rada Stanu, podzielona na Zgro-madzenie Ogólne i Radę Administracyjną1.

W ramach postanowień Kongresu Wiedeńskiego powołano Wolne Miasto Kra-ków, które zostało podporządkowane Cesarstwu Austrii, Królestwu Prus oraz Im-perium Rosyjskiemu. Już 3.5.1815 r. nadano mu wstępną konstytucję, która została napisana przez księcia A. J. Czartoryskiego, zaś 11.10.1818 r. ogłoszono jej wersję roz-szerzoną. Regulowała ustrój prawny Wolnego Miasta w latach 1815–1833. Kolejna konstytucja uchwalona została 11.11.1833 r. Akt ten zastąpił poprzednią ustawę za-sadniczą po powstaniu listopadowym i obowiązywał do 1846 r.

Po stłumieniu powstania listopadowego Rosjanie oraz sprawujący władzę feld-marszałek I. Paszkiewicz rozpoczął szereg represji w stosunku do instytucji pań-stwowych, a przede wszystkim uczestników powstania. Zawieszono prawa kon-stytucyjne, ograniczając autonomię Królestwa Polskiego. Stan ten trwał aż do 1832 r. kiedy to car Mikołaj I ogłosił Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego, który zno-sił Konstytucję Królestwa Polskiego z 1815 r. Już w art. 1 wskazano, że Królestwo Polskie zostaje wcielone „na zawsze” do Rosji. Korona Królestwa miała zostać dzie-dziczona przez cara Mikołaja I, a następnie jego potomków. Koronacja odbywać się miała w Moskwie. Na podstawie tego dokumentu Królestwo Polskie inkorporowa-ne zostało w ramy Cesarstwa, i zaczęło istnieć jako jego prowincja. Według postano-wień zlikwidowano Sejm. Zniesiona została niezależność sędziów, a formacje Woj-ska Polskiego wcielone zostały do Armii Imperium Rosyjskiego. Kompetencje rządu zostały okrojone, a z Rady Stanu wyodrębniono Radę Administracyjną, która mia-ła zarząd nad Królestwem. Do kompetencji Rady Stanu (art. 29), która została pod-porządkowana Radzie Państwa Cesarstwa Rosyjskiego, należało m.in. planowanie budżetu, prace ustawodawcze, rozwiązywanie powstałych sporów kompetencyj-nych powstających pomiędzy władzami administracyjnymi a sądowymi czy kontro-lowanie budżetu. Akt ten, na podstawie art. 53–54, zapowiadał powołanie Zgroma-dzenia Stanów Prowincjonalnych, które miały mieć charakter doradczy. W statucie car zagwarantował takie wolności jak prawo przenoszenia się czy wolność wyzna-nia. Na jego podstawie gwarantowano zachowanie języka polskiego w urzędach, a także nie przerwano wydawania „Dziennika Praw Królestwa Polskiego”.

Druga Rzeczypospolita

Pierwsze prace ustrojowe nad przyszłą konstytucją niepodległej Polski trwały już podczas I wojny światowej. W 1915 r. na obszarze Królestwa Polskiego w wy-

