Noti-tar-Reliġjon-Ir-Raba-Sena

Noti tar-Reliġjon Ir-Raba’ Sena

Noti tar-Reliġjon - 1

Kapitlu 1: Ir-Reliġjon X’tiswa’?

1. X’jista’ jtellifna milli nemmnu a]na u nikbru

I. Il-fatt li nibdew nirra[unaw u nsaqsu aktar

II. L-affarijiet fit-twemmin tag]na li ma jirnexxilnix nifhmu b’mo]]na

III. In-nuqqas ta’ e\empji tajba minn persuni li nipretendu e\empju tajjeb ming]andhom

IV. L-inkwiet ma’ min imexxi

V. L-influweza tal-grupp/peer pressure

VI. L-influwenza tas-so`jet u media

2. 2 tipi ta’ mistoqsijiet fundamentali li kull bniedem jag]mel f’]ajtu fuq id-dinja ta’

madwarna

fuqna nfusna

3. Ir-Reli[jon biss tista’ tag]ti twe[iba bis-sens g]al dawn il-mistoqsijiet li rridu nibnu

]ajjitna fuqhom.

4. Ir-Reli[jon pedament g]ad-deì\jonijiet ta’ ]ajjitna

mappa jew boxxla g]al min irid skop u direzzjoni tajba g]al ]ajtu

fuel g]al min irid ikun b’sa]]tu u jimtela tama fit-triq ta’ ]ajtu

5. Kull Reli[jon twie[eb g]all-mistoqsijiet il-kbar u tiprova twassal g]all-verit u g]alhekk

g]andna nirrispettaw kull Reli[jon.

6. Reli[jonijiet primittivi: Reli[jonijiet tal-bidu - ]sieb mhux \villupat – jemmnu li kull ]a[a

fin-natura g]andha r-ru].


7. Reli[jonijiet \viluppati:

I. Indui\mu jippermetti varjet kbira fit-twemmin u l-prattika

jemmnu f’alla wie]ed jissejja] Brahman, imma n-nies iqimu allat

differenti, fosthom Brahma, Vishnu, Shiva… ma dawn hemm

o]rajn.

importanza tal-kasti so`jali – li tista’ tg]addi minn wa]da g]all-

o]ra biss permezz tar-reinkarnazzjoni.

reinkarnazzjoni - wara l-mewt, twelid f’[isem differenti

Moksha – tinkiseb wara li wie]ed je]les mi`-ìklu tar-

reinkarnazzjoni, paì u armonija.

II. Buddi\mu beda minn Siddharta Gautama – prinèp

kien i]oss vojt f’qalbu fil-lussu li kien jg]ix fih

ma sabx risposta g]all-esperjenzi ta’ tbatija

mar jg]ix fil-faqar g]al xi snin u lanqas hawn ma sab twe[iba

beda jimmedita u sab is-soluzzjoni

sar Buddha ji[ifieri l-Imdawwal: skopra li t-tbatija tal-]ajja [ejja

mix-xewqat egoistiì tal-bniedem.

dawn ix-xewqat i\ommuna marbutin ma`-ìklu tar-

Reinkarnazzjoni

meta wie]ed jimxi fit-triq it-tajba: jg]id il-verita, jfittex il-paì…

jin]eles mi`-ìrku tar-reinkarnazzjoni u jil]aq in-Nirvana fejn

m’hemmx tbatija u xewqat.


III. L-Islam beda minn Mu]ammed li ippre\enta lilu nnifsu b]ala l-a]]ar u l-

akbar profeta

jemmnu fil-profeti kollha tal-Antik Testment u li {esù hu biss

profeta

il-ktieb qaddis tag]hom hu l-Qur’an

il-[enna g]alihom – kontinwazzjoni ideali ta’ din il-]ajja materjali

Islam tfisser ubbidjenza u sottomissjoni s]i]a lejn Alla

5 pilastri – stqarrija ta’ fidi, talb, karita, sawm, pellegrina[[ g]al

Mekka

Mekka – l-belt fejn Mu]ammed beda jxandar l-ewwel darba.

8. Fir-Reli[jon b]al f’kull ]a[a o]ra fil-]ajja, l-fidi u r-ra[uni jridu jimxu flimkien.

9. Ir-ra[uni g]andha b\onn il-fidi g]ax fil-]ajja ma tistax issib provi g]al kollox il-]in kollu,

imma trid temmen:

I. Fidi f’persuni biex nag]rfu nu\aw o[[etti ta’ kuljum ming]ajr bi\a’ (ix-xufier tal-

linja)

II. Fidi biex nibnu ]biberiji

III. Fidi biex nag]rfu dak li hu spiritwali u li \gur li qatt ma tista’ tag]tina provi g]alih

ix-xjenza!

10. Il-fidi g]andha b\onn ir-ra[uni g]ax inkella nispi`àw nibilg]u kull ma jg]idulna:

I. Superstizzjoni: fidi bla ba\i ta’ ra[uni – jekk toqg]od tirra[una ssib li hi bla sens e\

lucky charms

II. Fanati\mu: importanza \ejda u allura ming]ajr ra[uni lil xi ]add jew lil xi ]a[a e\

futbol

11. Charles de Foucauld: fit-tfulija kien reli[ju\ ]afna, tilef il-fidi u g]al sittax-il sena baqa’ ma

jemmen f’xejn g]ax ma setax ja`ètta dak li ma setax jippruvah bir-ra[uni. Intelaq g]al


]ajja bla ra\an, tke`à mill-armata… sab saèrdot li seta’ jwie[eb il-mistoqsijiet

tieg]u… ta’ ]ajtu kollha lil {esù.


