Novi razvoji EU

8/18/2019 Novi razvoji EU

1/18

1


2/18

2


3/18

1. UVOD

Evropska unija predstavlja jednu od najkolosalnijih građevina u drugoj polovini

dvadesetog vijeka. Ona je spoj davnašnjih vizija, jasnih ciljeva i strpljivog radageneracija Evropljana. Vizija o jedinstvu Starog kontinenta izvire i ponire gotovo u svim

epohama evropske istorije. Najčešće je bila romantična tema maštara, književnika i

filozofa. Često je inspirisala baš one koje nije trebalo: ambiciozne vladare i surove

vojskovođe. Naruku su im išle vjerske, nacionalne i političke podjele i uvijek prisutna

želja za dominacijom. Ključne riječi evropskog zajedništva su gotovo banalno

jednostavne: mir, stabilnost i blagostanje. Proklamovani cilj evropskih integracija jeste

stvaranje Unije kao prostora slobode, bezbjednosti i pravde u kome se ljudi slobodno

kreću, rade, razmjenjuju ideje i dijele iste vrednosne standarde. Dogovor je jedini način

za postizanje ovog cilja. Čitava konstrukcija Unije satkana je od bezbroj dugih i strpljivih

pregovora, malih pomaka, ogromne upornosti i vjere da se uprkos svim razlikama može

živjeti zajedno.

3


4/18

2. ISTORIJA EU

1950. Devetog maja, francuski ministar vanjskih poslova Robert Schuman održavavažan govor zasnovan na idejama francuskog ekonomiste Jeana Monneta o stvaranju

nove organizacije ne bi li se izbjegli novi sukobi među evropskim zemljama nakon

krvavog Drugog svjetskog rata. Od tada, 9. maj se svake godine slavi kao Dan Evrope.

1951. Pariškim ugovorom uspostavlja se Evropska zajednica uglja i čelika (ECSC).Šest osnivača su Belgija, Francuska, Njemačka, Italija, Luksemburg i Holandija.

1957. Rimskim ugovorima uspostavlja se Evropska ekonomska zajednica (ECC) iEvropska zajednica za atomsku energiju (Euratom).

1973. Prvim proširenjem, Zajednica se povećava na devet država članica i razvija

zajedničke politike; Danska, Irska i Ujedinjeno Kraljevstvo su nove članice.

1979. Prvi direktni izbori za Evopski parlament.

1981. Drugo - tzv. mediteransko proširenje: Grčka pristupa Evropskoj zajednici.

1985. Šengenski sporazum je potpisan u cilju ukidanja provjera na granicama između

država članica Evropskih zajednica.

1986. Treće - tzv. mediteransko proširenje: Španija i Portugal pristupaju Evropskoj

zajednici, koje sada broje dvanaest članica.

Jedinstveni evropski akt kojim su dati pravni temelji za uspostavljanje jedinstvenog –

unutrašnjeg tržišta, potpisuje se u Luksemburgu i u Hagu.

1990. Nakon pada Berlinskog zida, Istočna i Zapadna Njemačka se ujedinjuju.

4


5/18

1992. Ugovor o Evropskoj uniji se potpisuje u Maastrichtu, čime se uspostavlja

Evropska unija (EU) i polažu temelj za zajedničku vanjsku i sigurnosnu politiku, bližu

saradnju u oblastima pravde i unutrašnjih poslova,te za stvaranje ekonomske i monetarne

unije, uključujući jedistvenu valutu.

1995. Četvrto proširenje: Evropska unija se širi na Austriju, Finsku i Švedsku.

1997. Amsterdamski ugovor se potpisuje kao amandman Ugovora o Evropskoj uniji,

ugovora kojima se uspostavljaju Evropske zajednice, te ostalih relevantnih akata.

Njime se polažu novi principi i obaveze u oblasti zajedničke vanjske i sigurnosne

politike, državljanstva i prava pojedinaca, te povećanih ovlasti Evropskog parlamenta.

2000. Ugovorom iz Nice se mijenja sistem donošenja odluka u Evropskoj uniji, kako bi

se Unija pripremila za nova proširenja.

Predsjedavajući Evropskog parlamenta, Evropskog vijeća i Evropske komisije svečano

proglašavaju Povelju o temeljnim pravima Evropske unije.

