O’QUV USLUBIY MAJMUA - el.tfi.uzel.tfi.uz/images/Jamgarib_boriladigan_pensiya_ta.pdf · aholini ijtimoiy himoya qilish va ijtimoiy ta¶minlash, ijtimoiy sohani rivojlantirish, fuqarolik

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

“PENSIYA ISHI” KAFEDRASI

“JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA

TA’MINOTI” fanidan

O’QUV USLUBIY MAJMUA

TOSHKENT – 2018

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

“PENSIYA ISHI” KAFEDRASI

“JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA

TA’MINOTI” fanidan

O’QUV USLUBIY MAJMUA

Bilim sohasi: 200000 – Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Ta’lim sohasi: 230000 – Iqtisod

Ta’lim yo‘nalishi: 5231300 – Pensiya ishi

TOSHKENT – 2018

Fanning O‘quv-uslubiy majmuasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus

ta’lim vazirligining 201__ yil ___ _____________dagi ___ sonli buyrug’i bilan

tasdiqlangan o’quv dasturiga muvofiq ishlab chiqildi.

Tuzuvchilar:

Mamatov B.S.

Tursunov J.P.

–

TMI, “Pensiya ishi” kafedrasi mudiri, i.f.n.;

TMI, “Pensiya ishi” kafedrasi assistenti.

Taqrizchilar:

Vaxabov A.V. – Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy

universiteti “Makroiqtisodiyot” kafedrasi mudiri,

i.f.d., prof. (turdosh OTM);

Davronov Sh.Z. – O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi

byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, Boshqarma

boshlig’i. (kadrlar buyurtmachisi);

Xo’jamqulov D.Yu. – TMI, “Baholash ishi va investitsiyalar” kafedrasi

dotsenti, i.f.n.

Fanning O‘quv-uslubiy majmuasi kafedraning 2018-yil _____________dagi

__ sonli yig’ilishida muhokama qilingan va fakultet Kengashida ko’rib chiqish

uchun tavsiya etilgan.

Kafedra mudiri B. Mamatov

Fanning O‘quv-uslubiy majmuasi Byudjet hisobi va davlat jamg’armalari

fakulteti Kengashida muhokama qilingan va institut Kengashida ko’rib chiqish

uchun tavsiya etilgan (2018-yil ___ ___________dagi ___ sonli qaror).

Fakultet dekani O. Komolov

KELISHILDI:

O’quv-uslubiy bo’lim boshlig’i T.Baymuratov

Fanning O‘quv-uslubiy majmuasi institut o’quv-uslubiy Kengashining 2018-

yil __ ______________dagi ___-sonli yig’ilishida ko’rib chiqilgan va tasdiqlash

uchun tavsiya qilingan.

O’quv ishlari bo‘yicha prorektor I. Qo’ziyev

Fanning O‘quv-uslubiy majmuasi institut Kengashining 2018-yil

______________dagi ___-sonli majlisi bayoni bilan ma’qullangan.

KIRISH

O’zbekiston Respublikasi taraqqiyotining bugungi bosqichida

iqtisodiyotni barqaror va mutanosib rivojlantirish, jahon bozorlarida

mustahkam o‘rin egallash, shular asosida izchil iqtisodiy o‘sishni

ta’minlash, xalqimizning hayot darajasi va farovonligini yanada oshirish,

faol ijtimoiy siyosatni olib borish orqali ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash

borasidagi vazifalarni to‘liq va samarali amalga oshirish vazifalarini

bajarishda davlat maqsadli jamg‘armalarining hamda ularning muhim

tarkibiy qismi bo‘lgan davlat maqsadli fondlari amal qilish mexanizmlarini

puxta o‘rganish har qachongidan ham dolzarbdir.

“Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti” fanining O’quv-uslubiy

majmuasi bakalavriatning “Pensiya ishi” ta’lim yo’nalishi davlat ta’lim

standartlari va “Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti” fanining fan

dasturida belgilangan talablarga muvofiq egallanishi lozim bo’lgan bilim,

ko’nikma, malaka va kompetentsiyalarni shakllantirish, fanga oid

jahondagi ilm-fan, texnika, texnologiyalarning so’nggi yutuqlarini, ilg’or

xorijiy tajribalarni keng yoritish va ularni hisobga olgan holda fan

mavzularini shakllantirish, o’quv jarayonini kompleks loyihalash asosida

kafolatlangan natijalarga erishish , mustaqil bilim olish va o’rganish hamda

nazoratni amalga oshirishni ta’minlaydigan o’quv-uslubiy vosita bo’lib,

talabaning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yo’naltirilgan o’quv -

uslubiy manbalar, didaktik vositalar va materiallar, elektron ta’lim

resurslari, o’qitish texnologiyasi, baholash metodlari va mezonlarini o’z

ichiga oladi.

Ushbu O’quv-uslubiy majmuada “Jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minoti” fanining o’quv dasturiga muvofiq ravishda ma’ruzalar matnlari,

amaliy mashg’ulotlarni o’tkazish bo’yicha uslubiy tavsiyalar, mustaqil

ta’lim topshiriqlarini bajarish bo’yicha uslubiy qo’llanma, fanning

namunaviy va ishchi-o’quv dasturlari, fan yuzasidan testlar, nazorat

savollari, talabalar bilimini baholash mezonlari, fan mavzulari bo’yicha

tarqatma materiallar, fan mavzularini o’zlashtirish bo’yicha asosiy va

qo’shimcha adabiyotlar hamda boshqa didaktik materiallar jamlangan.

JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA TA’MINOTI” FANIDAN

MA’RUZALAR MATNI

1-MAVZU. “JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA TA’MINOTI” FANINING

PREDMETI, MAQSAD VA VAZIFALARI

Reja:

1.1 “Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti” fanining mazmuni, maqsadi va vazifalari.

2.2. Davlat pensiya tizimini isloh qilishda jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining o’rni va

ahamiyati.

2.3. Fanning boshqa iqtisodiy fanlar bilan uzviy bog’liqligi.

2.4. Davlat pensiya tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar.

TAYANCH SO’Z VA IBORALAR: Davlat ijtimoiy ta’minoti, Pensiya, Jamg’arib

boriladigan pensiya ta’minoti, Ijtimoiy muhofaza, Ish bilan band shaxs, Ish bilan band bo’lmagan

shaxs

O’zbekistonda ijtimoiy siyosatning alohida ahamiyatga egaligi faqat iqtisodiy vaziyatlarga

bog’liq emas, balki, o’zbek oilasiga madad berish, xalqning ma’naviy qoidalariga asoslangan holda

keksalarga moddiy yordam berish ehtiyoji bilan bog’liq. Respublikamizda bozor munosabatlari

rivojlangani sari iqtisodiy islohotlar chuqurlashgan sharoitda amalga oshirilayotgan ijtimoiy

siyosatning asosiy yo’nalishlariga tuzatishlar kiritildi. Eng katta e’tibor haqiqatan ham muhtoj

oilalarga yordam berishga qaratildi. Aholini ijtimoiy himoyalash tizimida yolg’iz qariyalar,

pensionerlar va nogironlarning ehtiyojlari va talablariga alohida e’tibor berildi.

O’zbekiston Respublikasining aholini ijtimoy himoya qilish sohasidagi davlat siyosati

aholining mehnatga qobiliyatsiz tabaqalarini, ob’ektiv sabablarga ko’ra mehnat faoliyati

yuritmaydigan fuqarolarni, belgilangan miqdorda kam daromad oladigan fuqarolarni qo’llab-

quvvatlashga oid tadbirlarning yaxlit, majmuaviy tizimini ko’zda tutadi. Bu esa eng muhim

ehtiyojlarni qondirishda ijtimoiy ta’minot yo’nalishi bilan bog’liq.

Davlat tomonidan amalga oshirilayotgan ijtimoiy siyosatda xarajatlarning maqsadli sarflanishi,

aholini ijtimoiy himoya qilish va ijtimoiy ta’minlash, ijtimoiy sohani rivojlantirish, fuqarolik jamiyati

sari dadil odimlab borayotgan O’zbekiston uchun nihoyatda muhim masalalardir.

Mamlakatimizda davlatning byudjet siyosati, byudjetdan tashqari fondlar, davlat maqsadli

jamg’armalarning daromad bazasini kengaytirish masalalari aholi farovonligi ta’minlash, aholini

ijtimoiy jihatdan himoyalashga qaratilgan. Mamlakatimizda ko’zlangan muhim tadbirlar davlat

maqsadli jamg’armalari, byudjetdan tashqari fondlar, sug’urta tizimi va shaxsiy jamg’arib boriladigan

pensiya tizimi orqali amalga oshiriladi.

Insonga munosib turmush sharoitini yaratib berilishi ijtimoiy islohotlarning bosh maqsadidir.

Byudjetdan tashqari fondlar va davlat maqsadli jamg’armalari orqali yo’naltirilgan xarajatlar faqat

ijtimoiy emas, balki iqtisodiy ahamiyatga ham ega. Davlatning byudjet-soliq siyosati, byudjetdan

tashqari fondlar va maqsadli jamg’armalarning daromad bazasini kengaytirish masalalari aholi

farovonligini ta’minlash, aholini ijtimoiy jihatdan himoyalashga qaratilgan.

Respublikamizda qabul qilingan byudjet parametrlarida qayd etilganidek, joriy ijtimoiy

dasturlarni amalga oshirishni davom ettirish, ko’rsatilgan ijtimoiy xizmatlar sifatini yaxshilash bilan

bir qatorda, Byudjet siyosati kontseptsiyasida asosiy e’tibor byudjet xarajatlarining ijtimoiy

yo’naltirilganligini yanada kuchaytirishga, aholini manzilli qo’llab-quvvatlashga va byudjet

tashkilotlarining ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar, nafaqalar va ijtimoiy to’lovlar miqdorini

bosqichma-bosqich oshirish yuzasidan tadbirlarni amalga oshirishga qaratildi.

O’zbekiston Respublikasida jamg’arib boriladigan pensiya tizimini joriy etish aholini ijtimoiy

himoyalashda asosiy yo’nalish hisoblanadi. Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlaridagi mablag’lardan davlat pensiyasiga qo’shimcha ravishda pul mablag’lari bilan

ta’minlanadi. Shaxsiy pensiya badallarni ajratishning majburiy va ixtiyoriy shakllari bo’lib,

fuqarolarning pensiya ta’minotiga ajratgan badallari va shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlaridagi mablag’lariga hisoblab qo’shilgan foizlar Xalq bankida ochilgan hisobvaraqqa

kelib tushadi hamda daromadlar hisobga olinadi. Respublikamizda fuqarolarga davlat pensiyasini o’z

vaqtida to’lash bilan birga Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tartibini nazorat qilish va

hisobraqamdagi mablag’larni samarali boshqarishni takomillashtirish yo’llarini ishlab chiqish bugungi

kunda muhim masala sanaladi.

O’zbekiston Respublikasida shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimini

shakllantirish va rivojlantirish masalalari nazariy jihatdan chuqur o’rganilmoqda.

Respublikamizda ishlab chiqilgan «o’zbek modeli»ning besh tamoyilidan biri-kuchli ijtimoiy

himoyalashdir. O’zbekistonda fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti sohasida yagona tizim

yaratilgani mazkur soha faoliyatini yanada takomillashtirishga, ijtimoiy xizmat turlarini kengaytirishga

keng yo’l ochdi.

Mamlakatimizda jamg’arib boriladigan pensiya tizimini tashkil etilishi jamiyatda ijtimoiy

adolatni ta’minlash, siyosiy barqarorlikni vujudga keltirish va kelgusida fuqaroning moddiy

ta’minotini ko’paytirish imkoniyatini yaratdi.

Mamlakatimida davlat pensiya jamg’armalarining huquqiy asoslarini yanada takomillashtirish

va amaliyotga joriy etish natijasida bu boradagi iqtisodiy islohotlarning ko’lami yanada chuqurlashdi.

Bank-moliya tizimi moliyaviy barqarorligini mustahkamlaydi va iqtisodiyotning strategik

tarmoqlardagi investitsion loyihalarni amalga oshirishda yana bir turtki vazifasini bajaradi.

Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablag’larining saqlanishi va

to’lanishi Davlat tomonidan kafolatlanadi. Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlarida

to’plangan mablag’larga daromad hisoblash foizi inflyatsiya darajasida yuqori bo’lishi lozimligi

ko’rsatildi.

O’zbekistonda 2005 yil 1 yanvardan boshlab daromad solig’i to’lanishi bilan bir paytning o’zida

umumiy hisoblangan oylik maoshining 1 foizi soliqqa o’tkazilgan daromad solig’idan tegishlicha

ajratib olinib, jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimiga o’tkazib kelinmoqda. «Fuqarolarning

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining qabul

qilinishi munosabati bilan 2005 yil 1 yanvardan respublikamizda jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minoti tizimi joriy etilgan bo’lib, mazkur Qonun fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minoti soxasidaga munosabatlarni tartibga soladi.

“Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti” fanini o’qitishdan maqsad – magistrantlarga

mamlakatda amalga oshirilayotgan institutsional islohotlarning bugungi bosqichida, moliyaviy-

iqtisodiy inqirozdan keyingi davrda davlat pensiya ta’minoti tizimida faoliyat yuritishning ahamiyati,

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi haqida nazariy bilimlar berish, pensiya

ta’minotining samarali faoliyatini ta’minlash bo’yicha asosiy ko’nikmalar hosil qilish, shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining ishlash mexanizmini o’rganish, mazkur tizimni nazariy,

amaliy va metodologik jihatdan takomillashtirishdan iborat.

Ushbu maqsaddan kelib chiqqan holda mazkur fan o’z predmetini o’rganish uchun quyidagi

vazifalarni qo’yadi:

magistrantlarga jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va

ahamiyatini o’rganish;

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi amal qilish asoslarini o’rganish;

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotini boshqarishning tashkiliy asoslarini o’rganish;

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotini tizimi daromadlari tizimini va uning mablaglarini

o’rganish;

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotini tizimi xarajatlari tizimi va tarkibini o’rganish;

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimida moliyaviy nazoratni amalga oshirish va

tashkil etish asoslarini o’rganish;

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi mablag’larini tartibga solish usullari va

vositalarini o’rganish;

xorijiy mamlakatlarda jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimining ilg’or tajribalarini

hamda mazkur tizimning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganish.

Aholini ijtimoiy himoyalashda fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi

g’oyat muhim masala bo’lib, jamg’armaning daromadlari va xarajatlari bilan o’zaro bog’liq bo’lgan

qator masalalarni hal qilishni talab etadi, xususan:

huquqiy jihatdan – shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimining qonuniy-

huquqiy asosini yaratish va takomillashtirish;

tashkiliy jihatdan – Xalq banki tizimi tarkibida fukarolraning jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minoti faoliyatini tashkil etish;

uslubiy jihatdan – jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining uslubiy asoslarini shakllantirish,

hisob-kitob yuritish va hisobotlar tayyorlash;

texnik va texnologik jihatdan – davlat pensiya ta’minoti moliyasi bo’yicha katta hajmdagi

axborotni to’plash va qayta ishlashga imkon beradigan samarali faoliyat qiluvchi integratsiyalashgan

avtomatlashtirilgan tizimni yaratish va joriy qilish;

kadrlar ta’minoti jihatidan – Xalq banki tizimi hamda yuridik shaxslar, jumladan korxona va

muassasalar, byudjet tashkilotlarining xodimlarini va buxgalterlarini jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minotining uslubiy asoslarini takomillashtirish bo’yicha qayta o’qitish va malakasini oshirish.

Nazariy jihatdan ham, amaliy jihatdan ham, metodologik hamda tashkiliy jihatdan

jamg’ariladigan pensiya ta’minotini tushuntirish hamda tizimning amal qilishi ancha murakkabdir.

Ana shu jihatlar “Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti” fanining ham murakkabligini belgilab

beradi. Fan sifatida mavjud bo’lishi uning boshqa maxsus fanlar bilan nazariy jihatdan bog’liqlikda

bo’lishini talab etadi. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi ishtirokchilari: fuqarolar, ish

beruvchilar, soliq organlari, byudjet tashkilotlari, banklar va nazorat organlari faoliyatining mantiqan

uzviylikda bo’lishini va bog’liqligini belgilab beradi.

Ijtimoiy ta’minot quyidagi tashkiliy-huquqiy shakllarda amalga oshiriladi: davlat ijtimoiy

sug’urtasi; respublika byudjeti mablag’lari; mahalliy byudjetlar mablag’lari. Iqtisodiyotni isloh qilish

davrida ijtimoiy ta’minotning jamoat tashkilotlari va xususiy shaxslar faoliyati bilan bog’liq shakllari

rivojlandi. Aholini ijtimoiy muhofazalashni bir vaqtning o’zida amal qiladigan va bir-birini

to’ldiruvchi quyidagi to’rtta tizimga ajratish mumkin: davlat ijtimoiy ta’minoti, davlat ijtimoiy

sug’urtasi; jamoa ijtimoiy sug’urtasi va shaxsiy sug’urta.

Bizning respublikamizda ijtimoiy siyosatning daromadlarni taqsimlash va qayta taqsimlash

sohasida quyidagi yo’nalishlari bo’yicha ish olib boriladi:

O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov, O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni

chuqurlashtirish yo’lida” asarida “chinakam demokratizm qonunlarning qay darajada ustunligi bilan,

huquq va erkinliklarni qanchalik keng berilganligi, ijtimoiy kafolatlarini yaratish bilan belgilanadi deb

ko’rsatib bergan. Fuqarolarning ijtimoiy ta’minotga bo’lgan huquqlari asosiy qonunimiz bo’lgan

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan kafolatlanadi. «Milliy daromadni qayta taqsimlash

davlat qo’lidagi eng asosiy manba va vositadir. Shvetsiya, Germaniya, Kanada, Avstriya va boshqa bir

qator rivojlangan xorijiy mamlakatlar tajribasi shuni ko’rsatadiki, kishilarni ijtimoiy himoya qilish va

ularni ijtimoiy kafolatlashning kuchli ta’sirchan mexanizmi bo’lgandagina iqtisodiyotini

modernizatsiyalash, tarkibiy qayta qurishni amalga oshirish, ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni saqlagan

holda, iqtisodiyot o’sishga erishish mumkin. Shu bilan birga kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish

muhim ahamiyat kasb etadi.

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida aholini ijtimoiy himoyalashni yaxshilashning

samarasini oshirish quyidagi muhim vazifalarni hal etishga bog’liq:

Ijtimoiy muhofaza odamlarning turmush darajasi bilan mahkam bog’langan bo’lib, u BMT

tavsiyasiga muvofiq bir necha omillarni: salomatlik, demografiya sharoiti, oziq-ovqat, kiyim-kechak,

iste’mol va jamg’arish fondlari; mehnat qilish sharoiti, ish bilan bandlik, mehnatni tashkil etish; ta’lim

olish, savodxonlik, uy-joy, obodonlashtirish, ijtimoiy ta’minot, inson erkinliklarini o’z ichiga oladi.

«Ijtimoiy muhofazaning “Iqtisodiyot inson uchun” tarzida bo’lishi lozim bo’lgan zamonaviy

iqtisodiyotga o’tish uchun shunday samarali tizim zarurki, u har bir kishining mehnat salohiyatidan

uning ijtimoiy-iqtisodiy maqomi, qaysi ijtimoiy-iqtisodiy guruhga mansubligidan qati nazar, pensiya

ta’minoti tizimidan foydalanish imkonini bersin. Faqat mana shundagina inson salohiyatidan samarali

foydalanish, aholi daromadlarini ko’paytirish hamda “ertangi kunga ishonch” bo’lishiga erishish

mumkin etdi»1.

Shu bilan birga, “Davlat maqsadli fondlarini boshqarish”, “Davlat pensiya ta’minoti”, “Pensiya

jamg’armasi faoliyati”, “Pensiya ta’minoti nazorati”, “Xorijiy davlatlar pensiya tizimi” kabi qator

maxsus fanlar “Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti” fanini o’zlashtirish uchun nazariy-uslubiy

asos bo’lib xizmat qiladi.

Fuqarolarning ijtimoiy himoyasi O’zbekiston Respublikasi Konstituttsiyada belgilab berilgan

eng muhim huquqi – pensiya ta’minoti huquqi bilan mustahkam bog’liq. Davlat pensiyalarining turli

xillarini olish huquqiga ega bo’lgan fuqarolarga ularning o’zlari tanlagan bitta pensiya tayinlanadi»2.

«Pensiya - uni olish huquqi Qonunda belgilangan shartlarga va me’yorlarga muvofiq

aniqlanadigan hamda shaxslarga pensiya yoshiga to’lish, nogironlik yoki boquvchisini yo’qotganlik

1Pension Reseach Council, Dan McGill, Kyle N. Brown, John J. Haley, Sylvester Schieber, Mark J. Warshawsky, Fundamentals of

Private Pensions 9th Edition, Oxford University Press. UK, 2010 2O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida»gi Qonuniga o’zgartish kiritish haqida»gi

O’zbekiston Respublikasining Qonuni. 2012 yil 5 yanvar.

munosabati bilan beriladigan oylik pul to’lovidir»1. Pensiyaga oid hujjatlar yig’ma jildi turadigan joy -

pensiya olish joyi bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari

Pensiya jamg’armasining tuman (shahar) bo’limidir.

«Jahon tajribasi guvohlik beradiki, keksalarni moddiy ta’minlashga imkon yaratuvchi kuchli

moliyaviy mexanizmini yaratish lozim. Ko’pgina mamlakatlar bir qator pensiya islohotlarini amalga

oshirdilar. Chexiyada pensiya bilan ta’minlashni isloh qilishning asosiy yo’nalishlari: zararli va og’ir

mehnat uchun imtiyozlarni bekor qilish, ish yurituvchilarning sug’urta qilingan badallariga

qo’shimcha badallarni kiritish, to’langan badallar va olingan pensiyalar o’rtasida aloqani kuchaytirish,

ijtimoiy sug’urta tizimini rivojlantirish, individual pensiya rejalari imkoniyatlarini kengaytirish,

pensiya yoshini erkaklar va ayollar uchun 2015-2020 yillarda 65 yoshgacha oshirishdan iborat»

to’lovidir»2.

Xorijiy mamlakatlarda davlat pensiya ta’minoti tizimi bilan bir qatorda davlat tasarrufida

bo’lmagan xususiy pensiya ta’minoti mavjud, uning zarurligi quyidagi ikki asosiy sababdan kelib

chiqadi. Birinchidan, bozor munosabatlari va demokratiya fuqarolarga ko’proq erkinlik va davlat

tasarrufidan mustaqil bo’lish imkonini berishi bilan bir qatorda, ularga o’z farovon hayotini qurish,

ijtimoiy jihatdan ta’minlash borasida katta mas’uliyat yuklaydi. Har bir fuqaro mehnatga qobiliyatli

davridayoq, avvaldan, u qariganida yoki mehnat qilish qobiliyatini yo’qotgan taqdirda o’zini ijtimoiy

himoya qilish masalalariga jiddiy yondoshish kerak. Ikkinchidan, har bir davlat qanchalik rivojlangan

davlat bo’lishidan qat’i nazar, moliyaviy imkoniyatlarining chegarasi mavjud. Davlat fuqarolarni ular

mehnat qobiliyatlarini yo’qotgunlariga qadar bo’lgan ijtimoiy himoyalanganlik darajasida ijtimoiy

ta’minlash imkoniga ega emas. Shuning uchun har bir davlat fuqarolarning ijtimoiy ta’minlanganlik

darajasini o’z imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda belgilaydi to’lovidir»3. .

Mamlakatimizda pensiya ta’minoti tizimi huquqini mustahkamlash, ish beruvchilarning

pensiya yoshiga etgan xodimlarning moddiy ahvolini yaxshilashdagi mas’uliyatini kuchaytirish,

pensiya oluvchilarga davlat pensiya to’lovlariga qo’shimcha ravishda daromad olish manbalarini

yaratish, shuningdek keksalik chog’ida fuqarolarning o’z farovonligi uchun shaxsiy javobgarligini

oshirish maqsadida islohotlar olib borildi, natijada 2005 yildan boshlab respublikamizda

“Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimi” amaliyotga joriy qilindi. Ikki holatda ham davlat

keksaygan shaxslarga minimal pensiya yoki ijtimoiy himoyalash sifatida ijtimoiy yordam ko’rsatadi.

Mazkur tizimning mamlakatimizda qo’llanilishi jarayonida quyidagilarni amal qilish ko’zda

tutilgan:

jamg’arib boriladigan pensiyaning umumiy va majburiy xarakteri, ijtimoiy kafolatlarini

amalga oshirishdagi imtiyozlar kishining ijtimoiy himoyalanish huquqining ta’minlanishi;

jamg’arib boriladigan pensiya majburiy va ixtiyoriy shakllarning birligi teng huquqliligi

shaxsning ijtimoiy ta’minotga bo’lgan zaruriy darajasi ta’minlanadi va uning keksalik chog’ida yaxshi

yashashi uchun ta’sir ko’rsatishi;

turli xil pensiya tizimining bir vaqtning o’zida amal qilishidagi mustaqilligi va o’zini-o’zi

idora qilish sharoitida majburiy jamg’arib boriladigan pensiya bo’yicha to’lovlar darajasi va tizimni

barqarorligining davlat tomonidan kafolatlanishi;

jamg’arib boriladigan pensiya tizimida qatnashuvchi shaxs va ish beruvchini moliyaviy

ishtirokining majburiyligi, zaruriy holatlarda davlat subventsiyalarining jalb etilishi.

jamg’arib boriladigan pensiya tizimida qatnashuvchi shaxsga uning jamg’argan badallari

to’lashidagi moliyaviy ishtiroki tufayli hosil bo’lgan mablag’dan turli shakldagi moddiy yordam va

xizmatlar ko’rsatishi ta’minlanishi;

aholining tegishli ijtimoiy kategoriyalarni qamrab oluvchi kishilar guruhi yoki

mamlakatning barcha aholisining u yoki bu pensiya ta’minot turidan manfaatdorligi;

1O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 8 sentyabrdagi “Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini

yanada takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-huqukqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida”gi 252-son Qarori. 22 Qosimova G.A. Ijtimoiy siyosatning yo’nalishlari. Monografiya. -T.: «IQTISOD-MOLIYA». 2008. –B.89. 3Pension Reseach Council, Dan McGill, Kyle N. Brown, John J. Haley, Sylvester Schieber, Mark J. Warshawsky, Fundamentals of

Private Pensions 9th Edition, Oxford University Press. UK, 2010.

barcha jamg’arib boriladigan pensiya tizimida qatnashuvchi shaxslarning xarajatlarini

moliyalashtirish bo’yicha majburiyat va natijada ega bo’lingan huquq va kafolatlar nuqtai nazaridan

tengligini ta’minlanishi.

O’zbekistonda faol ijtimoiy siyosatni amalga oshirish yangicha amaliy va samarali shakllarni

qo’llashni talab etadi. Jahon tajribasining ko’rsatishicha, pensiya tizimi faoliyatini yo’lga qo’yish va

undan samarali foydalanish ijtimoiy muammolarni hal qilish va kishilarni keksalikda kambag’allikdan

himoyalashda muhim o’rin tutadi. Mamlakatimizda jamg’arib boriladigan pensiya tizimining tashkil

etilishi jamiyatda ijtimoiy adolatni ta’minlash, siyosiy barqarorlikni vujudga keltirish va kelgusida

fuqaroning moddiy ta’minotini ko’paytirishning asosiy shart-sharoitlaridan biridir, degan xulosani

keltirish mumkin.

O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdek, respublikamiz hududida doimiy yashovchi

chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti olish

huquqiga ega. "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonuniga asosan:

- davlat jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etuvchi fuqarolarga shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisobvaraqlarida jamg’arilgan mablag’lari saqlanishi hamda to’lanishini

kafolatlaydi;

- Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etuvchi fuqarolar pensiya to’lovlari oluvchilar

sifatida jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini qonun hujjatlariga muvofiq davlat pensiyasini olish

huquqi yuzaga kelgan taqdirda olish huquqiga ega;

- to’lovlarni oluvchilar o’zlari mustaqil ravishda belgilaydigan muddat mobaynida har oylik

jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olishni yoki jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini bir

yo’la olishni tanlash huquqiga ega;

- fuqaro vafot etgan taqdirda, shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’ida jamg’arilgan

mablag’lar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda merosga o’tadi va merosxo’rga bir yo’la to’la

hajmda to’lanadi;

- fuqaro O’zbekiston Respublikasi hududidan tashqariga, doimiy yashash joyiga chiqib

ketayotgan bo’lsa, shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’ida jamg’arilgan mablag’lar bir

yo’la to’la hajmda to’lanadi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ixtiyoriylik asosida ishtirok etuvchi fuqarolarni hisobga

olish ularning arizasiga muvofiq mazkur fuqarolarning yashash joyidagi Xalq banki filialida amalga

oshiriladi. O’zining shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’ida mavjud bo’lgan

ma’lumotlarni Xalq banki filialidan bir yilda bir marta bepul, shuningdek, o’z so’roviga ko’ra istalgan

vaqtda olish huquqiga ega. O’zbekiston Respublikasida qabul qilingan "Fuqarolarning jamg’arib

boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida"gi qonunning maqsadi fuqarolarning jamg’arib boriladigan

pensiya ta’minoti sohasidagi munosabatlarini tartibga solishdan iborat. Davlat tomonidan amalga

oshiriladigan markazlashtirilgan jamg’arish yoki ishlovchilar ish haqining bir qismini badal

ko’rinishida pensionerlar foydasiga undirish pensiya to’lovlari manbaining ishonchli asosini

ta’minlaydi. Bu imkoniyat nafaqat emissiya yo’li bilan, balki ijtimoiy siyosat doirasida zaruriy

hollarda ish haqi miqdorini joriy ish haqi va pensiya ajratmalariga taqsimlashga tegishli o’zgartirishlar

kiritish yo’li bilan amalga oshirilishi mumkin.

Hozirgi kunda xorijiy davlatlar amaliyotida pensiya tizimini moliyalashtirishning bir vaqtning

o’zida uch yo’nalish:

O’zbekiston Respublikasida xorijiy davlatlardagi pensiya ta’minotining moliyalashtirish

manbalari chuqur tadqiq qilinmoqda. Xorijiy davlatlarda fuqarolarga pensiya gibrid dastur asosida

belgilangan daromad bo’yicha aktuariylar maslahati bilan belgilangan ajratma ko’rinishida aniq bir

hisobraqamga to’lab berilishi ko’rsatilgan. Barcha foiz stavkalari akturiylar tomonidan o’zgartirib

boriladi. Gibrid dasturida fuqaroning pensiyasi ish beruvchi tomonidan moliyalashtiriladi.

Iqtisodchilarimizdan Q.X. Abduraxmonovning «Mehnat iqtisodiyoti» darsligida kishilarni ijtimoiy

himoyalash zaruriyati, ijtimoiy himoya tizimining chora-tadbirlari ko’rsatilgan. Pensiya tizimining

asosiy vazifasi fuqarolar ehtiyojini hamda ularning keksalik chog’ida himoyalanishga bo’lgan talabini

qondirishdir, degan xulosa chiqarilgan. Ish haqi jamiyatning ko’pchilik a’zolari uchun asosiy

tirikchilik manbaiga aylanishi bilan ijtimoiy himoyasizlikning alohida turi, ya’ni ish haqidan maxrum

bo’lish tufayli moddiy ta’minlanmaganlik xavfi vujudga kelishi ko’rsatilgan. Xorijiy mamlakatlardagi

ijtimoiy muhofaza tizimining nazariy asoslari berilgan, shuningdek, ijtimoiy muhofaza kilishning

siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy vazifalari o’rganilgan. Darslikda jahon tajribasini tahlil qilish bilan

ijtimoiy himoyaning modellari alohida ko’rsatilgan.

Zarur mehnat layokatiga, ish joyiga, daromadlar manbaiga ega bo’lmaganligi tufayli o’zini

moddiy ta’minlashga qodir bo’lmagan shaxslarga davlatning ijtimoiy yordam berish.

Xarbiy xizmatchilar ichki ishlar va soliq organlari xizmatchilari, davlat xizmatchilari,

fuqarolarning boshqa bir qator toifalarining muhim davlat funktsiyalarini bajarish bilan bog’liq o’ziga

xos mehnat faoliyatini hisobga olgan holda davlat tomonidan ijtimoiy ta’minlash.

Qonun bo’yicha majburiy ijtimoiy sug’urtalash iqtisodiy jihatdan faol aholini mehnat qilish

qobiliyatini (kasallik, baxtsiz xodisa, keksalik tufayli) yoki ish ish joyini yo’qotishi natijasida

daromaddan, ish haqidan maxrum bo’lish xatarlaridan ijtimoiy himoyalash.

Iqtisodiyotning ayrim tarmoqlari yoki uzoq muddatli tarmoq yoki jamoa bitimlari asosida

tashkil etiladigan kompaniyalar doirasida yollanma ishchilarni ixtiyoriy ravishda qo’shimcha ijtimoiy

sug’urtalash.

Amaliyotchi olimlardan A.Xaitov A, M.Ziyadullaevning “O’zbekistonda pensiya ta’minoti va xorijiy

tajribasi” nomli o’quv qo’llanmasida O’zbekiston Respublikasida pensiya ta’minoti tizimining

rivojlantirish bosqichlari, pensiya ta’minotining nazariy jixatlari, huquqiy-me’yoriy asoslari berilgan.

Mualliflar jahon amaliyotida keng e’tirof etilgan G.Esping-Andersen tasnifi bo’yicha davlatning

ijtimoiy himoyalash tizimining uch asosiy modeli: liberal, konservativ, sotsial-demokratik modellarini

bir-biridan farqlaydilar. «Ijtimoiy himoya» va «ijtimoiy ta’minot»ni inson faoliyatining normal shart-

sharoitlarini ta’minlovchi mehnat, sog’liq va tabiat muhitni muhofaza qilish, mehnatga haq to’lashning

eng kam miqdori kabi kafolatlarni kamrab olinganligi ko’rsatilgan. Shuningdek ko’plab xorijiy

mamlakatlarda va sobiq sovet ittifoqi davlatlarida pensiya ta’minoti tizimi faoliyati ko’rsatilgan.