Kapitlu 2: Il-Kelma tal-Mulej

1. Il-Bibbja – 73 ktieb Testment il-Qadim – 46

Testment il-{did – 27

2. Lingwi ori[inali Lhudi (kwa\i t-Testment il-Qadim kollu)

Grieg (kwa\i t-Testment il-{did kollu)

3. Pietru Pawl Saydon – l-ewwel wie]ed li qaleb il-Bibbja kollha g]all-Malti

4. Fil-quddies ta’ kuljum jinqraw 2 siltiet, fil-quddies tal-}add jinqraw 3 siltiet mill-Bibbja.

5. L-Insara jemmnu li l-Bibbja hi l-Kelma ta’ Alla:

I. g]ax jemmnu li fiha l-messa[[ ta’ m]abba, messa[[ ta’ salvazzjoni minn ]ajja bla

skop, ]ajja ta’ [lied u firda, minn ]ajja ta’ ]tija, ta’ niket u mewt… messa[[ li Alla ried

iwasslilna. Dan il-messa[[ twassal lilna fil-[rajjiet kollha tas-Salvazzjoni sa ma la]aq il-

milja tieg]u f’ {esù.

II. g]ax jemmnu li l-Awtur Ewlieni tag]ha Hu Alla, peress li Hu stess permezz tal-Ispirtu s-

Santu ispira lill-awturi biex jiktbu l-messa[[ tieg]u (Ispirazzjoni fil-Bibbja).

Madankollu l-kittieba u\aw l-istil u l-kreattivit tag]hom b]ala awturi meta kitbu.

6. {rajjiet ewlenin fil-pjan tas-Salvazzjoni:

I. Abraham – Alla jg]idlu jitlaq minn artu u jmur fejn jurih Alla u jing]ata l-weg]da li

jkun missier ta’ nisel kbir. – jissejja] missier il-fidi… bih bdiet l-Istorja tas-Salvazzjoni.

II. I\akk – l-iben li Alla wieg]ed lil Abraham.

III. {akobb – bin I\akk, kellu tnax-il tifel li minnhom ]ar[u t-tnax-il tribù tal-poplu.

Jissejja] ukoll I\rael.

IV. {u\eppi – wie]ed minn ulied {akobb li permezz tieg]u l-familja kollha ta’ {akobb

temigra lejn l-E[ittu.

V. Mosè – persekuzzjoni qalila mill-E[izzjani kontra l-Lhud. Mosè jintg]a\el biex isalva

lill-poplu – E\odu. Jitwettaq il-patt fuq is-Sinaj, permezz tal-kmandamenti.

VI. {o\wè – wara 40 sena jda]]al il-poplu fl-art ta’ Kang]an.


VII. Sawl – il-poplu ried sultan u Alla permezz tal-profeta Samwel jag]\el lil Sawl. L-ewwel

sultan.

VIII. David – Sawl ma jkunx fidil u Alla jag]\el lil David, l-i\g]ar fost ]utu, kien sultan skond

il-qalb ta’ Alla, g]aqqad lil poplu. Il-messija kellu ji[i mis-Saltna tieg]u skond il-

weg]da ta’ Alla.

IX. Salamun – bin David. Bena t-Tempju. Wara mewtu, l-poplu nqasam u beda jadura

allat foloz. Il-profeti bdew isej]u g]all-indiema.

X. E\ilju – il-poplu maqsum intreba] mill-g]adu u ttie]ed fil-Babilonja b]ala lsiera.

|mien ikrah ]afna, fejn il-profeti g]enu l-poplu jer[a’ jdur lura lejn Alla veru, li kien

]elishom mill-E[ittu u kien kappaì jer[a’ je]lishom. Il-Lhud tg]allmu li Alla mhux

marbut ma’ pajji\ jew ma’ poplu wie]ed.

XI. It-2 E\odu – il-]elsien mill-jasar tal-Babilonja li se]] permezz ta’ ~iru sultan tal-

persjani. Lura f’arthom, bnew it-Tempju, bdew jimxu fit-triq ta’ Alla. Kien \mien iebes,

i\-\mien kollu sa ma wasal {esu… kien \mien ta’ ]akma minn popli differenti. Imma

f’dan i\-\mien il-poplu iktar u iktar kien jistenna l-Messija u beda jag]raf li Alla g]andu

pjan g]alih.

7. Il-Bibbja hi ktieb wie]ed – il-kotba kollha ispirati minn Alla u kollha jikxfu bil-mod l-

pjan ta’ Alla g]as-Salvazzjoni… Hemm g]aqda s]i]a bejn i\-\ew[ Testmenti.

8. Il-Bibbja ktieb bla \balji – fil-messa[[ reli[ju\... fuq xjenza etc li m’g]andhomx x’jaqsmu

mal-messa[[ reli[ju\, il-kittieba kellhom l-istess ideat ta’ \mienhom.

9. Il-Bibbja miktuba fi kliem l-awturi – u g]alhekk importanti li nifhmu dak li kellhom

f’mo]]hom l-awturi.

Importanti li nifhmu sewwa:

I. Inkunu nafu sewwa il-lingwa li kitbu biha – fil-kas tag]na importanti li jkollna

traduzzjoni tajba tal-Bibbja – noqg]odu attenti g]alhekk li ma naqrawx Bibbja ta’ èrtu

setet.

II. Naraw i\-\mien li fih kitbu, il-post fejn kitbu u g]al min kitbu

III. Naraw il-forma jew l-istil letterarju


IV. Naraw il-kuntest tal-ktieb kollu u mhux naqbdu bi`à u minn ktieb u nifhmuha kif

jiftlilna.

10. Fejn tid]ol il-Bibbja il-Knisja:

I. G]initna billi tatna l-Kanoni tal-Kotba Mqaddsa – l-lista ta’ liema kotba huma ispirati

minn Alla. (Din hi il-lista tal-kotba li filfatt jinsabu fil-Bibbja) u

II. g]ada tg]inna, biex inkunu nistg]u nifhmu sewwa l-Kotba Mqaddsa u naraw xi jfissru

g]al ]ajjitna (permezz tal-kateki\mu, lezzjonijiet tar-Reli[jon, omeliji…)

11. Dei Verbum – huwa dokument li l-Knisja tatna biex tg]allimna dwar il-Kelma ta’ Alla.

12. G]andna nersqu lejn il-Bibbja b’qima, nisimg]uha b’qalb miftu]a u naraw xi trid

tg]idilna g]al ]ajjitna… kif g]amel i`-`kejken Samwel u Marija Omm {esù.


