16

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

ALISHER NAVOIY NOMIDAGITOSHKENT DAVLAT O ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI

JAHON ADABIYOTI

FAN DASTURI

B ilim sohasi: 100000 - G u m an ita r soha

T a 'liin sohasi: 120000 -G u m a n i ta r fan lar

T a 'lim y o 'n a lish i: 5 1 2 0 1 0 0 -- F ilo log iya ya tillam i o ‘q itish (o ‘zb ek tili)

Toshkent - 2019

l

Fan dasturi Oliy va o‘rta maxsus, kasb-hnnar ta'limi yo’nalishlari bo’yieha O.quv-iislubiv birlashmalar laoliyatmi Muvofiqlashtiruvclii Kengashning 201 £ yil “/У~” ® о dagi -y -sonli bayoimomasi bilan ma'qullangan.

O 'zb ck is to n R espublikasi O liy v a o ‘r ta m ax su s ta 'lim v az ir lig in in g 2 0 15? yil<Q___ dagi gb 1̂ -son li b u y ru g 'in in g -ilo v asi b ilan fan dastu ri ro 'y x a ti

tasd iq langan .

F an dasturi A lish er N avo iy nom id ag i T o sh k en t d av la t o ‘zb ek tili v a adab iyo ti u n iv e rsite tid a ish lab ch iq ild i v a tu rd o sh oliy ta ’lim m u assasa lari b ilan kelish ild i.

Tuzuvchi:

Jo 'ra q u lo v U . — T oshD O FAU, ‘'A d ab iy o t n aza riy asi va zam o n av iyadab iv ja ra y o n ” k a fed ras i d o tsen ti, filo log iya fanlari doktori

Taqrizchilar:

Q ah ram o n o v Q. — Til, ad ab iy o t va fo lk lo r in stitu ti e tak ch i llm iy xodim ifilo log iya fanlari d ok to ri, p ro fesso r

R asu l ova U. - T o sh D O T A lJ , “ A dabiyo t nazariyasi va zam onaviyadabiv ja ra y o n ” kafedrasi d o tsen ti filo logiya fanlari nom zod i, do tsent

F an dastu ri A lish er N avo iy nom idag i T o sh k en t dav la t O 'z b e k tili va ad ab iy o ti umvCTsiteti K en g ash id a k o 'r ib ch iq ilg an va tavsiya q ilin g an (2019-y il “ 7 ”

C? 4~ dag i ' I ' f ” -son li bayonnom a).

I

2

M azk u r d as tu r “ K ad rla r tay y o rla sh m illiy D astu ri” a so s id a ish lab chiq ilgan . Jah o n ad ab iy o ti m u am m o larin i o ‘rg a n ish tarix iy , n azariy p o e tik a n u q ta i n azarid an d o lza rb m asa la la rd an d ir. U sh b u fanga o id b ilim lam i m ag istr ak ad em ik darajasi ta lab lari d o iras id a ye tk az ib b e rish d a q u y id ag i m asa la la rg a d iq q a t q ara tish m aqsadga m u v o fiq d eb to p ild i: a ) ja h o n x alq lari m a d a n iy -m a ’n av iy h ay o tid a m u h im o 'r in tu tg an adab iv d av rla r, ad ab iy figuralar, naza riy -p o e tik a m asa la la ri; b ) eng m uh im ad ab iv o q im v a y o 'n a lish la r ; v ) y e takch i b ad iiy o b raz la r v a u la m in g о ‘m i; g) jah o n x a lq la ri ad ab iy o tin in g fa lsafiy , b ad iiy , m h iy -m a ’n a v iy o m illa ri; d ja d a b iy tu rla r v a ja n r la r tak o m ili; y e ) adab iy ta ’sir m asa la la ri q iyosiy tip o lo g ik h a m d a tad rijiy lik p rin sip la ri aso s id a ta lq in e tilad i. E n g m uh im i, b ad iiy tah lil, b ad iiy so zn i tu sh u n ish v a tu sh u n tirish , b ad iiy ijo d n in g ichk i qo n u n iy a tla rin i an g lash o ‘rg an ilay o tg an m asa la la r m ark az id a turadi.

U sh b u fan d o iras id a a d ab iy o tsh u n o slik d ag i ilg ‘o r p ed ag o g ik va ax b o ro t tex n o lo g iy a la ri ja lb q ilinad i. Jam iy a tn i dem o k ra tla sh tirish ja rav o n id a v a iq tiso d iy o tn i b o zo r tam o y illa ri aso s id a is lo h q ilish d a u sh b u fan y o sh lam i m ustaq il fik rla sh g a o r g a ta d i v a b a rch a tah lil ja ray o n la r ig a ijo d iy y o n d o sh ish n i sh ak llan tirish g a y o rd am berad i.

II. O'quv fanining maqsad va vazifalari

1. O'quv fanining dolzarbligi va oliy kasbiy ta'limdagi o‘rai

M azk u r fanni o ‘q itish d an m aq sad - ja h o n ad ab iy o ti n am u n a la rin i b ir b u tu n lik d a , jah o n iy poetik tam o y illa r aso s id a o ‘rg an ish , m illiy ad ab iy o tn i b o sh q a m illa tla r b ad iiy ta fak k u ri b ilan m u sh ta rak h o d isa sifa tida ta lq in e tish , ja h o n ad ab iy o tin in g y e tu k n am o y an d a la ri b io g ra fiy a s i, ad ab iy m u h iti, p o e tik m ahora ti, u s lu b i, b ad iiy k o n sep siv asi m asa la la rin i o 'rg a n ish d a n ib o ra t

