i

İÇİNDEKİLER

Sayfa

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. i

ÖZET........................................................................................................................... iii

ABSTRACT ................................................................................................................ iv

TEŞEKKÜR ................................................................................................................. v

ŞEKİLLER DİZİNİ ..................................................................................................... vi

ÇİZELGELER DİZİNİ ............................................................................................... ix

SİMGELER DİZİNİ.................................................................................................... ix

1. GİRİŞ ....................................................................................................................... 1

1.1. Örmeciliğin Tarihi ................................................................................................. 2

1.2. Örmeciliğin Tanımı ............................................................................................... 5

1.3. Örmeciliğin Sınıflandırılması ............................................................................... 6

1.3.1. Tek iplikli (atkı yönlü) örmecilik ....................................................................... 6

1.4. Temel Örme Kavramları ....................................................................................... 8

1.4.1. İlmek .................................................................................................................. 8

1.4.2. İlmek yüzleri .................................................................................................... 10

1.4.3. İlmek düzeni ..................................................................................................... 11

1.4.2. Farklı ilmek yapıları ......................................................................................... 12

1.5. İğne ...................................................................................................................... 16

1.5.1. Esnek uçlu iğne ................................................................................................ 17

1.5.2. Dilli iğne .......................................................................................................... 21

1.5.3. Sürgülü iğne ..................................................................................................... 24

1.5.4. Platin ................................................................................................................ 28

2. KAYNAK ÖZETLERİ .......................................................................................... 29

2.1. Örme Makineleri Hakkında Tanıtıcı Bilgiler ...................................................... 29

2.1.1. Makine inceliği (E) .......................................................................................... 29

2.1.2. Makine çapı (D) ............................................................................................... 30

2.1.3. Çalışma hızı (V) ............................................................................................... 31

2.1.4. Sistem ............................................................................................................... 31

ii

2.2. Örme Makinelerinin Sınıflandırılması ................................................................ 33

2.2.1. Atkılı örme makineleri ..................................................................................... 33

2.2.2. Kulir makineleri ............................................................................................... 37

2.2.3. Çözgülü örme makineleri ................................................................................. 42

3. MATERYAL VE YÖNTEM ................................................................................. 48

3.1. İğnenin Yer Değişmesinin Belirlenmesi ............................................................. 48

3.1.1. İğnenin yer değişme diyagramı ........................................................................ 49

3.3.2. İlmeklerin iğneyle birlikte yer değişmelerinin sürtünme kuvvetleri göz

önünde bulundurularak hesaplanması............................................................... 52

3.3.3. Platinsiz makinelerde iğnenin yer değişim miktarının hesaplanması .............. 55

3.3.4. Platinli makinelerde iğne yer değişiminin hesabı ............................................ 56

3.3.5. Çift yönlü dairesel örme makinelerinde iğne hareketinin belirlenmesi ........... 58

3.3.6. Eğim derinliğinin hesaplanması ....................................................................... 62

3.4. Eğim Açısı Teoremi ............................................................................................ 68

3.4.1. Eğim esnasında iplik gerilimi........................................................................... 68

3.4.2. Teknolojik ve mekanik eğim açıları ................................................................. 72

3.4.3. Yükseltme ve kilit kamı profillerinin basınç ve yükselme açıları ................... 73

3.4.4. Eğim sırasında ipliklerin hareketinin engellenme derecesinin düşürülmesi .... 76

3.5. İlmek Oluşturma Elemanlarının Karşılıklı Yer Değiştirmesi ............................. 85

3.5. İlmek Oluşturma Elemanlarının Boyutlarının Seçilmesi .................................... 86

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ................................................................................ 89

4.1. Örme Makinelerinin Temel Konstrüktif Parametrelerinin Belirlenmesi ............ 89

4.1.1. Örme makinesinin sınıfı ................................................................................... 89

4.1.2. İğne tipinin seçilmesi ....................................................................................... 89

4.1.3. İplik kalınlığının belirlenmesi .......................................................................... 91

4.1.4. İğne çengelinin ve platinin kalınlıkları ............................................................ 92

4.1.5. İğne adımı ve makine sınıfı .............................................................................. 97

5. TARTIŞMA VE SONUÇ .................................................................................... 100

6. KAYNAKLAR .................................................................................................... 101

ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................. 103

iii

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

ÖRME MAKİNELERİNİN TEKNOLOJİ VE TASARIM PARAMETRELERİ

ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN ARAŞTIRILMASI

Duygu ERDEM

Süleyman Demirel Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü

Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Gabil ABDULLA

Türkiye dünyada tekstil ürünleri üretiminde iyi bir yerde olmasına karşın tekstil

makinelerinin tamamına yakınını ithal etmektedir. Hatta örme makinelerinin tamamı

ithal edilmektedir. Tekstil alanında gelecekte söz sahibi olmak için tekstil

makinelerinin de üretiminin ülkemizde yapılabilmesi gerekmektedir. Örme

makinelerinin tasarımını gerçekleştirmek için ilk önce tasarım parametrelerinin

belirlenmesi gerekir. Bu konuda Türkiye‟de yapılmış bir araştırma bulunmamaktadır.

Bir örme yapı elde edebilmek için örme makinesinde birçok elemanın bir arada,

birbiriyle belli bir uyum ve düzen içinde çalışması gerekir. Ancak her elemanın belli

üretim sınırları dâhilinde üretiliyor olması onların birbiriyle uyum içinde çalışmasını

zorlaştırır. Bunun için çok sayıda denklem türetmek ve en uygun olanı bulmak

gerekir. Bu çalışmada, örme prosesinin incelenmiş ve tasarım parametreleri

hesaplanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Örme makinesi tasarım parametreleri, örme makinesi

elemanları, iğne, ilmek.

2011, 103 sayfa

iv

ABSTRACT

M.Sc.Thesis

THE SEARCH OF RELATIONS BETWEEN TECHNOLOGY AND

CONSTRUCTION PARAMETERS OF KNITTING MACHINES

Duygu ERDEM

Süleyman Demirel University

Graduate School of Applied and Naturel Sciences

Textile Department

Supervisor: Prof. Dr. Gabil ABDULLA

Altough Turkey is in a good place of producing textile products, imports almost all

of the textile machines. Even all of the knitting machines are imported. In the future,

to have a right to say in the textile industry, textile machines should be produced in

our country. For designing the textile machines at first design parameters should be

determined. There isn‟t found any research about this subject in Turkey.

To obtain a knitted structure, in a knitting machine, many elements should work

together in a harmony. However, being every element is produced in some certain

production limits makes them harder to work compatible with each other. To get this,

lots of equations should be derived and the most appropiate one should be chosen. In

this study was performed knitting process and design parameters.

Key Words: Knitting machine design parameters, knitting machine elements,

needle, stitch.

2011, 103 pages

v

TEŞEKKÜR

Tez çalışması için bana yol gösteren, bilgisi ve anlayışı ile karşılaştığım tüm

zorlukları aşmamda yardımcı olan değerli danışman Hocam Prof. Dr. Gabil

ABDULLA‟ya teşekkürlerimi sunarım.

Tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan aileme sonsuz sevgi ve saygılarımı

sunarım.

Duygu ERDEM

ISPARTA, 2011

vi

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1. 1. Ruddington Örgücüler Müzesi‟nde sergilenen William Lee tarafından

icat edilmiş örme makinesi .......................................................................... 3

Şekil 1. 2. İlmek yapısı ................................................................................................. 8

Şekil 1. 3. İlmek yüzleri ............................................................................................. 10

Şekil 1. 4. Örgü yapıda ilmek sırası ........................................................................... 11

Şekil 1. 5. Örgü yapıda ilmek çubuğu ........................................................................ 12

Şekil 1. 6. Örgü yapıda askı ....................................................................................... 13

Şekil 1. 7. Örgü yapıda atlama ................................................................................... 14

Şekil 1. 8. Esnek uçlu iğnenin temel kısımları ........................................................... 18

Şekil 1. 9. Esnek uçlu iğnede örme hareketi .............................................................. 20

Şekil 1. 10. Dilli iğnenin temel kısımları ................................................................... 22

Şekil 1. 11. Dilli iğnede örme hareketi ...................................................................... 23

Şekil 1. 12. Sürgülü iğnenin temel kısımları .............................................................. 25

Şekil 1. 13. Sürgülü iğnede örme hareketi ................................................................. 28

Şekil 1. 14. Örme platinleri ........................................................................................ 28

Şekil 2. 1. RL-tek raylı düz atkılı örme makinesi (Cotton makinesi) ........................ 33

Şekil 2. 2. RR-çift raylı (V yataklı) düz atkılı örme makinesi ................................... 33

Şekil 2. 3. LL-haroşa düz atkılı örme makinesi ......................................................... 34

Şekil 2. 4. RL-tek raylı yuvarlak atkılı örme makinesi .............................................. 35

Şekil 2. 5. RR-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi (İnterlok) ......................... 36

Şekil 2. 6. LL-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi .......................................... 36

Şekil 2. 7. RL-tek düzlemde hareket eden paget tipi düz kulir makinesi................... 37

Şekil 2. 8. RL-iki düzlemde hareket eden cotton tipi düz kulir makinesi .................. 37

Şekil 2. 9. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı paget tipi düz kulir

makinesi ..................................................................................................... 38

Şekil 2. 10. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir

makinesi .................................................................................................. 38

Şekil 2. 11. RR-RL iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir

makinesi .................................................................................................. 39

Şekil 2. 12. RL-tek raylı Fransız konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi .............. 39

vii

Şekil 2. 13. RL-tek raylı İngiliz konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi ................ 40

Şekil 2. 14. RL-tek raylı Alman konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi ............... 40

Şekil 2. 15. RL-tek raylı Challenger tipi yuvarlak kulir makinesi ............................. 41

Şekil 2. 16. RR-çift silindirli FRansız tipi yuvarlak kulir makinesi .......................... 41

Şekil 2. 17. RL-esnek uçlu iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi ..................... 42

Şekil 2. 18. RL-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi ................................ 43

Şekil 2. 19. RL-sürgülü iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi .......................... 43

Şekil 2. 20. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Milan tipi) ............................ 44

Şekil 2. 21. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Sope tipi) .............................. 44

Şekil 2. 22. RR-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Raşel tipi) ............. 45

Şekil 2. 23. RR-düz çözgülü örme makinesi (Simpleks tipi) ..................................... 45

Şekil 2. 24. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (Maratti tipi) ................................ 46

Şekil 2. 25. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (yuvarlak Milan tipi) .................. 47

Şekil 3. 1. İğne kovanı (a) ve kam sistemi (b) dönme hareketi yaptığı örme

makineleri .................................................................................................. 49

Şekil 3. 2. Örme makinesinde iğnenin yer değişme diyagramının düzlemsel

açılımı ........................................................................................................ 50

Şekil 3. 3. Örme makinesinde iğnenin kam üzerinde izlediği yörünge ..................... 51

Şekil 3. 4. İlmeğin iğnedeki denge hali ...................................................................... 53

Şekil 3. 5. İğnenin makine üzerindeki hareketi .......................................................... 55

Şekil 3. 6. Platinli örme makinelerinde dilli iğnelerin hareketi ................................. 57

Şekil 3. 7. Çift yönlü yuvarlak çorap örme makinesinde kam görünümü.................. 58

Şekil 3. 8. Birinci tip iğne hareket eğrisi .................................................................... 59

Şekil 3. 9. İkinci tip iğne hareket eğrisi ..................................................................... 59

Şekil 3. 10. Çift yönlü örme makinelerinde iğnenin hareketi .................................... 61

Şekil 3. 11. Örme bölgesi kesit görünümü ................................................................. 63

Şekil 3. 12. İğnenin platinlere göre yerleşiminin ilmek uzunluğuna etkisi ................ 66

Şekil 3. 13. Eski ilmeğin yeni ilmeğe etkisi ............................................................... 68

Şekil 3. 14. Platinlerle ipliğe eğim verilmesi ............................................................. 69

Şekil 3. 15. İğnelerle ipliğe eğim verilmesi ............................................................... 70

Şekil 3. 16. İpliğin silindirik yüzey boyunca hareketi ............................................... 72

Şekil 3. 17. Kam profilinin basınç ve yükselme açıları ............................................. 74

viii

Şekil 3. 18. Kilit kamının profilinin basınç ve yükselme açıları ................................ 75

Şekil 3. 19. Eğim kamları (a-kırık profil, b-eğrisel profil)......................................... 77

Şekil 3. 20. Konik iğne silindirinde teknolojik ve mekanik eğim açılarının

farklılığını gösteren şema ........................................................................ 78

Şekil 3. 21. Konik silindirli çift örme sistemli makinelerde teknolojik ve mekanik

eğim açılarının faklılığı ........................................................................... 80

Şekil 3. 22. İğneye kaldıraçla hareket iletiminde kilit ve kaldıracın ortak hareketi... 81

Şekil 3. 23. İğneye kaldıraçla hareket iletim sisteminde teknolojik ve mekanik

eğim açıları .............................................................................................. 83

Şekil 3. 24. Süprem makinelerinde platinlere hareket iletimi .................................... 84

Şekil 3. 25. İğne ve platinlerin karşılıklı hareketinde mekanik ve teknolojik eğim

açılarının faklılığı .................................................................................... 85

Şekil 3. 26. İğne çengelinin yüksekliğinin düz örme makinelerinin sınıfına ve iğne

adımına göre ilişkilendirilmesi ................................................................ 88

Şekil 4. 1. Tek örme sistemli yuvarlak örme makinesinin konstrüksiyonu............. ...93

Şekil 4. 2. İlmek oluşturma elemanları tarafından ipliğin eğim şemaları .................. 94

Şekil 4. 3. Dokuma düğümü ....................................................................................... 97

ix

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge 4. 1. Farklı makineler için makine inceliği E, iğne çengelinin kalınlığı

d, platin kalınlığı p, iplik kalınlığı F ve iplikle platin arasındaki

mesafe x arasındaki bağıntılar .............................................................. 96

x

SİMGELER DİZİNİ

Makine inceliği

Makine çapı

Çalışma hızı

Hareket miktarı

Zaman

Makinenin ana milinin dönme açısı

Yükseklik

Yükselme açısı

Kamın taban uzunluğu

Yer değişme miktarı

İlmekten iğneye etki eden kuvvet

Q kuvvetinin bileşeni

Q kuvvetinin bileşeni

Sürtünme açısı

Sürtünme kuvveti

İğne ve ilmek arasındaki sürtünme katsayısı

Dilli iğnenin temel konstrüktif boyutu

Çengelin mm cinsinden kalınlığı

İlmeğin yatay düzlemdeki izdüşümü

İlmeğin yatay düzlemdeki izdüşümü

İğne çengeli ile dilin en açık pozisyonu arasındaki mesafe

Platinin üst burun yüksekliği

İğne çengelinin çapı (mm)

xi

İğne dilinin boyu

İlmeğin orta çizgisinin uzunluğu (mm)

Eğim derinliği

Platin kalınlığı (mm)

İplik çapı (mm)

İlmeğin doğrusal kısmının uzunluğu (mm)

İlmeğin doğrusal kısmının aldığı açı (rad)

Platin

İğne

İpliğin giriş bölümünde aldığı gerilme

Platinle iplik arasındaki sürtünme katsayısı

İplikler arasındaki sürtünme katsayısı

İpliğin giriş kolundaki gerilme

İpliğin çıkış kolundaki gerilme

İplik malzemesinin elastisite modülü

Teknolojik eğim açısı

Mekanik eğim açısı

Açısal hız

İpliğin teorik kalınlığı

İpliğin serbest halde kalınlığı

Makine sınıfı

İplik inceliği

1

1. GİRİŞ

Tekstil çağlardan beri insan hayatının vazgeçilmez bir parçası. İncir ağacının

yapraklarını giysi olarak kullanan insanlar geçen zaman içinde önce doğal elyafı

keşfetti, sonra da bunu işleyip tekstile ulaştı. Örtünme ihtiyacı olarak başlayan

tekstil, zaman içinde önce kendi endüstrisini sonra da moda kavramını doğurdu.

Tekstilde ilk olarak dokuma kavramı ortaya çıkmış olsa da örme işlemi

otomatikleştirildikten sonra dokumadan daha önemli bir yer almıştır.

Çünkü rahatına düşkün olan insanoğlu dokumaya göre çok daha yumuşak ve

konforlu olan örme mamulleri daha çok sevmiş ve birçok kullanım alanına

sokmuştur. Örme kumaşlar günümüzde iç giyimden dış giyime, çorap vb. birçok

alanda sıkça kullanılmaktadır.

Örme tekniği ile üretilen yün çoraplar, başlıklar ve benzeri giysiler XVI. yüzyıla

gelinceye kadar el ile örülerek üretilmiştir. Örme ürünlerin yaygınlaşması ancak

mekanik örme makinesinin bulunmasından sonra olmuştur. XVI. yüzyılda örülmüş

eşyaya karşı talebin hızla artışı örmenin mekanikleştirilmesi için itici bir güç

olmuştur.

Örme makinesi ilk olarak 1589‟da İngiltere‟de Nottingham yakınındaki Culverton

köyünün papazı olan William Lee tarafından bulunmuştur. Çalışması dokuma

makinesine oranla çok daha karmaşık olan bu makine pedal ve kasnakla

çalışmaktaydı ve dakikada 600 ilmek atarak şaşırtıcı bir hızla örmekteydi. Makinenin

her bir ilmek için ayrı bir iğnesi vardı ve başlangıçta yalnız düz yüzeyler

örebiliyordu. Örme makinesi 12 yaşındaki bir çocuk tarafından kullanılabilmekte ve

ilk biçimi ile elle örmeye oranla 10–15 kez daha hızlı örgü yapabilmekteydi.

İstekler sürekli arttığı için zamanla makineler üzerinde değişiklikler yapılarak daha

iyi sonuçlar elde edilmiş ve günümüz teknolojisine ulaşılmıştır.

2

1. 1. Örmeciliğin Tarihi

İplik yapımı, dokuma ve dikiş gibi tekniklerin M.Ö. 500-600 yıllarından beri

uygulanıyor olmasına rağmen, el örmeciliği, çok daha sonraları, M.S. 600'lü yıllarda

Mısırda keşfedilmiştir. El örmeciliği günümüzde yerini büyük ölçüde makine

örmeciliğine bırakmıştır. Örme makinelerin icadı ve tarihsel gelişimi incelendiğinde,

mekanik olarak ilmek oluşturma mekanizmasının temelde değişmediği görülecektir

(Atasayan, 2005).