Kapitlu 3: Fil-Bidu

1. Il-]a\en li niskopru fina u madwarna jirnexxilna neg]lbuh biss jekk jirnexxilna nsibu l-

kaw\a ewlenija tieg]u.

2. Ir-risposta g]al mistoqsija: ‘Minn fejn [ej il-]a\en?’ insibuha fil-Ktieb tal-{enesi

l-ewwel ktieb tal-Bibbja, fl-ewwel tliet kapitli.

3. Forma/stil letteraraju:

1 kapitlu tal-{enesi Innu – b’sitt strofi u sitt ritornelli

2 u 3 kapitli tal-{enesi Parabbola Storika – storja li fiha veritajiet storiì.

4. M’hemmx kontradizzjoni bejn dak li tg]id ix-xjenza u dak lit g]id il-Bibbja – it-tnejn [ejjin

minn Alla.

5. Ix-xjenza ma tistax twie[eb mistoqsijiet Reli[ju\i, filwaqt li fil-Bibbja ma nistg]ux insibu

twe[ibiet xjentifiì:

l-interess tal-awturi kien biss li jwasslu l-messa[[ reli[ju\ u f’dan \gur li

m’hemmx \balji

dwar xjenza, storja u affarijiet b]al dawn, l-awturi kellhom l-istess ideat tan-nies

ta’ \mienhom.

6. L-ewwel Kapitlu:

I. Ix-xjenza tg]idilna li l-]olqien ssawwar f’miljuni ta’ snin – meta l-awtur isemmi

sebat ijiem, jag]mel dan biex iwassal \ew[ messa[[i:

Il-bniedem g]andu ja]dem g]al sitt ijiem u fis-seba’ jum jistrie]

Alla ]alaq kollox perfett, g]ax in-numru 7 fil-lingwa[[ tal-Bibbja jfisser

perfezzjoni.

II. Li Alla ]alaq kollox perfett, l-awtur jinsistih billi g]al sitt darbiet jirrepeti l-kliem: U

ra Alla li kien tajjeb, sakemm fis-7 darba jg]id: U ]ares Alla lejn kull ma g]amel u,


ara kollox kien tajjeb ]afna. Hawnhekk kemm il-kliem li ji[i repetut, kif ukoll in-

numru 7 jinsistu li l-]olqien kif ]are[ minn idejn Alla kien perfett… i[ifieri l-]a\en

ma [iex minn Alla.

III. L-evoluzzjoni – sakemm nemmnu li r-ru] tal-bniedem [iet ma]luqa fil-bniedem

minn Alla f’xi punt fl-evoluzzjoni, meta l-bniedem beda jirra[una u seta’ jag]\el, il-

Knisja t]allina libera biex nag]\lu jekk na`èttawx jew le din it-teorija.

IV. Messa[[ ewlieni f’dan il-kapitlu hu li Alla wa]du Hu s-Sid ta’ kollox.

7. It-tieni u t-tielet kapitli:

I. Simboli:

Is-si[ra tal-]ajja: simbolu tal-]ajja eterna

Serp: simbolu tal-]a\en

Si[ar u ilma: simbolu ta’ post ideali

Is-Si[ra tat-Tag]rif it-tajjeb u l-]a\in: simbolu tal-g]a\la tal-bniedem li

jag]raf ming]ajr l-g]ajnuna ta’

Alla, x’inhu tajjeb u ]a\in… id-dnub

tas-suppervja.

II. Il-bniedem qabel id-dnub:

F’g]aqda s]i]a ma’ Alla: il-bniedem kien jafda f’Alla u j]obbu, Alla kien

jistmah ta’ ]abib

F’g]aqda s]i]a mieg]u nnifsu: ma kienx hemm taqbida bejn valuri u [ibdiet

F’g]aqda s]i]a ma’ l-o]rajn: kienu [isem wie]ed ‘g]adma minn g]admi’

F’g]aqda s]i]a mal-]olqien: ma kienx hemm tbatija, kien hemm biss armonija

III. Il-bniedem wara id-dnub:

Firda minn Alla: jista]ba minn Alla

Firda minnu nnifsu: jist]i li hu g]arwien

Firda minn ma’ l-o]rajn: Adam iwa]]al f’Eva


Firda mill-]olqien: tid]ol it-tbatija simboli\\ata mill-u[ig] tal-]las

g]all-mara u tbatija fix-xog]ol g]ar-ra[el

IV. Id-dnub tan-nisel:

Dan hu dnub li g]amlu l-ewwel bnedmin, meta g]a\lu li jwarrbu lil Alla u jiddeìedu

wa]edhom xi jridu g]alihom infushom. Dan id-dnub nitwieldu bih u huwa l-g]erq ta’

kull dnub ie]or li nag]mlu.

V. Il-Weg]da:

Alla sa mill-bidunett iwieg]ed lill-bniedem simbolizzat minn Adam u Eva, li jibg]atlu

Salvatur biex isalvah minn din il-firda li [ab fih innifsu u madwaru… Dan is-Salvatur

hu {esù.


Kapitlu 4: Alla li jsalva

1. Ideat \baljati dwar Alla:

xi ]add kbir li ma jimpurtahx minni, jinda]al biss biex jikkastiga

xi ]add li jag]tini grazzja jekk qabel inkun tajtu xi ]a[a jien

xi ]add li g]abbiena b’]afna li[ijiet li jkollna nobduhom inkella jikkastigana

xi ]add b]al tabib li ddur lejh biss meta ti[i b\onnu

Dawn huma kollha ideat foloz ta’ Alla. Alla jurina lilu nnifsu fil-Bibbja.

