LUHA NG BUWAYAni Amado V Hernandez

Kagagaling ni Bandong, guro sa Sampilong, sa opisina ng Superintendente sa kabisera ng lalawigan sapagkat tinagubilinan siyang manuparang pansamantalang prinsipal sa kanilang nayon samantalang nagbabakasyon ang talagang prinsipal, si Maestrong Putin. Dinalaw ni Bandong si Pina, ang pinakamagandang dalaga sa nayon at anak ni Mang Pablo na pangulo ng PTA at sinusuyo ni Bandong, upang makipagbalitaan at magpalipad-hangin ukol sa kanyang pag-ibig. Nalaman ni Bandong na may pabatares sa pagapas kinabukasan sina Mang Pablo. Sa gapasan, nagin masaya ang mga manggagapas kahit na lumabas si donya Leona Grande, ang may ari ng pinakamalawak na lupang sakahin sa Sampilong. Napakahigpit na kasama si donya Leona.

Nang ipaghanda sa bahay-asyenda ang dalawang anak ni donya Leona, si Jun na nagtapos ng medisina at si Ninet na nagtapos naman ng Parmasya, ang mga kasamang babae at lalaki ay hugos din sa bahay na bato sa pagtulong sa mga gawain at sa pagsisilbi sa mga panauhin. Naganap sa kasayahang ito ang kaguluhang kinasangkutan ni Andres, isang eskuwater na nakatira sa pook na tinaguriang Tambakan. Nagawi sa Sampilong si Andres mula sa Maynila noong panahon ng Hapones sa pagkat natandaang sinabi ng yumaong ina na may kamag-anakan sila sa Sampilong. Nang matapos ang digmaan, si Andres at ang kanyang mag-iina ay hindi na nagbalik pa sa Maynila.

Nakilala nang lubusan ni Bandong si Andres nang ipinapasok nito sa grade one ang anak na sampung taon. Inamuki ni Bandong si Andres na magtayo ng cottage industries sa kanilang pook ng mga eskuwater ngunit pagkatapos lamang na ayusin at linisin nila ang kanilang pook. Pumayag si Andres at ang mga eskuwater sa mungkahi ni Bandong.

Bumuo ng isang samahan ang mga magsasaka at si Bandong ang tagapayo nito. Isinumbong ni Dislaw, ang engkargado at badigard ni don Severo Grande, ang unyon ng mga magsasaka. Ikinagalit iyon ni donya Leona lalo na nang tanggapin nito ang manipesto ng mga kahilingan ng mga magsasaka. Tumanggi si donya Leona sa mga kahingian ng mga magsasaka at ang mga ito naman at tumangging gumawa sa kanilang mga saka.

Samantala nalinis at naayos nina Andres ang pook ng mga eskuwater at tinawag nilang Bagong Nayon. Sa tulong ni Bandong, lumapit sila ni Andres sa Social Welfare Adminitration. Nakailak sila ng pondo mulsa sa mga kanayon at sinimulan nilang itayo ang kooperatiba ukol sa industriyang pantahanan.

Ngunit ang Bagong Nayon ay sinimulang kamkamin ni donya Leona. Pagkatapos kausapin ang huwes ng bayan, isinampa ng mga Grande ang habla at ang ginamit na tanging ebidensya ay isang lumang dokumento ng pagmamay-ari. Kinasapakat din ni donya Leona ang alakalde na pinsan ni don Severo at ang hepe ng pulisya na inaanak naman sa kasal ng mag-asawang Grande.

Lumaban ang mga eskuwater sa pamumuno ni Andres. Ang samahan ng mga magsasaka at ang kooperatiba ng mga eskuwater ay nagsanib at sa tulong ni Bandong, sila ay nakakuha sa Maynila ng isang abogadong naging kaibigan ni Bandong noong nag-aaral pa siya sa Maynila.

Sa isang pagkakataon, nakatagpo ni Andres si Ba Inten na pinakamatandang tao sa nayon. Sa Pagtatanong ni Andres sa matanda, natiyak ni Ba Inten na si Andres ay apo sa tuhod ng yumaong mabait na Kabisang Resong ng Sampilong. Mayaman sa Sampilong ang nuno ni Andres ngunit nang mamatay ito ay napasalin sa mga magulang ni donya Leona ang mga aring lupa nito. Nagawa ng mga Grande na palitawing ibinenta sa kanila ni Kabisang Resong ang lupa nito bago namatay. Sa pagtatanong ni Andres sa kanilang abogado, nalaman niyang maaari pa niyang habulin ang lupa at papagbayarin ng pinsala ang mga Grande.

Sa utos ni donya Leona, naigawa ng kasong administratibo si Bandong. Si Dislaw na karibal ni Bandong kay Pina at si Hepe Hugo ng pulisya ang nakalagda sa sumbong. Nang dumating ang pasukan, isang bagong prinsipal, si Mr. Danyos, ang dumating sa Sampilong.

Noon sinagot ni Pina si Bandong. Pinagtangkaang halayin ni Dislaw si Pina. Mabuti na lamang at dumalaw si Bandong na kung hindi naawat ng mga dumalo ay baka napatay si Dislaw. Sa nangyari, pinaluwas ni donya Leona sa Maynila si Dislaw.

Sa gabi, lihim na ipinahakot ni donya Leona sa mga trak ang mga palay niya sa kamalig at ipinaluwas sa Maynila upang ipagbili sa intsik doon. Isang umaga nagisnan na lamang ng Sampilong na nasusunong ang kamalig ng mga Grande. Ibinintang ang pagkasunog ng kamalig sa mga pinuno ng unyon ng mga magsasaka at sa mga pinuno ng koopertiba ng mga eskuwater. Salamat na lamang at ang mayordoma sa bahay ng mga Grande, si Iska, ay nagalit kay Kosme na mangingibig niya at siyang inutusan ng donya na sumunog sa kamalig, dahil sa hindi siya ang isinama ni Kosme sa Maynila kundi si Cely na kapatid ni Dislaw. Ipinagtapat ni Iska kay Sedes na asawa ni Andres ang lihim at ipinagtapa naman ni Sedes ka Badong.

Nahuli si Kosme at umamin sa kasalanan. Isinugod pa n Andress ang paghabol sa hukuman sa lupa niyang kinamkam ng mga Grande. Dahilan sa kahihiyang tinamo, hinakot ng mga Grande sa Maynila ang mga kasangkapan at doon na nagpirmi. Sa Maynila, si Donya Leona ay nagkasakit ng alta presyon at naging paralisado nang maataki. Si Don Severo naman ay nagkasakit ng matinding insomya.