Örme tekniği ile üretilen yün çoraplar, başlıklar ve benzeri giysiler XVI. yüzyıla

gelinceye kadar el ile örülerek üretilmiştir. Örme ürünlerin yaygınlaşması ancak

mekanik örme makinesinin bulunmasından sonra olmuştur. XVI. yüzyılda örülmüş

eşyaya karşı talebin hızla artışı örmenin mekanikleştirilmesi için itici bir güç

olmuştur.

Örgüden yapılmış giyim eşyalarının geçmişi oldukça eskiye dayanmaktadır.

Almanya‟nın Frankfurt kentindeki eski kayıtlarda 1365‟te “Örgücü Katherine” adlı

bir kadının ve 1484‟de “Örgücü Hans” adlı bir erkeğin adına rastlanmaktadır.

Almanya‟daki Buxtehuder kilisesinin mihrabı için 1405‟te ressam Bertram

tarafından yapılmış bir tabloda Meryem Ana‟nın elindeki dört örgü şişi ile dizi

dibinde oynamakta olan Hz. İsa için bir elbise ördüğü görülmektedir. 1500‟de ressam

Stoss tarafından yapılmış olan dinsel nitelikli başka bir tabloda da Meryem Ana‟nın

çatallı bir iğne ile geniş ilmekli bir file işi örgü yaptığı görülmektedir. Bu kanıtlar

XIV. yüzyıldan bu yana örme giyim eşyalarının yaygın olarak üretildiğini

göstermektedir.

3

Şekil 1. 1. Ruddington Örgücüler Müzesi‟nde sergilenen William Lee tarafından icat

edilmiş örme makinesi (Wikipedia, 2011)

Örme makinesi 1589‟da İngiltere‟de Nottingham yakınındaki Culverton köyünün

papazı olan William Lee tarafından bulundu. Çalışması dokuma makinesine oranla

çok daha karmaşık olan bu makine pedal ve kasnakla çalışıyordu ve dakikada 600

ilmek atarak şaşırtıcı bir hızla örüyordu. Makinenin her bir ilmek için ayrı bir iğnesi

vardı ve başlangıçta yalnız düz yüzeyler örebiliyordu. Örülen yüzeyin kenarlarının

dikilmesi ile çorap elde ediliyordu. Zamanla Lee, belirli biçimlerde parçaların

örülebilmesine olanak sağlayan bir sistem geliştirdi. Örme işleminin belirli bir

basamağında tezgâhtaki belirli kancalar çekilerek işlem dışı bırakılıyordu. Örme

makinesi 12 yaşındaki bir çocuk tarafından kullanılabiliyordu ve ilk biçimi ile elle

örmeye oranla 10–15 kez daha hızlı örüyordu.

1758 yılında Jededick Strutt yatay durumdaki iğne yatağına dikey durumda bir iğne

yatağı ilave ederek ilk çift yataklı örme makinesini yapmıştır.

1798‟de ise Monsieurdecroix iğneleri dairesel döndüren kovanı keşfetmiştir. Böylece

yuvarlak örme makinesinin çatısı kurulmuş olur.

4

1805 yılında Joseph Marie Jacquard, Fransa‟nın Lyon kentinde dokuma makineleri

için mekanik jakar tekniğini bulmuştur. Daha sonra bu teknik örme makinelerine

adapte edilerek; delikli kartonlar vasıtası ile iğnelere desen hareketi verilmiştir.

1847‟de İngiliz Matthew Townsend, dilli iğneyi bularak örmecilik tarihinde yeni bir

çığır açmıştır.

1857 yılında Chemnizt‟li A.Eisenstuck ilk defa çatı şeklinde çift plakalı örme

makinesini geliştirerek bu makinenin patentini alır.

1863 yılında ise Amerikalı mucit Isaac William Lamb dilli iğne ile donatılmış ilk düz

örme makinesini yapmıştır. Bu örme makinesi temel örme prensiplerini bugüne

kadar koruyabilen ilk örme makinesidir.

1864‟te William Cotton, gagalı iğnele yatakları üzerine çalışmalar yapıp yatak

konumlarını dikey hale getirir.

1878 yılında D.Gris Wold, ilk ribana üretimini gerçekleştiren yuvarlak örme

makinesinin patentini alır. Dikey silindir ve iğnelerine, yatay kapak ve iğneleri

eklenmiştir.

1918 yılında ilk çift silindirli, küçük çaplı yuvarlak örme makinesi ve iğne iticileri

İngiltere‟deki Wildt firması tarafından üretilmiştir.

1920‟li yılların sonlarına doğru düz ve yuvarlak örme makinelerinde renkli desenli

örgülerin fabrikasyon üretimine başlanmıştır.

İkinci dünya savaşından sonra mekanik ve elektronik alanlardaki gelişmelerin örme

teknolojisindeki yansımaları görülmeye başlamış, 1946‟dan sonra yuvarlak örme

makinelerinde üretim performansı ve ürün çeşitliliğini artırıcı bir dizi gelişme

yaşanmıştır.

5

Örme tekniği ile kumaş üretimi 1950‟li ve 1960‟lı yıllarda gitgide artmaya başlamış

ve buna bağlı olarak da örme makineleri geliştirilmiştir.

1980‟li yılların sonundan itibaren örme sektöründe elektroniğin kullanımı oldukça

yaygınlaşmıştır. ITMA 91‟de sergilenen tüm makineler bilgisayar kontrollüdür.

ITMA 99‟da ise daha çok CAD ünitelerinde yenilikler gözlenmiştir. Ayrıca üretim

hızlarında artış sağlamaya yönelik yenilikler de geliştirilmiştir (Budun, 2007).

Örme makinelerindeki gelişmeler, 20. yüzyılda da elektronik sektöründeki

gelişmelere paralel olarak baş döndürücü bir hızla ilerlemiştir. Günümüzde tümüyle

elektronik olarak kontrol edilen örme makineleri sonsuz desen kapasitesine ve

yüksek üretim hızına sahiptirler. İplik üretimi ve konfeksiyonda zaman kaybını

önlemek amacıyla şekillendirilmiş giysi parçaları üretiminin yanı sıra, hiçbir

konfeksiyon işlemine gerek kalmadan makineden alınıp giyilebilecek şekilde giysiler

de elde edilebilmektedir. Yüksek teknolojiye sahip bu makinelerde daha kaliteli

olarak elde edilen örme yüzeyler, her kullanım sahasına girmiş ve çok tercih edilen

bir yapı haline gelmiştir (Bayazıt Marmaralı, 2004).

1.2. Örmeciliğin Tanımı

İpliklerin tek başına ya da topluca çözgüler halinde örücü iğne ve yardımcı elemanlar

vasıtasıyla ilmekler haline getirilmesi, bunlar arasında da yan yana ve boylamasına

bağlantılar oluşturulması ile bir tekstil yüzeyi elde etme işlemine örmecilik adı

verilir.

Örme kumaşlar kullanılan iplik özellikleri ve uyulama yapılan makine özellikleri

açısından diğer kumaş elde etme yöntemlerine ve malzemelerine göre faklıdırlar.

Ayrıca örme kumaşlarda diğer tekstil yüzeylerine göre boyut stabilitesi yönünden

daha esnek, daha elastik, daha yumuşak ve daha dolgun bir yapı elde edilir.

6

Örme yüzeyi; ilmek oluşturma, ilmeğin örücü iğneye takılması, yeni ilmeğin önceki

ilmek içinden çekilmesi ve önceki ilmeğin yeni oluşturulan ilmek üzerinden

aşırtılması sonucu meydana gelir (Yakartepe ve Yakartepe, 1995).

1.3. Örmeciliğin Sınıflandırılması

İplik veriliş durumuna göre:

Tek iplikli (Atkı yönlü)

Çözgü iplikli

Makine yapısına göre:

Düz örme

Yuvarlak örme

Ancak örmecilikte iğne ve iplik ilişkilerinin birbirinden ayrı tutulmaması gerekir.

Zira belirtilen örme usullerinin bazılarında iğne sabit hareketli bulunurken,

bazılarında da bunun tam tersi yani iplik sabit iğne hareketli olarak örme

yapılmaktadır.

Bu suretle örmeyi iplik iğne hareket durumuna göre;

İğne sabit iplik – hareketli

İğne hareketli - iplik sabit

şeklinde sınıflandırmak mümkündür (Tekstil Okulu, 2010).

1.3.1. Tek iplikli (atkı yönlü) örmecilik

Atkı yönlü veya tek iplikli örme olarak isimlendirilen örme tekniğinde örme ipliği

örme iğnelerinin üzerine enine doğru bir hareketle sırayla yatırılır.

7

İplik yatırımı düz örmede (triko makinelerinde) bir kenardan diğer kenara doğru,

yuvarlak örmede ise dairesel şekilde konumlandırılmış iğneler üzerine enine doğru

gerçekleşir. Atkı yönlü örmede iğneler tek tek hareketli olabilir.

Atkı yönlü örmecilikte örme ipliği tek tek sırayla makine üzerindeki bütün iğneler

üzerinden geçer ve bütün iğnelerin hareketi ipliğin hareketi ile uyumlu bir şekilde

düzenlenerek ilmekler ve örme kumaş oluşturulur.

Atkı yönlü örme tekniğinin özellikleri;

Atkı yönlü örmede ilmekler yan yana meydana getirilir.

Atkı yönlü örmede örme kumaş, ilmek sıralarının sırayla örülmesiyle oluşur.

Atkı yönlü örmede örme makinesinin bir kurs ya da turundaki tüm ilmekler tek

iplikle oluşur (Burada katlı iplikler tek iplik olarak düşünülmektedir).

Atkı yönlü örme tekniğinin en önemli özelliği tek bir iplikle örme kumaşın elde

edilebilmesidir. Atkı yönlü örme makinelerinde üretimi artırabilmek için birden

fazla iplik iğnelere ardışık olarak beslenir.

Atkı yönlü örmede örme kumaşın üretildiği yöne, yani başka bir deyişle kumaşın

enine dik açıya yakın bir açıyla beslenir (www.tekstilokulu.net, 2010).

1.3.2. Çözgülü örmecilik

Leventlere aynı dokuma çözgüsü gibi sarılmış ipliklerin, topluca hareket eden

iğnelere her iğneye bir iplik olacak şekilde yatırılmasıyla gerçekleştirilen örme

tekniğidir.

Çözgülü örmecilik; özellikle naylon, polyester, asetat, viskoz devamlı filament yapılı

iplikleri ile bir ölçüde pamuk ve yün ipliklerinin kullanıldığı en hızlı kumaş yapım

tekniğidir. Her iplik bir iğne üzerinde ilmek oluşturur. İğneler üzerinde oluşan

ilmeklerin yanlamasına yapılan hareketlerle birbirleriyle bağlantısı sağlanır. Böylece

örme kumaş meydana getirilmiş olur.

8

Çözgülü örmeler, örme makinesinin üzerine asılan ve üzerinde çok sayıda paralel

iplik bulunan çözgü levendini önce hazırlanmasını gerektirir (Tekstil Okulu, 2010).

1.4. Temel Örme Kavramları

1.4.1. İlmek

Bir örme yüzeyi meydana getiren en küçük birim ilmektir. Yan yana ve üst üste

oluşturulan ilmeklerin birbirine bağlanmasıyla örme kumaşlar meydana gelir

(Bayazıt Marmaralı, 2004). Bağlantı öğesi olarak ilmek, diğer ilmeklere asılan ve

böylelikle sağlamlık elde eden bir iplik halkasıdır (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları,

1993).

Bir ilmek baş, bacaklar ve ayaklar olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. İlmek

ayakları, kendinden önceki sıraya ait ilmeklerin başları ile ilmek başı ise kendinden

sonraki sıraya ait ilmeklerin ayakları ile bağlantı yapar. İlmek ayakları yan yana

duran ilmekler arasındaki bağlantıyı sağlayan parçadır (Bayazıt Marmaralı, 2004).

Birbirine asılmış olan iplikler bağlantı noktası denilen iplik kesişim yerleriyle

birbirine bağlanmışlardır. Her ilmek iki üst iki de alt bağlantı noktasına sahiptir

(Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993).

Şekil 1. 2. İlmek yapısı (Milli eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993)

9

Bir örgü yapısının boyutsal ve fiziksel analizi örgüyü oluşturan ilmeğin şeklinin ve

boyutlarının, başka ilmeklere bağlanma yerlerinin ve fiziksel özelliklerinin bilinmesi

ile mümkündür. Bir ilmeğe ait parametreler şunlardır:

a) İlmek iplik uzunluğu (l): Bir ilmeği meydana getiren ipliğin uzunluğunun iplik

eksenindeki ölçümüdür.

b) Sıra açıklığı (c): Sıra açıklığının geometrik anlamı, bir ilmeğin kumaş yüzeyinde

etkili olan yüksekliği olup her ilmek sırasının kumaş boyunu artırma miktarını verir.

Bir örgü kumaş parçası boyunun, o kumaşta bulunan sıra sayısına bölümü ile

hesaplanır.

c) Çubuk açıklığı (w): Çubuk açıklığının geometrik anlamı, bir ilmeğin kumaş

yüzeyinde etkili olan genişliği olup her ilmek çubuğunun kumaş enini arttırma

miktarını verir. Bir örgü kumaş parçası eninin, o kumaşta bulunan çubuk sayısına

bölümü ile hesaplanır.

d) İlmek alanı (N=c x w): Bir ilmeğin kumaş yüzeyinde kapladığı alan olup sıra

açıklığı ile çubuk açıklığının çarpımına eşittir. Deneysel çalışmalarda sıra açıklığı,

çubuk açıklığı ve ilmek alanı yerine aşağıda verilen parametreler daha yaygın olarak

kullanılmaktadır.

e) Birim kumaş boyundaki sıra sayısı (cpc): Kumaşın 1 cm uzunluğunda bulunan sıra

sayısı olup piyasada may sayısı olarak da adlandırılır ve cpc (course per cm) = 1/c

(cm) eşitliği ile hesaplanır.

f) Birim kumaş enindeki çubuk sayısı (wpc): Kumaşın 1 cm genişliğnde bulunan

çubuk sayısı olup wpc (course per cm) = 1/w (cm) eşitliği ile hesaplanır.

g) İlmek yoğunluğu (S): Birim kumaş alanında bulunan ilmek sayısıdır ve S = cpc x

wpc eşitliğinden hesaplanır. Kumaş yoğunluğu olarak da adlandırılan bu değer,

hesaplama yanında kumaş üzerinde birim alandaki ilmeklerin sayılması ile de

10

bulunabilir. Özellikle ince kumaşlarda ilmekleri saymak zor olacağından bir luptan

yararlanılabilir (Bayazıt Marmaralı, 2004).

1.4.2. İlmek yüzleri

Şekil 1. 3. İlmek yüzleri (Milli Eğitim Yayınları, 1993)

Örgü yapısı içinde yer alan bir ilmeğin, bacaklarının belirgin olarak göründüğü

yüzüne düz ilmek denir. Düz ilmeklerden oluşan örgü yüzeyinde, minik “v”

şeklindeki ilmek bacakları belirgindir. Örgü kumaşın düz ilmeklerden oluşan yüzü

genellikle ön yüz olarak kullanılır.

Bir örgü yapısında bulunan ilmeğin, baş ve ayaklarının belirgin olarak göründüğü

yüzüne ters ilmek denir. Örgü kumaşın ters ilmeklerden oluşan yüzü genellikle arka

yüz olarak kullanılır.

Makinenin ön tarafında durulup, örülen kumaşa bakıldığında ön yatakta (yuvarlak

makinelerde silindirde) oluşturulan ilmekler düz ilmek, arka yatakta (yuvarlak

makinelerde kapakta) oluşturulan ilmekler ters ilmek görünümünde olacaktır

(Yakartepe ve Yakartepe, 1995).

11

Yüz ilmekte, ilmek bacakları bir alttaki ilmek başının üstünden geçer. Ters ilmekte,

ilmek bacakları bir alttaki ilmek başının altından geçer (Milli Eğitim Bakanlığı

Yayınları, 1993).

1.4.3. İlmek düzeni

1.4.3.1. Sıra

Şekil 1. 4. Örgü yapıda ilmek sırası (Milli Eğitim Yayınları, 1993)

Örgüde enine yönde yan yana dizilen ilmeklere ilmek sırası denir. Bu, iğne

yatağındaki iğnelerin bir sıra örülürken oluşturduğu ilmeklerdir. Basit yapılarda bir

sıra, bir iplikten meydana gelir. Karmaşık yapılarda ise bir sıra farklı ipliklerden

oluşabilir.

Birim kumaş uzunluğundaki ilmek sıralarının sayısı sıra yoğunluğu olarak

adlandırılır ve bu değer aşırtma pozisyonundaki iğnelerin hareket miktarının

değiştirilmesi ile ayarlanabilir. Bu değer kumaş özellikleri yanında üretim miktarını

da etkileyen önemli bir faktördür. Örneğin daha uzun ilmekler oluşturarak sıra

yoğunluğu azaltıldığında, daha seyrek kumaş elde edilirken üretim miktarı da

artacaktır (Bayazıt Marmaralı, 2004).

12

1.4.3.1. Çubuk

Örgüde boyuna yönde üst üste yer alan ilmekler dizisine ilmek çubuğu denir. Bu,

aynı iğnenin ördüğü iç içe geçmiş ilmek dizisidir. Karmaşık bazı yapılarda bir çubuk,

farklı ipliklerden yapılabilir veya farklı iğneler arasında değiştirilebilir.

Birim kumaş genişliğindeki ilmek çubuklarının sayısı çubuk yoğunluğu olarak

adlandırılır ve bu kumaş özellikleri ile görünüşünü etkileyen önemli bir faktördür. Bu

değer örgü yapısı, iplik parametreleri ve gerilimi yanında iğne büyüklüğü ve

yoğunluğuna da bağlıdır. Örme makinesindeki iğne yoğunluğu (makine inceliği)

makine yapımcıları taraf ından önceden belirlendiği için, örmecinin ilmek

yoğunluğunu değiştirebilmesi oldukça sınırlıdır (Bayazıt Marmaralı, 2004).

Şekil 1. 5. Örgü yapıda ilmek çubuğu (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993)

1.4.2. Farklı ilmek yapıları

1.4.2.1. Askı

Bir sırada örülen ilmeğin ikinci sırada örülmeden üçüncü sıradaki ilmek ayağı ile

yaptığı bağlantı sonucu oluşan iplik halkasına askı (nopen) denir. Daha önce

oluşturulmuş ilmek bu nedenle boyuna doğru uzarken, o ilmeğin yanındaki ilmekler

kısalır. Askıda iki üst bağlantı noktası vardır (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları,

1993).