Germaniyada taqsimot pensiya tizimi 1891 yilda joriy qilingan bo’lib, o’sha davrdan

hozirgacha uning turli ko’rinishlari Evropa mamlakatlarida, MDH davlatlarida qo’llanilmoqda.

Germaniyaning pensiya tizimidagi taqsimot-tortiluvchi modeli sxemasiga ko’ra aholining iqtisodiy

faol qatlami tomonidan to’langan majburiy pensiya badallari hisobidan pensiya xarajatlari shakllanadi

va aholining iqtisodiy faol qatlamlari o’rtasida taqsimlanadi. Chili modeli-kapitallashgan model.

Kapitallashgan model sxemasi quyidagicha: pensiya badallarini investitsiya qilishdan va to’plashdan

hosil bo’lgan kapital pensiya xarajatlarini qoplashga yo’naltiriladi.

Pensiya badallari kapital to’lovchining shaxsiy hisob raqamida hisobga olib boriladi. Ushbu

hisob raqamni pensiya fondlari yoki pensiya kassalari, sug’urta kassalari yoki banklar yuritadi. Pensiya

mablag’larini tizimli investitsiya qilish bilan ushbu institutlar investitsiya daromadlariga ega. Kapital

yoki yig’ilgan pensiya badallari summasi ularni investitsiya qilishdan olingan daromad pensiya fondi

faoliyati xarajatlari, natijasida kapitallashgan pensiyaning moliyaviy manbasidir. Avlodlar birdamligi

asosida qurilgan taqsimot modelidan farqli ravishda kapitallashgan model sug’urta tamoyiliga

asoslanadi. Chili eski pensiya tizimini isloh qilishni yangi tizimga o’tish bilan bir vaqtda olib borgan

mamlakatlardan biridir. Davlat pensiya ta’minoti bo’yicha qarzlarni yangi xususiy majburiy

jamg’armalarni tashkil qilish bilan bir qatorda davlat pensiya fondiga tushumlarni qisqartirish

sharoitida olib bordi. Pensiyasi bo’yicha qarzlar masalasi pensiya obligatsiyalarini chiqarish yo’li bilan

hal etiladi.

Mamlakatimizda jamg’arib boriladigan pensiya tizimining tashkil etilishi jamiyatda ijtimoiy


ta’minotini yaxshilashning asosiy shart-sharoitlaridan biridir, degan xulosani keltirish mumkin.

2-MAVZU. JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA TA’MINOTINING MOHIYATI,

AHAMIYATI VA AHOLINI IJTIMOIY-QO’LLAB-QUVVATLASHDAGI ROLI

Reja:

2.1. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining mohiyati va mazmuni.

2.2. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining mohiyati va mazmuni.

2.3. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining davlat pensiya ta’minotidagi ahamiyati.

2.4. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimiga o’tilishining zarurligi.

2.5. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi orqali yalpi ichki mahsulot va milliy

daromadning taqsimlanishi va qayta taqsimlanishi.

2.6. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimining moliya tizimi bo’g’inlari bilan o’zaro

munosabatlari.

2.7. Aholini ijtimoiy-qo’llab-quvvatlashda jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining tutgan

o’rni.

TAYANCH SO’Z VA IBORALAR: Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobraqami,

Xalq banki, Aholini ijtimoiy himoya qilish, Asosiy ish joyi, Band shaxs, Jamg’arib boriladigan

pensiya to’lovlarini olish huquqi, Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqi to’g’risidagi

guvohnoma, Ish staji.


adolatni ta’minlash, siyosiy barqarorlikni vujudga keltirish va ta’minlab turishning asosiy shart-

sharoitlaridan biridir.

Respublikamizda pensiya tizimini moliyalashtirish borasidagi islohotlar bosqichma-bosqich

oshirib ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning mazmun mohiyatidan kelib chiqib mehnat bozoridagi, soliq

tizimidagi, moliya va kredit tizimidagi islohotlar bilan birgalikda milliy urf odatlarimiz, kam

ta’minlangan oilalarga, qariyalarga yordam e’tiborga olingan xolda har tomonlama mukammal

dasturlar orqali amalga oshirishni taqozo etadi. Islohotlarning bu dasturlari pensiya yoshidagi

qariyalarni daromadlarini kafolatlashning samarali mexanizmiga tayanishi zarur.

Pensiya jamg’armalarini fuqarolar va xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning majburiy va ixtiyoriy

jamg’arma badallari, davlatning moliyaviy ishtiroki asosida shakllanuvchi va muayyan jamg’arma

tashkil etgan aholi toifalariga to’lovlarni amalga oshirish va ijtimoiy himoyalash uchun mo’ljallangan

mustaqil pul jamg’armalari sifatida ta’riflash imkonini beradi.

Pensiya ta’minoti moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashning yirik oqimi bo’lib, iqtisodiyotda

mahsulotlar, resurslar va daromadlarning makroiqtisodiy doiraviy aylanishiga, aholining iqtisodiy

faolligini rag’batlantirishga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. Pensiya tizimi bilan iqtisodiyotning boshqa

qismlari uzviy bog’liq bo’lib, to’g’ri tashkil etilgan pensiya tizimi iqtisodiyotni investitsiyalashning

moliyaviy manbasi bo’lib xizmat qilishi mumkin.

Ishlovchilarning pensiya jamg’armasiga to’lovlari, iqtisodiy nuqtai nazardan ularning ish

haqining bir qismidir. U ishchi kuchining qiymatiga kiradi, ammo to’lovlar institutsional muayyan

kechiktirilgan muhlatda amalga oshiriladi. Bu ishlovchilarning pensiya jamg’armasiga qo’ygan va

qaytarilishi lozim bo’lgan o’ziga hos maqsadli ulushi, omonatidir. Yollanma ishlovchini samarali

mehnatga undovchi sabablarning yuqori darajasi bir tomondan, pensiya miqdorining tegishli yashash

minimumiga nisbati, pensiya to’lovlarining xarid imkoniyatiga bog’liq bo’lsa, ikkinchi tomondan,

ishlovchining malaka darajasi ishlagan davrlari mobaynida mehnat faoliyatining intensivligi darajasiga

bog’liqdir. Pensiya miqdorining mehnat faoliyati mobaynida oladigan ish haqi miqdori bilan bevosita

bog’liqligi samarali mehnatga rag’batlantirish imkonini beradi. Bu o’rinda muayyan qonuniyatni

aniqlash mumkin, ya’ni pensiya tizimi orqali himoyalash darajasi fuqarolarning individual moliyaviy

ishtirokiga to’g’ri, daromadlarni qayta taqsimlash darajasiga teskari mutanosiblikda bo’ladi.

Davlat tomonidan amalga oshiriladigan markazlashtirilgan jamg’arish yoki ishlovchilar ish

haqining bir qismini badal ko’rinishida pensionerlar foydasiga undirish pensiya to’lovlari manbaining

ishonchli asosini ta’minlaydi. Bu imkoniyat nafaqat emissiya yo’li bilan, balki ijtimoiy siyosat

doirasida zaruriy hollarda ish haqi miqdorini joriy ish haqi va pensiya ajratmalariga taqsimlashga

tegishli o’zgartirishlar kiritish yo’li bilan amalga oshirilishi mumkin. Tadbiq etilayotgan avlodlar

birdamligi qayta taqsimlash tamoyiliga asoslangan bo’lib, pensiya tizimi ishlovchilarning tegishli

moliyaviy muassasalarga xususan, jamg’ariladigan pensiya jamg’armalariga mablag’lar qo’yishini

inkor etmaydi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimiga badallarni qayta taqsimlashning davlat mexanizmi

yordami bilan individuallashtirilgan hisobraqamlardan foydalangan holda, moliyaviy ta’minlash,

pensiya tizimini tashkil etishning o’ziga xosligi, belgilanan yagona badallarni hisobga olib, pensiya

miqdorini belgilash kabilar xosdir. Jamg’arib boriladigan pensiyani olish uchun muayyan jamg’arma

stajiga ega bo’lish va qonunda ko’rsatilgan pensiya yoshiga etish zarur. Jamg’arish tamoyiliga

asoslangan pensiya tizimida badallar kapitallashtiriladi va pensiya hisobi individual hisob asosida

shakllantirilib boriladi, shaxsiy hisoblarda jamg’arilgan jamg’arma badallari pensiya darajasini

belgilaydi.

Jamg’ariladigan pensiya tizimlari hukumatning moliyaviy kafolatlaridan foydalanadi, ular

daromadni ta’minlash imkonini beruvchi moliyaviy bozorlarning ishtirokchilariga aylanadi. Natijada

pensiya to’lovlari ishlovchilarning nafaqat pensiyaga chiqqunga qadar bo’lgan ish haqidan, balki,

mehnat faoliyati mobaynida to’langan badallari miqdoriga foizni ifoda etadi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimining qo’llanishi mavjud pensiya tizimidagi kamchiliklarni

kamaytirish va uning afzalligini kuchaytirishga yo’naltirilgandir. Hozir bizda ikki xil avlodlar

birdamligi va jamg’arma tuzilmalarining tarafdorlari mavjud. Gap shundaki, daromad miqdori kam

bo’lgan fuqarolar o’zining hamma daromadlarini iste’mol qilishga majbur bo’lganligi sababli

jamg’arish pensiyasi tizimiga to’la o’ta olmaydi. Biroq jamg’arish tizimidan butunlay voz kechish

kerak degan xulosa qilish ham noo’rindir.

Jamg’arib boriladigan pensiya iqtisodiy faol aholining ish joyi, mehnatga layoqati va

daromadini yo’qotish bilan bog’liq turli hodisalardan ijtimoiy himoyalash shakli hisoblanadi.

Davlatning nazorati asosida ish beruvchilar va ishlovchilarning maqsadli badallaridan shakllanuvchi

maxsus byudjetdan tashqari ijtimoiy jamg’armalardan moliyalashtirilishi jamg’arib boriladigan

pensiya tizimining xususiyatli jihatidir. Jamg’arib boriladigan pensiya keksalik, kasallik, baxtsiz

hodisa tufayli, mehnat qobiliyatini yo’qotish holatlarini oldini olishga qaratilgan jamg’armadir.

Respublikamizda 2005 yildan boshlab fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimi

amaliyotga joriy qilindi. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti iqtisodiy faol aholining ish joyi,

mehnatga layoqati va daromadini yo’qotish bilan bog’liq turli hodisalardan ijtimoiy himoyalash shakli

hisoblanadi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi moliyaviy kategoriya sifatida pul mablag’larining

maqsadli jamg’armalarni shakllantirish va undan keksalik chog’ida foydalanish shakl va usullarini

yig’indisini o’z ichiga olgan iqtisodiy munosabatlar tizimini aks ettiradi. O’zbekiston Respublikasida

qabul qilingan "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida"gi qonunning

maqsadi fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti sohasidagi munosabatlarini tartibga

solishdan iborat.

Jamg’arib boriladigan pensiya kategoriya sifatida pul mablag’larining maqsadli

jamg’armalarini shakllantirib, keksalik chog’ida foydalanish shakl va usullarini yig’indisini o’z ichiga

olgan iqtisodiy munosabatlar tizimini aks ettiradi. Bu borada qabul qilingan qonunning maqsadi –

fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdir.

Ijtimoiy muhofazaning “Iqtisodiyot inson uchun” tarzida bo’lishi lozim bo’lgan zamonaviy

iqtisodiyotga o’tish uchun shunday samarali tizim zarurki, u har bir kishining mehnat salohiyatidan

uning ijtimoiy-iqtisodiy maqomidan, qat’i nazar, pensiya ta’minoti tizimidan foydalanish imkonini

bersin. Faqat mana shundagina inson salohiyatidan samarali foydalanish, aholi daromadlarini

ko’paytirish hamda “ertangi kunga ishonch” bo’lishiga erishish mumkin.

Respublikamizda aholi bandligi va farovonligini oshirish, uning ish haqi, pensiya va

daromadlarini oshirish, bu oxir-oqibatda respublikamiz mintaqalari, shahar va tumanlarimizdagi eng

muhim ijtimoiy muammolarni echish demakdir. «2013 yil - Obod turmush yili» Dasturini

tayyorlashda aholi farovonligini, uning real daromadlarini oshirish, bandlik masalasini echish, kichik

biznes va xususiy tadbirkorlik, fermerlik xarakatini yanada rivojlantirish davlat tomonidan beriladigan

aniq manzillik ijtimoiy himoya tizimini takomillashtirish kabi vazifalar e’tiborimiz markazida bo’lishi

lozim”1.

«Jahon tajribasi guvohlik beradiki, keksalarni moddiy ta’minlashga imkon yaratuvchi

kuchli moliyaviy mexanizmini yaratish lozim. Ko’pgina mamlakatlar bir qator pensiya islohotlarini

amalga oshirdilar. Chexiyada pensiya bilan ta’minlashni isloh qilishning asosiy yo’nalishlari: zararli

va og’ir mehnat uchun imtiyozlarni bekor qilish, ish yurituvchilarning sug’urta qilingan badallariga

qo’shimcha badallarni kiritish, to’langan badallar va olingan pensiyalar o’rtasida aloqani kuchaytirish,

ijtimoiy sug’urta tizimini rivojlantirish, individual pensiya rejalari imkoniyatlarini kengaytirish,

pensiya yoshini erkaklar va ayollar uchun 2015-2020 yillarda 65 yoshgacha oshirishdan iborat».

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotini boshqarishda davlat kafolati

Xorijiy mamlakatlarda davlat pensiya ta’minoti tizimi bilan bir qatorda davlat tasarrufida

bo’lmagan xususiy pensiya ta’minoti mavjud, uning zarurligi quyidagi ikki asosiy sababdan kelib

chiqadi.2 Birinchidan, bozor munosabatlari va demokratiya fuqarolarga ko’proq erkinlik va davlat

tasarrufidan mustaqil bo’lish imkonini berishi bilan bir qatorda, ularga o’z farovon hayotini qurish,

ijtimoiy jihatdan ta’minlash borasida katta mas’uliyat yuklaydi. Har bir fuqaro mehnatga qobiliyatli

davridayoq, avvaldan, u qariganida yoki mehnat qilish qobiliyatini yo’qotgan taqdirda o’zini ijtimoiy

himoya qilish masalalariga jiddiy yondashish kerak. Ikkinchidan, har bir davlat qanchalik rivojlangan

davlat bo’lishidan qat’i nazar, moliyaviy imkoniyatlarining chegarasi mavjud. Davlat fuqarolarni ular

1 Karimov I.A.“Inson manfaati, huquq va erkinliklarini ta’minlash, xayotimizning yanada erkin va obod bo’lishiga erishish –

bizning bosh maqsadimizdir.\\ Xalq so’zi. 2012 yil. 8 dekabr. –B.3. 2Qosimova G.A. Ijtimoiy siyosatning yo’nalishlari. Monografiya. -T.: «IQTISOD-MOLIYA». 2008. –B.89.

Rivojlangan mamlakatlarda davlat pensiya ta’minoti tizimi bilan bir

qatorda davlat tasrrufida bo’lmagan xususiy pensiya ta’minoti ham

mavjud bo’lgan. Uning zarurligi quyidagi ikki asosiy sabablardan

kelib chiqadi.

Birinchidan: bozor

munosabatlari va demokratiya

fuqarolarga ko’proq erkinlik

va davlat tassarufidan

mustaqilroq bo’lish imkonini

berish bilan bir qatorda,

ularga o’z xayotlarini

farovonlashtirish, shu

jumladan, ijtimoiy jixatdan

ta’minlash borasida katta

mas’uliyat yuklaydi.

Ikkinchidan: davlat fuqarolarni, ular mehnat

qobilyatlarini yo’qotgunlariga qadar bo’lan

ijtimoiy himoyalanganlik darajasida ijtimoiy

ta’minlashimkoniga ega emas. Shuning

uchun har bir davlat fuqarolarning ijtimoiy

ta’minlanganlik darajasini o’z

imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda

belgilaydi. Amaldagi pensiya tizimi keskin

islohotlarni jadal davom ettirish, Pensiya

jamg’armasi balansida yuzaga

keladigantaqchilliknibartaraf qilish va ijobiy

qoldiqqa erishish imkoniyatlarini beradi.

mehnat qobiliyatlarini yo’qotgunlariga qadar bo’lgan ijtimoiy himoyalanganlik darajasida ijtimoiy

ta’minlash imkoniga ega emas1. Shuning uchun har bir davlat fuqarolarning ijtimoiy ta’minlanganlik

darajasini o’z imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda belgilaydi. O’zbekistonda ilmiy jihatdan asoslangan pensiya tizimini yaratish va takomillashtirishning zarur sharti

jahon yutuqlaridan va xorijiy davlatlarning tajribasidan kelib chiqib, Respublikamizning o’ziga xos

xususiyatlarini hisobga olgan holda, pensiya ta’minotining yangi tizimi paydo bo’ldi.

Mamlakatimizda pensiya ta’minoti tizimi huquqiy asoslarini yanada mustahkamlash, ish

beruvchilarning pensiya yoshiga etgan xodimlarning moddiy ahvolini yaxshilashdagi mas’uliyatini

kuchaytirish, pensiya oluvchilarga davlat pensiya to’lovlariga qo’shimcha ravishda daromad olish

manbalarini yaratish, shuningdek keksalik chog’ida fuqarolarning o’z farovonligi uchun shaxsiy

javobgarligini oshirish maqsadida islohotlar olib borilmoqda, natijada 2005 yildan boshlab

respublikamizda “Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimi” amaliyotga joriy qilindi. Ikki

holatda ham davlat keksaygan shaxslarga minimal pensiya yoki ijtimoiy himoyalash sifatida ijtimoiy

yordam ko’rsatadi.

Mazkur tizimning mamlakatimizda qo’llanilishi jarayonida quyidagilarning amal qilishi

ko’zda tutilgan:



















O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdek, respublikamiz hududida doimiy

yashovchi chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

olish huquqiga ega. "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonunga

asosan:

davlat jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etuvchi fuqarolarga shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisob-varaqlarida jamg’arilgan mablag’lari saqlanishi hamda to’lanishini

kafolatlaydi;

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etuvchi fuqarolar pensiya to’lovlari

oluvchilar sifatida jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini qonun hujjatlariga muvofiq davlat

pensiyasini olish huquqi yuzaga kelgan taqdirda olish huquqiga ega;

to’lovlarni oluvchilar o’zlari mustaqil ravishda belgilaydigan muddat mobaynida har oylik

jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olishni yoki jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini bir

yo’la olishni tanlash huquqiga ega;

1 Pension Reseach Council, Dan McGill, Kyle N. Brown, John J. Haley, Sylvester Schieber, Mark J. Warshawsky, Fundamentals of


fuqaro vafot etgan taqdirda, shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob varag’ida

jamg’arilgan mablag’lar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda merosga o’tadi va merosxo’rga bir

yo’la to’la hajmda to’lanadi;

fuqaro O’zbekiston Respublikasi hududidan tashqariga, doimiy yashash joyiga chiqib

ketayotgan bo’lsa, shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob varag’ida jamg’arilgan mablag’lar bir


Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ixtiyoriylik asosida ishtirok etuvchi fuqarolarni

hisobga olish ularning arizasiga muvofiq mazkur fuqarolarning yashash joyidagi Xalq banki filialida

amalga oshiriladi. O’zining shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’ida mavjud bo’lgan


vaqtda olish huquqiga ega. O’zbekiston Respublikasida qabul qilingan "Fuqarolarning jamg’arib

boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida"gi qonunning maqsadi fuqarolarning jamg’arib boriladigan

pensiya ta’minoti sohasidagi munosabatlarini tartibga solishdan iborat. Davlat tomonidan amalga

oshiriladigan markazlashtirilgan jamg’arish yoki ishlovchilar ish haqining bir qismini badal

ko’rinishida pensionerlar foydasiga undirish pensiya to’lovlari manbaining ishonchli asosini

ta’minlaydi. Bu imkoniyat nafaqat emissiya yo’li bilan, balki ijtimoiy siyosat doirasida zaruriy

hollarda ish haqi miqdorini joriy ish haqi va pensiya ajratmalariga taqsimlashga tegishli o’zgartirishlar

kiritish yo’li bilan amalga oshirilishi mumkin.

Tatbiq etilayotgan avlodlar birdamligi qayta taqsimlash tamoyiliga asoslangan bo’lib,

pensiya tizimi ishlovchilarning tegishli moliyaviy muassasalarga xususan, jamg’ariladigan pensiya

jamg’armalariga mablag’lar qo’yishini inkor etmaydi. Mehnatda mayiblanganlik yoki kasb kasalligiga

chalinganlik oqibatida vafot etgan boquvchining oilasiga, shuningdek marhum pensionerning oilasiga

pensiya boquvchining ish stajidan qat’i nazar tayinlanadi.

Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotida ijtimoiy adolat va ijtimoiy himoya tizimi

tamoyillari asosida ijtimoiy siyosat amalga oshiriladi. Jamiyatni rivojlanishida ijtimoiy tenglik,

ijtimoiy kafolatlarni ta’minlash aholi turmush darajasini oshirish kabi vazifalar bajariladi.

«Avlodlar birdamligi” (davlat) pensiya tizimi bilan birga bosqichma-bosqich

jamg’ariladigan pensiya tizimini rivojlantirish maqsadga muvofiq ravishda, izchillik bilan amalga

oshirish zarur. Buning natijasida Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga to’lanadigan majburiy

to’lovlar bo’yicha ish beruvchi tadbirkorlik sub’ektlari zimmasidagi yukni kamaytirish va ularning

investitsion faolligini oshirish imkoniyatlari yaratiladi.

Hozirgi kunda xorijiy davlatlar amaliyotida pensiya tizimini moliyalashtirishning bir

vaqtning o’zida uch yo’nalish - minimal pensiyani kafolatlaydigan davlat pensiya tizimi, professional

assotsiatsiya yordamida o’zining ish beruvchilarga qo’shimcha pensiyani shakllantirish, fuqarolar

imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda, alohida xususiy pensiyani ta’minlash belgilangan.

O’zbekiston Respublikasida "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

to’g’risida"gi qonunini talablarini ijro etish va pensionerlarning farovonligini qo’shimcha ravishda

oshirish uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida Vazirlar Mahkamasi tomonidan "Fuqarolarning

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida"gi qonunni amalga oshirish chora-tadbirlari haqida

Qaror qabul qilindi va Respublikamizda 2005 yil 1 yanvardan amaldagi fuqarolarning pensiya

ta’minoti tizimiga qo’shimcha ravishda fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi

joriy etildi. O’zbekiston Respublikasida qabul qilingan "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minoti to’g’risida"gi Qonunning maqsadi – fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

sohasidagi munosabatlarini tartibga solishdan iborat. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimining o’ziga

xos xususiyati davlatning nazorati asosida ish beruvchilar va ishlovchilarning maqsadli badallaridan

shakllanuvchi maxsus byudjetdan tashqari ijtimoiy jamg’armalardan pensiyalarni

moliyalashtirilishidir. “Jamg’arib boriladigan pensiya” kategoriya sifatida pul mablag’larining

maqsadli fondlarini shakllantirib, keksalik chog’ida foydalanish shakl va usullarini yig’indisini o’z

ichiga olgan iqtisodiy munosabatlar tizimini aks ettiradi.

O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdek, O’zbekiston Respublikasi hududida doimiy


olish huquqiga ega. «Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti — fuqarolarni shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisob-varaqlaridagi mablag’lardan davlat pensiyasiga qo’shimcha ravishda pul

mablag’lari bilan ta’minlashdir». Jamg’arib boriladigan ixtiyoriy pensiya badallari — shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’iga ixtiyoriylik asosida kiritiladigan pul mablag’lari

hisoblanadi. Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallari — shaxsiy jamg’arib boriladigan

pensiya hisobvarag’iga majburiy tartibda kiritiladigan pul mablag’laridan iborat” 1.

Qonunning ijrosi yuzasidan Xalq banki va mahalliy hokimiyat organlari tomonidan jamg’arib

boriladigan pensiya tizimini amalda joriy etish bo’yicha ishlar tashkil etildi. Respublikaning barcha

mintaqalaridagi Xalq banki bo’limlarida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning taqdimnomasi bo’yicha

fuqarolar uchun yakka tartibdagi jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlari ochildi, shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya daftarchalari berilib jamg’arib boriladigan pensiya tizimida hisobga

qo’yishning elektron ma’lumotlar bazasi shakllantirildi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida pensiya jamg’armalarini fuqarolar va xo’jalik

yurituvchi sub’ektlarning mablag’lari hisobiga emas, balki davlat byudjetiga to’lanishi lozim bo’lgan

mablag’lardan ajratmalar hisobiga shakllantirish mexanizmi amal qilmoqda. Bunda, fuqarolarning

yakka tartibdagi jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlariga majburiy badallar jismoniy shaxslar

daromad solig’ining byudjetga yo’naltiriladigan bir qismi hisobidan amalga oshiriladi.

O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Xalq banki bilan birgalikda ish beruvchilar

tomonidan fuqarolarning yakka tartibdagi jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlariga majburiy

badallarni qo’shib to’lash tartibini amalga oshiradi. Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya

hisob-varaqlariga badallar o’z vaqtida va to’liq o’tkazilmaganligi uchun aybdor shaxslarga nisbatan

soliqqa oid amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq ta’sir choralari qo’llaniladi.

Mazkur tizimning mamlakatimizda qo’llanilishi jarayonida quyidagi tamoyillarga amal qilish

ko’zda tutilgan:


amalga oshirishdagi imtiyozlar, kishining ijtimoiy himoyalanish huquqining ta’minlanishi;

jamg’arib boriladigan pensiya, majburiy va ixtiyoriy shakllarning birligi, teng huquqliligi,

shaxsning ijtimoiy darajasi ta’minlanadi va uning keksalik chog’ida yaxshi yashashi uchun ta’sir

ko’rsatishi;

turli xil pensiya tizimining bir vaqtning o’zida amal qilinishdagi mustaqilligi va o’zini o’zi

idora qilish sharoitida majburiy jamg’arib boriladigan pensiya bo’yicha to’lovlar darajasi va tizimning

barqarorligi davlat tomonidan kafolatlanishi;

jamg’arib boriladigan pensiya tizimida qatnashuvchi shaxs va ish beruvchining moliyaviy

ishtiroki majburiyligi, zaruriy holatlarda davlat subsidiyalarining jalb etilishi. Jamg’arib boriladigan

pensiya tizimida qatnashuvchi shaxsga uning jamg’argan badallari to’lanishidagi moliyaviy ishtiroki

tufayli hosil bo’lgan mablag’dan unga qonunga ko’ra turli shakldagi moddiy yordam va xizmatlar

ko’rsatilishi ta’minlanadi;

aholining tegishli ijtimoiy kategoriyalarni qamrab oluvchi kishilar guruhi (ishchilar,

xizmatchilar, mehnatkashlarning alohida kasb bo’yicha kategoriyalari, alohida hududlarning barcha

aholisi) yoki mamlakatning barcha aholisining u yoki bu pensiya ta’minot turidan manfaatdorligi;


moliyalashtirish bo’yicha majburiyat va ega bo’lgan huquq va kafolatlari nuqtai nazaridan tengligi;

oldindan ko’rilmagan kishilarning sog’ligi yoki ularning moddiy ahvoliga xavf soluvchi,

holatlarda barcha mehnatkashlar va ularning oila a’zolarini huquqiy imkoniyatlarini yaratish.





pensiya tizimining xususiyatli jihatidir. O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdeq O’zbekiston

1 "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonun, 2004 yil 2 dekabr

Respublikasi hududida doimiy yashovchi chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar jamg’arib

boriladigan pensiya ta’minoti olish huquqiga ega.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida hisobga olinayotganda fuqarolarga Xalq banki umrbod

qilib belgilanadigan, doimiy shaxsiy tartib raqamli shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob-

varaqlari ochadi.

O’zbekiston Respublikasida jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti masalalari

«Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida»gi qonuniga asosan tartibga

solinadi. 2005 yildan joriy etilgan mazkur tizim amaldagi fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti

tizimiga qo’shimcha ravishda, ish beruvchilarning pensiya yoshiga etgan xodimlarning moddiy

ahvolini yaxshilash, shu asosida pensionerlarga amaldagi pensiya to’lovlariga qo’shimcha ravishda

daromad olish manbalarini yaratish, keksalik chog’ida fuqaroning o’z farovonligi uchun shaxsiy

javobgarligini oshirish maqsadida joriy qilindi.

Nazariy ma’lumotlarga qaraganda, pensiya jamg’armalarining mohiyatini belgilashda uch

yondoshuv ko’rsatiladi, ya’ni uning ijtimoiy ta’minot uchun mo’ljallangan mablag’lar ekanligi;

mustaqil moliya-kredit tashkiloti; ijtimoiy yo’nalishdagi byudjetdan tashqari jamg’arma ekanligi

e’tirof etiladi.

Fuqarolar uchun pensiya tizimini tashkil etishda jahonga mashhur Germaniya va Chili

modellari andoza sifatida tanlandi. Pensiya ta’minotining ikki bazaviy modeli taqsimot-tortiluvchi va

kapitallashgan modellaridir. Mashhur venger iqtisodchisi Ya. Kornai taqsimot va kapitallashgan

pensiya tizimlari o’rtasidagi farqlar mohiyatini asoslab berdi. Ular o’rtasidagi farq qisman

moliyalashtirish texnikasida yuzaga chiqadi. Taqsimot modeli pensionerlarni hozirgi vaqtda amalda

bo’lgan aholining iqtisodiy faol qatlami hisobiga ta’minlaydi. Pensiya tizimining kapitallashgan

modeli taqsimotdan farqli ravishda insonning o’z mehnati va pensiya jamg’arilishi natijalari bilan

uzviy bog’liq.

Bozor iqtisodiyotining eng muhim shartlaridan biri - har bir shaxsning o’z manfaatlarini

birinchi navbatda himoya qilishi, o’z imkoniyatini ifodalashi kerak. Davlat fuqarolar o’z turmush

darajalarini oshirishlari uchun ularga tegishli qonunlar tizimi orqali zarur shart-sharoitlar va

imkoniyatlar yaratishi va ularni qo’llab-quvvatlashi lozim. Bozor munosabatlari rivojlanishi,

iqtisodiyotning davlat va xususiy sektorlari o’rtasidagi o’zaro nisbat o’zgarib borgan sa-ri bu ikki omil,

albatta, ijtimoiy ta’minot tizimiga o’z ta’sirini ko’rsatadi.

Pensiya tizimini moliyalashtirishdagi islohotlarni tezlikda amalga oshirib bo’lmaydi, bu

islohotlarni respublikamizda boshqa islohotlar bilan, aholi daromadlari, investitsiya, inflyatsiya,

bandlik sohasi masalalari, soliq, moliya va bank tizimidagi islohotlar bilan birgalikda amalga oshirish

lozim. Pensiya tizimini moliyalashtirish bo’yicha yangiliklarni amalga oshirishda, milliy urf-odatlar,

qariyalarga yordam e’tiborga olindi, pensiya tizimini moliyalashtirishda davlat maqsadli

jamg’armalaridan moliyalashtirish saqlanib qolindi. Islohotlarning bu ko’rinishi kelgusida pensiya

yoshidagi qariyalarning daromadlarini kafolatlashning samarali mexanizmiga tayanildi. O’zbekistonda ilmiy jihatdan asoslangan pensiya tizimini yaratish va takomillashtirishning

zarur sharti jahon yutuqlaridan va xorijiy davlatlarning tajribasidan kelib chiqib, O’zbekistonning

o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, pensiya ta’minotining yangi tizimi paydo bo’ldi.

Mamlakatimizda pensiya ta’minoti tizimi huquqini mustahkamlash, ish beruvchilarning

pensiya yoshiga etgan xodimlarning moddiy ahvolini yaxshilashdagi mas’uliyatini kuchaytirish,

pensiya oluvchilarga davlat pensiya to’lovlariga qo’shimcha ravishda daromad olish manbalarini

yaratish, shuningdek keksalik chog’ida fuqarolarning o’z farovonligi uchun shaxsiy javobgarligini

oshirish maqsadida islohotlar olib borildi, natijada 2005 yildan boshlab respublikamizda

“Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimi” amaliyotga joriy qilindi. Ikki holatda ham davlat

keksaygan shaxslarga minimal pensiya yoki ijtimoiy himoyalash sifatida ijtimoiy yordam ko’rsatadi.

Mazkur tizimning mamlakatimizda qo’llanilishi jarayonida quyidagilarni amal qilish ko’zda

tutilgan:



















Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ixtiyoriylik asosida ishtirok etuvchi fuqarolarni hisobga

olish ularning arizasiga muvofiq mazkur fuqarolarning yashash joyidagi Xalq banki filialida amalga

oshiriladi. O’zining shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’ida mavjud bo’lgan


vaqtda olish huquqiga ega.

O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdek, respublikamiz hududida doimiy yashovchi

chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti olish

huquqiga ega. "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonuniga

asosan1:

1 "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonun, 2004 yil 2 dekabr.

O’zbekistonda faol ijtimoiy siyosatni amalga oshirish yangicha amaliy va samarali shakllarni

qo’llashni talab etadi. Jahon tajribasining ko’rsatishicha, pensiya tizimi faoliyatini yo’lga qo’yish va

undan samarali foydalanish ijtimoiy muammolarni hal qilish va kishilarni keksalikda kambag’allikdan

himoyalashda muhim o’rin tutadi. Mamlakatimizda jamg’arib boriladigan pensiya tizimining tashkil

etilishi jamiyatda ijtimoiy adolatni ta’minlash, siyosiy barqarorlikni vujudga keltirish va kelgusida

fuqaroning moddiy ta’minotini ko’paytirishning asosiy shart-sharoitlaridan biridir, degan xulosani

keltirish mumkin. O’zbekiston Respublikasida qabul qilingan "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minoti to’g’risida"gi qonunning maqsadi fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

sohasidagi munosabatlarini tartibga solishdan iborat. Davlat tomonidan amalga oshiriladigan

markazlashtirilgan jamg’arish yoki ishlovchilar ish haqining bir qismini badal ko’rinishida

pensionerlar foydasiga undirish pensiya to’lovlari manbaining ishonchli asosini ta’minlaydi. Bu

imkoniyat nafaqat emissiya yo’li bilan, balki ijtimoiy siyosat doirasida zaruriy hollarda ish haqi

miqdorini joriy ish haqi va pensiya ajratmalariga taqsimlashga tegishli o’zgartirishlar kiritish yo’li

bilan amalga oshirilishi mumkin.