Samantala, napawalang saysay ang hablang administratibo laban kay Badong at tiniyak ng Superintende na siya ang ilalagay na prinsipal sa Sampilong sapagkat aalisin doon si Danyos dahil sa hindi makasundo ng mga guro at mga magulang ng mga bata.

Namanhikan sina Badong kina Pina at may hiwatig na siya ay ikakandidato pang alkalde ng kanyang mga kanayaon sa susunod na halalan.

TATLONG MARIA Ni

Jose Esperanza Cruz

Ang ilang mga 200 kilometro mula sa Manila nestles isang tahimik na maliit na bayan na napapaligiran ng niyog grove at rice field. Sa ganitong baryo nakatira ang pamilya Luna, na ang tatlong mga batang babae-Maria Fe, Maria Esperanza, at Maria Caridad-ay kilala bilang ang "Tatlong Maria."

Ang ina, Mrs, Luna, ay isang balo at ay lubos na tapat sa kanyang tatlong mga batang babae kahit na ang dalawang nakatatanda anak na babae ay hindi talaga ang kanyang mga anak na babae-sila ay mga anak na babae Mr. Luna sa pamamagitan ng kanyang unang asawa.

Padre Francisco, bayan pari, hinihikayat ng Doña Pilar upang mahalin ang tatlong Marias at sa walang upang dalhin ang matitira. ang mga ito up na rin. Hunyo, 1942, sa ilang sandali matapos ang fan ng Corregidor, Maria Caridad ay upang i-kasal sa Andres Diwa, isang bansang batang lalaki.

Sa gabi ng kasal Maria Caridad, ang kanyang dalawang babae na dumating sa nayon, hindi para dumalo sa kasal, kundi hatiin ang ari-arian..

Ang pag-aasawa ay hindi kumuha ng lugar, dahil sa mga marahas na oposisyon Maria Fe iyon. Pag-alala na siya ay dumating para sa isang tiyak na layunin pangangailangan Maria Fe kanyang bahagi ng ari-arian. Mrs Luna ay hindi maaaring tanggihan dahil ang ari-arian ay kabilang sa kanyang mga anak na babae ngunit siya ay humihiling na ang mga patlang ng bigas, ang niyog grove, at ang bahay dapat ibigay sa Maria Caridad. sa ibang pagkakataon, Maria Caridad ay sapilitan upang pumunta sa kanyang babae sa Manila.Maria Caridad, na nakatira sa bahay ng kanyang kapatid na babae, ay mahigpit na ipinagbabawal na magsulat sa Andres o sa kanyang ina, Doña Pilar. Pinapayuhan ang kanyang kapatid na lalaki-in-batas, Felipe Goco, ay kanyang lamang aliw.

Isang gabi Maria Caridad ay dadalhin sa isang dance party na naka-sponsor na sa pamamagitan ng Maria Fe. Maria Fe introduces Gregorio Reyes, isang taong napakayaman, sa Maria Caridad na dances sa kanya, ngunit nakalulungkot para sa lahat ng oras siya ay iniisip Andres. Paiba-iba Gregorio ay bumaba hibang na hibang sa pag-ibig sa kanya.

Sapilitang upang iugnay sa Reyes, ay nagtuturo sa out Maria Caridad isang araw sa kanya. Pagbalik sa bahay ng kanyang kapatid na lalaki-in-batas, nakikita niya si Mario, Andres 'mas bata kapatid na lalaki, naghihintay para sa kanya sa mga balita na Doña Pilar ay sineseryoso masamang. Maria Caridad informs Felipe tungkol dito at ito ay hinihimok ng bahay sa kotse Goco sa lalawigan.

Maria Caridad dumating at kanyang ina ay namamatay. Tuwang-tuwa sa nakikita ang kanyang anak na babae, humihiling ng Doña Pilar sa bayan pari, Padre Francisco, upang makiisa sa kanya at Andres sa banal na matrimonyo. Seremonya ay ginanap at tahimik Doña Pilar breathes kanyang huling.

Buhay ng mga batang ilang ay isang masaya isa. Pamilya Andres 'gumagalaw sa Luna bahay. Andres ay tumatagal ng singil ng bahay, ang niyog grove at ang rice fields.

Sa kalagitnaan ng kapayapaan, isang araw sa buwan ng Abril, ang isang tao ay bumaba sa sa Mr. at Mrs. Andres Diwa. Sinasabi tao na siya bumili ng bahay mula sa Maria Fe sa Maynila at na dapat silang umalis sa lugar sa loob ng 10 araw. Ang niyog grove at ang palayan pumunta sa parehong paraan-sila ay itapon sa pamamagitan ng Maria Fe. Nasasabik Maria Caridad ay nagsasabi sa Andres upang pumunta sa Maynila upang pag-usapan ang mga bagay sa ibabaw na may Maria Fe.

Sa Manila, sa bahay ni. Maria Fe, Maria Caridad malaman na Felipe ay may sakit ngunit ay hindi pinahihintulutan upang makita sa kanya. Maria Fe ay hindi makinig sa mga pleas at protestations ng Maria Carida, at ang sinasabing na dahil walang testamento ay namatay Doña Pilar, ang property ay awtomatikong kanya. siya pagiging pinakamatanda anak na babae.

Maria Caridad at kanyang asawa ay naka-out sa mga kalye ng lungsod. Sa kanilang walang layon wanderings, pumasa ang mga iyon sa Luneta. Andres Diwa ay makakakuha ng pag-renew at inspirasyon mula sa imahen ng Rizal. Bumalik sila sa bukid.

Buhay sakahan para sa Maria Caridad ay bilang matitigas na bilang ito ay kasiya-siya agad. Magalak niya sa paggawa.Ito ay Oktubre at ang kanilang mga pagsisikap magbunga. Ang planta bigas ay mabigat na may grain. Maria Caridad prays sa altar para sa ligtas na paghahatid ng buhay bear siya 'sa loob ng kanyang saan' ay 10 araw nakaraan oras nito ...

Samantala, ang ama ng Andres bumisita sa village pari at ipinapakita sa huli ng sulat na nagmamartsa order para sa Beterano ng Rebolusyon ng Pilipinas: ang mga ito sa Marso sa harapan ng grandstand sa kanilang luma at orihinal na pamantayan. Ang nakatatanda Diwa ay masayang-masaya: may mga luha sa kanyang mga mata sabi niya na ngayon ay maaari niyang pumunta sa Manila pagkatapos 40 taon ng paghihintay.

