o dopingu

7/26/2019 o dopingu

1/8

CRNOGORSKA SPORTSKA AKADEMIJA, Sport Mont asopis br. 6-7

171

Dr Vieslav Krsmanovi, vanredni profesorsociolog sporta

MORALNI ASPEKT DOPINGA

UVOD

Ekspanzija vrhunskog, takmiarskog sporta, poslednjih decenija, dobila

je globalne svetske razmere i znaaj. S jedne strane politike, ekonomske i kul-turne dimenzije sporta ine ga znaajnom drutvenom pojavom i vrednou, a sdruge strane, granice ljudskih mogunosti i velika konkurencija u sportu limiti-raju puteve ka svetskom sportskom vrhu, priznanjima, nagradama, slavi i

bogatstvu. Rekordi, pobede i uspesi, (nacionalni) presti i korist, iscrpljujufizioloku, psihiku i moralnu osnovu sportiste, dovodei ga u iskuenje da sekoristi i nedozvoljenim sredstvima u trenano- takmiarskim procesima.

Pravni (sportski) normativizam i moralnost sportista osnov su odbranesporta od dopingovanja kao korienja nedozvoljenih sredstava u cilju posti-

zanja boljih rezultata u sportu. Za sociologiju sporta posebno je znaajnamoralna strana linosti sportista jer se primena moralnih pravila, normi i vred-

nosti (do ideala) pretvara u svakodnevno moralno ponaanje sportista.Moral deluje na sportiste sveobuhvatno, konstantno, pretvarajui moralno

ponaanje u moralnu svest, svakodnevno vrednosno procenjivanje linih postu-paka. Moralnost sportista je jako vezana za njegovu drutvenost jer je moraloblik ovekove istorijske prakse, ali i za njegove individualne osobine i svo-

jstva, razvijenost svesti i savesti, emocija i volje, karaktera i stepena sportskesocijalizacije. Najee su oseanja i emocije pokretai moralnog ponaanja, ali

je sigurno svest rukovodilac moralnog ponaanja sportista.Psiholozi su blii individualnim izvorima moralnosti sportista (njegovojprirodi), a sociolozi vide presudan uticaj drutva (porodice, vrnjaka, drut-venih grupa, socijalizacije). Oigledno je da u samom sportu postoji zajednikaOPTA moralnost (fair play), ali je i unutranja, individualna moralnost spor-tista pod znaajnim uticajem njegovih osobina, opaanja i stavova. Drutvenimoral jeste i relativan i bezuslovan, ali moralna svest sportista stvara njegove

procene i odluke (ono to je za drutvo ili sportsku grupu nemoralno ne mora uisti mah biti nemoralno i za samog sportistu kao pojedinca i obrnuto!). Moralnakonica u ponaanju sportista je gria savesti, stid, gaenje, prezir, bol, po-

7/26/2019 o dopingu

2/8

asopis br. 6-7 MONTENEGRIN SPORT ACADEMY, Sport Mont

172

titenost, briga, nemir, ljutnja, dok se drutvena i sportska sredina sluemoralnim prezirom prema sportisti.

Ukratko, sport i moral ne mogu jedan bez drugoga jer sport mora bitimoralan da bi bio pravian, a moral mora da se oslanja na realizaciju ovekovihstvaralakih dostignua u razliitim oblastima ivota, pa i u sportu, jer je to ok-vir za kulturu, istinu i slobodu oveanstva.

SPORTSKI MORAL OSNOV PONAANJA U SPORTU

Moral drutva je osnov kulture i opte slobode, a moral oveka je garantlinog integriteta individua kao drutvenih bia. Moral je vrednost koja se stie

uzajamnim potovanjem ljudi, u drutvu gde dominiraju uzori, a ne prinude.ovek proverava svoje moralno ponaanje putem iskustva, a ocenjuje putemmiljenja, dok ljudska zajednica moralnu svest kao najviu moralnu vrednost skup ideala: ivot, rad, sloboda, istina, lepota, pravda brani kulturom, obra-zovanjem, pravom, politikom.