2002. Euro novčanice i kovanice se uvode, dvanaest zemalja usvaja ovu valutu.

Peto proširenje: Češka, Estonija, Kipar, Letonija, Litvanija, Malta, Mađarska, Poljska,

Slovačka i Slovenija pristupaju Evropskoj uniji.

Evropski ustav se potpisuje u Rimu.

2005. Glasači u Francuskoj i Holandiji odbacuju Ustav na referendumu.

2007. Rumunija i Bugarska pristupaju Uniji, koja se širi na 27 članica i čime se završava peto proširenje.

Slovenija je trinaesta zemlja koja usvaja euro.

5


6/18

Potpisan Lisabonski sporazum kao reformski sporazum kojim se uvode novine kao što je

Predsjednik Evropske unije, ojačana funkcija ministra vanjskih poslova sa promjenjenim

nazivom “Visoki predstavnik Unije za spoljne poslove i sigurnosnu politiku”, umanjen

broj komesara i puna pravna osobnost (što je trenutno slučaj samo sa Evropskom

zajednicom) koja omogućava potpisivanje međunarodnih sporazuma.

2008. Evrozona se proširila na Maltu i Kipar.

2009. Evrozona se proširila na Slovačku

Počela je ratifikacija Lisabonskog sporazuma

2009 – Stupio na snagu Ugovor iz Lisabona

2010 - Evropski parlament potvrđuje novu Barrosovu Komisiju s 488 glasova za, 137

protiv i 72 suzdržana.

2011 - Estonija uvodi euro i time postaje 17. članica eurozone. Lihtenštajn pristupa

Schengenskom prostoru.

2012 - Na snagu stupa Evropski stabilizacijski mehanizam (ESM), čiji je cilj osigurati

finansijsku stabilnost u eurozoni.

2013 - Hrvatska pristupa Evropskoj uniji, pa Unija sada ima 28 država članica i 24

službena jezika.

2014 - Letonija uvodi euro i time postaje 18. članica evrozone. Nova Komisija na čelu s

Jean-Claudeom Junckerom preuzima dužnost.

2015 – Litvanija uvodi euro i time postaje 19. članica evrozone.

6


7/18

3. USLOVI PRIKLJUCENJA EU

Svaka evropska država koja poštuje načela slobode, demokratije, ljudskih pravai temeljnih sloboda te vladavine prava može zatražiti članstvo u Uniji. Uslovi za članstvo

u Evropskoj uniji su slijedeći:

● stabilnost institucija države kandidatkinje, koje osiguravaju demokratiju, pravnu

državu, poštovanje ljudskih prava i manjina

● postojanje djelotvorne traišne ekonomije u državi kandidatkinji

● sposobnost preduzeća države kandidatkinje da izdrže tržišnu konkurenciju u Uniji

● sposobnost preuzimanja obveza koje proizlaze iz članstva, uključujući provedbu

ciljeva političke, ekonomske i monetarne unije.

Ovi uslovi su poznati kao Kriteriji iz Kopenhagena i usvojeni na sastanku Evropskog

vijeća u Kopenhagenu 1993. godine. Osim navedenih, temeljni

uslov članstva u Uniji jeste usvajanje i primjena propisa pravne stečevine Zajednice.

Da bi neka država postala punopravnom članicom Evropske unije, prvo mora Vijeću EU

podnijeti molbu za članstvo, koju prati zahtjev za ocjenu usklađenosti u odnosu na

Kriterije iz Kopenhagena (tj. usklađenosti u smislu udovoljavanja te države političkim,

ekonomskimi pravnim kriterijima Europske unije). Molbi za punopravno članstvo obično prethode sklapanje i provedba ugovora o pridruživanju. Nakon toga Vijeće EU traži

mišljenje (avis) Evropske komisije koje o molbi za članstvo izdaje svoje mišljenje koje

nije obavezujeće i može biti pozitivno ili negativno. To mišljenje po svojoj prirodi nije

obvezujuće, a može biti pozitivno ili negativno. Ukoliko je mišljenje pozitivno, Komisija

daje preporuku Vijeću EU da započne pregovore o punopravnom članstvu s tom

državom. Prije otvaranja pregovora između EU i zemlje kandidatkinje provodi se

screening, tj. postupak tokom kojeg se unutar zakonodavstva pojedine zemlje

kandidatkinje utvrđuju područja koja treba prilagoditi zakonodavstvu Unije te do koje je

mjere potrebnaprilagodba. Screening zajedno provode država kandidatkinja i Evropska

komisija.