13

Şekil 1. 6. Örgü yapıda askı (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993)

Askı tek bir iğne veya yan yana birkaç iğne üzerinde yapılabileceği gibi çift yataklı

makinelerde yataklardan birindeki tüm iğnelere de uygulanabilir. Bir iğnenin askı

oluşturmak için yaptığı hareketler şunlardır:

a) Askı yapacak iğne yeni ipliği alacak, ancak kancasındaki eski ilmek gövdesine

düşmeyecek kadar yükselir,

b) İğne geri çekilirken kancasına yeni iplik yatırılır,

c) Yeni bir sıra oluşturmak için iğne yükselirken kancasında hem eski ilmek hem de

yeni yatırılan iplik vardır,

d) İğne ilmek oluşturmak için yükseldiğinde kancasındaki her iki iplik gövdesine

düşer ve kancaya yeni iplik yatırılır,

e) Aşırtma yapılır ve yeni bir sıra oluşturulur.

Askı yapılabilmesi için üst kam parçası geri geri çekilir. Alt kam parçası geri

çekilmediği için, iğneler kanala girerek atkı pozisyonuna kadar yükselir. Ancak bu

durumda iğne yatağındaki tüm iğneler askı yapacaktır. Eğer ara ara bazı iğnelerin

askı yapması isteniyorsa, makinelerin özel iğne seçim mekanizmalarına sahip olması

gerekir (Bayazıt Marmaralı, 2004).

14

1.4.2.2. Askı

Şekil 1. 7. Örgü yapıda atlama (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993)

İğnelerin ya tamamen ya da geçici olarak çalışmaması sonucu atlamalar oluşur. Bu

durumda iplik ilmek oluşturmadan geçer. Eğer iğnelerde ilmekler varsa, bunlar da

boyuna doğru uzar. Atlamalar enine elastikiyeti azaltır. Yanlara doğru olan ilmekler

ve askılar atlamaları sınırlı bir alanda sabit tutar. Atlamada iki alt bağlantı noktası

vardır (Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993).

Atlama, askıda olduğu gibi, tek bir iğne veya yan yana birkaç iğne üzerinden

yapılabileceği gibi çift yataklı makinelerde yataklardan birisindeki tüm iğnelere de

uygulanabilir. Bir iğnenin atlama oluşturmak için yaptığı hareketler şunlardır:

a) Atlama yapacak iğne hiç yükselmemektedir,

b) İlmek yapacak diğer iğneler ise yükselirler ve kancadaki ilmekler, dilleri açarak

gövdeye düşerler,

c) Bu arada yükselen iğnelerin kancalarına yeni iplik yatırılır,

d) İğnelerin aşağı hareketi ile aşırtma gerçekleşir ve yeni bir ilmek sırası meydana

gelir,

15

e) Bu arada atlama yapan iğnenin kancasında bekleyen eski sıraya ait ilmek,

uzayarak bir sonraki sıraya kadar bekler.

Atlama yapılabilmesi için ileri geri hareketli olan ve iğnelerin ayaklarının içinde

hareket ettiği kanalları oluşturan kam parçaları tümüyle geri çekilir. Ancak bu

durumda iğne yatağındaki tüm iğneler atlama yaparlar. Eğer ara ara bazı iğnelerin

atlama yapması isteniyorsa, makinelerin özel iğne seçim mekanizmasına sahip

olması gerekir (Bayazıt Marmaralı, 2004).

1.4.2.3. Transfer

Bir iğnenin kancasında bulunan ilmeğin sağında, solunda yer alan veya karşı yatakta

bulunan diğer bir iğneye aktarılmasıdır. Transfer sırasında üzerindeki ilmeği veren

iğne artık çalışmayacağı için o ilmek çubuğu ortadan kalkar ve örgüde daralma

meydana gelir.

Desenlendirme veya şekillendirme amacıyla çok yaygın olarak kullanılan transfer

işlemi, özel transfer iğneleri ve kam mekanizması bulunan makinelerde yapılabilir.

Transfer için kullanılacak dilli iğnenin yan tarafında özel bir yay vardır. Bu yay alt

tarafından iğneye sabit olarak bağlanmış olup, üst kısmı açılıp kapanabilir.

Transfer sırasında üzerinden ilmek alınan iğneye verici iğne, ilmeği alan iğneye alıcı

iğne denir. Transfer işleminin yapılabilmesi için verici iğnenin ilmek pozisyonundan

daha fazla, alıcı iğnenin askı pozisyonundan daha az yükseltilmesi gerekir.

Transfer işlemi sırasında iğnelere iplik beslenmez ve dolayısıyla kumaş üretimi

olmaz. Bu nedenle transfer, makinelerin üretimini azaltan bir işlemdir (Bayazıt

Marmaralı, 2004).

16

1.4.2.4. İlmek düşürme

Örme işlemi sırasında iğneden düşen ilmek, kumaşta delik ve kaçık oluşmasına yol

açar. Ancak belirli bir düzende seçilen iğnelerdeki ilmeklerin düşürülmesi değişik

desenlerin oluşturulmasını sağlar.

Bu yöntemde;

a) İlmek iğnenin kancasında iken iğne yükselmeye başlar,

b) İlmek iğnenin gövdesine düşer, iğne yeni iplik yatırılmadan geri harekete başlar,

c) Gövdedeki ilmek dili kapatarak üzerine çıkar,

d) Aşırtma hareketi ile ilmek iğne üzerinden düşer.

İlmeğini düşüren iğne tekrar örmeye katılırsa, kumaş üzerinde bir delik oluşur ve boş

iğneye yatırılan iplik ilmek oluşturamadığı için askı görünümünü alır. İlmek düşürme

işleminden sonra iğne hemen örmeye katılmazsa ilmek kaçığı görünümü oluşur ve

düşürülen ilmeğe komşu çubuktaki ilmekler genişleyerek büyür (Bayazıt Marmaralı,

2004).

1. 5. İğne

Mekanik örme tezgâhları icat olduğundan beri, örme iğneleri prosesin kalbi

konumuna gelmiştir. Asırlar boyunca ortaya çıkmış olan üç tip iğne vardır.

Esnek uçlu iğne en eski iğne tipidir. Basit yapısı ve ucuzluğu sayesinde dört

yüzyıldır hala kullanımda kalmayı başarmıştır. Bu tip iğneleri kullanan yeni

makineler günümüzde nadiren üretiliyor olsa da, bunlardan birçoğu dünya çapındaki

pek çok işletmede hala kullanılmaktadır. Üretim sırasında kancayı açıp kapamak

için, esnek uçlu iğne yardımcı bir elemana, bir prese ihtiyaç duymaktadır. Bu

yardımcı eleman üretim hızını kötü yönde etkiler ve modern örme makinelerinde bu

iğne tipinin kullanımını sınırlar.

17

Şimdiye kadarki en başarılı iğne Townsend ve Moulden tarafından 150 yıl önce icat

edilmiş olan dilli iğnedir. İğnenin dili sabitlenmiştir ve çengeli açıp kapamak için bir

pim etrafında dönmektedir. Bu iğnenin icadı bir efsaneye göre bir cep bıçağının

kırılmasından esinlenilerek olmuştur.

Son gelişme sürgülü iğnedir. Bu iğne çözgülü örme endüstrisinde devrimler yaratmış

olsa da atkılı örme endüstrisinde henüz ticari olarak kendine bir yer edinememiştir.

İğnenin çengelinin açılıp kapanması için bir kapatma elemanı iğnenin ana kısmının

içindeki bir delikte kayma hareketi yapar (Raz, 1993).

1.5.1. Esnek uçlu iğne

Yukarıda da bahsedildiği gibi esnek uçlu iğne ilk üretilen iğnedir. Makine

çenelerinde yaklaşık bir inçte yaklaşık 60 iğne olacak şekilde ve iğneler arasında

yeterince boşluk olduğundan emin olunacak şekilde tek bir metal parçasından

üretildiği için en ucuz ve en kolay tiptir. İğneler kendi yataklarında ileri geri hareket

ettiğinde yapılan hareket, tek tek baskı ve iğne hareketi problemleri yüzünden

ortaklaşa bir hareket olmak zorundadır. Atkılı örmede sıralı hareket bu yüzden,

ilmekleri iğne gövdesi boyunca hareket ettiren diğer ilmek kontrol elemanları

tarafından gerçekleştirilir. Esnek uçlu iğneler düz kumaş tiplerinin üretiminde

rekabet edebilecek durumda değildirler ve kullanımları günümüzde özel yapıların

üretimiyle sınırlanmıştır (Spencer, 1998).

18

1.5.1.1. Esnek uçlu iğnenin temel kısımları

Şekil 1. 8. Esnek uçlu iğnenin temel kısımları (Bayazıt Marmaralı, 2004)

Esnek uçlu iğnenin 5 temel parçası vardır:

1. Gövde, ilmeğin etrafında şekil aldığı iğne kısmıdır.

2. İğne kafası, yeni ilmeği eski ilmeğin içinden geçirmek için çengel şeklini aldığı

gövde kısmıdır.

3. Uç, eski ilmek iğne ucuna doğru kayarken bu ilmeği yeni ilmekten ayırabilmek

için kullanılan çengelin aşağıya doğru dönen kıvrımının devamıdır.

4. Yuva veya girinti, uç bastırıldığında gövdeye girdiği kısımdır ve bu hareketle yeni

ilmek kapatılır.

5. İğne ayağı, makine içinde ayrı bir pozisyonda bir kavis alabilir (Spencer, 1998).

19

1.5.1.2. Esnek uçlu iğnede örme hareketi

20

Şekil 1. 9. Esnek uçlu iğnede örme hareketi (Knowledge for Innovation, 2011)

1. Son oluşturulan ilmek başlangıç pozisyonunda iğnenin gövdesindedir.

2. İğne yukarı hareket ettiğinde gövdedeki ilmek aşağıya doğru daha çok kayar.

Bu arada iğneye yeni iplik beslenebilir.

3. Platin yeni beslenen ipliği bastırarak iğne gövdesine yaklaştırır ve iğnenin

aşağı doğru hareketiyle çengelin içine girmesine olanak sağlayacak bir

pozisyona getirir.

4. Baskı (pres) olarak bilinen bir yardımcı eleman yeni beslenen ipliği çengelde

hapsederek eski ilmeğin beslenen ipliğin üzerinden aşarak ilmek

oluşturmasına izin verir.

5. Yeni ilmek oluşturulmuş ve başlangıç pozisyonuna dönülmüştür (Spencer,

1998).

21

1.5.2. Dilli iğne

Pierre Jeandeau 1806 yılında ilk dilli iğnenin patentini almıştır fakat pratik kullanım

için patentler Matthew Townsend tarafından 1849‟da alınmıştır ve böylece esnek

uçlu iğnenin 260 yıllık saltanatına meydan okunmuştur. Bu iğnenin üretimi esnek

uçlu iğneye göre daha pahalı bir süreçtir ancak hareket ve ilmek kontrolü avantajı

vardır ve böylece iğnelerin ayrı ayrı hareketi ve kontrolünün sağlanmasıyla iğne

seçimi mümkün kılınmıştır. Bu sebepten dolayı, bu iğne atkılı örmecilikte en geniş

çaplı kullanımı olan iğnedir ve bazen otomatik iğne olarak tanımlanır. Son

zamanlarda üretilen dilli iğneler çok yüksek kalitede kumaş üretimine olanak

sağlamaktadır.

İğne yukarı hareket ettiğinde eski ilmek iğnenin çengelinden kurtarılır çünkü ilmek

çengelin içinden aşağı doğru kayarak dile temas eder, dil açılır ve ilmeği dilin

üzerinden gövdenin üstüne kaydırır. İğnenin aşağıya hareketiyle iplik beslenince

çengel otomatik olarak kapanır çünkü gövdenin üzerinde olan eski ilmek gövdeyle

temas halinde yukarı doğru kayar ve dili yukarı doğru iterek kapatır, böylece yeni

beslenen iplik çengelin içine hapsedilmiş olur. Dilli iğneler bu yüzden, iğneler ileri

geri hareket ettikçe otomatik olarak örme işlemini gerçekleştirirler. Raşel çözgülü

örme makineleri hariç bu iğneler kendi yuvalarında bağımsız olarak hareket

ettirilebilirler. İstenilen her açıda kullanılabilirler fakat genellikle dilin kırılmasını

önleyecek ve dilin açılmasını kolaylaştıracak açılarda kullanılırlar.

Ayrı ayrı hareket eden dilli iğneler, bir ünite halinde hareket eden ve gövdelerinde

ilmek oluşturabilmek için bir kılavuz ya da iğne kafasına ihtiyaç duyan esnek uçlu

iğneler ve çözgülü örme makinelerinde kullanılan iğnelerden farklı olarak her iğne

için kendi ilmek yapılarını oluşturabilirler.

İğnelerin ileri geri hareketi esnasında yükseklik değişimi ile askı, atlama ve ya ilmek

oluşur ve derinlik ilmek uzunluğunu belirler. Özel olarak tasarlanmış dilli iğneler,

seçimli yükseltme ile rib düzeninde ilmek transferini kolaylıkla yapabilirler. İki iğne

22

ayağına sahip haroşa iğneleri karşı yataktan örgü yapabilmek için eski ilmeğin

içinden kayarlar ve böylece zıt yönde ilmekler oluşur (Spencer, 1998).

1.5.2.1. Dilli iğnenin temel kısımları

Şekil 1. 10. Dilli iğnenin temel kısımları (Bayazıt Marmaralı, 2004)

Dilli iğnenin 9 temel parçası vardır:

1. Çengel, yeni ilmeği çeker ve muhafaza eder.

2. Yuva, dilin keskin kısmını karşılar (şekilde gösterilmemiştir).

3. Çeneler, dilin keskin kısmının olduğu yerde mesnetle perçinlenmiştir (şekilde

gösterilmemiştir).

4. Perçin, düz ya da vidalı olabilir. Dilim keskin kısmını muhafaza etmek için

yuvalara sıkıştırma yoluyla dağıtılmıştır.

5. Dilin keskin kısmı, dilin iğne üzerindeki yerini belirler.

6. Dilin kaşık şeklindeki kısmı, keskin kısmının bir uzantısıdır ve çengel ve çengelin

gövdeye doğru uzantısı arasında, dil kapalı olduğu zaman bağlantı sağlar.

7. Gövde, ilmeği kayma ya da bekleme pozisyonundayken taşır.

23

8. İğne ayağı, iğne kamlarla temas ettiğinde iğnenin ileri geri hareket etmesine

olanak sağlar. İki uçlu ters iğne tiplerinde her uçta bir çengel vardır, bir çengel

örme yaparken, aktif olmayan çengel ileri-geri hareket eder ve sürgü olarak

adlandırılan bir kam elemanı tarafından iğne ayağı olarak kontrol edilir.

9. Kuyruk, iğne ayağının alt kısmında bir uzantıdır. İğneye ek bir destek verir ve

iğneyi gideceği yol boyunca korur (Spencer, 1998).

1.5.2.2. Dilli iğnede örme hareketi

Şekil 1. 11. Dilli iğnede örme hareketi (Groz Beckert, 2011)

24

1. İğne çengelinin üst kısmı döngünün başlangıç noktasının en üst kısmıyla aynı

hizadadır, daha önce beslenen iplik ile oluşturulan ilmek çengelin içinde

hapsedilmiştir. Böylece iğneler arasında ileri-geri hareket eden sabitleyici iğne

kafaları tarafından, iğnenin yükselişi sırasında ilmeklerin yükselmesi engellenir.

2. İğne ayağı, değiştirme kamının eğimli kısmından geçerken, iğne kafası tarafından

bastırılan eski ilmek çengelin içinde kayarak dille buluşur, çevirir ve dili açar

(dilin açılması).

3. İğne kamın en alt noktasına ulaştığında eski ilmek çengelden kayar ve dili

gövdedeki yuvasına düşürür (değiştirme yüksekliği).

4. İğne alçalmaya başlar ve dil, eski ilmeğin altında hareket etmesi sebebiyle

başlangıç noktasının altındadır. Aynı zamanda yeni iplik, besleyici kılavuzdaki

deliğin içinden alçalan iğne çengeline beslenir. Bu pozisyonda beslenen ipliğin

dilin altında kalma riski yoktur.

5. Eski ilmek dilin alt kısmıyla temas ederek çengelin üzerine doğru kapanmasına

sebep olur (iplik besleme ve dilin kapanması).

6. İğne başı harekete başlanılan noktanın daha da aşağısına inerken, eski ilmek

iğnenin dışına kayar ve yeni ilmek bunun içinden geçer. İğnenin aşağı inişi

tamamlandığında, iğne kafasının aşağı iniş miktarının yaklaşık iki katı olan ilmek

uzunluğu belirlenmiş olur. Uzaklık, ayarlanabilir bir değer olan iğne kamının

derinlik ayarıyla tanımlanır (ilmek uzunluğu oluşumu) (Spencer, 1998).

1.5.3. Sürgülü iğne

Kayan bir dile sahip olan sürgülü iğnenin patenti ilk olarak 1856 senesinde

Leicesterli Jeacock tarafından alınmıştır. 1960‟ların başlarında oldukça sancılı bir

dönemden geçtikten sonra günümüzde çözgülü örme endüstrisini domine etmiştir.

Ancak çeşitlilik ve iğne seçiminin en az örme hızı kadar önemli olduğu atkılı

örmecilikte bir prototip olmaktan öteye geçememiştir.

25

Şekil 1. 12. Sürgülü iğnenin temel kısımları (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Sürgülü iğne ayrı ayrı kontrol edilen iki farklı parçadan oluşmaktadır: çengel ve

kapatma elemanı (dil, piston vb.). bu iki ünite tek bir parçaymış gibi yükselip

alçalırlar fakat yükselişin en üst noktasında çengel açılmak için, inişin başlangıcında

ise kapanmak için daha hızlı hareket eder.

Çözgülü örme makinelerinde iki tip sürgülü iğne kullanılır. Dilin çengel tüpünün

içinde hareket ettiği tüp boru şeklinde iğne 1938 yılında tanıtılmıştır ve 1940 ve

1950‟lerde James Morton‟un yüksek hızlı FNF trikot çözgülü örme makinesinde

esnek uçlu iğneyle çalışan makinelere rakip olarak başarılı bir şekilde kullanılmıştır.

