İÇİNDEKİLERtarıdır. Sözlükte, gizli ve süratli bir şekilde bildirmek, seslenmek, gizli konuşmak, fısıldamak, emretmek, telkin etmek, ilham etmek, işaret etmek, yazı

İÇİNDEKİLER1. BÖLÜMTEFSİR1.1. FATİHASURESİ.........................................................................................................91.2. LOKMANSURESİ .................................................................................................. 121.3. NUHSURESİ .......................................................................................................... 171.4. MÜLKSURESİ ........................................................................................................ 201.5. HAŞRSURESİ ........................................................................................................ 241.6. HUCURATSURESİ ................................................................................................ 281.7. KUR’AN’DAİMANVESALİHAMEL ................................................................... 311.8. KUR’AN’DATAKVÂ ............................................................................................... 361.9. KUR’AN’DAMA’RUFVEMÜNKER ..................................................................... 381.10.EMRBİ’L-MARUFVENEHYANİ’L-MÜNKER ................................................... 401.11.KUR’AN’DAFİTNE ................................................................................................. 421.12.KUR’AN’DASEVGİ ................................................................................................ 46TEST............ ......................................................................................................................... 51

2. BÖLÜMTEFSİRTARİHİVEUSULÜ2.1. KUR’ANNÜZÜLÜVEMETİNLEŞMESİ ............................................................... 572.2. KUR’AN’INTANITIMIVEUNSURLARI .............................................................. 632.3. TEFSİRİNTANIMIVENİTELİĞİ ........................................................................... 692.4. TEFSİRİNDOĞUŞUVETEDVÎNİ ......................................................................... 722.5. TEMELTEFSİRYÖNTEMLERİ............................................................................... 762.6. TEFSİREKOLLERİ .................................................................................................. 792.7. KUR’ANLAFIZLARINADAİRİLİMLER ............................................................... 842.8. KUR’AN’INMANALARINADAİRİLİMLER ........................................................ 882.9. TARİHÎOLGULARLAİLİŞKİLİKUR’ANİLİMLERİ ............................................ 922.10.KUR’AN’IANLAMAVEYORUMLAMADAYENİ YÖNELİŞLER ........................................................................................................... 95TEST...... ............................................................................................................................... 99

3. BÖLÜMİSLAMHUKUKUNAGİRİŞ3.1. İSLAMHUKUKUNUNMAHİYETİVETEMELÖZELLİKLERİ ......................... 1053.2. FIKIHKAVRAMI .................................................................................................. 1053.3. İSLAMHUKUKUKAVRAMI .............................................................................. 1063.4. İSLAMHUKUKUNUNOLUŞUMSÜRECİVE DÖNEMLENDİRİLMESİ ...................................................................................... 1083.5. İSLAMHUKUKÇULARININİHTİLAFSEBEPLERİ ......................................... 1113.6. İSLAMHUKUKEKOLLERİNİNSINIFLANDIRILMASI ................................... 1113.7. İSLAMHUKUKUNUNKAYNAKLARI ............................................................... 1143.8. HÜKÜM ................................................................................................................ 1193.9. İÇTİHAD ............................................................................................................... 1223.10.İSLAMHUKUKUNUNSİSTEMATİĞİ,LİTERATÜRÜ VEGENELPRENSİPLERİ ................................................................................... 1253.11.MÜLKİYETVEAKİTTEORİSİ ............................................................................ 1273.12.AİLEHUKUKU ..................................................................................................... 1303.13.CEZAHUKUKU.................................................................................................... 134TEST..... ............................................................................................................................. 137

4. BÖLÜMGÜNÜMÜZFIKIHPROBLEMLERİ4.1. GÜNÜMÜZFIKIHPROBLEMLERİNİNÇÖZÜMÜNDE İLKEVEYÖNTEMLER ......................................................................................... 1434.2. İBADETHAYATI................................................................................................... 1454.3. AİLEHAYATI ........................................................................................................ 1484.4. GIDAMADDELERİVEBAĞIMLILIKLAR ......................................................... 1504.5. TIBBÎUYGULAMALAR ...................................................................................... 1524.6. EĞLENCE,SPORVESANAT .............................................................................. 1554.7. TİCARÎHAYAT ..................................................................................................... 1574.8. FAİZ,KREDİVEFİNANSİŞLEMLERİ ............................................................... 1594.9. MENKULKIYMETLER ......................................................................................... 1614.10.GAYRİMÜSLİMLERLEİLİŞKİLER ..................................................................... 163TESTLER ......................................................................................................................... 165

5. BÖLÜMHADİS5.1. KUR’ANSÜNNETBÜTÜNLÜĞÜ ....................................................................... 1715.2. SÜNNETİNDİNDEKİYERİ ................................................................................. 1745.3. HADİSKAYNAKLARINDASÜNNETTASAVVURU ........................................ 1765.4. HADİSLERİNANLAŞILMASIVEYORUMLANMASI...................................... 1785.5. HADİSLERDEİLİMVEAMELİLİŞKİSİ ............................................................ 1825.6. SOSYALVEKÜLTÜRELHAYATTAHADİS ...................................................... 1845.7. TOPLUMSALAHLÂKINİNŞÂSINDASÜNNETİNYERİ ................................. 1875.8. GÜNÜMÜZDEHADİSLEREFARKLIYAKLAŞIMLAR ..................................... 1895.9. HADİSTEİSNADVEMETİNTENKİDİ .............................................................. 1925.10.HADİSBULMAYÖNTEMLERİ .......................................................................... 195TESTLER ........................................................................................................................... 199

6. BÖLÜMHADİSTARİHİVEUSULÜ6.1. HADİSİLMİ:TEMELKAVRAMLARIVEALTDALLARI ................................. 2136.2. HADİSLERİNKORUNMASIVEKAYITALTINA ALINMASI............................................................................................................. 2196.3. HADİSLERİNTASNİFİ ........................................................................................ 2236.4. TEMELHADİSKAYNAKLARIÜZERİNEYAPILAN ÇALIŞMALAR ...................................................................................................... 2286.5. YAKINDÖNEMHADİSÇALIŞMALARI ........................................................... 2316.6. TARİHSELSÜREÇTEHADİSEĞİTİMİÖĞRETİMİ VEÂDÂBI ............................................................................................................. 2346.7. RÂVİ ...................................................................................................................... 2396.8. HADİSÖĞRENİMVEÖĞRETİMYÖNTEMLERİ ............................................. 2466.9. HADİSLERİNDEĞİŞİKAÇILARDANTAKSİMİ ............................................... 2506.10.MÜTEVÂTİR,ÂHÂD,ZAYIFVEMEVZÛHADİSLER ...................................... 253TESTLER ........................................................................................................................... 259

7. BÖLÜMİSLAMİNANÇESASLARI7.1. DİNVEİNANÇ ..................................................................................................... 2737.2. İSLAMDİNİVEİNANCI ..................................................................................... 2767.3. ALLAH’AİNANCI ................................................................................................ 2787.4. MELEKİNANCI .................................................................................................... 2827.5. KUTSALKİTAPİNANCI ..................................................................................... 2847.6. PEYGAMBERİNANCI ......................................................................................... 2867.7. AHİRETİNANCI ................................................................................................... 2907.8. KADERİNANCI.................................................................................................... 2937.9. İNANÇVEDAVRANIŞİLİŞKİSİ ........................................................................ 295TESTLER ........................................................................................................................... 299

8. BÖLÜMKELAMAGİRİŞ8.1. TARİF,İSİMVEKAPSAM .................................................................................. 3138.2. KELÂMINDOĞUŞU ............................................................................................ 3178.3. İLKDÖNEMKELÂMÎŞAHSİYETLER ............................................................... 3198.4. MU‘TEZİLEKELÂMI ........................................................................................... 3218.5. EHL-İSÜNNETKELÂMI ..................................................................................... 3248.6. YENİİLM-İKELÂM ............................................................................................. 3288.7. KELÂMDABİLGİ ................................................................................................. 3318.8. KELÂMDAVARLIK .............................................................................................. 3348.9. KELÂMESERLERİ ............................................................................................... 3388.10.KELÂMINKONUMUVEKELÂMELEŞTİRİSİ .................................................. 343TESTLER ........................................................................................................................... 347

9. BÖLÜMİLKDÖNEMİSLAMTARİHİ9.1. İSLAMİYETÖNCESİARABİSTAN .................................................................... 3579.2. İSLÂM’INDOĞUŞUVEMEKKEDÖNEMİ ....................................................... 3619.3. İSLÂM’INMEDİNEDÖNEMİ ............................................................................. 3709.4. HZ.PEYGAMBER’İNAHLÂKÎŞAHSİYETİ,AİLE HAYATI,SİYASÎVEASKERÎKİŞİLİĞİ ............................................................. 3839.5. HULEFA-İRAŞİDİN(DÖRTHALİFEDÖNEMİ)............................................... 3869.6. HZ.HASANDÖNEMİ .......................................................................................... 3959.7. EMEVİLER ............................................................................................................ 3959.8. ENDÜLÜSEMEVİLERİ ........................................................................................ 3999.9. ABBASİLER .......................................................................................................... 402TESTLER ........................................................................................................................... 409

10. BÖLÜMİSLAMKURUMLARIMEDENİYETİ10.1.KÜLTÜRVEMEDENİYET ................................................................................... 42310.2.İSLÂMMEDENİYETİNİNDOĞUŞUVEKAYNAKLARI................................... 42510.3.İSLÂMMEDENİYETİNİNÖZELLİKLERİ ........................................................... 42910.4.İSLÂMMEDENİYETİNİNDÜNYAMEDENİYETVE BİLİMİNEKATKISI .............................................................................................. 43010.5.İDARÎVESİYASÎKURUMLAR ......................................................................... 43310.6.İSLÂMMEDENİYETİNDESOSYALDAYANIŞMAVE VAKIFLAR ............................................................................................................. 43910.7.İKTİSADÎKURUMLAR ....................................................................................... 44210.8.EĞİTİM-ÖĞRETİMKURUMLARI ...................................................................... 44510.9.HUKUKKURUMLARI ......................................................................................... 45010.10.ASKERÎKURUMLAR ........................................................................................ 453TEST...... ............................................................................................................................ 457

11. BÖLÜMİSLAMMEZHEPLERTARİHİ11.1. MEZHEPLERTARİHİ......................................................................................... 46311.2. İSLÂMMEZHEPLERİTARİHİ .......................................................................... 46311.3. İSLAMMEZHEPLERİTARİHİKAYNAKLARI ................................................ 46411.4.MEZHEPLERİNORTAYAÇIKIŞNEDENLERİ ................................................ 46511.5. EHL-İSÜNNETVE’L-CEMAAT ........................................................................ 46711.6.MUTEZİLE ........................................................................................................... 47011.7. CEBRİYYE/CEHMİYYE .................................................................................... 47211.8. HARİCİLİK/HAVARİC .................................................................................... 47311.9. ŞİAVEİLKŞİİFIRKALAR ............................................................................... 47411.10.KADERİYE(MUVAFFIDA) ................................................................................ 47811.11.NUSAYRİLİK ...................................................................................................... 47811.12.DÜRZİLİK ........................................................................................................... 48011.13. ALEVİLİK–BEKTÂŞİLİK ................................................................................. 48111.14.YEZİDİLİK ........................................................................................................... 48411.15.VEHHABİLİK ...................................................................................................... 48611.16.KADİYÂNÎLÎK/AHMEDÎLİK ........................................................................... 48711.17.BABÎLİK/BAHÂÎLİK ....................................................................................... 48811.18.MEHDİLİK ........................................................................................................... 48911.19.İSLÂMDÜNYASINDAİHYAHAREKETLERİ ................................................. 48911.20. GÜNÜMÜZİSLÂMDÜNYASINDAANA DİNÎAKIMLAR .................................................................................................. 490TESTLER ........................................................................................................................... 493

12. BÖLÜMYAŞAYANDÜNYADİNLERİ12.1. DİNLERTARİHİNEGİRİŞ ................................................................................ 50712.2.YAHUDİLİK ......................................................................................................... 51012.3.HRİSTİYANLIK ................................................................................................... 51612.4.İSLAMİYET .......................................................................................................... 52212.5.HİNTDİNLERİ .................................................................................................... 52512.6.ÇİNVEJAPONDİNLERİ ................................................................................... 53112.7.DİĞERDİNLER ................................................................................................... 534TESTLER ........................................................................................................................... 537

13. BÖLÜMDİNİHİTABET13.1. DİNHİZMETLERİVEDİNGÖREVLİLİĞİ ....................................................... 54313.2. DİNGÖREVLİLİĞİNİNGEREKTİRDİĞİ NİTELİKLER ........................................................................................................ 54413.3. DİNHİZMETLERİNDEKENDİNİVEHEDEF KİTLEYİTANIMA ............................................................................................... 54413.4. DİNHİZMETLERİNİZORLAŞTIRANVE ENGELLEYENSORUNLARITANIMA .............................................................. 54413.5. DİNHİZMETLERİNDEİLETİŞİM ..................................................................... 54413.6. HİTABET ............................................................................................................. 54513.7. HATİPLİKVEHUTBE ........................................................................................ 54713.8. VAİZLİKVEVAAZ ............................................................................................. 54913.9. CENAZEÂDABI ................................................................................................. 55013.10.DİNÎMERASİMLERDEHİTABETVEDUA ..................................................... 55213.11.DİNHİZMETLERİNDECAMİMUSİKİSİ ........................................................ 554TEST..... ............................................................................................................................. 555

MUHKEM: Sözlükte“sağlam kılınmış, dış etkilere ve bozulmalara karşı korunmuş” gibi mânalara gelen muhkem kelimesinin tefsir ve hadis ilimlerindeki terim anlamı genel kabule göre “başka bir ihtimal taşımayan açık mânalı âyet ve hadisleri ifade eder;” fıkıh usulü terminolojisinde ise “açıklık bakımından yapılan sıra-lamada en üst düzeye yerleştirilen lafız” türünün adıdır.

(TDV İslâm Ansiklopedisi, C.31. S. 42-44)

Hayallerinizin Yol Haritası: Din Hizmetleri Alan Bilgisi Testi Sı-navında, başarılı olmanız için oluşturulan bu kitap daha kolay ve kalıcı biçimde öğrenmenizi amaçlamaktadır.

KONU ANLATIMBu alan ÖSYM’nin sorumlu tuttuğu kaynakların, önemle üzerinde durdu-ğu DHBT-2 konularının özetinden iba-rettir. Kaynaklarda bilinmesi gereken temel bilgiler konu anlatım bölümün-de daha kısa ve anlaşılır şekilde açık-lanmıştır. Bu alan oluşturulurken sı-navda çıkması muhtemel olan bütün bilgilere yer verilmekle beraber gerek-siz bilgi birikiminden kaçınılmıştır. Bö-lüm içinde önemli kavramlar kırmızı ile renklendirilerek konuyu anlama kolay-lığı sağlanmıştır. Bilgiler maddelendir-me yöntemi ile konu bütünlüğü içinde sunulmuştur. Bu yüzden alan bilgisinin dikkatle ve özenle gerekirse iki defa okunması tav-siyemizdir. Zira gereken dikkat ve özenle çalışılırsa soruların kaçı-rılması söz konusu değildir.

Muhkem / Kavram / Dikkat / Biliyor musunuz?Kavram: Bu kutucuklardakikavramlar ve bilgiler konuyu anlamanız ve sorulma olasılığı en yüksek bilgileri içermesi açısından oldukça önemlidir. Kavramlar özellikle kırmızı ile yazılarak dikkatinizden kaçmaması amaçlanmıştır. Bu kavramlar, sizin konunun ana hatlarını çizmeni-ze yardımcı olacaktır. Sınava girmeden bu kavramaların mutlaka bilinmesi gerekir.