Tatbiq etilayotgan avlodlar birdamligi qayta taqsimlash tamoyiliga asoslangan bo’lib, pensiya

tizimi ishlovchilarning tegishli moliyaviy muassasalarga xususan, jamg’ariladigan pensiya







Respublikamizda “avlodlar birdamligi” (davlat) pensiya tizimi bilan birga bosqichma-bosqich




investitsion faolligini oshirish imkoniyatlari yaratiladi. Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti

sharoitida Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasidan foydalanishning o’ziga xos xususiyatlari va

zamonaviy vazifalari takomillashtiriladi.

3-MAVZU. JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA TA’MINOTI FAOLIYATINING

HUQUQIY-ME’YORIY ASOSLARI

Reja:

3.1. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining qonuniy asoslari.

3.2. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – pensiya ta’minotining huquqiy asosi

sifatida.

3.3. “Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi O’zbekiston

Respublikasi Qonunining maqsad va vazifalari, ijtimoiy ta’minot munosabatlarini tartibga solishdagi

ahamiyati.

3.4. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotida pensiyalarni tayinlash, hisoblash va to’lash

bilan bog’liq bo’lgan munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy-me’yoriy hujjatlar.

3.5. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti qonunchiligidagi so’nggi o’zgarishlar va

rivojlanish istiqbollari.

3.6. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotidagi o’ziga xos muammolar va ushbu tizim

taraqqiyoti masalalari.

TAYANCH SO’Z VA IBORALAR: Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobraqami,

Xalq banki, Aholini ijtimoiy himoya qilish, Belgilangan to’lovlar, Ijtimoiy sug’urtaning iqtisodiy

funktsiyasi, Pensiya ta’minoti tizimi isloh qilinish, Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti.

Respublikamizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti, keng

ko’lamli ijtimoiy islohotlarning bosh maqsadi, avvalo, inson manfaatlarini ta’minlashga qaratildi.

Respublikamizda qabul qilingan ijtimoiy dasturlarni amalga oshirish, aholining barcha tabaqalarini

aniq tarzda qo’llab-quvvatlash, ijtimoiy siyosatning ta’sirchanligini kuchaytirish, aholi farovonligini

oshirishga qaratilgan pensiya ta’minoti organlarining roli yanada oshirilmoqda.

Xorijiy davlatlarda keng tarqalgan pensiya tizimining tarkibiy tuzilishi berilgan1: belgilangan

to’lovlar – pensiya sug’urtasini ta’minlash shakli; belgilangan vznoslar – har bir xodimning pensonal

hisobraqami mavjudligi; pension ballar tizimi; shartli-jamg’ariladigan hisobraqam. Shartli-

jamg’ariladigan hisobraqam tizimida har bir xodimning ajratmalari uning aloxida hisobraqamida

saqlanadi va bu mablag’lar foyda keltiradi. Mazkur hisobraqamlarga tushumlar va ularga xisoblangan

foizlar yuritiladi. Mazkur tizim Italiya, Latviya, Polsha, Shvetsiyada joriy qilingan.

Davlat pensiyasiga chiqqanlarni qo’shimcha ravishda pul mablag’lari bilan ta’minlash,

fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti sohasidagi munosabatlarni tartibga solish

maqsadida 2004 yil 2 dekabrda “Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi

O’zbekiston Respublikasi qonuni kuchga kirdi. Bu esa, jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

tizimining yangi shakli sifatida jamiyat hayotida muhim ahamiyat kasb etdi.

Jamg’arib boriladigan pensiya badallarini kirituvchi (badal kirituvchi) — jamg’arib

boriladigan pensiya to’lovlarini oluvchining foydasiga badallar kiritayotgan jismoniy shaxs yoki ish

beruvchi yuridik shaxs. Yuridik shaxslar – ish beruvchilar, ularda mehnat shartnomasi asosida yollanib

ishlovchi fuqarolar pensiya tizimi ishtirokchilari hisoblanadi. Yakka tartibdagi tadbirkorlar, yuridik

shaxs maqomiga ega bo’lmagan dehqon xo’jaliklarining a’zolari va vaqtinchalik ish faoliyati bilan

shug’ullanmaydigan fuqarolar jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ixtiyoriylik asosida ishtirok

etadilar.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 28 iyundagi “Jamg’arib boriladigan pensiya

tizimini takomillashtirish va texnik ta’minlash bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi PQ-

110-sonli Qaroriga asosan yuridik shaxslar tomonidan jamg’arib boriladigan pensiya majburiy

1Голубева С.В. Развитие пенсионных систем зарубежных стран и России в условиях демографического старения: автореф

дис...к.э.н. -М.: Российский университет дружбы народов. 2008. –Б.6.

badallarining to’g’ri, to’liq hisoblanishi va o’z vaqtida o’tkazib berilishi ustidan nazorat O’zbekiston

Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi zimmasiga yuklatilgan. Fuqarolarning jamg’arib boriladigan

pensiya ta’minoti to’g’isidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda

javobgar bo’ladilar.

Davlat jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etuvchi fuqarolarga shaxsiy jamg’arib


kafolatlaydi. Qonunning 5-moddasiga asosan fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlaridagi mablag’larining saqlanishi va to’lanishi Davlat tomonidan kafolatlanadi. Shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlarida to’plangan mablag’larga daromad hisoblash foizi

inflyatsiya darajasida yuqori bo’lishi lozim.

Aholini ijtimoiy himoya qilish – davlatniig aholiga normal hayot faoliyati uchun yaratadigan

shart-sharoitlarini ta’minlaydigan bevosita maqsadli kafolatlar tizimidir Ijtimoiy himoyaning siyosiy

vazifasi bo’yicha jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni muhofazalash bo’yicha Konstitutsiya va qonunlarda

kafolatlab qo’yilgan ijtimoiy va huquqiy normalarni ta’minlash maqsadida ijtimoiy muhofaza

institutlari va mexanizmlari barpo etiladi. Ijtimoiy himoyaning asosiy vazifalaridan biri pensiya

ta’minotini amalga oshirish, mehnat jarayonida insonning salomatligi va mehnat qobiliyatini

muhofazalash imkonini beradigan tashkiliy-texnikaviy, tibbiy tadbirlarni amalga oshirishdan iborat.

Ijtimoiy sug’urtaning eng muhim iqtisodiy funktsiyasi shundaki, u mehnat resurslarini takror

ishlab chiqarish uchun zarur sharoitlarni yaratadi, shu bilan birga ijtimoiy sohada davlat siyosatining

ajralmas qismi hisoblanadi. Shuningdek, ijtimoiy sug’urta tizimi jamiyatda ijtimoiy himoyalanganlik,

haqqoniylikni ta’minlash, siyosiy birdamlikni yaratish va uni saqlab qolishning dastlabki shartlaridan

biri hisoblanadi.

Mamlakatimizda jamg’arib boriladigan pensiya tizimini tashkil etilishi jamiyatda ijtimoiy


ta’minotini ko’paytirish imkoniyatini yaratdi.

Mamlakatimida davlat pensiya jamg’armalarining huquqiy asoslarini yanada takomillashtirish

va amaliyotga joriy etish natijasida bu boradagi iqtisodiy islohotlarning ko’lami yanada chuqurlashdi.

Bank-moliya tizimi moliyaviy barqarorligini mustahkamlaydi va iqtisodiyotning strategik

tarmoqlardagi investitsion loyihalarni amalga oshirishda yana bir turtki vazifasini bajaradi.

Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablag’larining saqlanishi va

to’lanishi Davlat tomonidan kafolatlanadi. Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlarida

to’plangan mablag’larga daromad hisoblash foizi inflyatsiya darajasida yuqori bo’lishi lozimligi

ko’rsatildi.

Jamiyat rivojlanishi bilan ijtimoiy sug’urtaning o’rni va roli oshib borib, bunga aholining

majburiy ijtimoiy sug’urtlanganlik darajasining oshishi, ijtimoiy sug’urta dasturlarining kengayishi,

to’lanadigan pensiyalar, nafaqalar hajmini hamda ko’rsatilayotgan xizmatlar sifatinig o’sishi, ularni

moliyalashtirish mexanizmi va aholi real daromadlarining oshishi sabab bo’ladi1. Respublikamizda

aholi turmush darajasini ko’tarish, ijtimoiy himoyalash tizimini amalga oshirish hamda fuqarolarga

pensiya tayinlash va to’lash jarayonining umumiy asoslari ishlab chiqilgan. Hozirgi sharoitda pensiya

ta’minotini takomillashtirishda hali hal qilinishi zarur bo’lgan uslubiy va moliyaviy muammolar

mavjud.

O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonuni

hukumat tomonidan qabul qilingan boshqa me’yoriy hujjatlar amal qilayotgan pensiya ta’minoti

tizimining huquqiy asosini tashkil etadi. Bu qonunning mohiyatini pensionerlarning jamiyatda tutgan

o’rni, ularni bozor iqtisodiyoti sharoitida huquqiy himoyalash, pensiya miqdorini bevosita mehnat

stajining davomiyligi va ish haqi miqdoriga bog’liqligini ta’minlash tash-kil etadi. Mazkur qonunning

negizi va uning boshqa sobiq ittifoq davlatlaridan asosiy farqi pensiya hisoblash sxemasidir. Ushbu

sxema bo’yicha barcha turdagi «pensiyalar uch qismdan iborat bo’ldi.

1 Martin Schludi. The Reform of Bismarckian Pension Systems. Amsterdam University Press P. 316.

Pensiya ta’minoti tizimi isloh qilinishining asosiy sababi ham fuqarolarning pensiya

ta’minotiga oid majburiyatlarni bajarish uchun davlatda moliyaviy resurslar etishmasligidir1. Hozirgi

kunda pensiya tizimini isloh qilishning muhimligi fuqarolarning iqtisodiy manfaatlariga bevosita

bog’liqligi bilan belgilanadi. Respublikamizda pensiya tizimi borasidagi muammolar va isloh

etishning ob’ektiv zarurati Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining taraqqiy ettirishda jahon

tajribasini chuqur tahlil etishni, mamlakatda demografik vaziyatning o’zgarib borishini, pensiya

ta’minoti tizimini modkrnizatsiyalashni, mavjud pensiya ta’minotining modernizatsiyalashni shart

qilib qo’ydi.

“Aholini ijtimoiy himoya qilish bo’yicha choralarning tarkibida davlat pensiyalari muhim o’rin

egallaydi. Pensiya ta’minotining ijtimoiy ahamiyati shu bilan aniqlanadiki, hozirgi paytda

O’zbekistondagi ko’plab qariyalar, nogironlar va ularning oila a’zolari, boquvchisini yo’qotganlarning

hayotiy muhim manfaatlariga o’z ta’sirini o’tkazadi. Bozor munosabatlariga o’tilishi munosabati bilan

davlat pensiya tizimi murakkab ahvolga tushib qoldi. Pensionerlarning daromadlari bo’yicha

pensiyaning o’rtacha miqdori hayotning yashash darajasidan ortda qolmoqda. Qarilik bo’yicha

pensiyaning o’rtacha miqdori hayotning yashash darajasidan ancha past. Shu munosabat bilan

iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish sharoitida fuqarolarning pensiya ta’minoti bo’yicha huquqlarini

davlat tomonidan kafolatlanishini kuchaytirish va pensiya tizimini barqaror rivojlantirish shart-

sharoitlarini yaratish maqsadida mamlakatda pensiya tizimi isloh qilinmoqda.

O’zbekistonda fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqi qariganda, mehnat layoqatini

yo’qotganda, shuningdek boquvchisidan mahrum bo’lganda ijtimoiy ta’minot olish huquqini amalga

oshirish tartibi, davlat pensiyalari yagona tizimini tashkil etish (ularni tayinlash, hisoblash,qayta

hisoblash va to’lash tartibi) “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonuni bilan

belgilangan.Ijtimoiy ta’minot tizimida davlat kafolatlarini amalga oshirish maqsadida 1993 yilda

SSSR Pensiya fondining O’zbekiston respublikasi bo’limi asosida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar

Mahkamasi huzuridagi Ijtimoiy sug’urta jamg’armasi tashkil etildi.

1996 yilda Jamg’arma mustaqil moliyaviy strukturaga, pensiya ta’minoti moliyasini davlat

boshqaruv organiga – O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Byudjetdan tashqari

Pensiya jamg’armasiga aylantirildi. 1997 yil 1 yanvardan Pensiya jamg’armasining pul mablag’lari

O’zbekiston Davlat byudjetida mablag’larni sarflashda maqsadga yo’naltirilganlikni saqlagan holda

jamlandi. O’zbekiston Respublikasining “Byudjet tizimi to’g’risida”gi 2000 yil 14 dekabrdagi

Qonuniga binoan jamg’arma davlat maqsadli jamg’armasi maqomiga ega, 2005 yil 1 yanvardan esa

Pensiya jamg’armasi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining idoraviy qaramog’iga o’tkazildi.

Bozor iqtisodiyotining eng muhim shartlaridan biri - har bir shaxsning o’z manfaatlarini

birinchi navbatda himoya qilishi, o’z imkoniyatini ifodalashi kerak. Davlat fuqarolar o’z turmush


imkoniyatlar yaratishi va ularni qo’llab-quvvatlashi lozim. Bozor munosabatlari rivojlanishi,

iqtisodiyotning davlat va xususiy sektorlari o’rtasidagi o’zaro nisbat o’zgarib borgan sa-ri bu ikki omil,

albatta, ijtimoiy ta’minot tizimiga o’z ta’sirini ko’rsatadi.

Pensiya tizimini moliyalashtirishdagi islohotlarni tezlikda amalga oshirib bo’lmaydi, bu

islohotlarni respublikamizda boshqa islohotlar bilan, aholi daromadlari, investitsiya, inflyatsiya,

bandlik sohasi masalalari, soliq, moliya va bank tizimidagi islohotlar bilan birgalikda amalga oshirish

lozim. Pensiya tizimini moliyalashtirish bo’yicha yangiliklarni amalga oshirishda, milliy urf-odatlar,

qariyalarga yordam e’tiborga olindi, pensiya tizimini moliyalashtirishda davlat maqsadli

jamg’armalaridan moliyalashtirish saqlanib qolindi. Islohotlarning bu ko’rinishi kelgusida pensiya

yoshidagi qariyalarning daromadlarini kafolatlashning samarali mexanizmiga tayanildi.



3.1-rasm.Pensiya jamg’armasi belgilari.

O’zbekistonda ilmiy jihatdan asoslangan pensiya tizimini yaratish va takomillashtirishning

zarur sharti jahon yutuqlaridan va xorijiy davlatlarning tajribasidan kelib chiqib, O’zbekistonning

o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, pensiya ta’minotining yangi tizimi paydo bo’ldi.

Pensiya ta’minoti tizimi isloh qilinishining asosiy sababi ham fuqarolarning pensiya

ta’minotiga oid majburiyatlarni bajarish uchun davlatda moliyaviy resurslar etishmasligidir. Hozirgi

kunda pensiya tizimini isloh qilishning muhimligi fuqarolarning iqtisodiy manfaatlariga bevosita

bog’liqligi bilan belgilanadi. Respublikamizda pensiya tizimi borasidagi muammolar va isloh

etishning ob’ektiv zarurati Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining taraqqiy ettirishda jahon

tajribasini chuqur tahlil etishni, mamlakatda demografik vaziyatning o’zgarib borishini, mavjud

pensiya ta’minotining modernizatsiyalashni shart qilib qo’ydi.

“Davlat xarajatlarini guruhlarga ajratishda funktsional printsipdan foydalanish mamlakat

taraqqiyotining ichki muammolarini hal qilish va dunyo hamjamiyati bilan o’zaro munosabatlar orqali

ifodalanadigan davlatning barcha funktsiyalarini namoyish qilishi mumkin. Shu narsaning o’zi

tizimlashtirilgan ko’rinishda yo’nalishlarining ustuvorligini aks ettirishga va davlat tomonidan tartibga

solish jarayonining ta’sirchanligini baholashga imkon beradi. Masalan, davlatning sotsial

funktsiyalarini bajarish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar aholi kam ta’minlangan qatlamlarining malaka,

tibbiy xizmat, uy-joy, kafolatlangan minimal pensiya va nafaqalar olishga tegishli sharoitlarini

yaratadi. Ehtiyojmandlar, ayniqsa, keksalar va nogironlarni har tomonlama qo’llab-quvvatlash

xalqimizga xos fazilatdir.

«Pensiya - uni olish huquqi Qonunda belgilangan shartlarga va me’yorlarga muvofiq

aniqlanadigan hamda shaxslarga pensiya yoshiga to’lish, nogironlik yoki boquvchisini yo’qotganlik

munosabati bilan beriladigan oylik pul to’lovidir”1. Pensiyaga oid hujjatlar yig’ma jildi turadigan joy -

pensiya olish joyi bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari

1O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 8 sentyabrdagi “Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini

yanada takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-huqukqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida”gi 252-son Qarori.

Pensiya jamg’armasining tuman (shahar) bo’limidir. O’zbekiston Respublikasida qabul qilingan

"Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida"gi Qonunning maqsadi –

fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti sohasidagi munosabatlarini tartibga solishdan

iborat.

Davlatning nazorati asosida ish beruvchilar va ishlovchilarning maqsadli badallaridan

shakllanuvchi maxsus byudjetdan tashqari ijtimoiy jamg’armalardan pensiyalarni moliyalashtirilishi

jamg’arib boriladigan pensiya tizimining xususiyatli jihatidir. “Jamg’arib boriladigan pensiya”

kategoriya sifatida pul mablag’larining maqsadli fondlarini shakllantirib, keksalik chog’ida

foydalanish shakl va usullarini yig’indisini o’z ichiga olgan iqtisodiy munosabatlar tizimini aks

ettiradi.



olish huquqiga ega. “Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti — fuqarolarni shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablag’lardan davlat pensiyasiga qo’shimcha ravishda pul

mablag’lari bilan ta’minlashdir”. Jamg’arib boriladigan ixtiyoriy pensiya badallari — shaxsiy



pensiya hisobvarag’iga majburiy tartibda kiritiladigan pul mablag’laridan iborat”1.


qilib belgilanadigan, doimiy shaxsiy tartib raqamli shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlari ochadi.

O’zbekiston Respublikasi “Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

to’g’risida”gi Qonunining ijrosini o’rganish davomida o’z echimini kutayotgan masalalarga ham

e’tiborni qaratildi. Qonunning 13-moddasida ish beruvchi tomonidan majburiy jamg’arib boriladigan

pensiya hisob varaqlarini ochish, ularni yuritish tartibiga rioya qilish, badallarni to’g’ri va to’liq

hisoblab chiqarish hamda o’z vaqtida to’lanishi ustidan nazoratni moliya, davlat soliq xizmati

organlari va Xalq banki tomonidan amalga oshirilishi belgilangan bo’lsada, ushbu organlar orasida

o’zaro hamkorlik lozim darajada yo’lga qo’yilmagan.

Davlat soliq organlari tomonidan qonunning 13-moddasida belgilangan talab qonun ijrosi

ustidan nazorat etarli darajada tashkil etilmagan. Xalq bankining shaxsiy jamg’arib boriladigan

pensiya hisob varaqlari holati to’g’risida fuqarolarni har yili xabardor qilib borish majburiyati

belgilangan bo’lib, bu borada viloyat bo’yicha 742 ming 338 nafar ishtirokchidan 587 ming 896

nafariga xabar berilgan, xolos. 154 ming 442 ishtirokchiga esa, xabarnoma jo’natilmagan.

Shu bilan birga, joylarda jamg’arib boriladigan pensiya tizimining faoliyat ko’rsatishi masalasi

yuzasidan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar rahbarlari va buxgalterlari bilan tizimli ravishda seminarlar

o’tkazishga, qonunning afzalliklari va mexanizmlarini aholiga tushuntirishga etarli darajada e’tibor

qaratilishi kerak. Respublikamizda qonun ijrosi bo’yicha aniqlangan muammolar muhokama etilib,

ularni bartaraf qilishga jiddiy ahamiyat berish lozim. Aholining bankka ishonchini yanada

mustahkamlash maqsadida ularning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob varaqlarida

saqlangan mablag’larga foizlarni kunlik hisoblanishini yo’lga qo’yish hamda shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisob varaqlarining yillik harakati to’g’risidagi xabarnomalarni elektron tizimlar

orqali ma’lumotlar berilishini takomillashtirish bilan bog’liq masalalar hal tilishi kerak.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’laridan investitsiya va kredit resurslari sifatida

foydalanish O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan holda Xalq banki tomonidan

amalga oshiriladi. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’larini moliyaviy vositalarga

joylashtirish tartibi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va O’zbekiston Respublikasi Markaziy

banki tomonidan belgilanadi. Respublikamizda jamg’arib boriladigan pensiya badallarini kirituvchilar

Xalq banki filialiga jamg’arib boriladigan pensiya tizimida hisobga olish uchun zarur ma’lumotlarni

taqdim etishlari kerak.

1 O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonuni. 2004 yil. 2 dekabr.

Fuqarolarning shaxsiga oid ma’lumotlar bilan bog’liq barcha o’zgarishlar: mehnat shartnomasi

tuzilganligi yoki bekor qilinganligi, pasportdagi ma’lumotlar hamda shaxsiy jamg’arib boriladigan

pensiya hisobvaraqlarini yuritish uchun zarur boshqa ma’lumotlar o’zgarganligi to’g’risida xabar

qilishlari shart. Ish beruvchilar shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga badallarni o’z

vaqtida kiritishlari hamda fuqarolarga hisoblab chiqarilgan va kiritilgan jamg’arib boriladigan pensiya

badallari to’g’risidagi ma’lumotlarni ularning talabiga muvofiq berishlari shart.

Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti (JBPT) fuqarolarni shaxsiy jamg’arib boriladigan

pensiya hisobvaraqlaridagi mablag’lardan davlat pensiyasiga qo’shimcha ravishda pul mablag’lari

bilan ta’minlashdir. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimiga ikki xil a’zo bo’lish mumkin:

majburiy va ixtiyoriy. Faoliyatini mehnat shartnomasi asosida amalga oshiruvchi fuqarolarning

jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etishi, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoidalar

nazarda tutilmagan bo’lsa, majburiy hisoblanadi. Yakka tartibdagi tadbirkorlar, yuridik shaxs tashkil

etmagan holdagi dehqon xo’jaliklarining a’zolari, shuningdek boshqa fuqarolar jamg’arib boriladigan

pensiya tizimida ixtiyoriylik asosida ishtirok etadilar.

Rosssiyalik iqtisodchi S.G.Eroshenkovning “Perexod k nakopitelnoy pensionnoy reforme:

mirovoy opit i vozmojnosti primeneniya ego v Rossii” nomli monografiyasida davlat pensiya

ta’minoti tizimida islohotlarni amalga oshirish strategiyasi jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

bilan bog’liqligi ko’rsatilgan. Monografiya uch bobdan iborat bo’lib, birinchi bobda ijtimoiy ta’minot,

davlat pensiya ta’minoti, Rossiya Federatsiyasi Pensiya fondini shakllantirish tarixi, moliyaviy

faoliyati, fondning daromadlari va xarajatlarini boshqarish jarayonlari ko’rsatilgan1.

Pensiya ta’minoti tizimida islohotlarni amalga oshirishga e’tibor qaratilgan. Ikkinchi bobda

pensiya ta’minoti tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar strategiyasi va xorijiy davlatlarda xususiy

pensiya tizimi o’rganilgan. Uchinchi bobda pensiya ta’minoti tizimida amalga oshirilayotgan

islohotlarni takomillashtirish yo’llari va jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotini rivojlantirish

masalalari ko’rilgan. Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya tizimining yaratilishi mazkur

mamlakatning davlat pensiya ta’minoti mexanizmiga, ijtimoiy siyosatiga, bandlik masalasini hal

etilishiga ta’sir etishi va demografik holati bilan bog’liqligi tadqiq qilingan.

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida aholini ijtimoiy himoyalashni yaxshilashning

samarasini oshirish quyidagi muhim vazifalarni hal etishga bog’liq:

1Ерошенков С.Г. Переход к накопительной пенсионной реформе: мировой опыт и возможности применения его в России.

-МоскваМонография. 2012.-С.72.

3.2-rasm. Aholini ijtimoiy himoyalashni yaxshilashning samarasini oshirishning

vazifalar.

Respublikamizda ishlab chiqilgan “o’zbek modeli” ning besh tamoyilida aholining turmush

darajasini hisobga olgan holda, bozor munosabatlariga o’tish bilan bir qatorda, fuqarolarni ijtimoiy

himoyalash sohasidagi chora-tadbirlarni izchil amalga oshirish lozimligi qayd etilgan. O’zbekistonda

fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti sohasida yagona tizim yaratilgani esa, soha faoliyatini yanada

takomillashtirishga, shuningdek, ijtimoiy xizmat turlarini kengaytirishga keng yo’l ochdi.

Fuqarolar uchun pensiya tizimini tashkil etishda jahonga mashhur Germaniya va Chili

modellari andoza sifatida tanlandi. Pensiya ta’minotining ikki bazaviy modeli taqsimot-tortiluvchi va

kapitallashgan modellaridir. Mashhur venger iqtisodchisi Ya. Kornai taqsimot va kapitallashgan

pensiya tizimlari o’rtasidagi farqlar mohiyatini asoslab berdi. Taqsimot modeli pensionerlarni hozirgi

vaqtda amalda bo’lgan aholining iqtisodiy faol qatlami hisobiga ta’minlaydi. Pensiya tizimining

kapitallashgan modeli taqsimotdan farqli ravishda insonning o’z mehnati va pensiya jamg’arilishi

natijalari bilan uzviy bog’liq.

Germaniyada taqsimot pensiya tizimi 1891 yilda joriy qilingan bo’lib, o’sha davrdan

hozirgacha uning turli ko’rinishlari Evropa mamlakatlarida, MDH davlatlarida qo’llanilmoqda.

Germaniyaning pensiya tizimidagi taqsimot-tortiluvchi modeli sxemasiga ko’ra aholining iqtisodiy

faol qatlami tomonidan to’langan majburiy pensiya badallari hisobidan pensiya xarajatlari shakllanadi

va aholining iqtisodiy faol qatlamlari o’rtasida taqsimlanadi. Chili modeli-kapitallashgan model.

Kapitallashgan model sxemasi quyidagicha: pensiya badallarini investitsiya qilishdan va to’plashdan

hosil bo’lgan kapital pensiya xarajatlarini qoplashga yo’naltiriladi.

Pensiya badallari kapital to’lovchining shaxsiy hisob raqamida hisobga olib boriladi. Ushbu

hisob raqamni pensiya fondlari yoki pensiya kassalari, sug’urta kassalari yoki banklar yuritadi. Pensiya

mablag’larini tizimli investitsiya qilish bilan ushbu institutlar investitsiya daromadlariga ega. Kapital

yoki yig’ilgan pensiya badallari summasi ularni investitsiya qilishdan olingan daromad pensiya fondi

faoliyati xarajatlari, natijasida kapitallashgan pensiyaning moliyaviy manbasidir. Avlodlar birdamligi

asosida qurilgan taqsimot modelidan farqli ravishda kapitallashgan model sug’urta tamoyiliga

asoslanadi. Chili eski pensiya tizimini isloh qilishni yangi tizimga o’tish bilan bir vaqtda olib borgan

mamlakatlardan biridir. Davlat pensiya ta’minoti bo’yicha qarzlarni yangi xususiy majburiy

jamg’armalarni tashkil qilish bilan bir qatorda davlat pensiya fondiga tushumlarni qisqartirish

sharoitida olib bordi. Pensiyasi bo’yicha qarzlar masalasi pensiya obligatsiyalarini chiqarish yo’li bilan

hal etiladi.



ta’minotini yaxshilashning asosiy shart-sharoitlaridan biridir, degan xulosani keltirish mumkin.

Tatbiq etilayotgan avlodlar birdamligi qayta taqsimlash tamoyiliga asoslangan bo’lib, pensiya

tizimi ishlovchilarning tegishli moliyaviy muassasalarga xususan, jamg’ariladigan pensiya







Respublikamizda “avlodlar birdamligi” (davlat) pensiya tizimi bilan birga bosqichma-bosqich




investitsion faolligini oshirish imkoniyatlari yaratiladi. Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti

sharoitida Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasidan foydalanishning o’ziga xos xususiyatlari va

zamonaviy vazifalari takomillashtiriladi.

Evropa mamlakatlarida Frantsiya, Italiya, Germaniya, Avstriya va boshqa ko’plab

mamlakatlarda keksayish jarayoning tezlashishi ushbu davlatlarning pensiya ta’minotiga o’zining

salbiy ta’sirini o’tkazadi. Bu esa pensiya ta’minoti tizimida yangi islohotlarni amalga oshirishni talab

etadi1.


adolatni ta’minlash, ijtimoiy kafolatlarni berish, siyosiy barqarorlikni vujudga keltirish va ta’minlab

turishning asosiy shart-sharoitlaridan biridir degan xulosaga kelish mumkin.

1 Martin Schludi. The Reform of Bismarckian Pension Systems. Amsterdam University Press P. 320.

4-MAVZU. JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA TA’MINOTINING FAOLIYAT

MEXANIZMI

Reja:

4.1. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti – davlat pensiya ta’minotining tarkibiy qismi

sifatida.

4.2. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimining siyosati, taktikasi va strategiyasi.

4.3. Mamlakatda ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda jamg’arib boriladigan pensiya tizimi

mablag’laridan foydalanishning asosiy yo’nalishlari.

4.4. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’larini boshqarish va tartibga solishing o’ziga

xos xususiyatlari.

TAYANCH SO’Z VA IBORALAR: Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallarining

miqdori, Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i, Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya

badallari, Jamg’arib boriladigan ixtiyoriy pensiya badallari, Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobraqami, Xalq banki, Aholini ijtimoiy himoya qilish, Belgilangan to’lovlar, Ijtimoiy sug’urtaning

iqtisodiy funktsiyasi, Pensiya ta’minoti tizimi isloh qilinish, Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti.

Respublikamizda fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimi amaliyotga joriy qilindi,

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti iqtisodiy faol aholining ish joyi, mehnatga layoqati va


“Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi” moliyaviy kategoriya sifatida pul mablag’larining maqsadli

fondlarni shakllantirish va keksalik chog’ida foydalanishning shakl va usullari yig’indisini o’z ichiga

olgan iqtisodiy munosabatlar tizimini aks ettiradi.

Pensiya ta’minoti moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashning yirik oqimi bo’lib, iqtisodiyotda

mahsulotlar, resurslar va daromadlarning makroiqtisodiy doiraviy aylanishiga, aholining iqtisodiy

faolligini rag’batlantirishga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. Pensiya tizimi bilan iqtisodiyotning boshqa

qismlari uzviy bog’liq bo’lib, to’g’ri tashkil etilgan pensiya tizimi iqtisodiyotni investitsiyalashning

moliyaviy manbasi bo’lib xizmat qilishi mumkin.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’laridan jamg’arib boriladigan pensiya tizimi bilan

bog’liq bo’lmagan majburiyatlarni bajarish uchun foydalanmaydi. Xalq banki jamg’arib boriladigan

pensiya tizimi mablag’larining alohida hisobini yuritadi. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi

mablag’larini ko’paytirish hamda ularni pul qadrsizlanishidan himoya etish maqsadida bunday

mablag’lardan investitsiya va kredit resurslari sifatida, shuningdek moliyaviy vositalarga joylashtirish

uchun foydalanilishi mumkin1.

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga tartib raqami berish fuqarolarning

pasportidagi ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi

mablag’laridan jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlari to’lash uchun foydalaniladi. Mamlakatimizda

2012 yil yanvar holatiga ko’ra, 7 million nafardan ziyod fuqaro jamg’arib boriladigan pensiya

oluvchilar ro’yxatiga kiritilgan. Qonun hujjatlarida belgilanganidek, Xalq banki fuqarolarning

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimida qo’yilgan mablag’larni markazlashgan holda uzoq

muddatli aktivlarga investitsiya va kredit resurslari sifatida joylashtirib kelmoqda.

O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning jamg’arib boradigan pensiya ta’minoti

to’g’risida»gi Qonuni va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 21 dekabrdagi

595-sonli Qaroriga muvofiq, jamg’arib boriladigan pensiya tizimi joriy etildi.










O’zbekiston Respublikasida "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

to’g’risida"gi qonunini talablarini ijro etish va pensionerlarning farovonligini qo’shimcha ravishda

oshirish uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida Vazirlar Mahkamasi tomonidan "Fuqarolarning

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida"gi qonunni amalga oshirish chora-tadbirlari haqida

Qaror qabul qilindi va Respublikamizda 2005 yil 1 yanvardan amaldagi fuqarolarning pensiya

ta’minoti tizimiga qo’shimcha ravishda fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi

joriy etildi.O’zbekiston Respublikasida qabul qilingan "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya


sohasidagi munosabatlarini tartibga solishdan iborat. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimining o’ziga

xos xususiyati davlatning nazorati asosida ish beruvchilar va ishlovchilarning maqsadli badallaridan

shakllanuvchi maxsus byudjetdan tashqari ijtimoiy jamg’armalardan pensiyalarni

moliyalashtirilishidir. “Jamg’arib boriladigan pensiya” kategoriya sifatida pul mablag’larining





olish huquqiga ega. «Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti — fuqarolarni shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisob-varaqlaridagi mablag’lardan davlat pensiyasiga qo’shimcha ravishda pul

mablag’lari bilan ta’minlashdir». Jamg’arib boriladigan ixtiyoriy pensiya badallari — shaxsiy



pensiya hisobvarag’iga majburiy tartibda kiritiladigan pul mablag’laridan iborat”1.

