Necâtî Beg’in Farsça O YILMAZ Şiirleri Ozan Yılmaz.pdf · Güzel yüze dost ol! Güzellikten kime zarar geldi?!} ار ﯽﺗﺎﺠﻧ ﺮﮔد ﻢﻏ یا ﺶﮑﻣ ﺪﻣآ

Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 11, İstanbul 2013, 273-291.

Ö Z E T

Türkçenin uçsuz bucaksız mecaz dünyasını ustalıkla kullanan klasik Türk şairleri arasında Farsça bilmek önemli bir hüner sayılmaktaydı. Bu sebeple, hemen her şairin divanında Farsça şiir ya da beyit örneklerine rastlanmaktadır. Fuzûlî, Nef‘î, Yenişehirli Avnî gibi şairler işi Farsça divan/divançe oluşturmaya kadar götürürken, bazı şairler de Farsça şiir söyleme becerisini farklı nazım şekilleriyle yazdıkları az sayıdaki şiirle göstermiştir. Bu isimlerden biri de Klasik Türk Şiiri’nin sağlam temellere oturmasını sağlayan XV. yüzyıl şairi Necâtî Beg’dir. Aslen Edirneli olan Necâtî Beg, divan kâtipliği ve nişancılık gibi görevlerde bulunmuş, yazdığı şiirlerle döneminden günü-müze kadar dikkat çekmiş usta bir şairdir. Şairin Ali Nihad Tarlan tarafından neşredilen divanında

10 Farsça şiir vardır. Bu şiirlerin beşi gazel, üçü tarih manzumesi, dördü kıt’a, bir tanesi de müfred şeklindedir. Farklı kütüphanelerdeki divan yazmalarında da şairin tespit edebildiğimiz dört Farsça manzumesi daha vardır. Bu makalede, Ali Nihad Tarlan tarafından neşredilen Necâtî Beg Divanı’ndaki Farsça şiirler tercüme edilecek, şairin daha önce yayımlanmamış Farsça manzumeleri de tercüme edilerek ilim âleminin istifadesine sunulacaktır.

A B S T R A C T

For many classical Turkish poets masterfully employing metaphorical language in Turkish, the knowledge of Persian was also considered to be a significant talent. Therefore, almost every poet’s divan includes samples of Persian poetry or couplet. While some poets such as Fuzuli, Nef‘i, Yenişehirli Avni composed a set of divans completely in Persian, other poets showed their mastery of Persian poetry through a small number of poems poetized in different verse forms. One of these poets is Necati Beg (15th century) who laid the foundation of Classical Turkish poetry. Originally from Edirne, Necati Beg worked in several positions including as a clerk of diwan and vice chairman in divan, and was a highly prominent and skillful poet who produced timeless poems.

Divan of Necati Beg, which was published by Ali Nihad Tarlan, includes ten Persian poems. These include five ghazals, four qhitas, one couplet. In the divan manuscripts located in different libraries also includes four poems. This article presents the translations of the Persian poems in Divan of Necati Beg that was published by Ali Nihad Tarlan and contributes to the existing literature by introducing his four poems that has never been published.

A N A H T A R K E L İ M E L E R

Klasik Türk Şiiri, Necâtî Beg, Farsça, divan, tercüme.

K E Y W O R D S

Classical Turkish Poetry, Necati Beg, Persian, divan, translation.

Klasik Türk şiirinin XV. asrında yaşayan Necâtî Beg’in (ö. 1509) ha-

yatı hakkında başta tezkireler olmak üzere çeşitli kaynaklardan edinilen

birtakım bilgiler vardır.1 Tezkirelerde ve modern çalışmalarda anlatılan- * Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı

Bölümü, Sakarya ([email protected]). 1 Şâirin hayatı ve şiir anlayışı hakkında bkz. Ali Nihad Tarlan, Necati Beg Divanı, İstanbul: MEB Yay., 1997, XV-XXVIII; Bayram Ali Kaya, “Necâtî Bey”, DİA, c. 32, 477-478; Bayram Ali Kaya, “Necâtî Bey’in Şiir Anlayışı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 27, 143 - 218.

OZAN YILMAZ*

Necâtî Beg’in Farsça Şiirleri Necati Beg’s Persian Poems

● D İ V A N E D E B İ Y A T I A R A Ş T I R M A L A R I D E R G İ S İ

274

lara göre asıl adı İsa olan Necâtî, Edirne’de yaşlı bir kadın tarafından

evlat edinildikten sonra, Sâilî adlı bir şairin elinde yetişti. Gençliğinde

Kastamonu’ya giden şair, yazdığı şiirlerle edebî mahfillerde ün kazan-

maya başladı. Fatih döneminde divan kâtipliği görevinde bulundu. II.