Vijeće većinom donosi odluku o početku pregovora i ta je odluka vezana je uz zaključke

7


8/18

međuvladine konferencije vlada zemalja članica Unije, koja se održava svake četri

godine. Kad konferencija zaključi da je određena zemlja podnositeljica molbe spremna da

joj se prizna status kandidata za članstvo, odnosno da se s njom mogu otvoriti pregovori o

pristupanju, oni se pokreću u roku od 6 mjeseci od završetka međuvladine konferencije.

Pregovore vodi Predsjedništvo EU u suradnji s Evropskom komisijom. Nakon što se

završe pregovori, izrađuje se nacrt ugovora o pristupanju između EU i države

kandidatkinje, kojega moraju odobriti Vijeće Evropske unije i Evropski parlament.

Nakon toga se ugovor potpisuje. Da bi stupio na snagu, moraju ga ratificirati države

članice EU i zemlja kandidatkinja. Nakon dovršetka procesa ratifikacije ugovora o1

pristupanju, država kandidatkinja postaje državom članicom EU.

Fotografija br. 1 - Zastava EU

1 ratifikacija (lat. ratificatio)

potvrđivanje, potvrda da je opunomoćenik postupio i radio u duhu želja i uputstava naredbodavca; u

međunarodnom pravu potvrda međunarodnog ugovora koju vrše najviši organi države čiji su predstavnici

odn. opunomoćenici zaključili ugovor; time ugovor postaje punovažan;

8


9/18


10/18

4. CILJEVI EU

Glavni ciljevi/aktivnosti EU :2

Polazeći od činjenice da je EU ‘dobrovoljno udruženje suverenih država’ koje rade na

ostvarenju zajedničkih ciljeva definiranih Ugovorom o Uniji i Lisabonskim reformskim

ugovorom koji je 13. decembra 2007. potpisan, ali ne i ratificiran - glavni zajednički

ciljevi EU su:

1. podsticanje uravnoteženog privrednog i društvenog napretka, težnja ka punoj

zaposlenosti i stvaranje efikasne ekonomske, monetarne i sigurnosne unije

2. afirmiranje vlastitog identiteta na međunarodnoj sceni, osobito provedbom Zajedničke

vanjske i sigurnosne politike, uz postepenu izgradnju zajedničke odbrambene politike

koja u perspektivi vodi i ka zajedničkoj odbrani

3. služenje pravu i interesima evrograđana (što se 1993. godine manifestiralo i

uvođenjem državljanstva Unije) a Reformskim ugovorom iz 2007. predviđeno je

proširenje aktivnosti EU u cilju približavanja građaninu-pojedincu

2 » Unija ima sljedeće ciljeve: -

da podstiče uravnotežen i trajan privredni i društveni rast i visok nivo zaposlenosti, posebno stvaranjem prostora bez unutrašnjih granica, jačanjem privredne i društvene kohezije i uspostavljanjem ekonomske imonetarne unije koja će u dogledno vrijeme sadržati i jedinstvenu monetu, u skladu sa odredbama ovogUgovora; - da potvrđuje svoj identitet na međunarodnoj sceni, posebno vođenjem zajedničke spoljne i

bezbjednosne politike, što obuhvata i postepeno stvaranje zajedničke odbrambene politike, koja možedovesti do zajedničke odbrane (...); - da jača zaštitu prava i interesa državljana svojih država članicauspostavljanjem prava građanstva Unije; - da održi i ojača Uniju kao prostor slobode, bezbjednosti i

pravde, na kome je slobodno kretanje lica obezbjeđeno uz paralelno usvajanje odgovarajućih mjera izoblasti kontrole spoljnih granica, azila, imigracije i borbe protiv kriminala; - da u cjelosti očuva tekovineZajednice (acquis communautaire) i da ih dalje razvija, što obuhvata i razmatranje pitanja u kojoj mjeri bitrebalo revidirati politike i oblike saradnje uspostavljene ovim Ugovorom, sa ciljem osiguranja e kasnostimehanizma i institucija Zajednice.«

(Član 2 Ugovora o Evropskoj uniji)

10


11/18

4. razvijanje i očuvanje Unije kao područja slobode, sigurnosti i pravde u kojem se

garantira slobodno kretanje ljudi, roba, kapitala i usluga, uz zajedničku odgovornost u

oblasti kontrole vanjskih granica, politike azila, imigracione politike i suzbijanja ilegalne

trgovine i drugih vidova kriminala

5. očuvanje cjelokupne pravne stečevine Zajednice i njeno stalno nadograđivanje.