2. L-E\odu:

Il-ktieb tal-E\odu nkiteb xi 600 sena wara li se]]ew il-[rajjiet.

Hemm dokumneti o]ra b]al xi papiri u pitturi li juru li l-E\odu se]] tassew

Il-kelma E\odu tfisser }ru[ u l-ktieb ifakkar b’mod spe`jali l-]ru[ tal-poplu ta’ I\rael

mill-E[ittu

Fl-E\odu intu\a l-istil ta’ Saga Reli[ju\a: f’din il-forma l-iskop hu li l-awtur ikabbar u

jidealizza èrti [rajjiet biex jo]ro[ a]jar il-messa[[ u biex iqanqal il-fidi tal-qarreja

e\ fil-[bir tal-manna u s-summien u l-qsim tal-ba]ar

3. Alla f-E\odu:

Alla kbir li quddiem b]al Mose irridu nbaxxu rasna

Fl-istess ]in Alla viìn li jisma’ l-karba tal-poplu li qed ibati u jibg]at lil Mosè biex

je]ilsu

Alla li jag]mel pjan s]i] biex je]les lill-poplu

Alla li jipprovdi: il-manna, l-ilma mill-blat u s-summien fid-de\ert

Alla li ma j]allix lill-poplu wa]du: jimxi mieg]u f’kolonna tan-nar bil-lejl u f’kolonna

ta’ s]ab bi nhar

Alla li lest li jid]ol f’patt ta’ ]biberija mal-poplu, permezz tal-kmandamenti li jag]ti

lil Mosè fuq il-muntanja Sinaj.

4. {rajjiet importanti fl-E\odu:

Il-poplu permezz ta’ {u\eppi kien ni\el l-E[ittu. Wara ]afna snin la]aq sultan [did fl-

E[ittu u dan ma kienx jaf lil {u\eppi. Dan beda jib\a’ mill-poplu ta’ I\rael, g]amilhom

skjavi u beda ja]qarhom.

Is-sej]a ta’ Mosè: Alla jsejja] lil Mosè mis-si[ra taqbad u jibg]atu je]les lill-poplu.

L-g]axar kastigi

L-ikla tal-G]id li fiha kielu l-]aruf u àppsu d-demm tieg]u mal-bibien, biex jin]elsu

mill-mewt. Din g]ada ti[i `èlebrata sal-llum mill-Lhud biex jiftakru fil-[rajja tal-E\odu

li hi l-iktar importanti fit-Testment il-Qadim.

Jaqsmu l-ba]ar u l-E[izzjani jeg]rqu


Jieklu l-manna u s-summien u jixorbu l-ilma mill-blat fid-de\ert

Fuq il-muntanja Sinaj ise]] il-Patt: kif il-bniedem tilef il-libert meta nfired minn

Alla, Alla jag]mel Patt ta’ ]biberija biex jer[a’ jrodd lura lill-poplu tieg]u din il-

libert. Biex din il-libertà ma jer[g]ux jitilfuha, Alla jag]tihom l-g]axar

kmandamenti biex jimxu fuqhom u hekk ma jer[g]ux jinfirdu minn Alla.

Il-Patt ji[i fiirmat bid-demm tal-annimali.


Kapitlu 5: Lejn żvilupp sħiħ: Ġesù Kristu

1. {esù hu l-iktar bniedem mag]ruf u rrispettat fl-Istorja tal-bniedem, minkejja li mhux

kul]add i]ares lejh bl-istess mod.

2. Hemm diversi dokumenti li juru li {esù ezista, li [ie ikkundanat minn Pilatu u li miet fuq is-

salib:

Dokumenti Pagani: Taìtu, Plinju \-|g]ir

Dokumenti Lhud: Talmud, {u\eppi Flavju

Dokumenti Nsara: It-Testment il-{did kollu, l-aktar l-Evan[elji – San

Mattew, San Mark, San Luqa, San {wann

3. {esù huwa l-Bniedem fil-milja tieg]u:

I. Kellu sentimenti tassew umani:

]ass ]niena lejn il-morda

Kien jit]assar l-imnikktin

Kien jilmenta quddiem in-nuqqas ta’ fidi tad-dixxipli

Jifra] bit-tfal

Jitnikket quddiem il-qalb iebsa tal-Fari\ej

Jibki fil-mewt ta’ Lazzru

Jib\a’ fil-{nien tal-{etsemane

II. Kellu g]erf kbir li jinftiehem minn kul]add:

Kien ju\a’ tixbihat sempliì, imma kien jolqot il-qalb ta’ kull bniedem

III. Kellu onest straordinarja:

Ma kienx wi`` b’ie]or, dak li kien jg]allem kien l-ewwel jag]mlu Hu

Anke l-eg]dewwa kellhom jammettu li kien ra[el li j]obb is-sewwa

IV. Kellu karattru ]ieles, sod u determinat:

}add ma rnexxilu jdawru


Anke meta spi`à quddiem Kajfa u Pilatu, meta kul]add dar kontrih, baqa’

jg]id il-verit

V. Kellu rispett lejn id-dinjit ta’ kull bniedem:

Kien jag]milha man-nisa u t-tfal li kienu meqjusa mhux importanti

Kont issibu mal-midinbin, mal-publikani, il-pagani u s-Samaritani

VI. Kellu qalb tassew kbira u [eneru\a:

Mal-morda e\ lebbru\i, g]omja, torox…

Mal-imnikktin e\ l-armla ta’ Najn, {ajru…

Mal-pubblikani b]al |akkew

4. {esù huwa wkoll Alla. Dan jidher:

I. Fl-im[ieba tieg]u u l-g]e[ubjijiet li kien jag]mel u li kienu jinnotaw id-dixxipli.

II. Mill-mirakli li kien jag]mel

III. Minn g]emil ie]or li Alla biss seta’ jag]mel e\ ja]fer id-dnubiet

IV. Minn kliem li beda jg]id fuqu nnifsu e\ isejja] lil Alla Missieru u jg]id li hu u l-

Missier huma ]a[a wa]da.