İkinci tip ise, kapatma kablosunun düz çengel elemanının düz çengel elemanının

yüzeyindeki bir yiv boyunca bir tüpün içinde değil de dışarıda kaydığı, açık gövde

iticili sürgülü iğne tipidir ve günümüzde yaygın olarak kullanılır. İticili tipi üretmek

daha kolay ve daha ucuzdur, bu iğnenin iki parçası ayrı ayrı yerleştirilebilir ve

boyutları daha sıkı ilmeklere sahip örgüler yapmaya olanak verecek şekilde daha

küçüktür.

26

Sürgülü iğnenin maliyeti diğer iğnelere göre daha fazladır. Örme işlemi esnasında

her parça bir kam sistemi tarafından ayrı olarak kontrol edilmelidir. İplik besleme de

son derece kritik olabilir. Örneğin dilli iğnede dilin üzerine beslenen iplik çengele

girmeyecektir hâlbuki sürgülü iğnede dil kayacağı için dilin üstüne besleme yapılsa

bile her koşulda çengele düşecektir.

Sürgülü iğne dil ya da çenenin atalet problemlerinin olmadığı basit, kısa ve sorunsuz

bir harekete sahiptir ve açılıp kapanmak için örülmüş ilmeğe dayanmaz. İnce

konstrüksiyonu ve kısa çengeli, onu yüksek hızlarda örülen düz ve ince çözgülü

örmeler için özellikle uygun kılar. Zincir ilmekleri, iğneler tarafından ilmekler

yükseltilmeksizin sürekli yapabilir ve dayanıklı yapısı elastik iplikler ya da eğrilmiş

ipliklerdeki kalın kısımlar tarafından meydana gelecek eğilmelere karşı koyabilir.

Ayrıca pamuk birikintileri kapatma elamanı tarafından hareket esnasında çengelden

atılabilir (Spencer, 1998).

1.5.3.1. Sürgülü iğnede örme hareketi

1. Başlangıç pozisyonunda ilmek iğne ve sürgü arasında hapsedilmiştir ve iğne

hareket etmeye başlar.

2. İğne üst, sürgü alt konumdayken kılavuz tarafından iplik yatırılır. Önceki

sıraya ait olan ilmek iğne gövdesindedir.

3. İğne aşağı inerken sürgü yükselir.

4. İğnenin aşağı hareketi devam ederken kanca tamamen kapanır ve yeni

yatırılan iplik kancada tutulmuş olur.

5. İğne daha da aşağı çekildiğinde aşırtma gerçekleşir ve yeni ilmek sırası oluşur

(Bayazıt Marmaralı, 2004).

27

28

Şekil 1. 13. Sürgülü iğnede örme hareketi (Groz Beckert, 2011)

1.5. Platin

Şekil 1. 14. Örme platinleri (Santeks Makine, 2011)

Platin birbirinden bağımsız olarak tek tek veya topluca hareket eden, her iğne

aralığında bir tane bulunacak şekilde yer alan ince metal plakalardır. Makine

üzerinde iğnenin kancasının bulunduğu tarafta ve iğne ile dik açı yapacak şekilde yer

alır.

Esnek uçlu iğneli atkılı örme makinelerinde kullanılan platinler, iğnelerin esnek

ucunun altına düz bir şekilde yatırılan ipliğin iğnenin etrafına sarılmasını sağlayarak

ilmek oluşumuna yardımcı olur. Platinlerin, esasen iki görevi vardır. Birincisi,

iğnelerin yükselmesi sırasında ileri çıkarak kumaşın iğnelerle birlikte yükselmesini

engellemek, ikincisi ise iğnelerin aşağı hareketi sırasında geri çekilerek aşırtmaya

yardımcı olmaktır (Bayazıt Marmaralı, 2004).

29

2. KAYNAK ÖZETLERİ

Giriş bölümüne ilave olarak bu bölümde örme makineleri ile ilgili literatür

çalışmaları kapsamında günümüze kadar yapılan çalışmalar incelenmiştir. Ancak

ilgili literatür ışığında araştırılan konu ile ilgili direkt bir çalışmaya rastlanamamıştır.

Araştırmalar daha çok örme makinelerinin tasarımından ziyade örme makineleri

hakkında tanıtıcı genel bilgiler ve örme makinelerinin sınıflandırılması gibi konular

üzerine yoğunlaşmıştır.

Bu yüzden bu bölümde daha önce bu konularda yapılan çalışmalara değinilecektir.

2.1. Örme Makineleri Hakkında Tanıtıcı Bilgiler

2.1.1. Makine inceliği (E)

İğne yatağı üzerinde 1 " (=25,4 mm) mesafede bulunan iğne sayısına incelik denir ve

“E” ile gösterilir. Elde edilecek örgünün kalınlığı makine inceliğine bağlıdır. Örneğin

düz makine inceliğine bağlıdır.

Örneğin düz örme makinelerinde kullanılan incelikler;

El örgüsü görünümünde çok kalın giysiler için E 2-5

Kalın giysiler için E 5-7

İnce giysiler için E 7-10

Çok ince giysiler için E 10-12 dir.

Yuvarlak örme makinelerinde kullanılan incelikler ise;

Tek yataklı makinelerde:

Dış giysilikler için E 7-34

İç giysilikler için E 18-32

30

Jakarlı yapılar için E 5-32

3-iplik futter için E 12-28

Havlu yapılar için E 7-28

Uzun havlı yapılar için E 5-22

Erkek-bayan-çocuk çorapları için E 13-24

İnce bayan çorapları için E 26-36

Çift yataklı makinelerde:

Dış giysilikler için E 7-42

İç giysilikler için E 10-22

Jakarlı yapılar için E 5-30

Transfer desenli yapılar için E 12-16

Erkek-bayan-çocuk çorapları için E 6-21

İnceliğin belirtilmesinde çok seyrek olarak kullanılan diğer bir terim olan taksimat (t)

ise, bir iğnenin çalışması için gerekli olan mesafenin milimetre olarak ifadesidir. Bir

iğne yatağı üzerinde yanyana duran iki iğnenin merkezleri arasındaki mesafe olarak

da tanımlanabilir.

İncelik; üretimde kullanılacak ipliğin numarası, makinenin çalışma hızı, örgü cinsi,

elde edilecek dokunun eni ve en büzülmesini direkt olarak etkiler. İnceliği yüksek

olan makinelerde daha ince, daha düzgün ve stabil yapılar elde edilir (Bayazıt

Marmaralı, 2004).

2.1.2. Makine çapı (D)

Yuvarlak örme makinelerinde çıkacak dokunun enini belirleyen bir ölçüdür.

Mamulün kullanım yerine göre değişik çaplarda makineler seçilir. Birim olarak inch

(") kullanılır (Tekstil Mühendisleri Odası, 2011).

31

2.1.3. Çalışma hızı (V)

Düz örme makinelerinde kilit sisteminin, yuvarlak örme makinelerinde iğne

yatağının m/sn olarak hızıdır. Bu hız makinenin örme prensibine (RL, RR, LL),

desenlendirme durumuna, makine eni veya çapına, örgünün yapısına ve

kullanılan iplik özelliklerine göre belirlenir. Yuvarlak örme makinelerinde hız:

(2.1)

eşitliğinden hesaplanır (Tekstil Mühendisleri Odası, 2011).

2.1.4. Sistem

Atkılı örme makinelerinde bir iğne grubu, bir kam mekanizması ile bir iplik

kılavuzundan oluşan ve bir örgü sırası meydana getiren birime sistem denir. Örme

makinelerinde sistem sayısı arttıkça bir devirde üretilen sıra sayısı da artacaktır.

Ancak düz örme makinelerinde kullanılabilecek maksimum sistem sayısı 6 ile

sınırlıdır. Bugün ise genellikle 3-4 sistemli makineler üretilmektedir. Bunun iki

nedeni vardır:

Örme işlemi, sistemlerin gidip gelme hareketleri ile sağlandığından kesikli bir

çalışma vardır. Çok sayıda sistemden oluşan kafanın ağırlığı da fazla olacağından,

her seferinde kafanın hızını sıfırdan başlayarak arttırmak çok enerji gerektirecektir.

Her sıra sonunda sistemlerin örme bölgesi dışına çıkma zorunluluğu vardır. Sistem

sayısı arttıkça kafanın genişliği de artacağından, iğne yatağının yanlarında fazladan

geniş yer bırakmak gerekecektir.

Yuvarlak örme makinelerine örme işlemi iğne yatağının hep aynı yöne hareketi ile

sağlandığından kesiksiz bir çalışma vardır. İğne yatağı çevresine çok sayıda sistem

yerleştirilebildiği ve kesiksiz çalışma sağlanabildiği için bu makinelerin üretimi çok

32

yüksektir. Bir yuvarlak örme makinesindeki sistem sayısı; makine çapına, makinenin

çalışma prensibine (düz, rib, haroşa), desenlendirme kapasitesine ve makine

inceliğine bağlıdır. Sistem sayısı genellikle çift sayı olur ve jakarlı makinelerde temel

yapıların yanında 2, 3, 4 renkli desenlerin örülebilmesi için iki ve üçe tam olarak

bölünebilecek değerde olması istenir. Günümüzde yuvarlak örme makinelerinde iğne

yatağının çevresine 136 sistem yerleştirmek mümkün olmuştur.

Yuvarlak örme makineleri için tanımlanan sistem yoğunluğu, sistem sayısının

makine çapına oranıdır.

ğ ğ ı ı

İ ç ı (2.2)

Bazı makinelerin sistem yoğunluğu değerleri şöyle sıralanabilir (Bayazıt Marmaralı,

2004):

Sistem yoğunluğu

Dış giysilik için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 4.8‟e kadar

İç giysilik için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 3‟e kadar

Jakarlı tek yataklı yuvarlak örme makinesi 4‟e kadar

3-iplik futter için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 3‟e kadar

Havlu kumaşlar için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 2‟ye kadar

Uzun havlı kumaşlar için tek yataklı yuvarlak örme makinesi 0.5-0.7

Dış giysilik için çift yataklı yuvarlak örme makinesi 4.8‟e kadar

İç giysilik için çift yataklı yuvarlak örme makinesi 3‟e kadar

Jakarlı çift yataklı yuvarlak örme makinesi 3.2‟ye kadar

İğne transferli çift yataklı yuvarlak örme makinesi 1.6‟ya kadar

33

2.2. Örme Makinelerinin Sınıflandırılması

2.2.1. Atkılı örme makineleri

2.2.1.1. RL-tek raylı düz atkılı örme makinesi (cotton makinesi)

Şekil 2. 1. RL-tek raylı düz atkılı örme makinesi (Cotton makinesi) (Offermann ve

Tausch-Marton, 1981)

Cotton makinelerinde, tek bir iğne yatağı vardır ve bu yatakta dilli iğnelerin desen

çeşidine göre birlikte ya da ayrı ayrı hareketi ile arka yüzünde iplik atlamaları

olmaksızın renkli desenli örme yapılar elde etmek mümkündür.

Bu makinede üretilen örme kumaşlara RL- düz örgü denir. Genellikle kalın kazak

üretiminde kullanılırlar.

2.2.1.2. RR-çift raylı ( v yataklı ) düz atkılı örme makinesi

Şekil 2. 2. RR-çift raylı (V yataklı) düz atkılı örme makinesi (Offermann ve

Tausch- Marton, 1981)

34

Cotton makinelerinden farklı olarak bu makinelerde ekstra bir yatak daha

bulunmaktadır. Bu makinede yataklar birbirine 45°‟lik açıyla pozisyonlanmıştır ve

dilli iğneler birbiri arasından geçerek herhangi bir çarpma olmaksızın hareket ederler.

Bu makine ile her türlü desende kumaş üretimi mümkündür.

Bu makinelerde üretilen kumaşlara RR ya da başka bir deyişle rib örgü adı verilir. Bu

örgüler enine elastikiyetlerinin çok yüksek olması nedeniyle lastik örgü olarak da

adlandırılırlar. İğne eksiltme yöntemi ile çok farklı rib yapılar elde edilebilir. Her

yatakta istenilen sayıda iğne iptal edilebileceği gibi istenildiği takdirde bir yataktaki

tüm iğneler de iptal edilebilir.

Sanayide en çok kullanılan örme makinesi tipidir.

2.2.1.3. LL-haroşa düz atkılı örme makinesi

Şekil 2. 3. LL-haroşa düz atkılı örme makinesi (Offermann ve Tausch-Marton,

1981)

Haroşa makinelerinde aynı düzlemde bulunan iki iğne yatağı vardır ve iki ucu

kancalı iğneler bir uçtan diğer uca ilmek atarak haroşa örgüyü oluştururlar. İki ucu

kancalı iğnelerin sağladığı avantaj ile aynı örgü içinde hem ters hem de düz ilmek

sıraları oluşturulabilir.

Rib örgülerde en basit şekliyle çubuklar boyunca bir ters bir de düz ilmekler

bulunmakta ve bu da enine elastikiyeti artırmaktaydı. Haroşa yapılarda ise benzer

35

şekilde en basit şekliyle bir ters bir düz sıralar bulunduğundan, bu yapılarda da

boyuna elastikiyet çok yüksektir.

En basit haroşa yapı 1x1 haroşadır. Fakat istendiği takdirde 2x1, 3x1 vb. haroşa

yapılar da elde etmek mümkündür.

2.2.1.4. RL-tek raylı yuvarlak atkılı örme makinesi

Şekil 2. 4. RL-tek raylı yuvarlak atkılı örme makinesi (Offermann ve Tausch-

Marton, 1981)

RL-tek raylı düz atkılı örme makinelerindekine benzer bir çalışma prensibi vardır.

Dilli iğneler ister tek tek ister hep birlikte çalıştırılarak örme yapılar elde edilir. Tek

fark iğne yatağının düz değil de yuvarlak formda olmasıdır.

36

2.2.1.5. RR-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi (interlok)

Şekil 2. 5. RR-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi (İnterlok) (Offermann ve

Tausch-Marton, 1981)

Bu tip örme makinelerinde iğne yatakları birbirine 90º açıyla pozisyonlanmıştır ve

silindir kapak adıyla anılırlar. Aynı anda dönme hareketi yapan iki yatakta da dilli

iğneler kullanılırlar ve iğneler ileri geri hareket yaparlar. İki yataktaki iğneler

yükseldiğinde birbirinin arasından geçerse ribana, birbirine karşılık gelirse interlok

örgüler oluşur.

2.2.1.6. LL-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi

Şekil 2. 6. LL-çift yataklı yuvarlak atkılı örme makinesi (Offermann ve

Tausch- Marton, 1981)

37

İki ucu kancalı iğnelerin kullanıldığı bu tip makinelerde iğneler silindir-silindir

şeklindeki iki yatak üzerinde aşağı-yukarı hareketler yaparak düz yataklı örme

makinesindekine benzer şekilde haroşa örgüler oluştururlar.

Bu tip makineler genellikle çorap üretiminde kullanılırlar.

2.2.2. Kulir makineleri

2.2.2.1. RL-tek düzlemde hareket eden paget tipi düz kulir makinesi

Şekil 2. 7. RL-tek düzlemde hareket eden paget tipi düz kulir makinesi

(Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Bu tip makinelerde esnek uçlu iğneler iğne yatağında yatay konumda bulunurlar.

İğneler topluca ve tek bir düzlemde hareket ederler, iplik hareketli bir sistemdir. Düz

örme yapılar elde edilir.

2.2.2.2. RL-iki düzlemde hareket eden cotton tipi düz kulir makinesi

Şekil 2. 8. RL-iki düzlemde hareket eden cotton tipi düz kulir makinesi (Offermann

ve Tausch-Marton, 1981)

38

Bu tip makinelerde esnek uçlu iğneler iğne yatağında dikey konumda bulunurlar.

İğneler topluca ve aşağı-yukarı hareket ederken iğne yatağı ileri-geri hareket eder.

İplik hareketli bir sistemdir. Düz örme yapılar elde edilir.

2.2.2.3. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı paget tipi düz kulir makinesi

Şekil 2. 9. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı paget tipi düz kulir makinesi

(Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Bu tip makinelerde iki yatak birbirine dik vaziyette bulunur. Esnek uçlu iğneler kendi

yataklarında ileri-geri ve aşağı-yukarı hareket ederler. İplik hareketli bir sistemdir.

İplik ilk olarak üst yataktaki, yatay konumdaki iğneler tarafından alınır.

2.2.2.4. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi

Şekil 2. 10. RR-iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir makinesi

(Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

39

Bu tip makinelerde iki yatak birbirine dik vaziyette bulunur. Esnek uçlu iğneler kendi

yataklarında ileri-geri ve aşağı-yukarı hareket ederler. İplik hareketli bir sistemdir.

İplik ilk olarak alt yataktaki, dikey konumdaki iğneler tarafından alınır.

2.2.2.5. RR-RL iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir

makinesi

Şekil 2. 11. RR-RL iki düzlemde hareket eden çift yataklı cotton tipi düz kulir

makinesi (Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Bu tip makinelerde iki yatak birbirine dik vaziyette bulunur. Esnek uçlu iğneler kendi

yataklarında ileri-geri ve aşağı-yukarı hareket ederler. İplik hareketli bir sistemdir.

İplik ilk olarak alt yataktaki, dikey konumdaki iğneler tarafından alınır. İğne

seçimine göre düz, ribana ya da interlok yapılar elde edilebilir.

2.2.2.6. RL-tek raylı Fransız konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi

Şekil 2. 12. RL-tek raylı Fransız konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi

(Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

40

Esnek uçlu iğneler yatay konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi

yaparlar. İplik hareketli bu sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme

yapılar elde edilir.

2.2.2.7. RL-tek raylı İngiliz konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi

Şekil 2. 13. RL-tek raylı İngiliz konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi (Offermann

ve Taush-Marton, 1981)

Esnek uçlu iğneler dikey konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi

yaparlar. İplik hareketli bu sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme

yapılar elde edilir.

2.2.2.8. RL-tek raylı Alman konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi

Şekil 2. 14. RL-tek raylı Alman konstrüksiyonlu yuvarlak kulir makinesi (Offermann

ve Tausch-Marton, 1981)

41

Fransız konstrüksiyonuna benzer bu makinede, aynı şekilde esnek uçlu iğneler yatay

konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi yaparlar. İplik hareketli bu

sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme yapılar elde edilir.

2.2.2.8. RL-tek raylı Challenger tipi yuvarlak kulir makinesi

Şekil 2. 15. RL-tek raylı Challenger tipi yuvarlak kulir makinesi (Offermann

ve Tausch-Marton, 1981)

Esnek uçlu iğneler dikey konumdaki iğne yatağında bulunurlar ve dönme hareketi

yaparlar. Aynı zamanda iğne silindirinin aşağı yukarı hareketi de mümkündür. İplik

hareketli bu sistemde iğneler topluca hareket ederler. Düz örme yapılar elde edilir.