Mastrihtskim/Mastricht ugovorom o uniji izričito je naglašeno da će «Unija poštovati

nacionalne identitete svojih članica», što se može i praktično dokazati na primjerima

malih evropskih država kao što su Luksemburga, Malta ili Kipar - koje bez obzira na

svoju teritorijalnu i populacionu majuhnost – ni politički ni ekonomski nikada nisu bilemanje ravnopravne unutar Unije, niti su ikada bile ekonomski, socijalno i monetarno jake

kao što su od pristupanja Zajednici.

Fotografija br. 2 - Zemlje clanice Evropske unije

11


12/18

5. INSTITUCIJE EVROPSKE UNIJE

Države članice Evropske unije (EU) utemeljile su zajedničke institucije kojima su prenijele dio svojeg suvereniteta, kako bi se odluke o pojedinim pitanjima od zajedničkog

interesa mogle donositi na evropskom nivou.

Tri su glavne institucije EU: Vijeće Evropske unije, Evropska komisija i Evropski

parlament. Ove institucije međusobno usko surađuju i čine tzv. institucionalni trougao

koji je osnova djelovanja Unije.

5.1. VIJEĆE EVROPSKE UNIJE –glas država članica!

Vijeće Evropske unije ili poznatije kao Vijeće ministara EU

glavno je zakonodavno tijelo

odlučivanja i predstavlja „glas“ država članica Evropske unije.

Šest je ključnih odgovornosti Vijeća i to su: donošenje zakona EU, usklađivanje

ekonomskih i društvenih politika zemalja članica, sklapanje međunarodnih sporazuma,

odobravanje proračuna EU, definiranje i implementiranje zajedničke vanjske i sigurnosne

politike, te koordiniranje suradnje među državnim sudovima i policijskim snagama u

pitanju kriminala.

Kao zakonodavno tijelo EU, ono odlučuje samostalno ili u suradnji s Europskim

parlamentom. Predsjedavanje Vijećem mijenja se svakih šest mjeseci unaprijed

utvrđenim redoslijedom, tj. svaka od država članica predsjedava Vijećem u

šestomjesečnom periodu. Predsjedavanju i radu vijeća pomaže Generalni sekretarijat na

čijem je čelu generalni sekretar (Svaka država EU ima stalnu grupu /„predstavništvo“ koja zastupa i brani njene nacionalne interese na razini Unije. Vođa te grupe je stalni

predstavnik, ustvari ambasador svoje države pri EU. Stalni predstavnici se sedmično

sastaju u okviru Odbora stalnih predstavnika (COREPER), koji Vijeću takođe pomaže u

radu.)

12


13/18

Sastancima Vijeća prisustvuje po jedan ministar iz svake države članice, što zavisi od

teme koja je na dnevnom redu. Ako se raspravlja o prometu, Vijeće okuplja ministre

prometa; ako o poljoprivredi, sastat će se ministri poljoprivrede itd. Bez obzira na temu i

na resorne ministre koji sudjeluju na sastancima, Vijeće EU-a djeluje kao jedinstvena

institucija.

O važnim pitanjima, kao što su izmjene i dopune osnivačkih ugovora, pokretanje

zajedničke politike ili dopuštenje novoj državi da pristupi Uniji, potrebna je jednoglasna

odluka. Inače je dovoljna kvalificirana većina, tj. određeni minimalni broj glasova (iznosi

oko 75% ukupnog broja glasova). Broj glasova koje može dati svaka članica EU-a

otprilike odražava brojnost njezina stanovništva.

5.2. EVROPSKA KOMISIJA - promotor i nosilac zajedničkih interesa!

Evropska komisija jedna je od temeljnih institucija EU, koja predstavlja i štiti interese

Zajednice i ima ulogu izvršne vlasti. Komisija predlaže zakone Parlamentu u Vijeću

Evropske unije, provodi politiku i i izvršava budžet EU, implementira zakone EU

(zajedno sa Sudom pravde) te zastupa EU na međunarodnoj sceni. Ima 27 članova

nazvanih komesarima/ povjerenicima, koji dolaze iz država članica i zajedno djeluju kao

jedinstveno tijelo.