Sport je izgradio svoj specifian moral (sportsko moralno ponaanje imoralne norme - fair play) na bazi sopstvenog razvoja, ali i optih moralnihvrednosti. Sportski moral se zato mora shvatiti kao kulturna, istorijska i

promenjiva kategorija na koju presudno utiu opti razvoj drutva, razliitost

ljudskih potreba i sama sportska praksa.Moralna p r a v i l a meunarodnog sporta ine moralni kodeks (tzv. fairplay) osnivaa modernih Olimpijskih igara Pjera de Kubertena i Sportskimanifest Ujedinjenih nacija. U njima se istie sportska solidarnost (prijatelj-stvo meu sportistima i u odnosu na publiku), potovanje sportskih pravilatakmienja i sudijskih odluka, usklaivanja linih i grupnih interesa i ukidanje

bilo kakve nejednakosti i diskriminacije u sportu.Sportski i d e a l i su jednakost, pravednost, dostojanstvo linosti, slo-

boda izbora, istina

P o e lj n e moralne osobine sportista su: skromnost, potenje, odgovor-nost, upornost, borbenost, kolektivnost, trenera: odgovornost, ambicioznost,pravinost, komunikativnost, samopouzdanje, potovanje linosti, a rukovodi-oca: praktinost, samopouzdanje, savest i komunikativnost. Od publike se oe-kuje pravednost i dostojanstveno ponaanje.

Adektavno sportsko moralno ponaanje, kao zadatak drave, kole, sred-stava informisanja, porodice, klubova i saveza, ukratko, svih relevantnih drut-venih inilaca, stvorie potrebnu moralnu svest u sportu, podsticae moralneideale i vrednosne sudove. Kako je sport skup individualnih i(li) grupnih pod-viga i poraza, moralna inicijativa i hrabrost trenera je posebno bitna. Dok se u

7/26/2019 o dopingu

3/8


173

publici moralni principi potuju ili kre spontano, razvojem dogaaja na terenu,klubovi i treneri moraju vrsto da brane moralni kodeks ponaanja.

Osnovni sportski moralni principi su:-pravednost,-jednakost.One su pretpostavka takmienja, ali ne i sportskog ivota aktera van

njega, to ne iskljuuje da se sportisti i van sportskih terena odlikuju marlji-vou, solidarnou, pravednou, potenjem, skromnou i sl.

Kakve su stvarne mogunosti morala u sportu? Po jednoj teoriji sportupravo slui za moralno iivljavanje, oslobaanje od instinkta, drutvenihstega i obaveza (parola, ak i politika o hleba i igara, tj. o pranjenju putem

sporta). Po drugoj sport je primer pozitivnog moralnog polja: slobode volje,inicijativnosti, ljudskog dostojanstva, pravednosti, discipline, portvovanja,savesti, potenja, istine. Realnost je negde na sredini jer su interesi, stavovi,

pogledi na svet, uslovi i tradicije razliiti od oveka do oveka, od grupe dogrupe, od naroda do naroda.

DOPING KAO SPORTSKI NEMORAL

Najkrae, doping su sva farmaceutska sredstva, na zvaninoj listi nedoz-

voljenih sredstava Me

unarodnog olimpijskog pokreta, kojima se poboljavajuneke funkcije organizma sportista na vetaki nain. Osnovni razlozi velikeborbe Meunarodne sportske zajednice protiv dopinga su:

a) tetnost po zdravlje sportista;b) naruen osnovni fairplay princip jednakosti meu sportistima;Istorijski, doping je star koliko i oveanstvo jer su se stimulativna sred-

stva koristila i u plemenskim zajednicama, takoe i na starogrkim Olimpijskimigrama (podaci Filostratosa) i u sportu Rimske imperije (podaci Prokopa).Korienje stimulativnih sredstava konstantno je prisutno u vojskama irom

planete, u medicini, me

u adolescentima. Dopingovanje konja i pasa je uobia-jeno u svetu.