1 J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia..., op. cit., s. 360–368.


�0 Andrzej Pogłódek, Magdalena Maksymiuk

niku Aktu 5 listopada wydanego przez władców Niemiec i Austro-Węgier pojawi-ła się Rada Regencyjna, która rozpoczęła budowę polskich organów władzy pań-stwowej. W tym okresie trwały też prace nad ustawą zasadniczą dla monarchicznej Polski. W listopadzie 1918 r. organ ten przekazał swoje uprawnienia J. Piłsudskiemu jako Naczelnikowi Państwa. Ustrój odrodzonej Polski do uchwalenia pełnej kon-stytucji regulowała Mała Konstytucja z 1919 r., która przewidywała, podobnie jak czyniły to pierwsze akty ustrojowe nowopowstałych po I wojnie światowej organi-zmów państwowych, nadrzędność Sejmu w systemie organów państwowych (tutaj Naczelnik Państwa i Rada Ministrów). Uchwalona 17.3.1921 r. Konstytucja Rzecz-pospolitej Polskiej nawiązywała w swoich rozwiązaniach do aktów ustrojowych i praktyki politycznej III Republiki Francuskiej. Stąd ustanawiała ona parlamentar-no-gabinetowy system rządów, pozbawiony jednak współcześnie obecnych w nim elementów jego racjonalizacji. Podstawowymi normami Konstytucji z 1921 r. były: suwerenność narodu, podział władz oraz gwarancja praw obywatelskich. Egzeku-tywa, tj. Prezydent i Rada Ministrów były osłabione. Sejm składał się z 444 posłów, a Senat z 111 senatorów. Do uprawnień Sejmu należała również kontrola rządu. Mógł on wyrazić wotum nieufności zarówno całemu gabinetowi, jak i pojedyn-czym ministrom. Rola Senatu została znacznie pomniejszona i wiązała się z uczest-nictwem w procedurze uchwalania ustaw. Prezydent powoływał rząd, jednak tylko przy większości sejmowej1. Konstytucja z 1921 r. nadawała państwu system skraj-nie parlamentarny. Kwestia ta doprowadzała do tego, że istnienie rządu uzależnio-ne było od stabilnej większości w Sejmie, której w tych czasach brakowało. Sytuacja ta doprowadzała do kryzysu parlamentarnego, ponieważ Sejm nie potrafił wyło-nić stabilnej większości. Wynikiem takich działań stały się fakty częstych upadków gabinetów, co ułatwiło J. Piłsudskiemu dokonanie zamachu stanu i przejęcie wła-dzy w maju 1926 r. Po zamachu majowym Sejm uchwalił tzw. Nowelę Sierpnio-wą z 2.8.1926 r. Istotnie wzmocniła ona pozycję prezydenta. Nadała mu samodziel-ne prawo do rozwiązania Sejmu oraz do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Ograniczyła także możliwości wyrażania wotum nieufności rządowi oraz mini-strom. W praktyce stanowiła więc element racjonalizacji systemu parlamentarne-go. Należy też zauważyć, że odejście od parlamentarno-gabinetowej formy rządów i wzmacnianie egzekutywy było typowym zjawiskiem w Europie Środkowej. Wią-zało się ono także z ustanawianiem w wielu z tych państw autorytarnej dyktatury.

Kolejna konstytucja z 23.4.1935 r., pisana była z myślą o J. Piłsudskim, który jed-nak zmarł w następnym miesiącu po jej uchwaleniu. Wskazywała na autorytarny system rządów. Najważniejszą osobą w państwie był prezydent, wybierany przez Zgromadzenie Elektorów, chyba że obecny prezydent wskazał innego kandydata wówczas jego losy rozstrzygały się w wyborach powszechnych. Był zwierzchni-kiem rządu, Sejmu, Senatu, Sił Zbrojnych i sądów. Miał on prawo mianowania pre-miera i ministrów. Zwoływał, rozwiązywał i wyznaczał terminy ich sesji. Miał pra-wo łaski, możliwość wydawania dekretów w czasie wojny. Posiadał prawo weta

1 L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2012, s. 11–12.


��Andrzej Pogłódek, Magdalena Maksymiuk

zawieszającego. Rząd kierował sprawami niezastrzeżonymi przez inne organy wła-dzy. Premier reprezentował rząd oraz kierował jego pracami. Rząd był odpowie-dzialny politycznie przed prezydentem, który mógł go odwołać w każdej chwili. Uprawnienia Sejmu ograniczały się do funkcji ustawodawczej, sprawowania kon-troli nad działaniami rządu, ustalania budżetu czy nakładania podatków na oby-wateli.

