Nitel Araştırmalarda Görüşme

Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık

Nitel araştırmalarda başlıca veri toplama yolları görüşme, gözlem ve belge taramasıdır.

Görüşme sosyal bilimlerde en sık kullanılan veri toplama tekniklerinden biridir.

Neredeyse sosyolojik yöntemle eş anlamlı kullanılır hale gelmiştir.

Bireylerin deneyim, tutum, görüş, duygu ve inançlarını ortaya çıkarmada etkili bir teknik olarak bilinir.

Görüşme

İlk bakışta kolay bir teknik olarak görülür.

Yalnızca konuşma ve dinleme gibi hemen herkesin sahip olduğu becerileri gerektirdiği düşünülür.

Görüşmeler, bireylerin birbirlerini anlamakta zorlandıkları, çok az derinliğe sahip gündelik konuşmalardan farklıdır.

Görüşme tekniği aslında deneyim ve iletişim becerisi gerektiren bir veri toplama tekniğidir.

Örneğin nitelikli bir görüşmede günlük iletişim sürecinde oluşan dinleme eksikliği gibi hatalar oluşmaz.

Etkili bir görüşme için bu tekniğin güçlü ve zayıf yönlerinin bilinmesi gerekmektedir.

Görüşmenin Güçlü YönleriEsneklikYanıt oranıSözel olmayan davranışOrtam üzerindeki kontrolSoruların sırasıAnlık tepkiDerinlemesine bilgi

Görüşmenin Zayıf YönleriMaliyetZamanOlası yanlılıkGizliliğin ortadan kalkmasıSoru standardının olmamasıBireylere ulaşma güçlüğü

Uygulama 1

Görüşmenin güçlü ve zayıf yönlerini listeleyerek her birine örnek veriniz.

Yapılandırılmış(Yönlendirici)

Yapılandırılmamış(Yönlendirici

olmayan)

Görüşme Türleri

Farklı görüşme türleri bulunmaktadır. Bu türler yapılandırılmış ve yapılandırılmamış kutupları arasında yer almaktadır.

Görüşme Türleri

Görüşme türleriSohbet tarzı görüşmeGörüşme formu kullanarak görüşmeStandartlaştırılmış açık uçlu görüşme

Sohbet tarzı görüşmelerde etkileşim doğal akışına bırakılır.

Araştırmacının gözlem amacıyla doğal ortamda bulunduğu alan araştırmalarında kullanılır.

Bu görüşme türünde görüşmenin nereye gideceği önceden kestirilemez. Görüşme soruları elde edilen veriler ışığında değişir.

Sohbet tarzı görüşme bireysel farklılıklara uyum açısından araştırmacıya esneklik sağlar.

Sohbet tarzı görüşmeyi yürütecek olan araştırmacınınsohbet edebilmesideğişik durumlara göre hızlı düşünebilmesiyönlendirme ve yönlendirilme noktalarında dikkatli olmasıdeneyimli olması

gerekmektedir.

Sohbet tarzı görüşmede elde edilen verilerin analizi zordur.

Yarı yapılandırılmış görüşmede (görüşme formu yaklaşımı) görüşülecek konular önceden belirlenir.

Görüşme formu bu konuların bir listesini kapsar.

Yarı yapılandırma görüşmede formun amacı araştırılan problemle ilgili tüm boyutların kapsama alınmasını güvence altına almaktır.

Yarı yapılandırılmış görüşmede konuların ya da soruların sıralanması zorunlu değildir.

Araştırmacı gerek duyduğunda ek sorular yöneltebilir.

Yapılandırılmış görüşme (standartlaştırılmış açık uçlu görüşme) dikkatlice yazılmış ve bir sıraya konmuş bir soruların yöneltilmesiyle gerçekleşir.

Tüm katılımcılara aynı sorular yöneltilir.

Diğer görüşmelerdeki esneklik yapılandırılmış görüşmelerde yoktur.

Aynı soruların aynı sırada sorulması bireysel faklılıklara olan duyarlılığı azaltırken yapılandırılmış görüşmelerde elde edilen verilerin analizi daha kolaydır.

Yapılandırılmış görüşmenin zayıf yönü görüşme formu hazırlanırken öngörülemeyen durumların ortaya çıkmasını ve irdelenmesini engellemesidir.

Odak grup görüşmeleri belirli sayıda bireyden oluşan (tercihan 6-8 kişi) grubun bir problem hakkında görüş bildirmeleri ve tartışmalarıdır.