Moderni sport, sredina XIX veka, amaterski u osnovi, a kasnije proetkodeksom zabrane MOK-a, nije bio ugroen korienjem dopinga. Prvi sporti-sti koji su stradali od dopinga su bili biciklisti (englez Linton umro je 1866. natrci, Francuzi i Belgijanci na kasnijim trkama), kasnije, poetkom XX veka

bokseri.U poslednjih 100 godina sporta mogu se jasno uoiti dva perioda u raz-

voju dopinga. U prvom periodu, do ezdesetih godina prolog veka, koriste seklasina stimulativna sredstva (metedrin, pervitin, hai i marihuana, kofein,

7/26/2019 o dopingu

4/8


174

amfetamin, ronikol). Najvie ih koriste biciklisti i atletiari, a oko dvadesetsportista umire od posledica dopinga oko 1960. godine.

U drugoj fazi razvoja dopinga koriste se najee anabolitiki steroidi ihormonske supstance. Osnovni razlog su profesionalizam u sportu i pritisakdrava na sportiste da postignu bolje rezultate bez obzira na sredstva i posle-dice. Biciklistima i atletiarima se pridruuju pojedinci u tenisu, fudbalu,

boksu, dizanju tegova, do danas praktino u svim sportovima! Ubedljivu pre-vagu imaju pojedinani sportovi, kao i sportovi snage i izdrljivosti. Sporti-skinje koriste muki hormone testosterone, sportisti amfetamin, a od 1964.godine i anabolitike steroide.

Anti- doping kontrola MOK- a poinje na Olimpijskim igrama u Tokiju

1964. godine, ali se savremene laboratorije osnivaju tek posle 1972. godine iOlimpijkih igara u Minhenu. Nezvanini podaci navode da je do danas umrlopreko 500 sportista, a broj sportista sa trajnim oteenjima je sigurnomnogostruko vei.

Redoping se prvi put pojavljuje 1889. godine u engleskom reniku ioznaava meavinu opijuma i narkotika koja se daje trkakim konjima. U Bek-manovom sportskom leksikonu iz 1935. godine pojavljuje se re doping.Anti- doping kontrola anabolikih steroida poinje od 1976. godine (pove-avaju snagu, ali donose niz negativnih posledica: agresivnost, nasilje, none

more, bolesti leukemije, kancera jetre, atrofije testisa,elavost, kardio- vasku-larne smetnje!). Crna statistika (italijanski Gazeto delo sport) kae: do 50

godina ivota umrlo je 45 Sovjetskih osvajaa Olimpijskih medalja, 14 iz SAD,12 iz Zapadne Nemake itd.

Ukratko, afere se smenjuju kao na tekuoj traci. MOK i sportski savezikanjavaju sportiste (obino sa dve godine zabrane takmienja), ali se oni baveledenim bregom, sportskim vrhom. ta je sa sportskom bazom? ta je sasportovima koji ne dozvoljavaju kontrole (koarka, bezbol, ragbi, fudbal, profi

boks)? ta je sa sportistima koji su koristili doping sredstva tipa krvnog dop-

inga, beta receptorne blokatore, librijum, valijum, hormonske supstance, dana-bol, stenolon, dianabol, ? Borba protiv dopinga razvijala se paralelno sa nje-govom ekspanzijom. Rat dopingu je objavljen 1964. godine u Tokiju na Olim-

pijskim igrama. Tri godine kasnije MOK obrazuje medicinsku komisiju koja jeobjavila prvu listu zabranjenih sredstava, stalno je kasnije proirujui, sa kon-trolama bez najave kako na takmienjima, tako i na treninzima irom planete.Trenutno preko pedeset laboratorija u svetu vri anti-doping kontrolu koja,inae, nije uopte jeftina to je dodatni problem.

7/26/2019 o dopingu

5/8


175

MORALNA DIMENZIJA DOPINGA

Kada je u pitanju doping kao drutveno- sportska pojava treba ga posma-trati na nekoliko optih nivoa:a) sociolokom, kao otkrivanje optih zakonitosti koje utiu na nastanak,

razvoj i mogui nestanak ove negativne sportske pojave;b)psiholokom, kao otkrivanje unutranjih individualnih uzroka

korienja nedozvoljenih sredstava;c) moralnom, kao naruavanje osnovnih principa na kojima poiva

sportski pokret, kao naruavanje principa jednakosti, pravednosti, humanizma;d)pravnom, kao otkrivanje skupa propisa, normi i pravila, kojima se

regulie sportsko ponaanje;e) zdravstvenom, kao otkrivanje posledica upotrebe dopinga na organi-zam u celini ili pojedine organe.