Bayezid’in de takdirini kazanınca, Şehzâde Abdullah zamanında divan

kâtipliği görevine devam etti. Bayezid’in diğer oğlu Şehzâde Mah-

mud’un Manisa sancağına tayin edilmesiyle, onunla birlikte giderek

nişancısı oldu. Ömrünün son yıllarını Vefa semtindeki evinde şiir ve

edebiyat sohbetleri düzenleyerek geçirdi. h. 25 Zilkade 914 / m. 17 Mart

1509 tarihinde vefat etti.

Necâtî Beg, Türkçe divanında Türkçeyi etkili ve akıcı bir biçimde

kullanan şiirleriyle edebiyat tarihinde hatırı sayılır bir yer edinmiştir.

Şair, özellikle şiiri atasözü ve deyimlerle süslemesi, teşbih, istiare ve

hüsn-i talil gibi edebî sanatları ustalıkla kullanması ve Türkçe ile aruz

veznini ahenk bakımından kesiştiren dehasıyla, sonraları Bâkî (ö. 1600)

ve Nedîm’le (ö. 1730) takip edilebilecek Türkçe şiir söyleyiş gücünün

büyüleyici örneklerini vermiştir. Necâtî’yi öteki şairlerden ayıran en

önemli özelliği ise üslubu olmuştur (Macit 2006: 33).

Necâtî, birçok divan şairinde görüldüğü üzere Farsça şiirler de ka-

leme almıştır. Yayımlanmış divanında yer alan on Farsça şiire bakıldı-

ğında, şairin zengin ve renkli hayalleri ifade ederken Farsçayı da ustalık-

la kullandığı anlaşılmaktadır.

Necâtî Beg Dîvânı’nın Tarlan Neşrindeki Farsça Şiirler

Şairin yayımlanmış divanında beş gazel, üçü tarih manzumesi ol-

mak üzere dört kıt’a ve 1 (bir) de müfred yer almaktadır (Tarlan 1997:

136, 555-557). Gazellerde muhteva aşk ve aşkın hallerine dair olmakla

birlikte, tarih manzumelerinin ikisinde II. Bayezid döneminde alınan

Kili ve Akkirman kalelerinin fetihlerine, diğerinde de aynı dönemde

yapılan bir kasrın inşasına tarih düşürülmüştür. Öncelikle bu manzume-

ler Türkçeye tercüme edilecektir.

Necâtî Beg’in Farsça Şiirleri ●

275

Gazeliyyât-ı Fârsî

1 (Tarlan 1997: 555)

müfte‘ilün / mefâ‘ilün / müfte‘ilün / mefâ‘ilün

م تاب رااز بر اللھ دور کن سنبل نی

رخ بنما و تاب ده پنچۀ آفتاب را

Ez-ber-i lâle dûr kün sünbül-i nîm-tâb-râ

Ruh bü-nümâ vü tâb dih pençe-i âfitâb-râ

{Boynu bükük sünbülü, lalenin koynundan uzaklaştır. Yüzünü göster ve gü-

neşin bileğini bük}

من بھ درون بزم غم ساغر دیده پر زخون

کشد بھ دیگران جام شراب ناب را یار

Men be-derûn-ı bezm-i gam sâgar-ı dîde pür zi-hûn

Yâr keşed be-dîgerân câm-ı şarâb-ı nâb-râ

{Ben, gam meclisinin içindeyim, göz kadehi kanla dolu… Sevgili ise saf şarap

kadehini başkalarıyla çekmede…}

ی بوسۀخدمت زلف می کند دل زبرا

از دم شام می رسد تشنۀ روزه آب را

Hıdmet-i zülf mî küned dil zi-berây-ı bûse’î

Ez-dem-i şâm mî resed teşne-i rûze âb-râ

{Gönül, bir öpücük için saça hizmet ediyor. Oruç sebebiyle susayan, suya ak-

şam vakti ulaşır}

از لب جانفزای تو سر دھن شد آشکار

ل نگر کھ می دھد خاصیت شراب رالع

Ez-leb-i cân-fezâ-yı tü sırr-ı dehen şüd âşikâr

La‘l niger ki mî dihed hâsiyet-i şarâb-râ


276

{Senin ağzının sırrı, cana can katan dudağın sebebiyle açığa çıktı. Lal taşına

bak, şarap özelliği göstermekte….}

Lal taşının şarap etkisi göstermesinden kasıt, şarabın içenleri gevşe-

tip rahat konuşturması özelliğine göndermede bulunmaktır. Klasik Türk

şiirinde dudağın benzetildiği unsurlardan biri de lal taşıdır. Sevgilinin

cana can katan lal dudağının etkisiyle ağzının sırrının ortaya çıkması,

şair tarafından şarap özelliği göstermesi şeklinde açıklanmıştır. Çünkü

dudak şarap vasfına sahip olunca, bu özellik etkisiyle ağzın sırrı da or-

taya çıkacaktır.