“ Jah o n ad ab iy o ti” fan in in g vazifa lari:- ta lab ad a jah o n adab iyo ti b o ‘y ich a bad iiy tahlil m a lak asin i sh ak llan tirish ,- d u n y o ad ab iy o tid ag i b ad iiy asa r lam in g ichk i p o e tik s truk tu rasi, sem an tik m u n o sab a tla rm i ang lash k o 'n ik m a s in i hosil q ilish ;- bad iiy ad ab iy o td a ijo d k o r shaxs, ijod iy ind iv id u allik , in d iv id u a l u s lu b tu sh u n ch a la rin i an g la tish ;

F an b o ‘y icha ta lab a lam in g b ilim , k o ‘n ik m a v a m a lak a la rig a q u y id ag i ta lab la r q o ‘yiladi:

-jahon x alq lari ad ab iy o tin in g bad iiy , ta rix iy , ta lsafiy , ru h iy -m a nav iy om illa ri h aq id a bilim ga;

-m if va ad ab iy o t m u n o sab a ti m asa lasin i o ‘rg an ish ;-jahon x a lq lari m ad an iy -m a’n av iy h ay o tid a m uh im o ‘rin tu tgan adab iy

d av rlam i o ’rg an ish k o ‘n ikm asiga ;-adab iy oqim v a v o 'n a lish la m in g sh ak llan ish tarix i, n aza riy -e s te tik aso sla ri,

ad ab iy -ta rix iy ja ray o n d a tu tg an o ‘m i va aham iy a tin i yo ritib berish ;-jah o n ad ab iy o ti tad rijid a sezilarli iz q o ld irg an ijo d k o rla r b io g ra fiy a s i, a sarla ri,

adab iy m u h iti, uslubi va b ad iiy m ah o ra tin i ilm iy ta lq in etish ;-jah o n adab iy o tin in g eng sara n am u n a la ri m iso lid a ad ab iy tu rla r v a ja n r la r

tak o m ili m uam m olari h aq id a fik r vu ritish m alakasiga ega bo'lishi lozim.

з

1-Modul. Jahon adabiyoti tarixi: Eng qadimgi davrdan Uyg'onish adabiyotigacha

l-mavzu. Mifning badiiv ijodda tutgan o'rniM ifo log ik m aktab : ta rix i, vak illari. A k a -u k a G rim m lam in g “ N em is

m ifo lo g iy as i” asari. M y u lle r a sarla rid a m ifo lo g ik ta lq in . L o sev n in g m ifo log iyaga d o ir qarash lari. M if va falsafa, m if v a este tik a , m ifv a d in . M ifv a m if p o e tik asi ja h o n ad ab iy o tin i o ‘rg an ish n in g m uh im asosi sifatida. M ifd a x ao s v a kosm os tu sh u n ch alari, u lam in g b ad iiy ad ab iy o t ta rk ib ida ba ja rad ig an vazifasi. M ifn in g shak llari: tab ia t, jam iy a t, in son , o ‘tm ish , ke la jak , y a ra tilish i v a in q iro z haq id ag i m iflar. M ifo lo g ik m ak tab , m oh iya ti, aso sch ila ri, m e to d o lo g ik p rinsip lari. M ifo lo g ik aso s , m ifo lo g ik svujet, m ifo log ik u n su r tu shunchalari. A yn i tu sh u n ch alarn in g a d b iy - ta r ix iy ja ra y o n b ilan m unosabati. M ifda x ao s v a k o sm os tu sh u n ch a lan , un ing b ad iiy adab iyo t b ilan b o g ‘liqligi. F reze r ta lq in id a m if.

2-mavzu. Qadimgi Sharq va Antik adabiyotS harq va G ‘arb adab iy o tin in g A n tik davri: q iyos m asalasi. D av rg a x os

adab y o tn in g g eografik h u d ud lari, x rono log iyasi. A n tik d av r eposi: “ R am ay an a” , “ M ax ab x o ra t”, “ Iliad a”, “ O disseya” , “ A lp o m ish ” , “ G o ‘ro ‘g ‘li” , “ M an as” asa rla rin in g m azm uni va p oetik o 'z ig a xoslik lari. A n tik lirika jan rla ri. S h e’riv v azn la r m asalasi. A n tik d ram a: E sx il, Y evrip id lar ijodi. T ragediya, k om ed iva jan r la r in in g antik nam unalari. T rag ed iy an in g rivo iy , m a d a n iy -ta rix iy v a n azariy asoslari. A ntik d av r d idak tikasi. S harq va G ‘arb d id ak tik as in in g um u m iy h am d a x u susiv jiah tla ri. D idak tik ta lq in d a shaxs, zam on v a ax loq iy o m illam in g o‘m pi. G esio d n in g “M eh n at va k un lar” asari. “ D evonu Iu g 'o tit tu rk ” a sa rid a d idak tik sh e ’rlar. Sharq d idak tikas in ing yetakch i tam oyillari.

3-mavzu. Antik davr dramasiT rag ik jan r. T raged iyan ing rivo iy , fa lsafiy , p s ix o lo g ik va n azariy om illari.

S o fok ln ing “ Shoh E d ip ” trag ed iy as id a o b raz la r tiz im i. E d ip “ g u n o h i”n in g ja h o n ad ab iyo tshunoslig ida ta lq in e tilish i. A sarda trag ik v a z iy a tlam in g o ‘ziga xosligi. Y unon kom ediyasi: kom ed iya va ko m izm m asalasi. A ris to fan k om ed iya lari. A ttika davri kom ediyalari. M en an d r ijodi. Sharq xalq lari d ram asi: xa lq teatrlari,m asxarabozlik va jah o n dram asi.

