POLA KESELARASAN VOKAL DAN KEKECUALIANNYA

Aspek keselarasan vokal agak luas mempengaruhi Sistem Ejaan Baru. Dalam sistem bahaaru ini, pemakaian huruf vokal telah diselaraskan dan ia dikenali sebagai Sistem Keselarasan Vokal yang mempunyai 18 pola.

(TABLE)

Penyelarasan vokal dalam Sistem Ejaan Baharu ini selalu disalahfahamkan. Penyelaraaan vokal hanya berlaku pada dua suku kata akhir, kata akhir dan kata akar sahaja, itu pun sekiranya suku kata akhir itu tertutup.

Kata akar ialah bahagian perkataan yang tertinggal apabila semua imbuhan telah diasingkan. Contohnya perkataan ‘mempersoalkan’ akarnya ialah ‘soal’.

Suku kata ialah pecahan perkataan mengikut adanya bunyi vokal. Contohnya :

‘pagi’ – 2 suku kata; ‘pa’ dan ‘gi’.‘perigi’ – 3 suku kata; ‘pe’, ‘ri’ dan ‘gi’‘keluarga’ – 4 suku kata; ‘ke’, ‘lu’, ‘ar’ dan ‘ga’‘cenderawasih’ – 5 lima suku kata; ‘cen’, ‘de’, ‘ra’, ‘wa’ dan ‘sih’‘lap’, ‘pun’ – 1 suku kata.

Jika perkataan akar itu terdiri daripada tiga suku kata atau lebih, maka penyelarasan vokal hanya berlaku dalam dua suku kata akhir sahaja, sekiranya ia adalah suku kata akhir tertutup. Suku kata tertutup ialah suku kata yang berakhir dengan huruf konsonan seperti ‘dak’, ‘kang’, ‘ih’, ‘ut’ dan lain-lain.

Penyelarasan vokal berlaku jika vokal dalam suku kata sebelum akhir itu (iaitu dalam kata akar) terdiri daripada i, a, u dan e taling. Maka hanya vokal i dan u yang boleh berlaku dalam suku kata akhir tertutup. Contoh :

bilek bilik pikol pikulkecimpong kecimpungbasoh basuhserundeng serundingkedekot kedekut

Sekiranya suku kata sebelum akhir mempunyai vokal e atau o, maka suku kata akhir tertutupnya juga mempunyai vokal yang sama. Contoh:

e – e : belek, tempelenge – o : selok, beloko – e : korek, celorengo – o : korok, tembolok

Ada dua hal penting mengenai penyelarasan vokal ini: 1) Pemakaian vokal di tempat lain tidak berubah. Contoh : boleh, orang, kurang,

terompah dan goreng

2) Kata pinjaman tidak menurut sistem ini. Contoh : kabaret, jaket, atom, kontraktor dan setem.

10. Sebutan bagi Sistem Keselarasan Vokal

10.1    Sebutan bagi kata dasar dua suku kata atau lebih dengan suku kata akhir tertutup adalah menurut pola-pola sistem keselarasan huruf vokal ejaan Rumi. Ada 18 pola keselarasan bunyi vokal yang utama dalam kategori ini.

10.2    Daripada 18 pola tersebut, ada lapan pola yang berupa pola-pola yang berubah daripada sistem sebutan keselarasan vokal yang lama seperti yang berikut:

Pola Lama > Baru

Ejaan Lama > Baru Sebutan Lama > Baru

[a-é] > [a-i] balek > balik [ba.lé/] > [ba.li/]

  sumbangseh > sumbangsih [sum.bang.séh] > [sum.bang.sih]

[a-o] > [a-u] basoh > basuh [ba.soh] > [ba.suh]

  lĕmbayong > lembayung [lem.ba.yong] > [lem.ba.yung]

[e-é] > [e-i] lĕbeh > lebih [le.béh] > [le.bih]

  sĕmbĕleh > sembelih [sem.be.léh] > [sem.be.lih]

[e-o] > [e-u] tĕlor > telur [te.lor [> [te.lur]

  tĕmĕnggong > temenggung [te.meng.gong] > [te.meng.gung]

[i-é] > [i-i] siseh > sisih [si.séh] > [si.sih]

  kĕrisek > kerisik [ke.ri.s é/] > [ ke.ri.si/]

[i-o] > [i-u] tidor > tidur [ti.dor] > [ti.dur]

  bĕliong > beliung [be.liong] > [be.liung]

[u-é] > [u-i] putek > putik [pu.té/] > [pu.ti/]

  gĕruseh > gerusih [ge.ru.séh] > [ge.ru.sih]

[u-o] > [u-u] tundok > tunduk [tun.do/] > [tun.du/]

  tĕngkujoh > tengkujuh [teng.ku.joh] > [teng.ku.juh]

10.3    Sepuluh pola keselarasan bunyi vokal pada kata dasar yang berakhir dengan suku kata tertutup yang tidak berubah dalam ejaan lama dengan dalam ejaan sekarang adalah seperti yang berikut:

Pola Keselarasan Ejaaan Sebutan

[a-a] balak [ba.la/]

  halaman [ha.la.man]

[e-a] semak [se.ma/]

  tembelang [tem.be.lang]

[é-a] semak [sé.ma/]

  belerang [be.lé.rang]

[é-é leher [lé.hér]

  selekeh [se.lé.kéh]

[é-o] telor [té.lor]

  selekoh [se.lé.koh]

[i-a] kilang [ki.lang]

  selinap [se.li.nap]

[o-a] borang [bo.rang]

  pedoman [pe.do.man]

[o-é] boleh [bo.léh]

  celoteh [ce.lo.téh]

[o-o] obor [o.bor]

  kelompok [ke.lom.po/]

[u-a] tumpang [tum.pang]

  ketupat [ke.tu.pat]

11. Sebutan bagi Kata Dasar

11.1    Sebutan bagi kata dasar berpedomankan kaedah pemenggalan suku kata ejaan (kecuali apabila terdapat urutan bunyi dua vokal yang tidak sama, iaitu pola v-v yang menerbitkan v-vk, kv-vk). Contohnya:

Pola Suku Kata Kata PemenggalanSuku Kata

Sebutan

V-KV ubi u-bi [u.bi]

  utara u-ta-ra [u.ta.ra]

V-KVK ikan i-kan [i.kan]

  adinda a-din-da [a.din.da]

VK-KV inci in-ci [in.ci]

  umpama um-pa-ma [um.pa.ma]

VK-KVK angkat ang-kat [ang.kat]

  almarhum al-mar-hum [al.mar.hum]

KV-KV lama la-ma [la.ma]

  selasih se-la-sih [se.la.sih]

KV-KVK dalam da-lam [da.lam]

  serampang se-ram-pang [se.ram.pang]

KVK-KV tampi tam-pi [tam.pi]

  tengkujuh teng-ku-juh [teng.ku.juh]

KVK-KVK canggih cang-gih [cang.gih]

  gelanggang ge-lang-gang [ge.lang.gang]

11.2    Sebutan bagi kata dasar yang mengandungi urutan bunyi dua vokal yang tidak sama, iaitu yang berpola V-V yang menerbitkan pola V-VK, KV-V dan KV-VK atau urutan bunyi vokal dengan diftong, biasanya dilafazkan dengan bunyi geluncuran atau sisipan [y] atau [w]. Dalam buku ini, sebutan bagi urutan bunyi dua vokal tersebut tidak ditandai dengan sisipan bunyi [y] atau bunyi [w] sesuai dengan jenis vokal yang berurutan dan tidak dipisahkan dengan tanda titik suku kata. Contohnya:

Kata PemenggalanSuku Kata

Sebutan

lain la-in [lain] (Tidak ditranskripsi [la.yin])

daun da-un [daun] (Tidak ditranskripsi [da.wun])

dia di-a [dia] (Tidak ditranskripsi [di.ya])

kiambang ki-am-bang [kiam.bang] (Tidak ditranskripsi [ki.yam.bang])

piutang pi-u-tang [piu.tang ](Tidak ditranskripsi [pi.yu.tang])

buaya bu-a-ya [bua.ya] (Tidak ditranskripsi [bu.wa.ya])

juita ju-i-ta [jui.ta] (Tidak ditranskripsi [ju.wi.ta])

9. Bunyi Konsonan

9.1    Huruf-huruf konsonan dilafazkan dengan nilai bunyinya sebagaimana yang disenaraikan di perenggan 5 dan 6.2.

9.2    Huruf konsonan r dilafazkan dengan bunyi [r] pada semua kedudukan, sama ada sebagai pembuka suku kata atau sebagai penutup suku kata. Contohnya:

Ejaan Sebutan

hilir [hi.lir]

kotor [ko.tor]

lumpur [lum.pur]

pasar [pa.sar]

pelantar [pe.lan.tar]

resam [re.sam]

rukun [ru.kun]

saudara [sau.da.ra]

serta [ser.ta]

8. Bunyi Diftong

8.1    Ada tiga diftong asli dalam bahasa Melayu, iaitu /ai/, /au/ dan /oi/.

8.2    Huruf diftong ai dilafazkan dengan bunyi [ai] pada semua kedudukan (suku kata terbuka). Contohnya:

Ejaan Sebutan

baiduri [bai.du.ri]

hairan [hai.ran]

kelarai [ke.la.rai]

pantai [pan.tai]

8.3    Huruf diftong au dilafazkan dengan bunyi [au] pada semua kedudukan (suku kata terbuka). Contohnya:

Ejaan Sebutan

saudara [sau.da.ra]

tauge [taugé]

harimau [ha.ri.mahu]

kemarau [ke.ma.rau]

8.4    Huruf diftong oi dilafazkan dengan bunyi [oi] dan bukan dengan bunyi [Oi], bagi kata-kata jati dalam bahasa Melayu (suku kata terbuka). Contohnya:

Ejaan Sebutan

sepoi [se.poi]

kaloi [ka.loi]

peroi [pe.roi]

tampoi [tam.poi]

7. Bunyi Vokal

7.1    Ada enam vokal tulen yang menjadi vokal baku dalam bahasa Melayu, iaitu /a/, /e/, /e/, /é/, /e/, /i/, /o/, dan /u/. Dua lagi vokal tulen, iaitu fonem [E] dan [O], tidak dianggap sebagai vokal baku, tetapi boleh digunakan untuk melafazkan kata-kata serapan tertentu, terutamanya daripada bahasa Inggeris atau bahasa-bahasa Eropah yang lain.

7.2    Huruf vokal a dilafazkan dengan bunyi [a] pada semua kedudukan, terbuka atau tertutup, di tengah atau di akhir kata. Contohnya:

Ejaan Sebutan

ada [a.da]

bahasa [ba.ha.sa]

senjata [sen.ja.ta]

manakala [ma.na.ka.la]

merdeka [mer.dé.ka]

pelihara [pe.li.ha.ra]

usaha [u.sa.ha]

Catatan: Bunyi [a] ini sudah digunakan dengan mantap pada kata-kata seperti yang berikut:

Ejaan Sebutan

anda [an.da]

astaka [as.ta.ka]

bola [bo.la]

wanita [wa.ni.ta]

wira [wi.ra]

7.3    Huruf vokal e taling dilafazkan dengan bunyi [é], dan bukan dengan bunyi [E], bagi kata-kata jati dalam bahasa Melayu pada semua kedudukan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

enak [é.na/]

cetak [cé.ta/]

dewan [dé.wan]

kereta [ke.ré.ta]

peka [pé.ka]

sate [sa.té]

selekeh [se.lé.kéh]

seret [sé.rét]

7.4    Huruf vokal e pepet dilafazkan dengan bunyi [e] pada semua kedudukan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

enam [e.nam]

empat [em.pat]

senarai [se.na.rai]

cedera [ce.de.ra]

menteri [men.te.ri]

cemerlang [ce.mer.lang]

7.5    Huruf vokal i dilafazkan dengan bunyi [i] pada semua kedudukan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

ini [i.ni]

isteri [is.te.ri]

mimpi [mim.pi]

giling [gi.ling]

pimpin [pim.pin]

7.6    Huruf vokal o dilafazkan dengan bunyi [o], dan bukan dengan bunyi [O], bagi kata-kata jati dalam bahasa Melayu pada semua kedudukan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

olah [o.lah]

omboh [om.boh]

perabot [pe.ra.bot]

rompak [rom.pa/]

sekolah [se.ko.lah]

sokong [so.kong]

tonton [ton.ton]

7.7    Huruf vokal u dilafazkan dengan bunyi [u] pada semua kedudukan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

ubi [u.bi]

umbut [um.but]

hulu [hu.lu]

tumpu [tum.pu]

lurus [lu.rus]

sumbu [sum.bu]

7.8    Huruf vokal i di suku kata akhir tertutup selepas suku kata praakhir yang mengandungi bunyi [a], [i], [e] atau [u] dilafazkan dengan bunyi [i] juga. Contohnya:

Ejaan Sebutan

balik [ba.li/]

didih [di.dih]

sembelih [sem.be.lih]

putik [pu.ti/]

7.9    Huruf vokal u di suku kata akhir tertutup selepas suku kata praakhir yang mengandungi bunyi [a], [i], [e] atau [u] dilafazkan dengan bunyi [u] juga.Contohnya:

Ejaan Sebutan

batuk [ba.tu/]

hibur [hi.bur]

temenggung [te.meng.gung]

tengkujuh [teng.ku.juh]

6. Huruf dan Fonem

6.1    Huruf-huruf dan nilai bunyinya yang ditetapkan dalam bahasa Melayu adalah seperti yang terdapat dalam buku Pedoman Umum Ejaan Bahasa Malaysia (1975), Pedoman Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu (cetakan kedua, 1989) dan Daftar Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu (cetakan pertama, 1991).

6.2    Dalam bahasa Melayu, terdapat enam fonem atau bunyi vokal baku, 27 fonem atau bunyi konsonan dan tiga bunyi diftong. Fonem atau bunyi dan huruf yang melambangkannya dalam sistem bunyi bahasa Melayu adalah seperti yang berikut:

1. Huruf dan fonem vokal:

Huruf Vokal Fonem/ Bunyi Ejaan Sebutan

a [a] parang [pa.rang]

e taling [é] perang [pé.rang]

e pepet [e] perang [pe.rang]

i [i] giling [gi.ling]

o [o] golong [go.long]

u [u] gulung [gu.lung]2. Huruf dan fonem diftong:

Huruf Diftong Fonem/Bunyi Ejaan Sebutan

ai [ai] pantai [pan.tai]

au [au] pulau [pu.lau]

oi [oi] kaloi [ka.loi]3. Huruf dan fonem konsonan:

Huruf Konsonan   Fonem/ Bunyi Ejaan Sebutan

b   [b] beban [be.ban]

c   [c] cacat [ca.cat]

d (1) [d] dadah [da.dah]

  (2) [d] Ramadan [ra.ma.dan]

f   [f] fajar [fa.jar]

g   [g] gagap [ga.gap]

gh   [gh] ghaib [ghaib]

h (1) [h] hodoh [ho.doh]

  (2) [h] hadis [ha.dith]

j   [j] jajah [ja.jah]

k (1) [k] kaki [ka.ki]

  (2) [/] kakak [ka.ka/]

  (3) [Ö] nikmat [niÖ.mat]

  (4) [q] kadi [qa.di]

kh   [kh] khusus [khu.sus]

l   [l] lalat [la.lat]

m   [m] mampu [mam.pu]

n   [n] nanti [nan.ti]

ng   [ng] nganga [nga.nga]

ny   [ny] nyanyi [nya.nyi]

p   [p] papan [pa.pan]

q ( ق )   [q] qari [qa.ri]

r   [r] rakam [ra.kam]

  (1) [s] susu [su.su]

  (2) [s] soleh [so.léh]

  (3) [s] sanawi [tha.na.wi]

sy   [sy] syarat [sya.rat]

t (1) [t] tatap [ta.tap]

  (2) [t] tarikat [ta.ri.qat]

v   [v] visa [vi.sa]

w   [w] wawasan [wa.wa.sun]

x   [x] xenon [zénon]

y   [y] yayasan [ya.ya.san]

z (1) [z] zaman [za.man]

  (2) [z] zalim [za.lim]

  (3) [dh] mazhab [madh.hab]

Lambang Bunyi Konsonan

5.1    Lambang-lambang bunyi konsonan yang digunakan dalam buku ini adalah sama dengan lambang-lambang yang digunakan dalam buku Pedoman Umum Ejaan Bahasa Malaysia (1975), kecuali lambang-lambang bagi bunyi konsonan yang ditulis dengan huruf gabungan (digraf), iaitu gh, kh, ng, ny dan sy yang dalam buku ini digunakan huruf yang sama sebagai lambang bunyi. Senarai lengkap lambang bunyi konsonan diperturunkan di bawah.