Polska Ludowa

Oswobodzenie obszaru Polski przez Armię Radziecką i współdziałające z nią Wojsko Polskie doprowadziło do znaczących przemian ustrojowych, gospodar-czych i społecznych. Pierwszym aktem ustrojowym nowej władzy był Manifest PKWN ogłoszony w Chełmie 22.7.1944 r. W kwestiach ustrojowych jego autorzy odrzucili obowiązywanie Konstytucji kwietniowej z 1935 r. wskazując (słusznie zresztą), że w trakcie jej przyjmowania dopuszczono się naruszeń prawa, określając ją także mianem „faszystowskiej”. Stąd deklarowano, że władza do czasu wybrania w pięcioprzymiotnikowych wyborach Sejmu Ustawodawczego będzie sprawowa-na w oparciu o podstawowe zasady Konstytucji marcowej z 1921 r. Wybory do Sej-mu Ustawodawczego odbyły się w 1947 r. i wówczas uchwalona została Mała Kon-stytucja z 19.2.1947 r. W swoich postanowieniach nawiązywała ona do Konstytucji marcowej. Podstawowym zadaniem Sejmu Ustawodawczego miało być uchwalenie nowej konstytucji. Jednak nadano mu również prawa wyboru prezydenta, wyraże-nia wotum nieufności rządowi, a także ministrom. Zadania władzy wykonawczej (prezydenta), podobne były do tych z Konstytucji marcowej. Prezydent stał się tak-że przewodniczącym Rady Państwa. Był to nowy organ, na który składał się urząd Prezydenta RP, marszałka oraz 3 wicemarszałków, następnie prezes NIK, a także członkowie wybierani przez Sejm. Sprawowali oni nadzór nad Radami Narodowy-mi. Rada Ministrów była powoływana przez prezydenta1. System ustrojowy w tym czasie był bardzo podobny do parlamentarno-gabinetowego. W rzeczywistości działać on musiał bez opozycji, którą ostatecznie zlikwidowano z końcem 1947 r. Postanowienia Konstytucji ukrywały realny system sprawowania władzy w Polsce, która podporządkowana była wówczas kierowniczej roli PPR, która później przero-dziła się w PZPR2.

Pełna Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej została uchwalo-na 22.7.1952 r. Obowiązywała najdłużej w historii, bo aż 50 lat, do czasu uchwa-lenia Małej Konstytucji z 1992 r. Zdecydowanie zrywała z postanowieniami Kon-stytucji macowej. Organizowała system ustrojowy wokół tzw. zasady jednolitości władzy państwowej. Organami państwowymi był Sejm PRL oraz Rada Państwa. Sejm był traktowany jako „wyraziciel woli ludu pracującego”, jednak po uchwale-

1 E. Gdulewicz (red.), Konstytucyjny system..., op. cit., s. 16.2 L. Garlicki, Polskie prawo…, op. cit., s. 13.


�� Andrzej Pogłódek, Magdalena Maksymiuk

niu Konstytucji ograniczono jego kompetencje na rzecz Rady Państwa, która wy-bierana była przez Sejm spośród posłów. Miał on do wykonania złożone zadania m.in. pełnił funkcję głowy państwa, sprawował nadzór nad Radami Narodowymi, a także dokonywał zmian w Radzie Ministrów. System ten charakteryzował się bra-kiem Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, a Sąd Najwyższy powoływa-ny był przez Radę Państwa na 5 lat1. Należy jednak zaznaczyć, że w latach 80. XX w. powołano zarówno Trybunał Konstytucyjny, jak i Trybunał Stanu, a także Naczelny Sąd Administracyjny. Dodatkowo w 1987 r. ustanowiono, a rok później utworzono urząd Rzecznika Praw Obywatelskich.