Ang Pilipinas lumaya at ng Republika ay ipinanganak. Ang bagong-flag ng Republika ay 'hoisted up sa asul na langit, sa gitna ng hindi pangkaraniwang mga kaguluhan ng grand seremonya.

Maria Caridad ay nagbibigay sa kapanganakan 'sa isang malusog na sanggol na batang lalaki. Andres ay isang mapagmataas masaya ama; ang nakatatanda Diwa ay mas masaya pa rin sa kanyang pagbabalik.

Sa likod ito mahusay na kagalakan. gayunpaman, isang tinagong trahedya. Padre Francisco ay nagpapakita na namatay Felipe Mayo, at pagkatapos ng kanyang kamatayan, Maria Fe ay hinimok sa labas ng bahay Goco at ngayon humantong ang isang kahabag-habag na buhay sa lungsod.Hindi na ito maaaring mailalahad sa Maria Caridad na binigyan lamang ng kapanganakan. Andres nagbebenta ng kanyang Kalabaw at pupunta lihim sa lungsod upang maghanap ng mga Maria Fe. Siya ang papunta sa bahay Maria Esperanza ay,

iniisip na maaaring siya magagawang makuha ang kinaroroonan ng Maria Fe, ngunit siya ay sinabi na Maria Esperanza naninirahan sa ibang lugar. Sa wakas siya ay itutungo sa isang bar sa labas ng lungsod. Siya ay nagtuturo ng hanggang sa ikalawang palapag ng isang marumi bar room. Siya natututo na Maria Esperanza ay nasa ospital, resting mula sa isang operasyon. Sa ospital natututo siya na Julian Felix ay naaresto tatlong buwan na ang nakakaraan at ibinilanggo. Natututo rin niya na Maria Fe at Maria Esperanza ay nagtutulungan sa bar siya ay nakakita lamang. Andres nagpapayo Maria Esperanza upang bumalik sa lalawigan na may Maria Fe at tulong sa pag-aani.

Maria Fe, pinturado ng makapal , pumupunta sa bahay ng kanyang mga dating kaibigan humiram ng pera para sa Maria Esperanza. Walang sinuman ang nagbabayad ng anumang pansin sa kanya. Hindi man lamang Jose Santos, ang pyanista, na may isang bagong kasintahan. Maria Fe napagtanto ang katotohanan-at sa gitna ng insenso at ilaw ng kandila, siya ay reconverted sa magandang buhay at ang mga sakahan.

Sa simbahan village, isang umaga masa ay Sung. Padre Francisco ay nasa tribuna at nagsasabi sa kanyang mga pagtitipun-tipon ng mga tao na salamat ay dapat na inaalok sa Diyos makapangyarihan sa lahat para sa maluwalhating pagsasarili bestowed sa mga tao.

Sermon ang napupunta sa. Padre Francisco sabi na pagsasarili ay hindi kumpleto o real maliban kung ang mga indibiduwal ay ipanganak na muli sa isang compact bansa-isang tao na maaaring pilitin nagkakaisa pagsisikap alang-alang sa mga kaligayahan ng bansa.

Pagkatapos ng mass, Maria Caridad ang papunta sa Padre at nagsasabi sa kanya na ang Iwo 'iba pang Marias, Fe at Esperanza, ay babalik sa mga, bansa mula sa Manila sa Sabado.

Oras ng Ani, Maria Caridad, na pasusuhin kanyang sanggol, nakikita ni Maria Fe at Maria-Esperanza mula sa kalayuan, pagdating ng isang karetela.

Ang taong-nayon ay nag ipon sa hardin upang ipagdiwang ang ani. Sa bilog ng mga mananayaw ay maaaring discerned Maria Esperanza at Maria Fe, mapupuksa ang mga vanity ng buhay ng lungsod. Sa gitna ng bilog SINGS Maria Caridad, ang kanyang mukha nagliliwanag na may kagalakan ....

Mga Ibong Mandaragit ni

Amando V. Hernandez

Si Andoy ay alila sa bahay ni Don Segundo Montero. Ipinapiit si Andoy ng Donsa Hapones sa suplong na isa siyang gerilya. Nakatakas si Andoy at sumama siya sa mga gerilya. Natulog siya sa bahay ni Tata Matias sa kabundukan. Si Tata matias ang nagturo kay Andoy sa panig ng dagat pasipiko na pinagtapunan ni pari Florentino sa kayamanan ni Simoun.

Nasisid ni Andoy ang kayamanan ni Simoun sa tulong ng dalawa pang mga gerilya, sina Karyo at Martin. Si Karyo ay namatay nang makagat ng pating. Tinangka ni Martin na patayin si Andoy upang masolo ang kayamanan ngunit siya ang napatay ni Andoy. Nataga ni Martin sa pisngi si Andoy at ang pilat na ito ang nagtago sa tunay niyang pagkatao. Siya ay nagpabalatkayong si Mando Plaridel.

Ipinasiya ni Mando na magtatag ng isang pahayagan, ang kampilan. Ang kaibigan niyang si Magat ang siyang namahala sa pahayagan. Bumili ng bahay sa Maynila si Mando at dito na nanirahang kasama si Tata Matias upang lubos na mapangalagaan ang Kampilan. Dahilan sa kulang siya sa karunungan, naisipan ni Mandong maglibot sa daigdig at magpakadalubhasa sa karunungan. Bago umalis, kinausap ni Mando si Tata Pastor na amain niya at ang pinsan niyang si Puri. Walang kamalay-malay ang dalawa na siya ay si Andoy. Sinabi ni Mando na siya ay tutungo sa ibang bansa ngunit lagi siyang susulat sa mga ito.

Sa Paris nakatagpo ni Mando si Dolly Montero, anak nina Donya Julia at Don Segundo na mga Dati niyang amo noong panahon ng Hapon. Nagkalapit sila ni Dolly nang ipagtanggol niya ito sa isang dayuhang nagtangkang halayin ang dalaga. Napaibig ni Mando si Dolly at nagpatuloy siya sa Amerika. Pagkagaling sa Amerika, umuwi si Mando sa Maynila.

Nasa Pilipinas na rin si Dolly at minsan ay inanyayahan nito si Mando na dumalo sa isa nilang handaan. Ipinakikilala ni Dolly sa mga panauhin si Mando na isa sa mga iyon ay ang Presidente. Nagkaroon ng masasakit na komentaryo ukol Sa kampilan at sinabi ni Mando na ang pahagayan niya ay nagsabi lamang ng pawang katotohanan. Pinaratangan ng mga naroon na laban sa administrasyon ang Kampilan.