عین دو چشم پر بال تا بھ کمند دلربا

بھر نجاتیء گدا بستھ کمر عتاب را

‘Ayn-ı dü çeşm pür-belâ tâ-be-kemend dil-rübâ

Behr-i Necâtî-i gedâ beste kemer ‘itâb-râ

{Sevgili, belayla dolu iki gözü ve kement gibi saçıyla, (belli ki) zavallı Necâtî’yi

azarlamaya niyetlenmiş}

2 (Tarlan 1997: 555)

fe‘ilâtün / mefâ‘ilün / fe‘ilün

بازم آن قامت روان آمد

ان درازیء عاشقان آمدج

Bâzem ân kâmet-i revân âmed

Cân-dırâzî-i ‘âşıkân âmed

{Yine yanıma, endamlı, âşıkların canına can katan (sevgili) geldi}

دلم از زلف تو گریخت بھ لب

چھ کند از بال بھ جان آمد

Dilem ez-zülf-i tü gürîht be-leb

Çi küned ez-belâ be-cân âmed

{Gönlüm, senin saçından dudağına kaçtı. Ne yapsın?! Beladan cana geldi}


277

دلبرا ھمچو میم در عنبر

دھنت زیر خط نھان آمد

Dil-berâ hemçü mîm der-‘anber

Dehenet zîr-i hatt nihân âmed

{Ey dilber! Anber kelimesindeki mîm gibi, ağzın ayva tüyünün altına gizlendi}

Anber kelimesinde “mim” harfi yoktur. Ancak kelime Türkçede

söylenirken “amber” şeklinde telaffuz edilir. Şair anber kelimesinin ya-

zımında görülmeyen mim harfi gibi, sevgilinin mime benzer ağzının da

ayva tüyü altında gizli kaldığını ifade etmiştir.

کویت بھ سر دوم چو قلمگرد

ھم بدین پا اگر توان آمد

Gerd-i kûyet be-ser devem çü kalem

Hem bedîn pâ eger tüvân âmed

{Bu ayağın gücü yeterse, mahallenin tozu başta (olduğu halde) kalem gibi ko-

şayım}

Eskiden mektuplar yazıldığı zaman mürekkebin daha hızlı kuru-

ması için yazının üzerine toprak serpildiği malumdur. Bu beyitte de şâir

kendisini toprak serpilmiş bir kâğıt üzerinde hareket eden kaleme ben-

zeterek sözkonusu âdete gönderme yapmıştır.

تو کھ طفلی چھ دانی قدر جمال

کھ بھ دست تو رایگان آمد

Tü ki tıflî çi dânî kadr-i cemâl

Ki be-dest-i tü râyegân âmed

{Sen çocuksun, eline bedavadan geçen güzelliğin kıymetini ne bileceksin?!}


278

دوست شو خواجھ روی نیکورا

از نکویی کرا زیان آمد

Dûst şev hâce rûy-ı nîkû-râ

Ez-nikûyî ki-râ ziyân âmed

{Efendi! Güzel yüze dost ol! Güzellikten kime zarar geldi?!}

مکش ای غم دگر نجاتی را

کھ غالم شھ جھان آمد

Meküş ey gam diger Necâtî-râ

Ki gulâm-ı Şeh-i cihân âmed

{Ey gam! Necâtî’yi artık öldürme. Çünkü cihan padişahının kölesi oldu}

زیور تاج و تخت خان محمود

کھ جوان بخت و کامران آمد

Zîver-i tâc u taht Hân Mahmûd

Ki cüvân-baht u kâm-rân âmed

{Bahtı taze ve muradını süren Mahmud han, tac ve tahtın süsü geldi (oldu)}

آنکھ بر بام قصر اقبالش

ھندوی چرخ پاسبان آمد

Ân ki ber-bâm-ı kasr-ı ikbâleş

Hindû-yı çarh pâsbân âmed

{O, ikbâli sarayının çatısına feleğin hindusunun (Zuhal) bekçi olduğu (şehza-

de)dir}


279

3 (Tarlan 1997: 555-556)