Trzecia Rzeczypospolita

Schyłek lat 80. i 90. XX w. zarówno w Polsce, jak i w innych państwach satelic-kich ZSRR był czasem wielkich przemian. Upadł bipolarny układ sił na świecie, a istnienie ZSRR pozostawało kwestią czasu. W tym okresie w Polsce obradował Okrągły Stół, w wyniku którego uchwalono 7.4.1989 r. Nowelę Kwietniową, któ-ra określona została kompromisem układających się stron. Sejm pozostał najwyż-szym organem władzy, jednak jego pozycję znacznie osłabiono. Przywrócono dwu-izbowy parlament, powołano więc Senat, który składał się ze 100 senatorów. Jego kompetencje były jednak znikome – brał on udział w ustawodawstwie. Sejm i Se-nat stanowił Zgromadzenie Narodowe, które to wybierało prezydenta. Mogło ono również większością 2/3 głosów postawić go przed Trybunałem Stanu lub większo-ścią 3/5 głosów uznać go niezdolnym do pracy ze względu na stan zdrowia. Pre-zydent miał za zadanie podpisywanie wszystkich ustaw, które przyjął Sejm i Se-nat, mógł on jednak zgłosić weto. Zniesiono natomiast dekrety z mocą ustawy. Miał on jedynie możliwość rozwiązania Sejmu, ale jedynie w trzech przypadkach: jeże-li Sejm w ciągu 3 miesięcy nie powoła rządu, jeśli w tym samym czasie nie uchwa-li ustawy budżetowej, oraz w przypadku, gdy Sejm podejmie ustawę, która ogra-niczyłaby wykonywanie konstytucyjnych uprawnień prezydenta wynikających z art. 32. Rząd oraz ministrowie powoływani byli przez Sejm. Ponosili polityczną odpowiedzialność przed Sejmem2. Kilka miesięcy później, a dokładniej 29.12.1989 r. uchwalono Nowelę Grudniową. Według jej zapisów przywrócono nazwę „Rzecz-pospolita Polska”, a orłowi w godle przywrócono koronę. Jako suwerena określono naród a nie lud pracujący. Przeredagowano Rozdział I Konstytucji. Usunięto zapis o kierowniczej roli partii oraz umieszczono zapisy zerwania przyjaźni z ZSRR. Pol-skę określono mianem demokratycznego państwa prawnego, które urzeczywist-niało zasady sprawiedliwości społecznej. Artykuł 4 wskazywał na pluralizm poli-tyczny, zaś art. 6 stanowił o swobodzie działalności gospodarczej. Przeprowadzono reformę organów prokuratury. Zniesiono jej niezależność od struktur rządowych,

1 E. Gdulewicz (red.), Konstytucyjny system…, op. cit., s. 18.2 L. Garlicki, Polskie prawo…, op. cit, s., 17.



która podporządkowana została ministrowi sprawiedliwości, który pełnił również funkcję Prokuratora Generalnego1.

Na początku lat 90. XX w. podjęto próbę ustanowienia nowej konstytucji. Zda-no sobie jednak sprawę z tego, że proces ten może być długotrwały, a sytuacja po-lityczna wymagała dość szybkiej reakcji w tej kwestii. Wynikiem tego było powo-łanie Małej Konstytucji 17.10.1992 r. Była ona aktem tymczasowym i niepełnym, bowiem nie regulowała wszystkich kwestii istotnych, na które składać by się mogła pełna konstytucja. Podejmowała ona zagadnienia dotyczące władzy wykonawczej, ustawodawczej oraz samorządu terytorialnego. Zwiększono rolę ustrojową pre-zydenta, powiększono uprawnienia do tworzenia rządu oraz baczenia na bezpie-czeństwo zewnętrzne i wewnętrzne. Wskazano, że Konstytucja z 1952 r. traci moc, lecz pomimo tego porządek prawny zawarty w Konstytucji PRL dotyczący kwestii nieporuszonych w Małej Konstytucji pozostawał obowiązujący. Nie zawierała ona postanowień, które określały sytuację prawną jednostki, zapisów o prawach, wol-nościach i obowiązkach człowieka i obywatela. Nie zapisano także regulacji, które dotyczyły terenowych organów państwa oraz sądów. Z Konstytucji PRL utrzymano w mocy 61 z 78 postanowień, jednak przepisy te były wielokrotnie nowelizowane i dostosowane do ówczesnego systemu, stąd chęć ich utrzymania w mocy prawa2.