Nalaman ni Mando na hindi na Si Tata Pastor ang katiwala ni Don Segundo. Ang mga magsasaka ay lalong naghirap. Isang Kapitan Pugot ang ipinalit ng Don kay Tata Pastor.

Nagdaos ng isang pulong ang mga magsasaka sa asyenda. Naging tagapagsalita pa si Mando, Si Tata Pastor at si Senador Maliwanag. Tapos na ang pulong at nasa Maynila na si Mando nang masunog ang asyenda. Pinagbibintangan ang mga magsasaka at kabilang si Tata Pastor at nahuli at binintangan lider ng mga magsasaka. Lumuwas si Puri at ipinaalam kay Mando ang nangyari. Ginawa naman ni Mando ang kanyang makakaya at nakalaya ang mga nabilanggo. Samantala si Puri ay hindi na pinabalik ni Mando sa lalawigan. Itinira niya sa isang dormitoryo ang dalaga at pinagpag-aral ito ng political Science sa U.P.

Minsan ay dinalaw ni Mando si Puri sa tinitirahan. Noon tinanggap ni Puri ang pag-ibig sa Mando. Sa wakas ipinagtapat ni Mando kina Tata Pastor at Puri na siya si Andoy na malayong kamag-anak. Hiniling niya kay Tata Pastor at Puri nasiya si Andoy na malayong kamag-anak. Hiniling niya kay Tata Pastor na makasal sila ni Puri.

Minsan ay dumalo si Mando sa isang komperensiya para sa mga patnugot ng mga pahayagan . Nalaman ni Dolly na naroon siya kaya inanyayahan sa kanilang bahay. Nakilala ni Don Segundo si Mando at nagkapalitan sila ng masasakit na salita. Dito ipinagtapat ni Mando sa siya ay si Andoy na dating alila roon . Noong una ay ayaw maniwala ni Dolly ngunit nang ulitin iyon ni Mando ay buong hinagpis na tumangis si Dolly.

Sa tulong ng pahayagang Kampilan at ng himpilan ng radyong ipinatayo ni Mando, patuloy na tinuligsa ni Mando ang mga masasamang pinuno ng pamahalaan. Nalaman ni Mando na si don Segundo pala ay puno ng mga smugglers. Hindi nagtigil si Mando hanggang sa maipabilanggo niya si Don Segundo.

DaluyongNi

Lazaro Francisco

KABANATA 1 – May Bagong Umaga

“Kabilang sa maraming bagay na nagiging utang ng tao sa kaniyang kapwa tao ang isang uri ng utang na lubhang kaiba. Kaiba, pagkat hindi nasisingil at hindi rin naman lubos na nababayaran, pagkusaan mang bayaran. Hindi nasisingil, pagkat pinapawi ng paniningil na rin ang anyo at halaga ng utang. Hindi lubos na nababayaran, pagkat ang utang na ito ay di-nahahalagahan, ni-nabibilang, ni-natatakal, ni-natataya, ni-nauuri, ni-nasusukat, ni-natitimbang. Anupa’t ang utang na ito, minsang maging utang, ay utang magpakailanman—hindi ganap na matatakpan, ni-matutumbasan, ano man ang gawin ng may-utang sa pinagkakautangan. Iyan ang utang na loob.” bakit naging sa kanya ang sambanos na lupa (may 5 ektarya) na ipinagkaloob ni Rev. Amando Echeveria at sa tulong ni Miss Sanchez 20 taon sa paraang hulugan, taon-taon ay huhulugan niya ang halaga ng lupa mula sa isang maliit na bahaging kanyang aanihin ang isang mabigat na usaping muntik nang maging dahilan ng pagkasangla ng kaniyang buhay—bintang na pagpatay sa isang kapatas sa Piyer X ng Maynila paano siya makagaganting-loob o makakabawi kay Pari Amando, Miss Sanchez, at Koronel Roda dumating si Bidong na kaangkas si Ernesto sa isang kabayo

KABANATA 2 Ilang Alaala dalawang sakong laman ay maraming prutas at pagkain na ipinadala daw ni Nanay Luring; ang kabayo ay binili ni Lolo Amando para kay Lino nagpaalam umalis si Bidong, narinig niya mula sa di kalayuan ang bagsak ng halo sa lusong, si Huli iyon na nagbabayo Mang Abeng at Aling Barang, ama at ina ni Huli na galit sa lahat ng manliligaw ng anak kaunting bigas at isang lata ng sardinas sinabi ni Lino kay Ernesto na Tata Bidong ang itawag kay Bidong ang mapatnubayan at maalagaan ng isang pari at isang punong-guro si Ernesto natanaw na nagbabalik si Bidong; nagpapatulong si Bidong kay Lino upang ipamanhik siya sa magulang ni Huli, bilang si Ka Lino ay magaling daw managalog “Diyata’t sila pa ang tila tumatanaw ng utang-na-loob sa pagkakalingang di ko magagawa para sa aking anak at di ko rin matutumbasan para sa kanila kailanman?” – Lino

KABANATA 3 Bigong Kawanggawa “Kasi’y hindi ako makapangahas magsalita. Hindi ako marunong magsabi ng pag-ibig. Panay pakiramdam lang.” – Bidong “Hindi ko masabi sa ‘yo ang maganda o pangit, Ka Lino. Basta ibig ko siya kahit na ano pa ang tingin ng iba. Hindi ko siya ipapalit kahit na kanino! Ibig ko ang lahat sa kaniya, pati kamay, pati paa, pati kuko, pati buhok, ang lahat, Ka Lino!” – Bidong “Ba, e, kita mo na, walang-wala ako,e! Baro’t salawal lamang, wala pa! At hindi ko naman maipapakain sa kaniya ang pag-ibig!” – Bidong napagusapan ang pamilya ni Huli, ang dating mayaman na naghirap dahil sa pag-papaaral kay Tirso, at isinangla ang lupang ari-arian kay Don Tito Dumarating si Aling Barang at isinauli ang bigas at lata ng sardinas Nakita nila si Huli na sasalok ng tubig “Sa panlasap ni Lino, si Huli ay larawang buhay ng babaeng Filipina

na nagmaliw na Kahapon, at isang himala na di siya nahagip ng malalapad ng gulong ng Kasalukuyan.”