Qonunning ijrosi yuzasidan Xalq banki va mahalliy hokimiyat organlari tomonidan jamg’arib

boriladigan pensiya tizimini amalda joriy etish bo’yicha ishlar tashkil etildi. Respublikaning barcha

mintaqalaridagi Xalq banki bo’limlarida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning taqdimnomasi bo’yicha

fuqarolar uchun yakka tartibdagi jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlari ochildi, shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya daftarchalari berilib jamg’arib boriladigan pensiya tizimida hisobga

qo’yishning elektron ma’lumotlar bazasi shakllantirildi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida pensiya jamg’armalarini fuqarolar va xo’jalik

yurituvchi sub’ektlarning mablag’lari hisobiga emas, balki davlat byudjetiga to’lanishi lozim bo’lgan

mablag’lardan ajratmalar hisobiga shakllantirish mexanizmi amal qilmoqda. Bunda, fuqarolarning

yakka tartibdagi jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlariga majburiy badallar jismoniy shaxslar

daromad solig’ining byudjetga yo’naltiriladigan bir qismi hisobidan amalga oshiriladi.

O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Xalq banki bilan birgalikda ish beruvchilar

tomonidan fuqarolarning yakka tartibdagi jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlariga majburiy

badallarni qo’shib to’lash tartibini amalga oshiradi. Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya

hisob-varaqlariga badallar o’z vaqtida va to’liq o’tkazilmaganligi uchun aybdor shaxslarga nisbatan

soliqqa oid amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq ta’sir choralari qo’llaniladi.

Mazkur tizimning mamlakatimizda qo’llanilishi jarayonida quyidagi tamoyillarga amal qilish

ko’zda tutilgan:


amalga oshirishdagi imtiyozlar, kishining ijtimoiy himoyalanish huquqining ta’minlanishi;

jamg’arib boriladigan pensiya, majburiy va ixtiyoriy shakllarning birligi, teng huquqliligi,

shaxsning ijtimoiy darajasi ta’minlanadi va uning keksalik chog’ida yaxshi yashashi uchun ta’sir

ko’rsatishi;

1O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida»gi Qonuni. 2004 yil. 2 dekabr.

turli xil pensiya tizimining bir vaqtning o’zida amal qilinishdagi mustaqilligi va o’zinio’zi

idora qilish sharoitida majburiy jamg’arib boriladigan pensiya bo’yicha to’lovlar darajasi va tizimning

barqarorligi davlat tomonidan kafolatlanishi;

jamg’arib boriladigan pensiya tizimida qatnashuvchi shaxs va ish beruvchining moliyaviy

ishtiroki majburiyligi, zaruriy holatlarda davlat subsidiyalarining jalb etilishi. Jamg’arib boriladigan

pensiya tizimida qatnashuvchi shaxsga uning jamg’argan badallari to’lanishidagi moliyaviy ishtiroki

tufayli hosil bo’lgan mablag’dan unga qonunga ko’ra turli shakldagi moddiy yordam va xizmatlar

ko’rsatilishi ta’minlanadi;

aholining tegishli ijtimoiy kategoriyalarni qamrab oluvchi kishilar guruhi (ishchilar,

xizmatchilar, mehnatkashlarning alohida kasb bo’yicha kategoriyalari, alohida hududlarning barcha

aholisi) yoki mamlakatning barcha aholisining u yoki bu pensiya ta’minot turidan manfaatdorligi;


moliyalashtirish bo’yicha majburiyat va ega bo’lgan huquq va kafolatlari nuqtai nazaridan tengligi;

oldindan ko’rilmagan kishilarning sog’ligi yoki ularning moddiy ahvoliga xavf soluvchi,

holatlarda barcha mehnatkashlar va ularning oila a’zolarini huquqiy imkoniyatlarini yaratish.





pensiya tizimining xususiyatli jihatidir. O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdeq O’zbekiston

Respublikasi hududida doimiy yashovchi chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar jamg’arib

boriladigan pensiya ta’minoti olish huquqiga ega.


qilib belgilanadigan, doimiy shaxsiy tartib raqamli shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob-

varaqlari ochadi.

O’zbekiston Respublikasi «Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

to’g’risida»gi Qonunining 13-moddasida ish beruvchi tomonidan majburiy jamg’arib boriladigan





Mehnat faoliyatini mehnat shartnomasi asosida amalga oshiruvchi fuqarolar jamg’arib

boriladigan pensiya tizimida, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoidalar nazarda tutilmagan bo’lsa,

majburiy ishtirok etadi, yakka tartibdagi tadbirkorlar, yuridik shaxstashkil etmagan holdagi dexqon

xo’jaliklarining a’zolari, shuningdeqboshqa fuqarolar tizimda ixtiyoriylik asosida ishtirok etadilar.

Bunda tizimda majburiy tartibda ishtirok etuvchi fuqarolarni hisobga olish ish beruvchilar

tomonidan taqdim etilgan so’rovnoma asosida ular joylashgan hududdagi Xalq banki filiallarida

amalga oshiriladi, ixtiyoriylik asosida ishtirok etuvchi fuqarolarni hisobga olish ularning arizasiga

muvofik yashash joyidagi Xalq banki filialida amalga oshiriladi.

Yuqorida qayd etilgan ikki holatda hamXalq banki tizim ishtirokchilariga umrbod qilib

belgilanadigan, doimiy shaxsiy tartib raqamli shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlarini

ochadi va belgilangan tartibda Jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi yozib beradi. Shaxsiy

Jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlariga tartib raqami berish fuqarolarning pasportidagi

ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi.

4.1-rasm. Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlarida mablag’larni

shakllantirish manbalari19

Jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi yo’qotib qo’yilgan (yo’qolgan) takdirda, uning

dublikati shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hsobvarag’ining o’sha tartib raqami qo’yilgan holda

beriladi.

Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallari fuqarolarning qonunhujjatlariga muvofik

hisoblab chiqarilgan daromad solig’ining tegishlicha kamaytirilgan summasi hisobiga ish beruvchi

tomonidan har oyda to’lab boriladi.

Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallarining miqdori xodimlarning, shu jumladan

ishlayotgan pensionerlarning ish haqi va boshqa daromad summasi asosida hisoblab chiqariladi

hamda har yili O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan navbatdagi yilga

mo’ljallangan O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetini shakllantirish vaqtida belgilanadi.

Ish beruvchi o’zining mablaglari hisobidan o’z xodimlarining shaxsiy Jamg’arib boriladigan

pensiya hisob-varaqlariga qo’shimcha badallar o’tkazishi mumkin. Qo’shimcha badallarning miqdori

va ularni kiritish muddatlari jamoa shartnomasida, agar bunday shartnoma tuzilmagan bo’lsa, ish

beruvchi tomonidan xodimlarning vakillik organi bilan kelishib belgilanadi. Lekin ish beruvchilar

tomonidan Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallari uchinchi shaxslarning foydasiga amalga

oshirilishi tainlanadi.

Tizimda ixtiyoriylik asosida ishtirok etuvchi fuqarolar o’z shaxsiy Jamg’arib boriladigan

pensiya hisob-varaqlariga, shu jumladan uchinchi shaxslar foydasiga kiritiladigan badallar miqdori

va muddatlarini o’zlari mustaqilravishda belgilaydilar20

.

19O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya taminoti to’g’risida» gi Qonuni. 2004 yil. 2

dekabr. 20 Pension Reseach Council, Dan McGill, Kyle N. Brown, John J. Haley, Sylvester Schieber, Mark J. Warshawsky,

Fundamentals of Private Pensions 9th Edition, Oxford University Press. UK, 2010.

Shaxsiy jamgarib boriladigan

pensiya xisobvaraklarida

mablag’larni shakllantirish

manbalari

Jamg’arib

boriladiga

n majburiy

pensiya

badallari

Jamg’arib

boriladiga

n ixtiyoriy

pensiya

badallari

Shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisob-

varaqlari

mablag’lar

iga

hisoblab

chiqarilgan

foizlar

Konun

hujjatlari-

da zid

bo’lmagan

boshka

mablag’lar

Shuningdek Xalq banki shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlaridagi

mablag’larga pul qadrsizlanishiga nisbatan yuqori sur’atlardagi stavkalar bo’yicha foizlarni hisoblab

qo’shadi. Foiz daromadlari Jamg’arib boriladigan pensiya tizimining mablag’larini joylashtirishdan

olingan daromadlar hisobiga amalga oshiriladi.


foydalanish O’zbekistan Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan holdaXalq banki tomonidan

amalga oshiriladi.

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlari ochish hamda ularni yuritish tartibiga

rioya etilishi, shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlariga jamg’arib boriladigan

majburiy pensiya badallarining to’g’ri va to’liqhisoblab chiqarilishi hamdao’z vaqtida to’lanishi

ustidan nazorat qonunhujjatlarida belgilangan tartibda O’zbekistan Respublikasi Moliya vazirligi

organlari, davlat soliq xizmati organlari va Xalq banki tomonidan amalga oshiriladi.

Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallari, shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisob-varaqlaridagi mablag’larga hisoblab chiqarilgan foizlar hamda bunday mablag’lar

foydalanilishidan fuqarolar va Xalq banki oladigan boshda daromadlar, jamg’arib boriladigan

pensiya to’lovlari, shuningdek Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’lari aylanmasi soliqlar

va boshqa majburiy to’lovlarga tortilmaydi.

Ish beruvchilar fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlariga majburiy

badallar byudjetga jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’inito’lash uchun belgilangan shakl

va muddatlarda ajratadilar. Belgilangan tartibda naturada to’laydigan yoki mahsulot sotilishi, ishlar

bajarilishi yoki xizmatlar ko’rsatilishidan olingan tushumdan to’lovni amalga oshiradigan ish

beruvchi to’lovamalga oshirilgan oy tugaganidan keyin besh kun mobaynida badallar summasini

o’tkazishi shart.

Har bir ish beruvchi hisobot oyidan keyingi oyning 15kunigacha Xalq banki filialiga

xodimlarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’iga o’tkazilgan badallar reestrini

takdim etadi.

Reestr korxonaning rahbari va bosh buxgalteri tomonidan imzolanadi va muhr bilan

tasdiklanadi.

Ish beruvchi reestr bilan birgalikda Xalq banki filialiga hisobot davrida kiritilgan badallar

summasi Xalqbankiga o’tkazilganligi to’g’risidagi to’lov topshiriknomasining nusxasini taqdim

etadi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etuvchi fuqarolar pensiya to’lovlari oluvchi

sifatida jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini qonun hujjatlariga muvofiqdavlat pensiyasini olish

yuzaga kelgan taqdirda olishlari mumkin. Bunda jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlari tuman yoki

shaharijtimoiy ta’minot bo’limi tomonidan berilgan jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish

huquqito’g’risidagi guvohnoma asosida bunday to’lovlarni oluvchining yashash joyidagi Xalq banki

filiali tomonidan to’lanadi.

Fuqaro vafot etgan takdirda, shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’ida

jamg’arilgan mablag’lar qonunhujjatlarida belgilangan tartibda merosga o’tadi va merosxo’rga bir


Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallarini kiritishdan bosh tortish mansabdor

shaxslarga eng kam ish haqining uch baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab

bo’ladi.

Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiyahisob-varaqlarini ochish va yuritish,

ushbu hisob-varaqlarning holati to’g’risida fuqarolarni xabardor qilish, jamg’arib boriladigan pensiya

to’lovlarini tayinlash va berish tartibini buzish mansabdor shaxslarga eng kam ish haqining uch

baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo’ladi.

Xalq banki jamg’arib boriladigan pensiya badallarini kirituvchilardan shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisobvaraqlari ochish va ularni yuritish uchun zarur ma’lumotlarni oladi.

Fukarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimining mablag’larini investitsiyalashdan olingan

daromaddan marja olish huquqiga ega.

Mamlakatiizda fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’lari muddatiga

ko’ra “uzun” moliyaviy resurslar sifatida qaraladi. Chunki ish beruvchi tomonidan xodimga ish haqi

hisoblanib, uni to’lash bilan bir vaqtda jamg’arma hisobiga tegishli summa o’tkaziladi. Hozirda

jamg’armani shakllantirishda ixtiyoriy badallar ulushi sezilarisiz salmoqqa ega, shu jihatidan ushbu

tizimni yanada takomillashtirish va nodavlat pensiya jamg’armalari bilan shug’ullanuvi moliyaviy

tashkilotlar tashkil etish maqsadga muvofiq bo’ladi.



mablag’laridan jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlari to’lash uchun foydalaniladi21

. Xalq banki

oladigan marja miqdori O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan

belgilanadi.

4.2-rasm. Xalq banki oladigan marja miqdori

Fuqarolarning shaxsiy Jamg’arib boriladigan pensiya hisob-varaqlaridagi mablag’laridan

belgilanganidan boshqamaqsadlarda foydalanish mansabdor shaxslarga eng kam ishhaqining besh

baravaridan etti baravarigacha miqdordajarima solishga sabab bo’ladi.

21 Pension Reseach Council, Dan McGill, Kyle N. Brown, John J. Haley, Sylvester Schieber, Mark J. Warshawsky,


Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i — fuqaroning Xalq bankidagi egasi

yozilgan shaxsiy hisobvarag’i bo’lib, badal kirituvchilarning jamg’arib boriladigan pensiya badallari

va shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’idagi mablag’larga hisoblab qo’shilgan foizlar

ana shu hisobvaraqqa kelib tushadi hamda unda hisobga olinadi.

Qonun hujjatlariga muvofiq, Xalq banki boshqa huquqlarga ham ega bo’lishi va uning

zimmasida boshqa majburiyatlar ham bo’lishi mumkin.

Xorijiy davlatlarda bunday tarkibni umumlashgan uch darajali tizim shaklida tasavvur qilish

mumkin:

4.3-rasm. Xorijiy davlatlarda bunday tarkibni umumlashgan uch darajali tizim shaklida

tasavvur qilish

Demak, ikki holatda ham davlat tizimi oldingidagidek keksaygan shaxslarga minimal pensiya

yoki ijtimoiy himoyalash sifatida ijtimoiy yordam ko’rsatadi. Xorijiy davlatlarida moliyaviy

bozorning ma’muriy imkoniyatlari etarli darajada rivojlangan, davlat va jamg’ariladigan pensiya

fondi faoliyatini tartibga solish va nazoratni amalga oshirish imkoniyatiga ega. Hozir bizda ikki xil

avlodlar birdamligi va jamg’arma tuzilmalarining tarafdorlari mavjud. Gap shundaki, daromad

miqdori kam bo’lgan ba’zi fuqarolar o’zining barcha daromadlarini iste’mol qilishga majbur

bo’lganligi sababli xususiy pensiya tizimiga o’ta olmaydi, biroq, jamg’arish tizimidan butunlay voz

kechish kerak, degan xulosa qilish ham noo’rindir.


“Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonuniga asosan tartibga









mehnat faoliyati mobaynida to’langan badallari miqdoriga hisoblangan foizni ifoda etadi. Bir

martalik qayta taqsimlashda pensiya tizimidan farqli ravishda jamg’arib boriladigan pensiya tizimida

jamg’arma badallari nisbatan yuqori darajada belgilanadi va tegishli zaxira fondi shakllantiriladi.


kamaytirish va uning afzalligini kuchaytirishga yo’naltirilgan.

Respublikamizda pensiya tizimini moliyalashtirishdagi islohotlarni tezlikda amalga oshirib

bo’lmaydi, ularni iqtisodiy va ijtimoiy islohotlar bilan: bandlik, mehnat bozori, aholi daromadlari,

byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi, soliq, moliya va kredit sohasidagi islohotlar bilan

birgalikda amalga oshirish lozim.

Pensiya tizimi faoliyatini texnik modernizatsiya qilish asosida, respublikamizda pensioner va

nogironlarni manzilli himoya qilish, shuningdek, bu qatlam vakillariga qaratilgan ijtimoiy xizmat

turlarini kengaytirish va sifatini oshirish, pensiya va nafaqalarni tayinlashda, avvalambor inson

omilining salbiy rolini cheklash Pensiya jamg’armasi o’z oldiga qo’ygan ustuvor vazifalardan biridir.

Aynan shu maqsadda, eng avvalo, respublikamizda istiqomat qiluvchi barcha pensiya va nafaqa

oluvchilarning ishonchli himoyalangan, yagona markazlashgan ma’lumotlar bazasini shakllantirish

imkonini beradigan zamonaviy avtomatlashtirilgan axborot tizimini amaliyotga keng joriy etish

ishlari jadal olib borilmoqda.

“Pensiya” dasturiy majmuasi ishlab chiqildi hamda bugungi kunda ushbu dasturiy ta’minot

respublikaning barcha mintaqalarida tatbiq etilmoqda. Ushbu dasturiy ta’minotning amaliyotda keng

joriy etilishi, sohada samaradorlikni oshirib, tezkor va aniq hisobotlar shakllanishi, pensiya

tayinlanishi va to’lanishida inson omilini kamaytirish orqali jamg’arma mablag’larining maqsadli

sarflanishi ustidan tezkor nazoratni ta’minlaydi.

Mazkur dasturning kelajakda idoralararo integrallashuvi sifatida, boshqa vazirlik va

idoralarning elektron ma’lumotlar bazasi bilan o’zaro axborot almashinuvini tashkil etishni qayd

etish mumkin. Binobarin, 2012-2014 yillar davomida tegishli vazirlik va idoralarning elektron

ma’lumotlar bazasiga bog’lanish hamda ushbu dasturlar bilan o’zaro axborot almashinuv

yo’nalishlari quyidagilardan iborat.

4.5-rasm. Xalq banki va tijorat banklari dasturlari.22

:

O’zbekiston Respublikasida Xalq banki boshqaruv jarayonlarini avtomatlashtirishda

zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, elektron hujjat aylanmasi tizimini

kengaytirish va axborot kommunikatsiya texnologiyalari tizimini maqsadli ko’rsatkichlariga erishish

yuzasidan chora-tadbirlar rejasi tuzildi. Chora-tadbirlar rejasida “Fuqarolarni jamg’arib boriladigan

pensiya ta’minoti axborot tizimlarini rivojlantirish” bo’limida quyidagilar ko’zda tutildi:

fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimini O’zbekiston Respublikasi

Moliya vazirligi huzuridagi Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining ma’lumotlar bazasi bilan

integratsiyalash yuzasidan chora-tadbirlar ishlab chiqish va tasdiqlash;

fukarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimini rivojlantirish va

ko’rsatilayotgan xizmatlar turkumini kengaytirish;

fuqarolar uchun fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti dasturida o’z hisob

raqamlarini internet, mobil qurilma, va SMS lar orqali monitoring qilish tizimini yaratish;

fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimidagi foydalanishga

topshirilgan “Elektron reestrlarni qabul qilish” interaktiv xizmatini rivojlantirish maqsadida, bankda

yaratilgan “Bank ikkinchi darajali ro’yxatga olish” tizimi bazasida elektron raqamli imzoni ro’yxatga

olish markaziga litsenziya olish va ish faoliyatini tashkil etish.

22Abdullaev M. Zamonaviy pensiya tizimi va uning istiqbollari. // Bozor, pul va kredit. -Toshkent. 2012. -№6. – B9.

Pensiya jamg’armalari tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar ommabop bo’lishining zaruriy

sharti to’lovlar yuqori darajada kafolatlanganligidadir. Shu tariqa, ijtimoiy barqarorlik vazifasi

amalga oshirilmoqda. Pensiya sxemalarini moliyalashtirish bo’yicha ikkita asosiy usul mavjud:

1. Pensiyani to’lash bo’yicha joriy sarf-xarajatlarni joriy tushumlardan qoplash.

2. Hozirgi va kelajakdagi barcha pensiya to’lovlarini ta’minlaydigan maxsus zaxirani

yaratish.

Moliyalashtirishning birinchi usulini qo’llaydigan pensiya sxemalari jamg’arilmaydigan

sxemalar turkumiga kiradi (taqsimlash sxemalari). Pensiya ta’minotining bunday sxemasida makro

darajadagi xarajatlar va badallar muvozanati quyidagi oddiy formula orqali ifodalanadi:

Nj *S1, *P = N2*S2

bu erda

Nj – ishlovchilarning umumiy soni;

S1 – o’rtacha ish haqi;

R – pensiya badallarining stavkasi

N2 – pensionerlarning umumiy soni

S2 - o’rtacha pensiya.

Moliyalashtirishning ikkinchi usuli jamg’ariluvchi sxema guruhiga kiradi. Bunday sxemalar

yana jamg’ariladigan sxemalar deyiladi. Ular pensiyani ushbu maqsadda to’plangan pullik

jamg’armadan to’lashga asoslangan bo’lib, odatda pensiya jamg’armalari, deb ataladi. Ushbu usulda

yoshga doir pensiya ta’minoti uzoqmuddatli investitsion jarayon bo’ladi va bu jarayon jamg’armaga

badal kiritish va bu yig’ilgan pullarni investitsion daromadlar hisobiga bora-bora ko’paytirishni va

bundan so’ng to’plangan pullarni muntazam davriy to’lovlar ko’rinishida olishni nazarda tutadi.

Har bir davr iqtisodiyotining o’ziga xos xususiyatlari bo’ladi. Ular ishlab chiqarish

munosabatlari xo’jalik yuritish mexanizmi namoyon bo’ladi. Jamiyat taraqqiyotining qonuniyatlariga

ko’ra, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish bir tekisda davom etmasdan quyidan yuqoriga, oddiylikdan

murakkablik tomon rivojlanish tamoyillariga asoslanadi. Bu esa taraqqiyotning universal

qonuniyatlaridan biri hisoblanadi.

Xulosa qilib aytganda, bozor munosabatlarini yanada rivojlantirish va iqtisodiyotda tarkibiy

o’zgarishlarni amalga oshirish uchun muomalada “uzun” moliyavy resurslarning salmog’ining

yuqori bo’lishi muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki iqtisodiyotni strategik tarmoqlardagi investitsion

loyihalarni amalga oshirish, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash bevosita “uzun” moliyaviy

resurslar hisobiga amalga oshiriladi. Xalqaro amaliyotga nazar tashlasak, muddati jihatidan “uzun”

bo’lgan moliyaviy resurslarni iqtisodiyotga taklif qilishda nodavlat pensiya jamg’armalarining o’rni

nechog’lik yuqori ekanligini guvoh bo’ldik.

Mamlakatimida nodavlat pensiya jamg’armalarining huquqiy asoslarini yanada

takomillashtirish va amaliyotga joriy etish natijasida bu boradagi iqtisodiy islohotlarning ko’lami

yanada chuqurlashdi.

5-MAVZU. JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA TA’MINOTINI BOSHQARISH

Reja:

5.1. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotini boshqarish to’g’risida tushuncha.

5.2. Boshqarish sub’ektlari, ularning guruhlanishi, asosiy vazifalari.

5.3. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimining boshqaruv organlari, ularning vakolatlari,

huquq va majburiyatlari.

5.4. O’zbekiston Respublikasi Xalq banki tizimining jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minotini boshqarishdagi o’rni, ahamiyati, funktsiyalari va vazifalari.

TAYANCH SO’Z VA IBORALAR: Avtomatlashtirilgan bank ma’lumotlari, Amaldagi ish

haqi, Jamg’arib boriladigan pensiya badallarini kirituvchi, Majburiy pensiya badallarining miqdori,

Jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi, Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida fuqarolarni

hisobga olish, Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallari, Jamg’arib boriladigan ixtiyoriy

pensiya badallari.

Davlat pensiyasiga chiqqanlarni qo’shimcha ravishda pul mablag’lari bilan ta’minlash,

fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti sohasidagi munosabatlarni tartibga solish

maqsadida 2004 yil 2 dekabrda «Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi qonuni kuchga kirdi. Bu esa, jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minoti tizimining yangi shakli sifatida jamiyat hayotida muhim ahamiyat kasb etdi.

Jamg’arib boriladigan pensiya badallarini kirituvchi (badal kirituvchi) — jamg’arib

boriladigan pensiya to’lovlarini oluvchining foydasiga badallar kiritayotgan jismoniy shaxs yoki ish

beruvchi yuridik shaxs. Yuridik shaxslar – ish beruvchilar, ularda mehnat shartnomasi asosida

yollanib ishlovchi fuqarolar pensiya tizimi ishtirokchilari hisoblanadi. Yakka tartibdagi tadbirkorlar,

yuridik shaxs maqomiga ega bo’lmagan dehqon xo’jaliklarining a’zolari va vaqtinchalik ish faoliyati

bilan shug’ullanmaydigan fuqarolar jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ixtiyoriylik asosida

ishtirok etadilar.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 28 iyundagi «Jamg’arib boriladigan

pensiya tizimini takomillashtirish va texnik ta’minlash bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar

to’g’risida»gi PQ-110-sonli Qaroriga asosan yuridik shaxslar tomonidan jamg’arib boriladigan

pensiya majburiy badallarining to’g’ri, to’liq hisoblanishi va o’z vaqtida o’tkazib berilishi ustidan

nazorat O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi zimmasiga yuklatilgan. Fuqarolarning

jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’isidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar

belgilangan tartibda javobgar bo’ladilar.



kafolatlaydi23

. Qonunning 5-moddasiga asosan fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlaridagi mablag’larining saqlanishi va to’lanishi Davlat tomonidan kafolatlanadi. Shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlarida to’plangan mablag’larga daromad hisoblash foizi

inflyatsiya darajasida yuqori bo’lishi lozim.


adolatni ta’minlash, ijtimoiy kafolatlarni berish, siyosiy barqarorlikni vujudga keltirish va ta’minlab

turishning asosiy shart-sharoitlaridan biridir degan xulosaga kelish mumkin. Jamg’arib boriladigan

pensiya tizimida hisobga olinayotganda fuqarolarga Xalq banki umrbod qilib belgilanadigan, doimiy

shaxsiy tartib raqamli shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlari ochadi. Ish beruvchilar



shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga badallarni o’z vaqtida kiritishlari hamda

fuqarolarga hisoblab chiqarilgan va kiritilgan jamg’arib boriladigan pensiya badallari to’g’risidagi

ma’lumotlarni ularning talabiga muvofiq berishlari shart.

Xalq banki jamg’arib boriladigan pensiya badallarini kirituv-chilardan shaxsiy jamg’arib


Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimining mablag’larini investitsiyalashdan olingan

daromaddan marja olish huquqiga ega. Xalq banki oladigan marja miqdori O’zbekiston Respublikasi

Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi.

Pensiya ta’minoti moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashning yirik oqimi bo’lib,

iqtisodiyotda mahsulotlar, resurslar va daromadlarning makroiqtisodiy doiraviy aylanishiga,

aholining iqtisodiy faolligini rag’batlantirishga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. Pensiya tizimi bilan

iqtisodiyotning boshqa qismlari uzviy bog’liq bo’lib, to’g’ri tashkil etilgan pensiya tizimi

iqtisodiyotni investitsiyalashning moliyaviy manbasi bo’lib xizmat qilishi mumkin.







O’zbekiston Respublikasida qabul qilingan "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya


sohasidagi munosabatlarini tartibga solishdan iborat. Davlatning nazorati asosida ish beruvchilar va

ishlovchilarning maqsadli badallaridan shakllanuvchi maxsus byudjetdan tashqari ijtimoiy

jamg’armalardan pensiyalarni moliyalashtirilishi jamg’arib boriladigan pensiya tizimining

xususiyatli jihatidir. “Jamg’arib boriladigan pensiya” kategoriya sifatida pul mablag’larining




yashovchi chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minoti olish huquqiga ega. «Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti — fuqarolarni shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablag’lardan davlat pensiyasiga qo’shimcha

ravishda pul mablag’lari bilan ta’minlashdir». Jamg’arib boriladigan ixtiyoriy pensiya badallari —

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’iga ixtiyoriylik asosida kiritiladigan pul

mablag’lari hisoblanadi. Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallari — shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisobvarag’iga majburiy tartibda kiritiladigan pul mablag’laridan iborat”1.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida hisobga olinayotganda fuqarolarga Xalq banki

umrbod qilib belgilanadigan, doimiy shaxsiy tartib raqamli shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlari ochadi.

Aholining bankka ishonchini yanada mustahkamlash maqsadida ularning shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisob varaqlarida saqlangan mablag’larga foizlarni kunlik hisoblanishini yo’lga

qo’yish hamda shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob varaqlarining yillik harakati to’g’risidagi

xabarnomalarni elektron tizimlar orqali ma’lumotlar berilishini takomillashtirish bilan bog’liq

masalalar hal tilishi kerak.

O’zbekiston Respublikasi «Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

to’g’risida»gi Qonunining ijrosini o’rganish davomida o’z echimini kutayotgan masalalarga ham

e’tiborni qaratildi. Qonunning 13-moddasida ish beruvchi tomonidan majburiy jamg’arib boriladigan





1 O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida»gi Qonuni. 2004 yil. 2

dekabr.

Shu bilan birga, joylarda jamg’arib boriladigan pensiya tizimining faoliyat ko’rsatishi

masalasi yuzasidan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar rahbarlari va buxgalterlari bilan tizimli ravishda

seminarlar o’tkazishga, qonunning afzalliklari va mexanizmlarini aholiga tushuntirishga etarli

darajada e’tibor qaratilishi kerak. Respublikamizda qonun ijrosi bo’yicha aniqlangan muammolar

muhokama etilib, ularni bartaraf qilishga jiddiy ahamiyat berish lozim.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’laridan jamg’arib boriladigan pensiya tizimi

bilan bog’liq bo’lmagan majburiyatlarni bajarish uchun foydalanmaydi.Xalq banki jamg’arib

boriladigan pensiya tizimi mablag’larining alohida hisobini yuritadi. Jamg’arib boriladigan pensiya

tizimi mablag’larini ko’paytirish hamda ularni pul qadrsizlanishidan himoya etish maqsadida bunday

mablag’lardan investitsiya va kredit resurslari sifatida, shuningdek moliyaviy vositalarga

joylashtirish uchun foydalanilishi mumkin.




joylashtirish tartibi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va O’zbekiston Respublikasi

Markaziy banki tomonidan belgilanadi. Respublikamizda jamg’arib boriladigan pensiya badallarini

kirituvchilar Xalq banki filialiga jamg’arib boriladigan pensiya tizimida hisobga olish uchun zarur

ma’lumotlarni taqdim etishlari kerak.

Fuqarolarning shaxsiga oid ma’lumotlar bilan bog’liq barcha o’zgarishlar: mehnat

shartnomasi tuzilganligi yoki bekor qilinganligi, pasportdagi ma’lumotlar hamda shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisobvaraqlarini yuritish uchun zarur boshqa ma’lumotlar o’zgarganligi

to’g’risida xabar qilishlari shart. Ish beruvchilar shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlariga badallarni o’z vaqtida kiritishlari hamda fuqarolarga hisoblab chiqarilgan va

kiritilgan jamg’arib boriladigan pensiya badallari to’g’risidagi ma’lumotlarni ularning talabiga

muvofiq berishlari shart.

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek, “..Hukumatimiz

tayyorlayotgan dasturda keksa avlod vakillari, avvalo, 1941-1945 yillardagi urush va mehnat fronti

faxriylarini har tomonlama qo’llab-quvvatlash, ularga ko’rsatiladigan tibbiy va ijtimoiy xizmat

darajasi va sifatini oshirish, muhtojlarni yordamchi va reabilitatsiya texnik vositalari bilan ta’minlash,

tumanlar va mahallalarda qariyalarimiz uchun muloqot markazlari, ularning qiziqishlaridan kelib

chiqqan holda, turli klublar tashkil etish, jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanishlari uchun

sharoitlar yaratish bo’yicha aniq chora-tadbirlar ko’zda tutilishi lozim.”24

Davlat pensiya ta’minoti tizimini takomillashtirish, pensionerlarning moddiy farovonligini

oshirish va ijtimoiy adolatli tamoyillarini mustahkamlash maqsadida, 1993 yilda qabul qilingan

“Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga bir qator

o’zgartish va qo’shimchalar kiritildi.

Jumladan, 2011 yil 1 yanvardan tegishli o’zgartirishlar kiritilib, o’z ahamiyatini yo’qotgan

ayrim imtiyozlar va mehnat faoliyatining alohida davrlarini ish stajiga hisoblash mexanizmlari

takomillashtirildi hamda endilikda yoshga doir pensiyalarni tayinlashda mehnat stajining quyi

chegarasi belgilandi.

Shuningdek, 2012 yil 6 yanvardan kuchga kirgan “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti

to’g’risida”gi Qonuniga o’zgartirish va qo’shimchalarda ijtimoiy mo’ljalning universalligi

tamoyillarini bosqichma-bosqich amalga oshirish, fuqarolarning pensiyasini hisoblab chiqarish

uchun olinadigan o’tgan yillardagi ish haqlarini pensiya tayinlanadigan kundagi ish haqi darajasiga

keltirish uchun Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilab beriladigan tartibga asosan qayta

hisoblashning amalga oshirilishi nazarda tutilgan.

24 Karimov I.A. “2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya

jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo’l ochib berish – ustuvor

vazifamizdir”. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari

hamda 2015 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining

majlisidagi ma’ruzasi. \\ Xalq so’zi. 2015 yil. 16 yanvar.

Pensiya jamg’armasi daromadlari barqarorligini ta’minlash va pensiya to’lovlarini

belgilangan muddatlarda moliyalashtirish vazifasi ham ijobiy hal etilayotganligi maqtovga loyiqdir.

Jumladan, jamg’armaning 2015 yil uchun belgilangan daromadlari prognoz ko’rsatkichlari 100,8 %

bajarilishiga erishildi25

.

Ayni shu daromda, joriy yilning birinchi choragi bo’yicha Pensiya jamg’armasining

daromad ko’rsatkichlari ortig’i bilan bajarilishiga erishildi hamda pensiyalarning o’z muddatlarida

to’liq moliyalashtirilishi ta’minlandi.

Pensioner va nogironlarning turmush darajasi va hayot tarzi sifatini yanada oshirish hamda

ijtimoiy muhofazasini mustahkamlash, davlat pensiya tizimini 2011-2016 yillarda barqaror

rivojlantirish, maqbul ijtimoiy muhitni shakllantirish yo’li bilan fuqarolarni kafolatlangan davlat

pensiyalari bilan ta’minlash hamda bu borada joylardagi shart-sharoitlarni yaxshilash yuzasidan

Kompleks chora tadbirlar ishlab chiqildi va mazkur dastur o’rnatilgan tartibda Vazirlar Mahkamasida

tasdiqlandi.