mef‘ûlü / mefâ‘îlü / mefâ‘îlü / fe‘ûlün

نی کز تو رسد بر دل چاکم ناوک ھر

نالھ کند بر سر خاکم نایی شود و

Her nâvek-i ney k’ez-tü resed ber-dil-i çâkem

Nâyî şeved ü nâle küned ber-ser-i hâkem

{Senden paramparça gönlüme gelen her kamış oku, bir ney olup mezarımın ba-

şında inler}

باز آی کھ شد بی تو مرا غنچھ و سوسن

این مایۀ دلتنگی و آن تیغ ھالکم

Bâz ây ki şüd bî-tü merâ gonca vü sûsen

În mâye-i dil-tengî vü ân tîg-ı helâkem

{Geri dön! Çünkü sensiz bana; gonca, gönül darlığı sebebi ve susam çiçeği,

ölüm kılıcı oldu}

تا باد فراقم ز در دوست نراند

از گریھ مدام آب زند دیده بھ خاکم

Tâ bâd-ı firâkem zi-der-i dûst ne-râned

Ez-girye müdâm âb zened dîde be-hâkem

{Ayrılık rüzgârı beni sevgilinin kapısından sürmedikçe göz, mezarım toprağı-

ma sürekli olarak gözyaşıyla su dökecek}

افزوده شود حسن گل از قطرۀ شبنم

دامن مکش از من کھ ھمان قطرۀ پاکم

Efzûde şeved hüsn-i gül ez-katre-i şebnem

Dâmen me-keş ez-men ki hemân katre-i pâkem

{Gülün güzelliği, çiy damlasıyla artar. Benden eteğini çekme, çünkü sadece

temiz bir damlayım}


280

سرسبز شود گلبن عشرت ز نجاتی

در باغ طرب گر بنشانند چو تاکم

Ser-sebz şeved gülbün-i ‘işret zi-Necâtî

Der-bâğ-ı tarab ger be-nişânend çü tâkem

{Beni üzüm asması gibi mutluluk bağına dikseler, Necatî sayesinde işretin gül

dalı tazelenir}

4 (Tarlan 1997: 556)

fâ‘ilâtün / fâ‘ilâtün / fâ‘ilâtün / fâ‘ilün

بستھ اند انگشت نی را ریسمان ارباب غم

تا بھ یاد دلبر آرد نالھارا دمبدم

Besteend engüşt-i ney-râ rîsmân erbâb-ı gam

Tâ be-yâd-ı dil-ber âred nâlehâ-râ dem-be-dem

{Gamlı kimseler, inleyişlerini her an sevgilinin aklına getirsin diye neyin par-

mağına ip bağlamışlar}

Neyin parmağına ip bağlamak tabiriyle kastedilen, dokuz boğum

olan neyin boğum yerlerine gümüş tel sarılması suretiyle çatlamasının

engellenmesidir (Pakalın 1993: II, 690). Şair, neyin boğumlarına bağlanan

bu telleri parmağa ip bağlamak gibi düşünmüştür. Bilindiği gibi parma-

ğa ip bağlamak, bir şeyi unutmamak için yapılan eski bir âdettir.

نیست تن این ھیئت باریک شخصی ناتوان

ر دل مجروح تار عنکبوتی بستھ امب

Nîst ten în hey’et-i bârîk şahsî nâ-tüvân

Ber-dil-i mecrûh târ-ı ‘ankebûtî besteem

{Bu güçsüz, zayıf kişinin ince görünüşü beden değildir. Yaralı gönle bir örüm-

cek ipi bağladım}


281

باچنین صورت کھ دربتخانھ او روی آورد

شت بر دیوار ماند ھر صنماز تحیر پ Bâ-çünîn sûret ki der-büthâne û rûy âvered

Ez-tahayyür püşt ber-dîvâr mâned her sanem

{O, bu yüz güzelliğiyle görününce, puthanedeki her put hayretinden duvara

yaslanıp kalır}

خوانده ام از مصحف حسنت من سودازده

نون والقلمابرو و قد خرامان ترا Hândeem ez-mushaf-ı hüsnet men-i sevdâ-zede

Ebrû vü kadd-i hırâmân-ı türâ nûn ve’l-kalem2 {Sevdaya uğramış olan ben, güzelliğinin mushafında senin salınan boyunu ve