4-mavzu. Rim adabiyotiP lav t va u n in g “ X u m ch a” , “ M aq tan ch o q ja n g c h i” k o m id iy a larid a ko rn ik

o b raz la r talq in i. “ X u m ch a” asari v a o ‘zb ek ad ab iy o tid a xasis obrazi. “ O ltin d ev o r”da kom ik lik va P lav tn in g «X um cha” asari. P ro gopo lin ik kornik obraz sifatida. V erg iliv ijodi. “ E neida” asarin in g v aratilishg ida A vgust s iyosatin ing o 'm i. V erg iliyn ing ijtim oiy qarashlari. “ E n eid a” asarin in g G o m er ijodi b ilan m unosabati. A sam in g ijtim o iy m ohiyati. “E n eid a”d a m ifo lo g ik talq in . O v id iyn ing “ Q ahram on av o lla r”, “ M etam o rm fo zalar” asarla rid a rea l voqelik va m ifo lo g ik talq in u v g ‘unlig i.

III. Asosiy nazariy qism (ma'ruza mashg'ulotlari)

4

5-mavzu. O'rta asrlar adabiyotiO 'r ta asrlar ad ab iy o ti tu sh u n ch asi, un ing Sharq va G 'a rb ad ab iy o tid a tu tg an

o ‘m i. O 'r ta a sa rla r G 'a rb iy Y evropa eposi: “ R o land haq ida q o 'sh iq ” , “ S id h aq id a q o 'sh iq ” , “N ib u lu n g la r h aq id a q o 'sh iq ” asarlari, u larda S harq m av zu si ta lq in i. K elt xalq lari sagalari. S ag a lam in g yaratilish i: d ru id la r va flidlar. Sagalar struk tu rasi, m av zu do irasi. S agalarda Sharq m otiv lari. S agalam ing cherkov xod im lari tom o n id an yozib o lin ish i. Sagalarda d in iy , xu ro fiy v a m agik unsu rlar. O 'r ta asarla r y o zm a adab iyo ti. L irika v a un in g m av zu la r k o 'lam i. L irik uslubdag i o 'zg a rish la r . K u rtu az lirikasi. O 'r ta asrla r d ram asi, A n tik d ram a b ilan um um iy va ta rq li jih a tla ri B u d a v r d ram asid a « In jil” riv o y atla rin in g o 'rn i. S ahna ta lq in idag i o 'z ig a xoslik lar: sahna , dek o ra ts iy a , ak ty o rla r, m a5 k o n v a zam o n m asala lari. L itu reh ik tu shunchasi. M isteriyalar. R itsar rom anch ilig i. R itsa r ro m an la rin in g syu je t qurilish i. R itsar ro m an larid a sarg u zash t va fan taz iy an in g aham ivati, u lam in g fo lk lo r asarlari bilan m unosabati. R itsar ro m an la rid a “ u ch lik” tu sh u n ch asi v a un in g rom an syujeti b ilan b o g 'liq lig i.

6- mavzu. Jahon xalqlari Uyg'onish adabiyotiG eo g rafik , x rono log ik chegaralari. F a lsafiy , este tik , poetik , ijtim oiy ,

m a 'n a v iy om illari. S h arq va G 'a rb u y g 'o n is h i m uam osi: m ush taark v a um um iy jihatlari. U sh b u m u am m o n in g ja h o n adab iy o tsh u n o slig id a ta lq in etilish i. S harq va G 'a rb U y g 'o n ish adab iy o tin in g m u sh ta rak v a fa rq li jihatlari.

7- mavzu. Italiyada Uyg'onish davri adabiyotiF alsafiy , este tik v a ijtim oiy om illar. F a lsafiy va ijtim o iy konsepsiyalar:

“ G u m an izm ” , “ un iv ersa l o d am ”, “ X o tin q izlar em atsip a tsiy asi” m asala lari. U y g 'o n ish d av ri adab iy o tin in g e ste tik va adab iy kriteriy lari: rea lis tik ta lq in , o b raz lar ro to tip lilig i, peyzaj v a h.k . D an te b iog rafiv asid a o 's h a d av r ita liya ijtim oiy m u h itin in g o 'rn i. D an te ijo id n in g ilk davri. A n ’an av iy lirika. “ Y angi h a y o f D an te lirik asin in g Y angi b o sq ich i sifatida. A sam in g m azm u n i v a struk turasi. “B azm ” , “ m o n arx iy a h a q id a ” asarlari. “ X alq tili h aq id a” D an te este tik q a rash la r i va filo log ik n u q ta i n aza rin in g in ’ikosi sifatida. “ Iloh iy kom ediya ' a sa rin in g o 'rg a n ilish i m asa lasi. A sa r ilm iy , bad iiy , fa lsafiy aso s la rin in g shak llan ish ida S h arq badiiy ta fak k u rin in g o 'm i. D an te v a B akochcho . D an te va P e trark a ijodi.

8- mavzu. Ispaniyada Uyg'onish davri adabiyotiIspan U y g 'o n ish n in g m illiy va A n tik asoslarari. Ispan iya ad a b iy - ijtim o iy

h ay o tid a O 'r ta a srch ilik a n ’analari. B u d av r ad ab iy o tid a epos, d ram a v a fo lk lo rin ing o 'm i. M ig el d e S ervan tesn ing h ay o t y o 'l i v a ijodi. “ D on K ixo t” ja h o n a d ab iy o tin in g y u k sak n am u n asi sifatida. A sam in g ijtitm o iy , m illiy v a b io g ra fik om illari. A sam in g ritsa r ro m an lari b ilan m unosabati. "D o n K ix o t’’da te lb a , q iz iqch i v a ay y o r obrazlari. D o n K ix o t v a rea l v o q ee lik a ro n om utanosib lik . R o m an n in g fo jiav iy q irra la ri. R o m an h a q id a b ild irg an fik r-m u lo h aza la r.

9- mavzu. Fransiyada Uyg'onish davri adabiyoti15-16 asrlar F ran s iy ad la ijtim oiy m uhit. F a lsafiy q arash lar x ilm a xillig i.