2.2.2.9. RR-çift silindirli Fransız tipi yuvarlak kulir makinesi

Şekil 2. 16. RR-çift silindirli Fransız tipi yuvarlak kulir makinesi (Offermann

ve Tausch-Marton, 1981)

42

Esnek uçlu iğneler hem yatay hem dikey konumlanmışlardır. Yatay pozisyondaki

iğneler dönme hareketi yaparken dikey pozisyondaki iğneler aşağı-yukarı hareket

ederler. Atkılı örme makinesindeki çalışmaya benzer iğnelerin birbiri arasından

geçtiği bu çalışma biçimi ile ribana yapılar elde etmek mümkündür.

2.2.3. Çözgülü örme makineleri

2.2.3.1. RL-esnek uçlu iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi

Şekil 2. 17. RL-esnek uçlu iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Offermann

ve Tausch-Marton, 1981)

Birbirine dik iki yatağın bulunduğu bu örme makinesinde esnek uçlu iğneler

kullanılır. Örmeye yardımcı olarak makinede iplik kılavuzları bulunur. Alttaki iğne

yatağı sadece salınım hareketi yaparken üstteki iğne yatağı hem salınım hem de ileri-

geri hareket edebilmektedir.

43

2.2.3.2. RL-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi

Şekil 2. 18. RL-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Offermann ve

Tausch-Marton, 1981)

Birbirine dik iki yatağın bulunduğu bu örme makinesinde dilli iğneler kullanılır.

Örmeye yardımcı olarak makinede iplik kılavuzları bulunur. Alttaki iğne yatağı

salınım hareketi ve aşağı-yukarı hareket ederken üstteki iğne yatağı ileri-geri hareket

etmektedir.

2.2.3.3. RL-sürgülü iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi

Şekil 2. 19. RL-sürgülü iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Offermann ve

Tausch-Marton, 1981)

44

Birbirine dik iki yatağın bulunduğu bu örme makinesinde sürgülü iğneler kullanılır.

Örmeye yardımcı olarak makinede iplik kılavuzları bulunur. Alttaki iğne yatağı

sadece aşağı-yukarı hareket ederken üstteki iğne yatağı hem salınım hem de ileri-geri

hareket edebilmektedir.

2.2.3.4. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Milan tipi)

Şekil 2. 20. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Milan tipi) (Offermann ve

Tausch-Marton, 1981)

Birbirine dik iki yatağın bulunduğu bu örme makinesinde esnek uçlu iğneler

kullanılır. Örmeye yardımcı olarak makinede iplik kılavuzları bulunur. Alttaki iğne

yatağı sadece aşağı-yukarı hareket ederken üstteki iğne yatağı hem salınım hareketi

hem de ileri-geri hareket edebilmekte, aynı zamanda dönüşe yakın bir hareket de

sağlayabilmektedir.

2.2.3.5. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Sope tipi)

Şekil 2. 21. RL-tek raylı düz çözgülü örme makinesi (Sope tipi) (Offermann ve

Tausch-Marton, 1981)

45

Tek ve yatay konumdaki bir iğne yatağının bulunduğu bu basit makinede esnek uçlu

iğneler kullanılır. İğneler iğne yatağında ileri-geri hareket ederler.

2.2.3.6. RR-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Raşel tipi)

Şekil 2. 22. RR-dilli iğne kullanan düz çözgülü örme makinesi (Raşel tipi)

(Offermann ve Tausch-Marton, 1981)

Biraz daha karmaşık yapılara sahip bu örme makinelerinde dilli iğneler daha fazla

sayıda iğne yatağında daha fazla harekete imkân verilerek hareket ettirilir. Alttaki

yataklar düz değil birbirine belli bir açıyla konumlandırılmıştır. Aynı şekilde

kullanılan iplik kılavuzu sayısı da arttırılmıştır.

2.2.3.7. RR-düz çözgülü örme makinesi (Simpleks tipi)

Şekil 2. 23. RR-düz çözgülü örme makinesi (Simpleks tipi) (Offermann ve Tausch-

Marton, 1981)

46

Hem alttaki hem de üstteki yataklar birbirine göre belli bir açı altında makinede

yerleşmiştir. Üstteki yataklar salınım hareketi ve ileri-geri hareketler yaparken alttaki

yataklar ileri-geri hareket ederler. Esnek uçlu iğneler kullanılır. İplik kılavuzları

vardır.

2.2.3.8. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (Maratti tipi)

Şekil 2. 24. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (Maratti tipi) (Offermann ve

Tausch-Marton, 1981)

Maratti tipi yuvarlak çözgülü örme makinesinde iğneler silindir şeklindeki iğne

yatağı üzerinde dönme hareketi yaparak ve aşağı-yukarı hareket ederek örme yapılar

oluştururlar.

47

2.2.3.9. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (yuvarlak Milan tipi)

Şekil 2. 25. RL-yuvarlak çözgülü örme makinesi (yuvarlak Milan tipi) (Offermann

Ve Tausch-Marton, 1981)

Milan tipi yuvarlak çözgülü örme makinesinde iğneler silindir şeklindeki iğne yatağı

üzerinde dönme hareketi yaparak ve aşağı-yukarı hareket ederek örme yapılar

oluştururlar. Maratti tipinden farklı olarak sürgülü iğneler kullanılır.

48

3. MATERYAL VE YÖNTEM

Literatür araştırmasında iğne, platin vb. örme elamanlarının tasarım parametreleriyle

ilgili aydınlatıcı bir kaynağa rastlanmadı. Bu boşluğu gidermek için tasarım

parametreleri arasındaki ilişkilerin araştırılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Örme

makinelerinin teknoloji ve tasarım parametrelerinin incelenmesi, yüksek hızlarda

çalışan, kaliteli örme makinelerinin üretilmesi için büyük önem taşımaktadır.

Bu bölümde tasarım parametreleri ve bunlara etkiyen önemli örme elemanları

üzerinde bilgi verilmiş ve hesaplanmıştır. Tasarım parametrelerinin incelenmesinde

farklı dillerde yazılmış bazı kaynaklardan faydalanılmıştır.

3.1. İğnenin Yer Değişmesinin Belirlenmesi

Yuvarlak örme makinelerinin iki tipi vardır:

a) İğne silindiri dönme hareketi yapan, kam sistemi hareketsiz

b) Kam sistemi dönme hareketi yapan, iğne silindiri hareketsiz

İğne kovanı (silindiri) sabit iken çevresel kam(lar)ın döndürülmesiyle iğneye verilen

hareket doğrusaldır. Dönme hareketi yapan iğne silindirlerinde ise iğneler doğrusal

hareketin yanı sıra iğne silindiri ile birlikte dönme hareketi gerçekleştirirler. Bundan

dolayı bu tür makinelerde iğneler karmaşık hareket yaparlar (Şekil 3.1).

49

Şekil 3. 1. İğne kovanı (a) ve kam sistemi (b) dönme hareketi yaptığı örme

makineleri (Soydan, 2011)

Kam profili belli olduğunda iğnenin yer değişmesi hesaplanabilirken, iğnenin yer

değiştirme diyagramı belli iken de kamın profili bulunabilir. Yuvarlak örme

makinelerinde kam sistemi ile iğnenin hareketlerini incelemek için kamın düzlemsel

açılımının analizi gerçekleştirilir.

İstenilen tip örme makinesinde örme elemanları yer değiştirme ve bekleme zamanları

önceden belirlenmiş kesin değerlerdedir. Yer değişmenin hareket kanunları

veya şeklinde ifade edilir. Denklemde zaman makinenin ana

milinin veya iğne silindirinin dönme açısıdır. Genelde iğne silindirleri sabit hızla

hareket ettiklerinden elemanların hareket diyagramları doğrusaldır.

3.1.1. İğnenin yer değişme diyagramı

Şekil 3.2‟de iğnenin yer değişme diyagramının düzlemsel açılımı gösterilmiştir.

İğnenin yer değişme diyagramının elde edilebilmesi için iğnenin kanalında hareketini

sağlayan kamın da düzlemsel açılımının bilinmesi gerekmektedir. Şekilde kam üç

parçadan oluşmaktadır. Bunlar; iğneyi HC kadar kaldıran C parçası, iğneyi HA kadar

kaldıran A parçası ve iğneyi HB kadar indiren B parçasıdır.

50

Şekil 3. 2. Örme makinesinde iğnenin yer değişme diyagramının düzlemsel açılımı

(Moiseenko, 1989)

Yeni örme sistemi tasarımında örme işleminin gerçekleşmesi için iğnenin gerekli yer

değişmeleri , ve ‟nin ve kamların yükselme açılarının büyük bir

hassasiyetle hesaplanması gerekmektedir.

En temel örme makinesinde örme sistemi yükselme ve alçalma olmak üzere iki

kamdan oluşur. Tek silindirli basit yuvarlak örme makinesinde iğnenin yükselmesi

kamın 1-2 yüzeyinde, alçalması 2-3 yüzeyi boyunca gerçekleşir.

51

Şekil 3. 3. Örme makinesinde iğnenin kam üzerinde izlediği yörünge (Moiseenko,

1989)

Tek silindirli basit yuvarlak örme makinesinde iğnenin yükselmesi kamın 1-2

yüzeyinde, alçalması 2-3 yüzeyi boyunca gerçekleşir (Şekil 3.3a). Bu durumda

kamın yükselme ve alçalma açıları birbirine eşit alınır. Kamın profili ise ikizkenar

üçgen şeklinde olur. Kamın tabanının uzunluğu aşağıdaki denklem ile hesaplanır.

(3.1)

İmkan olduğunda yükselme açısının alçalma açısından küçük olması istenilir. Bu

durumda (Şekil 3.3b) kamın taban ölçüsü değişir.

(3.2)

Örme sisteminin gerçek uzunluğu teorik hesaplarda elde edilen değerden fazla olur.

Bunun nedeni iğnenin hareket ettirilmesi için ek ve mesafelerine ihtiyaç

duyulmasıdır (Şekil 3.3b). ve ‟nin değerleri (1.5-3.5)t aralığında seçilir.

52

3.3.2. İlmeklerin iğneyle birlikte yer değişmelerinin sürtünme kuvvetleri göz

önünde bulundurularak hesaplanması

İğne en yüksek pozisyondayken, iğnede bulunan en son ilmek sürtünme kuvvetleri

etkisi ile ilmeğin aynı anda bulunduğu yerde iğneyle beraber yükselir ve iğne

profilinin, düşey dikeyinde (normalinde) bir açısı ile durur.

İlmeğin silindirik çubuk üzerinde, nn normali ile δ açısı yapacak şekilde Q çekme

kuvveti ile serbest bir hareket yaptığını varsayalım (Şekil 3.4a). Q kuvvetini N ve M

bileşenleri olarak ayırdığımızda, iğne üzerinde ilmeğin iğneyle temas ettiği A

noktasında normal ve tanjant profilleri ortaya çıkar.

53

Şekil 3. 4. İlmeğin iğnedeki denge hali (Moiseenko, 1989)

Q kuvvetinin N bileşeni ilmeğin hareketini engellemeye çalışır, M bileşeni ilmeğin

çubuk boyunca aşağı yönde hareket etmesini ister fakat ilmek ve iğne arasında

oluşan T sürtünme kuvveti bunu önler. M T olduğunda ilmek çubuk üzerinde aşağı

hareket edecek, M T olduğunda ise ilmek sabit kalacak ve iğne yukarı hareket

ettiğinde onunla birlikte hareket edecektir. M T olduğunda ilmek üzerindeki

kuvvetler birbirine eşit olacak ve iğne yukarı hareket ettiğinde ilmek hareketsiz

kalacaktır.

M ve T kuvvetlerini meydana getiren çekim kuvvetini ifade edelim.

burada iğne çubuğu ve

ilmek arasındaki sürtünme katsayısıdır.

İlmeğe etki eden kuvvetlerin eşitliği şu şekildedir:

54

veya (3.3)

Sürtünme katsayısı ‟nün sürtünme açısının tanjantı ‟ye eşit olduğunu yani

bildiğimizden, iğne yükseldiği zaman ilmek iğneyle sürtünme açısı

değerinde bir açı oluşturana kadar birlikte hareket edecektir (Şekil 3.4b) (İlmeğe etki

eden kuvvetin açısı sürtünme kuvvetinin açısına eşit olduğunda ilmek harekete başlar

ve sürtünme ortadan kalkar).

Şekil 3.4b‟de ilmek açık dilin üzerinde gösterilmiştir. İğnenin dilin üzerindeki

durumunu tespit etmek için temas noktasında dile kk teğetini sonra ise A noktasından

kk teğetine n normalini indirmek gerekmektedir. Bu durumda ilmeğe etki eden Q

kuvvetinin denge durumunda kalması için nn normalinden iğnenin hareketinin tersi

yönünde sürtünme açısı kadar meyillenmesi gerekecektir. Bir başka deyişle normal

sürtünme açısı kadarlık açıyla duracaktır.

Eğer dilin profiline çekilmiş teğetle iğne gövdesi arasındaki açıyı ile gösterirsek,

ilmeğin yatayla oluşturduğu eğim ‟ya eşit olacaktır. İlmek dili geçtikten sonra

kuvvetlerin eşitliği bozulur ve Q kuvvetinin M bileşeni etkisi ile ilmek yeni bir

kuvvet eşitliği oluşana kadar alçalır. Bu alçalma ilmek ile yatay arasında açısı

oluşana kadar devam eder.

Söz konusu sürtünme açısının bulunması için Prof. V. N. Garbaruk tarafından

denklemi çıkartılmıştır. Denklemde µ iplik ile iğne arasındaki

sürtünme katsayısıdır.

Sonuç olarak indirgenmiş sürtünme açısı için aşağıdaki denklem elde edilmiş olur.

(3.4)

55

3.3.3. Platinsiz makinelerde iğnenin yer değişim miktarının hesaplanması

Platinsiz makinelerde platinin görevini iğne silindirleri üstlenir. İlmek oluşurken

iğnenin aldığı pozisyonlar Şekil 3.5‟de gösterilmiştir.

Yukarıda belirtildiği gibi iğne yükseldiğinde Q kuvveti etkisinde olan ilmek iğne ile

birlikte yükselir ve aktarma yüzeyine göre açısı ile durur. 1 durumunda

ilmeğin açık dil üzerinde kalması a uzaklık değeri ile sağlanır.

İğne (2. durumda) en yüksek pozisyonda iken ilmeğin dil üzerinden geçmesinin

sağlanması için ilmeğin müsaade edilen ölçülerde uzaması ve genişlemesi söz

konusudur. 3. durumda iğne yeni ilmek oluşumu için alınan ipliğe h kadar eğim

vermiştir.

(3.5)

(3.6)

(3.7)

Şekil 3. 5. İğnenin makine üzerindeki hareketi (Moiseenko, 1989)

56

Burada;

- dilli iğnenin temel konstrüktif boyutudur (Dil açık olduğu zaman çengelin iç

kısmından dilin ucuna kadar olan uzaklıktır).

- çengelin mm cinsinden kalınlığıdır.

ve - ilmeğin yatay düzlemdeki izdüşümüdür.

ilmekten açık dilin uç kısmına kadar olan uzaklıktır.

3.6 denkleminin analizi, iğnenin tam yer değişmesinin dilli iğnenin temel konstrüktif

boyutu ‟e, iğne silindirinin kalınlığına ( ), ilmek eğim yüksekliği ‟e ve sürtünme

açısı ‟na bağlı olduğunu göstermektedir. Söz konusu parametrelere ait değerlerin

artması ile iğnenin yer değişim miktarı artar. Tasarım sırasında bu parametrelerin

minimum değerde tutulması gerekmektedir.

3.3.4. Platinli makinelerde iğne yer değişiminin hesabı

Yuvarlak örme makinelerinde platinler aşağıdaki görevleri üstlenirler:

Döndürme yüzeyi oluşturur.

Eski ilmekleri çeker.

İğnelere kılavuzluk yapar.

Eski ilmeklerin iğne ile birlikte yükselmesini engeller.

57

Şekil 3. 6. Platinli örme makinelerinde dilli iğnelerin hareketi (Moiseenko, 1989)

Şekil 3.6‟da iğne ile platinin örme işlemi sırasında oluşturduğu 3 temel durum

görülmektedir. İğne iplik kılavuzu seviyesine kadar yükseldiğinde iğne üzerinde olan

eski ilmek sürtünme kuvvetinin etkisiyle, platinin üst burnu ilmeği tutana kadar,

hareket eder. Bu durumda ilmek belli bir miktar döner ve yatayla açısı alarak

yerleşir. İğnenin diğer durumlarını Şekil 3.6‟dan çıkartmak mümkündür.

Şekle göre iğnenin hareketi aşağıdaki denklemler ile belirlenir.

3.8

3.9

3.10

3.9 denklemindeki 3.6 denklemindeki ‟dan küçük olduğu için

aynı şartlar altında platinli makinelerde iğnenin yer değişmesi platinsiz makinelere

göre daha az olacaktır.

58

3.3.5. Çift yönlü dairesel örme makinelerinde iğne hareketinin belirlenmesi

3.3.5.1. Çift taraflı iğne kilit hareketi ve iğnelerin yörüngesi

İlmek oluşum sistemi, zıt yönlerde hareket eden iki sistemin çalışması esnasında

ilmeklerin oluşabileceği çift yönlü bir hareket olarak tarif edilir. Bu tür sistemlerde

çift yönlü iğne kilidi; iki orta üst (3) ve alt (4) (Şekil 3.7) parçalarından, iki eğim

kamından (sol 2 ve sağ 5, bu kamlar aynı zamanda ilmek oluşum prosesini

sonlandırırlar) ve iki çıkış kamından (1 ve 6) oluşmaktadır. 3 numaralı kam 2

numaralı kamın üst köşesi ile yükseltilmiş iğnelerin geri hareket etmesini sağlar. 4

numaralı kam kılavuz görevi görür. 1 ve 6 numaralı kamlar ise iğneyi yeni ilmek için

başlangıç pozisyonuna getirirler. 1 ve 6 kamları iğneye öyle bir hareket vermektedir

ki iğnenin dili atalet kuvvetlerinin etkisi altında hareket almasın.