Huruf Rumi

  Lambang Bunyi

Keterangan

p   [p] Plosif dua bibir tak bersuara. Contohnya: papan dilafazkan [pa.pan].

b   [b] Plosif dua bibir bersuara. Contohnya: bab dilafazkan [bab].

t   [t] Plosif gusi tak bersuara. Contohnya: tatap dilafazkan [ta.tap].

d   [d] Plosif gusi bersuara. Contohnya: dadah dilafazkan [da.dah].

k (i) [k] Plosif lelangit lembut tak bersuara. Contohnya: kaki dilafazkan [ka.ki].

  (ii) [/] Plosif glotis (hentian glotis). Contohnya: layak dilafazkan [la.ya/].

  (iii) [Ö] Geseran rongga tekak bersuara (penutup). Contohnya: nikmat dilafazkan [niÖ.mat].

  (iv) [q] Plosif uvular atau anak tekak tak bersuara. Contohnya: kadi dilafazkan [qa.di].

g   [g] Plosif lelangit lembut bersuara. Contohnya: gigi dilafazkan [gi.gi].

s   [s] Frikatif gusi tak bersuara. Contohnya: susu dilafazkan [su.su].

h   [h] Frikatif glotis tak bersuara. Contohnya: hebah dilafazkan [he.bah].

c   [c] Afrika lelangit keras-gusi tak bersuara. Contohnya: cacat dilafazkan [ca.cat].

j   [j] Afrika lelangit keras-gusi tak bersuara. Contohnya: jajah dilafazkan [ja.jah].

l   [l] Konsonan lateral. Contohnya: lalat dilafazkan [la.lat].

r   [r] Getaran gusi. Contohnya: ikrar dilafazkan [ik.rar].

m   [m] Nasal dua bibir. Contohnya: mimpi lafazkan [mim.pi].

n   [n] Nasal gusi. Contohnya: nanti dilafazkan [nan.ti].

ny   [ny] Nasal lelangit keras. Contohnya: nyanyi lafazkan [nya.nyi].

ng   [ng] Nasal lelangit lembu. Contohnya: nganga dilafazkan [nga.nga].

w   [w] Separuh vokal lelangit lembu. Contohnya: wawasan dilafazkan [wa.wa.san].

y   [y] Separuh vokal lelangit keras. Contohnya: yayasan dilafazkan [ya.ya.san].

f   [f] Frikatif gigi-bibir tak bersuara. Contohnya: falsafah dilafazkan [fal.sa.fah].

v   [v] Frikatif gigi-bibir bersuara. Contohnya: veto dilafazkan [ve.to].

z   [z] Frikatif gusi bersuara. Contohnya: zamzam dilafazkan [zam.zam].

sy   [sy] Frikatif lelangit keras-gusi tak bersuara. Contohnya: syarat dilafazkan [sya.rat].

kh   [kh] Frikatif lelangit lembut tak bersuara. Contohnya: khusus dilafazkan [khu.sus].

gh   [gh] Frikatif lelangit lembut bersuara. Contohnya: maghrib dilafazkan [magh.rib].

q   [q] Plosif uvular atau anak tekak tak bersuara. Contohnya:

qari dilafazkan [qa.ri].

x(awal)   [z] Frikatif gusi bersuara. Contohnya: xilofon dilafazkan [zi.lo.fon].

5.2    Selain 27 fonem konsonan yang dilambangkan oleh 26 huruf konsonan itu, dalam buku ini, terdapat juga beberapa lambang bunyi lagi yang digunakan bagi kata serapan daripada bahasa Arab supaya kata atau istilah yang berkenaan dapat dilafazkan dengan bunyi yang sama dengan bunyi yang sebenar dalam bahasa sumbernya. Sebahagiannya mempunyai ciri-ciri velarisasi atau istikla (ءzÎF¯). Lambang-lambang tersebut disenaraikan di bawah.

Huruf Rumi

Huruf Jawi

Lambang Bunyi

Keterangan

t ط [t] Plosif velarisasi (istikla) gigi – daun lidah tidak bersuara. Contohnya: tawaf dilafazkan [ta.waf].

d ض [d] Plosif velarisasi (istikla) gigi – daun lidahbersuara. Contohnya: kadi dilafazkan [qa.di].

k ع [Ö] Geseran rongga tekak bersuara. Contohnya: nikmat dilafazkan [niÖ.mat].

s ص [s] Frikatif velarisasi (istikla) gusi tak bersuara. Contohnya: nas dilafazkan [nas]

s [th] ث Frikatif gigi tak bersuara. Contohnya: hadis dilafazkan [ha.dith].

h ح [h] Frikatif rongga tekak tidak bersuara. Contohnya: hadis dilafazkan [ha.dith]

z ز [dh] Frikatif gigi bersuara. Contohnya: zikir dilafazkan [dhi.kir].

z ظ [z] Frikatif velarisasi (istikla) gigi bersuara. Contohnya: takzim dilafazkan [taÖzim].

Lambang Bunyi Vokal

Lambang-lambang bunyi vokal yang digunakan dalam buku ini adalah seperti yang berikut:

Huruf Rumi

Lambang Bunyi

Keterangan

a [a] Bunyi vokal depan luas yang menjadi bunyi yang baku bagi huruf a.

Contohnya: saya dilafazkan [sa.ya]

e [é] Bunyi vokal depan separuh sempit yang menjadi bunyi yang baku bagi huruf e taling. Contohnya : leher dilafazkan [lé.hér]

  [E] Bunyi vokal depan separuh luas yang tidak dijadikan bunyi yang baku bagi huruf e taling, tetapi boleh diterima bagi melafazkan beberapa perkataan serapan yang tertentu daripada bahasa Inggeris atau asing. Contohnya: beg boleh dilafazkan [bég] atau [bEg]. Lambang rasmi yang digunakan bagi bunyi vokal depan separuh luas ini ialah [E].

e [e] Bunyi vokal tengah yang menjadi bunyi yang baku bagi huruf e pepet. Contohnya: segera dilafazkan [se.ge.ra]. Lambang rasmi yang digunakan bagi bunyi vokal tengah ini ialah [«].

i [i] Bunyi vokal depan sempit yang menjadi bunyi yang baku bagi huruf i. Contohnya: gigi dilafazkan [gi.gi].

o [o] Bunyi vokal belakang separuh sempit yang menjadi bunyi yang baku huruf o. Contohnya: tolong dilafazkan [to.long].

  [O] Bunyi vokal belakang separuh luas yang tidak dijadikan bunyi yang baku bagi huruf o, tetapi boleh diterima bagi melafazkan beberapa perkataan serapan yang tertentu daripada bahasa Inggeris atau asing. Contohnya: kos boleh dilafazkan [kos] atau [kOs]. Lambang rasmi yang digunakan bagi bunyi vokal belakang separuh luas ini ialah [].

u [u] Bunyi vokal belakang sempit yang menjadi bunyi yang baku bagi huruf u. Contohnya: guru dilafazkan [gu.ru].

~ [~] Lambang yang menandai bunyi vokal sengau.

12. Sebutan bagi Kata Terbitan

12.1    Sebutan bagi kata terbitan pada dasarnya menurut pola pemenggalan suku kata yang berdasarkan pola ejaan juga, iaitu VK-, KV- dan KVK-. Walau bagaimanapun, bagi beberapa bentuk terbitan dengan awalan tertentu, terdapat cara sebutan yang bervariasi.