D in iy q arash lard a m u taassib jik . U y g 'o n ish dav ri fransuz lirikasi, ep o si v a

drm atu rg iyasi. F ran su a R a b le b io g rafiy a si va ijodi. “ G arg an ty u a v a P an tg ry u e l” asari. A sa r x ususida M .B ax tin tadq iqo tlari. R o m an ta lq in id a x a lq ku lgu m ad an iy a tin in g o ‘m i. A sard a k inoya v a k om illik . T ra g ik -k o m ik ta lq in v a “ G arg an ty u a va P an ta g ry u e l” asari. A sar s tru k tu rasin in g p o etik m azm xm ini o ch ish d ag i aham iyati. A sard ag i obrazlar. A sar u su lb in in g o ’z ig a xoslig i. A sa r h aq id a M .B ax tin fikrlari.

10-mavzu. Angliya Uyg'onsh davri adabiyotiIjtim o iy , fa lsafiy v a este tik qarash lard ag i yang lan ish lar. U y g 'o n ish d a w i

in g liz lirikasi, eposi v a dram asi. A d ab iy m uhit. K .M arlo ijodi. D ram atu rg iy a va tea trch ilik . G lobus teatri. L ily am S h ek sp im in g h ay o t y o ‘li. S h ek sp ir ijod ida lirika. S onetlari D ram aturg iyasi. S heksp ir d ram a asarla rin i dav rlash tirish . S heksp ir d ram alarid a kom iklik . S heksp ir traged iya larida qah ram o n , vo q elik , ram zla rin in g o ‘m i. S heksp ir trag ikom ed iya lari. "Q iro l L ir”d a m asx ara obrazi. A sarda “ O ta la r v a b o la la r” m uam m osi ta lq in i. A sa r sy u je tid a peyzaj im su rla rin in g p s ix o lo g ik v azifasi. T rag ik o b raz la r (Q iro ll L ir, E d g a r) ta lq in id a po zits iy asi. “ Q iro l L ir”d a « k a ta rs is” . S h ek sp ir va T o lstoy , S h ek sp ir v a S h arq b ad iiy tafakkuri. “ G am le t” trag ed iy as id a trag ik qah ram o n talq in i.

2-modul Jahort adabiyotida adabiy oqimlar va metodlar1-mavz.u. 17- asr nemis adabiyoti

17- asr nemis adabiyotida u ru sh m avzusi ta lq in i. 1618-1648 yillarda b o i i b o ‘tg a n u ru sh n in g Y evropa x a lq la ri m a 'n a v iy , ijtim o iy h ay o tid a tu tg an o ‘m i. A yn v o q ea la m in g bad iiy ad ab iy o td a ak s e tish i. N em is yo zu v ch is i M artin O p is(1 5 9 7 - 1 6 39)n ing ijtim o iy -adab iy faoliyati. U ning « N em is p o ez iy asi h aq id a» d eb n o m lan g an k itob ida u ru sh izdan ch iq a rg an m illiy m a ’nav iy a tn i tik lash m asa lasin in g ak s etish i. B unda nem is xalq i fo lk lo ridan , A n tik da\T m ad an iy a tid an foy d alan ish h aq id ag i fik r-m ulohazalar. 17-asr n em is ad ab iy o tid a u ru sh n i qo ra lash m avzusi. P au l F e lem in g n in g «Y ang i, 1633 y ilga m adh iya» asari da u ru sh n in g real n ianzara lari aks e tish i. U rush odam i m u an u n o s in in g q o 'y ilish i. A n d reas G rif iu s ijo d id a u ru sh n in g m a ’n av iy inq iroz m anbai s ita tid a ta lq in etilishi. G rim m elsg au zen (1 6 2 5 -1 6 7 6 )n in g «S im p lits iu s S im plits iss im us» (S o d d a la r so d d as ijsa tirik ro m an id a u a ish g a km o y av iy m unosabat. A sard a S im plits iu s obrazi. A sa r bad iiyati va uslubi. N em is d ram atu rg iy asid a u ru sh m avzusi. K asp ar fon L o en sh tey n pesalari. A n d reas G rifiu sn in g u ru sh g a d o ir trag ed iy a la rid a d in iy p a fo sn in g v e takch ilig i. A sard a y a lm o g ’iz, jin la r , a rv o h kab i p erso n a jlam in g bad iiy funksiyasi.

2-mavzu. 17-asr Ispan adabiyotiB u d a w ispan ad ab iy o tid a u ch adab iy y o 'n a lish : U y g ’on ish realizm i,

k lassits izm , barokko. U y g ’o n ish rea lizm i v a L ope d e V ega ijodi. « Q o ’zibu loq» rea lis tik asar sita tida . A sam in g syu jeti, obrazlari. V eg an in g este tik qarashlari. K lass its izm este tik asin in g inkori, pesa struk tu rasi h aq id a m ulohazalari. Sonetlari, ep ik dosto lari. Ispan k lassits izm ad ab iy o ti B u adab iy o tn in g m illiy ru h i v a xalq m aish iy h ayo ti b ilan b irik ib ketgan lig i. B arokko o q im i:u n in g an tik asoslari,

o ’tm ish ad ab iy o tin i k u lt d a ra jasig a k o ’ta rish , ad ab iy o t xoslar u ch u n g ‘oyasi. G o n g o ro ijod i. K o n sep tizm este tikasi. A lo n so L ed ism a, L uis d e G evara , B altasar G rasm an la r ijodi.

3-mavzu. Fransuz adabiyotiF ran siy ad a k lassitsizm este tik asi va m illiy m adan iyat konsepsiyasi. F ran su z

k lassits izm in in g fa lsafiy -ese tik asoslari. (D ekart, Per G asend i, M olerb , B ualo qarashlari). K o m e l, R asin , M olerla r ijod ida k lassitsizm a n ’analari. K lassits izm este tik asin in g aso siy tam oy illa ri: u ch b irlik , adab iy ja n r la r m asala lari. S h arq va G ‘a rb k lassits izm i q ivosi: um u m iy v a farq li jiha tla r.