kaşını nûn ve’l-kalem olarak okudum}

محرم دزدان کند شبھای تار ازبھر آن

3 دل برد چشمت بیارئ دو زلف خم بخمMahrem-i düzdân küned şebhâ-yı târ ez-behr-i ân

Dil bered çeşmet be-yârî-i dü zülf-i ham-be-ham

{Karanlık geceler hırsızlara mahrem olduğu için, gözün kıvrım kıvrım iki saçı-

nın yardımıyla gönül götürür}

ی جز خمارای نجاتی از خم دوران ندید

گرچھ با جام شراب ناب گشتی متھم

Ey Necâtî ez-hum-ı devrân ne-dîdî cüz humâr

Gerçi bâ-câm-ı şarâb-ı nâb geştî müttehem {Ey Necâtî! Her ne kadar saf şarap kadehiyle suçlamalara maruz kalsan da fe-

lek fıçısından baş ağrısı dışında bir şey görmedin}

2 Nûn ve’l kalem: Nûna ve kaleme andolsun ki… Kur’ân-ı Kerîm, Kalem 68/1. 3 Tarlan neşrinde bulunmayan bu beyit, Süleymaniye Kütüphanesi Fatih 3883’te

kayıtlı Dîvân-ı Necâtî Beg içinde (248a) yer almaktadır.


282

5 (Tarlan 1997: 556)

mefâ‘îlün / mefâ‘îlün / fe‘ûlün

ز سرو و نرگس جماش آن ماه

بماندم پای در گل چشم در راه

Zi-serv ü nergis-i cemmâş-ı ân mâh

Be-mândem pây-der-gil çeşm-der-râh

{O Ay’ın yerinde durmayan (oynak) nergisi (gözü) ve servisi (boyu) yüzünden

gözüm yolda, ayağım çamurda kaldım}

جھان مستمندی کھ برد ھوش

خرامد مست چون بیرون ز خرگاه

Cihân-ı müstmendî ki bered hûş

Hırâmed mest çün bîrûn zi-hargâh

{Kendini kaybetmiş zavallı dünya, başıboş gibi sarhoşça salınır}

از آن شد ھیئت نرگس الف ھی

روزه کشد آهکھ بھر عمر دو

Ez-ân şüd hey’et-i nergis elif hâ

Ki behr-i ‘ömr-i dü rûze keşed âh

{Nergisin görünüşünün elif ve he harfi olma sebebi, iki günlük ömür için âh

çekmesindendir}

چو گریان می شود این چشم خونبار

رقیبی را بھ پیش خود مده راه

Çü giryân mî şeved în çeşm-i hûn-bâr

Rakîbî-râ be-pîş-i hod me-dih râh

{Bu kan yağdıran göz, ağlamaya başlayacağı için bir rakibe dahi senin huzu-

runda yol verme}


283

ز برق آه آتشناک اندیش

دمی یارا بران سگ را ز خرگاه

Zi-berk-i âh-ı âteşnâk endîş

Demî yârâ be-rân seg-râ zi-hargâh

{Ey sevgili! Ateşli ah şimşeğinden kork! Köpeği (rakibi) bir an olsun otağdan

kov}

Kıt’a 1 (Tarlan 1997: 556)

mef‘ûlü / fâ‘ilâtü / mefâ‘îlü / fâ‘ilün

اندر زمانھ مردم دانا بھ زیرگی

ده نوع کار می کند از روی اقتدار

Ender zamâne merdüm-i dânâ be-zîregî

Deh nev‘ kâr mî küned ez-rûy-ı iktidâr

{Dünyada bilgili adam, akılla muktedir olmak için on çeşit iş yapar}

بعد از ادای فرض خدا سنت رسول

مدح و ثنای دولت سلطان روزگار

Ba‘d ez-edâ-yı farz-ı Hudâ sünnet-i Resûl

Medh ü senâ-yı devlet-i Sultân-ı rûzgâr

{Allah’ın farzını ve Resul’ün sünnetini yerine getirdikten sonra, zaman sulta-

nının devleti övgüsü}

شطرنج و نرد و بحث کماالت نظم و نثر

ھزل ملیح و جام می و صحبت نگار

Şatranc u nerd ü bahs-i kemâlât-ı nazm u nesr

Hezl-i melîh ü câm-ı mey ü sohbet-i nigâr

{Satranç, tavla, nazmın mükemmeliyeti bahsi, nesir, hoş karşılanan eğlenceli

söz, şarap kadehi ve güzel sohbeti}


284

Kıt’a 2 (Târîh) (Tarlan 1997: 557)