KABANATA 4 - Si Don Tito “Ibig yatang magawang Estados Unidos ang Filipinas sa loob lamang ng isang maghapon!” – Don Tito Gusto pala makapasok sa pamahalaan ni Benigno bilang isang Gobernador sandaang libong piso kay Padre Amando para siguradong manalo sa pagka-Gob si Benigno ang pagbuwag sa tenancy system—wag na daw muna ipatupad ang panukalang ito Ang kaputol ng lupa sa Maruhat na ipinagbili ni Padre Amando kay Lino “Aywan ko kung alin ang lalong mahalaga sa inyo! Sa ganang akin, ang higit na mahalaga ay ang aking budhi! Maiiwan ko ang lahat ng yaman sa lupa at sisirain lamang ng kalawang! Wala akong dadalhin sa kabilang buhay kundi ang aking budhi, na siyang pakpak ng aking kaluluwa, at magiging sambigat ng bakal ang budhing ito kung mananatiling makasarili at marumi!”– Padre Amando ambang aawatin na sana ni Abogado Marcelo Ligon ang dalawa, nang pumasok sa loob ng kwarto sina Miss Sanchez at ang asawa ng abogado, kaya naman napahinahon ang padre at dali-daling sinamantala ito ni Don Tito upang magpaalam na

KABANATA 5 – Isang Mungkahi “Dapat nating maunawa ang ating Kahapon upang maiwasto natin ang ating Kasalukuyan at matutuhan nating tuklasin ang isang Bukas na angkop sa atin, bilang isang lahi at isang malayang bansa.” – Padre Amando Kinaumagahan, dumating na si Lino at si Ernesto sa tahanan nina Miss Sanchez

KABANATA 6 – Hamog na Nakalalanta Nakausap ni Lino ang kaniyang kaibigan na si Albino Napansin ni Lino ang sobrang pag-aasikaso sa kanya ni Miss Sanchez na di mapakali sa kakasilbi Umalis na si Lino patungo sa kumbento ng Pinyahan

KABANATA 7 – May Dilim sa Langit “Bakit pa ako nagtira ng anim na taon sa Amerika kung hindi ako makapag-uuwi ng mga bagong ideas, see?”– Benog “Kailangang mapaniwala ang lahat na ako ang pinakamalakas at mabigat na panlaban sa gubernatorial race ngayon, see? Kawawa ang bayan, pag hindi ako, see?” – Benog tahanan ng mga sityar, brain trust ni Benigno para sa kandidatura BGM Benog for Governor Movement “Hanapin at tipunin ang mga timawa at ang matatakaw! Busugin sila at pasaganaing lagi! Bigyan sila ng lahat ng kanilang kailangan, maging kuwalta man o pribilehiyo, pero isang bagay ang tuwina ang hihintayin natin.. ibi-build-up tayo, see? At wawasaking pilit ang kalaba, see?” – Benog gangsterism of the press Lumabas sandali si Benog sa kuwarto upang puntahan ang kaniyang ama na kasalukuyang kausap naman si Albino. Umalis si Don Tito at nagusap na sina Benog at Albino alok para kay Lino bilang pinuno ng mga badigard ni Benog “Isang malaking tubo ng suwero ang kailangan niya, at iyan ang ibibigay natin! Alam mo ba, Albino, kung ano ang sinasabi kong suwero?! Salapi! Suwero ng salapi!” – Benog “Kaya, kapag ayaw nang tumanggap ng suwero ang isang maysakit ay nangangahulugang… ibig na niyang mamatay, see? Abundio! Idagdag mo sa blacklist ang pangalan ni Lino Rivera!” – Benog “..puwes, lagyan mo nalang ng nota sa tapat ng pangalan ni Lino rivera sa blacklist! Sulatan mo ng lie low o kaya’y take it easy na may parenthesis, ha?” - Benog Benigno > Benny > Igno > BENOG

KABANATA 8 – Sigwa ng Simbuyo Nabanggit ni Lino kay Miss Sanchez si Bidong, at ang iniibig nitong si Julita Manalastas ang tunay na pangalan ni Huli, at ang kwento ng

pamilya nito. Kabesang Tales sa El Filibusterismo ni Rizal : kwento ng pamilya ng Manalastas ibenta ang Maruhat at sa asyendang ipapamana kay Miss Sanchez nalang manuluyan si Lino, para daw malapit kay Ernesto “Nasa buong kalatagan ng Maruhat ang buhay na larawan ng karalitaan!” – Lino “Mabuting kalooban ng tao sa kapwa tao, di batas, ang siyang tanging lunas sa lubhang maraming mga kasamaan!” – Lino

KABANATA 9 – Ginto o Tanso lihim na pagtitinginan nila ni Miss Sanchez; ngunit di sila bagay pauwi na si Lino nang makita si Aling Abeng na nakasakay sa jeep na may katabing magandang babae “Pag malinis ‘yang tanso, para na ring ginto, Ka Lino! At, ang ginto, pag marumi, para namang tanso!” –Bidong magagandang dalaga sa Maruhat si Didang, pamangkin ni Aling Huwana

KABANATA 10 – Balisa si Bidong hinanap ni Lino si Didang nagkapalagayan ng loob “Kasi’y.. buhat noon, tuwinang magdarasal ako bago matulog, e… idinadalangin kong.. makita sana kita uli. Kasi’y nag-iisa ako. Walang kakilala. Walang kaibigan. Pero, sabihin mo nga! Sino ba ang hinahanap mo noon?” – Didang“Noon ay.. isang paris mo! At ngayon ay… ikaw!” – Lino “Ang inihahandong ko ngayon sa iyo, at isinasamong tanggapin mo sana, ay higit sa isang kapatid at kaibigan lamang, pagkat isang… katali ng puso!” – Lino“Pero, mahirap, Lino, iyang mga sinasabi mo! Kamakailan lamang tayo nagkakilala! Hindi mo pa lubos na nababatid kung ano at kung sino ako! Hindi mo pa nauunwa man lamang kung ano ang aking kahapon!” – Didang “Hindi maari ang kahinaan ng loob sa pangingibig, at mahirap ang malagay sa panay na pagpana sa dilim, lalo na kung pabihi-bihira lamang na magkaroon ng pagkakataon. Humanap ka ng pagkakataon, o gumawa ka ng pagkakataon kung kailangan, at kausapin mo na nang masinsinan.” – Lino

KABANATA 11 – Nauyot sa Pag-ibig nagkwentuhan si Lino at si Bidong Huli mga kandidato at pangangampanya “Ngunit kapag ang tao’y lagging sikil, walang mag-akay, walang tumulong, walang pag-asa, ay nabubuyo silang humarap sa kaluwagan kahit sa masama. Katulad din ng isang nalulunod, na kung wala nang magawa para makalangayon at makaibabaw swa tubig, ay sumisid nang lubusan at kumukutkot sa ilalim. Ganiyan, Bidong, ang nangyayari sa buhay ng mga api: nakatingala sa langit ang may pag-asa pa, at nakayuko sa lupa ang mga wala na!”– Lino si Didang o si Miss Sanchez ang nalalapit na kaarawan ni Miss Sanchezmanok, itlog, malapot na gatas “Binayaan kong mauyot ako sa ibig ko, Lino! Ngunit… ang katunayan ay hindi pa muna sa ngayon! Ibig ko munang marinig mong buo sa aking kasaysayan.. oo, ang aking kahapon, at… kung hindi ka agbago ay iyo na ang lahat!”