Muhkem: Bu kutucuk konu-nun kesinlikle öğrenilmesi gereken hüküm ve bilgilerini barındırmaktadır. Kimi zaman konunun en can alıcı yerini kimi zamanda konunun özetini vurgular.

Dikkat: Bu kutucuk özellikle üzerinde durulması gereken bilgiler ile beraber istisnai bil-gileri de kapsamaktadır.

Biliyor musunuz?: Bu kutu-cuk ise, konu içerisinde bulu-nan ve farkındalığımızı artır-mak için oluşturulmuş bilgi-lerden meydana gelmektedir.

Tablolar ve Bilgi HaritalarıÇok önemli bilgi ve konuları, tablolar haline getirerek sizlerin görsel zekâsına hitap etmesi ve bilgilerin bütün bir şekilde daha kolay öğrenilmesi hedeflenmiştir. Gerek tablolar, gerekse bilgi ha-ritaları sizlerin konuyu daha iyi kavramanıza ve bir bütünlük içinde öğrenmenize katkı sağlayacaktır.

Konu Anlatım Kitabı Başlık DüzeniBu kitapta kullanılan başlık düzeni şöyledir. Ana başlıklar BÜYÜK HARFLERLE ve kırmızı yazılmıştır. Ana başlığın altındaki alt baş-lıklar ise, Baş Harfleri Büyük diğerleri küçük ve siyah yazılmıştır. Ayrıca konu numaralandırmaları yapılarak böylece bir konunun ana başlık mı yoksa alt başlık mı olduğunu rahatça anlamanız amaçlanmıştır.

İslam Hukukunun İlahi Hukuk Düzenleri ile İlişkisi

3.3. İSLAM HUKUKU KAVRAMI

Ösym’nin Yeni Tarz SorularıElinizdeki kitabın her bölüm sonunda bulunan testler, ÖSYM’nin en güncel ve en yeni soru tarzlarına göre bil-gi, kavrama, uygulama ve analiz düzeyindeki davranış-larla, değerlendirme düze-yindeki davranışların belir-lenmesi için öncüllü, çoktan seçmeli, bilgi ve yoruma da-yalı, görsel tarzda hazırlan-mış kaliteli ve nitelikli, sınav-da çıkma olasılığı muhtemel sorularla hazırlanmıştır.

Soru kökleri açık, anlaşılır ve çelişkilere yer verilmeyecek şekilde oluşturulmuştur. Ay-rıca soruların içeriği, soruyla öğrenme metoduna uygun biçimde yani bilmediğiniz bilgileri çö-zerken de öğrenme kolaylığına sahip olacağınız şekilde hazırlan-mıştır.

Cevap AnahtarlarıZamanın kıymetli olduğu bu maratonda, cevap anahtarla-rı sizlerin daha pratik ve hızlı bir şekilde sonuca ulaşması için karmaşıklıktan uzak ve düzenli tablolar halinde ilgili testin so-nuna konulmuştur.

MUHKEM 2020 DHBT 2 LİSANS-ÖNLİSANS KONU ANLATIMLI HAZIRLIK KİTABIÇALIŞMA SİHİRBAZI

ÖN SÖZ

Değerli Okuyucularımız,

Elinizdeki bu kitap, Din Hizmetleri Alan Bilgisi Testi (DHBT) sınavında LİSANS-ÖNLİSANS kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştir-me sürecinde siz değerli okuyucularımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlık sürecinde özellikle şu konulara dikkat edilmiştir:

• Öncelikle Akademik kaynaklar, AUZEF kaynakları ve Diyanet İşleri Başkanlığının so-rumlu tuttuğu kaynaklarından istifade edilmiştir.

• Müfredat yer alan kazanımlar ve müfredattaki değişiklikler dikkate alınmıştır en gün-cel halinde düzenlenmiştir.

• Adayların sorumlu oldukları kaynaklarda yer alan kavramlara yer verilmiştir.

• Sorular, konu anlatım sırasına uygun olacak ve konuyu baştan sona tarayacak şekilde hazırlanmıştır.

• Geçmiş yıllarda ÖSYM’nin uyguladığı merkezi sınavlarda çıkan DİN HİZMETLERİ ALAN BİLGİSİ TESTİ soruları dikkatlice incelenmiş ve soruların bu sınav formatına uygun olmasına özen gösterilmiştir. Bunlara ek olarak, konuları tam anlamıyla kavramanız için, bol miktarda özgün soru, güncel bir anlatım dili kullanılarak hazırlanmıştır.

• Konuların daha iyi kavrana bilmesi için çokça tablo, kavram haritası ve bilgi şemaları kullanılmıştır.

• Ayrıca en kapsamlı ve en kaliteli özet çalışma olmakla beraber alanında ilk defa renkli olarak basılması ile farkını ortaya koymuştur.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve öne-rilerinizi [email protected] adresini kullanarak ya da 0 505 979 88 88 numaralı telefo-na WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli Din görevlilerinin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle... Başarılar…

Selam ve dua ile…

DDY Yayınları Komisyon Başkanı

Necmi KOBYA

TEFSİR TARİHİ VE USULÜ

2.BÖLÜM

DHBT-2KONU ANLATIMLI

HAZIRLIK KİTABI

• KUR’AN’IN NÜZÛLÜ VE METİNLEŞMESİ

• KUR’AN’IN TANITIMI VE UNSURLARI

• TEFSİRİN TANIMI VE NİTELİĞİ

• TEFSİRİN DOĞUŞU VE TEDVÎNİ

• TEMEL TEFSİR YÖNTEMLERİ

• TEFSİR EKOLLERİ

• KUR’AN LAFIZLARINA DAİR İLİMLER

• KUR’AN’IN MANALARINA DAİR İLİMLER

• TARİHÎ OLGULARLA İLİŞKİLİ KUR’AN İLİMLERİ

• KUR’AN’I ANLAMA VE YORUMLAMADA YENİ YÖNELİŞLER

TEFSİR TARİHİ VE USULÜ BÖLÜMÜNE AİT KONULAR

57

DDY

YAYI

NLAR

I

TEFSİR TARİHİ VE USULÜ2.

BÖLÜM

MUHKEM DHBT-2 LİSANS-ÖNLİSANS KONU ANLATIMLI HAZIRLIK KİTABI

2.1. KUR’AN’IN NÜZÛLÜ VE METİNLEŞMESİ

2.1.1. Kur’an’ın Nüzûl Süreci: Vahiy

a. Vahyin Tanımı: Vahiy, v-h-y ( وحى ) kelimesinin mas-tarıdır. Sözlükte, gizli ve süratli bir şekilde bildirmek, seslenmek, gizli konuşmak, fısıldamak, emretmek, telkin etmek, ilham etmek, işaret etmek, yazı yazmak, bir şeyi başkasına intikal ettirmek, elçi göndermek ve içgüdü gibi manalara gelmektedir.

Vahy

Gizlikonuşma

İmâ ve işaretetme

Ortayaçıkarma

Elçigönderme

Fısıltı

İlham

EmretmeMektup

Seslenme

Acele etme

Vahyin terim anlamı ise şöyledir: “Yüce Allah’ın insan-lara ulaştırılmasını istediği mesajlarını peygamberleri-ne, alışılmışın dışında gizli bir yolla süratli bir şekilde bildirmesidir”.

Biliyor musunuz?Vahiy, gizli ve süratli bir şekilde gelir. İbn Haldun bu süratin göz açıp kapama süresi kadar olduğunu söyler.

b. Vahyin Başlangıcı: Hz. Muhammed kırk yaşlarında gerek ibadet gerekse de yaşadığı toplumun ahlaki ve sosyal bunalımlarına çare bulma maksadıyla Hira ma-ğarasına çıkar burada bir müddet kalırdı. Yine böyle bir çıkış esnasında ona Cebrail gelip “oku” dedi. O da “ben okuma bilmiyorum” cevabını verdi. Bu cevap karşısında melek O’nu kucaklayıp takati kesilinceye kadar sıktı. Sonra bırakıp yine “oku” dedi. O da me-leğe “okuma bilmiyorum” dedi. Yine O’nu kucaklayıp ikinci defa takati kesilinceye kadar sıktı. Sonra bırakıp tekrar “oku” dedi. O tekrar meleğe “okuma bilmiyo-rum” dedi. Melek üçüncü defa takati kesilinceye kadar O’nu sıktı. Sonra bırakıp, “Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı aşılanmış bir yumurtadan yarattı. Oku!

Rabbin, en büyük kerem sahibidir. O Rab ki kalemle (yazmayı) öğretti. İnsana bilmedikleri şeyi öğretti” (Alak/1-5) dedi. Bunun üzerine korkudan yüreği tit-reyerek oradan ayrıldı ve Hz. Hatice’nin yanına gelip “beni örtünüz, beni örtünüz” dedi. Korkusu gidinceye kadar onu örttüler. Ondan sonra Rasulullah, başından geçen hâdiseyi Hatice’ye anlatarak “kendimden kork-tum” dedi. Hatice, “öyle deme, Allah’a yemin ederim ki Allah hiçbir vakit seni utandırmaz. Çünkü sen, akraba-na bakarsın, işini göremeyenlerin işini görür/ağırlığını taşırsın, fakire verir, kimsenin kazandıramayacağını kazandırırsın, misafiri ağırlarsın, hak yolunda zuhur eden hâdiselerde halka yardım edersin”. Daha sonra Hatice, Hz. Peygamber’i alıp amcasının oğlu Varaka b. Nevfel’e götürdü. Bu zat, Cahiliye zamanında Hris-tiyan olmuş bir kimse olup İbranice okuma-yazma bilir ve yazardı, gözleri görmezdi. Rasulullah Varaka’ya, gördüğü şeyleri anlattı. Bunun üzerine Varaka şöyle dedi: “Bu gördüğün, Allah’ın Musa’ya gönderdiği Na-mus’tur (melektir). Ah! Keşke senin davet günlerinde genç olsam da kavminin seni yurdundan çıkaracağı zaman yanında olsam”. Bunun üzerine Rasulullah, “onlar beni (yurdumdan) çıkaracaklar mı?” diye sordu. O da, “evet, senin getirdiğin gibi bir şey getirmiş yani, vahiy tebliğ etmiş olan hiçbir kimse yoktur ki düşman-lığa uğramış olmasın. Senin davet günlerine yetişir-sem sana yardım ederim.” cevabını verdi.

KavramFetret-i Vahiy: İlk ayetlerin gönderilmesinden sonra bir süre vahiy kesilmesine denir.

c. Vahyin Keyfiyeti: Vahiy mahiyet itibariyle melek ile peygamber arasında bir iletişimdir. Melek ve peygam-ber arasında iletişimin gerçekleşmesi için gereken iki şart şunlardır:

1. Melek ve peygamberin mahiyet açısından eşit seviye-de olması

2. Aralarında ortak bir iletişim aracının bulunması

d. Vahyin Çeşitleri:

İslam Alimlerine Göre Vahiy Çeşitleri

Metlüv (Okunan)

Kur’an-ı Kerim

Gayri metlüv (Okunmayan)

Hadisler

58

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


Bu taksim Cüveynî’ye göre söyledir:1. Cebrail, Allah’tan aldığı emri Rasulüne getirir. Ancak

Cebrail’in Rasulullah’a getirdiği bu emrin lafzı, Al-lah’tan aldığı emrin lafzının aynısı değildir.

2. Yüce Allah Cebrail’e, “bu kitabı/metni Peygamber’e aynen oku” diye emreder; Cebrail de en ufak bir de-ğişiklik yapmadan Allah’ın kelâmını olduğu gibi/harfiy-yen Rasulullah’a indirir. İşte bunun birinci kısmı hadîs/sünnet, ikinci kısmı ise Kur’an olmaktadır.

Sünnet birçok İslam âlimine göre vahiy kaynaklıdır. Bunu delilleri şöyle sıralanabilir:

h Rasulullah’a müstakil hüküm koyma yetkisi veren şu ayetler;

h “Aralarında hüküm vermesi için Allah’a ve Rasulüne davet edildiklerinde, müminlerin sözü ancak “işittik ve itaat ettik” demeleridir” (Nur/51).

h “Allah ve Rasulü bir işe hüküm verdiği zaman, inanmış bir erkek ve kadına o işi kendi isteklerine göre seçme hakkı yoktur” (Ahzâb/36).

h Rasulullah’ın müstakil hüküm koyma yetkisinin oldu-ğuna dair şu hadis;

h “Biliniz ki Rasulullah’ın haram kıldığı Allah’ın haram kıldığı gibidir”.

h Rasulullah’ın Kur’an dışında da vahiy aldığını göste-ren şu hadis;

“Biliniz ki bana Kur’an ve onunla beraber bir de benzeri verildi”.

Bu delillerden de anlaşılacağı üzere sünnet de vahiy kay-naklıdır.

DikkatSünnetin bir kısmının vahiy, diğer kısmının da Rasulullah’ın iç-tihadı olarak görmek, başka bir ifadeyle belli ve muayyen konu-lara dair olan sünnetin vahiy kaynaklı olduğunun kabul edilmesi daha doğru bir yaklaşım olur.

e. Vahyin Geliş Şekilleri:1. Hz. Peygamber’in uyurken gördüğü sadık rüyalar. Bu

rüyalara, er-rü’ya es-sâdıka veya er-rü’ya es-sâliha denmektedir.

DikkatRüyada vahyedilip de Kur’an’a kaydedilmiş herhangi bir ayet ya da sure yoktur.

2. Cebrail’in aslî suretiyle görünerek vahiy getirmesi.

MuhkemCebrail’in aslî suretiyle vahiy getirmesi iki defa meydana gel-miştir: Birincisi, Hz. Muhammed’in peygamberliğinin başlangı-cında olmuştur. İkincisi ise, Miraç’ta Sidretu’l-Müntehâ’da vâki olmuştur.

3. Cebrail’in görünmeden çıngırak sesine benzer bir sesle vahiy getirmesi. Hz. Peygamber’e gelen vahyin en ağır şekli bu idi.

4. Hz. Peygamber uyanık iken meleğin görünmeksizin onun kalbine ilâhî vahyi ilkâ etmesi. “Rûhu’l-Kuds kal-bime şöyle üfledi: Hiçbir nefis ecelini ve rızkını tüket-meden ölmeyecektir. O halde Allah’tan korkunuz ve rızkınızı aramakta güzel bir yol tutunuz” haberi bu tür vahye işaret etmektedir.

5. Cebrail’in insan suretine girerek vahiy getirmesi. “Ba-zen melek bana, insan şekline bürünerek gelir. Be-nimle konuşur. Ben de onun söylediklerini iyice belle-rim” hadîsi vahyin bu türüne işaret etmektedir.

Biliyor musunuz?Meleğin daha ziyade Dıhye el-Kelbî şekline girerek Hz. Peygam-ber’e vahiy getirdiği belirtilmektedir.

f. Vahiy Esnasında Görülen Haller:

1. Rasulullah’ın, en soğuk günlerde bile alnının terleme-si.

2. Rasulullah’ın üzerine büyük bir ağırlığın çökmesi.

3. Rasulullah’ın yanında horultuya veya arı uğultusuna benzer bir ses işitilmesi.

4. Rasulullah’ın sırt üstü yatarak üzerinin örtülmesi ve yüzünün kızarması.

5. Rasulullah’ın uykusunun gelmesi, vücudunun kaskatı kesilip ağırlaşması, üzerine sekînet inmesi, gözlerini belli bir noktaya dikmesi.