V. Mill-qawmien tieg]u mill-imwiet: din hija l-ikbar prova li hu Alla u allura din hija l-

ikbar [rajja g]alina l-Insara.

VI. Mit-tag]lim tal-Knisja tal-bidu: Fil-Kredu ng]idu li {esu hu: Alla minn Alla, Dawl

minn Dawl, Alla veru minn Alla veru.

5. Deì\joni serja: f’dan i\-\mien ta\-\g]o\ija hemm b\onn li kull wie]ed jag]mel deì\joni

importanti: jekk irridx li {esù jkollu l-ewwel post f’]ajtu. Dan ikun ifisser li f’kull deì\joni

ssaqsi lilek innifsek, {esù kienx ja]sibha u jag]mel b]alek jew le. In-nisrani jsib il-veru

]elsien billi jixbah lil {esù fl-umanit tieg]u.


Kapitlu 6: Flimkien: il-Knisja

1. Ideat \baljati dwar il-Knisja:

post tal-[ebel

il-Papa, l-Isqfijiet, is-saèrdoti u s-sorijiet

dik li taqdina meta ni[u b\onn ni\\ew[u jew xi funeral

2. {udizzji fuq il-Knisja:

tajba biss g]at-tfal u l-anzjani

antikwata u li\-\g]a\ag] ma tifhimhomx

i\\omm mas-sinjuri u trid il-flus

trid tinda]al f’kollox

3. Il-Knisja: l-Poplu l-{did ta’ Alla:

I\rael kien il-poplu ta’ Alla li mieg]u Alla kien g]amel patt fuq il-muntanja Sinaj

permezz ta’ Mosè, fejn Alla jag]ti l-kmandamenti lill-poplu

Il-Knisja hija l-poplu l-[did ta’ Alla li mieg]u Alla g]amel Patt [did permezz tal-

mewt u l-qawmien ta’ {esù. {esù jg]id: Dan hu demmi, d-demm tal-Patt il-[did…

Il-poplu l-qadim kien mibni fuq tnax-il tribù ta’ I\rael li ]ar[u mit-tnax-il iben ta’

{akobb. G]alhekk {esù jag]\el tnax-il appostlu biex juri li l-Knisja hi l-poplu l-

[did.

4. Il-Knisja: l-familja ta’ Alla:

{esù, beda jqis lil dawk kollha li laqg]uh u emmnu fih b]ala ommu u ]utu. Il-

Knisja hija l-g]aqda ta’ dawk kollha li jqisu lil Alla b]ala Missierhom u lil

xulxin b]ala a]wa.

5. Il-Knisja: Il-{isem ta’ Kristu:

Kien San Pawl, imnebba] mill-Ispirtu s-Santu li spjegalna l-Knisja b]ala {isem ta’

Kristu

Dan il-{isem kien mejjet sa dakinhar ta’ Pentekoste/G]id il-}amsin meta ni\el l-

Ispirtu s-Santu fuq l-Appostli u l-ewwel Insara

F’dan il-{isem, Kristu huwa r-Ras; il-Kap filwaqt li a]na lkoll membri


Il-membri g]andhom doni u xog]olijiet/]idmiet differenti. Lkoll huma mportanti u

]add ma jista’ jg]addi ming]ajr l-o]rajn, b]alma l-id ma tistax tg]id lis-sieq li

m’g]andix b\onnha.

Il-]idmiet jissej]u kari\mi e\ ]idma mal-fqar, mal-orfni, counseling, u\u tal-me\\i

tal-komunikazzjoni g]ax-xandir tal-Kelma ta’ Alla…

Xi w]ud jing]ataw kollha kemm huma lil Alla permezz tal-professjoni Reli[ju\a

billi j]addnu `-èlibat jew il-ver[init.

6. Il-Knisja hija:

Wa]da: Ma jag]milx sens li {isem ikun mifrud fih innifsu. {esù ried li

b]ala Insara nkunu ]a[a wa]da u ning]arfu li a]na Nsara mill-Im]abba ta’ bejnietna.

Sfortunatament matul i\minijiet il-Knisja g]addiet minn firdiet. B’hekk twieldu l-

Knejjes Ortodossi u Protestanti apparti l-Knisja Kattolika. Il-Moviment Ekumeniku

ja]dem biex iressaq lil dawn il-Knejjes lejn xulxin kif ried {esù.

Qaddisa: {esù xebbah il-Knisja ma’ g]alqa li fiha ssib kemm il-qam]

(qaddisin), kif ukoll is-sikrana (midinbin). Minkejja dan nistg]u ng]idu li huma l-

qaddisin kemm dawk li di[a qeg]din fis-sema kif ukoll dawk li g]adhom mag]na, li

jmexxu l-Knisja u jtuha l-]ajja. Il-Knisja hija poplu li flimkien qed jiprova jinbidel u

jersaq iktar viìn Alla.

Kattolika: il-poplu l-[did ta’ Alla mhux miftu] biss g]all-poplu wie]ed kif

kien dak qadim, imma miftu] g]all-[nus kollha. B’hekk {esù jxebbah lill-Knisja

ma’ \errieg]a tal-mustarda li tkun \g]ira ]afna u tikber f’si[ra kbira li tilqa’ fiha

kull tip ta’ g]as afar. Hekk il-Knisja bdiet minn poplu \g]ir u llum xterdet mad-dinja

kollha.

Appostolika: il-Knisja bdiet minn tnax-il appostlu u tkompli immexxija mis-

su`èssuri tal-Appostli: l-Papa li ]a post Pietru, l-Isqfijiet u s-saèrdoti li

jg]inuhom, flok l-Appostli.