4-mavzu. Ingliz adabiyotiIng liz ijtim o iy -m ad an iy h ay o tid a u v g 'o n ish gum anizm i va h ay o t d ia lek tikasi.

F .B ek o n , E .S penser, V .S heksp ir e ste tik qarash lari talq in i. B .Jonson , M ilton , D .U m ste llila r ijo d id a « m etafiz ik m ak tab» a n ’analari. Idealistik m otiv lar va ritsa rlik a n ’an ala ri ta lq in i. 1948 y ildan key in g i «yangi dvoryan lar» p u b lits istik p ro zach ilig i (Jon D ray d en -1 6 3 1 -1 7 0 0 , U ilyam U ich erli-1 6 4 2 -1 7 1 6 , Jon B en y an -1 628-1 6 8 8 , S em yuel B e tle r-1 6 1 2 -1 6 8 1 , Jo n M ilton -1608-1674).

5-mavzu. XVII-XVIII asrlar italyan adabiyoti.Jam b a tis t M arik o (1 5 6 9 -1 6 2 5 ) v a «m arim iza» oqim i. Ita lyan adab iyo tida

b ad iiy shak l sod d alig i y o i id a g i harakatlar. T ark v ato T assoga qay tish . Fu lv io T esti ijo d id a ijtim o iy m av zu ta lq in i. V in ch en k o F ilik ay (1 6 4 2 -1 707)n ing d in iy she riyati. A lessan d ro T ason i (1 5 6 5 -1 6 3 5 )n in g sa tirik sh e ’rlari: «T urli fik rlar» , « P etrark a sh e ’riv a ti h aq id a o 'y la r» , « 0 ‘g ‘irlangan chelak» asarlari. X V III asr italyan ko m ed iy an av is lig i. G a ld o n i (1 7 0 7 -1 7 9 3 ), G o ssi (1 7 2 2-1806)lar ijodi.

6-mavzu. XVIII asr Yevropa ma’rifatchilik adabiyotiN em is m a 'r ifa tch ilig i. M illiy b irlik g 'o y asi. L K antn ing « E k in tafakkur» falsafasi.

F ix ten in g su bek tiv idealizm i. G egl falsafasi. U n in g «R ux fenem eno log iyasi» v a « M an tiq ih n i» asarlari. N em is k lassik fa lsafa in ing aso s i sifa tida , N em is m a ’rifa tp a rv ar adib lari: X ris to f G o shed (1 7 0 0 -1 7 6 6 ), F rid rix G o tlib K lo b sh o k (1 7 2 4 -1 8 0 3 ), V in k elm an (1 7 1 7 -1 7 6 8 ), L esin g (1729-1781).

7-mavzu. Fransuz ma’rifatchiligiN azariy -e s te tik asoslari: M en tsen in g «D id» , V o ltem in g «D id saroy i» , D id ro n in g « ak ty o r h aq id a paradoks» asarlari. A d ab iy o td a ijob iy qah ram on , ijtim oiy ta rb iy a , m illiy m ad n iy a t m asa la la ri. T ea trch ilik harakatlari: V olter, D idro , M erse , B o m arsh e la r kom ed iyalari.

. 8-mavzu. Yevropa sentimentalizmi estetikasiD avid G artli, J .J .R u sso , Joroj B ek rli, D av id Y u m lam in g fa lsafiy qarash lari. S en tim en ta l e ste tik am n g o ’z ig a xos jih a tla ri. E .Y ung , J.T om son , L .S ten ila r ijodi. G y o ten in g «Y o sh V e rtem in g iz tirob lari» asa rid a sen tim en tal la lsa fa ta lq in i.

7

X V III a sm in g 70 -8 0 -y illa rid ag i « B o ro n v a tazy iq» harakati va F .S h ille r ijodi. H arak a tn in g ijtim oiy tab ia ti. K len g em in g « B o ‘ro n v a tazy iq » p esasi sh ty u rm erlik harak atin in g asosi sifatida. Ijtim o iy v a h issiy erk in lik m asalasi. S h ilem in g «Q aroqch ila r» , B y u rg em in g «L enora» , G y o ten in g « K o rin flik kelin ch ak » asarla rid a sh tyu rm erlik g 'o y a la n ta lq in i. S h illem in g fa lsafiy v a n azariy este tik q arash lari « M ak r v a m uh ab b at» , «D on K arlos» , «V allen sh tey n » asarlari. S h tyu rm erlik harakatida x a lqch ililik g ‘oyasi.

9-mavzu. XIX asr nemis va ingliz romantizmiY evropa ro m an tizm in in g ikki k o 'r in ish i: idea lis tik v a ta raq q iy p arv ar

rom antizm . U lam in g ijo d id a x a lq v a m illiy b irlik tam oyili. K lass its izm g a salb iy m unosabat, nem is rom antizm i: A .S h am iso , A .G o fm an , ak a-u k a la r G rim lar. Ing liz rom antizm i: B ayron ijodi. N em is ro m an tiz im id a: « K o ‘l m ak tab i» (V o rd sv o rd , S adti, K olrij), inq ilob iy ro m an tizm (B ayron , Shelli), « L o n d o n ro m an tik lari» oq im lari. A m erika tarix iy rom anch ilig i. F en em o r K u p er ijod i ro m an tizm v a rea lizm sintezi.

10-mavzu. Yevropa tanqidiy realizmiP. B eran je , S tendal, P . M arim e, B a lzak va C h arlz D ik k en sla r ijo d id a ja m iy a t

va sh ax s m u am m o larin in g b ad iiy ta lq in i. X X asr b ir in ch i v arm i Y ev ro p a va A Q S h tanq id iy realizm adabiyoti. G i de M op assan tan q id iy realizm i. N em is ad ib lari T om as M ann , B ernard S h o u lar ijod ida re lis tik ta lq in tam oy illari. A Q S h adab iy o tid a sa tira v a yum or. M ark T v en ijodi. Jek L o n d o n ijod ida S p an ser v a N issh e fa lsafas i talq in i. R .R o llan (F ransiya), L u i A rag o n (F ransiya), E .X en im g u ey , T .D ray zer, (A Q S h), Axma Z ig g ers (G erm an iy a), Jeym s O ldrij (A n g ily a )la r ijo d id a ijtim o iy fa lsafiy , m aish iy m u am m o lam in g yoritilish i.