12.2    Kata terbitan dengan mana-mana bentuk awalan beR-, peR-, teR-, meN-, peN-, di-, bel-, ke- atau se- (termasuk yang digunakan sebagai unsur apitan) dengan kata dasar yang bermula dengan bunyi konsonan atau awalan di-, ke- atau se- dengan kata dasar yang bermula dengan vokal atau diftong, dilafazkan menurut cara pemenggalan suku kata ejaan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

bernyanyi [ber.nya.nyi]

belajar [be.la.jar]

menyanyi [me.nya.nyi]

menunggu [me.nung.gu]

penyanyi [pe.nya.nyi]

penunggu [pe.nung.gu]

diambil [di.am.bil]

dimakan [di.ma.kan]

ketua [ke.tua]

keadaan [ke.a.da.an]

kesepuluh [ke.se.pu.luh]

seekor [se.é.kor]

sekampung [se.kam.pung]

termakan [ter.ma.kan]

peratus [pe.ra.tus]

12.3    Kata terbitan dengan awalan meN- atau peN- (termasuk yang digunakan sebagai unsur apitan) dengan kata dasarnya yang bermula dengan bunyi vokal atau diftong dilafazkan menurut cara pemecahan suku kata ejaan juga. Contohnya:

Ejaan Sebutan

mengarah [me.nga.rah]

mengedar [me.ngé.dar]

mengikut [me.ngi.kut]

mengolah [me.ngo.lah]

mengundi [me.ngun.di]

pengarah [pe.nga.rah]

pengedar [pe.ngé.dar]

pengikut [pe.ngi.kut]

pengolah [pe.ngo.lah]

pengundi [pe.ngun.di]

12.4    Kata terbitan dengan awalan meN- atau peN- (termasuk yang digunakan sebagai unsur apitan) yang mengandungi kata dasar ekasuku dilafazkan menurut cara pemecahan suku kata ejaan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

mengepam [me.nge.pam]

mengepos [me.nge.pos]

mengetim [me.nge.tim]

pengecat [pe.nge.cat]

pengelap [pe.nge.lap]

pengetut [pe.nge.tut]

12.5    Kata terbitan dengan awalan beR-, peR-, mempeR-, dipeR-, teR-, menteR- atau diteR- (termasuk yang digunakan sebagai unsur apitan) dengan kata dasarnya yang bermula dengan bunyi vokal atau diftong dilafazkan dengan dua cara iaitu (i) sebutan menurut cara pemenggalan suku kata ejaan, atau (ii) sebutan menurut cara pemenggalan bentuk awalan dengan kata dasarnya. Keutamaan diberikan kepada cara yang pertama. Contohnya:

Ejaan Sebutan

berangkat [be.rang.kat] atau [ber.ang.kat]

berekor [be.ré.kor] atau [ber.é.kor]

berempat [be.rem.pat] atau [ber.em.pat]

berikut [be.ri.kut] atau [ber.i.kut]

berombak [be.rom.ba/] atau [ber.om.ba/]

berubat [be.ru.bat] atau [ber.u.bat]

perelok [pe.ré.lo/] atau [per.é.lo/]

memperelok [mem.pe.ré.lo/] atau [mem.per.é.lo/]

diperelok [di.pe.ré.lo/] atau [di.per.é.lo/]

terangkat [te.rang.kat] atau [ter.ang.kat]

teringat [te.ri.ngat] atau [ter.i.ngat]

12.6    Kata terbitan dengan akhiran -an, -i, -kan (termasuk yang digunakan sebagai unsur apitan) atau pertikel -lah, -kah, -tah atau kata ganti singkat -ku, -mu atau -nya dilafazkan dengan satu cara sahaja, iaitu menurut pola pemenggalan suku kata ejaan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

tajaan [ta.ja.an]

akhiran [a.khi.ran]

menjalani [men.ja.la.ni]

menjalankan [men.ja.lan.kan]

inilah [i.ni.lah]

apakah [a.pa.kah]

bilatah [bi.la.tah]

sahabatku [sa.ha.bat.ku]

rumahku [ru.mah.ku]

jasanya [ja.sa.nya]

jauhkanlah [jauh.kan.lah]

cintailah [cin.ta.i.lah]

12.7    Kata terbitan yang mengandungi kata dasar yang berakhir dengan bunyi hentian glotis [/] yang menerima akhiran -an atau -i dilafazkan dengan dua cara iaitu (i) bentuk sebutan yang berpola bunyi suku kata KV-KVK, atau (ii) bentuk sebutan yang menerima sisipan bunyi hentian glotis sebagai penutup suku kata akhir kata tunggal. Dalam buku ini, lambang [/] diletak di bahagian atas (superskrip) untuk menunjukkan bunyi yang lemah atau yang tidak sepenuhnya. Walau bagaimanapun, keutamaan diberikan kepada cara sebutan yang pertama. Contohnya:

Kata Sebutan

ejekan [é.jé.kan] atau [é.jé/.kan]

keelokan [ke.é.lo.kan] atau [ke.é.lo/.kan]

masakan [ma.sa.kan] atau [ma.sa/.kan]

pujukan [pu.ju.kan] atau [pu.ju/.kan]

didikan [di.di.kan] atau [di.di/.kan]

memasuki [me.ma.su.ki] atau [me.ma.su/.ki]

menduduki [men.du.du.ki] atau [men.du.du/.ki]

12.8    Sebutan bagi kata terbitan dengan mana-mana bentuk apitan meN-…-kan, meN-…-i, peN-…-an, di-…-kan, di-…-iatau ke-…-an atau dengan mana-mana apitan yang mengandungi awalan beR-, peR- atau teR- dengan kata dasar yang bermula dengan bunyi konsonan, diasaskan pada pedoman umum sebutan bagi kata terbitan dengan awalan dan kata terbitan dengan akhiran seperti yang disebut pada perenggan 12.2, 12.3, 12.4, 12.6 dan 12.7 di atas. Contohnya:

Ejaan Sebutan

memasukkan [me.ma.su/.kan]

mengumumkan [me.ngu.mum.kan]

memasuki [me.ma.su.ki] atau [me.ma.su/.ki]

mengenai [me.nge.na.i]

pelesenan [pe.lé.sé.nan]

pendidikan [pen.di.di.kan] atau [pen.di.di/.kan]

pengetusan [pe.nge.tu.san]

penyiasatan [pe.nyia.sa.tan]

dielakkan [di.é.la/.kan]

digemari [di.ge.ma.ri]

dimasuki [di.ma.su.ki] atau [di.ma.su/.ki]

keagungan [ke.a.gu.ngan]

kecantikan [ke.can.ti.kan] atau [ke.can.ti/.kan]

bertaburan [ber.ta.bu.ran]

perkhidmatan [per.khid.ma.tan]

terselesaikan [ter.se.le.sai.kan]

memperbaharui [mem.per.ba.ha.rui]

menterbalikkan [men.ter.ba.li/.kan]

mencintainya [men.cin.ta.i.nya]

12.9   Kata terbitan dengan apitan beR-…-an, beR-…-kan, peR-…-an, peR-…-kan, peR-…-i, mempeR-…kan, mempeR-…-i, diperR-…-kan, dipeR-…-i, teR-…-kan,   teR-…-i, menteR-…-kan atau diteR-…-kan dengan kata dasarnya yang bermula dengan bunyi vokal atau diftong diasaskan pada pedoman umum sebutan bagi kata terbitan dengan awalan dan kata terbitan dengan akhiran seperti yang disebut pada perenggan 12.5, 12.6 dan 12.7 di atas. Contohnya:

Ejaan Sebutan

berurusan [be.ru.ru.san] atau [ber.u.ru.san]

berasaskan [be.ra.sas.kan] atau [ber.a.sas.kan]

perubahan [pe.ru.ba.han] atau [per.u.ba.han]

peruntukan [pe.run.tu.kan]/[pe.run.tu/.kan] atau [per.un.tu.kan]/[per.un.tu/.kan]

memperuntukkan [mem.pe.run.tu/.kan] atau [mem.per.un.tu/.kan]

memperingati [mem.pe.ri.nga.ti] atau [mem.per.i.nga.ti]

diperingatkan [di.pe.ri.ngat.kan] atau [di.per.i.ngat.kan]

diperakuri [di.pe.ra.ku.ri]atau [di.per.a.ku.ri]

teruruskan [te.ru.rus.kan] atau [ter.u.rus.kan]

Kecuali kata seperti bererti yang dilafazkan dengan satu cara sahaja, iaitu [ber.er.ti].