“Hindi muna ako maniniwala sa anumang sasabihin mo ngayon, pagkat itinuturing kong ang lahat ay udyok lamang ng isang masidhing lunggat! Sabihin mo sa akin kung kailang ka pariritong muli at ihahanda ko ang aking sarili sa paglalahad sa iyo ng lahat. Ngunit ipagpapauna ko nang sabihin, ngayon pa, na sa paglalahad sa iyo ng aking kasaysayan ay ihahanda ko na rin ang kalooban ko sa alinman sa dalawang hantungan: isang buhay nab ago o sang buhay na dapat nang wakasan!” “Pero, maselan ‘yan Didang! Para na ring hinubo’t-hubaran mo ang iyong sarili at nanaog ka ng bahay! Magiging tila ka panindang pagkaing de-lata, na binuksan nang walang katiyakang bibilhin! Kung magbago ang loob niya, pagkatapos malaman ang lahat, ano ka pa, at ano pa ang gagawin mo?” – Aling Huwana

KABANATA 12 – Munting Sabwatan Gng. Rosalinda Dolor-Villas/ SalinaGng. Genoveva Riegos-Ligon/ Beba

Gng. Mina Lavadia-Ablana/ Mina “…Ipapahalata nating wala siyang kahala-halaga sa sinuman sa atin. Huwag nating pansinin. Tingnan natin, pero parang hindi natin nakikita. Makikita natin kung may pakiramdam!” ipapakausap si Lino kay Abogado Ligon “Sa may madadahilan ako o wala, hindi ako dapat mamalagi rito.” – Lino

KABANATA 13 – Iisa ang Landas “Bakit ang paningin ng tao ang ating aalalahanin?” – Miss Sanchez

“Nalalaman ng Langit na sinasamba kita, na gaya ng di ko pa nging pagsamaba kanino man sa buong buhay ko! Ngunit, kung nasa itaas ka ng isang karosa’y iibigin ko pang yumakap na lamang ako sa gulong, sukdang masagasaan ako at madurog, kaysa pangahasang akyatin ang iyong tuntungan! Sa aking pagkadurog ay tataglayin ko ang kaaliwan ng isang natutong magpakasakit upang huwag lamang madungisan kahit na ang talampakan ng kaniyang pinakaiibig!” – Lino

“Hihintayin kong tumubo sa diwa mo ang paniniwala na kapantay kita, pagkat kapantay ka ng lahat.” – Miss Sanchez

KABANATA 14 – Suyuan sa Saluysoy “Hindi ko malalagok, marahil, na lapastanganin ninuman ang mga kagandahang-loob na iyan. Akin na ito upang ariin at ipagsanggalang sa abot nang magagawa ko!” – Lino

“…tinuruan ko naman na ang aking sarili na humandang mamatay. Kaya, sabihin mo sa kanila, Albino, na hindi ko tatanggapin ang alinman sa dalawang alok nila, at hindi rin ako hahanap ng kahit isang badigard para sa kanila!” – Lino si Albino bilang tiktik Bidong at Huli “…mahal mo ba ako Huli?”“Kailangan pa bang sabihin, Bidong?”

KABANATA 15 – Naligaw ng Landas Ikinwento ni Bidong kay Lino ang nangyari sa pamilya ni Huli malubhang sakit ni Mang Abengpinapaalis na sila ni Don Tito sa lupa nilang nakasanla

KABANATA 16 – Binyag ng Buhay

KABANATA 17 – Mga Basang Sisiw “Ang iba’y nagpapagal makatagpo lamang ng isang bagong “apoy ng buhay”, na siyang tunay na lihim ng pamamalagi ng kanilang mga kagandahan at tikas… Maganda kang talaga, iha! Ngunit tandaan mo ang aking sasabihin. Mula ngayon ay di lamang magiging higit kang maganda kaysa rati. Magiging kahali-halina, kabigha-bighani, at kaakit-akit ka pa, pagkat tinanggap mo na ang “binyag ng buhay”.”– Donya Memay “Ngunit kami, o tayo, sa gitna ng ating sariling bayan, sa ilalim ng tungkil ng ilong ng ating mga pinuno, at sa lihim na yungyong ng ating Pamahalaan at Bandila, ay tila lamang mga ‘basang sisiw’, na gayong may ina ay walang lumukob at sisiyap-siyap sa sariling pugad.” – Didang nakarinig ng 2 sunod na putok KABANATA 18 – Banaag ng Katubusan dinatnang nagtatago sa isang hukay si Bidong Siyanong Bakoko,Tasyong Bakawan

Binong Kabuyaw baka ibig na manghikayat ng mga ito na magpaputok din si Bidong, at dahil wala pang lisensya ang awtomatiko ni Bidong ay sa ganoong paraan sila isusuplong ng mga utusan ni Don Tito. nangako si Lino kay Bidong na kakausapin si Aling Barang para ialok na lumipat sila “..pagkat kung tayong mga mahihirap ay hindi pa matututong magtullungan at magdamayan ay sino pa kaya ang ating aasahan?”– Lino

KABANATA 19 – Ang Palugit 2 linggong ikinulong si Didang sa opisina ng Chan Lee; alok na ipapamahay siya nito nagdalang tao si Didangnamatay ang 1 buwan na sanggolnapadpad siya sa Maruhat, kay Aling Huwana palugit para kay Lino hanggang Agosto 20

KABANATA 20 – Mga Kasunduan -dumating si Didang at bumulong kay Lino-dumating si Albino at sinabi kay Lino na ipinadala siya roon ni Don Tito “Sa bisa ng kasunduang nilagdaan ninyo ngayon umaga ay nilagot ko na ang tanikala ng pagkabusabos na minana pa ninyo sa inyong mga magulang at ninuno…sa madaling sabi, ang lahat ng mga dating kasama ko sa aking asyenda ay Malaya na ngayon!” – Padre Amando