Vlade država članica izabiru povjerenike prema vlastitim kriterijima. Mandat komesara/

povjerenika traje pet godina i poklapa se s mandatom Evropskog parlamenta.

Predsjednika Komisije bira Evropsko vijeće nakon što se vlade država članica usuglase o

kandidatu, a izbor mora biti potvrđen u Evropskom parlamentu. Vijeće EU kvalificirano većinom, a u dogovoru s predsjednikom Komisije, usvaja listu komesara/povjerenika.

Cijelu Komisiju potvrđuje Evropski parlament, a na kraju Vijeće EU imenuje novu

Komisiju.

13


14/18

Evropski parlament može u svakom trenutnu raspustiti Komisiju, na način da joj

izglasaju nepovjerenje, ali ne može smijenjivati pojedine povjerenike.

Komisija zamišljena kao tijelo koje predstavlja interese građana Evropske unije,

nezavisno od država članica, povjerenici ne mogu primati upute vlade države članice koja

ih je izabrala.Sjedište Evropske komisije je u Briselu.

5.3. EVROPSKI PARLAMENT- glas naroda!

Evropski parlament

predstavničko je tijelo građana EU čije članove izabiru direktno građani EU svakih pet godina na temelju opsteg prava glasa. Zajedno s Vijećem

Evropske unije/ Vijećem ministara čini zakonodavnu vlast Evropske unije. To je

skupština od 785 zastupnika koji štite interese svih građana država članica Evropske

unije. Parlament djeluje kao branitelj evropskih interesa i građanskih prava građana

Unije, koji mogu putem peticija tražiti od Parlamenta da istraži povredu njihovih prava ili

nepravilnosti u radu Unije. U tu svrhu pri Parlamentu djeluje evropski pravobranitelj

( European Ombudsman). Raspodjela zastupničkih mjesta u Parlamentu po državama

članicama ovisi o broju stanovnika svake države, tako da zemlje s više stanovnika biraju

više zastupnika od manjih zemalja. Međutim određeno je da taj broj, bez obzira na to

koliko je neka članica mala, ne može biti manji od 6.

14


15/18

6. BUDUCNOST EU

„Evropa neće biti stvorena odjednom, niti prema jedinstvenom planu. Biće

izgrađena posredstvom konkretnih dostignuća koja najpre stvaraju faktičku

solidarnost.“ Ovo je naveo Robert Šuman u svojoj čuvenoj Deklaraciji kojom je

pokrenut projekat evropskih integracija, 9. maja 1950. godine. Šezdeset godina

kasnije njegove reči su jednako tačne. Solidarnost između naroda i nacija Evrope

mora stalno da se prilagođava novim izazovima koje donosi svet koji se menja.

Završetak stvaranja jedinstvenog tržišta početkom devedesetih godina prošlog veka

bio je veliko dostignuće, ali to nije bilo dovoljno. Da bi to tržište efikasno

funkcionisalo, morao je biti stvoren evro – koji se pojavio 1999. Da bi upravljala evrom i obezbedila stabilnost cena, stvorena je Evropska centralna banka.

Međutim, finansijska kriza iz 2008. i 2009. i dužnička kriza iz 2010. godine pokazale

su da je evro podložan napadima globalnih špekulanata. Ono što je potrebno, pored

ECB, jeste koordinacija nacionalnih ekonomskih politika, mnogo bliža od one koju

trenutno omogućava Evrogrupa. Dakle, da li će EU uskoro početi da kreira planove

za istinski zajedničko ekonomsko upravljanje?