11-mavzu. Realizm estctikasi va naturalizmIjtim o iy -fa lsafiy asoslari. F ran su z rea ls tik adab iyo ti. P .E ly u ar, M .R iffo ,

P .S h o b b arla r ijod ida « fo je iy gum an izm » m otiv lari. 5 0 -y illa r ispan adab iy o tid a « trem end izm » y o ‘nalish i: K .S eli, K .L afo ret ijodi. Ispan «Y angi rom anch ilig i» : X .G ov tso lo , A .M atu te la r ijodi. N atu ra lizm este tikasi aso s id a O g y u st K o n t va Ipp o lit T en falsafiy qarash lari yotish i. Shaxs fao liy a tid a b io lo g ik , g enetik o m illam in g u stu n q o 'y ilish i. N a tu ra lis tik b ad iy ta sv im in g o ‘z ig a xoslik lari. N a tu ra lis tik ad ab iy o t vak illari: ak a -u k a G onkurlar, E m il Z o ly a la r ijodi.

12-mavzu. Jahon modernizm adabiyotiM o d em izm este tik an in g ta rix iy ild iz lari v a ijtio iy -fa lsa fiy om illari. Jahon

m o d em izm in in g adab iv , fa lsafiy y o ‘na lish lari: sim vo lizm , fu turizm , d ad aizm , syu rrealizm , abstraksion izm , ek z is ten siah zm , absu rd izm . F ran su z m o d em izm i. In so n hayo tin in g ekz istensia l ta lq in etilish i. J.P. Sartr, A .K am y u , S. d e B o u v arla r ijodi. 50 -y illa r fransuz « y ang i rom ani» : A .R ob-G riye, N .S orro t, M .B y u to r asarlari. F ran su z «absurd teatri» : E .Io n esk o , S .B ekket, A .A d am o v la r ijodi. 6 0 -8 0 -y illa r isp an pro fronk ist rom anlari: B .K assaesa , X .G oy tso lo , A .M u sh e tila r ijodi. A yres M erdok , U ilv am G o ld in g lar in g iliz m o d ern ad ab iy o ti nam o y o n d a la ri sifatida. N em is m o d em adab iy o tid a m eto fiz ik fa lsafa aso s id a m ay d o n g a k e lg an «m etaad ab iy o t» (E rnst

8

Y unger, A m o S hm id), fran su z m o d e m iz m i (M artin V alzer), trey d izm q arash lam in g b ad iiy ta lq in la ri (S .S v ey g ). A Q S h m o d e m adab iyo ti: ek z iten sia lizm , trey d ezm , d zen -b u d d izm g 'o y a la r i: U .S to y ro n , R .E lisso n , D .S elen jer, U .F o lk n erla r ijodi.

13-mavzu. XX asr Lotin Amerikasi adabiyotiX X a s r ik k in ch i y a rm id an k ey in g i d av r ad ib lari ijo d id a m illiy ozo d lik

m av zu si: P ab lo N eru d a , G abrie l M ark es , X o rx e B orxes, K arlo s F u en tes , X u an R ulfo . M ark esn in g « T an h o lik n in g y u z y ili» , « O sh k o ra q o tilh k q issasi» a sa rla rid a m illiy va u m u m in so n iy g ‘o y a la r ta lq in i.

IV. Amaliy mashg'ulotlar bo‘yicha ko'rsatma va tavsiyalar

A m aliy m ash g ‘u lo tla r ta lab a la rd a bad iiy tah lil, ilm iy -n azariy m u q o y asa , b ad iiy asa rg a p ro b lem atik y o n d ash u v m a lak asin i sha llan tirish g a x izm at qiladi. S hu n in g d ek , ilm iv tad q iq o tla r o lib b o rish , ta rix iy d av rla r m o h iy a ti, p o e tik o ‘z ig a x o slig in i an g lash d a am aliy -n azariy aso s b o i i b x izm at q iladi. A m a liy m a sh g ‘u lo tla rd a ta lab a la r ja h o n ad ab iy o ti m u am m o la ri to ‘g ‘ris id a am aliy k o ‘n ik m a v a m alak a ho sil q iladilar.

Amaliy mashg‘ulotni tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar

A m aliy m ash g ‘u lo t ta lab a lam i ad ab iy ja ra v o n v a yangi o 'z b e k ad ab iy o tig a d o ir m aT u m o tla r b ilan m ustaq il tan ish ish g a , u lam i ad ab iy ja ra y o n d a p ay d o b o ig a n tu rli jan rd ag i a sa r lam i n azariy jih a td a n tah lil v a ta lq in q ilishga y o 'n a ltira d i. T a lab a la r to ‘p lag an b ilim la rin i d ars v aq tid a m u n o zara yoki m a ’m z a k o 'r in ish id a h im o y a q ilad i. A m aliy m a sh g ‘u lo tla rd a ta la b a la r ho z irg i adab iy ja ra v o n va y an g i o ‘zb ek ad ab iy o ti tan in in g o ‘z ig a x o s x u su s iy a tla rig a d o ir ilm iy m asa la lam i o ‘rganad ilar.