Il-]idmiet li {esu ]alla f’idejhom u f’idejn s-su`èssuri tag]hom:

jg]allmu l-[nus u jg]ammdu

ja]fru d-dnubiet

ji`èlebraw l-Ewkaristija

jie]du deì\jonijiet li j]arsu l-verità u l-im]abba

7. Tifsiriet:

Kolle[jalità: l-g]aqda bejn il-Papa u l-Isqfijiet u l-Isqfijiet infushom

Infallibilità: il-qawwa spe`jali mog]tija minn Alla lil Papa u lill-Isqfijiet biex

ma ji\baljawx fit-tag]lim tal-Knisja

Ordni Sagri: is-sagrament li bih ji[i kkonsagrat is-saèrdot/qassis

8. Ma nistg]ux ng]idu Kristu Iva, Knisja Le: Il-Knisja hija l-{isem ta’ Kristu u l-familja

tieg]u.


Kapitlu 7: Għall-Maħfra u r-Rikonċiljazzjoni

1. {esù u l-midneb:

{esù juri interess spe`jali fil-midinbin. F’kuntrast mal-mexxeja reli[ju\a ta’

\mienu li kienu jwarrbu lil midinbin, {esù kien ifittixhom, jiekol mag]hom u

ja]frilhom.

{esù jg]id li b]al tabib li ji[i g]all-marid u mhux g]al min hu b’sa]]t, hu [ie

g]all-midinbin.

Quddiem l-akku\i tal-Fari\ej, {esù ma tax kas.

{esu huwa l-prova li Alla ]abbna qabel ma stajna ntuh xi ]a[a – Hu [ie biex

ifittex lil min intilef.

Il-ma]fra ta’ {esù [abet bidla mill-qieg] fil-midinbin li [ew ma]fura: |akkew

jag]ti lura dak li seraq g]al erba’ darbiet aktar u nofs [idu ried jag]tih lil foqra,

Levi/Mattew, isegwi ‘l {esù…

{esu ]abbeb lura lilna l-midinbin ma’ Alla bil-mewt u l-qawmien tieg]u.

2. {rajjiet li fihom {esù ]afer id-dnubiet:

{esù u Levi (mag]ruf ukoll b]ala San Mattew): Levi kien pubblikan u {esù

sejja]lu biex jimxi warajh. Dak telaq kollox u mar. Meta kien g]all-ikel mieg]u,

kien hemm bosta pubblikani u midinbin u l-Fari\ej kritikaw lil {esù li kien qed jiekol

mag]hom. {esù qalilhom li hu [ie g]al midinbin, b]al ma tabib ma ji[ix g]al

b’sa]]ithom imma g]all-morda.

{esù u |akkew: kien hemm ra[el qasir li kien jismu |akkew u li kien kap tal-

pubblikani. Biex jara ‘l {esù g]addej fit-triq tela’ fuq si[ra. {esù qallu jin\el g]ax

dakinhar kellu jmur jiekol g]andu. |akkew ni\el fer]an u wieg]ed lil {esù li jrodd

lura g]al erba’ darbiet kull ma seraq u jag]ti nofs [idu l-foqra.

{esù u l-mara li nqabdet fl-adulterju: xi Fari\ej [abu quddiem {esù, mara li

nqabdet fl-adulterju. Staqsewh g]andhomx i]a[[ruha kif kienet tg]id il-li[i

tag]hom. {esù qalilhom biex min m’g]andux dnub jitfg]alha l-ewwel [ebla. Dawk

kollha telqu. {esù lanqas ma kkundanna u qalilha tmur u ma tidnibx iktar.


3. Il-Knisja u l-midneb: {esù ]allha f’idejn il-Knisja l-ma]fra tad-dnubiet:

X’inhu s-Sagrament tal-Qrar?

Dan hu s-Sagrament li fih, permezz tal-Knisja Alla juri ]niena u ja]frilna

dnubietna. Fl-istess ]in f’dan is-Sagrament mhux biss nag]mlu ]bieb ma’ Alla

‘mma nag]mlu ]bieb mill-[did mal-kumplament tal-poplu ta’ Alla; l-Knisja.

Huwa Sagrament li jtina l-qawwa ninbidlu g]all-a]jar. Din il-ma]fra Alla jtihilna

permezz tal-mewt u l-Qawmien ta’ Ibnu {esù. Il-ma]fra li nirìevu permezz tas-

Sagrament ittina bidu [did.

Ismijiet g]al dan is-Sagrament:

Is-Sagrament tal-penitenza: l-enfasi hija fuq il-penitenza li jag]mel dak li jer[a’

jdur lejn Alla

Is-Sagrament tal-Qrar: l-enfasi hi fuq l-istqarrija tad-dnubiet

Is-Sagrament tar-Rikonìljazzjoni: l-enfasi hi fuq il-]biberija mill-[did ma’

Alla u mal-a]wa.

G]aliex g]andna b\onn inqerru?

B]alma mejjet ma jistax iqajjem lilu nnifsu, hekk a]na ma nistg]ux nitolbu ma]fra

wa]edna u hekk nit]abbu mill-[did ma’ Alla. Kienet ir-rieda ta’ {esu li hu jibqa’

ja]frilna permezz tal-Knisja rapre\entata fis-saèrdot. Hekk biss nistg]u nag]mlu

]bieb ma’ Alla u mal-kumplament tal-Knisja. Il-qrar jag]tina l-qawwa biex ma

ner[g]ux nidinbu malajr.

Xi rridu nqerru?

Dnub gravi: dawk li bihom tkun ksirt xi kmandament. Dawn ma j]allukx tkun

viìn ta’ Alla.

Dnub venjali: dawn huma dnubiet \g]ar li xorta jifirduk minn Alla u li tajjeb

tqerrhom jekk trid tkun iktar viìn ta’ Alla u tixbah aktar lil {esù.