کلی کو می دھد ز اوج بلندی

چراغ پاسبانش مھر را نور

Kili k’û mî dihed z’evc-i bülendî

Çerâğ-ı pâsbâneş mihr-râ nûr

{Bekçisi kandilinin yüksekten güneşe ışık verdiği Kili (Kalesi)…}

ز رای صاحب اعظم شده فتح

از آن تاریخ شد از رای دستور

Zi-rây-ı sâhib-i a‘zam şüde feth

Ez-ân târîh şüd ez-rây-ı düstûr (889 / 1484)

{sadrazamın fikriyle feth olduğu için tarih de “vezirin fikri”nden oldu}



کلی و آق کرمن کز بروجش

بنای قصر گردون را کند قدح

Kili vü Akkirman k’ez-burûceş

Binâ-yı kasr-ı gerdûn-râ küned kadh

{Burçlarından felek sarayının binasını yeren Kili ve Akkirman…}

سؤالی کرده ام ز ارباب تاریخ

خرد این قلعھ ھارا می کند مدح

Su’âlî kerdeem z’erbâb-ı târîh

Hıred în kal‘ahâ-râ mî küned medh

{Tarihçilere, “Aklın övmekte olduğu bu kalelerin,}


285

ز چھ شد فتح او گفت اھل تاریخ

ز یمن عدل سلطان ابوالفتح

Zi-çi şüd feth-i û güft ehl-i târîh

Zi-yümn-i ‘adl-i Sultân-ı Ebu’l-feth (889 / 1484)

{fethi nasıl oldu” diye sorunca: “Fetih babası padişahın adaleti bereketiyle (ol-

du) dediler}


mef‘ûlü / mefâ‘ilün / fe‘ûlün

طالعی بینایوان بلند

افراشتھ ھمچو قصر قیصر

Eyvân-ı bülend-tâli‘î bîn

Efrâşte hemçü kasr-ı Kayser

{Talihi yüce eyvânı gör. Kayserin sarayı gibi dikilmiş}

تاریخ اورا شمار می کن

از خلد برین دو پایھ کمتر

Târîh-i û-râ şumâr mî kün

Ez-huld-ı berîn dü pâye kemter (894 ( 1488-89) {Onun tarihini hesapla. “Yüce cennet (huld-ı berîn)”ten iki derece daha az}

Müfred (Tarlan 1997: 136)


دمی کھ آفیون رسد برجان مدمن

چنان یابد شفا کز شھد مؤمن

Demî k’âfyûn resed ber-cân-ı müdmin

Çünân yâbed şifâ k’ez şehd mü’min


286

{Afyon, sarhoş olan cana bir an ulaşınca, (can) tıpkı mümin baldan şifa bul-

muş gibi olur }

Necâtî Beg’in Yayımlanmamış Farsça Şiirleri

Necâtî Beg Divanı’nın muhtelif nüshalarında yer alan dört Farsça

şiir daha vardır. Ali Nihad Tarlan Hoca, bu şiirlerden biri hariç üçünü

görmüş ancak mevcut neşrine dahil etmemiştir. Bu tasarrufuyla ilgili

herhangi bir açıklama da yapmamıştır. Biz de bu şiirleri, Necâtî Beg Di-

vanı’nın beş farklı nüshasından hareketle Türkçeye çevirmeyi uygun

gördük. Çünkü nüshalardan İÜ TY 1755 numaralı nüsha Tarlan’ın metni

kurduğu nüshalardan biri olan Ü1 nüshası olmakla birlikte, burada yer

alan Farsça nazm metne dahil edilmemiştir. Yine Tarlan’ın gördüğü

Süleymaniye Kütüphanesi Fatih 3883 numaralı nüshadaki iki Farsça şiir

Tarlan tarafından hiçbir sebep gösterilmeksizin neşre alınmamıştır. Mic-

higan Ünv. nüshasındaki on beyitlik şiir ise tespit edebildiğimiz nüsha-

ların hiçbirinde yoktur.

Aşağıdaki Farsça manzume, Michigan Ünv. Türkçe Yazmaları ara-

sında yer alan Dîvân-ı Necâtî Beg’in 50b - 51a varakları arasında, “Kaside-

ler” bölümünde yer almaktadır. Nüshanın istinsah tarihi h. 7 Şaban 989

/ m. 6 Eylül 1581’dir. On beyitlik manzumede, aşkın bir kuş şeklinde

dünyaya inmesi çeşitli temsiller aracılığıyla anlatılmış, aşkın kendisi

övülmüştür.