Amaliy mashg'ulot uchun tavsiya etiladigan mavzular:

1. “ Q ad im G resiy an in g afso n a v a m if la r f ’, “ H in d m ifla ri” asarla ri tah lili.2. A n tik dav r S h arq va G ‘arb ep o slari qiyosi.3. “ Z an jirb an d P ro m etey ” a sa rid a m ifo lo g iv an in g o ‘m i.4. 0 ‘rta a srla r Y evropa x a lq lari eposi.5. Kelt xalq lari ep ik ijodi: b a rd la r va flid la r to m o n id an ijod e tilg an sagalar.6. T u rb ad u r v a K u rtu az sheY iyati.7 . 0 ‘rta asr d ram asin in g sy u je tla ri va «InjiTY ivoyatlari.8. Uyg'onish davrining falsafiy, tarixiy va badiiy omillari.9. D an ten in g “ Iloh iy k o m ed iy a” asa rin in g s tru k tu rasi v a o b raz la r tizim i.10. S ervan tesfiing « D o n K ix o t” a sa r id a a n 'a n a n v a yan g ilik11. S h ek sp ir trag ed iy a la rid a shaxs m asa lasi12. F ran su a R ab le va F ran su z fo lk lo ri

13. D .D efo n in g “ R o b in zo n K ruzo” ro m an id a m a 'r ifa t g ‘oyasi.14. “ G u lliv em in g say o h a tla ri” ro m an id a J .S v ift fan tastik asin in g rea listik

negizi.15. F .S h ille m in g “ Q aro q ch ila r” trag ed iy as id a e rk sev arlik g 'o y a la r in in g ilgari

surilish i.16. G y o te “ F a u s t” a sa rin in g asosiy g 'o y asi.17 . B ayron ijo d id a ran m tiz im n in g o^mi.1 8 .S ten d aln in g “ Q iz il v a q o ra” ro m an id a ijo b iy qah ram o n m uam m osi.

19. B a lzak asa rla rid a u m u m in so n iy qadriyatlar.2 0 . “ B o v ari x o n im ” ro m an id a ijtim o iy -siy o siy va este tik xom x ay o lljk n in g

fosh etilish i.21 .P u sh k in n in g “ Y evgeniy O n eg in ” sh e 'r iy ro m an i rea lis tik a sa r sifatida.

2 2 .F .D o sto ev k s iv n in g “ Jin o y at v a Jazo ” ro m an id a p sixo log izm .

23 .E .Z o y an in g “ H am al” ro m an id a m eh n a t v a m an faa t m asalasi.

2 4 .M o p assan h ik o y a la rid a psix o lo g ik tah liln in g chuqurlig i.

V. Seminar mashg'ulotlarini tashkil etish bo'yicha ko'rsatma va tavsiyalar

S em in ar m a sh g ‘u lo tla ri ta lab a la rn i ho z irg i ad ab iy ja ra y o n g a o id m a ’lu m o tla r b ilan m ustaq il tan ish ish g a , adab iy ja ray o n d ag i lirik , ep ik , d ram a tik a sa r la m i tah lil va ta lq in e tish g a y o 'n a ltira d i. T a lab a la r eg a llag an b ilim larin i d ars c h o g ‘ida m u n o zara y ok i m a ’ru z a sh ak lid a h im o v a q ilad i. S em in ar m a sh g 'u lo tla rid a ta lab a la r h o z irg i adab iy ja ra y o n n n in g b ir qa to r ilm iy m u am m o lari to 'g 'r is id a am aliy k o 'n ik m a va m alak a ho sil q iladilar.

S em en ar m a sh g 'u lo tla ri u ch u n tavsiya e tilad ig an m avzular:1. « Q ad im G re ts iy an in g afso n a v a m ifla ri» , « H ind m ifla ri» asarla ri tah lili.

2. G o m e m in g « Ilida» v a «O diseya» asa rla rid a m ifo lo g ik syaijetlam ing o 'rn i.

3. B u a lo n in g « P o e tik san 'a t» asari.

4. E .X em in g u ey ijo d id a in so n irodasi k u ch in in g ta sv irlan ish i (“ A lv ido , q u ro l” v a

“ C ho i va d en g iz ” asarla ri asosida).

5. U .F o lk n em in g “ Q o ra rn u s iq a” a sa rid a trag ik pafos.

6. A .K am y u v a ab su rd ad ab iy o t m uam m osi. F .K afk a ijo d id a “ A b su rd nrnkon

m u am m o si.

V. Mustaqil ta’lim

T alab a m u staq il ish n i tay y o rlash d a fan n in g x u su siy a tla rin i h iso b g a o lgan h o ld a , q u y id ag i sh ak lla rd an fo y d a lan ish tav s iy a e tilad i.

10

■ am aliy m ash g ' u lo tla rg a tay y o rg arlik ;* sem in ar m a sh g 'u lo tla rig a tay y o rg arlik ;• d a rs lik v a o 'q u v q o 'lla n m a la r b o 'y ic h a fan b o b lari v a m av zu larin i

o 'rg a n ish ;■ ta rq a tm a m ate ria lla r b o 'y ic h a m a ’ra z a q ism in i o 'z la sh tir ish ;■ m ax su s ad ab iy o tla r b o 'y ic h a fan b o 'lim la ri y ok i m av zu la ri u stid a

ish lash ;■ ta lab an in g o 'q u v , ilm iy -tad q iq o t ish larin i b a jarish b ilan b o g 'l iq b o 'lg a n

fan b o 'U m lari va m av zu lam i ch u q u r o 'rg an ish ;■ faol v a m uam m oli o 'q it is h u slu b id an fo y d a lan ilad ig an o 'q u v

m a sh g 'u lo tla ri;■ m a so fa vi у ta 'lim .

Mustaqil ish uchun quyidagi topshiriqlarni bajarish tavsiya etiladi

1. G o m e m in g " I lia d a ” va "O d is se y a ” asa rla rid a m ifo log ik sy u je tlam in g o 'm i . (Q ad im d u n y o m ifo lo g iy as i k ito b i asosida .-M ., 1987).