X’g]andna nag]mlu biex il-qrar jiswielna ta’ [id?

nag]rfu li ser niltaqg]u ma’ Alla fil-persuna tas-saèrdot

na]sbu fuq x’ser inqerru


inkunu umli u nammettu dnubietna, nag]rfu wkoll li wa]edna ma nistg]ux

ner[g]u nqumu mid-dnub

jiddispjaìna ta’ dak li g]amilna u nwieg]du li nag]mlu ]ilitna biex ma

ner[g]ux

infittxu l-g]aqda mill-[did ma’ ]utna u nsewwu l-]sara li nkunu g]amilna – l-

penitenza g]andha wkoll dan l-iskop

inkunu lesti li a]na wkoll na]fru d-deni li g]amlulna l-o]rajn

insibu saèrdot li n]ossuna komdi nift]u qalbna mieg]u

L-atte[[jament ta’ Rikonìljazzjoni ng]ixuh kuljum

permezz tal-Kelma ta’ Alla, ne\aminaw il-kuxjenza tag]na

nra\\nu dak li hu ]a\in fina u nissa]]u f’dak li hu tajjeb

nag]rfu li Alla permezz tal-Ispirtu s-Santu jg]inna biex ma nidinbux

ng]ixu fil-paì ma’ Alla u ma’ ]utna


Kapitlu 8: Għat-Tiġdid tal-Għaqda

1. {esù jwaqqaf l-Ewkaristija fl-a]]ar ~ena:

{esù ji`èlebra l-a]]ar Ikla tal-G]id tal-Lhud mad-dixxipli, b’mod differenti u

jtiha tifsira differenti.

2. L-Ewkaristija: [rajja importanti ]afna fil-]ajja ta’ {esù:

Dan jurih Hu stess meta jg]id: ‘Kelli xewqa kbira li nag]mel din l-ikla tal-G]id

mag]kom qabel ma nbati!’

L-ikla tal-G]id tal-Lhud kien ji`èlebraha kull sena. B’dan il-kliem juri li din l-ikla

kellha tkun differenti: ilu jistennieha, u peress li qabel ma jmut, kellha tkun b]al

Testment.

L-importanza ta’ din l-ikla jidher l-iktar meta jg]id: ‘Is-sieg]a tieg]i waslet’. Is-

sieg]a ta’ {esù hija l-mument tal-mewt u l-qawmien tieg]u… fl-A]]ar ~ena

j]abbar din is-sieg]a u jibda jwettaqha.

3. L-Ewkaristija: t]abbar il-futur ta’ {esù

Meta jg]id: ‘Dan hu [ismi li jing]ata g]alikom; dan huwa demmi li jixxerred

g]all-kotra’, {esù juri l-mewt li fiha kellu jing]ata g]alina u jorbot dan il-mument

ma’ dak tal-Kalvarju.

4. L-Ewkaristija: f’rabta mal-passat tal-poplu ta’ Alla

Permezz tal-a]]ar ikla tal-G]id tieg]u mad-dixxipli, b]al kull Lhudi ie]or, {esu

jfakkar \ew[ [rajjiet importanti:

l-]elsien mill-jasar tal-E[ittu, li fiha l-familji Lhud in]elsu mill-mewt tal-

iben il-kbir permezz tad-demm tal-]aruf

u l-patt tas-Sinaj li [ie ssi[ilat bid-demm tal-annimali sagrifikati

{esu, ried ibiddel it-tifsira tal-Ikla tal-G]id

Il-]aruf li jsalva lill-poplu ta’ Alla, kellu jkun {esù – dan jag]mlu billi

jaqbad il-]ob\ u jtihulhom b]ala {ismu – b’dan ried juri li l-vera ]elsien ma

kienx mill-jasar tal-E[ittu mma dak mill-jasar tad-dnub, li hu kellu j[ib bil-

mewt u l-qawmien tieg]u


B’demmu {esù kellu jissi[illa l-Patt {did li Alla ried li jg]amel mag]na

L-ikla tal-G]id g]all-Insara saret l-Ewkaristija

juri l-mewt li fiha kellu jing]ata g]alina u jorbot dan il-mument ma’ dak tal-Kalvarju.

5. L-Ewkaristija tibqa’ titfakkar

Fl-A]]ar ~ena {esù, jag]ti ordni: ‘Ag]mlu dan b’tifkira tieg]i’

Hawnhekk {esù waqqaf is-Sagrament tal-Ewkaristija. Fiha a]na l-Insara ng]ixu

mill-[did l-istess [rajjiet tal-mewt u l-qawmien ta’ {esù.

Ng]ixuhom ta]t forma ta’ ikla. Dan g]ax l-ikla hija simbolu ta’ g]aqda u ]biberija:

nieklu mill-istess ikel li naqsmu flimkien.

6. It-taqsimiet tal-Ewkaristija (il-Quddiesa) insibuhom di[a’ fl-ewwel \minijiet tal-Knisja

Litur[ija tal-Kelma (il-mejda tal-Kelma):

I. Il-qari tal-Bibbja, mi\-\ew[ Testmenti

II. L-omelija

Litur[ija Ewkaristika (il-mejda tal-Ewkaristija)

I. Il-pre\entazzjoni tal-offerti

II. It-talba Ewkaristika u l-konsagrazzjoni (x’]in il-]obz u l-inbid jinbidlu fil-

{isem u d-Demm ta’ {esù)

III. It-tqarbin

7. L-Ewkaristija f’Jum il-Mulej:

L-Ewkaristija ti[i `èlebrata sa mill-bidu, il-}add li hu il-jum li fih {esu qam mill-

mewt – jum il-Mulej. G]alina l-Insara dan hu l-iktar jum importanti g]ax f’dan il-

jum {esu reba] fuq il-mewt u l-]a\en.

Dan il-jum g]andna ni`èlebrawh mhux biss bil-quddies, imma bl-g]aqda tag]na ma’

Alla u ma’ ]utna, spe`jalment mal-familja tag]na. Huwa jum ta’ mistrie] u

g]aqda.