Hz. Peygamberin bu durumları vahiydir. İlham veya keşf değildir.

59

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


Vahiyle İlham Arasında Farklar

Vahyin kaynağı Allah’tır.İlhamın kaynağı ise belir-sizdir.

Vahiy vasıtalıdır.İlham ise vasıtasız olarak tecelli eder.

Vahiy olayı son bulmuştur.İlham ise devam etmekte-dir.

Vahiy bağlayıcıdır. İlham ise bağlayıcı değildir

Vahiy umumî ve küllîdir.İlham ise hususî ve cüzî-dir.

Vahiy yoluyla elde edilen bilgiler birbirleriyle çeliş-mez.

İlham ile elde edilen bilgi-ler ise birbirleriyle çelişe-bilir.

Kavramİlham: Kalpleri tasfiye edilmiş kişilere ani olarak verilen tefek-kür ve istidlal dışı bilgilerdir.Keşf: Duyular ve akıl yoluyla bilinme imkânı olmayan gaybî hakikatlerin gözle görünürcesine apaçık bir şekilde kişiye bil-dirilmesidir.

g. Vahiy Katipleri: Hz. Peygamber, ümmî olduğu için kendisine gelen vahiyleri okuma-yazma bilen pek çok sahabiye yazdırmıştır. Ondan sonra Zeyd b. Sâbit va-hiy kâtipliği yapmıştır. Bunlardan başka vahiy kâtiple-rinin bazılarının isimleri şöyledir: Ebû Bekir, Ömer b. el-Hattâb, Ali b. Ebî Tâlib, Osman b. Affân, Zübeyir b. Avvâm, Halid b. Velîd, Amr İbnu’l-Âs, Huzeyfe İb-nu’l-Yemân, Âmir b. Füheyre, Mu’âviye, Şurahbil b. Hasene, Muğîre b. Şu’be, Muâz b. Cebel, Abdullah b. Erkâm, Sâbit b. Kays, Abdullah b. Zeyd, Abdullah b. Revâha, Talha b. Ubeydillah, Sa’d b. Ebî Vakkâs, Huvaytıb b. Abdi’l-Uzzâ, Hâlid b. Sa’îd, Hanzala b. er-Rabî’, Cehm İbnu’s-Salt, el-Huseyin en-Nemerî, Muhammed İbnu’l- Mesleme ve Ebân b. Sa’îd.

MuhkemMekke’de ilk vahiy kâtibi Abdullah b. Sa’d b. Ebî Sarh’tır. Medîne’de ise ilk vahiy kâtipliği yapan kişi Übeyy b. Ka’b’tır.

Vahyin Yazıldığı Malzemeler

1. Hurma ağacının, yaprakları, kabukları ve yaprakla-rının orta damarları

2. İnce beyaz taşlar

3. Kürek ve kaburga kemikleri

4. İşlenmemiş deri

5. İnce deri (rakk).

6. Çanak ve çömlek parçaları

7. Parşömen parçaları

8. Tahtadan yapılmış levhalar

9. Bez parçaları.

Vahye Ait Bazı Terimler

El-Hadarî: Hz. Peygamber seferde bulunmadığı za-manlarda inen vahiylerdir.

Es-Seferî: Hz. Peygamber yolculuk veya savaşta bulunduğunda nazil olan vahiylerdir.

En-Nehârî: Gündüz nâzil olan vahiylerdir.

El-Leylî: Geceleyin inen vahiylerdir.

Es-Sayfî: Yaz mevsiminde nâzil olan vahiylerdir.

Eş-Şitâî: Kış mevsiminde nâzil olan vahiylerdir.

El-Firâşî: Hz. Peygamber yatağında iken nâzil olan vahiylerdir.

El-Ardî: Hz. Peygamber yeryüzünde iken nâzil olan vahiylerdir.

Es-Semâî:

Hz. Peygamber semada iken inen vahiy-lerdir. Meselâ Bakara’nın 285. ayetinin Rasulullah Miraç’ta iken indirildiği rivaye-te edilmektedir.

h. Vahyin Nüzul Aşamaları: Vahyin, Yüce Allah’tan Hz. Peygamber’e inişine kadar olan nüzul aşamaları şun-lardır:

h Levh-i Mahfûz’a İnmesi: Kur’an, Allah’ın katından ilk önce, Levh-i Mahfûz’a inmiştir. Levh-i Mahfûz’un mahiyeti, nerede olduğu, Kur’an’ın oraya ne zaman ve nasıl indirildiği, hangi dil ve yazı ile kaydedildiği konusunda bir bilgi yoktur. Çünkü bunlar tamamen gaybî konulardır.

h Beytü’l-İzze’ye İnmesi: Kur’an, Levh-i Mahfûz’dan “yakın sema” da denilen Beytü’l-İzze’ye indirilmiştir. İslam âlimlerinin çoğunluğuna göre Kur’an, Ramazan ayının Kadir gecesinde Levh-i Mahfûz’dan Beytu’l-İz-ze’ye toptan indirilmiştir.

60

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


KavramBeytü’l-izze: İzzet evi anlamına gelir. Yakın semada denilir. Kur’an’ın toptan indirildiği dünya semasında (yere en yakın gök-te) bulunan yerin adıdır.Tencîmu’l-Kur’an: Kur’an’ın parça parça indirilmesi Arap di-linde böyle ifade edilmektedir.

h Hz. Peygamber’e İnmesi: Kur’an-ı Kerim, yaklaşık olarak yirmi üç yıl süren bir zaman diliminde bazen bir, bazen birden fazla ayet, bazen de bir sure olarak Hz. Peygambere indirilmiştir.

Vahyin Hz. Peygamber’e parça parça indirilmesinin hikmetleri

h Kur’an’ın parça parça indirilmesiyle Müslümanlar onun bütün hükümleriyle bir anda mükellef olmamış-lardır. Böylece, eskiden gelen kötü âdet ve alışkanlık-larından birden sıyrılmak gibi zorluklarla karşı karşıya kalmamışlardır.

h Büyük çoğunluğu okuma-yazma bilmeyen Arapların Kur’an’ı anlamaları ve uygulamaları kolaylaşmıştır.

h Ona inanmayanların özellikle de münafıkların iç yüz-leri açığa çıkmıştır.

h Müslümanların sordukları sorularla müşrik, münkir ve münafıkların şüphe ve itirazlarına anında cevaplar verilmiştir.

h Her gelen vahiy Hz. Peygamber ve ashabına moral ve güç kaynağı olmuştur.

h Zaman zaman meydana gelen hâdiseler sebebiyle ortaya çıkan problemlere taze çözümler getirmiştir.

h Hz. Peygamber ve ashabının yaptığı hatalar zama-nında düzeltilmiştir. (Münafığın cenaze namazını kıl-maya giden Hz. Peygamberin uyarılması gibi)

h İlâhî irade tarafından değiştirilmesi gereken bazı hü-kümlerin zamanı gelince değiştirilmesine imkân sağ-lanmıştır (nâsih-mensûh).

h Kur’an’ın bir beşer kelamı değil, ilâhî bir kitap olduğu-nu göstermeye vesile olmuştur.

h Kur’an, toptan indirilmiş olsaydı bu durum onun, ön-ceden başkaları tarafından düşünülüp tertip edildiği şüphesini doğururdu.

2.1.2. Kur’an’ın Mushaflaşma Süreci

a. Kur’an’ın Ezberlenmesi: İki açıdan değerlendirilir.

h Hz. Peygamber’in Ezberlemesi: Hz. Peygamber kendisine indirilen ayet ve sureleri Allah’ın lütfuyla önce ezberler, sonra tebliğ ederdi. Ayrıca her yıl Ra-mazan ayında Cebrail Rasulullah’a gelerek o zaman

kadar nâzil olan tüm ayetleri ona okur, Rasulullah da Cebrail’e okurdu. Böylece Kur’an’ı mukabele ederler-di. Hatta Rasulullah’ın vefat ettiği yıl bu mukabele iki defa yapılmıştır.

KavramArz: Hz. Peygamber, Kur’ân ayetlerini Cibril'e okumasına arz denir. Mukabele: Aynı ayetleri, mukayese için, bir de Cibril'in oku-masına denir.

h Sahabenin Ezberlemesi: Hz. Peygamber, inen ayet-leri ezberledikten sonra önce erkeklere, sonra da kadınlara okuyordu. Sahabeler, yazı biliyorlarsa din-lediklerini yazıyorlar ve yazdıkları bu metinleri ezber-liyorlardı. Yazı bilmeyen veya o anda yazma imkânı olmayanlar ise, Rasulullah’ın -namaz ve vaaz esna-sında olduğu gibi- çeşitli vesilelerle okuduğu Kur’an’ı bizzat kendisinden dinleyerek ezberlemeye çalışıyor-lardı. Kısaca sahabe, Kur’an’ı ezberleme ve anlama konusunda birbirleriyle yarışıyordu. Hatta birçok sa-habi Kur’an’ı baştan sona ezberlemişti.

b. Kur’an’ın Yazılması: Rasulullah, Kur’an’ın sadece ezberlenmesiyle yetinmemiş, aynı zamanda onu titiz-likle yazdırmıştır. Rasulullah vahyin yazılmasına öyle bir itina gösteriyordu ki yazılan metinleri vahiy kâti-bine yüksek sesle tekrar okutturuyor ve herhangi bir hata, eksiklik veya fazlalık varsa hemen düzelttiriyor-du. O’nun tashihinden geçen Kur’an metni, yine onun emriyle çoğaltılıyordu. Çoğaltma işi bittikten sonra asıl nüsha, Rasulullah’a teslim edilerek Hane-i saadette muhafaza ediliyordu.

c. Kur’an’ın Toplanması (Cem’): Rasulullah hayatta iken Kur’an’ın tamamı yazıya geçirilmişti fakat bunlar bir cilt halinde toplanmamıştı. Bunun sebepleri şun-lardır:

h Hz. Peygamber hayatta olduğu müddetçe vahiy de-vam ediyordu. Vahiy bitmeden Kur’an cilt haline ge-tirilemezdi.

h Ayet ve sureler nüzul tarihine göre sıralanmıyordu. Bazen, daha önce inen bir sureye, sonradan inen bazı ayetler ilave ediliyordu.

h Vahyin tamamlanmasıyla Hz. Peygamber’in vefatı arasındaki süre, Kur’an’ın bir cilt halinde toplanma-sına yetecek kadar değildi. Âlimlerin çoğuna göre bu süre 9 gecedir.

Hz. Ebubekir döneminde Yemame savaşı olmuş bu sa-vaşta 70 (bazılarına göre 500 veya 700) kurrâ sahabinin şehit edilmesiyle Kur’an’ın unutulma riski ortaya çıkmıştı. Bunu sezen Hz. Ömer, Kur’an’ın bir cilt halinde toplan-

61

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


ması fikrini Hz. Ebubekir’e iletti. İlkin bu duruma Peygam-berimizin yapmamış olmasından dolayı itiraz eden Hz. Ebubekir daha sonra Hz. Ömer’e hak vererek teklifi kabul etti. Kur’an’ı bir araya toplamak için Zeyd b. Sâbit’in baş-kanlığında bir heyet kuruldu. Zeyd b. Sabit başkanlığın-daki heyet herkese elindeki Kur’an nüshalarını getirme çağrısı yaptı. Hz. Peygamber’in vefatından altı ay sonra başlayan Kur’an’ı toplama faaliyeti, yaklaşık olarak bir yıl sürmüştür.

Biliyor musunuz?Toplanan Kur'an-ı Kerim nüshasına Abdullah b. Mes’ûd’un tekli-fiyle Mushaf adı verilmiştir.

Bu Mushaf’ın bazı özellikleri şunlardır:

• Bu nüsha en ince ilmî tespit usulleriyle toplanmış-tır.

• Bu nüshaya, ancak tilâveti mensûh olmayan ayetler alınmıştır.

• Bu nüsha yedi harfi ihtiva etmektedir.

• Bu nüshanın doğruluğu, hem ümmetin icmâsı ve hem de tevatürle sabittir.

•

MuhkemHz. Ebubekir’in emriyle, elindeki nüshaları getiren kişinin aynı zamanda iki şahit de getirmesi gerekiyordu. Ancak Huzeyme bin Sabit'in şahitliği iki kişi yerine geçmiştir.

Cem’ yani toplama işi bittikten sonra Mushaf, Hz. Ebu-bekir’e teslim edilmiş ve vefatına kadar onun yanında kalmıştır. Onun vefatından sonra Hz. Ömer’e, onun da vefatıyla Hz. Ömer’in kızı Hafsa’ya verilmiştir.

d. Kur’an’ın Çoğaltılması (İstinsâh): Hz. Osman dö-neminde sahabe genişlemiş olan İslam topraklarının önemli merkezlerine dağıldı. Dolayısı ile her şehrin ahalisi, aralarında bulunan sahabinin öğrettiği kıraa-ti öğrendi. Böylece şehirlerarasında kıraat farklılıkları ortaya çıktı. Ayrıca yeni Müslüman olanlar, diğer kıra-atleri bilmediklerinden, öğrendikleri kıraatin, başkası mümkün olmayan tek kıraat olduğuna inanıyordu. Bu yüzden ihtilaflar çıkıyor, münakaşalar oluyor, hatta bir-birlerine kâfir diyecek kadar üzücü olaylar meydana

geliyordu. En son olay ise şu hâdise idi: Ermenistan ve Azerbaycan’ın fethi sırasında Kur’an’ı, Ubey b. Ka’b’ın kıraatine göre okuyan Suriyeli askerlerle, onu Abdullah b. Mes’ûd’un kıraatine göre okuyan Iraklı askerler arasında kıraat ihtilafları çıktı. Hatta içlerinden birbirlerini tekfir edenler oldu. Orduyu kumanda eden Huzeyfe İbnu’l-Yemân bu duruma çok üzüldü. Medi-ne’ye döner dönmez evine gitmeden Hz. Osman dö-neminde Mushaf’ın çoğaltma işlemini Zeyd b. Sâbit, Abdullah b. ez-Zübeyr, Sa’îd b. el-Âs ve Abdurrahman b. Hâris gibi sahabilerin bulunduğu heyet yürütmüş-tür. Hz. Osman’ın huzuruna çıkarak, “Ey müminlerin emîri! Şu ümmet, Yahudi ve Hristiyanların kitapların-da düşmüş oldukları ihtilafa düşmeden önce sen bu işin çaresine bak” dedi. Bunun üzerine Hz. Osman da Kur’an’ın istinsahına (çoğaltılmasına) karar verdi. Hz. Osman, Hafsa’ya haber gönderip elinde bulunan Mushaf’tan nüshalar çıkartılacağını, bu iş bittikten sonra Mushaf’ının kendisine iade edileceğini söyleye-rek bu asıl nüshayı ondan istedi. Hafsa da Mushaf’ı Osman’a gönderdi.

MuhkemHz. Osman istinsah için bir heyet kurdu. Heyette; Zeyd b. Sâbit, Abdullah b. ez-Zübeyr, Saîd b. el-Âs ve Abdurrahman b. Hâris bulunuyordu.

Heyet, şu prensiplere göre çalışacaktı:1. Çoğaltmada, Ebubekir döneminde toplanan Mushaf

esas alınacaktır.2. Çoğaltılacak nüshalara, Hz. Peygamber’in son arzda

okumuş olduğu bir harf alınacak, geriye kalan altı harf alınmayacaktır.