Amaç, bireylerin görüşlerini, başkalarının görüşlerini de dikkate alarak özgürce ifade etmeleri yolu ile yüksek nitelikli veri toplanmasıdır.

Belirli durumlarda odak grup görüşmeleri, bireysel görüşmelere tercih edilebilir.

Bu görüşmelerde grup sürecinden faydalanır.

Çünkü gruplar bireylere oranla daha yaratıcıdır, daha fazla seçenek üretebilirler

Diğer taraftan gruplar, bireylere oranla daha cesur olabilir.

Grup üyeleri birbirlerinden etkilenebilir.

Odak Grup Görüşmesinde Dikkat Edilmesi GerekenlerOdak grup görüşme sürecinin planlanması ve yönetilmesi

daha zordur.Odak grup görüşmelerinde, bireysel görüşmeye göre

daha az sayıda soru sorulabilir.

Uygulama 2

Birer adet sohbet tarzı görüşmeyapılandırılmış görüşmeodak grup görüşmesinin yapıldığı durumu

planlayarak canlandırınız.

Örnek Bir Görüşme Formu

Örnek Bir Görüşme Veri Seti

Görüşmelerde farklı soru türleri kullanılır:Kapalı uçlu sorularAçık uçlu sorularDolaylı sorularVarsayıma dayalı sorular

Kapalı uçlu sorular yanıtlayıcıya seçenekler sunar. Verilen yanıtlar standarttır.

Açık uçlu sorularda yanıtı yanıtlayıcı oluşturur. Verilen yanıtlar standart olmayabilir.

Dolaylı sorularda incelenen problemle ilgili doğrudan sorular sorulmaz.

Örneğin öğretmenlerin sahip olduğu öğretim yaklaşımının incelenmesi için kullanılan yöntem tekniklerle ilgili sorular yöneltilir.

Varsayıma dayalı sorularda ise yanıtlayıcının bir durumu düşünerek soruları yanıtlaması istenir.

Örneğin okullarda denetimin özel bağımsız kurumlar tarafından yapılması ne gibi sonuçlar doğurduğu sorulabilir.

Uygulama 3

Açık uçlu, kapalı uçlu, dolaylı ve varsayıma dayalı görüşme soruları oluşturunuz.

Görüşme Formunun ÖzellikleriSorular kolay anlaşılabilmeliSoruların odağı olmalıSorular çok boyutlu olmamalıBireyleri yönlendirmekten kaçınılmalıAlternatif sorular ve sondalar hazırlanmalı

Görüşme soruları farklı bireyler için farklı anlamlara gelebilir ya da belirgin olmayabilir.

Bu tür durumlarda alternatif sorularla (sonda) yanıtlayıcının soruyu anlaması kolaylaştırılır.

Üç tür sonda sorusu türü vardır:Ayrıntıya yönelik sondalarAçıklamaya yönelik sondalarAydınlatmaya yönelik sondalar

Görüşmenin akışı mantıklı bir sıraya göre düzenlenmelidir:• Girişte güven oluşturmalıdır.• Kolay yanıtlanabilecek sorular önce sorulmalıdır.• Genel ve soyut soruların yanıtlanması zordur. Bu sebeple sorular

özelden genele doğru olmalıdır.• Hassas sorular sonlara bırakılmalıdır.• Doğrudan sorulan bilgi ve beceri sorularının tepki çekebileceği

unutulmamalıdır• Şimdiki zaman soruları geçmiş ve gelecek zaman sorularından önce

sorulmalıdır.• Kişisel soruların başta sorulmasının yanıtlayıcı kısa yanıt vermeye

yönlendirebileceği ve onu sıkabileceği unutulmamalıdır.

Uygulama 3

Aşağıdaki görüşme sorularını eleştiriniz:Sizin eğitim felsefeniz nedir?Bu hizmet içi eğitim yeterli mi?Sınıfınıza müfettişin gelmesi hoşunuza gitmiyor değil

mi?Bu programın güçlü ve zayıf yönlerini ele alarak bu

çalışma ile programda ne tür iyileştirmeler yapabileceğinizi düşünüyorsunuz?

İstasyon tekniğinin nasıl uygulandığını açıklar mısınız?

Uygulama

Uygulama 4

İnceleyeceğiniz problemi belirleyerek örnek bir görüşme formu geliştiriniz. Sorularla ilgili alternatif sorular (sondalar) oluşturunuz.