8. L-Ewkaristija g]andna ni`èlebrawha b’dan l-atte[jament:

ta’ tif]ir u ringrazzjament lil Alla

ta’ offerta tag]na nfusna lill-Missier

ta’ g]aqda bejn l-a]wa


Kapitlu 9: Għal Bini ta’ Dinja Ġdida

1. L-Imħabba tan-nisrani

i. L-imħabba lejn Alla u l-imħabba lejn il-proxxmu = għal Ġesù, ma tistax tifred l-

imħabba lejn Alla mill-imħabba lejn il-bnedmin.

ii. Imħabba lejn il-bniedem sħiħ = meta Ġesù ħabb lill-bniedem, ħabbu kollu

kemm hu: spirtu, moħħ u ġisem, kemm bħala individwu, kemm bħala membru ta’ soċjetà.

F’ħajtu, Ġesù dejjem kien favur il-bniedem u għallem, fejjaq, bena komunità, miet u

rxoxta biex jagħti lura lill-bniedem id-dinjità sħiħa tiegħu.

2. L-imħabba nisranija u d-drittijiet fundamentali tal-bniedem

o Drittijiet fundamentali huma dawk li mingħajrhom il-bniedem mhuwiex

stmat sew: ikel, ilbies, dar fejn joqgħod, għażla dwar l-istat tal-ħajja,

edukazzjoni, xogħol, fama tajba, rispett bħala bniedem, informazzjoni

xierqa, li timxi skont il-kuxjenza, il-ħarsien tal-ħajja mill-bidu sat-tmiem,

libertà ġusta, libertà reliġjuża.

o Dawn id-drittijiet huma ta’ kull bniedem.

o L-agħar inġustizzji huma dawk li jolqtu d-drittijiet fundamentali tal-

bniedem.

3. L-attività politika

L-insara għandhom iħarsu lejn l-impenji soċjali/politiċi tagħhom bħala xi ħaġa

serja u fost id-dmirijiet ewlenin tal-bniedem tallum.

i. il-ġid komuni = il-ġid komuni tas-soċjetà jikkonsisti l-aktar fil-ħarsien tad-

drittijiet u tad-dmirijiet tal-persuna umana. Il-ġid komuni jitlob li fis-soċjetà jinħoloq dak

l-ambjent u dawk is-sitwazzjonijiet meħtieġa biex iċ-ċittadini, kemm bħala individwi u

kemm bħala membri ta’ għaqdiet jistgħu jilħqu l-iżvilupp tagħhom b’mod l-aktar sħiħ u

ħafif.

ii. il-ħtieġa tal-attività politika = fi kwalunkwe soċjetà, teħtieġ l-ordni u min

iħarisha; dan hu l-għan tal-attività politika li tinqasam fi tlieta:

a) attività leġislattiva – il-Parlament


b) attività amministrattiva – il-Gvern

ċ) attività ġudizzjarja – il-Qrati

L-awtorità pubblika ġejja minn Alla, iżda l-forma li tieħu fil-prattika ġejja mill-

bnedmin.

iii. l-għan ta’ kull attività politika hu li tħares u tiżviluppa l-ġid komuni – il-

prinċipju tas-sussidjarjetà ifisser li l-awtorità politika għandha tiddefendi,

tinkoraġġixxi u tgħin lill-individwi u lill-għaqdiet biex jaqdu aħjar il-ħidma tagħhom

favur il-ġid komuni.

iv. x’titlob minna l-attività politika

a) tolleranza, rispett u djalogu bejn il-bnedmin kollha

b) taxxi u tħaddim ġust tal-propjetà

ċ) vot responsabbli

d) sehem attiv u dirett

e) ħtieġa li nżommu ruħna infurmati

4. Mill-ġustizzja għas-solidarjetà

o Il-ġustizzja tgħinna niddefendu u nħaddmu d-drittijiet u d-dmirijiet soċjali

tagħna.

o Is-solidarjetà hi mibnija fuq il-fidi li Alla għamilna wliedu u aħwa. Din

tfisser għaqda profonda bbażata mhux fuq drittijiet u dmirijiet imma fuq

il-bżonnijiet ta’ xulxin (to meet the need of each other) bħall-istorja tas-

Samaritan it-tajjeb. Dan jgħinna naqsmu ma’ min hu fil-bżonn mhux biss

miż-żejjed tagħna imma forsi anki minn dak li hu bi dritt tagħna.

5. Solidarjetà internazzjonali: Ħidma għall-paċi

i. il-pedament tal-paċi vera

paċi mhix biss nuqqas ta’ gwerra

kull nazzjon irid jirrispetta d-drittijiet tan-nazzjonijiet l-oħra

frott is-solidarjetà b’tali mod li pajjiż sinjur jgħin lill-pajjiż ifqar

minnu


tibda mill-edukazzjoni tal-moħħ u l-qalb – insaħħu l-għażliet tal-

maħfra, ta’ ftehim u ta’ paċi u nwarrbu s-sentimenti ta’ vendetta,

ġlied u mibgħeda bejn ir-razez

ii. quddiem il-gwerra

a) l-użu tal-armi għandu jkun l-aħħar mezz ta’ difiża

b) biex gwerra tkun leġittima, irid ikun hemm paragun aċċettabbli bejn il-

ħsarat li ġġib il-gwerra u l-ħsarat li wieħed ikollu jissaporti jekk jittollera l-inġustizzja

ċ) bħala difiża, min jiddefendi għandu jħares il-konvenzjonijiet

internazzjonali li jnaqqsu l-ħruxija lejn priġunieri u feruti

d) gwerra nukleari, bioloġika jew kimika qatt ma tista’ tkun leġittima

6. Il-Volontarjat

L-għajnuna organizzata lil min hu fil-bżonn hija parti mill-missjoni tal-

Knisja. B’hekk il-Knisja tkompli dak li beda Kristu meta għen lill-morda,

lill-fqar, lill-maħqurin, lill-imwarrbin mis-soċjetà. Permezz tal-Għaqdiet

volontarji, in-nisrani jkompli jagħti sehmu għall-iżvilupp tas-soċjetà.

Documents

Noti-tar-Reliġjon-Ir-Raba-Sena