“Siya ang nagpamata sa akin ng mga bagay-bagay na nagwakas ngayon sa inyong katubusan!”– Padre Amando “Sa harapan ninyo ngayon. ay susunugin ni Lino ang tatlong makakapal na aklat na talaan ng inyong mga pagkakautang! Salamat” – Padre Amando

KABANATA 21 – Si Bidong ang palugit ni Don Tito kay Lino para ihanap siya ng badigard, ipinaalala ni Albino bumalik si Lino sa Maruhat, di niya nadatnan si Bidong at ang awtomatiko iniayos na ni Lino ang tutuluyan ng pamilya Manalastas dumating si Bidong na tulala

KABANATA 22 – Mga Pagtatapat dumalaw kay Lino si Albino at ibinalita ang pagpamudmod ng salapi sa nayon na ginawa ni Bidong nangharang ng trak at nakakalap ng higit sa 2ooophp nakahiram na pala si Aling Barang kay Siyanong Bakoko “…magamit ko man lang sa mabuti ang kinuha ko sa masama.” – Bidong pumunta si Lino sa Pinyahan upang ipagtapat ang nangyari kay Padre Amando, ang nakausap niya ay si Abogado Ligon “Iilasan mo siya Lino. Habang maaga ay lalong mabuti. Kung magagawa mong papabibughuin siya hanggan sa mauwi sa poo tang kaniyang pnibughi, ay iyan na marahin ang pinakamalinins at pinakamabisang paraan!”

KABANATA 23 – Ang Badigard umuwi si Lino sa Maruhat at kinausap si Bidong KABANATA 24 – Kahoy at Anay sinubok muna si Bidong, pisikal “Kailangang mawala si Lino, sa pamamagitan ni Bidong. Iyan ang pagsubok kay Bidong na ibig kong mangyari! At, kung hindi niya magagawa iyan ay hindi natin siya kailangan dito!” – Don Tito sa tahanan naman ni Miss Sanchez.. Mina, Beba, at Salina pagbulong ni Didang kay Linopanghiram ng 300php ni Lino kay Padreipaampon si Ernestohabilin ni Miss Sanchez kay Koronel Roda “Hindi ko matiis na di ako maawa sa aing sarili kapag nakakagarap ko kayong tatlo. Tila baga naman aping-api na ang baabeng namamamlaging dalaga, sa tingin ng mga babaeng may asawa!” – Miss Sanchez

KABANATA 25 – Ang Kamara Negra nakiramay si Miss Sanchez sa balo at naulilang na si Aling Barang at Huli-sobre-naikwento ni Huli ang kabutihan sa kanya ni Lino, ang tinanggihang alok bilang badigard sa kanya ni Don Tito at ang pagpapadala niya kay Bidong bilang kapalit niya paglayo ni Lino, pakikipaglapit-loob nito kay Don Tito “Buo, matibay at di nagbabago ang paniniwala ko kay Lino. Pinapasok lamang tayo, kung minsan, ng pag-aagam-agam pagkat hindi natin nalalaman an gpuno’t dahilan ng mga nangyayari.”– Padre Amando Mas nais na malaman ni Padre Amando ang ginawang pagpapamudmod ni Bidong ng salaping galing daw sa kanya at ipinadaan niya kay Lino 60php na suweldo buwan-buwan, 2000php na ibinibigay kay Bidong kapalit ng isang utos24 oras upang baguhin pa ang kaniyang isip “Huwag mong maulit-ulit iyan sa akin, Mister Benog, at baka unahin pa kita!” – Bidong

KABANATA 26 – Limang Kalayaan Aling Ambrosiatalumpati ni Ernesto sa Araw ng Wikang Pambansa sulat para kay Lino, ipinadaan kay Aling Ambrosia at Albino Kinagabihan ay ginawang panauhin ni Miss Sanchez ang mag-inang Manalastas

KABANATA 27 – Linggo ng Wika Pagdalo sa palatuntunan ng anak at Miss Sanchez o sa paanyayang minandal ni DidangNabalitaan niya ang pagtakas ni Bidong kina Don Tito, at ito ang nangibabaw sa kanyang isipan “Panahon nang dapat tayong magising. Panahon nang dapat tayong mapukaw. Panagon nanag dapat mamulaklak sa mga palad natin ang mga dakilang binhing iniwan ng mga martir at dinilig ng mga dugo ng bayani. At, yayamang inihandog ng mga bayani ang kanilang buhay upang makuha at maipaman sa atin ang kalayaan ng ating katauhan ay nagiging isang banal na tungkulin naman nating ihandog ang ating sarili upang makuha at maipamana sa magsisisunod sa atin ang kalayaan ng kanilang kaluluwa.” – Ernesto Habang hinahanap ni Lino si Bidong ay bigla siyang may narinig na 4 at higit pang putok.

KABANATA 28 – Nalingat si Lino “Ang mga tao ay nilikhang mabuti! Kung nagkakamali at nakagagawa ng masama ang tao ay walang nagiging masama sa kaniya kundi ang kaniyang kasamaan lamang! Pagpanaw ng kaluluwa ng tao ay pumapanaw ring kasama niyon ang lath ng kamalian at kasamaang nagawa niya sa buhay! Kaya nga, bangkay man ng isang tulisan ay karapat dapat din sa pamamagitan ng kaniyang kapwa!” – Padre Amando Dumalaw si Ernesto sa simbahan kasama ang Nanay Ignacia niya, si Miss Sanchez ay di nakasama dahil may sinat Dumating sa burol si Benog “Kagagawn iyan ng aking mga kalaban sa politika! Pinilayan nila ako ng pinakamatigas pa naman sa aking mga badigard! Magkikita-kita rin kami! Makikilala nila kung sino ako sa pagmamasakit sa aking mga tauhan!” –Benog“Huwag kayong magalala! Kapag lumabas akong Gobernador, ang asuntong ito ay siya koong unang haharapin! Hindi ako tutugot hanggan sa mahuli ang may kagagawan!” – Benog

“Salaman Ginoong Sityar! Ikatutuwa ng ating Lalawigan na makakita ng isang Gobernador na magkakaroon ng tapang at karangalang dakpin kahit ang kaniyang

sarili, kung siya ang may kasalanan!” – Lino“tandaan mo ang aking mukha. Magkikita tayong lagi pagkaraan ng libing mamayang hapon!” – Lino “Sa dalawang bagay na kapwa masama… ay pinili ko lamang ang isa na, sa akala ko’y hindi gaanong masama.” – Lino