12.10    Kata terbitan yang terdiri daripada mana-mana bentuk imbuhan dengan kata dasar yang berupa kata ulang yang bermula dengan bunyi konsonan dilafazkan menurut cara pemecahan suku kata ejaan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

meraba-raba [me.ra.ba.ra.ba]

melambat-lambatkan [me.lam.bat.lam.bat.kan]

membuat-buat [mem.buat.buat]

mendayu-dayu [men.da.yu.da.yu]

menggaru-garu [meng.ga.ru.ga.ru]

mempermain-mainkan [mem.per.main.main.kan]

berhati-hati [ber.ha.ti.ha.ti]

berdua-duaan [ber.dua.dua.an]

tersedu-sedu [ter.se.du.se.du]

diada-adakan [di.a.da.a.da.kan]

diperbesar-besar [di.per.be.sar.be.sar]

kekuning-kuningan [ke.ku.ning.ku.ni.ngan]

selambat-lambatnya [se.lam.bat.lam.bat.nya]

12.11    Kata terbitan yang terdiri daripada awalan meN- (termasuk yang digunakan sebagai unsur apitan) dengan kata dasar yang berupa kata ulang yang terluluh bunyi konsonan pertama [k], [p], [s] atau [t] dilafazkan dengan cara pemenggalan suku kata ejaan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

memukul-mukul [me.mu.kul.mu.kul]

mengata-ngatai [me.nga.ta.nga.ta.i]

mengesat-ngesatkan [me.nge.sat.nge.sat.kan]

menangis-nangis [me.na.ngis.na.ngis]

menyeru-nyeru [me.nye.ru.nye.ru]

12.12    Kata terbitan yang terdiri daripada awalan meN- atau peN- (termasuk yang digunakan sebagai unsur apitan) dengan kata dasar yang berupa kata ulang yang bermula dengan bunyi vokal atau diftong dilafazkan dengan mengulangi bunyi suku kata kedua yang mengandungi bunyi [ng] itu walaupun, dari segi ejaan, bentuk yang diulang itu tidak ditulis dengan huruf ng. Contohnya:

Ejaan Sebutan

mengada-ada [me.nga.da.nga.da]

mengagung-agungkan [me.nga.gung.nga.gung.kan]

mengejek-ejek [me.nge.jek.nge.jek]

mengenjut-enjut [me.ngen.jut.ngen.jut]

mengikut-ikut [me.ngi.kut.ngi.kut]

mengusik-usik [me.ngu.sik.ngu.sik]

pengogak-ogak [pe.ngo.gak.ngo.gak]

12.13    Kata terbitan yang terdiri daripada awalan beR-, peR-, teR- atau apitan  beR-…-an, beR-…-kan, peR-…-an, peR-…-kan, peR-…-i, mempeR-…-kan, mempeR-…-i, dipeR-…-kan, dipeR-…-i, teR-…-kan, teR-…-i, menteR-…-kan atau diteR-…-kan dengan kata dasar yang berupa kata ulang yang bermula dengan bunyi vokal atau diftong dilafazkan dengan dua cara, iaitu (i) sebutan menurut cara pemenggalan suku kata ejaan dan mengulangi bunyi suku kata ejaan tersebut, atau (ii) sebutan menurut cara pemenggalan bentuk awalan dengan kata dasar dan mengulangi bunyi kata dasar tersebut. Keutamaan diberikan kepada cara yang pertama. Contohnya:

Ejaan Sebutan

berangan-angan [be.ra.ngan.ra.ngan] atau [ber.a.ngan.a.ngan]

beriring-iringan [be.ri.ring.ri.ri.ngan] atau [ber.i.ring.i.ri.ngan]

memperolok-olokan [mem.pe.ro.lo/.ro.lo/.kan] atau [mem.per.o.lo/.o.lo/.kan]

teragak-agak [te.ra.ga.ra.ga] atau [ter.a.ga/.a.ga/ ]

teringat-ingat [te.ri.ngat.ri.ngat] atau [ter.i.ngat.i.ngat]

terumbang-ambing [te.rum.bang.am.bing] atau [ter.um.bang.am.bing]

13. Sebutan bagi Kata Serapan daripada Bahasa Inggeris

13.1    Sebutan bagi kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain didasarkan kepada pedoman umum yang menghendaki supaya setiap huruf dilafazkan menurut nilai bunyi dalam bahasa Melayu.

13.2    Huruf vokal a dilafazkan dengan bunyi [a] juga dan bukan dengan bunyi [e], [é], [E], [éi] dan sebagainya. Contohnya:

Ejaan Sebutan

album [al.bum]

atom [a.tom]

data [da.ta]

popular [po.pu.lar]

radio [ra.dio]

skandal [skan.dal]

13.3    Huruf vokal e taling dilafazkan dengan bunyi [é] sekiranya sebutannya dalam bahasa sumber bukan bunyi pepet [e]; atau boleh dilafazkan dengan bunyi [E] bagi kata ekasuku seperti dalam bahasa sumber. Contohnya:

Ejaan Sebutan

generasi [gé.ne.ra.si]

kabaret [ka.ba.rét]

sen [sén]

telefon [té.lé.fon]

teori [téo.ri]

sel [sél] atau [sEl]

beg [bég] atau [bEg]

13.4    Huruf vokal e pepet dilafazkan dengan bunyi [e] juga pada semua kedudukan terbuka atau tertutup. Contohnya:

Ejaan Sebutan

artikel [ar.ti.kel]

dividen [di.vi.den]

meter [mé.ter]

parlimen [par.li.men]

presiden [pré.si.den]

sistem [sis.tem]

Catatan: Bunyi [e] pepet ini termasuklah bagi huruf e di akhir bentuk -isme dan bentuk -ase yang menjadi penanda unsur enzim seperti yang berikut:

Ejaan Sebutan

sosialisme [so.sia.lis.me]

nasionalisme [na.sio.na.lis.me]

amilase [a.mi.la.se]

lipase [li.pa.se]

13.5    Huruf vokal i dilafazkan dengan bunyi [i] juga pada semua kedudukan kata, termasuk kata yang diucapkan dengan bunyi diftong dalam bahasa sumbernya. Contohnya:

Ejaan Sebutan

dinamo [di.na.mo]

idea [i.déa]

identiti [i.dén.ti.ti]

firma [fir.ma]

krisis [kri.sis]

organisasi [or.ga.ni.sa.si]

13.6    Huruf vokal o dilafazkan dengan bunyi [o]; atau boleh dilafazkan dengan bunyi [O] bagi kata ekasuku seperti dalam bahasa sumber. Contohnya:

Ejaan Sebutan

akordion [a.kor.dion]

bom [bom]

ekonomi [é.ko.no.mi]

hormon [hor.mon]

komando [ko.man.do]

sos [sos] atau [sOs]

kos [kos] atau [kOs]

tol [tol]

13.7    Huruf vokal u dilafazkan dengan bunyi [u] juga pada semua kedudukan kata, termasuk kata yang diucapkan dengan bunyi diftong atau bunyi [yu] dalam bahasa sumbernya. Contohnya:

Ejaan Sebutan

industri [in.dus.tri]

kurikulum [ku.ri.ku.lum]

subsidi [sub.si.di]

unik [u.nik]

unit [u.nit]

universal [u.ni.ver.sal]

universiti [u.ni.ver.si.ti]

13.8    Huruf diftong ai dilafazkan dengan bunyi [ai], dan bukan dengan bunyi [e] atau seumpamanya, pada semua kedudukan kata (suku kata terbuka) dalam bahasa Melayu. Contohnya:

Ejaan Sebutan

aileron [ai.le.ron]

aising [ai.sing]

trailer [trai.ler]

13.9    Huruf diftong au dilafazkan dengan bunyi [au] dan bukan dengan bunyi [o] atau [O] pada semua kedudukan kata (suku kata terbuka) dalam bahasa Melayu. Contohnya:

Ejaan Sebutan

audit [au.dit]

auditorium [au.di.to.rium]

automatik [au.to.ma.tik]

autonomi [au.to.no.mi]

13.10    Huruf diftong oi dilafazkan dengan bunyi [oi] dan bukan dengan bunyi [Oi] dalam bahasa Melayu. Contohnya:

Ejaan Sebutan

konvoi [kon.voi]

koboi [ko.boi]

boikot [boi.kot]

13.11    Beberapa bentuk gabungan dua huruf vokal dilafazkan menjadi bunyi vokal tunggal dalam bahasa Melayu. Contohnya:

Kata Sebutan

diesel [di.sel]

protein [pro.tin]

oak [ok]

zoologi [zu.lo.gi]

aerobik [é.ro.bik]

13.12    Huruf konsonan g dilafazkan dengan bunyi [g] dan bukan[j] dalam bahasa Melayu. Contohnya:

Ejaan Sebutan

agenda [a.gen.da]

agensi [a.gen.si]

geografi [geo.gra.fi]

geologi [geo.lo.gi]

strategi [stra.te.gi]

teknologi [tek.no.lo.gi]

tragedi [tra.ge.di]

Catatan: Bunyi [g] bagi huruf g ini sama dengan bunyi yang terdapat dalam kata-kata Melayu jati yang dilafazkan dengan bunyi [g] juga. Contohnya:

Ejaan Sebutan

gagang [ga.gang]

gigi [gi.gi]

gelagat [ge.la.gat]

13.13    Huruf konsonan x yang terletak di awal kata dilafazkan dengan bunyi [z] (seperti dalam bahasa sumber). Contohnya:

Ejaan Sebutan

xenolit [zé.no.lit]

xenon [zé.non]

xerofit [zé.ro.fit]

xilem [zi.lem]

xilofon [zi.lo.fon]