O’zbekiston Respublikasida qabul qilingan "Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya


sohasidagi munosabatlarini tartibga solishdan iborat. “Jamg’arib boriladigan pensiya” - kategoriya

sifatida pul mablag’larining maqsadli fondlarini shakllantirib, keksalik chog’ida foydalanish shakl va

usullarini yig’indisini o’z ichiga olgan iqtisodiy munosabatlar tizimini aks ettiradi.

O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdek, O’zbekiston Respublikasi hududida

doimiy yashovchi chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minoti olish huquqiga ega.26

Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimiga ikki xil a’zo bo’lish mumkin:

Ish beruvchilarning, shuningdek mehnat faoliyatini mehnat shartnomasi asosida amalga

oshiruvchi fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etishi, agar qonun

hujjatlarida boshqacha qoidalar nazarda tutilmagan bo’lsa, majburiydir.

Yakka tartibdagi tadbirkorlar, yuridik shaxs tashkil etmagan holdagi dehqon

xo’jaliklarining a’zolari, shuningdek boshqa fuqarolar jamg’arib boriladigan pensiya tizimida

ixtiyoriylik asosida ishtirok etadilar. (1-rasm)

Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etishi

27

25 O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi ma’lumotlari. 26 O’zbekiston Resublikasining “Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonuni. 5-modda. 27 Pension Reseach Council, Dan McGill, Kyle N. Brown, John J. Haley, Sylvester Schieber, Mark J. Warshawsky,

Fundamentals of Private Pensions 9th Edition, Oxford University Press. UK, 2010. - R.212.

Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimida

ishtiroki

Ixtiyoriy

tartibda

Majburiy

tartibda

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida majburiy tartibda ishtirok etuvchi fuqarolarni hisobga

olish ish beruvchining talabnomasiga muvofiq mazkur fuqarolarning asosiy ish joyidagi Xalq banki

filialida amalga oshiriladi. Xalq banki jamg’arib boriladigan pensiya tizimida fuqarolarning shaxsiy

hisobini O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda yuritadi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida fuqarolarning shaxsiy hisobini yuritishga doir hamda shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga taalluqli ma’lumotlar Xalq bankining yagona

ma’lumotlar elektron bazasida shakllantiriladi va saqlanadi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida hisobga olinayotganda fuqarolarga Xalq banki

umrbod qilib belgilanadigan, doimiy shaxsiy tartib raqamli shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlari ochadi. Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga tartib raqami berish

fuqarolarning pasportidagi ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida hisobga olish28

Fuqarolarning yashash yoki ish joyi yoxud pasportidagi ma’lumotlar o’zgargan taqdirda

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i tartib raqami o’zgarishsiz qoladi va yangi shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i ochish talab etilmaydi.

Fuqaroning jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqini tasdiqlovchi jamg’arib

boriladigan pensiya daftarchasi fuqaroga shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i

ochilganidan keyin Xalq banki tomonidan beriladi.

Jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasida hisobga olingan sana, fuqaroning shaxsiga oid

ma’lumotlar, shu jumladan shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’ining tartib raqami,

shuningdek boshqa zarur ma’lumotlar ko’rsatiladi. Jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasini

berish tartibi va bunday daftarcha shakli O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan

belgilanadi.

Jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi yo’qotib qo’yilgan (yo’qolgan) taqdirda uning

dublikati shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’ining o’sha tartib raqami qo’yilgan holda

beriladi.29

Jismoniy shaxslarning qonun hujjatlariga muvofiq hisoblab chiqarilgan daromad solig’ining

tegishlicha kamaytirilgan summasi hisobiga jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallarini ish

beruvchi har oyda to’lab boradi.

Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallarining miqdori xodimlarning, shu jumladan

ishlayotgan pensionerlarning ish haqi va boshqa daromadi summasi asosida hisoblab chiqariladi

28Qosimova G.A., Karimova Z.X. Byudjetdan tashqari fondlar. O’quv qo’llanma. –T.: IQTISOD-MOLIYa. 2009. – B.225. 29 O’zbekiston Resublikasining “Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonuni. 9-modda.

hamda har yili O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan navbatdagi yilga

mo’ljallangan O’zbekiston Respublikasi Davlat budjetini shakllantirish vaqtida belgilanadi.

Ish beruvchiga o’zining mablag’lari hisobidan o’z xodimlarining shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisobvaraqlariga qo’shimcha badallar to’lash huquqi beriladi. Qo’shimcha

badallarning miqdori va ularni kiritish muddatlari jamoa shartnomasida, agar bunday shartnoma

tuzilmagan bo’lsa, ish beruvchi tomonidan xodimlarning vakillik organi bilan kelishib belgilanadi.

Ish beruvchining jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallarini to’lashi uchinchi shaxslarning

foydasiga amalga oshirilishi mumkin emas.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida majburiy tartibda ishtirok etuvchi fuqarolar o’z

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga, shuningdek uchinchi shaxslar foydasiga

o’zlari mustaqil ravishda belgilaydigan miqdorlar va muddatlarda qo’shimcha badallar kiritishga

haqli.

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlarida mablag’larni shakllantirish

manbalari30

Shu bilan birga, joylarda jamg’arib boriladigan pensiya tizimining faoliyat ko’rsatishi

masalasi yuzasidan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar rahbarlari va buxgalterlari bilan tizimli ravishda

seminarlar o’tkazishga, qonunning afzalliklari va mexanizmlarini aholiga tushuntirishga etarli

darajada e’tibor qaratilishi kerak. Respublikamizda qonun ijrosi bo’yicha aniqlangan muammolar

muhokama etilib, ularni bartaraf qilishga jiddiy ahamiyat berish lozim. Aholining bankka ishonchini

yanada mustahkamlash maqsadida ularning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisob varaqlarida

saqlangan mablag’larga foizlarni kunlik hisoblanishini yo’lga qo’yish hamda shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisob varaqlarining yillik harakati to’g’risidagi xabarnomalarni elektron tizimlar

orqali ma’lumotlar berilishini takomillashtirish bilan bog’liq masalalar hal tilishi kerak.


bilan bog’liq bo’lmagan majburiyatlarni bajarish uchun foydalanmaydi. Xalq banki jamg’arib








joylashtirish tartibi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va O’zbekiston Respublikasi

Markaziy banki tomonidan belgilanadi. Respublikamizda jamg’arib boriladigan pensiya badallarini

kirituvchilar Xalq banki filialiga jamg’arib boriladigan pensiya tizimida hisobga olish uchun zarur

ma’lumotlarni taqdim etishlari kerak.

30 O’zbekiston Resublikasining “Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonuni.

Jamg’arib boriladigan

majburiy pensiya

badallari

Qonun hujjatlariga zid

bo’lmagan boshka

mablag’lar

2.

Shaxsiy jamgarib

boriladigan pensiya

xisob-varaklari

mablag’lariga xisoblab

chiqarilgan foizlar


ixtieriy pensiya

badallari

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya xisobvaraklarida

mablaglarni shakllantirish manbalari

Fuqarolarning shaxsiga oid ma’lumotlar bilan bog’liq barcha o’zgarishlar: mehnat

shartnomasi tuzilganligi yoki bekor qilinganligi, pasportdagi ma’lumotlar hamda shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisobvaraqlarini yuritish uchun zarur boshqa ma’lumotlar o’zgarganligi

to’g’risida xabar qilishlari shart.

Ish beruvchilar shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga badallarni o’z

vaqtida kiritishlari hamda fuqarolarga hisoblab chiqarilgan va kiritilgan jamg’arib boriladigan

pensiya badallari to’g’risidagi ma’lumotlarni ularning talabiga muvofiq berishlari shart.

6-MAVZU. MABLAG’LARINING SHAKLLANISHI

Reja:

6.1. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’larining mazmuni va manbalari.

6.2. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’larining tarkibi, tuzilishi va dinamikasi.

6.3. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’larini shakllantirishda xo’jalik yurituvchi

sub’ektlar va aholining ishtiroki hamda soliq idoralarining ahamiyati.

6.4. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’lari barqarorligini ta’minlash.

6.5. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’larining shakllanishi jarayonidagi o’ziga

xos muammolar.

TAYANCH SO’Z VA IBORALAR: Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida fuqarolarni

hisobga olish, Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallari, Jamg’arib boriladigan ixtiyoriy

pensiya badallari, Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya, Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya

badallari, Jamg’arib boriladigan ixtiyoriy pensiya badallari, Jamg’arib boriladigan pensiya

badallarini kirituvchi, Jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi, Jamg’arib boriladigan pensiya

tizimida fuqarolarni hisobga olish, Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqi, Jamg’arib

boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqi to’g’risidagi guvohnoma, Jismoniy shaxslar, Jismoniy

shaxslardan olinadigan daromad solig’ini hisoblab chiqarish.

6.1. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’larining mazmuni va

manbalari.







Pensiya ta’minoti moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashning yirik oqimi bo’lib,

iqtisodiyotda mahsulotlar, resurslar va daromadlarning makroiqtisodiy doiraviy aylanishiga,

aholining iqtisodiy faolligini rag’batlantirishga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. Pensiya tizimi bilan

iqtisodiyotning boshqa qismlari uzviy bog’liq bo’lib, to’g’ri tashkil etilgan pensiya tizimi

iqtisodiyotni investitsiyalashning moliyaviy manbasi bo’lib xizmat qilishi mumkin.







Bank-moliya tizimi rivojlangan etakchi mamlakatlarda nodavlat pensiya jamg’armalarining

moliyaviy aktivlari mamlakat YaIM ga nisbatan yuqori salmoqni tashkil etgan. Qonun hujjatlariga

muvofiq, Xalq banki ma’lum huquqlarga ham ega bo’lishi va uning zimmasida boshqa majburiyatlar

ham bo’lishi mumkin. Bozor munosabatlarini yanada rivojlantirish va iqtisodiyotda tarkibiy

o’zgarishlarni amalga oshirish uchun muomalada “uzun” moliyavy resurslarning salmog’ining

yuqori bo’lishi muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki iqtisodiyotni strategik tarmoqlardagi investitsion

loyihalarni amalga oshirish, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash bevosita “uzun” moliyaviy

resurslar hisobiga amalga oshiriladi. Xalqaro amaliyotga nazar tashlasak, muddati jihatidan “uzun”

bo’lgan moliyaviy resurslarni iqtisodiyotga taklif qilishda nodavlat pensiya jamg’armalarining o’rni

ancha yuqori.

Mamlakatimida nodavlat pensiya jamg’armalarining huquqiy asoslarini yanada


yanada chuqurlashdi. Bu esa, o’z navbatida, mamlakatimiz bank-moliya tizimi moliyaviy

barqarorligini mustahkamlaydi va iqtisodiyotning strategik tarmoqlardagi investitsion loyihalarni

amalga oshirishda yana bir turtki vazifasini bajaradi.

Mamlakatiizda fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’lari ham

muddatiga ko’ra “uzun” moliyaviy resurslar sifatida qaraladi. Chunki ish beruvchi tomonidan

xodimga ish haqi hisoblanib, uni to’lash bilan bir vaqtda jamg’arma hisobiga tegishli summa

o’tkaziladi. Hozirda jamg’armani shakllantirishda ixtiyoriy badallar ulushi sezilarisiz salmoqqa ega,

shu jihatidan ushbu tizimni yanada takomillashtirish va nodavlat pensiya jamg’armalari bilan

shug’ullanuvi moliyaviy tashkilotlar tashkil etish maqsadga muvofiq bo’ladi.



mablag’laridan jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlari to’lash uchun foydalaniladi.

Mamlakatimizda 2012 yil yanvar holatiga ko’ra, 7 million nafardan ziyod fuqaro jamg’arib

boriladigan pensiya oluvchilar ro’yxatiga kiritilgan. Qonun hujjatlarida belgilanganidek, Xalq banki

fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimida qo’yilgan mablag’larni

markazlashgan holda uzoq muddatli aktivlarga investitsiya va kredit resurslari sifatida joylashtirib

kelmoqda. O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning jamg’arib boradigan pensiya ta’minoti

to’g’risida»gi Qonuni va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 21 dekabrdagi

595-sonli Qaroriga muvofiq, jamg’arib boriladigan pensiya tizimi joriy etildi. 2005 yilning 1 aprel

holatiga ko’ra, Respublika korxona va tashkilotlarining 254,9 mingtasidan 212,2 mingtasi yangi

tizimga jalb qilindi. Respublika jamg’arib boradigan pensiya fondiga 1630 mln so’m mablag’

o’tkazildi.







javobgarligini oshirish maqsadida joriy qilindi. Xalq banki

qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlari ochishi va yuritishi;

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga kiritilayotgan badallar va hisoblab

chiqarilgan foizlarni shaxslar bo’yicha hisobga olib borishi;

jamg’arib boriladigan pensiya badallarining hamda shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlaridagi mablag’larga hisoblab chiqarilgan foizlarning o’z vaqtida va to’la hajmda

o’tkazilishini ta’minlashi;

jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarining miqdori o’z vaqtida va to’g’ri tayinlanishini,

shuningdek ular bunday to’lovlarni oluvchilarga to’liq berilishini ta’minlashi;

jamg’arib boriladigan pensiya tizimining mablag’larini moliyaviy vositalarga joylashtirish

hamda bunday mablag’lardan investitsiya va kredit resurslari sifatida foydalanish yo’li bilan shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablag’larning saqlanishini, ko’paytirilishini va

pul qadrsizlanishidan himoya qilinishini ta’minlashi;

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlari holati to’g’risida fuqarolarni har yili,

shuningdek ularning murojaatiga asosan xabardor qilishi;

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga aloqador hujjatlar hamda

yozuvlarning saqlanishini ta’minlashi shart.

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i — fuqaroning Xalq bankidagi egasi

yozilgan shaxsiy hisobvarag’i bo’lib, badal kirituvchilarning jamg’arib boriladigan pensiya badallari

va shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’idagi mablag’larga hisoblab qo’shilgan foizlar

ana shu hisobvaraqqa kelib tushadi hamda unda hisobga olinadi.

Xalq banki jamg’arib boriladigan pensiya badallarini kirituv-chilardan shaxsiy jamg’arib


Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimining mablag’larini investitsiyalashdan

olingan daromaddan marja olish huquqiga ega. Xalq banki oladigan marja miqdori O’zbekiston

Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi:

Xalq banki qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda shaxsiy jamg’arib boriladigan

pensiya hisobvaraqlari ochishi va yuritishi;

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga kiritilayotgan badallar va hisoblab

chiqarilgan foizlarni shaxslar bo’yicha hisobga olib borishi;

jamg’arib boriladigan pensiya badallarining hamda shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlaridagi mablag’larga hisoblab chiqarilgan foizlarning o’z vaqtida va to’la hajmda

o’tkazilishini ta’minlashi;

jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarining miqdori o’z vaqtida va to’g’ri tayinlanishini,

shuningdek ular bunday to’lovlarni oluvchilarga to’liq berilishini ta’minlashi;

jamg’arib boriladigan pensiya tizimining mablag’larini moliyaviy vositalarga joylashtirish

hamda bunday mablag’lardan investitsiya va kredit resurslari sifatida foydalanish yo’li bilan shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablag’larning saqlanishini, ko’paytirilishini va

pul qadrsizlanishidan himoya qilinishini ta’minlashi;

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlari holati to’g’risida fuqarolarni har yili,

shuningdek ularning murojaatiga asosan xabardor qilishi;

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga aloqador hujjatlar hamda

yozuvlarning saqlanishini ta’minlashi shart.

Xalqaro amaliyotga nazar tashlasak, muddati jihatidan “uzun” bo’lgan moliyaviy resurslarni

iqtisodiyotga taklif qilishda nodavlat pensiya jamg’armalarining o’rni nechog’lik yuqori ekanligini

guvoh bo’ldik. Mamlakatimizda fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’lari

ham muddatiga ko’ra “uzun” moliyaviy resurslar sifatida qaraladi. Chunki ish beruvchi tomonidan

xodimga ish haqi hisoblanib, uni to’lash bilan bir vaqtda jamg’arma hisobiga tegishli summa

o’tkaziladi. Hozirda jamg’armani shakllantirishda ixtiyoriy badallar ulushi sezilarisiz salmoqqa ega,

shu jihatidan ushbu tizimni yanada takomillashtirish va nodavlat pensiya jamg’armalari bilan

shug’ullanuvi moliyaviy tashkilotlar tashkil etish maqsadga muvofiq bo’ladi.



mablag’laridan jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlari to’lash uchun foydalaniladi.

Mamlakatimizda 2015 yil yanvar holatiga ko’ra, 8 million nafardan ziyod fuqaro jamg’arib

boriladigan pensiya oluvchilar ro’yxatiga kiritilgan. Qonun hujjatlarida belgilanganidek, Xalq banki

fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimida qo’yilgan mablag’larni

markazlashgan holda uzoq muddatli aktivlarga investitsiya va kredit resurslari sifatida joylashtirib

kelmoqda.

Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’iga har oyda ularga

hisoblangan ish haqining bir foizi miqdorida badal belgilangan. O’zbekiston Respublikasi

Prezidentining 2005 yil 28 iyundagi «Jamg’arib boriladigan pensiya tizimini takomillashtirish va

texnik ta’minlash bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi qaroriga asosan, fuqarolarning

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga o’tkaziladigan majburiy pensiya badallari

budjetga to’lanadigan soliqlar va yig’imlarga tenglashtirilgan. 2005 yilning 1 iyulidan e’tiboran

barcha yuridik shaxslar fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga

majburiy badallarni jismoniy shaxslarning daromad solig’i bilan birgalikda mazkur soliq uchun

belgilangan shakl va muddatlarda amalga oshirish tartibi joriy etildi. Jamg’arib boriladigan majburiy

pensiya badallarining to’lanishi natijasida ishlayotgan fuqarolar uchun ish haqidan (daromadidan)

hech qanaqa yo’qotish bo’lmaydi. Ishlovchi fuqaroning shaxsiy hisobvarag’iga o’tkazib berilayotgan

har oylik pensiya majburiy badallari ushbu xodimning daromadiga qonunda belgilangan tartibda

hisoblangan jismoniy shaxslarning daromad solig’idan chegirib qolinadi.

Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlarida to’plangan mablag’lar

uchun hisoblangan foizlar hamda bu mablag’lar hisobiga berilgan pensiyalar soliq to’lashdan ozod

qilinadi. Shu bilan birga, Soliq kodeksiga31

muvofiq, jismoniy shaxslarning O’zbekiston

Respublikasi Xalq bankidagi fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga

ixtiyoriy ravishda yo’naltirilgan summalariga soliq solinmaydi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida nazorat O’zbekiston Respublikasi Prezidentining

2005 yil 28 iyundagi “Jamg’arib boriladigan pensiya tizimini takomillashtirish va texnik ta’minlash

bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi PQ-110-sonli Qaroriga asosan yuridik shaxslar

tomonidan jamg’arib boriladigan pensiya majburiy badallarining to’g’ri, to’liq hisoblanishi va o’z

vaqtida o’tkazib berilishi ustidan nazorat O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi zimmasiga

yuklatilgan.

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i solinadigan daromadlar guruhlari bo’yicha

soliq solish shkalasi yil boshiga - 2015 yil 1 yanvarga belgilangan eng kam ish haqi miqdoridan

(118400 so’m) kelib chiqib belgilanadi va eng kam ish haqi miqdorining yil davomidagi o’zgarishiga

qarab qayta ko’rib chiqilmaydi.

6.1-jadval

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i

STAVKALARI32

.

Soliq solinadigan daromad

Soliq stavkasi

eng kam ish haqining bir baravari miqdorda daromad summasining 0 foizi

eng kam ish haqining bir baravaridan (+1 so’m)

besh baravarigacha miqdorda

bir baravar miqdordan soliq + eng kam ish haqi

miqdorining bir baravaridan oshadigan

summaning 8,5 foizi

eng kam ish haqining besh baravaridan (+1 so’m)

o’n baravarigacha miqdorda

besh baravar miqdordan soliq + eng kam ish haqi

miqdorining besh baravaridan oshadigan

summaning 17 foizi

eng kam ish haqining o’n baravaridan

(+1 so’m) va undan yuqori miqdorda

o’n baravar miqdordan soliq + eng kam ish haqi

miqdorining o’n baravaridan oshadigan

summaning 23 foizi

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i summasini hisoblab chiqarish maqsadida

eng kam ish haqining miqdori yil boshidan ortib boruvchi yakun bilan hisobga olinadi (yil boshidan

tegishli davrning har bir oyi uchun eng kam ish haqlarining summasi). Belgilangan stavkalardan

kelib chiqib hisoblangan, byudjetga to’lanadigan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i

summasi fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga o’tkaziladigan,

jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i solinadigan daromadlaridan 1% miqdorida hisoblab

chiqariladigan har oylik majburiy badallar summasiga kamaytiriladi.

550000-93500-5500-19800=431200 so’m

Bunda:

- fuqaroning hisoblangan oylik ish haqi 550000 sum.

31O‘zbekiston Respublikasining «Soliq kodeksini tasdiqlash to‘g’risida»gi Qonuni. 2007 yil. 25 dekabr. 31-bandi. 32 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2015 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari va davlat budjeti parametrlari

to‘g’risida”gi 2270-son qarori. 9-ilovasi..

- jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i 93500 so’m.

- fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’iga - o’tkaziladigan

summasi 3300 so’m.

- O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Budjetdan tashqari Pensiya

jamg’armasiga sug’urta badallari 38500 so’m.

- fuqaroning qo’liga tegadigan oylik ish haqi 431200 so’m.

O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

to’g’risida»gi Qonuniga muvofiq, ish beruvchilarning, shuningdek mehnat faoliyatini mehnat

shartnomasi asosida amalga oshiruvchi fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok

etishi, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoidalar nazarda tutilmagan bo’lsa, majburiydir. Bizning

fikrimizcha, yakka tartibdagi tadbirkorlar, yuridik shaxs tashkil etmagan holdagi dehqon

xo’jaliklarining a’zolari, shuningdek boshqa fuqarolar jamg’arib boriladigan pensiya tizimida

majburiy asosida ishtirok etishi mumkin.

7-MAVZU. JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA TA’MINOTI

MABLAG’LARINING SARFLANISHI

Reja:

7.1. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti xarajatlarining mazmuni, tarkibi va tuzilishi.

7.2. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotida pensiyalarni hisoblash va to’lash tartibi.

7.3. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotida amalga oshiriladigan pensiyalar va boshqa

to’lovlar.

7.4. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’larining shakllanishi va sarflanishi

mutanosibligini ta’minlash.

7.5. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’laridan samarali foydalanishdagi

muammolar va ularning echimlari.

TAYANCH SO’Z VA IBORALAR: Majburiy pensiya badallarining miqdori, Jamg’arib

boriladigan pensiya daftarchasi, Xodim, Xodimning qaramog’idagi oila a’zosi, Yashash joyi,

Yaqin qarindoshlar, Hisob hujjatlari.

O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdek O’zbekiston Respublikasi hududida doimiy


ta’minoti olish huquqiga ega. Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisoblarida to’plangan pul

mablag’lari faqat ana shu hisob egalari bo’lgan fuqarolarga tegishlidir. Ularning o’zlari, ishonch

bildirgan boshqa shaxslar yoki merosxo’rlardan boshqa hech kim pul mablag’ini olish huquqiga ega

emas.

O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdek O’zbekiston Respublikasi hududida doimiy


ta’minoti olish huquqiga ega. Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisoblarida to’plangan pul

mablag’lari faqat ana shu hisob egalari bo’lgan fuqarolarga tegishlidir. Ularning o’zlari, ishonch

bildirgan boshqa shaxslar yoki merosxo’rlardan boshqa hech kim pul mablag’ini olish huquqiga ega

emas.

Fuqarolar shaxsiy jamg’arma pensiya mablag’larini olishlari davlat pensiyasi olish huquqiga

ega bo’lingan paytdan boshlab bir vaqtda yoki oyma-oy teng ulushlarda olishlari mumkin, uning

shakli oluvchi tomonidan belgilanadi. Hisobvaraq egasi vafot etgan holda unda to’plangan badallar

qonunda belgilangan tartibda merosxo’rga o’tadi. Bunda meros qolgan mablag’ bir vaqtda to’la

hajmda to’lanadi33

.

Shuningdek, mamlakatdan tashqariga ko’chib ketadigan fuqarolar o’z jamg’armalarini



kafolatlaydi. Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi

mablag’larining saqlanishi va to’lanishi Davlat tomonidan kafolatlanadi. Shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisobvaraqlarida to’plangan mablag’larga daromad hisoblash foizi inflyatsiya

darajasida yuqori bo’lishi lozimligi ko’rsatilgan.

Bugun Respublikamizda 6744732 nafar fuqaro nomiga shaxsiy jamg’arib boriladigan

pensiya daftarchalari ochilgan. “Toma-toma ko’l bo’lur” maqolining jamg’arib boriladigan pensiya

daftarchasiga daxli bor. Yurtimizda olib borilayotgan islohotlar eng avvalo, aholini ijtimoiy jihatdan

himoyalashga qaratilgan.

Shu jumladan, Hukumatimiz tomonidan Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga

mablag’ to’lovchi korxona-tashkilotlarning mas’uliyati oshirilib, bunday ijtimoiy ahamiyatdagi



mablag’larni o’z vaqtida hamda etarli miqdorda to’lash talabi qo’yilgan. Lekin keyingi paytda ayrim

korxonalar, ayniqsa, xususiy savdo va umumiyovqatlanish korxonalari, qurilish firmalari va fermer

xo’jaliklari ishchilariga hujjatlar bo’yicha kam ish haqi hisoblanib, unga nisbatan hisoblanadigan

yagona ijtimoiy to’lov va ish haqidan ushlanadigan to’lovlardan qochish, ko’proq "konvert” usulida

ish haqi berish holatlari kuzatilmoqda.

Bunday "rag’batlantirish” usuli ish beruvchi tomonidan ishchilar manfaatiga tamoman zid

harakatdir. Fuqarolarga yoshga doir pensiyalarni tayinlashda uning miqdori ish haqiga nisbatan

hisobga olinadi. Masalan, og’zaki tavsiyanoma bilan ishga kirgan restoran xodimi yoki qurilish

firmasida ishlashni hohlayotgan quruvchi balki, oyiga o’rtacha ikki-uch yuz ming so’m daromad

qilishi mumkin. Biroq, bu keyinchalik ana shu xodimning kelajagiga ta’sir ko’rsatmaydi, degani

emas. Qog’ozbozlik qilmaslik bahonasida jismoniy soliqlardan daromad solig’i va boshqa ijtimoiy

to’lovlarni to’lashdan bosh tortayotgan bu "hujjatsiz xodimlar” o’zlari uchun bir kun kelib kasallik

varaqasi, mehnat va homiladorlik nafaqasi, pensiya bilan bog’liq muammolar kelib chiqishini

tasavvur ham etishmaydi. Chunki, ularni ishga olayotganda shaxsini tasdiqlovchi hujjat yoki diplom

ham talab qilinmaydi. Shu bilan birga mehnat shartnomasi ham tuzilmaydi.

Oqibatda norasmiy vakil sifatida faoliyat yurituvchi xodim mehnat muhofazasi, ijtimoiy

sug’urta va qonunda ko’zda tutilgan ijtimoiy himoyaning boshqa turlaridan ham chetda qolaveradi.

Har bir shaxs mehnat qilish, erkin ish tanlash, haqqoniy mehnat shartlari asosida ishlash va

ishsizlikdan himoyalanish huquqiga ega. Shu bilan birga, har bir xodim o’z mehnati uchun qonun

hujjatlarida belgilangan eng kam oylik ish haqidan oz bo’lmagan miqdorda haq olish,

muddati belgilangan ish vaqtini o’rnatish, bir qator kasblar va ishlar uchun ish kunini qisqartirish, har

haftalik dam olish kunlari, bayram kunlari, shuningdek, haq to’lanadigan yillik ta’tillar berish orqali

ta’minlanadigan dam olish huquqiga ega.

Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’isidagi qonun hujjatlarini

buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo’ladilar. Hisobvaraq egasi vafot etgan

holda unda to’plangan badallar qonunda belgilangan tartibda merosxo’rga o’tadi. Bunda meros

qolgan mablag’ bir vaqtda to’la hajmda to’lanadi. Shuningdek, mamlakatdan tashqariga ko’chib

ketadigan fuqarolar o’z jamg’armalarini birdaniga olishlari mumkin.

Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini oluvchining huquqlari

1

1O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya taminoti to’g’risida» gi Qonuni. 2004 yil. 2 dekabr.

Axborot resurslari iqtisodiyotning muhim sohalaridan biri davlat moliyasini boshqarish

sohasida ham katta ahamiyat kasb etadi. Inson aniq, dolzarb va tezkor axborotga ega bo’lsa, u

faoliyatini to’g’ri yo’lga qo’yishning asosiy zamini bo’lib xizmat qiladi34

. Axborot-lotincha

«informatio” – tushuntirish, xabar berish ma’nosini beradi. Axborot biron-bir dalil, voqea, hodisani

bayon qilish, tushuntirishni bildiradi. Mazmuniga va inson faoliyatida xizmat qilish doirasiga ko’ra

axborot ilmiy, ishlab chiqarish, boshqaruv, tibbiyot, iqtisodiyot, moliya, ekologiya, huquq va boshqa

sohalar bo’lishi mumkin. Iqtisodiy axborot-axborotning eng muhim turlaridan biri hisoblanadi.

Iqtisodiy axborot- ishlab chiqarish jarayonlari, moddiy resurs-lar, bozorlar, bank va moliya

muassasalari faoliyati bilan to’g’ridan-to’g’ri bog’liqdir.Zamonaviy axborot texnologiyasi komyuter

texnikasi va aloqa vositalari sohasidagi yutuqlarga tayanadi.

Axborot texnologiyalari rivojlanishining zamonaviy darajasi shundayki, respublikada jahon

axborot makonining axborot infratuzilmasi va jahon axborot-hisoblash tarmog’i integratsiyasiga mos

keluvchi milliy tizimni yaratish iqtisodiyot, boshqarish, moliya, fan va ta’lim samaradorligining

muhim omili bo’lmoqda. Jahon amaliyoti shuni ko’rsatmoqdaki, yangi axborot texnologiyalari

judayam rivojlanib bormoqda, ular nafaqat tibbiyot, qurilish, ijtimoiy va harbiy sohada, balki,

iqtisodiyot, moliya, bank sohalarida ham keng va unumli qo’llanilmoqda.

Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini to’lash quyidagi hollarda tugatiladi

Mamlakatlarning iqtisodiyoti nafaqat ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar soni bilan, balki

o’zlari uchun zarur bo’lgan axborot vositalaridan qanday foydalanishi bilan ham belgilanmoqda.

Axborot sektorlari milliy iqtisodiyotning barcha sohalariga, jumladan, pensiya ta’minoti sohasiga

ham kirib keldi.

O’zbekiston Respublikasida barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari va mansabdor

shaxslari fuqarolarga ularning huquq va manfaatlariga daxldor bo’lgan hujjatlar, qarorlar va boshka

materiallar bilan tanishib chiqish imkoniyatini yaratib berishi lozim”35

. 1997 yil 24 aprelda qabul

qilingan O’zbekiston Respublikasining “Axborot olish kafolatlari va erkinligi to’g’risida”gi

Qonuniga ko’ra, har bir fuqaro o’z manfaatlariga daxldor axborotlarni bepul, boshqa axborotlarni

kelishuv bo’yicha haq to’lab olish imkoniyatiga ega.


Fundamentals of Private Pensions 9th Edition, Oxford University Press. UK, 2010. 35O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. -Toshkent. O’zbekiston. 2013. –B.8.

7.1-jadval

Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobraqamlari bo’yicha xizmat

ko’rsatish36

.

№ Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobraqamlari bo’yicha xizmat ko’rsatish

Xizmat uchun

haq

1. Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya tizimida

hisobga olish uchun majburiy tartibda ishtirok etuvchilarni

“so’rovnoma” va ixtiyoriy tartibda ishtirok etuvchilarga “ariza

so’rovnoma” blankasini taqdim etish.

bepul

2. Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvarag’ini ochish bilan birga pensiya daftarchasini berish va

hisobvaraqni yuritish.

bepul

3. Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvarag’idagi qoldig’i miqdorida naqd pul berish.

bepul

4. Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i

egasining yozma arzasiga binoan pul mablag’larini bank filiali

tomonidan xizmat ko’rsatilgan hudud doirasida turar joyiga

o’tkazib berish.

minimal ish

haqining 5 %

miqdorida+

o’tkazilgan

mablag’larning 2,0

%, lekin 1000

so’mdan kam

bo’lmagan

miqdorida

5. Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya xisobvarag’i

egalariga shaxsiy hisobvaraq aylanmasi va qoldigi haqida

ma’lumot berish.

5.1. Belgilangan tartibda yilda bir marta bepul

5.2. Qolgan holatlarda hisobvarqk egasining yozma arizasi ko’ra (har

bir holat bo’yicha)

minimal ish

haqining 5 %

mikdorida

6. Fukarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya xisobraqam

egasining yozma arizasiga binoan, olingan tovar va ko’rsatilgan

xizmatlar hamda kommunal to’lovlar uchun naqd pulsiz mablag’

o’tkazish

6.1. Bir martalik to’lov topshiriqnomasi bo’yicha 300 so’mdan kam

bo’lmagan

miqdorda (xar bir

holat uchun)

6.2. Ko’p martalik to’lov topshiriqnomasi bo’yicha 300 so’mdan kam

bo’lmagan

miqdorda (xar bir

holat uchun)

7. Hisobraqam egasining yozma arizasiga bo’yicha shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’idagi mablag’larni o’z

nomiga yoki istagan boshqa shaxsning nomiga ochilgan omonot

hisobvaraqlarga shu jumladan plastik kartochkaga o’tkazish

36 www. xb. uz Xalq banki internet sayti ma’lumotlari

7.1. Shaxsiy hisobvaraq ochilgan filialda bepul

7.2. Xalq bankining boshqa filiallariga o’tkazilgan


miqdorida

7.3. Boshqa tijorat banklariga o’tkazilgan


miqdorida

8. Hisobraqam egasining yozma arizasiga ko’ra yo’qolgan va

yaroqsiz holga keltirilgan pensiya daftarchasi o’rniga yangi

daftarcha (dublikat) berish

8.1. Birichi marta Minimal ish

haqining 20 %

mikdorida

8.2. Ikkinchi va keyingi holatlarda Minimal ish

haqining 50 %

mikdorida

Fuqarolarning yashash yoki ish joyi yoxud pasportidagi ma’lumotlar o’zgargan taqdirda

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i tartib raqami o’zgarishsiz qoladi va yangi shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i ochish talab etilmaydi.