“Binabalak mong maghiganti, Lino? Huwag mong agawin sa Diyos ang karapatang iyan, iho! Tanging Kaniya, sa Diyos lamang, ang karapatan sa paghihiganti!” – Padre Amando Dumating si Albino at ibinalita nito kay Lino na umalis na siya kay Don Tito dahil sa pangambang siya na ang susunod na papatayin matapos si Bidong at bago si Lino Pagkatapos ng libing ay umuwi si Albino at si Lino sa Maruhat nawala sa isip ni Lino na ang araw ding iyon ang huling araw ng palugit na ibinigay sa kanya ni Didang

KABANATA 29 – Bukid at Bayan

KABANATA 30 – Nasaan si Didang nadatnan na nasusunog nga ang kubo ni Lino may nakita silang tao, at nagpaputok si Albino pinapunta ni Lino si Albino sa pulisya ang pinakapusakal na magnanakaw ng kalabaw Santong Bayawak (Crisanto Elvambuena)si Kumander Hatik (Romeo Aguado) ng mga Huk dinala si Lino at Albino sa nayon ng Maruhat at makalipas ang 1 linggo ay napawalang sala din sila naalala ni Lino si Didang

KABANATA 31 – May Lunas Pa “Hahanapin ko siya Aling Huwana! Susundan ko siya… hahanapin ko siya… hanggang sa hindi ko na makakayang lumakad.” – Lino Naging usap –usapan ang paghahanap ni Lino kay Didang Mas lalong nadurog ang puso ni Miss Sanchez at lumala ang sakit Pinsala sa dalawang batoMataas na presyon ng dugoCoronary thrombosis, panghina ng pusoMalubhang angina pectoris “Naghihinala ako na… ayaw na niyang gumaling. Ayaw na niyang mabuhay, sa madaling sabi! …Isa iyan, Padre, diyan sa iba’t ibang uri ng nakikita nating kusang pagpapakamatay!” – doktor Dinala at itinira sa kolehiyo sa Maynila sina Erni at Ernesto Pinahanap si Lino kay Abogado Ligon, buong buwan ng Oktubre Nagkaroon ng halalan at kahiya-hiyang natalo si Benog Nakita si Lino sa isang pagawaan ng mwebles sa Grace Park sa Kalookan “Ibabayad ko ang aking sarili, Tiyo Amando, para sa isang lunas!” – Lino “Huwag mo tulutang manahin pa ni Ernesto ang tanikalang gumapos pa sa iyo!” – Miss Sanchez “Kinausap ko na siya… para sa iyo! Oo! …isang babaeng wagas… sa isang lalakeng dalisay!” – Miss Sanchez Mga Tauhan Krystyna T. Palafox(Nag-ulat) Maraming Salamat! •Lino Rivera •Ernesto Rivera•Rev. Amando Echeveria•Miss Loreto Sanchez•Bidong•Julita Manalastas/Huli •Aling Barang (Manalastas•Mang Abeng (Manalastas)•Don Tito Sityar•Benigno/(Dr.) Benigno Sityar/Benog•Albino•Didang •Aling Huwana

•Abogado Marcelo Ligon/Selo•Gng. Genoveva Riegos-Ligon (“Beba”) •Gng. Rosalinda Dolor-Villas (“Salina”)•Gng. Mina Lavadia-Ablana (“Mina”)•Aling Basilia•Aling Ambrosia •Ernestina/Erni•Koronel Roda Iminungkahi ni Miss Sanchez kay Padre Amando na bukod sa lupa sa Maruhat ay bigyan din ng bahagi si Lino sa asyendang ipapamana ng pari sa pamangking guro, upang maging malapit naman si Lino sa anak Pagtuturo ng padre kay Ernesto Tumanggi si Lino sa kadahilanang gusto niyang manatili sa Maruhat kasama ang iba pang mga maralitang sadlak sa kahirapan Ikinalugod ni Miss Sanchez ang kabutihan at prinsipyo ni Lino, ngunit mas gumulo sa isip niya ang pagkakalarawan at pagkakabanggit ni Lino kay Huli. Umuwi si Lino sa Maruhat at nadatnan niya si Bidong na nakapag-araro na ng bukid. Kinabukasan ay nagbalik siya sa Pinyahan at bumisita kay Miss Sanchez. Humingi siya ng paumanhin dahil hindi siya nagpakita kay Miss Sanchez dahil sa maagang paglisan sa handaan noong kaarawan nito. Umuwi si Lino sa Maruhat at nadatnan niya sa kubo si Bidong at ang kaibigan niyang si Albino. Binalitaan ni Albino si Lino ukol sa balak na pagbili ni Don Tito ng lupaing ipinagkaloob ni Padre Amando kay Lino upang magpagawa ng water right; pangangandidato ni Benog Hindi nais tanggapin ni Didang ang pagmamahal na iniuukol sa kaniya ni Lino hanggat hindi nalalaman ni Lino ang kaniyang nakaraan Linggo, Misa de Gracia na iniukol ni Padre Amando sa simbahan ng Pinyahan. nasa panig ng mga Sityar ang mga pulis, upang maitago at hindi mapag-initan si Bidong ng iba pang kinauukulan Isang linggo ang lumipas, dumating si Albino at ipinasama na ni Lino si Bidong kalakip ang paying maging matatag ito. Puhunan pagkupkop at pagtira sa tahanan ng guro Nilapitan ni Lino si Padre Amando at inilahad ang lahat lahat ng nangyari; nais ng pari na dalhin ang bangkay ni Bidong sa simbahan Binaril at napatay si Bidong Pagkalibing kay Bidong ay nagtungo si Albino at si Lino sa tahanan ni Miss Sanchez.

Pinayuhang muli ni Miss Sanchez si Lino na sana’y balang araw, maunawaan ni Lino na magkapantay lamang sila, na magkapantay ang lahat ng tao sa paningin ng Diyos. Umalis na sina Lino at ibinigay niya ang awtomatiko ni Bidong kay Albino 

Habang naglalakbay ang dalawa patungong Maruhat ay may nakita silang liwanag sa dako ng kubo at bukid ni Lino na parang isang sunog. “Sa harapan ninyo ngayon. ay susunugin ni Lino ang tatlong makakapal na aklat na talaan ng inyong mga pagkakautang! Salamat!” – Padre Amando