Şekil 3. 7. Çift yönlü yuvarlak çorap örme makinesinde kam görünümü (Moiseenko,

1989)

59

Şekil 3. 8. Birinci tip iğne hareket eğrisi (Moiseenko, 1989)

Şekil 3. 9. İkinci tip iğne hareket eğrisi (Moiseenko, 1989)

İğne tabanının karakteristik durumlarına göre iğnenin 1-2-3-4-5-6-7-8-9

durumlarındaki yer değişme eğrisi çizilir. İğnelerin iki farklı hareket eğrisi vardır. Bu

eğriler hareket eğrisinin yerleşimine bağlı olarak birbirlerinden farklılık gösterirler.

Eğrinin ab kısmında ipliklerin iğne üzerine yerleştirilmesi işlemi gerçekleştirilir.

Birinci tip hareket eğrisinin ab kısmı MM düzleminden yaklaşık mm

yüksekte yerleşmektedir. Bu sayede ipliğin iğne tarafından kesin olarak tutulması

sağlanmış olur. İplik gezdiricinin alt kısmı çalışmaya başlama anında ab ve MM

60

düzlemleri arasında öyle bir konumda bulunur ki gezdiriciden çıkan H ipliği iğne

çengelinin ucundan mm aşağıda yer alır.

İkinci tip eğrilerde değeri sıfıra eşittir. Yani eğrinin ab kısmı MM düzlemiyle

çakışır (Şekil 3.9). Bu durumda iplik gezdiricinin alt kısmı çalışmaya başlama anında

MM düzleminden aşağıda yerleşir ve iğne çengelinin ucundan kadar uzakta kalır.

Sonuç olarak birinci tip eğrileri takip eden sistemde iplik, kilit kamlarının hareket

ilettiği iğnelerin üzerine verilecektir ve kilit kamlarının altından geçen iğneler

hareketsiz kalacaktır. İkinci tip eğrilerde iplik, iğnelerin hareketinden bağımsız

olarak tüm iğneler tarafından alınacaktır. Bundan dolayı birinci tip eğrilerin

kullanımı daha avantajlıdır.

Birinci tip iğne hareket eğrileri iki işlemli çorap üretim işleminde, ikinci tip eğriler

ise tek işlemli çorap üretiminde kullanılırlar (iğne gruplarının farklı eğriler boyunca

hareket etmesi gerekli olmadığında ikinci tip hareket eğrisi kullanılır). İkinci tip

eğrilerin birinci tip eğrilere göre avantajı iğnelerin 2-4 mm daha az yer değişme

yapmasıdır.

3.3.5.2. Çift yönlü örme makinesinde iğne yer değişmesinin hesabı

İlk önce iğnenin başlangıç pozisyonuna gelme yüksekliği yi bulalım (Şekil

3.10a). Bu durumda eski ilmek açık dilin üzerinde dilin ucundan a mesafesi kadar

uzakta yerleşmiş olur (Şekil 3.10c).

3.11

3.11 denklemini tek yönlü örme makineleri için elde ettiğimiz benzer 3.8

denklemiyle kıyasladığımızda başlangıç durumunda iğnenin yer değişmesi nin

birebir eşit olduğu görülmektedir.

61

Şekil 3. 10. Çift yönlü örme makinelerinde iğnenin hareketi (Moiseenko, 1989)

İğnenin tam yükselmesi için gerekli olan yüksekliğini, eski ilmeğin iğnenin

dilinden iğnenin gövdesine geçme şartına göre değil de ilmeğe eğim verme kamının

yüksekliğine göre hesaplamak gerekir. Bunun nedeni iğneyi yüksekliğine

yükselten kam ile eğim kamının tek kam şeklinde üretilmesidir.

(3.12)

Denklemde K-iğne topuğunun yüksekliği, - iğne topuğunun eğim kamının köşesi

ile çarpışmamasını sağlamak için verilen ek mesafedir ( ).

Bu hesaplama sonucu iğnenin kadar yükselmesi ilmeğin iğne dilinden iğne

gövdesine geçmesi için gerekli olan yer değişmeden fazla olacaktır. Sonuç olarak

iğnenin toplam yer değişmesi H da daha fazla çıkacaktır.

(3.13)

62

İkinci tip eğri kullanıldığında olduğu için iğnenin toplam yer değişmesi 3.13

denkleminin sonucundan 2-4 mm daha az olacaktır.

3.3.6. Eğim derinliğinin hesaplanması

İlmek iplik uzunluğu, örmenin en önemli parametrelerinden biridir. Çubuk ve sıra

sıklıkları ile ilmek yoğunluğu gibi örmenin diğer önemli parametreleri de bu

parametreye bağlıdır. Öte yandan, ilmek iplik uzunluğu, ilmek oluşum aşamasında

parametrik bir fonksiyon görevi görür. İlmek iplik uzunluğunu etkileyen temel faktör

örme bölgesinde bulunan örme noktasıdır.

İğne, örme noktasına (başka bir deyişle ipliğin iğne kancası tarafından çekilip, önceki

ilmeğin içerisinden geçirilerek getirildiği nokta) kam profili doğrultusunda, platin

veya platin yoksa iğne silindirindeki iğne kanalları yardımıyla getirilir. Örme

noktasının derinliği, iğne kancasının iplikle temas ettiği noktadan kumaş oluşum

çizgisine veya platinlerin çenesinin yüzeylerine olan uzaklık olarak kabul edilir.

Platinler kullanıldığı zaman kumaş oluşturma düzlemi görevini iğnelerin gövdesi

üstlenir.

Örme makinesi tasarımında ilmek iplik uzunluğunun, dolayısıyla örme noktasının

yerinin büyük hassasiyetle hesaplanması gerekir. Hesaplamada ipliklerin rijit olduğu

varsayılır. Ayrıca bir önceki ilmeğin ilmek boyuna etkisi yok kabul edilir.

Örme noktasının hesaplanması için çok sayıda yöntem vardır. Burada Milçenko‟nun

verdiği yöntem kullanılacaktır. Şekil 3.11„de 1-2, 2-3, 3-4, 4-5 kısımlarından oluşan

örme bölgesinin görünümünün yarısı verilmiştir.

63

Şekil 3. 11. Örme bölgesi kesit görünümü (Moiseenko, 1989)

Denklemde kullanılan notasyonlar aşağıda verilmiştir:

64

İlmeğin orta çizgisinin iğne hareket doğrultusu üzerine göre izdüşümü eğim

derinliğine eşit olacaktır. Şekil 3.11‟e göre yarım ilmeğin dikey düzlem üzerinde

izdüşümü aranan eğim derinliğini verir. Şekilden,

veya

(3.14)

3.14 denkleminden h eğim derinliğini bulmak için ilk önce ve x‟in bilinmeyen

olarak dâhil olduğu denklem sistemini yazmak ve çözmek gerekir. Bu denklem

sistemleri için iplik merkez çizgisinin 1-2-3-4-5 kısımlarıyla ifade edilen uzunluğun

bulunması için yazılan denklemleri kullanmak mümkündür.

(3.15)

(3.16)

Bu denklemleri çözmek için ‟yi sıralara ayırmak gerekir.

(3.17)

(3.18)

3. değerden itibaren sayıların çok küçük olduğunu göz önünde bulundurursak

ve aşağıdaki gibi yazılır:

(3.19)

(3.20)

3.19 ve 3.20 denklemlerinden elde edilmiş ve değerlerini 3.16

denkleminde, x değerini ise 3.15 denkleminde yerine koyarsak;

65

(3.21)

alınır.

(3.22)

(3.23)

(3.24)

(3.25)

Burada:

olarak sadeleştirilirse sonuç olarak şu değere

ulaşılır.

(3.26)

3.26 denklemini çözerek ‟nin radyan cinsinden değerleri bulunur. Bundan sonra

3.21 denkleminden ‟in değeri bulunur ve sonuç olarak 3.14 denkleminden ilmeğin

eğim derinliği hesaplanır.

66

Şekil 3. 12. İğnenin platinlere göre yerleşiminin ilmek uzunluğuna etkisi

(Moiseenko, 1989)

3.26 denklemi 3. dereceden bir denklemdir ve matematik çözümü yoktur. Böyle

denklemleri grafik yöntemle veya bilgisayar kullanarak çözmek mümkündür.

Eğim noktasına gelen iplik, bir önceki ilmeğin içerisinden geçerek veya direk

besleme ünitesinden çekilerek alınabilir. Besleme ünitesinden gelen ipliğin gerilmesi

düşük olduğundan kopmalar azalır, teknolojik proses iyileşir. Ancak bu durumda

ipliğin gerilmesi düşük olduğu için ilmek yapıları farklılık gösterebilir.

İpliklerin ilmekten geçerek eğime girmesi durumunda ipliklerin kopma olasılığı

artar. Ancak ilmek yapıları iyileşir. Örme yönteminde ipliklerin eski ilmek içinden

geçerek gelmesi durumunda eğim kamının alt kısmında 2-3 iğne adımına eşit yatay

alan öngörülür. Bu alan eğim verilirken iplikte oluşan gerilme sonucu iğnenin

yükselmesini engeller.

Örme yöntemi ile ilmek oluşturmada esnek uçlu iğneler eğim gerilmesi yüzünden

deforme olur. İğnelerin elastikliği ve rijitliği değişiklik gösterdiğinden bunların

maruz kaldıkları deformasyonlar farklı değerlerde olurlar. Bu da örmede, örme

yapısında farklılıklara sebep olur (Öte yandan iğnelerin aldığı bu deformasyon bazı

örme ürünlerinin elde edilmesinde avantaja dönüşür).

67

Eğim esnasında iğne platinlerin merkezinde yer almalıdır. Bu şart yerine getirilmezse

ilmekteki iplik uzunluğu hesaptakinden fazla çıkar. Sonuç olarak kumaşın üzerinde

bozukluklar olur. Şekil 3.12‟de bu bozukluğun nasıl oluştuğu gösterilmiştir.

İlmek oluşum elemanlarının ölçülerini ve ipliğin kalınlığını göz ardı edersek, Şekil

3.12‟den eğim yüksekliği h;

(3.27)

denklemi ile hesaplanabilir.

Burada ilmekteki iplik uzunluğu, makine inceliğidir.

Şekil 3.12b‟den iğnenin merkezde yerleşmediği durum gösterilmiştir. Bu durumda

ilmekte olan iplik uzunluğu aşağıdaki hesaplamalarla bulunur.

(3.28)

3.22 denkleminin ‟e göre türevini alıp sıfıra eşitlersek, eğim derinliğine denk

gelen ve ilmekteki iplik uzunluğunun minimum değerde olmasını sağlayan ‟in

değerini buluruz.

(3.29)

(3.30)

Sonuncu eşitliğin her iki tarafının da karesi alınırsa denklem aşağıdaki gibi olur:

(3.31)

Bu denklemi çözersek ‟nin minimum olmasını sağlama şartına göre alınır.

68

‟den farklı olduğu durumda ilmekteki iplik uzunluğu artar. Söz konusu

denklem çıkarılırken eski ilmeklerin yeni ilmeklere olan etkisi yok sayılmıştır. Bu

koşul atkılı örme yönteminde yerine getirilir. Fakat çözgülü örmede, yeni oluşan

ilmekler eski ilmekler ile temas halinde olduklarından bu koşul sağlanamaz. Şekil

3.13‟de 1- eski ilmeğin n kesitini, 2- yeni ilmeğin n kesitini göstermektedir (Şekil

3.13a).

Eski ilmekle yeni ilmek temas halinde olduğundan yeni ilmeğin nominal uzunluğu

hesaplanan uzunluktan fazla alınacaktır. Bu farklılık eski ilmeğin gerilmesine ve

kumaşın çekilmesine bağlıdır.

Şekil 3. 13. Eski ilmeğin yeni ilmeğe etkisi (Moiseenko, 1989)

3.4. Eğim Açısı Teoremi

3.4.1. Eğim esnasında iplik gerilimi

Eğim işleminde birkaç iğne ve platin yer alır. Başka bir deyişle eğim sırasında birkaç

ilmek aynı anda oluşmaktadır. Eğim sırasında ipliğin, platin ve iğnelerle temas sayısı

arttıkça ipliklerin kopma ihtimali artar. Temas sayısı azaldığında ise iğnelere veya

platinlere hareket veren kam mekanizmasının çalışması zor hale gelir.

69

İpliklerin elastiklik kuvvetleri ve rijitliğiini göz ardı edersek eğim sırasında iplikte

oluşan gerilmeyi Euler denklemiyle çözmek mümkündür.

Atkılı örme yöntemiyle ilmek oluşma sistemi Şekil 3.14‟de, çözgülü örmede ilmek

oluşum sistemi Şekil 3.15‟de gösterilmiştir. Şekillerde:

platin

İ iğne

sarılma açılarıdır.

Şekil 3. 14. Platinlerle ipliğe eğim verilmesi (Moiseenko, 1989)

70

Şekil 3. 15. İğnelerle ipliğe eğim verilmesi (Moiseenko, 1989)

Eğim sırasında ipliğin aldığı maksimum gerilme aşağıdaki denklemle bulunur.

Atkılı örmede:

(3.32)

Çözgülü örmede:

(3.33)

Denklemlerde:

İpliğin giriş bölümünde aldığı gerilmedir (Bobinden ilmek oluşma sistemine

kadar olan kısımlardaki iplik gerilmesidir).

Platinle iplik arasındaki sürtünme katsayısıdır.

İplikler arasındaki sürtünme katsayısıdır.

71

ve açıları eğim derinliği h‟ye bağlı olarak artarlar. Aynı zamanda eğim işleminde

yer alan iğne ve platinlerin sayısı eğim derinliği h‟ye ve eğim açısı ‟ye bağlıdır.

‟nin değeri azaldıkça daha çok iğne ve platin eğim işleminde yer alır. Bunun

sonucu olarak, eğim sırasında ipliklerin gerilmeleri artmaktadır.

3.32 ve 3.33 denklemleri ile ipliğin rijitliği göz ardı edilerek hesaplanan iplik

gerilmesinin değeri, herhangi bir zamanda ipliğe pratikte etkiyen gerilmelerden

düşüktür. Bunun nedeni ipliğin rijitliğinin göz ardı edilmesi ve denklemlerin buna

göre çözülmesidir. İplik, çapı küçük olan yüzeylerden geçtiğinde rijitliğinden dolayı

oluşan gerilmenin değeri artar. İpliğin gerilmesini ipliğin rijitliğini göz önünde

bulundurarak hesaplamak için V. N. Garbaruk aşağıdaki denklemi kullanmayı

önermiştir:

(3.34)

Denklemde;

ve – ipliğin giriş ve çıkış kollarındaki gerilme,

– iplik malzemesinin elastisite modülü,

– ipliğin n kesit alanının eksenel momenti,

– iplik çapının ve ipliğin temasta bulunduğu yüzey çapının toplam

çapıdır.

Böylelikle iplik rijitliğini göz önünde bulundurduğumuzda 3.32 ve 3.33 denklemleri

aşağıdaki şekli alırlar:

(3.35)

(3.36)

72

Şekil 3. 16. İpliğin silindirik yüzey boyunca hareketi (Moiseenko, 1989)

3.34, 3.35 ve 3.36 denklemlerinde, denklemin sağındaki ikinci değişken iplik

rijitliğinin iplik gerilmesine olan etkisini göstermektedir. Denklemlerden görüldüğü

gibi bu etki çapının karesi ile doğru orantılıdır. 3.35 ve 3.36 denklemlerinden elde

edilen değerler, 3.32 ve 3.33 denklemlerinden elde edilen değerlerden %20 daha

fazladır.

Öte yandan belirtmek gerekir ki, ve açıları rijitlikten dolayı küçülme gösterir.

Ancak bu küçülme çok düşük olduğundan göz ardı edilebilir.

3.4.2. Teknolojik ve mekanik eğim açıları

Eğim kamı doğrusal profile sahip olduğu zaman, platinin boğazının çizgisi,

düzlemine paralel çizgisi boyunca eğim verdiğinde (Şekil 3.14) veya iğne

çengellerinin iç yüzeyinin çizgisi çizgisine paralel çizgisi boyunca

eğim verdiğinde oluşan açısına teknolojik eğim açısı olur. Yukarıda

belirlediğimiz gibi bu açının değeri eğim esnasında iplik gerilmesine etkiyen en

önemli faktörlerden birisidir. Bu açının değeri azaldıkça iplik gerilmesi artar ve belli

bir değerin altına indiğinde ipliklerin gerilmesi kopma gerilmesinin üstüne

73

çıktığından örme işleminin gerçekleşmesi imkânsız hale gelir. Bundan dolayı

teknolojik eğim açısının mümkün olduğu kadar büyük olmasına özen gösterilmelidir.

Şekil 3.15‟den anlaşıldığı gibi iğne çengellerinin oluşturduğu çizgisi eğim

kamının KK çalışma yüzeyine paralel yerleşmektedir. KK çalışma yüzeyinin eğimi

ile işaretlenmiştir. Bu açıya mekanik eğim açısı denir. Ala alınan durumda

mekanik ve teknolojik eğim açıları birbirine eşittir.

Bir sonraki bölümde mekanik eğim açısının, iğne tabanının kamla teması sırasında

ortaya çıkan darbeleri ve iğnenin hareket ettirilmesi için iğne tabanına uyguladığı

baskıyı etkilediği ele alınacaktır. Orada gösterilecektir ki ‟nin artması ile darbe

ve basıncın değerleri artar ve mekanik eğim açısının kritik değerine varıldığında

iğnenin iğne yuvasında kilitlenmesi olayı ortaya çıkar. Böylelikle mekanik ve

teknolojik eğim açılarından birbirine zıt istekler oluşur. Bundan dolayı da öyle örme

sistemlerinin oluşturulması gerekir ki elde edilsin.

3.4.3. Yükseltme ve kilit kamı profillerinin basınç ve yükselme açıları

Bilindiği gibi örme makinelerinin çalışma uzuvları örme sistemine ve yöntemine

bağlı olarak ortaklaşa (birlikte) veya ardışık ya da ilmek oluşum işlemine bağlı

olarak bir süre birlikte ve bir süre ardışık hareket etmektedirler.

Çalışma uzuvlarının birlikte hareketi kamlar, eksantrikler veya çok uzuvlu kol

mekanizmaları yardımıyla gerçekleştirilirler. Ardışık hareketler ise kam sistemindeki

farklı kamların yardımıyla gerçekleştirilir.

Şekil 3.17 ve Şekil 3.18‟den yükseltme kamının ve kilit kamının ABC profili

gösterilmiştir. Kam (Şekil 3.17, 1 numaralı uzuv) açısal hızıyla dönme hareketi

yapmaktadır. Bunun sonucu 2 numaralı uzuv açısal hızı ile salınım hareketi

almaktadır. 2 numaralı uzvun B noktasında oluşan hızı denklemi ile

hesaplanır.