Kasîde

mef‘ûlü / mefâ‘ilün / fe‘ûlün

آن مرغ بلند آشیانھ

چون گرد ھوای دام و دانھ

Ân murg-ı bülend-âşiyâne

Çün kerd hevâ-yı dâm u dâne

{O yükseklerde yuva yapan kuş, avlanmaya heves ettiği için,}


287

پرواز گرفت و گشت ظاھر

از سایۀ پر او زمانھ

Pervâz girift ü geşt zâhir

Ez-sâye-i perr-i û zamâne

{uçmaya başladı ve kanadının gölgesinden felek göründü}

مرغی کھ دو کون سایۀ اوست

در سایۀ خویش کرد خانھ

Murgî ki dü kevn sâye-i ûst

Der-sâye-i hîş kerd hâne

{İki âlemin gölgesinde olduğu bir kuş… Kendi gölgesinde yuva yaptı}

مرغ دل ما زھر دو عالم

اندر پر او گرفت النھ

Murg-ı dil-i mâ zi-her dü ‘âlem

Ender per-i û girift lâne

{Bizim gönül kuşumuz her iki âlemde de onun kanadında yuva yaptı}

آن مرغ شگرف ذات عشقست

بی مثل و مقدس یگانھ

Ân murg-ı şigerf zât-ı ‘aşkest

Bî-misl ü mukaddes-i yegâne

{O muhteşem kuş tek, kutsal ve benzersiz olan aşkın ta kendisidir}

اوراست نعوت بی نھایت

اوراست صفات بی کرانھ

Û-râ-st nu‘ût-ı bî-nihâyet

Û-râ-st sıfât-ı bî-kerâne

{Sonsuz övgüler onadır, sınırsız vasıflar onadır}


288

ت کھ ھر زمان زموجشبحریس

صد بحر دکر شود روانھ

Bahrî-st ki her zamân zi-mevceş

Sad bahr-i diger şeved revâne

{O, dalgasından her zaman yüz başka denizin akıp gittiği bir denizdir}

با عشق ھمیشھ عشق بازد

با خویشتن است جاودانھ

Bâ-‘aşk hemîşe ‘aşk bâzed

Bâ-hîşten-est câvidâne

{Aşk oyunu daima aşkladır. Sonsuzluk, kendisiyledir}

معشوقھ و عشق و عاشق آمد

آیینھ و روی و زلف و شانھ

Ma‘şûka vü ‘aşk u ‘âşık âmed

Âyîne vü rûy u zülf ü şâne

{Sevgili, âşık ve aşk; ayna ve yüz, saç ve tarak geldi (oldu)". (Yani birbirlerini

tamamlarlar)}

بر صورت خویش گشتھ عاشق

بر غیر نھاده صد بھانھ

Ber-sûret-i hîş geşte ‘âşık

Ber-gayr nihâde sad bahâne

{Kendi yüzüne âşık olmuş. Başkalarına yüz bahane koymuş}


289

Aşağıdaki nazım, Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Koleksiyonu

3883’teki Dîvân-ı Necâtî Beg içerisinde (248a) yer alır. Nüshanın istinsah

tarihi belli değildir.

Nazm


می کند ویران اساس زھد را جام شراب

چون نماز صبحگاھی از طلوع آفتاب

سر نھ پیچم از سواد نامۀ اعمال اگر

عقد زلف یار باشد در کفم روز حساب

Mî küned vîrân esâs-ı zühd-râ câm-ı şarâb

Çün namâz-ı subhgâhî ez-tulû‘-ı âfitâb

Ser ne pîçem ez-sevâd-ı nâme-i a‘mâl eger

‘Ikd-ı zülf-i yâr bâşed der-kefem rûz-ı hisâb

{Şarap kadehi, güneş doğarken kılınan sabah namazı gibi zühdü temelinden

yıkar. Eğer sevgilinin saçı düğümü, kıyamet günü avucumda olursa amel defteri-

min karalığından baş kaldıramam}

Aşağıdaki nazım, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Şevket Rado

Yazmaları 45 numarada kayıtlı Dîvân-ı Necâtî Beg içinde (57b) yer alır.