Najoptiji socioloki uslovi za pojavu dopinga su:-ideologija uspene i nadmone nacije- naroda, to opravdava sva

sredstva prema postavljenom cilju;-paternalizam politike i ekonomije nad vrhunskim sportom koji svojim

zahtevima teraju sportiste na nedozvoljena sredstva (esto se deklarativnobore protiv dopinga, a licemerno ga prikrivaju kada se otkrije);

-

drutveni pritisci, zahtevi i oekivanja, vezani za uspehe neke ue za-jednice;

-razliiti sistemi (ne) vrednosti i represije to zbunjuje ljude u odrei-vanju njihovog ponaanja;

-blagonaklon odnos sredstava za informisanje, a samim tim i javnogmnjenja, prema rezultatima doping kontrola;

Najoptiji uzroci i povodi za pojavu dopinga su:-nagli razvoj farmakologije, hemije i sl. to otvara mogunost za zlou-

potrebe u sportu, kao i ujedno stalno usavravanje nedozvoljenih sredstava i

naina za eliminaciju znakova dopinga u laboratorijama;-

nedoststak sportskog obrazovanja u kolskim ustanovama kao i nedosta-tak adekvatne sportske socijalizacije ljudi.

-zahtevi sportskog trita za vrhunskim rezultatima uz velike novanestimulacije kao kompenzacije za vebanje;

-nedostatak humanistike sportske svesti, tradicije, vitetva i kulta ama-terizma;

-nedostatak sportske kulture i sportske etike u sportu i van njega;-zahtevi sportske publike;

7/26/2019 o dopingu

6/8


176

-negativna uloga sredstava informisanja koja radi svoje koristi unapredproglaavaju sportska takmienja za istorijska;

-

sve vei znaaj koji se pridaje vrhunskom sportu i sportistima na makroi mikro nivou to ih optereuje, ali i mobilie da se koriste svim dostupnimsredstvima;

-prebrz razvoj vrhunskog sporta (rezulata) u svetu to zahteva od spor-tista i sporta sve bri i krai put ka vrhunskim dostignuima pa se doping javljakao jedna vrsta preice;

-neadekvatan sistem sportskih vrednosti gde se vrednuje samo rezultat, ane i ponaanje, zalaganje i sl. ;

-sistem i broj umnoenih treninga i takmienja koji iscrpljuje, otupljuje,

otuuje, oduzima, pa se negativno vreme skrauje nedozvoljenim sredstvima;-nedostatak iroke sportsko- drutvene akcije na razobliavanju dopinga;-prikrivanje informacija o rezultatima doping kontrola iz viih in-

teresa;-nedostatak doping kontrole u trenanom procesu;-statistiki sve vei broj dopingovanih, otkrivenih sportista to umanjuje

linu odgovornost i griu savesti;-politika blagih kazni i brzih pomilovanja pod pritiskom najveih sport-

skih nacija (uostalom kod njih je i pronaen najvei broj dopingovanih spor-

tista); Krai pregled psihikih (individualnih) uzroka za upotrebu dopinga bimogao oavko da izgleda:

-istorijski razvoj i stanje ljudske destrukcije i nemoralnog ponaanja;-psihike predispozicije i antropoloka priroda oveka, od animalne pri-

rode do mazohistikih i nihilistikih crta karaktera;-teorija apsolutne individualnosti volje (posebno razvijena u nekim kapi-

talistikim zemljama);-uticaji beskrupuloznog druga, trenera, rukovodioca;

-

otu

enost sportiste od drutva, grupe, intimnih osoba i porodice tosmanjuje socijalnu odgovornost;-rigidnost sportskih zahteva u energiji, vremenu, emocijama, volji;-nereeni status sportiste za koje nije nadlean;-slabe voljno- radne osobine i funkcionalne mogunosti;-individualno uverenje o nekodljivosti dopinga (stav);-interes za uspehom, slavom, dobiti, osvetom nad protivnikom, drut-

venim statusom koji je nerealan;-reakcija na socijalni status zbog nedovoljnog obrazovanja, nepriznatog

zanimanja, nezaposlenosti, siromatva, meterijalne i socijalne neobezbeenosti;