74

Burada;

1 numaralı uzvun B noktasındaki hızıdır (taşıma hızı).

2 numaralı uzvun temas alanında 1 numaralı uzva göre kayma hızıdır.

2 numaralı uzvun temas noktasındaki toplam hızıdır.

Eğer iğne veya çalışma uzvu hareketsiz yuvada hızıyla hareket eden kamın

etkisiyle yer değiştirirse benzer bir hız denklemi kilit kamı için de yazılabilir (Başka

bir deyişle, hareketsiz iğne silindiri ve hareketli kam sistemi olan örme makineleri

için bu denklem aynen yazılabilir).

Hareketsiz kam mekanizmaları için (iğne silindiri hareketi iken), 2 numaralı uzvun

temas noktasında 1 numaralı uzva göre aldığı kayma hızı denklemi ile

hesaplanır. Bu denklemden sonucuna ulaşılır. Bu durumda , iğne

yuvası boyunca hareket eden uzvun mutlak hızı değil bağıl hızıdır. hızı ise kayma

hızıdır.

Şekil 3. 17. Kam profilinin basınç ve yükselme açıları (Moiseenko, 1989)

75

Şekil 3. 18. Kilit kamının profilinin basınç ve yükselme açıları (Moiseenko, 1989)

ABC profilinin B temas noktasında KK teğet ve nn normalleri çizelim. nn normali ile

hızı arasındaki açı kamın basınç açısıdır. ve hızları arasında kalan açısı ise

kamın yükselme açısıdır. Bu açıların değerleri, ilmek oluşturma mekanizmalarının

kinematik ve dinamik parametrelerini büyük ölçüde etkilerler. Kam için hız

planından

(3.37)

(3.38)

denklemleri elde edilir (Bakınız: Şekil 3.17).

Kayma hızı ise aşağıdaki denklemle bulunur:

. (3.39)

76

Mekanizmanın kinematik özelliğini karakterize eden hareket iletim katsayısı

(3.40)

eşitliğiyle bulunur.

Kam mekanizmaları için bu katsayının büyümesi ve açılarının birlikte veya tek

tek artırılması ile mümkündür.

Kilit kamları içeren örme sistemlerinin karakteristik özelliği, iğne yuvasının (P)

hızına dikey olarak yerleşmesidir (Şekil 3.18). Bu nedenden dolayı = alınır. Bunu

göz önünde bulundurduğumuzda 3.28-3.30 denklemleri daha basit bir forma

indirgenirler.

(3.41)

(3.42)

. (3.43)

Sonuç olarak; kilit kamları olan örme mekanizmaları sadece kam mekanizmaları ile

çalışan örme mekanizmalarına göre hareket iletim katsayısının değiştirilmesine daha

az müsaittirler.

3.4.4. Eğim sırasında ipliklerin hareketinin engellenme derecesinin düşürülmesi

Eğim sırasında ipliklerin hareketinin engellenme derecesinin düşürülmesi yani örme

işleminden istenilen taleplerin yerine getirilmesi ve iğne tabanlarının darbelerden

korunması için çok sayıda farklı örme mekanizmaları tasarlanmıştır. Bu

mekanizmalardan önemli olanları aşağıdakilerdir:

77

Kırık veya eğik çizgilerden oluşmuş profile sahip eğim kamları. Kırık profile

sahip kamlar (Şekil 3.19a) iğne tabanının kamlarla temas açısı ‟in küçük olmasını

sağlarlar. Sonuç olarak bu temas daha küçük bir darbeyle gerçekleşmiş olur. Eğim

ise daha büyük açısı altında gerçekleştiğinden ipliklerin hareketini engelleme

derecesi azalır. Bu tür kamlarda BC alanında kamın yüksekliği eğimin maksimum

değerine eşit olmalıdır.

Eğik çizgiden oluşan profillerde (Şekil 3.19b) kırık çizgiden oluşan profillerdeki gibi

iğne tabanının kamla teması küçük açısı altında, eğim işlemi ise açısının büyük

değerleri altında gerçekleşmektedir. Kırık çizgili profilden farklı olarak bu

profillerde temas açısının değeri ‟den ‟ye kadar belli bir kural dâhilinde sürekli

değişiklik gösterir.

Şekil 3. 19. Eğim kamları (a-kırık profil, b-eğrisel profil) (Moiseenko, 1989)

Konik iğne silindirleri. Bu silindirler kesik konik şeklinde yapıldığından iğnenin

kafası dönme merkezine göre daha küçük yarıçapı ile, iğne tabanı ise daha büyük

yarıçapı ile temas etmektedir. Bundan dolayı iğnenin ipliklerle ve kamın iğne

tabanı ile temas hızları farklı olmaktadır.

78

Şekil 3. 20. Konik iğne silindirinde teknolojik ve mekanik eğim açılarının farklılığını

gösteren şema (Moiseenko, 1989)

İğnenin tabanı ve kafası için hız planlarının çizerek iğnenin iğne yuvasında hareketi

esnasında aldığı hızını iğnenin kafası ve tabanı için hesaplayalım.

; (3.44)

(3.45)

; (3.46)

. (3.47)

Fakat olursa,

(3.48)

79

denkleminden,

(3.49)

veya, 3.44 ve 3.45 denklemlerinden elde ettiğimiz değerleri 3.49 denkleminde yerine

koyarsak,

; (3.50)

(3.51)

ve , dolayısıyla,

(3.52)

yani .

3.52 denkleminden anlaşılıyor ki, ve yarıçapları arasındaki fark büyüdükçe,

yani iğne silindirinin konikliği ve iğnenin topuğu ve çengeli arasındaki uzunluk

arttıkça, mekanik eğim açısı ( ) ve teknolojik eğim açısı arasındaki fark da

aynı ölçüde artar.

Ancak konik silindirli örme makineleri örme mekanizmasının karmaşık olmasından

dolayı yaygın değillerdir çünkü iğne aralıkları uzaklığı değişik alınırlar.

Çift sistemli ve konik iğne silindirli örme makinelerinde olduğu için

(Şekil 3.21).

Genelde çift iğne yataklı yuvarlak örme makinelerinin ikinci yatağında düz bir disk

ve üzerinde radyal pozisyonda yerleşmiş iğneler kullanılır. Bu halde, iki konik iğne

80

yatağı olan makinelerdeki gibi, mekanik eğim açısı küçük çapta teknolojik eğim açısı

ise büyük çapta yerleşir. Bunun sonucu olarak mekanik eğim açısı teknolojik eğim

açısından büyük alınır. Çok önemli olan bu yetersizlik çift iğne yataklı makinelerin

tasarımında mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.

Şekil 3. 21. Konik silindirli çift örme sistemli makinelerde teknolojik ve mekanik

eğim açılarının farklılığı (Moiseenko, 1989)

Kaldıraç transferi. İ iğnesi iğne yuvası içinde K kilit kamından hareket alarak O

noktası boyunca salınım hareketi yapan çift kollu P kaldıracından hareketi alır.

Diyelim ki, kilitler sabit iğne silindiri ise P kaldıraç sistemi ile birlikte açısal hızı

ile dönüyor. Çift kollu P kaldıracının 1 ve 2 noktalarında hızı sırasıyla şu şekilde

olacaktır:

(3.53)

(3.54)

81

Şekil 3. 22. İğneye kaldıraçla hareket iletiminde kilit ve kaldıracın ortak hareketi

(Moiseenko, 1989)

Herhangi bir t zamanı için, K kilit kamının hareketi altında P kaldıracının sol kolu (1

noktası) yüksekliği kadar yükselir, bu esnada sağ kol (2 noktası) derinliği

kadar alçalır (Bakınız: Şekil 3.22).

(3.55)

Kilit kamının etkisiyle kaldıracın 1 ve 2 noktalarının aldığı yer değişme hızı

aşağıdaki değerlerde olacaktır:

(3.56)

(3.57)

82

ve hızları karşılıklı dikey düzlemler üzerinde yerleştiklerinden hız vektörleri

arasındaki açı her zaman 90 ‟ye eşittir ve hız planı dik üçgen şeklindedir. Hız

planından (Şekil 3.23);

(3.58)

(3.59)

Bu denklemlerde 3.53 ve 3.54 denklemlerini göz önünde bulundurarak;

(3.60)

(3.61)

denklemlerini elde ederiz.

Bu denklemlerin sonuçları 3.57 denklemlerinde yerine yazılarak açısının değeri

bulunur.

(3.62)

Buradan;

(3.63)

veya

(3.64)

83

Şekil 3. 23. İğneye kaldıraçla hareket iletim sisteminde teknolojik ve mekanik eğim

açıları (Moiseenko, 1989)

Kaldıracın 1 numaralı noktasının eğim izdüşümünün açısı K kamının profilinin

eğim açısına eşittir, bir başka deyişle mekanik eğim açısına eşittir:

(3.65)

İğne tabanının 2 numaralı noktasının eğim açısı P kaldıracının 2 numaralı noktasının

eğim açısına ( eşittir. Öte yandan iğnenin tabanı ve çengelinin yer değişme

eğimleri eşittirler. Bundan dolayı teknolojik eğim açısı açısına eşit olur.

(3.66)

84

3.64 denkleminden , yani sonucu çıkar. Mekanizmada olması

gereken şart gerçekleştirilmiş olunur. Sonuç olarak oranı ve kaldıracın

kollarının oranı ne kadar büyük olursa, teknolojik ve mekanik eğim açıları

arasında da bir o kadar büyük bir fark oluşacaktır.

Kaldıraçlı hareket iletim mekanizmasına örnek olarak süprem örme makinelerindeki

hareket iletimini gösterebiliriz (Şekil 3.24).

Şekil 3. 24. Süprem makinelerinde platinlere hareket iletimi (Moiseenko, 1989)

2 numaralı platin 3 numaralı eğim kamının etkisiyle 5 ekseni boyunca dönerek 1

numaralı eğim platinine hareket iletir. Böylelikle ipliklere gerekli eğim verilmiş olur.

Platinlerin sabitlenmesi için 4 numaralı yay kullanılır. Platinlerin kullanılması

sonucu süprem makinelerinde teknolojik eğim açısı büyürken mekanik eğim açısı

küçülür.

(3.67)

85

3.5. İlmek Oluşturma Elemanlarının Karşılıklı Yer Değiştirmesi

Teknolojik eğim açısının büyütülmesi ve mekanik eğim açısının küçültülmesini,

örme elemanlarına karşılıklı yer değişme vererek de gerçekleştirmek mümkündür.

Şekil 3. 25. İğne ve platinlerin karşılıklı hareketinde mekanik ve teknolojik

açılarının farklılığı (Moiseenko, 1989)

Çevirme düzlemi hareketsiz olduğunda iğne çengeli, eğim işlemi sırasında kumaş

oluşum çizgisinde eğim derinliği h kadar yer değiştirmelidir. Bu sırada iğnedeki yer

değiştirme miktarı a kadar olur (Şekil 3.25).

(3.68)

olduğunda, teknolojik eğim açısı mekanik eğim açısına eşit olur.

Mekanik eğim açısının küçültülmesi ve teknolojik eğim açısının sabit kalması için,

başka bir deyişle olması için, ipliklere eğim verirken çevirme düzleminin

hareket ettirilmesi gerekmektedir. Böylelikle iğne kadar aşağıya indiğinde

platinler kadar ters yönde hareket alırlar. Sonuç olarak;

86

ya da (3.69)

Denklemden de görüldüğü gibi mekanik eğim açısı ‟e eşit olacak - -

teknolojik eğim açısı ise sabit kalacaktır.

(3.70)

Yani olacaktır.

3.5. İlmek Oluşturma Elemanlarının Boyutlarının Seçilmesi

İlmek oluşturma elemanlarının parametreleri örme makinesinin sınıfına bağlı olarak

seçilirler. Örme oluşma işlemiyle bağlı olmayan elemanların parametreleri ise

mukavemet hesaplarına göre belirlenir veya konstrüksiyona göre seçilir.

Örneğin, dilli iğnenin ∆ kalınlığı mukavemet şartlarına göre belirlenir. Genel olarak

‟ye eşit seçilebilir. Denklemde d - çengelin çapıdır. ve ölçüleri

konstrüktif olarak seçilirler. değeri silindirin yüksekliğine göre, değeri ise

makinede kullanılacak iplik kalınlığına göre seçilir. seçilirken ipliğin, dilin altına

düşmesinin sağlanması şartı aranılır. ve değerleri, ilmek uzunluğuna etkiyen

parametrelerdir. Bundan dolayı bu parametreler önceden belirlenmiş bir kalitede belli

tolerans sınırları dâhilinde üretilirler. Modern makinelerde bu ölçüler 6.-7. kalitelerde

üretilirler.

İğne çengelinin S yüksekliği, çengelin uzunluğu ve iğnenin diğer parametreleri

direkt olarak makinenin sınıfına bağlıdır. Bu ölçülerin değerleri yüzyıllar boyunca

yapılmış deneyler sonucu belirlenmiştir.

Örnek olarak düz örme makineleri için S değerinin nasıl tespit edildiğini inceleyelim

(Şekil 3.26a). Diyagramda iğnenin S ölçüsü makinenin sınıfına göre belirlenir.

Deney değerlerinin analiz yöntemini kullanarak S için alınmış noktaları bir eğri

şeklinde birleştirerek bu eğrinin denklemini aşağıdaki şekilde yazabiliriz:

87

(3.71)

3.71 denkleminde makine sınıfı yerine iğne adımı değerini yazarsak, denklem

şeklini alır.

(3.72)

Bu denkleme göre (3.72) iğne adımı ile çengelin yüksekliği arasında olan bağıntı

Şekil 3.26b‟de gösterilmiştir.

Söz konusu yöntemi kullanarak örme elemanlarının diğer parametreleri için de

makinenin sınıfına ve/veya iğne adımına göre denklemler türetilebilir. Bu yöntem

kullanılarak çorap otomatları için iğne çengelinin yüksekliği 3.73 denkleminde

gösterilmiştir.

(3.73)

(3.74)

Çorap makineleri için olabilir. Bu şartı diğer örme makinelerinin tasarımında

da kullanmak mümkündür. 3.73 denklemi, sıkı örme yapılar üretilmesi için S‟nin

mümkün olduğu kadar küçük olması gerektiğini gösterir. Öte yandan S‟nin değeri,

ipliğin örme süresince çengel tarafından sağlam bir şekilde tutulmasını sağlamalıdır.

88

Şekil 3. 26. İğne çengelinin yüksekliğinin düz örme makinelerinin sınıfına ve iğne

adımına göre ilişkilendirilmesi (Moiseenko, 1989)

İğnenin dilinin en açık pozisyonundaki uzunluğuna , çengelin en üst noktasından

dilin en açık pozisyonundaki en uç noktasına kadar olan uzunluğa da dersek;

ve değerleri için aşağıdaki denklemler kullanılır (Milçinka, 1962).

(3.75)

(3.76)

ölçüsü öyle bir değere sahip olmalıdır ki, aynı anda birkaç iplik besleyicisinden

ipliğin düzgün ve hatasız bir şekilde alınmasını sağlamalıdır.

Yukarıda yazılmış ampirik denklemler tüm makine sınıfları için geçerli

olmayabilirler. Bu durumda makineler kaba, orta ve ince sınıflar olmak üzere üç alt

gruba ayrılarak her grup için yeni denklemler yazılır. Örneğin 14. sınıf çorap

makineleri için S‟nin değerinin bulunması için aşağıdaki denklemlerin kullanılması

önerilir.

(3.77)

İnce sınıf makineler için ise 3.77 denkleminin kullanılması tavsiye edilir.

89

4. ARAŞTIRMA BULGULARI

4.1. Örme Makinelerinin Temel Konstrüktif Parametrelerinin Belirlenmesi

4.1.1. Örme makinesinin sınıfı

Örme makinelerinin temel konstrüktif parametreleri şunlardır: makinenin sınıfı, iğne

adımı, iğne çengelinin kalınlığı, platinin kalınlığı, iğne silindirinin çapı veya düz

örme makinelerinde makinenin çalışma eni ve iğne sayısı. Bahsedilen parametreler

örme makinesinin teknolojik amacını belirler.

Örme makinesinin sınıfı birim uzunlukta (D) yerleşen iğne sayısı olarak belirlenir.

Avrupa‟da ve dolayısıyla Türkiye‟de ölçü birimi olarak D değeri için İngiliz ölçü

birimi “inch” kabul görmektedir ve olarak alınır. İğne adımını t ile ifade

ettiğimizden makine sınıfı denklemi ile hesaplanacaktır.

Birim uzunluk değeri olarak İngiliz ölçü birimi inch ya da farklı parametrelerin

seçilmesi bir karmaşaya sebep olduğundan ve Avrupa‟da ve dünyada metrik ölçüm

sistemi daha yaygın olduğundan metrik sınıf kavramı önerilmiştir. Bu sistemde

mm olarak kabul edilir. Ancak günümüzde bu tarz bir sınıflandırma artık

yapılmamaktadır (Garbaruk, 1980).

Başka bir öneri de örme makinelerini iğne adımlarına göre sınıflandırmaktır. Bu daha

kolay kavranabilen bir sistemdir. Bu sisteme göre makineler 26 sınıfa ayrılmıştır:

0.5; 0.55; 0.6; 0.65; 0.7; 0.75; 0.8; 0.85; 0.9; 1; 1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5; 1.6; 1.8; 2; 2.2;

2.5; 3.0; 3.5; 4; 5; 6; 8.

4.1.2. İğne tipinin seçilmesi

İğnenin parametrelerini belirlemeden önce iğnenin tipinin seçilmesi gerekmektedir.

Modern makinelerde üç temel iğne çeşidi kullanılmaktadır. Bunlar; esnek uçlu iğne,

dilli iğne ve sürgülü iğnedir. Aynı örmeyi bu iğnelerin üçüyle de elde etmek

90

mümkündür. Ancak tasarım açısından en iyi sonuca ulaşmak için en uygun iğne

tipinin seçilmesi önemlidir (Garbaruk, 1980).

İğne tipinin seçilmesine etki eden başlıca etkenlerden aşağıda bahsedilmiştir.

Makinenin sınıfı: Son zamanlarda dilli iğneleri de esnek uçlu iğneler kadar ince

yapmak mümkün hale gelmiştir. Bundan dolayı, ince sınıf örme makinelerinde de

dilli iğneler kullanmak mümkün olmaktadır. Sürgülü iğneler ise günümüzde çözgülü

örmelerde kullanılmaktadır.