13.14    Huruf gugus konsonan di awal kata atau awal suku kata dilafazkan sepenuhnya. Contohnya:

Ejaan Sebutan

deskriptif [dés.krip.tif]

drama [dra.ma]

klasik [kla.sik]

profesor [pro.fé.sor]

tragedi [tra.gé.di]

struktur [struk.tur]

13.15    Bentuk gugus konsonan dengan /s/ sebagai konsonan akhir, seperti /ks/, /ns/ dan /ps/, dilafazkan sepenuhnya di akhir kata atau akhir suku kata. Contohnya:

Ejaan Sebutan

ambulans [am.bu.lans]

forseps [for.séps]

insurans [in.su.rans]

sains [sains]

13.16    Huruf konsonan yang dilafazkan dalam bentuk bunyi yang lemah (atau dihilangkan) ialah unsur gugus konsonan akhir dalam rangkap yang lain, seperti -rd, -rt, -rm, -lt dan -im. Contohnya:

Ejaan Sebutan

standard [stan.dad]

konsert [kon.set]

kloroform [klo.ro.fom]

kobalt [ko.bat]

napalm [na.pam]

13.17    Gugus konsonan awal yang tidak dibunyikan salah satu unsurnya dalam bahasa sumber dilafazkan dengan dua cara seperti yang berikut:

Ejaan Sebutan

knot [knot]/[knOt] atau [not]/[nOt]

pneumatik [pneu.ma.tik] atau [neu.ma.tik]

psikologi [psi.ko.lo.gi] atau [si.ko.lo.gi]

13.18    Kata atau ungkapan serapan daripada bahasa Perancis (atau bahasa-bahasa Eropah yang seumpamanya) yang diterima bentuk ejaannya yang asal dilafazkan menurut sebutan asal dalam bahasa sumber. Contohnya:

Kata/Ungkapan Sebutan

ad hoc [Ed.hOk]

esprit de corps [és.pri.de.kO]

ex officio [éks.efi.syio]

vis-a-vis [vi.ze.vi]

13.19    Kata terbitan dengan mana-mana awalan, akhiran atau apitan yang kata dasarnya berupa kata serapan daripada bahasa Inggeris (atau bahasa-bahasa Eropah yang lain) dilafazkan menurut kaedah sebutan kata terbitan seperti yang dinyatakan di perenggan 12.1 hingga 12.13 di atas. Contohnya:

Ejaan Sebutan

berteknologi [ber.ték.no.lo.gi]

diimport [di.im.pot]

dikritik [di.kri.tik]

keunikan [ke.u.ni.kan] atau [ke.u.ni/.kan]

kritikan [kri.ti.kan] atau [kri.ti/.kan]

menelefon [me.né.lé.fon]

memproseskan [mem.pro.sés.kan]

mengeksport [me.ngéks.pot]

mengetin [me.nge.tin]

mengkreditkan [meng.kré.dit.kan]

pelesenan [pe.lé.sé.nan]

pengeposan [pe.nge.po.san]

pengkatalogan [peng.ka.ta.lo.gan]

perekonomian [pe.ré.ko.no.mi.an] atau [per.é.ko.no.mian]

perindustrian [pe.rin.dus.trian] atau [per.in.dus.trian]

7. Sistem Keselarasan Huruf Vokal

7.1   Keselarasan huruf vokal bererti keselarasan atau kesesuaian dua huruf vokal yang membentuk dua suku kata pada kata dasar, iaitu pasangan antara huruf vokal di suku kata praakhir dengan huruf vokal pada suku kata akhir tertutup. Prinsip keselarasan huruf vokal ini berlaku dengan syarat yang berikut:

1. Keselarasan di antara dua huruf vokal pada kata dasar.2. Kata dasar hendaklah berakhir dengan suku kata tertutup.

3. Bagi kata yang mengandungi suku kata yang lebih daripada dua, aturan tentang sistem keselarasan huruf vokal ini dikenakan pada dua suku kata yang terakhir sahaja, iaitu suku kata praakhir dengan suku kata akhir tertutup.

7.2   Berdasarkan maklumat di perenggan 7.1 di atas, sistem keselarasan huruf vokal memberikan erti, antara lain, seperti yang di bawah.

1. Huruf vokal e taling atau o di kata ekasuku tidak berubah apabila kata tersebut diimbuhi awalan yang mengandungi huruf vokal e pepet. Contohnya:

bom: mengebom bukan mengebumsyor: mengesyorkan bukan mengesyurkan

2. Huruf vokal e taling atau o di mana-mana suku kata terbuka tidak berubah sekiranya digunakan huruf vokal a, e pepet, i atau u di suku kata sebelumnya. Contohnya:

belerang anggota

daerah gelora

kaedah kelopak

kecewa kuno

mereka pidato

pendekar sekolah

selera semboyan

temberang semoga3. Huruf vokal a di suku kata akhir tidak mengubah atau mempengaruhi huruf vokal

e taling atau o di suku kata sebelumnya. Contohnya:

e-a: beta cetak gelenggang

meja dewan selempang

reka dendang selendang

sewa semak terendak

o-a: goda borang berontak

kota hormat gelombang

ronda johan kerongsang

rongga rosak terompah4. Huruf vokal e taling dan o yang membentuk pasangan keselarasan  e-e, e-o, o-e

dan o-o tidak berubah kerana tidak dapat dipengaruhi oleh huruf vokal a, e pepet, i, atau u di suku kata sebelumnya. Contohnya:

e-e: cerewet, kelengkeng, tempeleng

e-o: kerekot, pelecok, selekoh

o-e: celoreng, kerobek, temponek

o-o: ceroboh, kelompok, pelopor

7.3   Dalam sistem ejaan Rumi sekarang, terdapat 18 pola keselarasan huruf vokal yang utama (primer) seperti yang berikut:

Pola Keselarasan

ContohPenggunaan

Suku Kata

Praakhir

Suku KataAkhir

Tertutup

(1) a — a asah, balak, halaman

(2) a — i alih, balik, sumbangsih

(3) a — u asuh, datuk, lembayung

(4) e pepet — a emas, kelam, cemerlang

(5) e pepet — i lebih, betik, sembelih

(6) e pepet — u telur, tempuh, temenggung

(7) e taling — a elak, dewan, belerang

(8) e taling — e taling leceh, gelek, selekeh

(9) e taling — o esok, telor, selekoh

(10) i — a ingat, kilang, selinap

(11) i — i intip, sisih, belimbing

(12) i — u riuh, tidur, periuk

(13) o — a otak, borang, sekolah

(14) o — e taling oleh, boleh, celoteh

(15) o — o obor, borong, kelompok

(16) u — a ubat, tumpang, ketupat

(17) u — i usik, kuih, gerusih

(18) u — u untuk, tunduk, tengkujuh

7.4   Daripada 18 pola itu, ada lapan pola yang berupa pola-pola yang berubah daripada sistem ejaan Rumi lama (sebelum tahun 1972). Dasar mengenai perubahan ini menetapkan supaya digunakan huruf vokal i atau u di suku kata akhir tertutup sekiranya digunakan huruf vokal a, e pepet, i atau u di suku kata praakhir.

Ejaan Rumi Lama Ejaan Rumi Sekarang

Pola Ejaan Contoh Pola Ejaan Contoh

(1) a - e taling aleh a - i alih

(2) a - o batok a - u batuk

(3) e pepet - e taling lebeh e - i lebih

(4) e pepet - o tempoh e - u tempuh

(5) i - e taling pileh i - i pilih

(6) i - o tidor i - u tidur

(7) u - e taling usek u - i usik

(8) u - o untong u - u Untung

Catatan: Kata-kata yang mengalami perubahan tersebut biasanya mengandungi huruf konsonan akhir h, k, ng atau r.

7.5   Mengenai pola-pola keselarasan huruf vokal yang tidak berubah daripada sistem ejaan lama, dasar keselarasan huruf vokal menetapkan supaya digunakan huruf vokal e taling atau o di suku kata akhir tertutup sekiranya digunakan huruf vokal e taling atau o juga di suku kata praakhir.

Pola Ejaan Contoh(1)e taling - e talingleceh, gelek, teleng, keledek, selekeh(2)e taling - o tempoh, belok, telor, selekoh, kerekot(3)o - e taling oleh, boleh, ponteng, celoteh, celoreng(4)o - o obor, pokok, borong, kelompok, seloroh

7.6   Di samping 18pola kelesaran huruf vokal tersebut, dalam sistem ejaan Rumi sekarang terdapat juga lapan pola kelesarasan huruf vokal seperti yang digunakan dalam ejaan lama itu (lihat perenggan 7.4), iaitu untuk mengeja kata-kata yang diserap daripada bahasa asing, khususnya daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain serta beberapa bahasa di Nusantara.Selainitu, ada sepuluh pola keselarasan huruf vokal lagi yang biasa digunakan untuk mengeja kata-kata serapan dalam bahasa Melayu. Pasangan huruf vokal yang 18 pola ini ialah pola-pola sekunder dalam sistem keselarasan huruf vokal.