3. Bu nüshalara tilâveti neshedilmiş ayetler yazılmaya-caktır.

4. Heyetteki üyeler arasında lehçe bakımından herhangi bir ihtilaf çıkarsa, Kureyş lehçesi tercih edilecektir.

5. Sureler bu gün elimizdeki Kur’an’larda olduğu şekilde tertip edilecektir.

6. Çeşitli maksatlarla kaydedilen birtakım özel not ve ka-yıtlar bu Mushaflara yazılmayacaktır.

MuhkemKur’an’ın, Hz. Ebubekir döneminde toplanmasındaki asıl amaç, onun zayi olmasını önlemek, Hz. Osman döneminde çoğaltılma-sındaki asıl gaye ise, Hz. Peygamber’in sarahaten tasvip ettiği kıraat şekilleri dışında kalan diğer bütün kıraat farklılıklarını ortadan kaldırarak Müslümanlar arasında birliği sağlamak ol-muştur.

62

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


Kur

’an-

ı Ker

im’in

Kır

aat A

çısı

ndan

Gün

ümüz

e K

adar

Geç

irdi

ği S

üreç

Muhammed b. Tayfur es

Secavendi Tarafından

Durak İşaretleri Konuldu (Mi-

ladi 1100 sonrası)

Ebul Esved

Düeli Tarafından

Harekelendi

(Miladi 670-680)

Hz. Ebu Bekir

Döneminde

Kur’an Mushaf Haline

Getirildi (Miladi 632-634)

Hz. Osman

Döneminde

6 Adet Çoğaltıldı.

(Miladi 644-656)

Miladi 610 Yılında Başlayan

Kur’an’ın İnzal’i Tamamlandı

(Miladi 632)

6

4

3

2

1

Yahya b.Ya’mer ve Nasr b.

Asım

Tarafından

Noktalama Yapıldı

(Miladi 700 sonrası)

5

e. Kur’an’ın Harekelenmesi ve Noktalanması: Hz. Os-man döneminde çoğaltılan Mushaflar, noktasız ve ha-rekesiz olarak yazılmıştı. Bunun nedeni ise, noktasız ve harekesiz yazıyla Kur’an’ı çeşitli kıraat vecihlerine göre okuyabilmekti. Ancak İslam devletinin sınırları-nın genişlemesiyle Arap olmayanların İslam’a girme-leri ve bunların Arapçaya vâkıf olmamaları Kur’an’ı yanlış okuma hâdiselerinin artmasına neden oldu. Kur’an’ın harekelenmesi işini ilk defa gündeme geti-ren Basra valisi Ziyâd b. Sümeyye’dir. O, Ebû’l-Esved ed-Dü’elî’ye müracaat ederek ondan Kur’an’a, yanlış okumaları önlemek için bazı işaretler koymasını iste-di. Ebû’l-Esved ed-Dü’elî ilk başta bunu kabul etmese de kendisinin de şahit olduğu bir yanlış okuma hadi-sesiyle bu işe girişti. Yanına bir kâtip alarak Kur’an’ı okudu. O okurken kâtip de fetha için harfin üstüne, kesre için altına ve ötre için de yanına veya ortasına bir nokta koydu. Tenvin olduğunda da iki nokta koy-du. Böylece nokta şeklinde harekeleme işi yapıldı. Sonraki dönemde Irak Valisi olan Haccac b. Yusuf birbirine benzeyen harfleri ayırma maksadıyla nok-talama işlemi için Yahya b. Ya’mer ve Nasr b. Asım’ı görevlendirmiştir.

Biliyor musunuz?Günümüzde kullanılan noktalama ve harekeleme işaretlerinin son halini Halil b. Ahmed gerçekleştirmiştir.

DikkatEbû’l-Esved ed-Dü’elî ilk başta bunu kabul etmese de kendisinin de şahit olduğu Tevbe Suresi 3. ayette yapılan hata üzerine ka-bul etmiştir.

670-680 700 sonrası 750’ler 1100 sonrası

Ziyad b. Sümey-ye’nin emriyle Ebu’l-Esved ed-Düeli’nin harekeleme

yapması

Muhammed b. Tayfur es-Seca-vendi tarafından

günümüzde kullanılan durak

işaretlerinin konulması

Halil b. Ahmed’in eserinde bulunan durak işaretlerinin

oluşturulması ve

Mushaflarda yer alışı

Haccac b. Yusuf’un emriyle Yahya b. Ya’mer

ve Nasr b. Asım’ın

noktalama yapması

63

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


f. Resmü’l-Mushaf (Mushafın Yazısı)

KavramResmü’l-Mushaf: Kur’an’ın kelimelerinin ve harflerinin yazılı-şında Hz. Osman’ın tasvip ve tercih ettiği imlâ şekil ve tarzıdır. Buna Resm-i Osmânî de denmektedir.Hazif: Kelimeden harf düşürülmesi demektir.Meselâ “yâ eyyühâ / ياأيها ” ibaresini yazarken, ye harfinden sonra elifi yazmamak gibi.Fazladan harf ilave edilmesi. Meselâ çoğul ya da çoğul hükmün-de olan kelimelerin sonunda bulunan vavdan sonra elif ilave etmek gibi.Bedel: Bir harfin yerine başka bir harfin yazılması. Meselâ salât ve zekât kelimelerinde olduğu gibi.Vasl: Kelimenin son harfinin, onu takip eden kelimenin baş har-fiyle kaynaştırılması demektir.Mesela “ من ما ” kelimelerinin “ ا -şeklinde bitiştirilerek ya ” ممzılması gibi. Fasl: Kelimenin son harfinin, onu takip eden kelimenin ilk har-fiyle kaynaştırılmaması demektir. Meselâ “ أال / ellâ” kelimelerinin “ أن ال” şeklinde ayrı olarak yazılması gibi.İki kıraate da elverişli olacak şekilde yazma. Bir kelime iki kıra-at şekliyle okunabiliyorsa, o kelime iki kıraate göre de okunacak şekilde yazılmıştır. Meselâ ملك kelimesinin birden fazla okunuş şekli vardır. Bu kelime, “ ملك ” şeklinde yazılırsa, hem “ملك” hem de “ مالك ” olarak okunabilir.

2.2. KUR’AN’IN TANITIMI VE UNSURLARI

2.2.1.Kur’an’ın Tanıtımı

a. Kur’an Kelimesinin Etimolojisi: Hem İslam âlimleri hem de müsteşrikler, “Kur’an” lafzının kökü hakkında, çe-şitli görüşler ileri sürülmüştür.

İslam âlimlerinin görüşlerini şöyle sıralayabiliriz:1. “Kur’an / القرآن ” kelimesinin hemzesiz ve türemiş ol-

duğunu savunanlar: Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ’ya göre; Kur’an lafzı, “karînetün” kelimesinin çoğulu ve aynı zamanda hemzesiz olan “el-karâin/ lafzından türemiştir. Eş’arî’ye göre; Kur’an ” القرائنkelimesi, sözlükte bir şeyi diğer bir şeye yaklaştırmak anlamına gelen karene/ قرن fiilinden türemiştir.

2. “Kur’an” kelimesinin hemzesiz, türememiş ve alem-i mürtecel (bir tür özel isim) olduğunu savunanlar: Şafiî ve taraftarlarına göre; “Kur’an lafzı hemzeli değildir; “el/ ال ” ile ma’rife yapılmış ve mürteceldir. Hz. Pey-gamber’e inen kelâma özel isim olarak konmuştur, türememiştir.

3. “Kur’an” kelimesinin hemzeli ve türemiş olduğunu savunanlar: Ebû Ubeyde Ma’mer b. el-Müsennâ ve

ez-Zeccâc’a göre; Kur’an lafzı, sözlükte toplamak an-lamına gelen kara’e’den türemiş fu’lân/ فعالن veznin-de bir kelimedir.

Dikkat3. görüş İslam âlimlerinin çoğunluğunca kabul edilmektedir

Kutrub’a göre; “Kur’an” lafzı, çıkarıp atmak anlamına gelen kara’e’den türemiştir. Kur’an, okunurken ağızdan çıkarılıp atıldığı için ona bu ad verilmiştir.

Ebu’l-Hasan Ali b. Hazm el-Lihyânî’ye göre; “Kur’an” lafzı, “okumak” anlamına gelen kara’e’den türemiş, fu’lân vezninde bir kelimedir.

Müsteşriklerden Schwally, Wellhausen ve Horovitz’e göre ise: “Kur’an” lafzı Süryanice veya İbrânice, keryânî - kiryânî kelimelerinden alınmıştır.

DikkatMüsteşriklerin bu tanımları İslamiyet’in orijinal bir din olmadığı-nı ispatlamaya yöneliktir. Bu münasebetle Kur’an’ın, orijinal bir kitap olmayıp daha önceki ilâhî kitaplardan devşirildiğini ortaya koymak için Kur’an lafzının kökünü başka dillerde aramaktadır-lar.

b. Kur’an’ın Terim Anlamı:

KavramKur’an: Hz. Muhammed’e vahiyle indirilmiş, tevatürle nakledil-miş, mushaflarda yazılmış, tilâvetiyle ibadet edilen, bir suresi-nin -dahi olsa- meydana getirilmesi için meydan okuyan, Fatiha suresiyle başlayıp Nâs suresiyle sona eren, Allah’ın kelâmıdır.

• Kur’an, insan, cin veya meleklerin değil sadece Al-lah’ın kelâmıdır.

• Hz. Muhammed dışındaki peygamberlere inen sahife veya kitapları içermez.

• Şâz olan kıraat şekilleri ve diğer nakiller Kur’an’da yer almaz.

• Kur’an’ın sübutu katî’dir.

• Kur’an tercümelerinin, tefsirlerinin, âhâd kıraatlerin, nebevî ve kutsi hadislerin, namazlarda ve ibadete maksadıyla okunmaları caiz değildir.

• Kur’an mu’cizdir.

64

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


c. Kur’an’ın Hedefi: Kur’an insanlara gönderilmiş hida-yet kitabıdır. Kur’an’ın gönderiliş amacı insanları en doğru yola iletmektir. Zira Kur’an, hiçbir ayırım yap-madan bütün insanlığı kucaklayarak karşılaşılan en çetin ve karmaşık problemlere, çok net, gerçekçi ve makul çözümler önermekte ve böylece de insanları hem dünya hem de ebedî hayatta huzura kavuştur-mayı hedeflemektedir.

d. Kur’an’ın Muhtevası: Kur’an’ın muhtevasını ince-lerken mekkî ve medenî ayetleri ayrı değerlendirmek gerekir.

Mekke döneminde inen ayetlerde;

• Allah’ın birliği, kudreti ve lütufkârlığı,

• Ahiret günü ve dirilme gibi uhrevî konular,

• Bütün dinlerin ortak amacı olan din, can, akıl, mal ve nesebin korunması ilkesi,

• Fazilet ve ahlâkî prensipler,

• Eski kavimlerin ve peygamberlerin kıssalarından bah-sedilmektedir.

Medine döneminde inen ayetlerde; • İbadet, muamelat, helal ve haramlar,

• Yahudi ve Hristiyanlarla münasebetler,

• Medine döneminde ortaya çıkan münafıklar,

• Medine döneminde müşriklerle yapılan savaşlar da Medenî ayetlerin konusu olmuştur.

e. Kur’an’ın Kitab-ı Mukaddes’le Mukayesesi

Kur’an ile daha önceki ilahî kitaplar arasında;

• Vahyedilme,

• Kayda geçirilme,

• Günümüze gelme,

• Üslûp ve muhteva açısından önemli farklılıklar var-dır.

Tevrat: Tevrat’ın oluşumu, Hz. Musa’dan sonraki duru-mu, günümüze gelişi, bugünkü Tevrat’ın hangi devirde kimler tarafından yazıldığı gibi hususlar belirsizliğini ko-rumaktadır. Ayrıca Tevrat’ın istinsah ve naklinde kasıt-lı-kasıtsız olarak pek çok hatanın yapıldığı da metinle ilgili çalışmalarda ortaya konmaktadır.

İncil: Aynı problem, İnciller için de geçerlidir. Hristiyanlara göre Hz. İsa ilâhî kelâmdır; onun ayrıca vahiy almasına gerek yoktur; bu nedenle o yazmamış, yazdırmamış, hat-ta ona kitap bile verilmemiştir. Günümüzdeki mevcut İn-ciller, doğrudan Allah’ın kelâmı tarzında değil, Hz. İsa’dan sonra bir tarih kitabı tarzında yazılmıştır. İncillerin yazıl-masına, Hz. İsa’dan en az otuz yıl sonra başlanmış ve birinci yüzyılın sonunda tamamlanmıştır.

Kur’an: Allah’ın vahyettiği kelâmı olup, nazil olmaya baş-ladığı andan itibaren, başta Hz. Peygamber olmak üze-re bazı sahabiler tarafından bütün ayetleri ezberlenmiş ve aynı zamanda büyük bir titizlikle yazıya geçirilmiştir. Kur’an’da konuşan Allah, muhatap ise Hz. Peygamber ile insanlardır. Hâlbuki Kitâb-ı Mukaddes’te olaylar ge-nellikle üçüncü şahıs tarafından anlatılmaktadır. Kur’an’la Kitâb-ı Mukaddes arasında başta kıssalar olmak üzere bazı konularda benzerlikler de vardır. Özellikle kâinatın ve insanın yaratılışı, cennetten çıkarılış, Nuh tufanı, Hz. İbrahim, İshak ve Yakub, İsrâiloğullarının tarihi, Hz. Yu-suf, Hz. Musa ve onun Firavun’la mücadelesi, Mısır’dan çıkış, İsrâiloğullarının çöldeki hayatı, buzağıya tapma, Tâlût, Davud ve Süleyman, çeşitli peygamberlerin tebliğ faaliyetleri, Zekeriyya ve oğlu Yahya, Meryem ve oğlu İsa ile havariler gibi konular, Kitâb-ı Mukaddes’le Kur’an ara-sındaki ortak konulardır.

f. Kur’an’ın Faziletleri (Fezâilü’l-Kur’an)

KavramFezâilu’l-Kur’an: Kur’an’ın tamamını veya bazı sure ya da ayet-lerini öğrenen, okuyan, öğreten, dinleyen, ezberleyen ve bun-larla amel edenlerin kazanacakları sevapları, bazı sure yahut ayetlerin şifalı olduğunu bildiren hadisleri içeren literatür için kullanılan bir tabire denir.

Fezâilu’l-Kur’an’la ilgili hadisler incelendiğinde onlar üç kısma ayrılır:

• Kur’an’ın bütününün faziletine dair hadisler: “Sözün en hayırlısı, Allah’ın Kitabıdır” hadisi gibi.

• Kur’an’ın surelerinin faziletine dair hadisler: “Nefsim kudretinde olan Allah’a yemin ederim ki o (İhlâs sure-si), Kur’an’ın üçte birine denktir” gibi.

• Kur’an ayetlerinin faziletine dair hadisler: “Geceleri, Bakara suresinin sonundan iki ayet okuyan kimseye o iki ayet kâfi gelir” hadisi gibi.

65

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


2.2.2. Kur’an’ın Unsurları

KavramAyet: Sözlükte, iz, açık işaret, burhan, emare ibret, nişane, şaşırtıcı iş ve mucize gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise; Kur’an’ın herhangi bir suresinde, bir veya birkaç kelime ya da cümleden meydana gelen ve başından ve sonundan ayrılmış olan bölümlere ayet denir. Fasıla: Ayetlerin son kelimesine denir.Harfu'l-fasıla: Fasılanın son harfine de harfu’l-fasıla denmek-tedir.