Jamg’arib boriladigan pensiya badallari kiritilganligi to’g’risidagi to’lov hujjati nusxasini,

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlari tartib raqami, familiyalar, har bir xodimning

hisoblab chiqarilgan ish haqi summasi, boshqa daromadlari va jamg’arib boriladigan pensiya

badallari summasi ko’rsatilgan xodimlar reestrini ish beruvchi o’zi turgan joydagi Xalq banki

filialiga har oyda taqdim etishi shart. Xalq banki to’lov hujjati va reestr asosida mablag’larni shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga o’tkazadi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etuvchi fuqarolar pensiya to’lovlari oluvchi

sifatida jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini qonun hujjatlariga muvofiq davlat pensiyasini

olish huquqi yuzaga kelgan taqdirda olish huquqiga ega.Fuqaro vafot etgan taqdirda, shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’ida jamg’arilgan mablag’lar qonun hujjatlarida belgilangan

tartibda merosga o’tadi va merosxo’rga bir yo’la to’la hajmda to’lanadi. Fuqaro O’zbekiston

Respublikasi hududidan tashqariga doimiy yashash joyiga chiqib ketayotgan bo’lsa, shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’ida jamg’arilgan mablag’lar bir yo’la to’la hajmda

to’lanadi. Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini oluvchining yashash joyidagi O’zbekiston

Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining tuman

(shahar) bo’limi qonun hujjatlarida belgilangan shaklda beradigan jamg’arib boriladigan pensiya

to’lovlarini olish huquqi to’g’risidagi guvohnoma bunday to’lovlarni olish uchun asos bo’ladi.

Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqi to’g’risidagi guvohnomani berish so’ralgan

arizani fuqarolar ish beruvchi orqali, fuqarolar esa bevosita yashash joylaridagi O’zbekiston


(shahar) bo’limiga beradilar.Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqi to’g’risidagi

guvohnomada jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlari boshlanadigan sana ko’rsatiladi.

Ish beruvchilar shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga badallarni o’z









Xalqaro amaliyotga nazar tashlasak, muddati jihatidan “uzun” bo’lgan moliyaviy resurslarni

iqtisodiyotga taklif qilishda nodavlat pensiya jamg’armalarining o’rni nechog’lik yuqori ekanligini

guvoh bo’ldik. Mamlakatimida nodavlat pensiya jamg’armalarining huquqiy asoslarini yanada


yanada chuqurlashdi. Bu esa, o’z navbatida, mamlakatimiz bank-moliya tizimi moliyaviy

barqarorligini mustahkamlaydi va iqtisodiyotning strategik tarmoqlardagi investitsion loyihalarni

amalga oshirishda yana bir turtki vazifasini bajaradi.

Fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablag’larining

saqlanishi va to’lanishi Davlat tomonidan kafolatlanadi. Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvaraqlarida to’plangan mablag’larga daromad hisoblash foizi inflyatsiya darajasida yuqori

bo’lishi lozimligi ko’rsatilgan.

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisoblarida to’plangan pul mablag’lari faqat ana shu

hisob egalari bo’lgan fuqarolarga tegishlidir. Ularning o’zlari, ishonch bildirgan boshqa shaxslar yoki

merosxo’rlardan boshqa hech kim pul mablag’ini olish huquqiga ega emas37

. Fuqarolar shaxsiy

jamg’arma pensiya mablag’larini olishlari davlat pensiyasi olish huquqiga ega bo’lingan paytdan

boshlab bir vaqtda yoki oyma-oy teng ulushlarda olishlari mumkin, uning shakli oluvchi tomonidan

belgilanadi. Hisobvaraq egasi vafot etgan holda unda to’plangan badallar qonunda belgilangan

tartibda merosxo’rga o’tadi. Bunda meros qolgan mablag’ bir vaqtda to’la hajmda to’lanadi.

Hukumatimiz tomonidan Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga mablag’ to’lovchi

korxona-tashkilotlarning mas’uliyati oshirilib, bunday ijtimoiy ahamiyatdagi mablag’larni o’z

vaqtida hamda etarli miqdorda to’lash talabi qo’yilgan. Lekin keyingi paytda ayrim korxonalar,

ayniqsa, xususiy savdo va umumiyovqatlanish korxonalari, qurilish firmalari va fermer xo’jaliklari

ishchilariga hujjatlar bo’yicha kam ish haqi hisoblanib, unga nisbatan hisoblanadigan yagona ijtimoiy

to’lov va ish haqidan ushlanadigan to’lovlardan qochish, ko’proq "konvert” usulida ish haqi berish

holatlari kuzatilmoqda.



8-MAVZU. JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA TA’MINOTI NAZORATI

Reja:

8.1. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti faoliyatini nazorat qilishning mazmuni,

vazifalari va ahamiyati.

8.2. Nazoratning turlari, shakllari va usullari.

8.3. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti nazoratida dastlabki nazorat, joriy nazorat va

so’nggi nazoratni amalga oshirishning vazifalari.

8.4. Xalq banki tizimida jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi nazoratini amalga

oshirilishi.


hisobga olish, Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqi to’g’risidagi guvohnoma,

Jismoniy shaxslar, Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ini hisoblab chiqarish, Dastlabki,

Joriy nazorat, Yakuniy nazorat, Yoppasiga nazorat, Tanlov asosidagi nazorat, Kompleks nazorat,

Muqobil nazorat.

Davlat moliyaviy nazorati taftish, tekshirish (shu jumladan byudjet to’g’risidagi qonun

hujjatlarining avvalgi taftishda yoki tekshirishda aniqlangan buzilishi hollarini bartaraf etish

yuzasidan nazorat tartibidagi tekshirish) va o’rganish shaklida amalga oshiriladi.

Davlat moliyaviy nazoratining turlari quyidagi:

dastlabki nazorat — moliyaviy operatsiyalar bajarilguniga qadar g’aznachilik bo’linmalari va

moliya organlari tomonidan amalga oshiriladigan;

joriy nazorat — moliyaviy operatsiyalar bajarilishi jarayonida g’aznachilik bo’linmalari,

moliya organlari va davlat soliq xizmati organlari tomonidan amalga oshiriladigan;

yakuniy nazorat — moliyaviy operatsiyalar bajarilganidan so’ng ushbu Kodeksning 171-

moddasida ko’rsatilgan davlat moliyaviy nazorat organlari tomonidan amalga oshiriladigan

nazoratlardir.

Davlat moliyaviy nazoratining usullari quyidagilardir:

hujjatlarni tekshirish hajmiga qarab:

yoppasiga nazorat — tekshirilayotgan davr uchun barcha buxgalteriya, moliya, statistika,

bank hujjatlari va boshqa hujjatlarni nazorat qilish;

tanlov asosidagi nazorat — muayyan davr uchun buxgalteriya, moliya, statistika, bank

hujjatlari va boshqa hujjatlarning ayrim qismlarini nazorat qilish;

nazoratning maqsadga yo’naltirilganligi va predmetiga qarab:

kompleks nazorat — moliyaviy nazorat ob’ektining muayyan davr uchun moliyaviy-xo’jalik

faoliyatining barcha yo’nalishlarini nazorat qilish;

mavzuli nazorat — moliyaviy nazorat ob’ektining muayyan davr uchun ayrim masalalar

bo’yicha faoliyatini nazorat qilish;

muqobil nazorat — operatsiyalar yagonaligi bilan o’zaro bog’liq bo’lgan va turli moliyaviy

nazorat ob’ektlarida turgan hujjatlarni solishtirishni o’z ichiga olgan tekshirish.

Yakuniy nazorat tarzidagi davlat moliyaviy nazorati nazorat rejasiga ko’ra amalga oshiriladi

va davlat moliyaviy nazorat organining qarori asosida o’tkaziladi.

Yakuniy nazorat tarzidagi davlat moliyaviy nazoratini amalga oshiruvchi mansabdor shaxs

davlat moliyaviy nazorat organi qarorining ko’chirma nusxasiga va xizmat guvohnomasiga ega

bo’lishi kerak.

Yakuniy nazorat tarzidagi davlat moliyaviy nazoratini amalga oshirishda davlat moliyaviy

nazorat organlarining mansabdor shaxslariga qo’yiladigan talablar vakolatli organ tomonidan

belgilanadi.

http://www.lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=2304138#2313178


181-modda. Davlat moliyaviy nazorat organlari tomonidan ekspertlar va mutaxassislarni jalb

etish

Davlat moliyaviy nazorat organlari maxsus kasbiy bilimlarni talab etadigan masalalarni

ko’rib chiqish uchun davlat boshqaruvi organlari hamda boshqa tashkilotlarning ekspertlari va

mutaxassislarini jalb etishga haqli.

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlari ochish hamda ularni yuritish tartibiga

rioya etilishi, shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga jamg’arib boriladigan majburiy

pensiya badallarining to’g’ri va to’liq hisoblab chiqarilishi hamda o’z vaqtida to’lanishi ustidan

nazorat qonun hujjatlarida belgilangan tartibda O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi organlari,

davlat soliq xizmati organlari va Xalq banki tomonidan amalga oshiriladi.

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablag’lardan belgilangan

maqsadda foydalanilishi hamda foizlar to’g’ri hisoblab chiqarilishi ustidan nazorat O’zbekiston

Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan, shuningdek Xalq bankining shu maqsad uchun maxsus

tashkil etilgan bo’linmasi tomonidan amalga oshiriladi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’laridan jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlari

to’lash uchun foydalaniladi.


bilan bog’liq bo’lmagan majburiyatlarni bajarish uchun foydalanish mumkin emas.

Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini oluvchining yashash joyidagi O’zbekiston


(shahar) bo’limi qonun hujjatlarida belgilangan shaklda beradigan jamg’arib boriladigan pensiya

to’lovlarini olish huquqi to’g’risidagi guvohnoma bunday to’lovlarni olish uchun asos bo’ladi.

Jamg’arib boriladigan pensiya badallarini kirituvchilar Xalq banki filialiga jamg’arib

boriladigan pensiya tizimida hisobga olish uchun zarur ma’lumotlarni taqdim etishlari hamda

fuqarolarning shaxsiga oid ma’lumotlar bilan bog’liq barcha o’zgarishlar (mehnat shartnomasi

tuzilganligi yoki bekor qilinganligi, pasportdagi ma’lumotlar hamda shaxsiy jamg’arib boriladigan

pensiya hisobvaraqlarini yuritish uchun zarur boshqa ma’lumotlar o’zgarganligi) to’g’risida xabar

qilishlari shart. Ish beruvchilar shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga badallarni o’z



Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlari ochish hamda ularni yuritish tartibiga

rioya etilishi, shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga jamg’arib boriladigan majburiy

pensiya badallarining to’g’ri va to’liq hisoblab chiqarilishi hamda o’z vaqtida to’lanishi ustidan

nazorat qonun hujjatlarida belgilangan tartibda O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi organlari,

davlat soliq xizmati organlari va Xalq banki tomonidan amalga oshiriladi.

Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini to’lash quyidagi hollarda tugatiladi:

O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining rivojlangan davlatlar darajasi tomon taraqqiyotini

ta’minlash pensiya ta’minoti tizimini tubdan isloh qilishni talab etadiki, u ijtimoiy sug’urta

funksiyasini bajaradi va nodavlat muassasalar rolini oshirishni va shu bilan birga majburiylik va

birdamlik shartlari saqlanib qolishini taqazo etadi. Bunda pensiya sug’urtasi tizimining islohotlari

amaldagi pensiyalarni moliyalashtirish tamoyilidan mehnatkashlarni majburiy pensiya jamg’armalari

hisobidan moliyalashtirishga o’tilishi bilan birga borish lozim. Ijtimoiy pensiya tizimining

takomillashtirishga muhtoj jihatlari qatoriga tashkiliy va moliyaviy masalalar ham kiradi. Pensiya

tizimini nomarkazlashtirish va bozor iqtisodiyotiga xos tizimini shakllantirish mehnat qobiliyatini

yo’qotishni moliyaviy qoplash tizimni ishlab chiqish bilan birgalikda sifatli ijtimoiy xizmatlarni

ta’minlash va ijtimoiy infratuzilmani vujudga keltirishni taqozo etadi. Budjetdan tashqari Pensiya

jamg’armasi davlat tomonidan jamiyat ehtiyojlarini mustaqil, kompleks ravishda xarajat qilish uchun

jalb etilgan mablag’larni qayta taqsimlash va ulardan foydalanish bilan bog’liq munosabatlardir.

Mamlakatda bugungi kunda amalga oshirilgan chora-tadbirlar pensiya tizimining quyidagi moliyaviy

muammolarni to’liq hal qilish imkonini bermayapti:

Xorijiy mamlakatlardagi modellarda budjetdan tashqari pensiya fondlari jamg’arib

boriladigan xususiy pensiya tizimi, davlat ijtimoiy sug’urta fondlari, majburiy tibbiy sug’urta

fondlari, aholi bandligi fondlari ko’rinishida ifodalanadi38

. Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi

mamlakatlarining pensiya tizimidagi asosiy muammolari bir xil: ularda pensiyaga chiqish yoshining

barvaqtligi, budjetga daromadlarning to’liq tushmasligi, pensiya to’lovlari uchun xarajatlarning

kattaligi, imtiyozli pensiyalarning mavjudligi, pensiyalarga inflyatsiyaning ta’siridan iborat.

Aholining qarishi, tug’ilishning kamayishi kabi demografik muammolar aholining faol qismi bilan

pensionerlar o’rtasidagi nisbatning buzilishiga olib kelsa, inflyatsiyaning yuqori darajasi ishsizlikning

ko’payishi, davlat budjeti taqchilligi kabi iqtisodiy omillarga kuchli ta’sir etadi. Ma’lumki, pensiya

to’lovlari «avlodlar birdamligi» tamoyiliga asoslangan, yani pensiyalar ishlayotganlarning badallari

hisobiga to’lab boriladi. Shuning uchun pensionerlar va ishlayotgan fuqarolar soni o’rtasida ma’lum

bir muvozanat bo’lishi kerak. Lekin respublikamizdagi demografik holat va ishsizlar sonining ortib

borishi natijasida kelajakda bu muvozanat buzilishi mumkin.



Mustaqillikka erishgan mamlakatlar pensiya tizimida o’tkazilayotgan islohotlarga yordam

berish maqsadida Londondagi iqtisod maktabida Pol Jonson tomonidan ushbu tizimni

takomillashtirishning modeli yaratildi. Bu model Jahon bankining Iqtisodiy rivojlantirish institutini

konsultantlari tomonidan Qozog’iston Respublikasida sinab ko’rildi. Taqdim qilingan model

yordamida 1995 yildan 2075 yilgacha yillik prognozlar qilindi, ushbu model yordamida har xil

parametrlar va kombinatsiyalar bilan kelgusi davrlar uchun xulosalar qilish imkoni yaratiladi.

Mazkur model ikkilamchi pensiya fondlarini jalb qilish yo’li bilan pensiya tizimini fundamental

qayta qurish yo’lini ko’rsatdi. Modelda Jahon banki ma’lumotlari asosidagi aholi tarkibi o’zgarmas

element bo’ladi. Pensionerlarning umumiy soni, badal to’lovchilarning soni, o’rtacha ish haqi,

o’rtacha pensiya miqdori, pensiyani moliyalashtirish uchun kerak bo’ladigan ajratmalar o’zgaradi.

Mazkur modelda xulosa sifatida har yilgi pensiya tizimini moliyalashtirish uchun kerak bo’ladigan

badal stavkalari, pensionerlar bilan badal to’lovchilar o’rtasidagi munosabat, har yilgi pensiyalarning

boshlang’ich yildagi pensiyaga nisbatan real qiymati, har yilgi davlat, xususiy va

kombinatsiyalashgan tizimdagi o’rtacha pensiya miqdori, badal stavkalari kabi ma’lumotlar

aniqlanadi. Shu o’rinda Jahon banki mutaxassislarining ba’zi takliflari asosida pensiya yoshini asta-

sekin erkaklar uchun 65 yoshga, ayollar uchun 60 yoshga ko’tarish ko’zda tutilgan.

Yuqorida aytib o’tilganidek, rivojlangan mamlakatlarda davlat pensiya ta’minoti tizimi bilan

bir qatorda davlat tasarrufida bo’lmagan xususiy pensiya ta’minoti ham mavjud bo’lgan. Uning

zarurligi quyidagi ikki asosiy sabablardan kelib chiqadi. Birinchidan, bozor munosabatlari va

demokratiya fuqarolarga ko’proq erkinlik va davlat tasarrufidan mustaqilroq bo’lish imkonini berish

bilan bir qatorda, ularga o’z hayotlarini farovonlashtirish, shu jumladan, ijtimoiy jihatdan

ta’minlanish borasida katta mas’uliyat yuklaydi. Ikkinchidan, har bir davlatning, u qanchalik

rivojlangan va boy bo’lishidan qat’iy nazar, moliyaviy imkoniyatlarining chegarasi mavjud. Davlat

fuqarolarni, ular mehnat qobiliyatlarini yo’qotgunlariga qadar bo’lgan ijtimoiy himoyalanganlik

darajasida ijtimoiy ta’minlash imkoniga ega emas. Shuning uchun har bir davlat fuqarolarning

ijtimoiy ta’minlanganlik darajasini o’z imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda belgilaydi. Amaldagi

pensiya tizimi keskin islohotlarni jadal davom ettirish, Pensiya jag’armasi balansida yuzaga

keladigan taqchillikni bartaraf qilish va ijobiy qoldiqqa erishish imkoniyatlarini beradi.

Ko’pgina mamlakatlar o’tish davri iqtisodiyotida bir qator pensiya islohotlarini amalga

oshirdilar. Chexiyada pensiya bilan ta’minlashni isloh qilishning asosiy yo’nalishlari zararli va og’ir

mehnat uchun imtiyozlarni bekor qilish, ish yurituvchilarning sug’urta qilingan badallariga

qo’shimcha badallar kiritish, to’langan badallar va olingan pensiyalar o’rtasidagi aloqani

kuchaytirish, ko’p rejali sug’urta tizimini rivojlantirish, individual pensiya rejalari imkoniyatlarini

kengaytirish, pensiya yoshini erkaklar va ayollar uchun 2015-2020 yillarda 65 yoshgacha oshirishdan

iborat edi. «Qozog’istonda amalga oshirilayotgan pensiya islohotlari tezkor, keskin va samaraliligi

bilan ajralib turadi. Islohotlar natijasi bilan tizim tarkibi uch yil davomida ishlab chiqilib, qabul

qilindi. Davlat pensiya islohotlarini maqsadli yo’naltirishga intilsa va e’tiborni uni amalda tatbiq

etishga qaratsa, xalqaro texnik yordam tashkilotlari (USAID) va xalqaro kredit agentliklari bilan

hamkorlikdan qanday natijalarga erishish mumkinligini ifodalaydi»39

. Ayni paytda pensiya islohoti

bo’yicha erishilgan yutuqlar, shuningdek, u bilan bog’liq muammolar va kelajakda yuzaga chiqishi

mumkin bo’lgan qiyinchiliklar muhokama qilinmoqda.

XIX asrning 90-yillari va XX asrning 20-yillari oxirigacha bo’lgan davrni pensiya tizimi

rivojlanishining birinchi bosqichi deyish mumkin. Dastlabki pensiya jamg’armalari sug’urta badallari

ko’rinishida shakllangan. Ishlovchining sug’urta badallarini to’lash imkoniyati uning bu tizimda

ishtirok etishini ta’minlab bergan. Shu tufayli unda ishtirok etish faqat ishlaydigan erkaklar va

ularning oila a’zolari bilan chegaralangan. Shunday qilib, pensiya olish huquqi sug’urtalangan

shaxsning badallar to’lashining aniq shartlari bilan uzviy bog’langan holda tizimning qamrab olish

sohasi cheklangan bo’lib, to’lanadigan pensiya miqdori yuqori bo’lmagan.

Kapitallashgan pensiya modeli davlat pensiyasiga qaraganda o’rtacha 30 foizga yuqori

bo’lgan pensiya miqdorini ta’minlaydi. 2000 yilda xususiy pensiya fondlarining jami aktivlari

39Павлов С. Финансово-экономическая политика Казахстана в условиях трансформации экономики. // Вестник

Казахстана. Алмата. 2015. №7. –С.4.

summasi YaIMga nisbatan 40 foizni tashkil etdi, 2020 yilga borib esa bu daraja 130 foizga etishi

mumkin. Chili modelining umum tan olingan ijobiy tomoni shundaki, u bu model xususiy pensiya

jamg’armalarining rivojlanishi tufayli milliy kapital bozorining shakllanishiga ko’maklashadi.

Xususiy pensiya jamg’armalari o’z faoliyati davomida tizimli ravishda o’z xarajatlarini kamaytirib

bormoqda. Bu ko’rsatkich xususiy pensiya jamg’armalarining iqtisod va hayotiylik darajasining

yuqoriligidan darak beradi.

Xususiy pensiya jamg’armalar institutsional investorlar sifatida mamlakat iqtisodiyotiga

sezilarli darajada ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. Yuqori jamg’arish qobiliyatining mavjudligi,

muvaffaqiyatli investitsiyalar tufayli xususiy pensiya jamg’armalarining yirik mablag’lari

iqtisodiyotga yo’naltirilib, mamlakatning investitsion salohiyatining oshishiga va barqaror iqtisodiy

o’sishini ta’minlashga ko’maklashmoqda40

.

Kapitallashgan model shaxsiy pensiya jamg’armalarini, bandlikni ta’minlashda, to’lov

intizomini oshirishda kuchli manfaatdorlikni yuzaga keltiradi. Kapitallashgan Chili pensiya

modelining ijobiy va salbiy tomonlari qator G’arbiy Evropa mamlakatlarida eskirgan taqsimot

modelini isloh qilishda inobatga olinmoqda, natijada taqsimot elementlari saqlab qolingan va

kapitallashgan model tamoyillarini o’z ichiga olgan o’ziga xos aralash pensiya tizimi vujudga keldi.

Bu tizim: «Pensiyaga chiqish yoshini bosqichma-bosqich oshirishdan iborat. Pensiyaga chiqish yoshi

65 yoshgacha ko’tarish ishlovchilar va badal to’lovchilarning zimasiga tushadigan og’irlikni

kamaytiradi. Agar pensiya yoshini oshirilmasa, 2025 yilda 10 ta badal to’lovchiga 8 pensioner, 2050

yilda 11 pensioner to’g’ri keladi. Pensiyaga chiqish 65 yoshgacha oshirilsa, 2025 yilda 10

to’lovchiga 7 pensioner, 2050 yilda 9 pensioner to’g’ri keladi. Ayollar va erkaklarning pensiyaga

chiqish yoshini tenglashtirish Evropa Hamkorligining talabiga rioya qilishgina emas, mamlakatda

«gender teng»ligini ta’minlash va davlat pensiya ta’minoti tizimini moliyalashtirish og’irligini

kamaytirish imkonini beradi»41

.

Bozor iqtisodiyotining eng muhim shartlaridan biri har bir shaxsning o’z manfaatlarini

birinchi navbatda himoya qilishi, o’z imkoniyatlarini ifodalashidir. Davlat fuqarolar o’z turmush


imkoniyatlar yaratishi va ularning bu boradagi intilishlarini qo’llab-quvvatlashi lozim. Bozor

munosabatlari rivojlanishi, iqtisodiyotning davlat va xususiy sektorlari o’rtasidagi o’zaro nisbat

o’zgarib borgan sari bu ikki omil, albatta, ijtimoiy ta’minot tizimiga o’z ta’sirini ko’rsatishi kerak.

Jahon tajribasida pensiya ta’minotini moliyalashtirish va boshqarish mexanizmining uch xil turi ko’p

uchraydi.

1. Barcha mamlakatlarda keng tarqalgan joriy tushumlardan moliyalashtiriladigan davlat

transfert dasturlarini amalga oshirish.

2. Ixtiyoriy va majburiy shaxsiy jamg’arma rejalarini amalga oshirish (ixtiyoriy yakka

jamg’armalar barcha mamlakatlarda mavjud soliq rag’batlari bilan mustahkamlanadi, bunda

ishlovchilar va pensionerlar o’z jamg’armalari bo’yicha investitsion tavakkalchilikka yo’l qo’yadi).

3. Iqtisodiy inqirozdan inflyatsiyadan, jamg’armalarni yo’qotishga va qadrsizlanishga olib

keladigan investitsion risklardan himoya qiladigan sug’urta tizimini rivojlantirish.


adolatni ta’minlash, siyosiy barqarorlikni vujudga keltirish va ta’minlab turishning asosiy shart-

sharoitlaridan biridir degan xulosaga kelish mumkin.

Pensiya tizimini moliyalashtirishdagi islohotlarni tezlikda amalga oshirib bo’lmaydi, ularni

respublikamizda boshqa islohotlar bilan jumladan, mehnat bozoridagi, soliq tizimidagi, moliya va

kredit tizimidagi islohotlar bilan birgalikda amalga oshirish lozim. Pensiya tizimini moliyalashtirish

bo’yicha islohotlarni amalga oshirishda milliy urf-odatlarimiz, oilalarga, qariyalarga yordam

e’tiborga olinishi kerak. Pensiya tizimini moliyalashtirishda Davlat budjetidan moliyalashtirish

saqlanib qolinishi lozim. Pensiya tizimini moliyalashtirishdagi islohotlarni har tomonlama


Fundamentals of Private Pensions 9th Edition, Oxford University Press. UK, 2010. 41 Аудрюс Битинас. Причины реформ пенсионной системы современной Литвы. // Социалний вестник, Москва. 20014.

№5. –С.13..

mukammal dasturlar orqali amalga oshirish maqsadga muvofiq bo’ladi. Islohotlarning bu dasturlari

pensiya yoshidagi qariyalarni daromadlarini kafolatlashning samarali mexanizmiga tayanishi zarur.

O’zbekiston Respublikasida kuchli ijtimoiy siyosat olib borilar ekan, pensiya ta’minoti

tizimini takomillashtirish muammolariga alohida e’tibor beriladi. Pensiya jamg’armalarining

mohiyatini belgilashda uch yondashuv ko’rsatiladi, ya’ni uning ijtimoiy ta’minot uchun

mo’ljallangan mablag’lar ekanligi; mustaqil moliya-kredit tashkiloti; ijtimoiy yo’nalishdagi

budjetdan tashqari jamg’arma ekanligi e’tirof etiladi.

Pensiya jamg’armalarini fuqarolar va xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning majburiy va ixtiyoriy

jamg’arma badallari, davlatning moliyaviy ishtiroki asosida shakllanuvchi va muayyan jamg’arma

tashkil etgan aholi toifalariga to’lovlarni amalga oshirish va ijtimoiy himoyalash uchun

mo’ljallangan mustaqil pul jamg’armalari sifatida ta’riflash imkonini beradi. Pensiya ta’minoti

moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashning yirik oqimi bo’lib, iqtisodiyotda mahsulotlar, resurslar va

daromadlarning makroiqtisodiy doiraviy aylanishiga, aholining iqtisodiy faolligini rag’batlantirishga

jiddiy ta’sir ko’rsatadi. Pensiya tizimi bilan iqtisodiyotning boshqa qismlari uzviy bog’liq bo’lib,

to’g’ri tashkil etilgan pensiya tizimi iqtisodiyotni investitsiyalashning moliyaviy manbasi bo’lib

xizmat qilishi mumkin.

Ishlovchilarning pensiya jamg’armasiga to’lovlari, iqtisodiy nuqtai nazardan ularning ish

haqining bir qismidir. U kishi kuchining qiymatiga kiradi, ammo to’lovlar institutsional muayyan

kechiktirilgan muhlatda amalga oshiriladi. Bu ishlovchilarning pensiya jamg’armasiga qo’ygan va

qaytarilishi lozim bo’lgan o’ziga xos maqsadli ulushi, omonatidir. Yollanma ishlovchini samarali

mehnatga undovchi sabablarning yuqori darajasi bir tomondan, pensiya miqdorining tegishli yashash

minimumiga nisbati, pensiya to’lovlarining xarid imkoniyatiga bog’liq bo’lsa, ikkinchi tomondan,

ishlovchining malaka darajasi ishlagan davrlari mobaynida mehnat faoliyatining intensivligi

darajasiga bog’liqdir. Pensiya miqdorining mehnat faoliyati mobaynida oladigan ish haqi miqdori

bilan bevosita bog’liqligi samarali mehnatga rag’batlantirish imkonini beradi.

Davlat tomonidan amalga oshiriladigan markazlashtirilgan jamg’arish yoki ishlovchilar ish

haqining bir qismini badal ko’rinishida pensionerlar foydasiga undirish pensiya to’lovlari

manbaining ishonchli asosini ta’minlaydi. Bu imkoniyat nafaqat emissiya yo’li bilan, balki ijtimoiy

siyosat doirasida zaruriy hollarda ish haqi miqdorini joriy ish haqi va pensiya ajratmalariga

taqsimlashga tegishli o’zgartirishlar kiritish yo’li bilan amalga oshirilishi mumkin. Tatbiq etilayotgan

avlodlar birdamligi qayta taqsimlash tamoyiliga asoslangan bo’lib, pensiya tizimi ishlovchilarning

tegishli moliyaviy muassasalarga xususan, jamg’ariladigan pensiya jamg’armalariga mablag’lar

qo’yishini inkor etmaydi. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimiga badallarni qayta taqsimlashning

davlat mexanizmi yordami bilan individuallashtirilgan hisobraqamlardan foydalangan holda,

moliyaviy ta’minlash, pensiya tizimini tashkil etishning o’ziga xosligi, belgilangan yagona badallarni

hisobga olib, pensiya miqdorini belgilash kabilar xosdir. Jamg’arib boriladigan pensiyani olish uchun

muayyan jamg’arma stajiga ega bo’lish va qonunda ko’rsatilgan pensiya yoshiga etish zarur.


daromadni ta’minlash imkonini beruvchi moliyaviy bozorlarning ishtirokchilariga aylanadi42

.

Natijada pensiya to’lovlari ishlovchilarning nafaqat pensiyaga chiqqunga qadar bo’lgan ish haqidan,

balki, mehnat faoliyati mobaynida to’langan badallari miqdoriga foizni ifoda etadi. Bir martalik

qayta taqsimlashda pensiya tizimidan farqli ravishda jamg’arib boriladigan pensiya tizimida

jamg’arma badallari nisbatan yuqori darajada belgilanadi va tegishli zahira fondi shakllantiriladi.


kamaytirish va uning afzalligini kuchaytirishga yo’naltirilgandir. Bunday tarkibni umumlashgan uch

darajali tizim shaklida tasavvur qilish mumkin:

– davlat nazorati ostida amalga oshiriluvchi umumiy va majburiy pensiya tizimi. Mazkur

modelda pensiya miqdori ish haqi miqdoriga bog’liq bo’ladi, ish beruvchi va yollanma ishlovchidan

olinadigan badallarni qayta taqsimlash tamoyili asosida moliyalashtiriladi;

– majburiy jamg’arma tizimi orqali beriladigan va minimal jamg’arma stajini "to’plagan"



kishilar uchun davlat budjeti dotatsiyasidan foydalanuvchi ijtimoiy pensiya tizimi;

– to’la kapitallashtirish va jamg’arish tamoyiliga asoslangan, individual hisobraqamlarni

yuritish orqali amalga oshiri-ladigan pensiya tizimi.


yoki kambag’allikdan himoyalash sifatida ijtimoiy yordam ko’rsatadi. Chet el davlatlarida moliyaviy

bozorning ma’muriy imkoniyatlari etarli darajada rivojlangan, davlat pensiya fondi faoliyatini amaliy

tartibga solish va uning ustidan nazoratni amalga oshirish imkoniyatiga ega bo’lingan.

Xorijiy tajribalar shuni ko’rsatadiki, Pensiya fondlari aktivlarining asosini qimmatli qog’ozlar

bilan bog’liq operatsiyalar tashkil etadi. Xususiy pensiya fondlari pul mablag’larini uzoq muddatga

joylaydi, xususiy va davlat qimmatli qog’ozlarini sotib oladi. Xususiy pensiya fondi passiv

operatsiyalari asosini korporatsiya va korxonalardan keladigan resurslar tashkil etadi, tushumning

20-30 foizi ishchi va xizmatchilar badallaridan iborat. Ekspertlarning xisob-kitobi bo’yicha qimmatli

qog’ozlardan olinadigan daromadlarning bir foizi oshishi to’lanadigan pensiyalar miqdorini bir necha

foiz oshirish imkonini beradi. Boshqacha qilib aytganda, qimmatli qog’ozlarni sotib olish uchun

ajratilgan mablag’lar o’sha qimmatli qog’ozlar hozirgi real qiymati bo’yicha sotilgandan so’ng

pensiya ko’rinishida qaytariladi.

Iqtisodiyotning ishlab chiqarish sohasi uchun uzoq muddatli sarmoya etishmasligi va unga

keskin ehtiyoj mavjud sharoitda xususiy pensiya fondlari birinchidan, uzoq muddatli kreditlash

fondlarini oshirish imkonini bersa, ikkinchidan, bunday tuzilmalarning yaratilishi budjetning ijtimoiy

ta’minot xarajatlarini kamaytirish imkonini beradi. Jahon tajribasidan ma’lum bo’ldiki, pensiya

tizimini faqat davlat tomonidan moliyalashtirish etarli samara bermaydi. Hozirgi kunda pensiya

tizimini moliyalashtirishning bir vaqtning o’zida uch yo’nalish - minimal pensiyani kafolatlaydigan

davlat pensiya tizimi, professional assotsiatsiya yordamida o’zining ish beruvchilariga qo’shimcha

pensiyani shakllantirish, fuqarolar imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda alohida, xususiy pensiyani

ta’minlash belgilangan. AQSh, Gollandiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Shveysariya, Italiya kabi

mamlakatlar shu yo’ldan bormoqda.