Nüshanın istinsah tarihi h. 5 Receb 951 / m. 22 Eylül 1544’tür. Aynı şiir

İÜ Türkçe Yazmalar 1755 numarada kayıtlı Dîvân-ı Necâtî Beg (177a),

Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Koleksiyonu 3883’te kayıtlı Dîvân-ı

Necâtî Beg (248b), Fransa Milli Kütüphanesi Turc 281 numarada kayıtlı

Dîvân-ı Necâtî Beg’de de (63b) de yer alır. İÜ Türkçe Yazmalar 1755’te

kayıtlı nüshanın istinsah tarihi h. 894 / m. 1488-89, Fransa Milli Kütüp-

hanesi’nde kayıtlı nüshanın istinsah tarihi h. 968 / m. 1561’dir. Dört

nüshada birden bu şiirin var olması, şiirin Necâtî’ye ait olduğunu göste-

rir.


290

Nazm

mef‘ûlü / fâ‘ilâtü / mefâ‘îlü / fâ‘ilün

ای دیدن جمال تو ھر روز عید ما

رویت نشان دولت بخت سعید ما

مقصود ما زعید بود دیدن رخت

بی دیدن رخت نبود عید عید ما

Ey dîden-i cemâl-i tü her rûz ‘îd-i mâ

Rûyet nişân-ı devlet-i baht-ı sa‘îd-i mâ

Maksûd-ı mâ zi-‘îd büved dîden-i ruhet

Bî-dîden-i ruhet nebüved ‘îd ‘îd-i mâ

{Ey yüzünü görmenin her gün bayramımız olduğu (sevgili)! Yüzün bizim

kutlu bahtımızın devlet nişanıdır. Bayramdan kastımız yüzünü görmektir. Yüzünü

görmeksizin olan bayram, bizim bayramımız olmaz}

Aşağıdaki müfred ise Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Koleksiyonu

3883’teki Dîvân-ı Necâtî Beg’de (257a) yer alır.

Müfred


ای ز زلفت دمبدم گشتھ پریشان حال من

اعمال من من گنھکارم دو زلفت نامۀ

Ey zi-zülfet dem-be-dem geşte perîşân hâl-i men

Men günehkârem dü zülfet nâme-i a‘mâl-i men

{Ey saçından hâlimin her an perişan olduğu (sevgili)! Ben günahkârım, benim

amel defterim iki (bölük) saçındır}


291

Sonuç

Daha önce yayımlanmamış manzumelerle birlikte Necâtî Beg diva-

nında 14 (on dört) Farsça şiir vardır. Bu şiirlerin Necâtî Beg’e aidiyeti

hususunda elimizdeki en önemli delil, şairin diğer şiirleriyle iç içe olma-

sıdır. Tespit ettiğimiz nüshalardaki bütün şiirler Necâtî Beg’e ait oldu-

ğuna göre, bu şiirlerin ona ait olmaması için hiçbir sebep yoktur. Her ne

kadar bu az sayıdaki Farsça şiir üzerinden üslup ve söyleyişe dair kesin

hükümler vermek mümkün değilse de söyleyiş sadeliği görülen bu ör-

nekleri Necâtî tarzından ayrı tutmak mümkün değildir. Şair, bu şiirle-

rinde de Klasik Türk Şiiri estetiğini yakalamış, aşka ve sevgiliye dair

hayallerini Farsçanın imkânlarından yararlanarak dile getirmiştir. O,

Farsça şiirlerinde de hünerini göstermiş, kıvrak zekâsını sözle ete kemi-

ğe büründürmeyi başarmıştır.

Kaynaklar

Dîvân-ı Necâtî Beg, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Şevket Rado Yazmaları

45, 173 vr.

Dîvân-ı Necâtî Beg, Fransa Milli Kütüphanesi Turc 281, 230 vr.

Dîvân-ı Necâtî Beg, Michigan Ünv. Türkçe Yazmalar 403, 219 vr.

Dîvân-ı Necâtî Beg, Süleymaniye Kütüphanesi Fatih 3883, 258 vr.

Dîvân-ı Necâtî Beg, İstanbul Üniversitesi TY 1755, 179 vr.

MACİT, Muhsin (2006), “Şiir: İlk Klasik Dönem (1453-1600)”, Türk Edebiyatı

Tarihi, 4 cilt (c. 2), İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay.

PAKALIN, Mehmed Zeki (1993), Osmanlı Tarih Terimleri ve Deyimleri

Sözlüğü, 3 cilt (c. II), İstanbul: MEB Yay.

TARLAN, Ali Nihad (1997), Necati Beg Divanı, İstanbul: MEB Yay.

Documents

Necâtî Beg’in Farsça O YILMAZ Şiirleri Ozan Yılmaz.pdf · Güzel yüze dost ol! Güzellikten kime zarar geldi?!} ار ﯽﺗﺎﺠﻧ ﺮﮔد ﻢﻏ یا ﺶﮑﻣ ﺪﻣآ