Žan Mone, veliki arhitekta evropskih integracija, završio je 1976. svoje memoare

sledećim rečima: „Suverene nacije iz prošlosti ne mogu više da rešavaju probleme

današnjice: one ne mogu obezbediti sopstveni napredak niti kontrolisati svoju

sopstvenu budućnost. A sama zajednica je samo faza na putu ka organizovanom

svetu sutrašnjice.“ Imajući u vidu današnju globalnu ekonomiju, treba li već da

posmatramo Evropsku uniju kao nešto što više nije politički relevantno? Ili bi pre

toga trebalo da postavimo pitanje kako da oslobodimo puni potencijal pola

milijarde Evropljana koji dele iste vrednosti i interese? Evropska unija će uskoro

imati više od 30 članica sa vrlo različitim istorijama, jezicima i kulturama. Može li tako raznolika porodica nacija da čini zajednički politički javni prostor? Mogu li

njeni građani da razviju zajednički osećaj pripadnosti Evropi a da istovremeno

ostanu duboko vezani za svoju zemlju, svoj region i svoju lokalnu zajednicu? Možda

mogu ukoliko se ugledaju na prvu evropsku zajednicu – Zajednicu za ugalj i čelik,

koja je rođena iz ruševina Drugog svetskog rata. Njen moralni legitimitet je bio

15


16/18

zasnovan na pomirenju i konsolidovanju mira između nekadašnjih neprijatelja.

Ona se pridržavala principa da sve države članice, bez obzira na to da li su male ili

velike, imaju jednaka prava i poštuju manjine. 72 Da li će biti moguće nastaviti sa

evropskim integracijama uz tvrdnju da države članice EU i njeni narodi žele isto?

Ili će lideri EU sve više koristiti sporazume o pojačanoj saradnji prema kojima ad

hoc grupe država članica mogu da krenu bez ostalih u ovom ili onom smeru? Sve

veći broj ovakvih sporazuma može da dovede do Evrope á la carte, ili Evrope

promenljive geometrije, gde će svaka država članica moći slobodno da izabere da li

će sprovoditi određenu politiku ili će biti deo određene institucije. Ovo rešenje može

da deluje privlačno zbog svoje jednostavnosti, ali bio bi to početak kraja EU, koja

funkcioniše tako što predviđa zajedničke interese svojih država članica,

kratkoročno i dugoročno. Ona je zasnovana na konceptu solidarnosti – što znači da se dele troškovi, ali i prednosti. To znači postojanje zajedničkih pravila i zajedničkih

politika. Izuzeci, odstupanja i izuzeća treba da budu vanredni i kratkoročni.

Tranzicioni aranžmani i periodi postepenog uvođenja nekog pravila ili zakona

možda su ponekad neophodni, ali ako se sve države članice ne pridržavaju istih

pravila i ne rade na ostvarenju istih ciljeva, solidarnost puca i gube se prednosti

pripadanja jakoj i ujedinjenoj Evropi. Globalizacija tera Evropu da se takmiči ne

samo sa svojim tradicionalnim rivalima (Japanom i SAD) nego i s ekonomskim

silama u velikom usponu, kao što su Brazil, Kina i Indija. Može li EU da nastavi da

ograničava pristup svome jedinstvenom tržištu kako bi zaštitila svoje socijalne i

ekološke standarde? Čak i ako nastavi, neće moći da pobegne od grube realnosti

međunarodne konkurencije. Jedino rešenje za Evropu jeste da postane pravi

globalni akter koji jedinstveno nastupa na svetskoj pozornici i efikasno zastupa

svoje interese tako što govori jednim glasom. Napredak u ovom smeru može da se

ostvari samo kretanjem ka političkoj uniji. Predsednik Evropskog saveta,

predsednik Komisije i visoki predstavnik Unije za spoljne poslove i bezbednosnu politiku moraju zajedno da pruže EU snažno i dosledno vođstvo. Istovremeno, EU

mora da poveća stepen svoje demokratičnosti. Evropski parlament, koji je svakim

novim ugovorom dobijao više ovlašćenja, bira se neposrednim glasanjem na opštim

izborima koji se održavaju svakih pet godina. Međutim, procenat stanovništva koje

ostvari pravo glasa na ovim izborima varira od države do države i odziv glasača je

16


17/18

često nizak. Izazov za institucije EU i nacionalne vlade je da pronađu bolje načine

informisanja i komunikacije sa javnošću (putem edukacije, mreža NVOitd) i tako

podstaknu nastajanje zajedničkog evropskog javnog prostora u kojem građani EU

mogu oblikovati političku agendu. 3

3 Boldiran tekst preuzet iz brosure “Evropa u 12 lekcija”, Pascal-a Fontaine-a

17


18/18

Documents

Novi razvoji EU