Xususiylashtirish dasturini tezlashtirish jarayoni investitsiyalarning yangi ichki

imkoniyatlarini taqdim etadi. Xususiy fondlar o’rtasida real raqobatga erishilsa, investitsiya

imkoniyatlari soni va xilma-xilligi o’sishi kerak. Aynan, moliya sohasida pensiya islohotlariga

ehtiyoj va iqtisodiy islohotlarning kengaytirilgan sohasi kesishadi. Kapital bozori rivojlanishi,

pensiya fondlari pullarini investitsiya qiladigan moliyaviy dastaklari-ni taqdim etish uchun juda

muhim. Shu tarzda ko’payib borayotgan investitsiyalar jarayonida davlat va xususiy investitsiyalarni

moliyalashtirish zurur.

"Pensiya ta’minotining jamg’arish qoidasiga asoslangan tizimi respublikamizda mavjud,

yangi ijtimoiy fondlarni shakllantirishda bu holatni albatta hisobga olish lozim43

. Shu munosabat

bilan mamlakatning eng yirik ijtimoiy fondi bo’lgan Pensiya fondining faoliyatini takomillashtirish

muammosi ko’ndalang bo’lib turibdi. Jamg’arib boriladigan pensiya iqtisodiy faol aholining ish joyi,

mehnatga layoqati va daromadini yo’qotish bilan bog’liq turli hodisalardan ijtimoiy himoyalash

shakli hisoblanadi. Davlatning nazorati asosida ish beruvchilar va ishlovchilarning maqsadli

badallaridan shakllanuvchi maxsus budjetdan tashqari ijtimoiy fondlardan moliyalashtirilishi

jamg’arib boriladigan pensiya tizimining xususiyatli jihatidir. Jamg’arib boriladigan pensiya

keksalik, kasallik, baxtsiz hodisa tufayli, mehnat qobiliyatini yo’qotish holatlarini oldini olishga

qaratilgan jamg’armadir. Xalq banki tomonidan fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya

ta’minoti tizimidagi hisob raqamlarida yig’ilgan mablag’lariga pul qadrsizlanishiga hamohang tarzda

yuqori sur’atlardagi stavkalar bo’yicha foizlar hisoblanib, qo’shib borilmoqda.



9-MAVZU. JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA TA’MINOTINI

TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI

Reja:

9.1. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti faoliyatining qonuniy asoslarini

mustahkamlash.

9.2. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’lari barqarorligini ta’minlash.

9.3. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti mablag’laridan oqilona foydalanish.

9.4. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti byudjetining balansliligini ta’minlash.

9.5. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimini takomillashtirish va texnika bilan jihozlash.

9.6. Iqtisodiy islohotlarning hozirgi sharoitida jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti

faoliyatini takomillashtirish.

9.7. Pensiya jamg’armasi tizimida joriy qilingan davlat interaktiv xizmatlarini yanada

takomillashtirish.


hisobga olish, Jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi, Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida

fuqarolarni hisobga olish, Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqi, Xalqaro hisob,

Hujjatlar aylanishi, Hujjat bilan tasdiqlangan xarajatlar, Chet ellik jismoniy shaxs, Innovatsiya,

Asosiy risklar.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimini takomillashtirish va texnika bilan jihozlash

maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 28 iyundagi «Jamg’arib boriladigan

pensiya tizimini takomillashtirish va texnika bilan jihozlash borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar

to’g’risida»gi 110-sonli Qarori qabul qilindi.Ushbu Qarorda jamg’arib boriladigan pensiya

badallarining to’lik hisoblanishi va o’z vaqtida o’tkazilishi, jamg’arib boriladigan pensiya tizimini

afzalliklari to’g’risida tushuntirish ishlarini kuchaytirish, ushbu tizim barqaror ishlashi uchun Xalq

bankini bosqichma - bosqich zamonaviy kompyuter texnikasi hamda dasturlari bilan ta’minlash

tadbirlarini amalga oshirishni belgilab berildi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’laridan samarali foydalanish maqsadida

O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Markaziy banki Boshqaruvining 2006 yil 7

oktyabrdagi 88- son va 282-v son Qarorlari bilan «Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi

mablag’larini investitsiya va kredit resurslari sifatida joylashtirish tartibi to’g’risida»gi Nizom

tasdiqlandi. Ushbu Nizom jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’larini investitsiya va kredit

resurslari sifatida, shu jumladan moliyaviy vositalarga joylashtirish tartibini belgilab berdi.

JBPT mablag’lari quyidagi ob’ektlarga joylashtirilishi mumkin:

– O’zbekiston Respublikasining davlat qimmatli qog’ozlariga:

– ipoteka obligatsiyalariga:

– amaldagi qonunchilikda belgilangan tartibda O’zbekiston Respublikasida muomalaga

chiqarilgan va listingdan o’tgan korporativ qimmatli qog’ozlarga:

– banklardagi milliy va chet el valyutasidagi muddatli depozitlarga:

– qonunchilikda belgilangan, muvofiqlashtiruvchi Kengash qarori bilan har bir holat uchun

alohida tasdiqlangan va Nizomning 27 - bandi talablariga javob beradigan boshqa ob’ektlarga.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi (JBPT) mablag’larini samarali joylashtirishni tashkil

etish maqsadida Jamg’arib boriladigan pensiya mablag’larini joylashtirish va daromadlarini

shakllantirish siyosatini belgilash bo’yicha Muvofiqlashtirish Kengashi tashkil etildi.

Muvofiqlashtiruvchi kengash vazifalari quyidagilardan iborat:

– muddatlilik, qaytarishlilik, daromadlilik va diversifikatsiyalash tamoyillari asosida JBPT

mablag’larini joylashtirish ob’ektlarini belgilash:

– JBPT mablag’larining xar bir joylashtirish ob’ektiga joylashtiriladigan eng ko’p hajmini

aniqlash:

– JBPT mablag’larini joylashtirish ob’ektlarini risklar bo’yicha guruhlarga ajratish:

– JBPT mablag’larini joylashtirish va investitsiya kilishdan olingan daromaddan Xalq banki

oladigan marja miqdorini belgilash va fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya

hisobvarag’iga hisoblanadigan foiz stavkasini belgilash.

O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining va O’zbekiston Respublikasi Markaziy

Banki Boshkaruvining qo’shma karoriga asosan “Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’larini

investitsiya va kredit resurslari sifatida joylashtirish tartibi to’g’risida”gi Nizomda “Jamg’arib

boriladigan pensiya tizimi mablag’larini samarali joylashtirishni tashkil etish, Xalk bankining JBPT

mablag’larini joylashtirish bo’yicha majburiyatlari, Xalk bankida JBPT mablag’larini hisobini

yuritishning o’ziga xos xususiyatlari, JBPT mablag’larini joylashtirish, JBPT mablag’larini

joylashtirish ob’ektlariga ko’yiladigan talablar, JBPT mablaglarini joylashtirishdan olinadigan

mablag’larini taqsimlash qoidalari o’z ifodasini topgan. Nizom O’zbekiston Respublikasining

«Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida»gi Konunga muvofiq ishlab

chiqilgan bo’lib, Jamgarib boriladigan pensiya tizimi mablag’larini investitsiya va kredit resurslari

sifatida, jumladan moliya vositalarga joylashtirish tartibini belgilab beradi.

Mazkur Nizomga asosan, Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’lari va mablag’larni

joylashtirish tushunchalari quyidagicha izohlab berilgan:

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’lari – Xalk bankdagi shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya hisobvaraqlarida jamlanadigan mablag’lar yig’indisi;

mablag’larni joylashtirish – Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’laridan

investitsiya va kredit resurslari sifatida, shuningdek, moliyaviy vositalarga joylashtirishda

foydalanish.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi majburiyatlarini joylashtirish tartibini ko’rib chiqamiz:

– Jamg’arib boriladigan pensiya badallari shaklida o’tkazilgan mablag’lar Xalk banki filiali

tomonidan maxsus tranzit hisob rakamida xisobga olinadi va keyinchalik Xalq bankining Markaziy

amaliyotlar filiali tomonidan 22628 - «Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqdagi

mablag’lar» balans hisob raqamida jamlanib boriladi;

– Xalq bankining Markaziy amaliyotlar filiali tomonidan jamlangan JBPT mablag’larining

umumiy summasiga hamda kalendar yil davomida jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarining

mo’ljallangan hajmidan kelib chiqqan holda joylashtirish uchun yo’naltiriladigan bo’sh mablag’lar

hajmi belgilanadi;

– Xalk banki filiallarida maxsus hisobvaraklardagi JBPT mablag’lari qoldig’i jamg’arib

boriladigan pensiya hisobvaraqlaridan bir oy davomida amalga oshirish uchun zarur bo’lgan to’lovlar

summasidan kam bo’lmasligi lozim;

– JBPT mablag’larini joylashtirish Muvofiqlashtiruvchi Kengash tomonidan tasdiqlangan

kvotalarga muvofiq Xalk banki tomonidan amalga oshiraladi;

– JBPT mablag’larini ob’ektlari bo’yicha joylashtirish kvotalari har chorakda

Muvofiqlashtiruvchi Kengash qarorlari bilan tasdiqlanadi;

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’larini investitsion yo’nalishida foydalanishda

mavjud bo’lgan risklarni kamaytirishda quyidagilarga e’tibor qaratish lozim:

- kredit tashkilotining faoliyat olib borish bo’yicha lozim bo’lgan kasbiy tajribaga egaligi;

- aktivlarning minimal miqdori, tarkibi va strukturasi bilan bog’liq bo’lgan kasbiy

faoliyatning amalga oshirish tajribasiga ega ekanligi;

- kredit tashkilotining yoki xo’jalik yurituvchi sub’ektni xususiy kapitalining minimal

miqdori;

- korporativ qimmatli qog’ozlar emitentlaring rentabelliligi, moliyaviy barqarorligi, ish

yuritish va bozordagi faolligi hamda amaldagi qonunchilik va Muvofiqlashtiruvchi Kengash

tomonidan belgilangan boshqa talablar;

Nizomda nazarda tutilgan, xo’jalik yurituvchi sub’ektlar hisoblanadigan boshqa ob’ektlarga

joylashtirishda ularning moliyaviy hisobotlarning ishonchliligi to’g’risidagi tasdiqlangan auditorlik

xulosasi, soliq inspektsiyasi tomonidan tasdiqlangan moliyaviy hisoboti, Jamg’arib boriladigan

pensiya tizimi mablag’larini joylashtirish to’g’risidagi ariza berishdan oldingi uch yil uchun foyda va

zararlar to’g’risidagi hisobotni xamda JBPT mablag’larini joylashtirish masalasini batafsil ko’rib

chiqish uchun zarur bo’lgan boshqa hujjatlarni taqdim etishi lozim.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’larini joylashtirishdan olingan daromadlarini

taqsimlash Nizom bo’yicha quyidagicha amalga oshiriladi:

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’larini joylashtirishdan olingan daromad Xalq

banki oladigan marja summasi chegirib tashlangandan so’ng, har yili yil yakunida fuqarolarning

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga, ulardagi mavjud bo’lgan qoldiq miqdoriga

mutanosib ravishda o’tkaziladi;

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’larini joylashtirishdan olingan daromad,

Xalq banki marjasi miqdori O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan

Muvofiqlashtiruvchi Kengash tavsiyasiga asosan dastlab – avans qismi yil boshida 1 fevralgacha,

uzil kesil – dekabrning oxirgi 10 kunligida belgilanadi;

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimi mablag’larini joylashtirishdan olinadigan marjani,

Xalk banki va filiallari orasida taqsimlash tartibi Xalk banki tomonidan belgilanadi.

Pensiya fondining investitsion siyosati xatarning eng past darajasida eng yuqori daromad

olishga qaratilishi zarur. Kutilayotgan daromadni ololmaslik xatarini ikki qismga ajratish mumkin:

- bozor xatari, bunda daromadning o’zgarishlari barcha qimmatli qog’ozlarning

daromadliligiga bir paytning o’zida ta’sir etuvchi iqtisodiy va siyosiy vaziyatdan kelib chiqadi;

- o’ziga xos xatar, bunda daromadning o’zgarishi, muayyan kompaniyagagina taalluqli

bo’lgan hodisalardan kelib chiqadi.

Qayd etilganidek, qimmatli qog’ozlarning xarakterli xususiyati shundaki, daromad qanchalik

yuqori bo’lsa, xatar shunchalik yuqori bo’ladi, eng yuqori daromadga erishish uchun bank o’z portfel

investitsiyalarga qimmatli qog’ozlarni har xil turlarini kiritadi;

- xatar darajasi past va barqaror daromadli davlat obligatsiyalari;

- aktsiyalar;

- depozit sertifikatlari, veksellar;

- hosilaviy qimmatli qog’ozlar (fyucherslar, optsionlar).

Tijorat banklari mutaxasislari ularning o’zaro nisbati taxminan quyidagicha bo’lishi

maqsadga muvofiq deb hisoblaydilar:

50 % - davlat obligatsiyalari;

25 % - banklarning depozit sertifikatlari;

10 % - aktsiyalar;

10 % - veksellar;

5 % - fyucherslar, aktsionlar.

Qimmatli qog’ozlarga investitsiyalash uchun pensiya fondi pul mablag’lari rezervlarini

vujudga keltiradi. Bu mablag’lar uzoq muddatli qimmatli qog’ozlarga, qisqa muddatli

operatsiyalarga ham yo’naltirilishi mumkin. Investitsiyalar uchun mo’ljallangan mablag’larni qanday

yo’naltirilishi investitsiya siyosatidagi ustuvor maqsadga bog’liq .

9.1-jadval.

O’zbekiston moliya bozoridagi portfel investitsiyalarga muvofiq investitsiyalar

yo’nalishlarini taqsimlash mezonlari44

Investitsion portfelning

maqsadi

Aktsiyalar % Obliga-

tsiyalar %

Pul rezervlari,

%

Kapitalni asrab qolish 10 55 35

Joriy daromadlilikka erishish 30 60 10

Uzoq muddatli o’sish 70 25 5

Daromadlilikni oshirish va istiqbollarini

ta’minlash

40 50 10

Chayqovchilik 50 35 15

Xatarning eng past darajasini ta’minlangan holda eng yuqori daromadga erishish murakkab

vazifadir, uni hal etishda investor o’z investitsion portfelini har kuni qayta ko’rib chiqishi va zarur

o’zgarishlarni kiritishi lozim. Buning uchun qimmatli qog’ozlar bozori holatini, iqtisodiy

konyunkturani va mamlakatdagi hamda jahondagi siyosiy vaziyatni uzluksiz tahlil etib borish talab

qilinadi (3.3.1.-jadval).

Iktisodchilardan E. Smirnova riskni yuzaga kelishini quyidagicha ta’riflab o’tadi: risk – bu

dinamik holatda paydo bo’lib, u doim harakatda va rivojlanishda bo’ladi. Bunday rivojlanishni “risk

mexanizmi” deb ataladi, mazkur mexanizm riskni o’zgarishini va vaqtini belgilab beradi. Demak,

Pensiya fondi o’z investitsion siyosatini ishlab chiqishi va pensiya tizimini takomillashtirib borishi

talab etiladi. Bu siyosat Fuqarolik kodeksiga, Byudjet kodeksiga, «Investitsion faoliyat to’g’risida»,

«Qimmatli qog’ozlar va fond birjasi to’g’risida», «Qimmatli qog’ozlar bozori faoliyatining

mexanizmi to’g’risida» qonunlarga, shuningdek investorlarning qimmatli qog’ozlar bozoridagi

faoliyatini tartibga soluvchi boshqa normativ hujjatlarga asoslanadi.

Pensiya fondining investitsion siyosati fond faoliyati barqarorligini ta’minlash,

operatsiyalaridan foydani ko’paytirish, xatar darajasini pasaytirish, fond balansi likvidligini ta’minlab

turish maqsadlarida fondning portfel investitsiyalarni boshqarish strategiyasini ishlab chiqish va

amalga oshirishga qaratiladi. Investitsion siyosat pul mablag’larini fondning moliyaviy ehtyojlarini

qondirishga safarbar etadi.

Pensiya fondi faoliyatidagi xatar darajasini minimallashtirishda pul mablag’lari kelib

tushishi va mablag’lar sarflanishini vaqt bo’yicha muvofiqlashtirish juda muhim vazifadir. Davriy

ravishda, to’lovlarni bajarishi muddatlari etib kelganda fond pul mablag’larining bir qismini portfel

investitsiyadan bo’shatib oladi. Bu maqsadda fond investitsiyalarni ham, jalb etilgan mablag’larni

ham vaqti va hajmi bo’yicha diversifikatsiyalaydi. Masalan, fond resurslari muddatlariga mos

ravishda, portfelni ham mablag’larni shu muddatlarda daromadlarini boy bermasdan portfeldan

bo’shatib olishni rejalashtirib shakllantirishi lozim. Soliqqa tortiladigan bazani kamaytirish

maqsadida Pensiya fondi bo’sh pul mablag’larini turli moliyaviy dastaklarga joylashtiradi. Bu

dastaklar orasida soliqqa tortilmaydiganlari ham bo’ladi, masalan, davlat obligatsiyalari. Binobarin

portfel investitsiyaning bir qismini davlat obligatsiyalaridan shakllantirish soliqqa tortiladigan bazani

kamaytiradi. Qimmatli qog’ozlardan daromadlar qanchalik darajada maqbul ekanligini aniqlash

uchun Pensiya fondi ularni boshqa qo’yilmalar bilan taqqoslaydi. Daromadlilik qo’yilgan mablag’lar

bir yilga aylantirib hisoblanganda qancha foiz foyda keltirayotganligini bildiradi. Turli moliyaviy

dastaklarga qo’yilmalardan sof daromadni taqqoslash natijasida daromadlilik nuqtai nazaridan eng

afzal moliyaviy dastaklarni aniqlash mumkin.

44 Imomov X.X. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. O’quv qo’llanma. –T.: “TDIU”. 2014. –B.78.

Hozirgi paytda mamlakatimiz iqtisodiyotining moliyaviy mablag’lari pensiya fondi

ixtiyorida ham to’plangan. Bu mablag’lardan xatarning minimal darajasida maksimal foyda olib

foydalanishni ta’minlanishi zarur. Xatarni pasaytirishning eng ta’sirchan omili esa aktivlarni

iqtisodiyotning turli sohalariga investitsiyalashdir.




mehnat faoliyati mobaynida to’langan badallari miqdoriga hisoblangan foizni ifoda etadi. Bir

martalik qayta taqsimlashda pensiya tizimidan farqli ravishda jamg’arib boriladigan pensiya tizimida

jamg’arma badallari nisbatan yuqori darajada belgilanadi va tegishli zaxira fondi shakllantiriladi.


kamaytirish va uning afzalligini kuchaytirishga yo’naltirilgan.


yoki ijtimoiy himoyalash sifatida ijtimoiy yordam ko’rsatadi. Xorijiy davlatlarida moliyaviy

bozorning ma’muriy imkoniyatlari etarli darajada rivojlangan, davlat va jamg’ariladigan pensiya

fondi faoliyatini tartibga solish va nazoratni amalga oshirish imkoniyatiga ega. Hozir bizda ikki xil

avlodlar birdamligi va jamg’arma tuzilmalarining tarafdorlari mavjud. Gap shundaki, daromad

miqdori kam bo’lgan ba’zi fuqarolar o’zining barcha daromadlarini iste’mol qilishga majbur

bo’lganligi sababli xususiy pensiya tizimiga o’ta olmaydi, biroq, jamg’arish tizimidan butunlay voz

kechish kerak, degan xulosa qilish ham noo’rindir.

Xorijiy davlatlarda bunday tarkibni umumlashgan uch darajali tizim shaklida

tasavvur qilish mumkin:

Respublikamizda pensiya tizimini moliyalashtirishdagi islohotlarni tezlikda amalga oshirib

bo’lmaydi, ularni iqtisodiy va ijtimoiy islohotlar bilan: bandlik, mehnat bozori, aholi daromadlari,

byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi, soliq, moliya va kredit sohasidagi islohotlar bilan

birgalikda amalga oshirish lozim.

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlagan-laridek, Davlat tomonidan

qo’llab-quvvatlash maqsadida 50 ta korxonaning byudjet va byudjetdan tashqari jamg’armalarga

to’lovlar bo’yicha muddati o’tgan hamda joriy kreditor qarzdorligi qayta ko’rib chiqildi. Bu mazkur

korxonalar tasarrufida 350 milliard so’mdan ortiq mablag’ni qoldirish, ularning ishlab chiqarish

faoliyatini rivojlantirish imkonini berdi.


nogironlarni manzilli himoya qilish, shuningdek, bu qatlam vakillariga qaratilgan ijtimoiy xizmat

turlarini kengaytirish va sifatini oshirish, pensiya va nafaqalarni tayinlashda, avvalambor inson

omilining salbiy rolini cheklash Pensiya jamg’armasi o’z oldiga qo’ygan ustivor vazifalardan biridir.

Aynan shu maqsadda, eng avvalo, respublikamizda istiqomat qiluvchi barcha pensiya va nafaqa


imkonini beradigan zamonaviy avtomatlashtirilgan axborot tizimini amaliyotga keng joriy etish

ishlari jadal olib borilmoqda.

«Pensiya» dasturiy majmuasi ishlab chiqildi hamda bugungi kunda ushbu dasturiy ta’minot

respublikaning barcha mintaqalarida tatbiq etilmoqda. Ushbu dasturiy ta’minotning amaliyotda keng

joriy etilishi, sohada samaradorlikni oshirib, tezkor va aniq hisobotlar shakllanishi, pensiya

tayinlanishi va to’lanishida inson omilini kamaytirish orqali jamg’arma mablag’larining maqsadli

sarflanishi ustidan tezkor nazoratni ta’minlaydi.

Mazkur dasturning kelajakda idoralararo integrallashuvi sifatida, boshqa vazirlik va

idoralarning elektron ma’lumotlar bazasi bilan o’zaro axborot almashinuvini tashkil etishni qayd

etish mumkin. Binobarin, 2012-2013 yillar davomida tegishli vazirlik va idoralarning elektron

ma’lumotlar bazasiga bog’lanish hamda ushbu dasturlar bilan o’zaro axborot almashinuv

yo’nalishlari quyidagilardan iborat.

Xalq banki va tijorat banklari dasturlari1:

– tijorat banklari tomonidan plastik kartochka orqali to’lab beriladigan pensiya va nafaqalar

bo’yicha oylik elektron to’lov ro’yxatlarini shakllantirish, solishtirish va ularni taqdim etib borish;

– hududlar kesimida to’lov qoldiqlari hamda to’langan mablag’lar miqdori bo’yicha

ma’lumotlar olish;

– pensiya va nafaqa olish uchun murojaat etgan fuqarolar bo’yicha ularning shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’lariga amalga oshirilgan to’lovlar to’g’risidagi ma’lumot

almashinuvi;

– pensiya va nafaqa olish uchun murojaat etgan fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan

pensiya hisobvarag’lari bo’yicha olingan ma’lumotlar bilan fuqaroning jamg’armaga taqdim etgan

(ish staji va ish haqi to’g’risidagi) ma’lumotlarni solishtirib borish.

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek, bozor munosabatlarini

joriy etish bilan bir vaqtda aholini ijtimoiy himoyalash yuzasidan oldindan ta’sirchan choralar-

ko’rilishi lozim. Bu iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitidagi eng dolzarb vazifa bo’lib qoldi va

bundan keyin ham shunday bo’lib qoladi.

O’zbekiston Respublikasida Xalq banki boshqaruv jarayonlarini avtomatlashtirishda

zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, elektron hujjat aylanmasi tizimini

kengaytirish va axborot kommunikatsiya texnologiyalari tizimini maqsadli ko’rsatkichlariga erishish

yuzasidan chora-tadbirlar rejasi tuzildi. Chora-tadbirlar rejasida “Fuqarolarni jamg’arib boriladigan

pensiya ta’minoti axborot tizimlarini rivojlantirish” bo’limida quyidagilar ko’zda tutildi:

fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimini O’zbekiston Respublikasi

Moliya vazirligi huzuridagi Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining ma’lumotlar bazasi bilan

integratsiyalash yuzasidan chora-tadbirlar ishlab chiqish va tasdiqlash;

fukarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimini rivojlantirish va

ko’rsatilayotgan xizmatlar turkumini kengaytirish;

fuqarolar uchun fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti dasturida o’z hisob

raqamlarini internet, mobil qurilma, va SMS lar orqali monitoring qilish tizimini yaratish;

fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimidagi foydalanishga

topshirilgan “Elektron reestrlarni qabul qilish” interaktiv xizmatini rivojlantirish maqsadida, bankda

yaratilgan “Bank ikkinchi darajali ro’yxatga olish” tizimi bazasida elektron raqamli imzoni ro’yxatga

olish markaziga litsenziya olish va ish faoliyatini tashkil etish.

Pensiya jamg’armalari tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar ommabop bo’lishining zaruriy

sharti to’lovlar yuqori darajada kafolatlanganligidadir. Shu tariqa, ijtimoiy barqarorlik vazifasi

amalga oshirilmoqda. Pensiya sxemalarini moliyalashtirish bo’yicha ikkita asosiy usuli mavjud:

1 Abdullaev M. Zamonaviy pensiya tizimi va uning istiqbollari. // Bozor, pul va kredit. -Toshkent. 2012. -№6. – B.9.

Pensiyani to’lash bo’yicha joriy sarf-xarajatlarni joriy tushumlardan qoplash.

Hozirgi va kelajakdagi barcha pensiya to’lovlarini ta’minlaydigan maxsus zaxirani

yaratish.

Moliyalashtirishning birinchi usulini qo’llaydigan pensiya sxemalari jamg’arilmaydigan

sxemalar turkumiga kiradi (taqsimlash sxemalari). Pensiya ta’minotining bunday sxemasida makro

darajadagi xarajatlar va badallar muvozanati quyidagi oddiy formula orqali ifodalanadi:

Nj *S1, *P = N2*S2

bu yyerda

Nj – ishlovchilarning umumiy soni;

S1 – o’rtacha ish haqi;

R – pensiya badallarining stavkasi

N2 – pensionerlarning umumiy soni

S2 - o’rtacha pensiya.

Moliyalashtirishning ikkinchi usuli jamg’ariluvchi sxema guruhiga kiradi. Bunday sxemalar

yana jamg’ariladigan sxemalar deyiladi. Ular pensiyani ushbu maqsadda to’plangan pullik

jamg’armadan to’lashga asoslangan bo’lib, odatda pensiya jamg’armalari, deb ataladi. Ushbu usulda

yoshga doir pensiya ta’minoti uzoq muddatli investitsion jarayon bo’ladi va bu jarayon jamg’armaga

badal kiritish va bu yig’ilgan pullarni investitsion daromadlar hisobiga bora-bora ko’paytirishni va

bundan so’ng to’plangan pullarni muntazam davriy to’lovlar ko’rinishida olishni nazarda tutadi.

Bu insonning aql-zakovati, ishlab chiqarish tajribasi negizida yaratilgan jamiyatning ijtimoiy-

iqtisodiy taraqqiyotiga xizmat qiluvchi intellektual mulk ko’rinishidagi yangiliklar, ixtirolar,

kashfiyotlar, g’oyalar va yangicha yondoshuvlar majmuasidir. «Milliy innovatsion tizim yaratilishi

zaruriy shartlardan biri hisoblanadi, milliy innovatsion tizim – bu innovatsion faoliyatni

rag’batlantirish, qo’llab-quvvatlashni amalga oshiradigan sub’ektlar va institutlar majmuasidir.

«Milliy innovatsion tizim tarkibiga davlat, biznes sub’ektlari, o’quv yurtlar, ilmiy-tekshirish

institutlari va ta’lim muassasalari kiradi. Milliy inovatsion tizimni tashkil etishda, rivojlantirishda

davlat asosiy rol o’ynaydi»1.

Har bir davr iqtisodiyotining o’ziga xos xususiyatlari bo’ladi. Ular ishlab chiqarish

munosabatlari xo’jalik yuritish mexanizmi namoyon bo’ladi. Jamiyat taraqqiyotining qonuniyatlariga

ko’ra, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish bir tekisda davom etmasdan quyidan yuqoriga, oddiylikdan

murakkablik tomon rivojlanish tamoyillariga asoslanadi. Bu esa taraqqiyotning universal

qonuniyatlaridan biri hisoblanadi.

Innovatsion boshqaruv respublikamz iqtisodiyotida yangi tushuncha bo’lib, u o’z ichiga fan-

texnika taraqqiyoti va ilmiy-texnik yutuqlarni ishlab chiqarishga joriy etishning asosiy jihatlarini

qamrab olgan. Bozor iqtisodiyoti sharoitida innovatsion fooliyatni asosiy yo’nalishlaridan biri

mavjud resurslardan optimal tarzda foydalanish, ularni boshqarish usullarini tanlash natijasida,

innovatsion jarayon orqali korxona rivojlanishiga erishishdir. Innovatsiya bozorga kirib kelgan yangi

yoki takomillashtirilgan mahsulot, amalda qo’llaniladigan yangi texnologiya va ijtimoiy xizmatga

bo’lgan yangicha yondoshuvlarning innovatsion foaoliyatdir.

Innovatsiya nazariyasining shakllanishiga katta hissa qo’shgan avstriyalik olim Y.Shumpeter

ta’rifi bo’yicha : Innovatsiya – bu g’oyani yangilikka aylantirish, rejalashtirish, kapital muomalalari,

yangi mahsulot va xizmatni ishlab chiqarish va takomillashtirish, texnologiya va texnikani amalda

qo’llash, bozor qonun va qoidalariga asoslangan holda yangi mahsulotni sotish hamda iste’molchiga

yangi turdagi xizmatlarni ko’rsatishdan iborat.

“XX asrning yakunida sotsial soha investitsiya mablag’larini qo’yishning foydali, iqtisodiy

jihatdan maqsadga muvofiq keladigan sohasi sifatida shakllandi. Sotsial sohani va innovatsion

jarayonlarni rivojlantirish respublikada amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosatning ustuvor

1Shokirova F. Innovatsion rivojlanish modellari va iqtisodiy o’sish. // Moliya. –Toshkent. 2012. №3. –B. 74-75.

yo’nalishlpridan biri hisoblanadi”1. Albatta, innovatsion jarayonlarni ijtimoiy sohada, jumladan,

pensiya sohasida qo’llanilishi bu sohaning jadal rivojlanishiga yordam beribgina qolmay, balki shu

bilan birga ushbu sohaga mablag’larini samarali ishlatish imkonini beradi.

Ijtimoiy soha ta’lim, sog’liqni saqlash, bandlik, madaniyat, pensiya tizimi, ijtimoiy ta’minot

kabi inson va jamiyat uchun muhim bo’lgan muassasalardan tashkil topgan. Ular birgalikda iqtisodiy

taraqqiyot, jamiyat barqarorligi, muhit sog’lomligi hamda aholi turmush darajasini rivojlanishini

belgilab beradi. Ijtimoiy sohaning innovatsion funktsiyasi jamiyat va uning har bir a’zosi

ehtiyojlariga islohot jarayonlarining muvofiqligini ta’minlash, shuningdek islohotlarni

muvaffaaqiyatli borishini hamda ijobiy natijalarini ta’minlovchi ijtimoiy innovatsiyalarni joriy

etishdan iborat.

Ijtimoiy sohaning innovatsion faoliyati funktsiyasi bu – majmuali funktsiyadir. Jamiyatning

ijtimoiy ta’minot sohasida bu funktsiyani keng tarqalishi O’zbekistonda yuz berayotgan tub

o’zgarishlar bilan asoslanadi. Ijtimoiy sohaning innovatsion funktsiyasi quyidagi sub’ektlar

tomonidan amalga oshiriladi: davlat, byudjet tashkilotlari, fuqarolar.

Mamlakat iqtisodiyotining modernizatsiyalash sharoitida boshqa sohalar bilan birgalikda

ijtimoiy sohaning o’ziga xos xususiyatlaridan foydalanish zarur. Bizning fikrimizcha, jamg’arib

boriladigan pensiya sohasida innovatsion jarayonlarni rivojlantirish mazkur sohaning nafaqat milliy,

balki, jahon miqyosidagi nufuzini ham oshiradi.

Ijtimoiy omillar va oqibatlarni hisobga olish va tartibga solishdir. Ijtimoiy risklar1 kishilar

hayoti va sog’lig’iga xavf tug’diradi. Ekologik, texnologik, xususiy mablag’larni yo’qotish, iqtisodiy

halokatlar va buzilishlar ana shunday ijtimoiy risk qatoriga kiritish mumkin. Bular inson

faoliyatining turli sohalarida yuz beradi. Ijtimoiy sug’urta axolini turli xavf-xatarlardan ijtimoiy

himoyalash hisoblanadi, ya’ni ishdan bo’shash, mehnatga layoqatlilikni, daromadni yo’qotish kabi

mablag’lar yuzasidan xavf-xatarlar yig’indisi hisoblanadi.

Fuqarolarning ijtimoiy himoyalanmaganlik darajasini baholashda «ijtimoiy xavf-xatar»

tushunchasidan foydalaniladi. «Ijtimoiy xavf-xatar»ning ehtimollik darajasi pensiya tizimining

mazmuni va chegaralarini belgilaydi. Pensiya tizimining pirovard vazifasi inson ehtiyojini hamda

uning keksalik chog’ida himoyalanishga bo’lgan talabini qondirishdir degan xulosa chiqarish

imkonini beradi.

1 Xodjaev X. Sotsial soha va innovatsion jarayonlar // Moliya. -Toshkent. 2012. -№4. – B. 121. 1Saidov M.X. Ijtimoiy himoya. Atamalar izoxli lug’ati. -T.: “A.Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy kutubxona nashriyoti”.

2014. –B.63.