W wyniku długotrwałych prac, które zgodnie z Konstytucją z 1992 r., zakończy-ły się na początku kwietnia, ustanowiona została Konstytucja z 2.4.1997 r. W pierw-szym etapie podmioty uprawnione (prezydent, Komisja Konstytucyjna, 56 człon-ków Zgromadzenia Narodowego) zgłaszały projekty. Nowela z 22.4.1994 r. dodała do tego grona również inicjatywę ludową, na którą składać się miało co najmniej 500 tys. wyborców. Już we wrześniu 1994 r. w Zgromadzeniu Narodowym odby-ło się pierwsze czytanie. Kolejnym krokiem było przekazanie wszystkich projek-tów do Komisji Konstytucyjnej, której zadaniem było przygotować jednolity projekt. Powołała ona 6 stałych podkomisji i zespół stałych ekspertów. Doprowadziło to do przyjęcia sprawozdania zawierającego tekst konstytucji w formie jednolitego tek-stu już 16.1.1997 r. Dnia 2.4.1997 r. po burzliwych dyskusjach tekst został przyjęty przez Zgromadzenie Narodowe, który uwzględniał większość poprawek naniesio-nych przez prezydenta. Referendum odbyło się 25.5.1997 r. Ludność opowiedziała się „za” większością 52,71% głosów, przy frekwencji 42,86%. W połowie lipca tekst Konstytucji został podpisany przez Prezydenta A. Kwaśniewskiego, który zarządził jej opublikowanie w Dzienniku Ustaw. Konstytucja weszła w życie po 3 miesiącach�. Konstytucja złożona jest z preambuły, 13 rozdziałów zawierających 243 artykuły.

Preambuła wskazuje na doniosły moment z dziejach narodu. Związany był on z odzyskaniem pełnej suwerenności państwa polskiego. Zawarto w niej takie prio-rytetowe wartości dla społeczeństwa jak poszanowanie praw obywatelskich, rów-ność wobec prawa, a także wskazanie na obowiązki wobec państwa określonego

1 L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., s. 18; E. Gdulewicz (red.), Konstytucyjny system..., op. cit., s. 23.2 L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., s. 19; E.Gdulewicz (red.), Konstytucyjny system..., po. cit., s. 24.� L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., s. 23; E.Gdulewicz (red.), Konstytucyjny system..., po. cit., s. 25.