2. “ S hoh E d ip ”d a trag izm m uam m osi. Shu k itob aso sid a y o zm a ish tavyorlash .

3. “ S h o h n o m a”d a Z ah h o k o b raz ian ifo lo g ik , d in iy , b ad iiy ta lq in sin tezi sifatida. F ird av siy “ S h o h n o m asi” va -m ifo lo g iy ag a d o ir ilm iy ad ab iy o tla rd an foydalan ish .

4. K e lt x a lq lari sag arla rid a sharqona syu je tlar. E tik va este tik q a tlam larin i m u q o y asa qilish.

5. D an te ijo d ig a sharq b ad iiy -fa lsa fiy ta fak k u rin in g ta ’siri. “ Ilo h iy k o m ed iy a” asa ri asosida.

6. F .R ab le v a fo lk lo r m u n o sab ati m asa lasi. M .B ax tin q arash lari asosida.

7. S h ek sp im in g “ Q irol L ir” a sa rid a m asx ara obrazi. S .M elievn ing “ H azillash m an g daho b ilan ”(“ 0 ‘zA S ” , 2002 , iv u n ) m aq o lasi asosida.

8 K ris to fe r M arlo n in g «B uyuk T em u r” asari. “ B uyuk T e m u r” asari tah lili m iso lida .

9. D .D efo n in g “ R o b in zo n K ru zo ” ro m an i bad iivati. A sam i o 'q ib tah lil q ilish .

10. “ G u lliv em in g say o h a tla ri” ro m an id a g iperb o lan in g o 'm i. Shu k ito b aso sid a y o zm a ish tayyorlash .

11. F .S h ille m in g “ Q aro q ch ila r” trag ed iy as id a trag ik obrazlar. K itob v o q eala ri a so s id a tes t tuzish .

11

12. G yo te “ F a u s t” a sa rid a um u m in so n iy g ‘oyalar. E .V o h id o v ta ijim as id a o 'q is h va tu shun ish .

13. B ay ro n ijo d id a ram n tik oboazlar. S h e 'r la rin i y o d o lish , tah lil qilish.

1 4 .S ten d aln iu g “ Q izil v a q o ra” ro m an id a J.S o re l obrazi. R o m an n i o 'q ish .

15 .B alzak a sa rla rid a u m u m in so n iy su am m o lar ta lq in i “ G orio o ta ” asari asosida . “ G o rio o ta ” asari asosida.

1 6 .F .D o sto ev k siy n in g “ Jin o y at va Jazo ” ro m an id a in son tabiati ta lq in i. A sar u stid a ish lash , m u s taq il ish tayyorlash .

17 .E .X em in g u ey ijod ida in son va borliq m u am m o si talq in i. “C ho i va d en g iz” asari tahlili.

lS .F .K afk an in g “ B e g o n a ” asarida ek z is ten sia lizm talq in i. J .P .S artm in g “ E k zisten sia lizm to ‘g ‘ris id a ” nom li m aq a lasi a so s id a (“ Jahon adab iyo ti ju m a li”, 1997).

12

VI. Asosiy va qo‘shimcha o'quv adabiyotlar hamda axborot manbalari Asosiy adabiyotlar

1. H am d an io v U ., Q o sim o v A. Jah o n adab ivo ti. T.: "B arkam ol fayz m e d ia ”, 2017.2. А р там ан о в С .Д ., и др. И стори я зар у б еж н о й л и тер ату р ы X V II-X V III в .в -

М ., 1989.3. Зарубеж н ая ли тер ату р а X IX века .-М ., 1989.

4. Зарубеж н ая л и тер ату р а X X в ека .-М ., 2000.

Qo'shimcha adabiyotlar

1. М и р зи ёев Ш . Э рки н ва ф ар аво н дем о кр ати и У зб ек и стан дав л ати н и би р гал и к да б арп о этам из. - Т . : У зб екисгон , 2016.

2. М и р зи ёев Ш. Б у ю к к ел аж аги м и зн и м а р д ва о л и ж и о б х ал к и м и з би лан бирга курам из. - Т.: У зб ек и стан , 2017 .

3. Ж у р ак у л о в У. Х удудси з ж илва .-Т ., 2006.4. Ж у р ак у л о в У Х удудси з ж илва .-Т ., 2006.5. Ж у р ак у л о в У. Н азарий поэти ка м асалалари : .М уаллиф . Ж анр. Х ронотоп .

- Г., 2015. С улайм он ова Ф. Ш ар к на Г арб .-Т .,1997 .6. К уронов Д ., Р ахм он ов Б. Г арб ад аб и й -тан к и д и й таф ак к у р и ти р и х и

о ч ер к л ар и .-Т ., 20087. К о м и ло в II. Т аф акку р карвонлари . - Т . , 1999.8. А ристотель . П о эти к а .-Т .,1980.9. А ф а н с е в А .Н . Д ер ево ж и зн и .-М ., 1982.10 Г о ло со в к ер Я .Л о ги ка м и ф а -М .,1987.11 . И стори я 'зстетики: П ам ятн и ки м и р о во й эстети ч еско й м ы сл и . В пяты

то м ах .-М ., 1964-197012. К ом и лов II. Т аф акку р карвонлари . - Т ., 1999.13. К о н ф у ц и ан ство в К итае.-М ., 1982.14. М иф ы д р евн ей И нд ии .-М ., 1975.15. Р и ф ти н Б.Л. О т м иф а к ром ану'.-М ., 1979.16. М ел ети н ски й Е .М . П оэти ка м и ф а .-М .,1976.17. М и ф о ло ги и др ев н его м и р а .-М ., 1977.

Internet saytlari1. w w w .z iy o n e t.u z2. w w w .ed u .u z3. w w w .o 'z b e k adabiyo ti.com .4■ www zlyo.uy.5. w w w . L ib ru.6. www.litera.rur7. wwav. Philologs. n a ro d . r u .

13