1. Ayeta. Ayetlerin Tertibi: 23 senelik bir sürede tedricen inen

Kur’an’da bir surenin ayetleri de peş peşe gelmemiş-tir. Nazil olan bütün ayetler, bizzat Hz. Peygamber’in göstermiş olduğu yerlere yazdırılmışlardır. Dolayısı ile ayetlerin tertibi vahye dayanmaktadır. Bu konuda her-hangi bir ihtilaf yoktur.

b. Ayetlerin Sayısı: Kur’an’daki ayetlerin sayısı konu-sunda farklı rakamlar bulunmaktadır. Bu farklılık su-relerin başlarında bulunan besmelelerin ayet olarak kabul edilip edilmemesi ve hurûf-ı mukatta’anın müs-takil bir ayet sayılıp sayılmaması gibi konularda ileri sürülen görüşlerin farklılığından kaynaklanmaktadır. Bu sebepten dolayı; Kur’an’da İbn Abbas 6216, Bas-ralılar 6204, Medineliler 6219, Şamlılar 6226, Kûfeliler de 6236 ayet bulunduğu görüşündedirler. Bu görüş-lerden 6236 ayet bulunduğuna dair görüş daha doğru gözükmektedir.

c. İlk ve Son Nazil Olan Ayetler: İlk inen ayetler Alak suresinin ilk beş ayetidir. Son inen ayetlerin hangileri olduğu konusunda görüş farklılıkları söz konusudur. Ancak âlimlerin çoğu, “Allah’a döndürüleceğiniz, son-ra da herkese hak ettiğinin eksiksiz verileceği ve kim-senin haksızlığa uğratılmayacağı bir günden sakının” şeklindeki Bakara suresinin 281. Ayetinin son inen ayet olduğu görüşündedirler.

d. Besmele: Yüce Yaratıcının, en kapsamlı ismi olan “Allah” adını, rahmet ve merhametinin genişliğini ve sonsuzluğunu ifade eden “rahman ve rahim” sıfatları-nı bir arada toplayan veciz bir ibaredir. Neml suresinin 30. ayetinde geçmesi nedeniyle besmelenin Kur’an’ın bir ayeti olduğunda ihtilaf yoktur. Fatiha ile diğer sure-lerin başındaki besmelelerin bir ayet olup olmadığı ise ihtilaflıdır. Tevbe suresi dışında bütün surelerin başın-da besmele vardır. Rivayete göre bu sure besmelesiz olarak inmiş ve Rasulullah onun başına besmeleyi yazdırmamıştır. Bu sureye besmelenin yazılmayışı

besmelenin, güven ve rahmet içermesi, bu surenin ise savaşı emretmesi nedeniyledir.

MuhkemKur’an’da başında besmele geçmeyen tek sure Tevbe suresidir.

e. Secde Ayetleri: Kur’an’da on dört surede secde ayeti vardır.

Secde Ayetleri

• Meryem (19), 58.

• İnşikâk (84), 21.

• Sad (38), 24 , Secde (32), 15.

• Arâf (7), 206.

• Fussilet (41), 37. , Furkân (25), 60

• İsrâ’ (17), 107.

• Ra’d (13), 15.

• Hac (22), 18.

• Alak (96), 19.

• Nahl (16), 49. ,Neml (27), 25. , Necm (53), 62.

h Baş harflerini sırası ile okuduğumuz zaman tilavet secdesinin kodlamasının "MİSAFİRHAN" olduğunu göreceğiz. Eğer bu kodlamanın içindeki ayetleri bilir-sek daha kolay akılda kalacaktır.

h Bu ayetler okunduğunda tilavet secdesi yapılır.

2. Sure

KavramSure: Sözlükte, yüksek rütbe, mevki, şeref, yüksek bina, sur gibi manalara gelir. Terim olarak; ayetlerden meydana gelen, başı ve sonu bulunan müstakil "Kur’an parçası” demektir.

• Kur’an’da 114 sure vardır. Bunların, Übey b. Ka’b’a göre 87’si Mekkî, 27’si ise Medenîdir.

• Surelerin en uzunu, 286 ayeti olan Bakara suresi, en kısası ise, 3 ayetten oluşan Kevser suresidir.

• Kur’an’ın surelere ayrılması tevkîfîdir, yani vahye da-yanmaktadır.

MuhkemTam bir sure olarak ilk önce Fâtiha, en son da Nasr suresinin indirildiği rivayet edilmektedir.

66

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


a. Surelerin Tertibi: Kur’an’daki sureler nüzul sırasına göre sıralanmamıştır. Bunların tertibi hakkında farklı görüşler söz konusudur.

Bu görüşler şöyledir: • Surelerin tamamının tertibi Hz. Peygamber’e dayan-

maktadır (tevkîfî).

• Surelerin tamamının tertîbi sahabenin içtihatı ile ol-muştur.

• Surelerin tertibinin bir kısmının Hz. Peygamber’in bil-dirmesi, bir kısmının da sahabenin içtihatı ile olmuştur.

Bunlar arasında, tertibin tevkîfî olduğu görüşünün daha ağırlıklı olduğu söylenebilir.

b. Surelerin Tasnifi: Kur’an’da sureler, uzunluklarına göre şöyle tasnif edilmiştir:

1. es-Sebu’t-tuvel: En uzun yedi sure demektir. Bun-lar, Fatiha’dan sonra gelen Bakara, Âl-i İmrân, Nisâ, Mâide, En’âm, A’râf, Enfâl ve Tevbe’dir.

2. el-Mi’ûn: Birinci gruptan sonra gelen ve ayet adedi yüz civarında olan surelerdir. Es-sebu’t-tuvel’in so-nundan Secde suresinin sonuna kadar olan kısım-da yer alırlar.

3. el-Mesânî: Ayet adedi yüzden az olan surelerdir. Bunlar, Ahzâb suresinin başından Kaf suresinin ba-şına kadar olan surelerdir.

4. el-Mufassal: Mushaf’ın son bölümü olup, Kaf su-resinin başından Nâs suresinin sonuna kadar olan sureleri içine almaktadır.

DikkatMufassal surelere, kısalıkları sebebiyle besmele ile sık sık ayrıl-dıkları için bu isim verilmiştir.

c. Surelerin İsimleri:1. İlk kelimelerinden,

2. Başlarındaki hurûf-u mukatta’a’dan,

3. İçinde kıssası geçen bir kişi ya da topluluktan,

4. İçinde geçen bir konudan almışlardır.

Bazen bir surenin birden fazla ismi bulunmaktadır. Ba-zen de birden fazla sureye bir isim verilmiştir. Hadislerde, Yasin, Kevser ve İhlâs gibi sure adlarının geçmesi nede-niyle surelerin isimlendirilmelerinin tevkifi olduğu kabul edilmektedir.

d. Mekkî ve Medenî Sureler: Surelerin mekkî-medenî şeklinde taksimi konusunda farklı görüşler olsa da en doğru görüş şöyledir: Hicretten önce inen ayet ve su-relere Mekkî, sonra inen ayet ve surelere de Medenî denir. Bu sure ve ayetlerin kendine göre özellikleri vardır.

Mekkî Sure ve Ayetlerin Özellikleri

Medenî Sure Ve Ayetle-rin Özellikleri

• Tevhit ve ahiret inancı konularına ağırlık veril-miştir.

• Müslümanlar ibadete alıştırılmıştır.

• Güçsüzü, zayıfı koru-yan ahlak anlayışı ge-tirilmiştir.

• Müşriklerin şiddetli tepkisiyle karşılaşan müminlere sabır ve di-renç göstermeleri tav-siye edilmiştir.

• Kur’an’ın 114 suresinin yaklaşık dörtte üçünü oluşturur.

• Kısa ve zengin ifadeli sure ve ayetlerdir.

• Genellikle “Ey insan-lar!” şeklinde hitaplar bulunur.

• Sure başlarında yemin ifadeleri sıkça vardır.

• Kıssalar genellikle bu dönemde indirilmiştir.

• Toplum hayatını dü-zenleyen ilkeler getiril-miştir.

• Namaz hariç diğer ibadetler bu surelerde farz kılınmıştır.

• Müslümanların; ehliki-tap, müşrik Araplar ve diğer milletlerle olan münasebetleri düzen-lenmiştir.

• Örnek bir İslam toplu-munun oluşturulması hedeflenmiştir.

• Medenî sureler genel-de uzundur.

• Sayıları, toplam sure sayısının yaklaşık dörtte birini bulmakta-dır.

• Ayetler genelde “Ey iman edenler” veya “Ey Ehl-i Kitap” şek-linde inanç ayrımı ya-pılarak başlar.

• Münafıklardan bu dö-nemde inen ayetlerde bahsedilir

2.2.3. Kur’an’ın Okunması

KavramEhruf: Bir şeyin ucu ve kenarı, sivri ve keskin kısmı, vecih, üslup, kırâat ve lügat anlamlarına gelen “harf” kelimesinin çoğuludur.

a. Yedi Harf (El-ehrufu’s-seb’a): Yedi harf mahiyeti itiba-riyle ihtilaflı bir konudur. Vahyin ilk dönemlerinde sözlü anlatım, Kureyş lehçesiyle yapılıyordu. Ancak hicretle birlikte Medine lehçesinin Mekke (Kureyş) lehçesinden farklılığı problemiyle karşı karşıya kalındı. Bu arada İs-

67

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


lam’a yeni giren çeşitli Arap kabilelerinin de kendilerine özgü lehçeleri vardı. Bütün bunlar, Kur’an’ı okumada müsamahalı davranmayı zorunlu hale getirdi. Böylelik-le yedi harf ortaya çıkmıştır.

Yedi harfin ne olduğu konusunda birçok görüş bulun-makla beraber bunların belli başlıları şöyledir:

• Yedi harften maksat, Arap kabilelerinden meşhur olan yedisinin lehçesidir. Bu kabileler Kureyş, Kinâne, Hu-zeyl, Hevâzin, Sakif, Yemen ve Temim’dir.

• Yedi harften maksat, meşhur yedi imamın kıraatidir.

• Yedi harften maksat, aynı manaya gelen çeşitli lafız-lardır.

• Yedi harften maksat, yedi vecihtir.

Bu yedi vecih de Subhî es-Sâlih’e göre şunlardır; a. İrab vecihlerindeki değişiklik.

b. Harflerdeki farklılık.

c. İsimlerin, müfred, tesniye, cemi, müzekker ve müen-nes oluşlarındaki farklılık.

d. Bir kelimenin yerine başka bir kelimenin kullanılma-sıyla meydana gelen farklılık.

e. Takdim ve tehir ile meydana gelen farklılık.

f. Ziyade ve noksanlık yapılarak meydana gelen farklı-lık.

g. Lehçe farklılıkları.

b. Kıraat İlmi

KavramKıraat: “Kur’an’ın kelimelerinin eda keyfiyetlerini ve ihtilafları-nı, nakledenlerine isnat ederek bilmektir”.

1. Tanımı: Kıraat ilmi Kur’an’ın kelimelerinin telaffuzla-rındaki ihtilaf ve edalarındaki keyfiyeti inceler. Bu ilim-deki amaç mütevatir kıraatleri ezber yeteneğini elde etmektir.

2. Tarihçesi: Hz. Osman döneminde istinsah edilen Mushaflar, bunların ihtiva ettikleri kıraat vecihlerini bi-len birer kişi ile ilgili beldelere gönderilmiştir. Bu belde sakinleri, Kur’an’ın kıraatini bilen ve onu kendilerine getiren zatlardan öğrenmişler ve öğrendikleri gibi de okumuşlardır. Böylece her belde, Mushaf’ına uygun kıraatleri muhafaza etmeye başlamış ve o kıraatler okundukları beldede yayılmıştır. Bunlar arasından,

hayatını Kur’an’a vakfeden, dolayısı ile onun kıraati ve talimi ile meşhur olan zatlar çıkmıştır. Yedi ve on kıraat imamı olarak meşhur olan söz konusu zatlarla onların yolundan giden râviler bu seçkin zümredir.

3. Gelişmesi: Hicrî ikinci asrın başında, muayyen belde-lerdeki Müslümanların, kendi kıraatlerini diğer belde-lerdeki kıraatlere tercih etmeleriyle “yedi kıraat” tabiri şöhret bulmaya başladı. Böylece Mekke’de İbn Kesîr, Medîne’de Nafi, Şam’da İbn Âmir, Basra’da Ebû Amr ve Yakub, Kûfe’de Asım ve Hamza’nın kıraatleri meş-hur oldu. Daha sonra bu yedi kıraat imamına, sahih kıraatler ilave edilerek on sayısına ulaşılmıştır.

On kıraat imamı ve meşhur olan râvîleri topluca şunlardır:

1. Nâfi. Râvîleri Kâlûn ve Verş’tir.

2. İbn Kesîr. Râvîleri Bezzî ve Kunbul’dur.

3. Ebû Amr. Râvîleri Dûrî ve Sûsî’dir.

4. İbn Âmir. Râvîleri Hişâm ve İbn Zekvân’dır.

5. Âsım. Râvîleri Ebû Bekir Şu’be ve Hafs’tır.

6. Hamza. Râvîleri Halef ve Hallâd’tır.

7. Kisâî. Râvîleri Leys ve Dûrî’dir.

8. Ebû Ca’fer. Râvîleri İsâ b. Verdân ve Süleyman b. Cemmâz’dır.

9. Ya’kûb. Râvîleri Ruveys ve Ravh’tur.

10. Halef. Râvîleri İshak b. İbrâhîm ve İdris b. Abdil-kerîm’dir.

DikkatBugün Müslümanların ekseriyeti Kur’an’ı, Âsım kıraatinin Hafs rivayetine göre okumaktadırlar.

4. Sahih Kıraatin Şartları:Kıraatlerin sahih olması için üç şart vardır:

• Kıraat, sahih ve muttasıl bir senetle Hz. Peygamber’e ulaşmalı.

• Takdiren ve ihtimalen de olsa Hz. Osman döneminde çoğaltılan nüshalardan birinin hattına uymalı.

• Bir vecihle de olsa Arap dilinin kaidelerine uygun ol-malı. Bu üç şartı birden taşıyan kıraat sahihtir.

68

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


5. Senetleri Bakımından Kıraat Çeşitleri:

KavramMütevâtir kıraat: Yalan üzere ittifak etmeleri aklen mümkün olmayan bir topluluğun diğer bir topluluktan rivayet ettiği kı-raatlerdir.Meşhur kıraat: Senedi sahih, Arap dilinin kaidelerine ve Hz. Osman döneminde çoğaltılan nüshalardan birinin hattına uygun olan, ancak tevatür derecesine ulaşamayan kıraatlerdir.Âhâd kıraat: Senedi sahih olup, ya Arapça kaidelere ya da Hz. Osman döneminde çoğaltılan nüshalardan birinin hattına uygun olmayan kıraatlerdir.Şâz kıraat: Senedi sahih olmayan kıraattir.Mevzû (uydurma) kıraat: Asılsız olarak yalnız okuyanına isnat edilen kıraattir.