7/26/2019 o dopingu

7/8


177

-individualna neobezbeenost dopinga (lino bogatstvo, veze);-gubljenje pravih motive i elja uz ulazak u apatiju, dosadu, neuroze,

toksikomaniju;-mogunost nagle velike zarade preko vetakog rezultata i uspeha i tra-jno reavanje socijalnog statusa;

-usmeravanje potreba sportista od hedonistikih (bliskih dopingu) karadnim, emocionalnim, afilijativnim, saznajnim;

-nezrelost mladih sportista (neravnotea psihikih, intelektualnih imoralnih elemenata);

-elje i zahtevi za brzim otklanjanjem svakodnevnog ili izuzetnog zamo-ra od treninga, tj. to bri oporavak za sledei vaan trening ili takmienje;

-

raskorak izmeu funkcionalnih sposobnosti, ambicija i radnih navika;-odgovornost u reprezentovanju sredina;-preterane ambicije;-objektivno nedovoljna spremnost za nastupe i treninge;-dugotrajnost posledica povreda itd.Osnovni sportski moralni principi su: pravednost i jednakost. One su

pretpostavka takmienja, ali ne i sportskog ivota van njega. Istraivanja poka-zuju da je primena dopinga oslonjena na tri osnovna razloga:

1- teina treninga i usamljenost sportista;

2-

slaba lina odgovornost;3- moralne predispozocije i osobine sportista;

Za sociologiju sportskog morala znaajni su takoe i sledei razlozi:1- moralna kriza sveta u celini (cepanje vrstih moralnih segmenata

drutva pred etikom potronje i hedonizma);2- vrstoe primene moralnih sportskih normi (fair-play- a) u sportskim

odnosima;3- razliito ocenjivanje i vrednovanje osnovnih moralnih principa (jed-

nakosti, pravednosti, humanizma i dr.) u pojedinim sportskim sredinama;

Na kraju treba zakljuiti da su moralni uzroci kori

enja dopinga slabijegdejstva od psiholokih (individualnih) i optih, drutvenih. Oni su vie deo od-

luke pojedinca, a u sluaju moralne krize sredine i alibi za moguu osudu. Tone znai da se vrednost morala potcenjuje, zanemaruje, da u drutvenoj akcijimoralna svest i principi nemaju znaaja.

7/26/2019 o dopingu

8/8


178

Associate professor Vieslav KrsmanoviPhD

sport sociologist

THE MORAL ASPECTS OF DOPING

SUMMARY

Expansion of top, competitive sports in last few decades has reached the globalproportions and significance. Political, economic and cultural aspects of sports make it avery influental social phenomenon and value but on the other hand the limits of humancapabilities and strong sport competition presents the basic limitations on the road thatleads to the top of world class sport achievements, recognitions, awards, fame and personal

fortune. Records, victories and achievements, prestige and benefits (on the national level),wear out fisical, psihological and moral aspect of every athlete putting them in temptetionof consuming unlegal medications during treaning or compiting acctivities.

Legal (sport) standards and morality of athletes presents the foundation of defenciveanti-doping strategy as a proactive method of fight against the usage of ileagal medicines inachieving better sport results.

The basic moral principles of sport are justice and equiaty. They are an assumptionof competition, but not the sport life outside of its bounderies. The research have shownthat the usege of doping medicines is leaned on three motives:

1. toughness of treaning and lonelyness of athletes,2. weak personal responsibilities,3. moral predispositions and personal charakteristics od athletes.The concluion is that moral causes of doping usage are weaker than psihological

(individual) and general social reasons. They are the part of decision of individuals and inthe case of social moral crisis they could be an alibi for moral judgement. That doesn`tmean that value of morality is underestimated and neglected and that in social acctivitiesmoral concenese and principles don`t have significant meaning.

Predstavnici Ju Jutsu saveza Crne Gore na Kongresu

Documents

o dopingu