Genel olarak dilli iğneler 50. sınıf makinelere kadar, esnek uçlu iğneler 60. sınıf

makinelere kadar, sürgülü iğneler ise 28. sınıf makinelere kadar kullanılırlar. Öte

yandan makinenin sınıfına göre iğne tipi seçilirken, iğnenin konstrüktif yapısını da

göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Örneğin, esnek uçlu iğnenin profili daha

düzgün olduğundan çok sıkı örmelerde dilli iğneye göre daha avantajlıdır. Buna ek

olarak, unutulmamalıdır ki, dilli iğneler 34. sınıfın üzerindeki makinelerde verimli

olarak kullanılmamaktadırlar.

Makinenin konstrüksiyonunun sadeliği: Dilli iğnelerde presleme işleminin

olmaması örme makinesinin konstrüksiyonunu önemli ölçüde basitleştirir. Öte

yandan dilli iğnelerin kullanımı örme makinesinin desen çeşitliliğini esnek uçlu iğne

kullanan makinelere göre yüksek ölçülerde artırır. Sürgülü iğnelerde de pres

mekanizmasına ihtiyaç duyulmaz. Ancak sürgünün hareketi için ek mekanizmaya

ihtiyaç duyulur.

Makinenin konstrüktif sadeliği bakımından dilli iğnelerin kullanılması tavsiye edilir.

Verimlilik: Örme makinelerinin hızı, iğnenin yer değiştirmesine bağlıdır. Eşit

koşullarda sürgülü iğnelerde yer değişme en az, dilli iğnelerde ise en fazladır. Bunun

dışında dilli iğnelerde dilin kapanması için ek süre gerekmektedir. Üretim açısından

sürgülü iğneler daha avantajlı sayılırlar.

91

Sonuç olarak iğne tipinin seçiminde yukarıdaki üç parametrenin üçünü de ve aynı

zamanda daha önceki tecrübeleri de göz önünde bulundurmak gerekir.

4.1.3. İplik kalınlığının belirlenmesi

İğne çengelinin ve platinin kalınlıkları örmede kullanılan ipliğin kalınlığına bağlı

olarak belirlenirler. Örmede ipliğin birbirinden ayırt edilmesi gereken teorik kalınlık

f ve ipliğin serbest halde kalınlığı F olmak üzere iki farklı kalınlığı vardır. Teorik

kalınlık denildiğinde ipliğin elyafları arasında bulunan hava boşlukları dikkate

alınmaksızın kalınlığı anlaşılmalıdır. Örme sırasında örme elemanlarının etkisiyle

ipliğin kalınlığı teorik kalınlığa eşit olabilir. Serbest halde ipliğin lifleri arasında hava

boşlukları yer alır ve bundan dolayı sonucu ortaya çıkar.

Teorik kalınlık özel durumlarda kullanıldığından, tasarımda ipliğin serbest haldeki

kalınlığı F temel kalınlık olarak ele alınır. İpliğin F kalınlığı mikroskop altında

incelenerek tespit edilir. Ancak pratik hesaplamalarda F için ipliğin tex incelik

değeriyle ifade edilen incelik değeri kullanılır. İpliğin inceliği denklemiyle

hesaplanır. L km, g gram olarak ifade edilir. İplik inceliği numara ile verildiğinde

olur (Garbaruk, 1980).

Burada L – iplik uzunluğu (m), g ise iplik kütlesidir (gram). İpliğin n kesitini

mikroskopta incelediğimizde n kesitinin çevreden farklı olduğu görülür. Belli

yaklaşımlarla sonsuz uzun ipliğin n kesitinin çember şeklinde olduğu kabul edilebilir.

Bu durumda ipliğin kalınlığını (F) aşağıdaki denklemle hesaplamak mümkündür.

(4.1)

Denklemde - ipliğin özgül ağırlığıdır ( ). Denklemden görüldüğü gibi ipliğin

kalınlığı sadece numarasına değil, özgül ağırlığına da bağlıdır. Denklemde

değeri sabit olduğundan bu değeri k ile ifade edelim.

(4.2)

92

Örmede kullanılan ipliklere belli bir büküm verilir. Bükümün amacı ipliğin

mukavemetinin artırılmasıdır. İpliğin bükümü, büküm katsayısı α ile ifade edilir.

Bilindiği gibi, büküm katsayısı belli bir değere kadar arttığında ipliğin mukavemeti

artar. Bunun üzerindeki değerlerde ise mukavemette düşüş gözlenir. Bükülmüş

ipliklerde belli bir elastik burucu momentler oluştuğunda, bu momentin etkisi ile

iplik açılmaya meyil gösterir. Bu açılmalar örmede ilmek yapısını etkilemektedirler.

Eğer açılma yönü ile makinenin dönüş yönü aynı ise ilmekteki açılma miktarı artar,

farklı yönlerdeyse açılma miktarı azalır.

Açılımdan dolayı ilmek yapısının değişmesini engellemek için örme sanayisinde

daha düşük büküme sahip iplikler kullanılır.

4.1.4. İğne çengelinin ve platinin kalınlıkları

İğne çengelinin ve platinin kalınlıklarını tek silindirli yuvarlak örme makinesi

örneğinde ele alalım. Bu tip makinelerde ilmek oluşumunda iki ilmek oluşturma

elemanı – 6 numaralı dilli iğne ve 5 numaralı platin – bulunmaktadır. İğne 4

numaralı iğne silindirinde platin ise 3 numaralı platin taşıyıcısında yer almaktadır.

Silindirle birlikte dönme hareketi alan iğneler, dikey doğrultuda hareketi sabit 2

numaralı kamlardan almaktadırlar. Platinlere radyal yer değiştirme ise 1 numaralı

kamlar yardımıyla iletilir (Şekil 4.1).

93

Şekil 4. 1. Tek örme sistemli yuvarlak örme makinesinin konstrüksiyonu

(Garbaruk, 1980)

94

İğnenin temel parametresi olarak çengel kalınlığı, d kabul edilir. Makinede kullanılan

iplik ne kadar inceyse d‟nin değeri de bir o kadar küçük olacaktır. Bu mantığa

dayanarak, platinin temel parametresi olarak platin kalınlığı p kabul edilmiştir. İğne

çengelinin, platinin ve ipliklerin kalınlıkları arasındaki bağıntılar örme elemanlarının

birbirleri arasındaki minimum uzaklıkları belirleyen önemli değerlerdir. Platinsiz

örme sistemlerinde platinin görevini silindirin dişleri üstlenir. Bu durumda dişlerin

arasında aynı zamanda iki iplik yer alır. Biri ilmek oluşturmak için yeni alınan iplik,

diğeri ise eski ilmeğin bacaklarına ait ipliktir. Bu durumda yeni alınan iplik dişlerin

aralığında gerilmeye maruz kalırken eski ilmeğe ait iplik ise dişlerin arasında asılı

halde serbest kalır. Bu iki iplikten biri diğerinin üzerinde olduğunda eski ilmeğin

ipliklerini dişler arasındaki mesafelerin hesaplamasında göz ardı etmek mümkündür.

Aynı durum çift silindirli örme makineleri için de geçerlidir. Platinleri hareketli olan

örme makinelerinde (çorap otomatlarında) iğne için minimal ara boşluğu iğne

yükseldiğinde oluşmaktadır. Bu durumda eski ilmeğin bacakları da ara boşluğunda

bulunacaktır. Eğer ipliklerde olan düğüm ara boşluğuna denk gelecek olursa bu

boşluk yetersiz hale geleceğinden ipliklerde kopuş meydana gelebilir. Böylelikle tüm

örme makinelerinde ilmek oluşturma elemanları arasındaki uzaklığı, yeni ipliğe eğim

verme durumu için hesaplamak gerekmektedir (Garbaruk, 1980).

Şekil 4. 2. İlmek oluşturma elemanları tarafından ipliğin eğim şemaları

(Garbaruk, 1980)

95

Şekil 4.2a‟da tek silindirli örme makinesinde ipliğe iğnenin çengeli yardımıyla eğim

verilmesi durumu, Şekil 4.2b‟de ise platin yardımıyla ipliğe eğim verme durumları

gösterilmiştir. Şekilden görüldüğü gibi her iki durumda iğne adımı aşağıdaki

denklemle hesaplanacaktır:

(4.3)

Denklemde d – iğne çengelinin kalınlığı, p – platinin kalınlığı, x – iğne ile platin

arasındaki minimal uzaklıktır.

İpliğin iğne ve platinler arasında sıkışmaması için onun kalınlığı her zaman x

değerinden küçük olmalıdır. Bundan dolayı makine inceliği t‟ye bağlı olarak iğne

çengelinin ve platinin kalınlıkları belli değerlerde yapılmaktadır. Bu üç parametre

arasındaki ilişki deneyimler sonucu elde edilmiştir.

Çizelge 4.1‟de makine inceliği t, iğne çengelinin kalınlığı d, platin kalınlığı p, iplik

kalınlığı F ve iğne ile platin arasındaki minimal uzaklık x‟in farklı makineler için

değerleri hesaplanarak verilmiştir. Çizelgeyi kullanarak iğne adımı t bilindiğinde

iğne çengelinin d ve platinin p kalınlıklarını kolaylıkla bulmak mümkündür.

Farklı örme makinelerinde iğne adımı t, iğne çengelinin çapı d, platinin kalınlığı p,

iplik kalınlığı F ve iğne ile platin arasındaki uzaklık x değerleri arasındaki bağıntılar

ve oranlarını araştırdığımızda birbirine yakın sınıflarda olan örme

makineleri için aynı oranların seçilmesinin mümkün olduğu görülmektedir. Bundan

dolayı istenilen herhangi bir yeni makine için ve parametrelerini, bu parametleri

belli olan bir makinenin sınıfına göre seçmek mümkündür. Matematiksel olarak bu

ifadeleri aşağıdaki denklemlerle ifade edebiliriz.

(4.4)

(4.5)

96

Çizelge 4. 1. Farklı makineler için makine inceliği E, iğne çengelinin kalınlığı d,

platin kalınlığı p, iplik kalınlığı F ve iplikle platin arasındaki mesafe x arasındaki

bağıntılar (Garbaruk, 1980)

Makinenin

sınıfı

Sınıflar

d/E

p/E

x/E

x/F

t/F

Dilli iğneli

yuvarlak

örme

makinesi

3-10

10-16

16-28

0,20

0,25

0,30

0,17

0,17

0,17

0,315

0,290

0,265

1,50

4,8

5,2

5,7

Çorap

otomatı

6-10

10-22

22-34

0,18

0,25

0,32

0,17

0,17

0,17

0,325

0,290

0,245

2,25

6,9

7,8

9,2

Düz örme

makinesi

Tüm

sınıflar

0,20

0,20

0,300

2,25

7,5

MT tipi

örme

makinesi

0,46

0,15

0,195

1,50

7,7

Esnek uçlu

iğne

kullanan

çözgülü

örme

makineleri

0,34

0,20

0,230

1,69

7,4

Cotton

makineleri

15-36

0,30

0,17

0,265

1,50

5,7

97

4.1.5. İğne adımı ve makine sınıfı

parametresini yeniden ele alalım. Görüldüğü kadarıyla ‟in değerine bağlı olarak

makinede kullanılabilecek ipliğin kalınlığı seçilir. Eğer makine inceliği önceden

biliniyor olsaydı değerini 4.3 denkleminden hesaplamak mümkün olurdu.

(4.6)

Örneğin, orta sınıf tek silindirli dilli iğne kullanan yuvarlak örme makineleri için

, ve olduğundan oranı olacaktır.

Önceki bölümlerde ‟in iplik kalınlığı ‟ten mutlaka büyük olması gerektiği

vurgulanmıştır. Çünkü aralığından düğümlerin kolay geçmesi için bu şartın

sağlanması gerekir. İplikler genelde dokuma düğümleriyle düğümlenirler (Şekil 4.3).

Şekilden de görüldüğü gibi düğüm alanında ipliğin toplam kalınlığı tek ipliğin

kalınlığının en azından 2 katı kadar olmaktadır. ‟in değeri seçilirken ancak düğüm

kalınlığını göz önünde bulundurmak yetersizdir. Bunun dışında iğnelerin rijitliğini ve

iğne çengelinde olan iplik sayısını da dikkate almak gerekir.

Şekil 4. 3. Dokuma düğümü (Garbaruk, 1980)

İğneler rijitlik açısından iki gruba bölünürler:

1.grup örme makinelerinde iğnelerin rijitliği düğümlerin geçmesini engeller.

Dilli iğneler kullanan makineler bu gruba aittirler.

98

2. grup örme makinelerinde ise iğnelerin rijitliği düğümlerin kolay geçmesine

olanak sağlar. Bundan dolayı bu tip makinelerde ‟in değerini belli oranda

küçültmek mümkündür.

Öte yandan iplikler aralığından geçtiğinde belli bir ezilmeye maruz kaldıklarından

‟in değerini bu oranda küçültmek mümkün sayılmaktadır. Deneyler ezilme sonucu

iplik kalınlıklarının %25‟e kadar azaldığını gösterir. Bunu göz önünde

bulundurduğumuzda rijit iğneli makinelerde ‟ değeri aşağıdaki denklemler ile

hesaplamak mümkündür.

(4.7)

İğnelerin elastikliği aralığının yaklaşık %25 azalmasına imkân sağladığından 3.14

denkleminden bulunan değer %25 düşürülebilir.

(4.8)

Bazı örme makinelerinde aralığından aynı anda iki iplik geçebilir (Örneğin; çorap

makineleri, çözgülü örme makineleri). Bu makinelerde iğne çengelinden aynı anda

iki iplik geçmektedir. bu durumlarda 4.7 ve 4.8 denklemleri aşağıdaki formları

alırlar:

Rijit iğneler için:

(4.9)

Elastik iğneler için:

(4.10)

4.2 – 4.10 denklemlerini kullanarak makine inceliği ile iplik kalınlığı arasındaki

bağıntı bulunur. Örneğin; tek silindirli yuvarlak örme makinesi için:

99

(4.11)

Buradan da;

(4.12)

İğne adımı bulunduktan sonra denkleminden makinenin sınıfını bulmak

mümkündür.

Örnek:

İplik kalınlığı mm olsun. mm.

3.18 denkleminden ise mm

elde edilir.

100

5. TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu tez çalışmasında, öncelikle literatür taraması yapılarak örme makinelerinin

sınıflandırılması ele alınıp detaylı bir şekilde yeniden oluşturulmuştur.

İğnelerin farklı makinelerdeki yer değişmeleri ve ipliklerin hareketiyle bu yer

değişme miktarının nasıl etkilendiği hesaplanmıştır.

Örme esnasında meydana gelen eğim derinliğinin hesabı yapılmış, teknolojik ve

mekanik eğim açıları incelenmiş, iğnelerin yer değişmeleri ile birlikte bu

parametreler değerlendirilerek ilmek oluşturma elemanlarının boyutlarının

seçilmesinde dikkat edilecek hususlar ortaya konmuştur.

Örme makinelerinin sınıfı incelenerek iğne tipinin, iplik kalınlığının ve platin

kalınlığının neye göre seçileceği açıklanmıştır.

Sonuç olarak elde edilen denklemlere ve verilere dayanarak istenilen örme

makinesinin tasarım parametreleri hesaplanabilir.

101

6. KAYNAKLAR

Atasayan, S., 2005. Dikişsiz örme “seamless” teknolojisinde üretimde karşılaşılan

kumaş çekme sorunları ve çekmenin optimizasyonu. Marmara Üniversitesi,

Yüksek Lisans Tezi, 108 s, İstanbul.

Bayazıt Marmaralı, A., 2004. Atkı Örmeciliğine Giriş. Bornova/İzmir, E.Ü. Tekstil

ve Konfeksiyon Araştırma-Uygulama Merkezi Yayını, Yayın No:9, 158 s,

İzmir.

Budun, S., 2007. Dikişsiz örme makinelerinde iplik beslemesinin kumaşın boyutsal

değişimi üzerine etkileri. Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 90 s,

İstanbul.

Garbaruk, V. N., 1980. Örme Makinelerinin Tasarımı. 472 s, Moskova.

Groz Beckert, 2011. İnternet Sitesi. http://www.groz-

beckert.com/website/media/tr/media_master_360_low.pdf. Erişim Tarihi:

06.05.2011.

Groz Beckert, 2011. İnternet Sitesi. http://www.groz-

beckert.com/website/media/tr/media_master_361_low.pdf. Erişim Tarihi:

06.05.2011.

Knowledge for Innovation, 2011. İnternet Sitesi.

http://www.knitepedia.co.uk/browse/knit_tech/knit_tech/Warp_Knitting/Tric

ot_knitting_1_of_2.htm. Erişim Tarihi: 06.05.2011.

Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993, Tekstil Teknolojisi, Bölüm 3 ve 4.

Moiseenko, F. A., 1989. Örme Makinelerinin Tasarımı. 168 s, Moskova.

Raz, S., 1993, Flat Knitting Technology, Universal Maschinenfabrik Heidenheim,

Germany.

Santeks Makine, 2011. İnternet Sitesi.

http://www.santeksmakine.com/omplatin.html. Erişim tarihi: 10.05.2011.

Spencer, D. J., 1998, Knitting Technology: a comprehensive handbook and practical

guide, Woodhead Publishing, Cambridge.

Soydan, A. S., 2011. Küçük çaplı yuvarlak örme kumaşlar ve üretim makinaları

hakkında bazı çalışmalar. Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, 180s,

İzmir.

102

Tekstil Mühendisleri Odası, 2011. İnternet Sitesi.

http://www.tmo.org.tr/download.php?pid=44e8f33a358&ext=pdf&fn=ajanda

%20teknik%20bilgi%202011.pdf. Erişim Tarihi: 09.05.2011.

Tekstil Okulu, 2010. İnternet Sitesi.

http://www.tekstilokulu.net/smfforum/index.php?topic=9.0. Erişim tarihi:

21.03.2010.

Wikipedia, 2011. İnternet Sitesi. http://en.wikipedia.org/wiki/Stocking_frame. Erişim

Tarihi: 06.05.2011.

Yakartepe M., Yakartepe, Z., 1995, Tekstil Teknolojisi Elyaf‟tan Kumaş‟a, 1. Baskı,

İstanbul, Cilt:8, 2225-2236s.

103

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Duygu ERDEM

Doğum Yeri ve Yılı: Çivril, 1988

Medeni Hali : Bekar

Yabancı Dili : İngilizce

Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl)

Lise : Denizli Lisesi 2001-2005

Lisans : Süleyman Demirel Üniversitesi 2005-2009

Yüksek Lisans: Süleyman Demirel Üniversitesi 2009-