DikkatMütevâtir ve meşhur kıraatler ile Kur’an okunur. Bunların inkârı caiz değildir. Şaz ve mevzû kıraatlere göre de Kur’an okumak caiz değildir.

c. Vakıf ve İbtidâ: Sözlükte “Durmak” manasına gelen “vakıf”, terim olarak: “Nefesle birlikte sesin kesilme-sine” denir. Vakıf, kelimenin sonunda yapılır. Kelime ortasında kesinlikle yapılamaz. İbtida, sözlükte: “Baş-lamak” demektir. Terim anlamı ise: “Kıraate ilk defa veya vakıf yapıldıktan sonra devam etmek için tekrar başlamaktır.”

1. Vakfın Kısımları: • Tam vakıf (vakf-ı tâm): Kendisinden sonrası ile la-

fız ve mana yönünden alakası bulunmayan bir kelime üzerinde yapılan vakfa tam vakıf denir.

• Kâfi vakıf (vakf-ı kâfî): Kelâm, lafız ve mana yö-nünden tamamlanmakla beraber yine de kendinden sonrası ile anlam bakımından bir alakası varsa bu tür yerlerde yapılan vakfa, kâfî vakıf denir.

• Hasen vakıf (vakf-ı hasen): Kelâm, lafız ve mana bakımından tamamlanmakla beraber, yine de onun kendisinden öncesi veya sonrası ile lafız yönünden bir ilgisi varsa bu vakfa, vakf-ı hasen denir.

• Kabih vakıf (vakf-ı kabîh): Kelâm, lafız ve mana yö-nünden tamamlanmadan ve kendisinden sonraki lafız ile her iki cihetten şiddetli alakası bulunan yerde yapı-lan vakfa, vakf-ı kabîh denir.

KavramSecavend: Kur’an okurken vakıfları bilmek için konulan harf-lere denir.

Secavendler şunlardır:

:Mim مMuhakkak durmalıdır. Durmak vacib, geçmek haramdır. Durulmayıp geçilirse anlam bozulur.

:Tı ط Durmak gerekir.

:Cim جGeçmek de durmak da caizdir, fakat dur-mak daha iyidir.

:Ze زGeçmek de durmak da caizdir, fakat geç-mek daha iyidir.

:Gaf قGeçmek de durmak da caizdir, fakat geç-mek daha iyidir.

:Lâmelif ال

Durulmaz! Bulunan yerde durulursa, ön-ceki kelimeden tekrar alınıp birlikte tekrar okunur. Âyet-i kerime sonunda durunca, tekrar edilmez.

:Gıf قف Durmak daha iyidir.

:Sad ص Durmakta mahzur yoktur.

صليSad-Lam-

Ya:Geçmek daha iyidir.

صلحSad-Lam-

Ha:Geçmek de durmak da caizdir.

:Ayn عBazı âyet-i kerimelerin sonunda bulunur. Namazda okunursa bu işaret bulunan yerde rukûya gitmek iyi olur.

:Kef كKezalik demektir. Kendisinden önce hangi secavent geçmişse, bu da öyle demektir.

Üç nokta:

Bu üç noktanın birisinde durulur. Eğer üzerinde üç nokta bulunan birinci keli-mede durulursa, üç nokta olan ikinci ke-limede durulmaz. Birinci kelimede durul-mamışsa, ikincide durulur. Her ikisinde de durmamak veya her ikisinde de durmak caiz değildir.

69

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


قصرKasr:

Bu kelimenin bulunduğu yerler uzatılma-

dan okunur.

:Med مدBu kelimenin bulunduğu yerler uzatılarak

okunur.

سكتهSekte:

Bu kelimenin yazıldığı yerde, kısa bir za-

man nefes alınmadan durulur. Durulma-

dan geçilirse, anlamı bozulur.

ادغامİdgam:

Kelimenin yazıldığı gibi değil de, idğam

yapılarak okunmasına işaret eder. Keli-

melerin altında yazılı olan idğam, Kur’an-ı

Kerim'de, yalnız Hûd suresi 42. âyetinde

vardır. Burada, معنا اركب بني Yâ یا

büneyyerkeb me’anâ yazılı ise de altın-

daki idğam uyarısından dolayı “erkem-me’anâ” şeklinde okunur.

:Sin س

Sad harfinin altına yazıldığı yerlerde “sad” harfi “sin” gibi okunur.

Örnek: المصیطرون (Tûr 52/37)

یقبض ویبصط (Bakara 2/245) وللا

2. İbtidanın Kuralları

Mahalline göre vakıflar:

h Vakf-ı tam: Kendisinden sonraki kelime lafız yada mana yönünden ile alakası bulunmayan bir kelime üzerinde yapılan vakıflara denir.

h Vakf-ı kâfi: Kelam, lafız ve mana yönünden tam ol-makla birlikte kenisinden sonraki kelime ile mana yö-nünden alakası bulunan yerde yapılan vakıflara denir.

h Vakf-ı hasen: Kelam tamam olmakla birlikte kendi-sinden sonraki kelime ile lafız yönünden ilgisi bulunan yerde yapılan vakıflara denir.

h Vakf-ı kâbih: Kelam, lafız ve mana yönünden tamam olmadan yapılan vakıflara denir.

d. Kur’an-ı Kerim’i Okuyuş Şekilleri:

Kur’an üç şekilde okunabilmektedir:

3. TedvîrTahkîk ile hadr arasında bir oku-yuş tarzıdır. Bu okuyuşta orta bir

yol izlenir.

1. Tahkîk

Her bir harfin hakkını tam vermek, medlerini yeterince

uzatmak, harekeleri birbirinden ayırmak, şeddeleri tam yapmak

ve gunnelerin hakkını vermek gibi tecvid kurallarını yerine getirerek

Kur’an’ı okuma tarzıdır.

2. Hadr

Kıraat ilminde hadr, Kur’an’ı, tecvid kaidelerine uyarak hızlı bir

şekilde okumaya denir. Bu tür okuyuşta medler asgari hadde

iner.

Kur

’an-

ı Ker

im’i

Oku

yuş

Şek

iller

i

2.3. TEFSİRİN TANIMI VE NİTELİĞİ

2.3.1. Kavramsal Çerçeve

KavramTefsir: (فسر) kökünden gelir ve sözlük anlamı itibariyle keş-fetmek, ortaya çıkarmak, üzerindeki örtüyü açmak, beyan et-mek, açıklamak, anlaşılır hale getirmek gibi manalara gelmek-tedir. Terim anlamı ise; “Kur’an ayetlerini Arap dili ve edebiyatı açısından tahlile tâbi tutup kastedilen manayı tespit etmektir.”Te’vil: Sözlük manası itibariyle aslına dönmek anlamına gelen -kökünden türeyen te’vil; ayetin lafzî tahlilinden sonra or (أول)taya çıkan manasını, -makul ve kuvvetli delillerle desteklenmiş olmak şartıyla- muhtemel manalarından, bağlamına en uygun olana çevirme faaliyetidir.

Te'vil için şu şartlar göz önünde bulundurulmalıdır: h Te’vile esas olan mananın, mecaz yoluyla da olsa

lafzın kendisine delâlet ettiği manalardan olması la-zımdır.

h Te’vilin anlam yönüyle açık bir ayete ters düşmemesi gereklidir.

h Lafzın ilk anda akla gelen zahiri anlamının dışında başka bir mananın verilmesine imkân tanıyan dini bir delile dayanması zorunludur.

Te’vilin Çeşitleri: h Beyânî te’vil: Bu yöntem, daha ziyade kelâmcıların,

fakihlerin, müfessir ve dilcilerin kullandığı bir yorum yöntemidir. Arap dilinin kuralları dâhilinde hareket edi-

70

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


lerek Kur’an’dan anlamlar üretmek” olarak ifade edi-len beyani te’vil başka bir deyişle Kur’anî nassların anlamlarını sübjektif bir tercihle ortaya çıkarmak ola-rak ifade edilebilir. Beyani te’vil, sübjektif olduğu için her zaman için eleştiriye yani kabul ve redde açıktır. Çünkü sübjektif tercihe konu olan bilgiler zan ifade etmektedir.

h Burhânî te’vil: Burhânî te’vilin İslam düşüncesinde-ki en meşhur kuramcısı İbn Rüşd’e göre akılla elde edilen bilgiyle, vahiy yoluyla elde edilen bilgi asla bir-birine ters değildir; aksine uyum halindedir. Bu uyum doğrudan nassın zahiri manası ile anlaşılmıyorsa bur-hani te’vil ile anlaşılır. Burhânî te’vil nassları aklın ve dilin örfî kullanımı çerçevesinde kalarak yorumlamayı esas almaktadır.

h İrfânî te’vil: Bu te’vil tarzı da tasavvuf erbabının kal-bine sezgi, keşf ve ilham yoluyla doğan bir bilgi türü-dür.

DikkatBunlardan Kur’an yorumu için en uygun olanı beyânî te’vil yön-temidir.

Te’vil İle Tefsir Arasındaki Farklar

Tefsir Te'vil

• Peygamber ve sahabeden geldiği için kesinlik arz eder.

• Kesinlik ifade et-mez.

• Ekseriya ayetlerin lafızların-da görülür.

• Lafızların manala-rında görülür.

• Hakikate delalet ettiği için ekseriyetle tek bir anlam söz konusudur.

• Yoruma müsait olması hasebiyle birden çok anlam söz konusudur.

• Hakikat yoluyla lafızların za-hiri manalarını ortaya çıkar-maktadır.

• Lafızların içsel anlamlarını ortaya çıkarmaktadır.

• Semavi kitaplarda kullanıldı-ğı gibi bunların dışındaki ki-taplarda da kullanılmaktadır.

• Genellikle semavi kitaplarda kullanı-lır.

DikkatGünümüzde te’vil kavramı yerine de tefsir kavramı kullanılmak-tadır.

Tercüme Çeşitleri:

Tercüme Çeşitleri

Lafzi (Harfi) Tercüme

Manevi (Tefsiri) Tercüme

Metnin kelime kelime ol-duğu gibi başka bir dile çevrilmesidir.

Metnin anlam olarak başka bir dile aktarılma-sıdır.

Her ne kadar Kur’an’ın tercümesinde tefsiri tercüme de kullanılsa bu ilahi kitabın tercümesi gerçek manasıyla ya-pılamamaktadır.

Bunun başlıca sebeplerini şöyle sıralayabiliriz:

h Kur’an’ın fesahati, belâgati, üslubu bakımından icazı onun nazmı vasıtası ile tecelli etmektedir. Tercümede Kur’an’ın icazından da söz etmek mümkün olmaya-caktır.

h Kur’an’ın nazmı, onun çeşitli kıraat vecihleriyle okun-masına imkân tanımaktadır. Tercümeyle bu durum or-tadan kalktığı için bu kıraat vecihleriyle oluşan çeşitli nükteler ve incelikler ortaya çıkarmak mümkün olma-maktadır.

h Arapçaya mahsus olan bir takım edatlar vardır. Bu edatlar, diğer kelimelerle kullanılınca çeşitli anlamlar, nükteler ve incelikler ortaya çıkmaktadır. Hâlbuki bu edatlar çoğu dillerde bulunmamaktadır.

h Kur’an-ı Kerim’in mevcut nazmı, onun çeşitli şekiller-de irab edilmesine (tahlil yapılmasına) imkân vermek-tedir. Böylece Kur’an’ın çeşitli incelikleri ve nükteleri ortaya çıkmaktadır. Tercümeyle bu durum da ortadan kalkmaktadır.

h Kur’an’da bir takım müteşabih ayetler bulunmaktadır. Bu ayetleri orijinal Arapça şekliyle anlamak bir hayli zordur. Bu durumda bu ayetlerin tercümesini yapma-nın daha da zor olduğu çok açıktır.

Tefsir İle Tercüme Arasındaki Farklar:

h Tercüme aslın yerine geçer ve artık asla ihtiyaç kal-maz. Tefsir ise aslın aynı olmayıp açıklamasıdır. O, aslın yerine geçemediği gibi asıl ile irtibatını da ke-semez.

71

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


h Tercümede istidrat (daha fazla izah ve açıklama) mümkün değildir. Çünkü tercüme, ne fazla ne noksan, aslın tıpa tıp aynıdır. Tefsirde ise istidrat yapmak caiz, hatta bazen gerekli bile olmaktadır. Zira tefsir, beyan ve izah demektir.

h Tercüme örf yönünden aslın bütün mana ve maksat-larına uygunluk manasını taşır. Tefsir için böyle bir durum söz konusu değildir. Tefsir aslın bütün mana ve maksatlarına uygun olma manasını ihtiva etmez.

KavramMeâl: Evl ( أول ) kökünden türeyen meâl, sözlükte bir şeyin özü, hülâsası ve akıbeti anlamına geldiği gibi, eksik bırakmak mana-sını da içermektedir. Kavram olarak da, “bir sözün manasını tam olarak değil de, biraz eksiğiyle ifade etmek” demektir.

Kur’an hem lafız hem de mana yönüyle Allah kelâmı ol-duğundan, onu mükemmel bir şekilde, eksiksiz olarak tercüme etmek mümkün değildir. İşte bu imkânsızlık nedeniyledir ki yapılan Kur’an çevirilerine, tercüme denil-meyip, onun yerine daha ılımlı ve yapılan işin mahiyeti-ne daha uygun olan meâl kavramı kullanılmıştır. Çünkü bu kavram, yukarıda da belirtildiği gibi “eksik ve hatalı tercüme” demektir. İlk Türkçe Kur’an meâlleri 9. asırdan itibaren yapılmaya başlanmıştır.

Biliyor musunuz?Kur’an’ın tamamını içeren ilk meâl hicrî 127 senesinde, Farsça olarak Samanoğulları emiri Mansur b. Nuh tarafından yaptı-rılmıştır.Birden çok Kur’an ilmini bir araya toplayıcı mahiyette kale-me alınan ilk eser "Haris el-Muhasibi"nin "el-Akl ve Feh-mu’l-Kur’an" adlı eseridir. İlk tefsir usulü kitabı "Said el-Hufi"nin "el-Burhan fi Ulu-mi’l-Kur’an" adlı eseridir.

KavramMüfessir: Müfessir, Kur’an’ı başından sonuna kadar ayet ayet ele alıp belli bir yöntemle açıklamaya çalışan kişi demektir.

Müfessirliğin Kriterleri: Müfessir olabilmek için birtakım ölçütler gerekmektedir.

Sosyal-Psi-koloji

Sosyo-Kül-türel Tarih

Arap dili ve Edebiyatı

Astronomi

Hadis

Fıkıh

Usulü

Kur’an İlimleri

Fıkıh

Müfessirin vakıf olma-sı gereken

ilimler

2.3.2. Tefsirin Konusu, Gayesi ve Önemi

Tefsirin konusu Kur’an, gayesi de Kur’an’ın içerdiği yüce manaları ve hakikatleri araştırıp ortaya çıkarmak ve insa-nın bu hakikatlere göre bir hayat sürmesini sağlamaktır. İnsanlığın Kur’an’a ve onun yol göstericiliğine olan ihtiya-cı sürekli devam etmektedir. Kur’an’ın ilahi beyanını, bu beyandaki maksadı anlamak ve uygulamakta tefsir ilmi-nin önemli bir rolü vardır. Zira vahyin ilk muhatapları olan sahabe toplumu bile Peygamber efendimizin ayetleri izah ve tefsir etmesine ihtiyaç duymuştur. Dolayısıyla insanın Kur’an’daki hakikatleri, ilahi emir ve yasakları gereği gibi anlayabilmesi için tefsirden yararlanması gerekmektedir.

g. Tefsirin Gerekliliği: Kur’an’ı tefsir etmeyi zorunlu kılan bazı hususlar şunlardır:

h Kur’an’ın bütün ayetleri muhkem yani tefsire ihtiyaç göstermeyecek derecede açık ve anlaşılabilir nitelikte değildir. Bir kısmı böyleyken bir kısmı da tefsire ih-tiyaç duyacak ayetlerden oluşmaktadır. Bu sebeple Kur’an’ın tefsir edilmesi zaruridir.

h Yüce Allah Hz. Peygamber’e, “Sana Kur’an’ı gön-derdik ki insanlara indirileni onlara açıklayasın” (Nahl/44) ayetinde ifade edildiği gibi Kur’an’ı tefsir etmesini emretmiştir.

h Salât, zekât gibi terimler İslam’la beraber başka ma-nalarda kullanılmışlardır. Bu gibi manaları değişen kavramların varlığı tefsiri zorunlu kılar.