Pola Ejaan Contoh Kata daripada Bahasa di Nusantara Contoh Kata daripada Bahasa

Inggeris

(1) a-e taling aneh, awet, kaget, laden, pamer, raden kabaret, jaket

(2) a-o barong, calon, lakon, lancong, lapor, keraton, perabot, rampok

atom, kontraktor

(3) e pepet-e taling

gembleng setem

(4) e pepet-o bendok,jempol gabenor, interkom

(5) i-e taling imlek tiket, kriket

(6) i-o ijon, pilon diftong, transistor

(7) u-e taling tulen, ulet subjek

(8) u-o bunglon, buron, lelucon kupon, konduktor

(9) a-e pepet pakem teater, plaster

(10) etaling-i hipotesis, objektif

(11) e taling-u petroleum, spektrum

(12) e pepet-e demdem, pepet

pepet

(13) i-e pepet iseng artikel, filem, dividen

(14) o-i fosil, hipokrit

(15) o-u bonus, forum

(16) u-e pepet lumer skuter, snuker

(17) e taling-e pepet

meter

(18) o-e pepet Oktober, broker

5. Huruf Konsonan

5.1   Dalam sistem ejaan Rumi, ada 26 huruf konsonan yang digunakan bagi melambangkan 27 fonem atau bunyi konsonan (termasuk beberapa bunyi konsonan sekunder) iaitu:

Huruf FonemContoh Penggunaan

di depan di tengah di belakang

b /b/ bahasa sebut adab

c /c/ cakap kaca Mac

d /d/ dua ada abad

f /f/ fakir tafsir maaf

g /g/ guna tiga beg

gh /gh/ ghaib maghrib mubaligh

h /h/ hari saham tuah

j /j/ jalan manja kolej

k /k/ kami paksa katak

- /// - - kakak

- /Ö/ - nikmat jamik

- /q/ kadi - -

kh /kh/ khusus akhir tarikh

l /l/ lekas alas kesal

m /m/ maka kami diam

n /n/ nama anak daun

ng /ng/ ngilu angin pening

ny /ny/ nyata hanya -

p /p/ pasang apa siap

q /q/ Quran wuquf buraq

r /r/ raih bara putar

s /s/ sampai asli lemas

sy /sy/ syarat asytihar Quraisy

t /t/ tali mata rapat

v /v/ vitamin universiti -

w /w/ wanita hawa -

x /z/ xenon - -

y /y/ yang payung -

z /z/ zaman lazat lafaz

5.2   Daripada 26 huruf konsonan itu, terdapat lima huruf gabungan ( digraf )  iaitu gh, kh, ng, ny dan sy.

5.3   Selain itu, tiga huruf yang diperkenalkan supaya digunakan secara tetap semenjak tahun 1972 ialah q, v dan x.

1. Huruf q digunakan sebagai padanan kepada huruf Jawi qaf ( ق ) untuk mengeja kata istilah agama atau kata yang mengenai agama yang berasal daripada bahasa Arab. Contohnya:

qariah Quran

qunut wuquf2. Huruf v digunakan untuk mengeja kata serapan daripada bahasa Inggeris dan

bahasa-bahasa Eropah yang lain, di pangkal kata atau di pangkal suku kata, sebagaimana yang terdapat dalam ejaan bahasa sumber. Contohnya:

versi revolusi

vitamin subversif

vokasional universiti

Catatan: Huruf -ve di akhir kata ditukar menjadi huruf f. Contohnya:

active jadi aktif

negative " negatif

octave " oktaf 3. Huruf x hanya digunakan pada pangkal kata istilah khusus yang tidak ditukar

menjadi z. Contohnya:

xylophone jadi xilofon

xenon " xenon

xenomorph " xenomorf

5.4   Berkaitan dengan perenggan 5.1 hingga 5.3 di atas, terdapat dua jenis perubahan huruf konsonan daripada ejaan Rumi lama (sebelum tahun 1972) kepada ejaan Rumi sekarang.

1. Perubahan lima huruf konsonan, iaitu:

Huruf Lama

Huruf Sekarang

Contoh Penggunaan

(i) ch c chachat jadi cacat

chuchi " cuci

mach " Mac

(ii) dh d dharab " darab

kadhi " kadi

mudharat " mudarat

(iii) dz z dzalim " zalim

bedza " beza

dzat " zat

(iv) sh sy mashhor " masyhur

sharat " syarat

mĕshuarat " mesyuarat

(v) th s Ithnain " Isnin

mithal " misal

bahath " bahas2. Tanda koma di atas ( ' ) dan ( ' ) yang terdapat dalam sistem ejaan Rumi lama

(sebelum tahun 1972) tidak digunakan lagi dalam sistem ejaan Rumi sekarang.Tanda-tanda koma tersebut digugurkan atau digantikan dengan huruf konsonan Rumi seperti yang berikut:

1. Tanda koma di atas ( ' ) yang sepadan dengan huruf Jawi ain ( Í ) dihapuskan jika membuka suku kata. Contohnya:

'alam jadi alam

ma'af " maaf

ra'i " rai

2. Tanda koma di atas ( ' ) yang sepadan dengan huruf Jawi ain ( Í ) digantikan dengan huruf konsonan k jika menutup suku kata. Contohnya:

ma'na jadi makna

ra'yat, ra'ayat " rakyat

tama' " tamak

3. Tanda koma di atas ( ' ) yang sepadan dengan huruf Jawi hamzah ( ¤ ) dihapuskan jika membuka suku kata. Contohnya:

masa'alah jadi masalah

so'al " soal

4. Tanda koma di atas ( ' ) yang sepadan dengan huruf Jawi hamzah ( ¤ ) digantikan dengan huruf konsonan k jika menutup suku kata. Contohnya:

ĕnche' jadi encik

dato' " datuk

ru'yah " rukyah

Huruf Diftong

Dalam sistem ejaan Rumi, ada tiga pasang huruf diftong yang melambangkan bunyi tiga diftong dalam bahasa Melayu seperti yang berikut:

Huruf Fonem Contoh Penggunaan

    di depan di tengah di belakang

ai /ai/ aising ghairah pandai

au /au/ aurat saudara harimau

oi /oi/ oidium boikot amboi

3. Huruf Vokal

3.1   Dalam sistem ejaan Rumi, ada lima huruf vokal yang digunakan bagi melambangkan enam fonem vokal atau bunyi vokal baku. Huruf-huruf tersebut ialah a, e, i, o dan u.

3.2   Huruf e digunakan untuk melambangkan dua fonem vokal, iaitu:

1. fonem e pepet yang (dalam buku ini) ditulis secara fonetik [e] dan2. fonem e taling yang (dalam buku ini) ditulis secara fonetik [é]

Catatan: Huruf e pepet dikenal sebagai huruf e bertanda di atas, iaitu ĕ dalam ejaan lama atau ejaan Rumi Za'ba (sebelum tahun 1972). Tanda diakritik di atas e pepet (ĕ) tidak digunakan lagi dalam ejaan Rumi sekarang, Contohnya:

Ejaan Lama Ejaan Sekarang

ĕmak jadi emak

kĕledek " keledek

mĕntĕri " menteri

tĕmpoh " tempuh

pĕtek " petik

8. Ejaan Kata Serapan daripada Bahasa Inggeris dan Bahasa-bahasa Eropah

8.1   Penyesuaian ejaan bagi kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain yang ditulis dengan huruf Roman dibuat menurut peraturan penyesuaian huruf seperti dalam daftar contoh yang di bawah:

Bahasa Inggeris

Bahasa Melayu

Contoh Penggunaan

(1) a a abstract: abstrakplate: plat

(2) ae ae aerial: aerialaerograph: aerograf

(3) ae e aesthetics: estetika

haematite: hematit

(4) ai ai aileron: ailerontrailer: trailer

(5) au au automatic: automatikauditorium: auditorium

(6) b, bb b barbecue: barbekulobby: lobi

(7) c s cent: sencylinder: silinder

(8) c, cc k carbon: karbonclassic: klasik

(9) cc ks accent: aksenvaccine: vaksin

(10) ch s echelon: eselonmachine: mesin

(11) ch, cch k chelore: koleratechnique: teknik

(12) d, dd d dividend: dividen

(13) e e effective: efektifsystem: sistem

(14) ea ea bearing: bearingidealist: idealis

(15) ea i beaker: bikargrease: gris

(16) ee i beer: birjamboree: jambori

(17) ei ei atheist: ateisprotein: protein

(18) eo eo geometry: geometristereo: stereo

(19) eu eu europium: europiumpetroleum: petroleum

(20) f, ff f factor: faktortraffic: trafik

(21) g, gg g geology: geologiaggressive: agresif

(22) h h harmony: harmonihotel: hotel

(23) i i identity: identititextile: tekstil

(24) ia ia dialect: dialekcriteria: kriteria

(25) ie i calorie: kalori

(26) ie ai pie: pai

(27) ie ie diesel: dieseldiet: diet

(28) io io iodine: iodin

(29) iu iu premium: premiumstadium: stadium

(30) j, jj j journal: jurnaljury: juri

(31) k, kk k kilo: kilo

(32) kh kh khaki: khaki

(33) l, ll l liberalism: liberalismepill: pil

(34) m, mm m mammal: mamaliaoptimism: optisme

(35) n, nn n neon: neontennis: tenis

(36) ng ng congress: kongreslinguistics: linguistik

(37) o o operator: operatororthodox: ortodoks

(38) oa o cardboard: kadbodcoat: kot

(39) oe e foetus: fetusgonorrhoea: gonorea

(40) oi oi alkaloid: alkaloidduboisine: duboisin

(41) oo oo zoo: zoo

(42) oo u cartoon: kartunkangaroo: kanggaru

(43) ou au accountant: akauntanpound: paun

(44) ou u coupon: kuponserious: serius

(45) p, pp p apple: epalpassport: pasport

(46) ph f graph: grafphoneme: fonem

(47) q k quality: kualititechnique: teknik

(48) r, rr r lorry: lori

recruit: rekrut

(49) rh r rhetoric: retorikrhythm: ritma

(50) s, ss s express: ekspresstatus: status

(51) sc s proscenium: proseniumscience: sains

(52) sc sk scooter: skutertelescope: teleskop

(53) sch sk scheme: skimscholastic: skolastik

(54) t, tt t battery: bateritractor: traktor

(55) th t anthropology: antropologitheory: teori

(56) u u republic: republikunit: unit

(57) ua ua aquarium: akuariumdualism: dualisme

(58) ue u accrue: akrutissue: tisu

(59) ue ue duet: duet

(60) ue digugurkan catalogue: katalogcheque: cek

(61) ui ui annuity: anuitiequinox: ekuinoks

(62) uo uo quorum: kuorumquota: kuota

(63) uu u continuum: kontinumvacuum: vakum

(64) v v novel: noveluniversity: universiti

(65) w w kiwi: kiwiwire: wayar

(66) wh w whisky: wiskiwhistle: wisel

(67) x Ks express: eksprestaxi: teksi

(68) x x xenon: xenon

(69) y i dynasty: dinastipsychology: psikologi

(70) y y royalty: royaltiyankee: yangki

(71) z, zz z jazz: jazzodiac: zodiak

8.2   Bagi penyesuaian ejaan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah lain yang ditulis dengan huruf Roman, yang dipentingkan ialah bentuk ejaan atau bentuk visualnya. Oleh itu, perubahan fonem asing ke dalam bahasa Melayu telah dilakukan apabila diperlukan sahaja. Contohnya:

Bahasa Inggeris   Bahasa Melayu

corbon jadi karbon bukan kaban

cartoon " kartun " katun

conductor " konduktor " kondakter

dialogue " dialog " dailog

institute " institut " institiut

structure " struktur " strakcer

Lebih-lebih lagi untuk menulis istilah seperti antropologi, sosialisme dan psikologi.

8.3   Kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain adalah dikecualikan daripada peraturan sistem keselarasan huruf vokal menurut Sistem Ejaan Baru (seperti yang dijelaskan di perenggan 7.6). Contohnya:

Bahasa Inggeris   Bahasa Melayu

atom tetap atom bukan atum

bonus " bonus " bonos, bunus

fossil jadi fosil " fosel, fusil

pistol tetap pistol " pestol, pistul

8.4   Ejaan gugus konsonan yang terdapat dalam bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain diterima dan dikekalkan bentuknya ke dalam bahasa Melayu dengan beberapa penyesuaian. Contohnya:

1. Penulisan gugus konsonan di awal kata (atau awal suku kata) seperti contohnya yang berikut:

Bahasa Inggeris   Bahasa Melayu

bl- block jadi bl- blok

br- brake " br- brek

chl- chlorophyll " kl- klorofil

chr- chronology " kr- kronologi

cl- clinic " kl- klinik

cr- credit " kr- kredit

dr- drama " dr- drama

fl- flora " fl- flora

fr- franc " fr- franc

gl- glucose " gl- glukosa

gr- gravity " gr- grativi

kn- knot " kn- knot

kr- krone " kr- krone

pl- plumbum " pl- plumbum

pr- practical " pr- praktis

ps- psychology " ps- psikologi

pt- ptomaine " pt- ptomain

sc- scandal " sk- skandal

sch- scheme " sk- skim;skema

scr- script " skr- skrip

sk- ski " sk- ski

sl- slang " sl- slanga

sn- snooker " sn- snuker

sp- spectrum " sp- spektrum

sph- sphere " sf- sfera

spr- spring " spr- spring

sq- squadron " sk- skuadron

st- stable " st- stabil

str- structure " str- struktur

tr- tragedy " tr- tragedi

tz- tzar " tz- tzar

Catatan: Sebagai kekecualian bagi peraturan mengenai gugus konsonan seperti yang disebut di atas, beberapa kata tertentu telah diterima menurut ejaan lama yang menggunakan huruf e pepet. Kata-kata yang telah ditetapkan ejaannya oleh Jawatankuasa Tetap Bahasa Malaysia itu termasuklah yang berikut:

Bahasa Inggeris   Bahasa Melayu

class jadi kelas bukan klas

club " kelab " klab, klub

glass " gelas " glas

grant " geran " gran

plan " pelan " plan

stamp " setem " stem2. Penulisan huruf gugus konsonan di akhir kata (atau akhir suku kata) bagi kata yang diterima

bentuk gugus konsonannya seperti contohnya yang berikut:

Bahasa Inggeris   Bahasa Melayu

-lf golf jadi -lf golf

-lt cobalt " -lt kobalt

-nce science " -ns sains

-nk bank " -nk bank

-ps forceps " -ps forseps

-rd standard " -rd standard

-rm chloroform " -rm kloroform

-rt consert " -rt konsert

-x complex " -ks kompleks

-xt text " -ks teks1. Huruf gugus konsonan di akhir kata dalam bahasa Inggeris yang disesuaikan dengan penambahan

huruf vokal dalam bahasa Melayu seperti contohnya yang berikut:

Bahasa Inggeris   Bahasa Melayu

-ct fact jadi -kta fakta

-gm paradigm " -gma paradigma

-ism nationalism " -isme nasionalisme

-sm plasm " -sma plasma

8.5   Kata daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain yang sudah terserap dalam bahasa Melayu dikekalkan ejaannya menurut kaedah ejaan bahasa Melayu itu. Contohnya:

Bahasa Inggeris

  Bahasa Melayu

bureau jadi biro bukan bureau

custom " kastam " kustom

driver " drebar " driver, driber

modern " moden " modern

pension " pencen " pension

station " stesen " station, stasion, stesyen

8.6   Semua huruf g yang diucapkan [j] dalam kata atau istilah bahasa Inggeris tetap diterima sebagai huruf g juga dalam bahasa Melayu. Contohnya:

Bahasa Inggeris   Bahasa Melayu

agenda tetap agenda bukan ejenda

gymnasium jadi gimnasium " jimnasium

technology " teknologi " teknoloji

tragedy " tragedi " trajidi

Catatan: Sebagai kekecualian huruf g yang diucapkan [j] menurut sebutan dalam bahasa Inggeris yang disesuaikan menjadi huruf j dalam bahasa Melayu terdapat, antaranya, pada kata-kata yang berikut:

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

agent jadi ejen

college " kolej

contingent " kontinjen

engine " enjin

garage " garaj

general " jeneral

image " imej

ledger " lejar

magistrate " majstret

margarine " marjerin

prestige " prestij

regime " rejim

regiment " rejimen

sabotage " sabotaj

sergeant " sarjan