�� Andrzej Pogłódek, Magdalena Maksymiuk

mianem dobra wspólnego. Wskazuje na równouprawnienie w kwestiach religij-nych, obywateli zarówno wierzących, jak i niewierzących. Wezwano również do poszanowania zapisanych w niej zasad. W Rozdziale I zatytułowanym „Rzecz-pospolita” zawarto zasady ustrojowe państwa i określono Rzeczpospolitą jako de-mokratyczne państwo prawne, w którym władza należy do narodu. Zapewnia ona wolność, a także prawa człowieka i obywatela. Wskazano na zasadę zrównoważo-nego rozwoju oraz przestrzegania prawa międzynarodowego, podziału władz i plu-ralizm polityczny. Również w rozdziale tym zagwarantowano prawa samorządom terytorialnym. Ustrój oparto na gospodarce rynkowej z poszanowaniem własno-ści. Określono zasady działania sił zbrojnych, język urzędowy, symbole państwo-we oraz stolicę państwa. W Rozdziale II zamieszczono sytuację prawną obywateli i katalog praw, które im przysługują. Określono ich obowiązki względem państwa, ale także prawa i wolności. Podkreślono kwestie antydyskryminacyjne i wskaza-no na poszanowanie mniejszości. Określono prawa polityczne takie jak m.in. wol-ność zrzeszania się czy prawo do uczestniczenia w życiu publicznym, ale również ekonomiczne, społeczne i kulturalne, jak m.in. prawo do pracy, rodziny, ochrony zdrowia czy do nauki. Wskazano na sposoby ochrony wolności i praw. Określono możliwości zaskarżalności orzeczeń i decyzji, wniesienia skargi do Trybunału Kon-stytucyjnego czy możliwość złożenia wniosku do Rzecznika Praw Obywatelskich. Rozdział III zatytułowany został „Źródła prawa”, opisano tutaj hierarchię aktów prawnych. Wszystkie wymienione w tym rozdziale akty, nie uwzględniając prawa miejscowego, posiadają moc powszechnie obowiązujących. Wprowadzono nowe pojęcie aktów wewnętrznych, które nie mogą nakładać żadnych praw, ani ich ogra-niczać. Adresatami są jedynie jednostki organizacyjne, które podlegają administra-cji publicznej. W Rozdziale IV nakreślono szczegółowo strukturę i zasady działań Sejmu i Senatu, ich prawa i obowiązki. Wskazuje się tutaj również podmioty, które posiadają prawa inicjatywy ustawodawczej, a także drogę prawną danego projektu. Rozdział V poświęcono urzędowi Prezydenta RP. Zamieszczono tryb wyboru pre-zydenta. Dopuszczono również przerwanie kadencji prezydenta, ale tylko w mo-mencie zaistnienia określonych sytuacji, a także ustalono procedencję w państwie. Kolejne artykuły wskazują na prerogatywy prezydenckie oraz ograniczenia jego funkcji. Rozdział VI z kolei dotyczy kompetencji oraz struktury Rady Ministrów. Wskazano na procedurę powoływania rządu oraz możliwość wskazania wotum nieufności zarówno wobec rządu, jak i poszczególnych ministrów. Rozdział VII za-wiera kwestie dotyczące samorządu terytorialnego, jak np. problem dochodów JST, czy przypisuje organy stanowiące i wykonawcze. Rozdział VIII poświęcono wła-dzy sądowniczej i trybunałów. Najwyższym sądem ma być Sąd Najwyższy, i ko-lejno sądy powszechne, administracyjne oraz wojskowe. Sądy mają być niezawisłe i zapewniać dwuinstancyjność postępowania. Określono kompetencje poszczegól-nych sądów. Powołano Krajową Radę Sądownictwa, która ma za zadanie pilnować niezależności oraz niezawisłości sądownictwa. Swoje miejsce znalazły tutaj również postanowienia dotyczące Trybunału Konstytucyjnego, jego składu i kompetencji, a także Trybunał Stanu. Z kolei Rozdział IX powoływał organy ochrony państwo-



wej oraz ochrony prawa. Ustanowiono organy takie jak Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Rozdział X poświęcono finansom publicznym, uchwalaniu ustawy budżetowej oraz określono miejsce Narodowego Banku Polskiego oraz Rady Polityki Pieniężnej. Rozdział XI zawierał przepisy, które opisały stany nadzwyczajne. Sposób ich powołania, w mo-mencie gdy zwykłe środki konstytucyjne zostaną wyczerpane. Określa tryb wpro-wadzenia, czas trwania oraz działania władz publicznych podczas obowiązywania określonych stanów. W Rozdziale XII zawarto procedurę zmiany Konstytucji. Roz-dział XIII poświęcono przepisom przejściowym i końcowym.

TEST

1. Jaki jest stopień powiązania pomiędzy pojęciami prawo konstytucyjne a pra-wo konstytucji?a) prawo konstytucji jest pojęciem szerszym od prawa konstytucyjnego,b) prawo konstytucji jest pojęciem węższym od prawa konstytucyjnego,c) są równorzędne.

2. Które gałęzie prawne mogą być sprzeczne z prawem konstytucyjnym?a) żadne,b) normy prawa karnego i administracyjnego,c) normy prawa cywilnego i karnego.

3. Kto upowszechnił termin „prawo polityczne”?a) J.J. Rousseau,Rousseau,b) J. Locke,c) T. Hobbes.

4. Skąd wywodzi się pojęcie prawo konstytucyjne?a) z Anglii,b) z Włoch,c) z Francji.

5. Gdzie dokonano podziału prawa na „prawo publiczne” i „prawo prywatne”?a) w Starożytnym Egipcie,b) w Starożytnym Rzymie,c) w Babilonie.

Test

Documents

NAUKA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO - …...kim na ojczyznę demokracji – Ateny. Starożytny Rzym również wniósł wiele do rozwoju nauki prawa przez chociażby wspomniany podział prawa