72

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


h Kur’an, müminlerin şahsi ve toplumsal hayatlarını dü-zenlemek gayesiyle ibadet ve muamelat konularında hükümler koymuştur. Bu hükümleri ortaya çıkarmak için onu öncelikle kendi bütünlüğü içerisinde ele al-mak, ardından da Hz. Peygamber’in sahih sünnetin-den, ashabın şahsî tercihlerinden, esbâb-ı nüzûl riva-yetlerinden, kısacası ilk muhatapların yaşadığı tarihî ve sosyo-kültürel gerçeklikten hareket etmek suretiy-le tefsir etmek gerekmektedir.

h Kur’an’da bulunan mecaz, kinaye, istiare ve teşbih gibi edebî sanatların geçtiği ayetler söz konusu sa-natları iyi bilenler tarafından tefsir edilmelidir.

h Kur’an’da bilimsel hakikatler içeren kevnî (kozmolojik) ayetler bulunmaktadır. Bu ayetleri bilimsel keşiflerden istifade ederek tefsir etmek gerekmektedir.

h Herkes kendi anlayışına göre Kur’an’a mana verirse birçok hata meydana gelir ve hakikatler kaybolur. Bu nedenle onun ehlince tefsiri yapılmalıdır.

2.3.4. Tefsirde Öznellik

Kimi yargıların kişiden kişiye değişen göreli bir yanı var-dır. Söyleyenin yorumunu içeren bu tür yargıların bu özelliklerine öznellik denir. Kur’an tefsirinde öznellik ise, değişik sebeplerden dolayı nassların farklı biçimlerde al-gılanması ve yorumlanması anlamına gelir. Tefsirdeki bu öznellik bir taraftan Kur’an diğer taraftan da müfessirden kaynaklanmaktadır.

Kur’an’dan Kaynaklanan Öznellik: h Kur’an’daki müteşâbih ayetlerde antropomorfik (insan

biçimci) ve sembolik bir dil kullanıldığı için bunların farklı anlaşılmaları söz konusu olmaktadır.

h Kur’an ölüm, berzah (kabir âlemi), ba’s (yeniden diril-me), haşir (mahşerde toplanma), yargılama, ceza ve mükâfat, cennet ve cehennem gibi gaybî (metafizik) konulara değinmektedir. Anlatılanların muhataplar tara-fından tecrübe edilme imkânı da olmadığı için, bu nass-ların farklı yorumlanmaları mümkün olabilmektedir.

h Kur’an’da sahabe toplumunun yaşadıkları durumlara binaen inen ayetler vardır. Ashabın dışındaki Kur’an yorumcuları bu nassların tefsirinde sebeb-i nüzullere müracaat ederek ilgili rivayetlere ulaşsalar da ayet-lerin nüzul anını yaşamadıkları için sadece haberleri değerlendirebilmektedirler. Bu da ister istemez farklı algılamaların ve yorumların ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır.

h Kur’an’ın, hem lüzumu halinde sözün sahibine sora-mamaktan hem de üslubundan kaynaklanan birtakım sebeplerle öznel yorumlamalara açık bir metin olduğu söylenebilir.

h Müfessirlerin farklı anlayışlara gitmesine yol açan önemli bir öznellik sebebi de Kur’an’ın farklı kıraatler-le okunmasıdır.

h Müfessirden Kaynaklanan Öznellik: Tefsirde öznelli-ğin daha belirgin öğesi müfessirdir. Bunu sebeplerini şöyle sıralayabiliriz:

h Müfessirler akıl, zekâ, kabiliyet ve bilgi birikimi yönün-den birbirlerinden farklı seviyededirler. Bu sebeple Kur’an’ı da farklı anlayıp yorumlayabilirler.

h Keza farklı medeniyet, kültür, çevre ve ortamlarda sa-hip oldukları bilinç farklılığı da Kur’an yorumcusunun öznel anlayışında etkili bir unsur olarak görünmekte-dir.

h İlk dönemlerden itibaren Kur’an tefsirinde biri naklî, diğeri aklî olmak üzere başlıca iki eğilim söz konusu-dur. İşte bu akli akıma karşı çıkma durumlarına göre müfessirler Kur’an’ı farklı yorumlamışlardır.

h İslam tarihinde oluşan mezhep, fırka ve gruplar ken-di kanaat, inanç ve kabullerinin daha doğru olduğunu ispat edebilmek için, Kur’an’a yönelmişler ve onun nasslarını bir anlamda kendi düşünce ve tercihlerini delillendirme yönünde yorumlamışlardır.

h İslam tarihinde Kur’an nasslarının zahiri tarafını hiç dikkate almayarak yalnızca bâtınî yönüne itibar etme anlayışı da ortaya çıkmıştır. İşte bu anlayışın tezahü-rüne aşırı yorum denilmektedir. Bu yorumlamalar son derece sübjektif ve keyfidir.

2.3.5. Tefsirin Diğer İslamî İlimlerle İlişkisi

İslami ilimler, tefsir, hadis, fıkıh, kelâm, siyer, tarih ve ah-lâk ilimleridir. Tefsir bir taraftan burada sözünü ettiğimiz bazı ilimlerden yararlanırken, diğer taraftan da Müslü-manların bireysel ve toplumsal hayatlarında çok önem-li bir yere sahip olan kelâm ve fıkıh ilmine de malzeme sağlamıştır. Tefsir Kur’an’ın anlaşılmasını temin etmeye çalışırken başta hadis olmak üzere siyer, tarih, Arapça, ahlak vb. İslamî ilimlerden yararlanır. Kısacası tefsirin, bir taraftan kendilerinden yararlanmak, diğer taraftan da onlar için malzeme üretmek suretiyle genelde bütün İs-lamî ilimlerle özelde ise kelâm ve fıkıh ilmiyle sıkı bir ilişki içinde olduğu anlaşılmaktadır.

2.4. TEFSİRİN DOĞUŞU VE TEDVÎNİ

2.4.1. Hz. Peygamber Döneminde Tefsir

Vahiy çoğu zaman ashab tarafından anlaşılmaktaydı. Bu durumlarda Rasulullah, inen ayetleri tebliğ etmekle yeti-nirdi. Ancak bazen de bunun tersi olur, açıklama zarureti doğardı. O zaman da genellikle Hz. Peygamber ihtiyaç

73

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


duyulduğu kadar tefsir ederdi. Örneğin, Allah; namazı, orucu, haccı, zekâtı farz kılmış; ancak bunların nasıl ya-pılacağını, şartlarını, miktarlarını açıklama işini sünne-te bırakmıştır. Ayrıca avlanma, hayvanları boğazlama, nikâh, talak vb. birtakım hususlar aynı şekilde sünnetle açıklanmıştır. Sünnet, bu gibi durumlarda Kur’an’ı açıkla-ma görevi yüklenmiştir.

Sünnet bu görevi şu usullerle gerçekleştirmiştir: h Mücmelin Tebyini: Mücmel, kendisinden ne kas-

tedildiği anlaşılmayacak derecede kapalı olan ayet demektir. Bunların bir kısmı Yüce Allah, bir kısmı da Hz. Peygamber tarafından açıklanmıştır. Allah Re-sulü’nün açıkladığı nassların başında ahkâm, gayb, yaratılış, kader, kıyamet vb. konuları içeren ayetler gelmektedir.

h Mübhemin Tafsili: Mübhem kavramı, insan, melek ve cin gibi varlıkların veya bir topluluk ya da kabilenin veya bir kelime ve nitelemenin Kur’an’da açık değil de ism-i işaretler, ism-i mevsuller, zamirler, cins isimleri, belirsiz zaman zarfları ve belirsiz mekân isimleriyle zikredilmesi anlamına gelmektedir. Mübhem kavram-lardaki bu belirsizliği anlaşılır hale getirmek üzere sünnet devreye girmiştir.

h Mutlakın Takyidi: Mutlak, herhangi bir lafzın anlam yönüyle kayıt altına alınmaması, bir başka kelime ya da niteleme ile belirginleştirilmemesi demektir. Dola-yısıyla mutlakın takyid edilerek belirgin hale getiril-mesi de kaçınılmazdır. Böylesi durumlarda da bazen Kur’an, Allah Resulü’nün sünnetiyle takyid edilmiştir.

h Müşkilin Tavzihi: Sözlükte “karışık olan” anlamına gelen müşkil kavram olarak da, Kur’an’ın bazı ayetleri arasında ihtilaf ve tezat gibi görünen hususlar diye ta-nımlanabilir. Esasında Kur’an ayetleri arasında hiçbir çelişki söz konusu değildir. İşte çelişki gibi görünen bu durumları Hz. Peygamber tavzih etmiştir.

KavramHz. Peygamber'in görevleri;Tebyin: Açıklamak, beyan etmekTafsil: Bir şeyi ayrıntılarıyla anlatmakTakyid: SınırlamakTavzih: Açıklığa kavuşturmak Beyan: Allah Resulü’nün Kur’ani nasları gerektiği şekilde açık-lamasıdır.Teşri: Peygamberimizin gerektiği durum ve şartlara göre hü-küm koymasıdır.

a. Peygamberimizin Tefsir Ettiği Ayetlerin Miktarı: Hz. Peygamber’in Kur’an tefsirinin miktarı konusunda âlimler farklı görüşler ortaya atmışlardır. Birinci görüşe göre Peygamberimizin Kur’an’a yönelik tefsiri, onun bir kısmını içermektedir. Bunu ilk savunan kişi Gazâ-li’dir. Süyûtî de bu görüşü savunmuştur. Diğer görüş ise Peygamberimizin Kur’an’ın tamamını tefsir ettiği şeklindedir. Bu görüşün ilk temsilcisi İbn Teymiyye’dir. Her ne kadar Hz. Peygamber Kur’an’ın tamamını söz-lü olarak tefsir etmediyse de şunu belirtmek lazım ki; Allah resulü Kur’an’ın tamamını bilfiil yaşayarak tefsir etmiştir.

Biliyor musunuz?Hz. Peygamberin Kur’an’ın bir kısmını tefsir ettiğini ilk ortaya atan Gazali, tamamını tefsir ettiğini ilk ortaya atan İbn Tey-miyye’dir.

b. Nebevî Tefsirin Fonksiyonu ve Değeri: Hz. Pey-gamberin tefsirinin iki fonksiyonu vardır. İlk fonksi-yonu beyandır. Beyan fonksiyonu Peygamberimizin, Kur’an’daki mutlak ayetleri sınırlandırması mübhem, mücmel ve müşkil ayetleri açıklamasından ibarettir. İkinci fonksiyonu ise teşri’dir. Teşri’ fonksiyonu pey-gamberimizin hüküm koyma fonksiyonunu ifade eder. Bu, Allah’ın Hz. Peygamber’e vermiş olduğu yetkinin bir neticesidir. Esasen mutlak anlamda şâri (yasa ko-yucu) Allah’tır. Ancak Allah’ın verdiği bu yetkiye da-yanarak Hz. Peygamber de Kur’an’ın boş bıraktığı alanlarda hüküm koyabilir. Hz. Peygamberin bu fonk-siyona binaen ortaya koyduğu hükümlere örnek ola-rak, nesep açısından haram olan şeyin süt emzirme yoluyla da haram kabul edilmesi, çoğu sarhoş eden şeyin azının da haram olacağı, beş vakit namazın ne zaman ve nasıl kılınacağı, orucu bozan ve bozma-yan şeyler, kimlere zekâtın farz olduğu, büyük anne-nin mirası gibi hususlar sayılabilir. Değeri açısından nebevi tefsir sünnetin bir parçası olduğundan İslam âlimlerince kaynak itibariyle onunla Kur’an arasında bir fark gözetilmemiştir. Yani onlara göre her iki metin de vahiy olması sebebiyle aynı kaynaktandır. O halde sözünü ettiğimiz bu iki metin arasında değer bakımın-dan herhangi bir fark mevcut değildir.

DikkatPeygamberimizin tefsirinin iki önemli işlevi Tebyin ve Teşri’dir.

74

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


2.4.2. Sahâbe Dönemi Tefsiri

Sözlü nakil dönemi içinde yer alan bir tefsir çeşidi de as-habın şifahi rivayetleridir. Bu rivayetler tefsir tarihi açısın-dan Hz. Peygamber’in Kur’an tefsirinden sonra ikinci sı-rayı almaktadır. Yaklaşık yirmi üç sene boyunca Kur’an’ın inişine bizzat şahit olup, bu esnada meydana gelen olay-ları müşahede etmeleri, Rasulullah’ın çeşitli vesilelerle yapmış olduğu açıklamaları dinleyerek nassların içsel an-lamlarına ulaşabilmeleri ve Arap oldukları için Arap dilinin üslup ve inceliklerini, Arap örf ve âdetlerini iyi bilmeleri sahabe tefsirini önemli kılan etkenlerdir.

a. Sahabenin Tefsir Metodu: Hz. Peygamber’in vefatı-nın ardından Kur’an’ı tefsir etme göreviyle karşı karşı-ya kalan sahabileri, bu husustaki yaklaşımları itibariy-le iki gruba ayırmak mümkündür. Bunlardan bir grup, özellikle müteşâbih nassları tefsir etme konusunda oldukça çekingen davranarak re’y ile tefsire karşı çıkı-yordu. Buna mukabil bir kısım sahabi de naklin bulun-madığı yerde kendi içtihâdlarıyla Kur’an’ı tefsir etme cihetine gidiyordu. Bu durumdaki sahabiler, herhangi bir ayeti tefsir ederken öncelikle Kur’an’a, sonra da Rasulullah’ın sünnetine başvuruyorlar; şayet aradık-larını bu iki kaynakta bulamazlarsa, o takdirde kendi içtihadlarıyla tefsir ediyorlardı. Ayrıca ashabın ayetleri tefsir ederken nâsih ve mensûha işaret etme, nüzul sebeplerini zikretme şeklindeki yöntemlerinden de söz etmek gerekmektedir.

b. Sahabe Tefsirinin Genel Özellikleri: h Sahabiler Kur’an’ı ayet ayet baştan sona tefsir etme-

mişlerdi. Onların tefsiri daha çok; garip, muğlâk, müp-hem, müşkil ve mücmel lafızlarla sınırlı idi.

h Zaman zaman sahabiler arasında bir kısım ihtilâflar ortaya çıkmıştı.

h Ahkâm ayetlerinden hüküm istinbatında bulunmuş değillerdi.

h Tefsir bu dönemde henüz tedvin edilmemişti.

h Ayetlerin nüzul sebeplerini açıklamışlardı. Onların en önemli özelliği ayetlerin inmesine sebep olan olaylara şahit olmalarıydı.

DikkatSahabe dönemi tefsirde çıkan ihtilaflara tezat değil tenevvü adı verilir.

c. Sahabenin Tefsirde Müracaat Ettiği Kaynaklar:

Kur’an’ın Kur’an’la

tefsiri,

Kur’an’ın Sünnetle

tefsiri,

Şiirle istişhad etmek,

Yahudi- Hristiyan kültürleri

Kendi içti-hatlarına başvur-muştur.

d. Sahabe Tefsirinin Bağlayıcılığı: Nüzul sebeple-ri, Kur’an’ın müphemleri ve ahiret ahvali gibi içtihat edilmesi mümkün olmayan konularda sahabe tefsiri bağlayıcıdır. Ancak içtihat edilmesi ve fikir yürütülme-si mümkün olan ve aynı zamanda Rasulullah’a her-hangi bir yolla isnat edilmeyen durumlarda ise, Ebû Hanîfe’nin de içinde bulunduğu çoğunluğun kanaatine göre sahabe tefsiri, tercih sebebi olmakla birlikte bağ-layıcı değildir.

e. Önde Gelen Bazı Sahabi Müfessirler: Tefsirde önde gelen sahabiler arasında Hz. Ebû Bekir, Hz. Osman, Hz. Ali, Abdullah b. Abbâs, Abdullah b. Mes’ûd, Ubey b. Ka’b ve Ebû Musâ el- Eş’arî’nin isimleri zikredil-mektedir. Bunlar dışında Enes b. Mâlik, Ebû Hureyre, Abdullah b. Ömer, Câbir b. Abdillah, Abdullah b. Amr b. el-Âs ve Hz. Âişe’nin de tefsire önemli katkıları söz konusudur.

h Abdullah b. Abbâs: Tefsir ilminde bir otorite olan İbn Abbas’ın tefsir ilmindeki üstünlüğü daha ilk devirler-den itibaren hemen herkes tarafından kabul edilmiştir. İbn Abbâs’ın hemen her ayet hakkında rivayetleri söz konusudur. Abdullah b. Abbas’ın tefsirle ilgili rivayet-leri Atâ b. Ebî Rabâh tarafından kaleme alınan Garî-bu’l-Kur’an adlı bir kitapta toplanmıştır.

DikkatHibru’l-Ümme ve Tercumânu’l-Kur’an isimleri Abdullah b. Abbas için kullanılmıştır.

h Abdullah b. Mes’ûd: İbn Mes’ûd; hadis, tefsir ve fı-kıh ilminde bir otorite kabul edilmiştir. İbn Mes’ûd Hz. Peygamber’e gelen vahyi günü gününe takip ederek kendisi için özel bir Mushaf yazan çok az sayıda saha-biden biridir. Böyle bir iş yapmakla o sadece Kur’an’ın metnini yazmamış, zaman zaman da bazı garip keli-melerin anlamlarını kaydetmek suretiyle tefsire daha başlangıçta katkıda bulunmaya başlamıştır. Onun yapmış olduğu bu tür ilaveler, Hz. Peygamber’den duyulan açıklayıcı nitelikte ifadelerdir ve bunlar daha sonra tefsirde delil olarak kullanılmıştır. Abdullah b. Mes’ûd, Kûfe tefsir mektebinin kurucusu da sayılır.

h Ubey b. Ka’b: Aynı zamanda vahiy kâtibi olan Ubey b. Ka’b özellikle kıraatte bir otorite idi. Ubey b. Ka’b Kur’an’ı sadece yazıya geçirmekle kalmamış, bir ta-raftan yazdıklarını ezberlemiş, diğer taraftan da onun manalarını hayatına uygulamaya çalışmıştır. Hem Tevrat’ın muhtevasından yararlanma hem de bazı müşkil konuları bizzat Hz. Peygamber’den sorup öğ-renme imkânını birlikte kullanarak Kur’an ayetlerini açıklaması, onun tefsir ilmindeki üstünlüğünün teme-lini oluşturmuştur.

75

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


h Ali b. Ebî Tâlib: Hem vahiy kâtibi olması hem de Kur’an’ın tamamını ezberleyip ve anlamı konusunda Hz. Peygamber’in açıklamalarından çokça yararlan-ması Hz. Ali’yi tefsirde mümeyyiz kılmıştır. Hz. Ali, ahkâm ayetlerinin tefsirinde özellikle hukuki konu-larda ashab tarafından çok itimat edilen bir şahsiyet olmuştur.

2.4.3. Tâbiûn Dönemi Tefsiri

Tâbiîler: Sahabeden sonra tefsirde önemli rol üstlenen nesildir. Tâbiîler, tıpkı sahabiler gibi tefsirde öncelikle Kur’an ve sünnete başvuruyorlar; şayet bu iki kaynakta, nassları tefsir edebilmelerine yardımcı olacak bir mal-zeme bulamazlarsa, o takdirde özellikle esbâb-ı nüzûl, mübhemât ve gaybla ilgili konularda sahabilerin görüş ve tercihlerine müracaat etmek zorunda kalıyorlardı.

a. Tefsir Mektepleri: İslam devletinin sınırları hızla ge-nişledikçe fethedilen yerlere dini iyi bilen sahabiler öğ-retmen olarak gönderiliyordu.

Bu sahabiler bu bölgelerin halkına Kur’an’ı ve Hz. Pey-gamber’in sünnetini öğretmeye başladılar. Sahabilerin bu ilmî faaliyetleri sonucunda şehirlerde birçok ekol/mektep oluştu ki bu ekollerin öğretmenleri sahabiler, öğrencileri de tâbiîlerdi. Tefsirde bu ekollerden üç tanesi meşhur olmuştur.

Tabi

in D

önem

i Tef

siri

nin

Baş

lıca

Eko

lleri

1. Mekke Ekolü

İbn Abbas’ın öğrencileri Said b. Cübeyr, Mücahid ve İkrime gibi tabiînin önde gelen müfessirleri nakle dayalı

rivayet yöntemini esas alan ekoldür.

3. Kufe (Re'y) Ekolü

İbn Mesud’un öğrencileri İbrahim en Nehaî, Muham-med b. Sirin ve Hasan el-Basrî gibi tabiinin önde gelen müfessirleri ise nakil yanında reye dayalı dirayet yönte-

mini kullanan ekoldür.

2. Medine Ekolü

Ubey b. Ka’b’ın öğrencileri, Zeyd. b. Eslem ve Muham-med b. Ka’b el Kurazî gibi tabiîlerin kurduğu ekoldür.

b. Tâbiûn Tefsirinin Kaynak Değeri: İctihâdın mümkün olduğu konularda, tâbiîlerin de diğer müfessirler gibi hata ve isabet etme ihtimalleri vardır. Ancak herhangi bir konuda tâbiîlerin ittifakı söz konusu ise, orada hata ihtimali yok denecek kadar azdır. İşte bu tür bir ittifak sonucu ortaya çıkan görüş ve düşünceler büyük ölçü-de hatadan uzak olduğu için tefsirde tereddütsüz bir şekilde kullanılabilirler.

c. Tâbiûn Tefsirinin Genel Nitelikleri h Bu dönemde Kur’an’ın bütünü tefsire konu olmuştur.

h Tâbiûn tefsirinde kelime açıklamaları yanında, geniş fıkhî izahlar, ayetlerden istinbât ve istidlâl yoluyla çı-karılan hükümler ve tarihi bilgiler de yer almıştır.

h Tâbiîler Kur’an’da geçen kıssalarla manası müphem olan ayetlerin tafsilatını öğrenebilmek için Ehl-i kitap âlimlerine fazla müracaatta bulunmuşlardır. Dolayı-sıyla isrâiliyat denilen gayr-i İslamî bilgiler, sahabe dönemine kıyasla daha çok bu devirde Kur’an tefsi-rine girmişti.

d. Tâbiî Müfessirlerinin Tefsir Kaynakları: Tâbiûn da Kur’an’ı tefsir ederken bazı yöntem ve kaynakla-ra başvurmuştur. Söz konusu kaynakları şu şekilde sıralamak mümkündür: Kur’an’ın Kur’an’la tefsiri, Kur’an’ın Sünnetle tefsiri, Şiirle istişhad etmek, Ya-hudi ve Hristiyan kültürleri, Sahabi sözleri (görüş ve içtihatları), Kendi içtihatları (görüşleri).

Kavramİsrailiyat: İslami kaynaklar dışında Yahudi ve Hıristiyan kay-naklarından nakledilen efsane, kıssa, haber veya bilgi anlamına gelir.İsrailiyat haberlerin İslami kaynaklar açısından değerlen-dirilmesi şu şekildedir:1. İslam'a Uygun Olan İsrailiyat: İslam'a uygun olan İsra-

iliyattan maksat, sahih sened ve metinlerle muteber hadis kitaplarımızda yer almış olan haberlerdir. Hz. Peygamber'in veya sahabenin ve sonra gelen nesillerin eski milletlerin (Yahudi ve Hristiyanlar başta olmak üzere) daha ziyade dini kültürlerine ait olarak haber verdikleri ve anlattıkları şey-lerdir.

2. İslam'a Zıt Olan İsrailiyat: Bu kısma giren (hangi konuya ait olursa olsun) İslam'ın esasları ile tenakuz halindedir. Bunları aklen ve naklen tasvibe imkan yoktur.

3. Tasdik veya Tekzib Edilemeyen İsrailiyat: Bu tür isra-iliyat (belki de tasdik veya tekzib edilemeyişinden dolayı) İslami olan eserlerde ve özellikle tefsirlerde geniş yer tut-muştur.

2.4.4. Tefsirin Tedvîni

Tefsir ashâb ve tâbiûn döneminde sözlü nakil yoluyla ak-tarılıyordu. Etbâu’t-tâbiîn dönemine gelindiğinde ise tefsir rivayetleri artık yavaş yavaş bir araya toplanarak yazıl-maya başlanmıştı. Yani tefsir ancak hicrî ikinci asrın ikin-ci yarısında tedvin edilebilmişti. Bunun temel sebebi ilk

76

DDY

YAYI

NLAR

I


BÖLÜM


muhataplarda okur-yazarlık oranının düşük olması ve ilk muhatap kitlenin yazıdan ziyade hafızalarına güvenme-leriydi.

a. Tefsirin Hadisle Birlikte Tedvini: Tefsir, ilk defa ha-dis ilminin bir kolu olarak yazılmaya başlandı. Yezîd b. Hârûn b. es-Sülemî, Şu’be b. el-Haccâc ve Süfyân es-Sevrî gibi bazı muhaddisler, hadisleri toplayıp yaz-mak maksadıyla çeşitli İslam beldelerini dolaşarak, Hz. Peygamber’e isnâd edilen sahih rivayetleri bir araya getirmeye çalışırken, bu arada Rasulullah ve sahabeden nakledilen tefsirle ilgili nakilleri de topladı-lar. Özellikle Allah Resulü’nün Kur’an’a dair açıklama-ları ve esbâb-ı nüzûl gibi tefsire dair rivayetleri öylece kitaplara kaydedildi.

b. Tefsirin Müstakil Olarak Tedvini: Başlangıçta hadis ilminin bir kolu olarak yazıya geçirilen tefsir rivayet-leri, kısa bir süre sonra müstakil bir ilim haline geldi. İlk müfessirler, hem hadis ilmiyle birlikte tedvin edilen malzemeyi kendi alanına taşımak; hem de daha son-ra bir açılım göstererek devam edecek olan tefsirin temellerini atmak maksadıyla müstakil eser yazma hareketini başlattılar.

Biliyor musunuz?Kur’an’a dair nakilleri bir araya toplayarak onu baştan sona tef-sir eden ilk şahsın, Mukâtil b. Süleyman olduğu bilinmektedir.

Müellif Eser

Mukâtil b. Süleyman “et-Tefsîrü’l-Kebîr”

Süfyânu’s-Sevrî “Tefsîrü’s-Sevrî”

Yahyâ b. Sellâm “Tefsîru Yahya”

Ferrâ “Meâni’l-Kur’an”

Ebû Ubeyde “Mecâzu’l-Kur’an”

Abdurrezzâk b. Hemmâm “Tefsir”

2.5. TEMEL TEFSİR YÖNTEMLERİ

Kur’an’ı anlama ve yorumlamada birçok eğilim ve yön-temden söz etmek mümkündür. Zira bazı müfessirler Kur’an’ın dilsel özelliklerine ilgi duyarken, bazıları hü-kümlerine, bazıları kıssalarına, bazıları kevnî yasalar ko-nusundaki temaslarına, bazıları da insana yol gösterme, hidayet etme yönüne ilgi duymuştur. Bu ilgi ve eğilimler ne olursa olsun müfessirler ortaya koydukları tefsirlerde temelde iki tür yönteme dayanmışlardır. Bunlar Rivayet ve Dirayet tefsir yöntemleridir.

Yöntem Bakımından Tefsirler

1. Rivayet Tefsirleri 2. Dirayet Tefsirleri

a. Dilbilimsel Tefsirler

b. Fıkhî/Ahkam Tefsirler

c. Kelamî Tefsirler

d. Tasavvufî (İş’ari) Tefsirler

2.5.1. Rivayet Tefsir Yöntemi

KavramRivayet: Bir kaynağa gitmek, başka bir ifadeyle nakle dayan-mak demektir. Rivayet tefsiri ise “Kur’an’ı; Kur’an, Hz. Peygam-ber’in sünneti ve selefin açıklamaları ile tefsir etmek” demektir.

Rivayet tefsirine bu yüzden me’sûr veya naklî tefsir de denilmektedir. Rivayet tefsiri yönteminde müfessirin ken-disinden daha çok, harici bir kaynağa dayanması söz ko-nusu olmaktadır. Bu kaynak da Hz. Peygamber’le birlikte sahabe, tâbiîn ve sonraki nesillere ait tefsirle ilgili görüş-lerdir. Kur’an’ın Kur’an, Arap dili ve cahiliye şiiri ile tefsir edilmesi, harici kaynak olmaları açısından rivayet tefsiri kapsamına dâhil edilmiştir.

a. Rivayet Tefsirinin Tarihî Gelişimi: Rivayet tefsirinin tarihinde ilk bahsedilmesi gereken malzeme Hz. Pey-gamber’in tefsiridir. Zira Hz. Peygamber’in, Kur’an’ın tamamını olmasa da bir kısmını tefsir ettiği bilinmekte-dir. Hz. Peygamber’in vefatının ardından Müslüman-lar yeni kültürler ve dini gruplar ile karşılaşmışlardır. Böyle bir ortamda ortaya çıkan meselelere çözüm bulma yolunda sahabiler, gerek Hz. Peygamber’den duydukları açıklamaları, gerekse vahyin ortamına va-kıf olmaları neticesinde oluşan kendi görüş ve çıka-rımlarını (içtihatlarını) sonraki nesillere aktarmışlardır.

Rivayet Tefsinin Tarihi Gelişimi

Peygamberimiz Sahabe Tabiin Etbau’t-Tabiin Sonraki nesiller

Sahabenin yetiştiği nebevî çevrenin etkisinden dolayı ri-vayet tefsirinde sahabe tabakası çok önemli ve ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Daha sonra gelen tâbiîn tabakası da, sahabe neslinin yaptığı gibi, Hz. Peygamber ve sahabe-den gelen nakillere kendi rey ve içtihatlarını ilave ederek tebei tâbiîn tabakasına nakletmişlerdir. Aynı yaklaşımla tebei tâbiîn tabakası da kendi dönemlerine kadar gelen

Documents

İÇİNDEKİLERtarıdır. Sözlükte, gizli ve süratli bir şekilde bildirmek, seslenmek, gizli konuşmak, fısıldamak, emretmek, telkin etmek, ilham etmek, işaret etmek, yazı