Mehnatga layoqatsizlikni va daromadni yo’qotishga olib keladigan xavf-xatarlar

Biznes Oksford slovarida «risk – xavf-xatar, yo’qotish yoki zarar ko’rish» degan tushunchani

bildiradi. V.V.Shaxov tomonidan «risk»ka «xavf», «zarar» yoki «talofat ko’rish ehtimoli» deb

qaraladi. Riskni moliyaviy operatsiyalardan yomon holatlarni kelib chiqish ehtimolligi, deb

ta’kidlashadi. Risk – biror bir voqea yuz berishi va uning mazkur tashkilot maqsadiga erishishga

salbiy ta’sir qilishi ehtimoli bilan xarakterlanadi. Operatsion risklar: ijroiy (davlat xizmatlarini

taqdim etish jarayoni bilan bog’liq); moliyaviy (tashkilotlar faoliyatining byudjet mablag’lari bilan

ta’minlanganligiga bog’liq); loyihaviy (loyihani amalga oshirish muddatlari va rejalashtirilgan sarf-

xarajatlar miqdoriga rioya qilinishi bilan bog’liq); ijtimoiy (davlat va xususiy pensiya tizimining

sifati bilan bog’liq); texnologik (davlat xizmatlarini taqdim etishda yangi texnologiyalar qo’llanilishi

bilan bog’liq).

Iqtisodchi D.R. Vaxabov o’zining ilmiy ishida ijtimoiy sug’urta va ijtimoiy risklar masalasiga

to’xtaladi. (Ijtimoiy sug’urtaning fundamental asoslari, nazariyalari va ijtimoiy risklar xususida ba’zi

mulohazalar // Iqtisodiyot va ta’lim.− Toshkent, 2010.- № 6.− B. 16-18.) Uning fikricha, ijtimoiy

sug’urta ijtimoiy-iqtisodiy kategoriya sifatida milliy daromadni qayta taqsimlash bo’yicha

munosabatlar tizimi bo’lib, xodimlar va ish beruvchilarning majburiy sug’urta badallari hisobiga

maxsus sug’urta jamg’armalarini shakllantirish va muayyan ijtimoiy risklarga uchrash oqibatida

yo’qotilgan daromadlarini qoplash uchun foydalanishdan iborat.

Ijtimoiy sohani o’rganishga qaratilgan tadqiqot ishlarida ijtimoiy himoyaning turli shakllarini

vujudga kelishi va rivojlanishi "ijtimoiy xatar" tushunchasini e’tirof etish bilan belgilanadi. Ijtimoiy

xatar ommaviy bo’ladi hamda ijtimoiy shart-sharoitlar bilan belgilanadi, shuningdek alohida

fuqarolarga bog’liq bo’lgan ijtimoiy xarakter kasb etadi.

Ijtimoiy riskning muhim tamoyillari quyidagilar hisoblanadi:

Risk vaziyati bilan bog’liq qaror qabul qilish jarayonining tahlili va shunday vaziyat ustidan

nazorat markaziy o’rinni egallaydi. Risk vaziyatini baholash va boshqarishga quyidagilar ta’sir etadi:

siyosiy sabablar, manfaatlar, qadriyatlar, a’zolari tegishli qaror qabul qiladigan u yoki bu guruhning

ijtimoiy mavqei (risk ekspertlari, maxsus davlat xizmati va byudjet tashkilotlari).

Iqtisodchilaridan Q. X. Abduraxmonov «Mehnat iqtisodiyoti» darsligida kishilarning

ijtimoiy himoyalanmaganlik darajasini baholashda «ijtimoiy xatar» tushunchasidan foydalandi.

«Ijtimoiy xatar»ning ehtimollik darajasi vujudga keladigan zararni qoplash, pensiya tizimining

mazmuni va chegaralarini belgilaydi. Pensiya tizimining asosiy vazifasi fuqarolar ehtiyojini hamda

ularning keksalik chog’ida himoyalanishga bo’lgan talabini qondirishdir degan xulosani chiqarish

imkonini beradi. Ish haqi jamiyatning ko’pchilik a’zolari uchun asosiy tirikchilik manbaiga aylanishi

bilan ijtimoiy himoyasizlikning alohida turi, ya’ni ish haqidan maxrum bo’lish tufayli moddiy

ta’minlanmaganlik riski vujudga keladi. Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlari ochish

hamda ularni yuritish tartibiga rioya etilishi, shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga

jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallarining to’g’ri va to’liq hisoblab chiqarilishi hamda o’z

vaqtida to’lanishi bo’yicha risklar paydo bo’lishi mumkin.

Davlat sektoridagi risklarni boshqarish sohasi davlat ijtimoiy xizmatlarini taqdim etish va

ularni ko’zda tutilgan darajada ushlab turishga ta’sir qiluvchi tahdidlar va ehtimollarni o’z ichiga

qamrab oladi. Risklarni boshqarish davlat boshqaruvi sektori uchun umumiy ko’lamda bo’lgan

davlat xizmatlarini taqdim etish yo’li bilan ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishda tashkilotning vazifasini

aniqlashtirishdan boshlanadi.

Ijtimoiy risklar uchun javobgar shaxsni aniqlash ham muhim ahamiyatga ega. Tashkilotning

bosh rahbarlari xarajatlardan samarali foydalanish nuqtai nazaridan risklarni yumshatishga javob

beradi. U risklar egasi sifatida risklarni boshqarish tizimini barpo etishi lozim. Risklarni boshqarish

yomon vaziyatlarning oldini olish yoki yaxshi vaziyatlar o’rinli bo’lishi mumkinligini kafolatlay

olmaslik bilan bog’liq. Ijtimoiy risk muammolarini hal qilishda ijtimoiy riskning mumkinligi va unga

yo’l qo’yilishi, maqbulligini kishilarning qabul qilishi va baholashi ijtimoiy mexanizmlarini hisobga

olishi muximdir. Bunday baholash insonning u yoki bu risk vaziyatini boshqarish uchun mas’ul

bo’lgan institutlar va tashkilotlarga ishonch darajasiga bog’liq deb hisoblanadi. Risk vaziyatiga

moslashish omillari aholi turli guruhlarida turlichadir. Asosiy risklar – risklarni to’g’ri boshqarishda

tashkilotning maqsadga erishishini ta’minlaydi va risklarni noto’g’ri boshqarish natijasida

tashkilotning inqirozga yuz tutishiga olib kelishi mumkin. Risklar uchun javobgar shaxsni aniqlash

ham muhim ahamiyatga ega. Tashkilotning bosh rahbarlari mablag’lardan samarali foydalanish

nuqtai nazaridan risklarni yumshatishga javob beradi. U risklar egasi sifatida risklarni boshqarish

tizimini barpo etishi lozim. Risklarni boshqarish yomon vaziyatlarning oldini olish yoki yaxshi

vaziyatlar o’rinli bo’lishi mumkinligini kafolatlay olmaslik bilan bog’liq.


nogironlarni manzilli himoya qilish, bu qatlam vakillariga qaratilgan ijtimoiy xizmat turlarini

kengaytirish va sifatini oshirish, pensiya va nafaqalarni tayinlashda, avvalambor inson omilining

salbiy rolini cheklash muhim. Respublikamizda istiqomat qiluvchi barcha pensiya va nafaqa


imkonini beradigan zamonaviy avtomatlashtirilgan axborot tizimini amaliyotga keng joriy etildi.

«Pensiya» dasturiy majmuasi kelajakda idoralararo integrallashuvi sifatida, boshqa vazirlik va

idoralarning elektron ma’lumotlar bazasi bilan o’zaro axborot almashinuvini tashkil etadi. Xalq banki

va tijorat banklari dasturlari :

tijorat banklari tomonidan plastik kartochka orqali to’lab beriladigan pensiya va nafaqalar

bo’yicha oylik elektron to’lov ro’yxatlarini shakllantirish, solishtirish va ularni taqdim etib borish;

hududlar kesimida to’lov qoldiqlari hamda to’langan mablag’lar miqdori bo’yicha

ma’lumotlar olish;

pensiya va nafaqa olish uchun murojaat etgan fuqarolar bo’yicha ularning shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’lariga amalga oshirilgan to’lovlar to’g’risidagi ma’lumot

almashish;

pensiya va nafaqa olish uchun murojaat etgan fuqarolarning shaxsiy jamg’arib boriladigan

pensiya hisobvarag’lari bo’yicha olingan ma’lumotlar bilan fuqaroning jamg’armaga taqdim etgan

(ish staji va ish haqi to’g’risidagi) ma’lumotlarni solishtirish.

Innovatsiya – bu g’oyani yangilikka aylantirish, rejalashtirish, kapital muomalalari, yangi

mahsulot va xizmatni ishlab chiqarish va takomillashtirish, texnologiya va texnikani amalda qo’llash,

bozor qonun va qoidalariga asoslangan holda yangi mahsulotni sotish hamda iste’molchiga yangi

turdagi xizmatlarni ko’rsatishdan iborat. Milliy innovatsion tizim – bu innovatsion faoliyatni

rag’batlantirish, qo’llab-quvvatlashni amalga oshiradigan sub’ektlar va institutlar majmuasidir.

Innovatsiya bozorga kirib kelgan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot, amalda qo’llaniladigan

yangi texnologiya va ijtimoiy xizmatga bo’lgan yangicha yondoshuvlarning yig’indisidir. Ijtimoiy

sohaning innovatsion funktsiyasi jamiyatning har bir a’zosi ehtiyojlariga islohot jarayonlarining

muvofiqligini ta’minlash, islohotlarni muvaffaaqiyatli borishini hamda ijobiy natijalarini

ta’minlovchi ijtimoiy innovatsiyalarni joriy etishdan iborat.

Ijtimoiy sohani o’rganishga qaratilgan tadqiqot ishlarida ijtimoiy himoyaning turli shakllarini

vujudga kelishi va rivojlanishi "ijtimoiy xatar" tushunchasini e’tirof etish bilan belgilanadi. Ijtimoiy

xatar ommaviy bo’ladi hamda ijtimoiy shart-sharoitlar bilan belgilanadi, shuningdek alohida

fuqarolarga bog’liq bo’lgan ijtimoiy xarakter kasb etadi. Ijtimoiy risk — ijtimoiy omillar va

oqibatlarni hisobga olish va tartibga solishdir. Ijtimoiy risklar kishilar hayoti va sog’lig’iga xavf

tug’diradi. Ijtimoiy sug’urta aholini turli xavf-xatarlardan ijtimoiy himoyalash hisoblanadi, ya’ni

ishdan bo’shash, mehnatga layoqatlilikni, daromadni yo’qotish kabi xavf-xatarlar yig’indisi

hisoblanadi Fuqarolarning ijtimoiy himoyalanmaganlik darajasini baholashda ijtimoiy xavf-xatar

tushunchasidan foydalaniladi. «Ijtimoiy xavf-xatar»ning ehtimollik darajasi pensiya tizimining

mazmuni va chegaralarini belgilaydi. Pensiya tizimining pirovard vazifasi inson ehtiyojini hamda

uning keksalik chog’ida himoyalanishga bo’lgan talabini qondirishdir degan xulosa chiqarish

imkonini beradi.

JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA TA’MINOTI FANIDAN

TESTLAR

Ku

rs Savol Javob 1 Javob 2 Javob 3 Javob 4

To`g

`ri

javo

b

1

Xalq banki shaxsiy

jamg’arib boriladigan

pensiya

hisobvaraqlaridagi

mablag’larga foiz

stavkasi Xalq banki

tomonidan ... bilan

kelishib belgilanadi.

Moliya

vazirligi va

Markaziy

bank

Moliya

vazirligi

Markaziy

bank

Vazirlar

Mahkamasi 1

2

Xalq bankining yagona

ma’lumotlar elektron

bazasida ...

shakllantiriladi va

saqlanadi

Pensiya

badallari

tushumi

haqidagi

ma’lumotlar

Fuqarolarni

ng

hisobvaraql

ari kodlari

Jamg’arib

boriladiga

n pensiya

ta’minoti

me’yoriy

standartlar

i

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraql

ariga

taalluqli

ma’lumotlar

4

3

“Fuqarolarni shaxsiy


pensiya

hisobvaraqlaridagi

mablag’lardan davlat

pensiyasiga qo’shimcha

ravishda pul mablag’lari

bilan ta’minlash” ta’rifi

qaysi ma’noda

tavsiflaydi?

Moddiy

kategoriya

sifatida

Iqtisodiy

kategoriya

sifatida

Yuridik

kategoriya

sifatida

Pul fondi

sifatida 2

4

“Fuqarolarning


pensiya ta’minoti

to’g’risida”gi

O’zbekiston

Respublikasi Qonuni

necha bobdan iborat?

8 ta bob 7 ta bob 18 ta bob 4ta bob 4

5

Shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvarag’iga

ixtiyoriylik asosida

kiritiladigan pul

mablag’lari;

jismoniy

shaxslarning

sug’urta

badallari

jamg’arib

boriladigan

majburiy

pensiya

badallari

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

to’lovlari

jamg’arib

boriladigan

ixtiyoriy

pensiya

badallari

4

6

Shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvarag’iga majburiy

tartibda kiritiladigan pul

mablag’lari

jamg’arib

boriladigan

ixtiyoriy

pensiya

badallari

jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlari

jamg’arib

boriladiga

n

majburiy

pensiya

badallari

jismoniy

shaxslarning

sug’urta

badallari

3

7 Jamg’arib boriladigan

pensiya ta’minoti tizimi-

fuqarolarni

shaxsiy

hisobvaraqla

ridagi

mablag’larda

n davlat

pensiyasiga

qo’shimcha

ravishda pul

mablag’lari

bilan

ta’minlash

fuqarolarni

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraql

aridagi

mablag’lar

dan davlat

pensiyasiga

qo’shimcha

ravishda

pul

mablag’lari

bilan

ta’minlash

fuqarolarn

i davlat

pensiyasig

a

qo’shimch

a ravishda

pul

mablag’lar

i bilan

ta’minlash

fuqarolarni

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraql

aridagi

mablag’lard

an ijtimoiy

ta’minlash

2

8

“Fuqarolarning


pensiya ta’minoti


O’zbekiston

Respublikasining

Qonuni qachon qabul

qilingan?

2011 yil 1993 yil 2000 yil 2004 yil 4

9

“Fuqarolarning


pensiya ta’minoti


O’zbekiston

Respublikasining

Qonuni nimani belgilab

beradi?

Fuqarolarnin

g qariganda

va

boquvchisiz

qolganda

ijtimoiy

ta’minlanish

dan iborat

konstitutsiya

viy

huquqlarini

Jamg’arib

boriladigan

pensiyalarn

i tayinlash

va to’lash,

va

fuqarolarni

pensiya

bilan

ta’minlashg

a bog’liq

boshqa

masalalarni

hal qilish

tartibini

Fuqarolar

ning

qariganda

va

boquvchis

iz

qolganda

pensiya

bilan

ta’minlash

bilan

bog’liq

masalalarn

i hal qilish

tartibini

Davlat

pensiyalarin

i tayinlash

va to’lash,

pensiya

imtiyozlarin

i qo’llash va

fuqarolarni

pensiya

bilan

ta’minlashg

a bog’liq

boshqa

masalalarni

hal qilish

tartibini

2

10

Shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvarag’i -

fuqaroning

Xalq

bankidagi

egasi

yozilgan

shaxsiy

hisobvarag’i

bo’lib, badal

kirituvchilar

ning

jamg’arib

boriladigan

pensiya

badallari ana

shu

hisobvaraqqa

kelib tushadi

fuqaroning

shaxsiy

hisobvarag’

i bo’lib,

badal

kirituvchila

rning

jamg’arib

boriladigan

pensiya

badallari va

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’

idagi

mablag’lar

ga hisoblab

qo’shilgan

foizlar ana

shu

hisobvaraq

qa kelib

tushadi

fuqaronin

g

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

badallari

va shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

g’idagi

mablag’lar

ga

hisoblab

qo’shilgan

foizlar ana

shu

hisobvara

qqa kelib

tushadi

fuqaroning

Xalq

bankidagi

shaxsiy

hisobvarag’i

bo’lib, badal

kirituvchilar

ning

jamg’arib

boriladigan

pensiya

badallari va

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

dagi

mablag’larg

a hisoblab

qo’shilgan

foizlar ana

shu

hisobvaraqq

a kelib

tushadi

4

11

Fuqaroning Xalq

bankidagi jamg’arib

boriladigan pensiya

badallari va shaxsiy


pensiya hisobvarag’idagi

mablag’larga foizlar

hisoblab qo’shiladigan

shaxsiy hisobvarag’i -

Pensiya

badallari

hisobga

olinidagan

shaxsiy

hisobvarag’i

G’aznachili

kdagi

shaxsiy

hisobvarag’

i

Xalq

bankidagi

shaxsiy

hisobvara

g’i

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

4

12


pensiya ta’minoti olish

huquqi ega -

O’zbekiston

Respublikasi

fuqarolari,

shuningdek

O’zbekiston

Respublikasi

hududida

doimiy

yashovchi

chet el

fuqarolari va

fuqaroligi

bo’lmagan

shaxslar

O’zbekisto

n

Respublika

si

fuqarolari

O’zbekist

on

Respublik

asi

fuqarolari,

shuningde

k

O’zbekist

on

Respublik

asi

hududida

doimiy

yashovchi

chet el

fuqarolari

O’zbekiston

Respublikas

i fuqarolari,

xorijiy

mamlakatlar

ning

fuqarolari

va

fuqaroligi

bo’lmagan

shaxslar

1

13

O’zbekiston

Respublikasi hududida

doimiy yashovchi chet el

fuqarolari va fuqaroligi

bo’lmagan shaxslar

Davlat

pensiya

ta’minoti

olish huquqi

ega

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

ta’minoti

olish

huquqi ega

emas

Jamg’arib

boriladiga

n pensiya

ta’minoti

olish

huquqi

ega

Davlat va

jamg’arib

boriladigan

pensiya

ta’minoti

olish huquqi

ega

3

14

Davlat fuqarolarga

shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvaraqlarida

jamg’arilgan mablag’lari

kafolatlaydi.

foizlar

to’lanishini to’lanishini

saqlanishi

ni

saqlanishi

hamda

to’lanishini

4

15

Mehnat shartnomasi

asosida amalga

oshiruvchi fuqarolarning


pensiya tizimida ishtirok

etishi -

ixtiyoriy majburiy

ixtiyoriy,

ma’lum

shartlar

asosida

fuqarolarga

ixtiyoriy 2

16

“Fuqarolarning


pensiya ta’minoti

to’g’risida”gi Qonun aks

ettirilmagan

Muayyan

moliya yili

uchun

fuqarolarnin

g jamg’arib

boriladigan

pensiya

ta’minoti

daromadlari

va xarajatlari

parametrlari

Fuqarolarni

ng

jamg’arib

boriladigan

pensiya

ta’minoti

to’g’risidag

i qonun

hujjatlari

Jamg’arib

boriladiga

n pensiya

ta’minoti

bo’yicha

davlat

kafolatlari

Shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

tizimi

mablag’lari

ni

shakllantiris

h

1

17


pensiya ta’minoti

daromadlarini tashkil

etadi

Tashqi

qarzlar Soliqlar

jamg’arib

boriladiga

n

majburiy

pensiya

badallari

Yig’imlar

va boshqa

to’lovlar

3

18

Yakka tartibdagi

tadbirkorlar, yuridik

shaxs tashkil etmagan

holdagi dehqon

xo’jaliklarining a’zolari,

shuningdek boshqa

fuqarolar jamg’arib

boriladigan pensiya

tizimida -

ixtiyoriylik

asosida

ishtirok

etadilar

majburiylik

asosida

ishtirok

etadilar

ma’lum

shartlar

asosida

majburiylik

va ma’lum

shartlar

asosida

ishtirok

etadilar

1

19

Fuqarolarni jamg’arib

boriladigan pensiya

tizimida hisobga olish

amalga oshiriladi

sug’urta

to’lovchilarn

ing

talabnomasig

a muvofiq

fuqarolarni

ng

talabnomas

iga

muvofiq

ish

beruvchini

ng va

fuqarolarn

ing

ish

beruvchinin

g

talabnomasi

ga muvofiq

4

20

Fuqarolarni jamg’arib

boriladigan pensiya

tizimida hisobga olish

amalga oshiriladi

fuqarolarnin

g ish

joyidagi

buxgalteriya

tomonidan

mazkur

fuqarolarni

ng yashash

joyidagi

Xalq banki

filialida

mazkur

fuqarolarn

ing

yashash

joyidagi

g’aznachil

igida

mazkur

fuqarolarnin

g asosiy ish

joyidagi

Xalq banki

filialida

4

21

Yagona ijtimoiy to’lov

miqdorining necha foizi


pensiya ta’minotiga

o’tkaziladi?

24,8 foiz o’tkazilma

ydi 0,1foiz 0,2 foiz 2

22


pensiya ta’minoti

xarajatlar tarkibiga

quyidagilarning qaysisi

kirmaydi?

Davlat

qarzlariga

xizmat

ko’rsatish

Investitsiya

larni

moliyalasht

irish

Jamg’arib

boriladiga

n pensiya

va foizlar

to’lovlarin

i amalga

oshirish

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlarini

amalga

oshirish

1

23


pensiya tizimida hisobga

olish quyidagilarni o’z

ichiga oladi:

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraqla

ri ochish va

ro’yhatdan

o’tkazish

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraql

ari ochish

va

jamg’arib

boriladigan

pensiya

daftarchasi

ni berish.

shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

qlari

ochish va

ro’yhatdan

o’tkazish,

pensiya

daftarchas

ini berish

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

ni

ro’yhatdan

o’tkazish,

pensiya

daftarchasin

i berish

2

24


pensiya tizimidagi

xarajatlari tarkibiga

qaysi biri kiradi?

Nogironlik

pensiyalarini

berish

Majburiy

jamg’arib

Nogironla

r uy-

internatlar

ini saqlash

Nogironlarg

a bepul

ortopediya-

protez

vositalarini

berish

2

25


pensiya tizimida

fuqarolarning shaxsiy

hisobi ... tomonidan

belgilanadigan tartibda

yuritiladi

Vazirlar

Mahkamasi

Moliya

vazirligi

Xalq

banki

Markaziy

bank 1

26


pensiya tizimida

fuqarolarning shaxsiy

hisobi ... tomonidan

yuritiladi

O’zbekiston

Respublikasi

Moliya

vazirligi

Markaziy

bank

Xalq

banki

Moliya

Vazirligi

G’aznachili

gi

3

27


pensiya hisobvaraqlariga

taalluqli ma’lumotlar ...

shakllantiriladi va

saqlanadi

Xalq

bankining

informatsion

axborot

tizimida

Markaziy

bankning

yagona

ma’lumotla

r elektron

bazasida

Moliya

Vazirligi

G’aznachi

ligi

yagona

ma’lumotl

ar elektron

bazasida

Xalq

bankining

yagona

ma’lumotlar

elektron

bazasida

4

28

Qanday holatlar


pensiya tizimida

moliyaviy

munosabatlarning

ob’ektiv zarur va mavjud

bo’lishini taqozo

etmaydi?

Kengaytirilg

an takror

ishlab

chiqarish

ehtiyojlarinin

g mavjudligi,

mamlakat

fuqarolarinin

g ijtimoiy-

madaniy

ehtiyojlarini

qondirishnin

g zarurligi

Ijtimoiy

ta’minot

tizimining

to’yinganli

gi

Ijtimoiy

vazifalarin

i hal

etishning

zarurligi

Davlat

boshqaruvin

ing umumiy

xarajatlarini

moliyalashti

rishning

zarurligi

2

29

Fuqarolarning yashash

yoki ish joyi yoxud

pasportidagi

ma’lumotlar o’zgargan

taqdirda

yangi

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

ochiladi

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’

i tegishli

ravishda

o’zgaradi

shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

g’i tartib

raqami

o’zgarishs

iz qoladi

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

tartib

raqami

o’zgaradi

3

30

Shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvaraqlari ochishda

qaysi vazifa amalga

oshirilmaydi?

Xalq banki

tomonidan

fuqarolarnin

g ish haqi

hajmi haqida

ma’lumot

kiritiladi

fuqarolarga

Xalq banki

umrbod

qilib

belgilanadi

gan,

doimiy

shaxsiy

tartib

raqamli

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraql

ari ochadi

Shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

qlariga

tartib

raqami

berish

fuqarolarn

ing

pasportida

gi

ma’lumotl

ar asosida

amalga

oshiriladi.

Fuqarolarni

ng yashash

yoki ish joyi

yoxud

pasportidagi

ma’lumotlar

o’zgargan

taqdirda

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

tartib

raqami

o’zgarilmay

di

1

31 Jamg’arib boriladigan

pensiya daftarchasi

Fuqaroning

jamg’arib

boriladigan

pensiya

tizimiga

a’zoligini

tasdiqlovchi

hujjat

Fuqaroning

jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlarini

olish

huquqini

tasdiqlovch

i pensiya

daftarchasi

Davlat

pensi

ta’minoti

va

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

ta’minoti

to’lovlarin

i olish

huquqini

tasdiqlovc

hi pensiya

daftarchas

i

Fuqaroning

jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlarini

olish

huquqini

bo’yicha

chek

daftarchasi

2

32


pensiya daftarchasi

...tomonidan beriladi

Fuqarolarnin

g mehnat

faoliyatini

yurituvchi

tashkilot

Ijtimoiy

ta’minot

bo’limi

Pensiya

jamg’arma

si

Xalq banki 4

33


pensiya daftarchasini

berish tartibi va bunday

daftarcha shakli

tomonidan belgilanadi

Markaziy

bank

Vazirlar

Mahkamasi

Xalq

banki

Pensiya

jamg’armasi 2

34


pensiya daftarchasida

ko’rsatiladi-

fuqaroning

shaxsiga oid

ma’lumotlar,

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

ning tartib

raqami

fuqaroning

shaxsiga

oid

ma’lumotla

r, ish joyi,

ish staji, ish

haqi

ma’lumotla

ri

fuqaronin

g shaxsiga

oid

ma’lumotl

ar, ish

joyi, ish

staji, ish

haqi

ma’lumotl

ari,

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

g’ining

tartib

raqami

hisobga

olingan

sana,

fuqaroning

shaxsiga oid

ma’lumotlar

, jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

ning tartib

raqami

4

35


pensiya daftarchasi

yo’qotib qo’yilgan

(yo’qolgan) taqdirda

uning

dublikati

yangi

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

ochilib

beriladi.

uning

dublikati

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’

ining tartib

raqami /1

belgisi

uning

dublikati

shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

g’ining

boshqa

tartib

uning

dublikati

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

ning o’sha

tartib

raqami

4

bilan

beriladi.

raqami

qo’yilgan

holda

beriladi.

qo’yilgan

holda

beriladi.

36

Jismoniy shaxslarning ...

hisobiga jamg’arib

boriladigan majburiy

pensiya badallarini har

oyda to’lab boriladi

qonun

hujjatlariga

muvofiq

hisoblab

chiqarilgan

daromad

solig’i

summasi

qonun

hujjatlariga

muvofiq

belgilangan

sug’urta

summasi

qonun

hujjatlarig

a muvofiq

hisoblab

chiqarilga

n daromad

solig’ining

tegishlicha

kamaytiril

gan

summasi

qonun

hujjatlariga

muvofiq

hisoblab

chiqarilgan

mulk

solig’ining

tegishlicha

kamaytirilga

n summasi

3

37

Jismoniy shaxslarning

qonun hujjatlariga

muvofiq hisoblab

chiqarilgan daromad

solig’ining tegishlicha

kamaytirilgan summasi

hisobiga ... tomonidan

pensiya badallarini har

oyda to’lab boradi.

Ish

beruvchilar

Soliq

organlari

Jismoniy

shaxslar

Buxgalteriy

a bo’limlari 1

38


majburiy pensiya

badallarining miqdori ...

tomonidan navbatdagi

yilga mo’ljallangan

O’zbekiston

Respublikasi Davlat

byudjetini shakllantirish

vaqtida belgilanadi.

Oliy Majlis Vazirlar

Mahkamasi

Prezident

Devoni

Moliya

vazirligi 2

39


majburiy pensiya

badallarining miqdori ...

asosida hisoblab

chiqariladi

Eng kam ish

haqi

miqdorini

belgilangan

koeffitsientg

a darajasiga

ko’paytirish

xodimlarni

ng, shu

jumladan

ishlayotgan

pensionerla

rning ish

haqi va

boshqa

daromadi

summasi

Jismoniy

shaxslarni

ng

daromad

solig’i

stavkasi

Jismoniy

shaxslarning

jami

daromadlari

ning

umumiy

hajmi

2

40

Muayyan yil uchun


majburiy pensiya

badallarining.miqdorlari

qanday hujjatda aks

ettiriladi?

O’zbekiston

Respublikasi

Presidentinin

g har

moliyaviy yil

uchun qabul

qilinadigan

“Makroiqtiso

diy

ko’rsatlichlar

prognozi va

budjet

parametrlari


Qarorida

O’zbekisto

n

Respublika

si Soliq

Kodeksida

“O’zbekist

on

Respublik

asi budjet

tasnifini

qo’llash

bo’yicha

Yo’riqno

ma”da

“Budjet

tizimi

to’g’risida”

gi

O’zbekiston

Respublikas

i Qonunida

1

41

Ish beruvchiga o’zining

mablag’lari hisobidan

qo’shimcha badallar

to’lash huquqi beriladi

Kreditorlarga

o’z

xodimlarini

ng shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraql

ariga

Vaqtincha

mehnatga

layoqatsiz

xodimlarg

a

Bola 2

yoshga

to’lguncha

bola

tarbiyasi

bilan band

ishlaydigan

onalarga

2

42



o’z xodimlarining

shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvaraqlariga

o’tkazadigan qo’shimcha

badallarninng miqdori

belgilanadi.

jamoa

shartnomasid

a

Mehnat

shartnomas

ida

xodimlarn

ing

vakillik

organi

bilan

kelishilib

Ish haqi

fondi

hajmidan

kelib chiqib

1

43



o’z xodimlarining

shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvaraqlariga

o’tkazadigan qo’shimcha

badallarnin kiritish

muddatlari belgilanadi.

jamoa

shartnomasid

a

Mehnat

shartnomas

ida

xodimlarn

ing

vakillik

organi

bilan

kelishilib

Ish haqi

fondi

hajmidan

kelib chiqib

1

44

Ish beruvchining


majburiy pensiya

badallarini to’lashi

amalga oshirilishi

mumkin emas.

uchinchi

shaxslarning

foydasiga

Vaqtincha

mehnatga

layoqatsiz

xodimlarga

o’z

xodimlari

ning

shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

qlariga

Bola 2

yoshga

to’lguncha

bola

tarbiyasi

bilan band

ishlaydigan

onalarga

2

45


pensiya tizimida

majburiy tartibda

ishtirok etuvchi

fuqarolar o’z shaxsiy


pensiya

hisobvaraqlariga,

shuningdek o’zlari

mustaqil ravishda

belgilaydigan miqdorlar

va muddatlarda


kiritishga haqli.

Uchinchi

shaxslar

foydasiga

Vaqtincha

mehnatga

layoqatsiz

xodimlarga

O’z

xodimlari

ning

shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

qlariga

Bola 2

yoshga

to’lguncha

bola

tarbiyasi

bilan band

ishlaydigan

onalarga

1

46


pensiya tizimida

majburiy tartibda

ishtirok etuvchi




qanday miqdorlarda


kiritishga haqli?

o’zlari

mustaqil

ravishda

belgilaydiga

n miqdorlar

qonun

hujjatlariga

muvofiq

belgilangan

sug’urta

summasida

qonun

hujjatlarig

a muvofiq

hisoblab

chiqarilga

n daromad

solig’i

summasid

a

qonun

hujjatlariga

muvofiq

hisoblab

chiqarilgan

mulk

solig’ining

tegishlicha

kamaytirilga

n

summasida

1

47


pensiya tizimida

majburiy tartibda

ishtirok etuvchi



pensiya

hisobvaraqlarigai o’zlari

mustaqil ravishda

belgilaydigan miqdorlar

va muddatlarda


kiritishga…?

haqli Haqli

emaslar

Belgilanga

n

normativla

r asosida

qonun

hujjatlariga

muvofiq

belgilangan

sug’urta

summasida

1

48


pensiya tizimida ...

ishtirok etuvchi



pensiya

hisobvaraqlariga,

kiritiladigan badallar

miqdori va muddatlarini

o’zlari mustaqil ravishda

belgilaydilar

Majburiylik

asosida

Ixtiyoriylik

asosida

Mehnat

shartnoma

si asosida

Jamoa

shartnomasi

asosida

2

49


pensiya tizimida


ishtirok etuvchi




…o’zlari mustaqil

ravishda belgilaydilar

Badallarni

to’lash

muddatlarini,

Xalq banki

filialini

kiritiladiga

n badallar

miqdorini,

Xalq banki

filialini

kiritiladig

an

badallar

miqdorini

Xalq banki

filialini 3

50


pensiya tizimida


ishtirok etuvchi




kiritiladigan badallar

miqdori va muddatlarini

belgilaydilar

o’zlari

mustaqil

ravishda

jamoa

shartnomas

ida

Mehnat

shartnoma

sida

xodimlarnin

g vakillik

organi bilan

kelishilib

1

51

Xalq banki shaxsiy


pensiya

hisobvaraqlaridagi

mablag’larga foiz

stavkasi …tomonidan

O’zbekiston

Respublikasi Moliya

vazirligi hamda

O’zbekiston

Respublikasi Markaziy

banki bilan kelishib

belgilanadi.

Prezident

Devoni

Vazirlar

Mahkamasi

Xalq

banki

Hisob

palatasi 3

52

Iqtisodiy kategoriya

sifatida jamg’arib

boriladigan pensiya

tizimi qanday

funksiyalarni bajaradi?

Taqsimlash,

ijtimoiy va

nazorat

funksiyasi

Taqsimlash

va nazorat

Ijtimoiy

ta’minot,

qayta

taqsimlash

Ijtimoiy va

iqtisodiy

funksiyalar

3

53

Xalq banki shaxsiy


pensiya

hisobvaraqlaridagi

mablag’larga yuqori

sur’atlardagi stavkalar

bo’yicha foizlarni qonun

hujjatlarida belgilangan

tartibda hisoblab

qo’shadi

YaIM

hajmiga

nisbatan

pul

qadrsizlani

shiga

nisbatan

Eng kam

ish haqi

hajmiga

nisbatan

Daromad

solig’i

stavkasiga

nisbatan

2

54


pensiya tizimi

mablag’lari

…mablag’larni jamlash

yo’li bilan

Soliq

organlarida

Xalq

bankida

Jamg’arib

boriladiga

n pensiya

bo’limlari

da

G’aznachili

k hududiy

bo’linmalari

da

2

shakllantiriladi

55

Shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvaraqlarida

mablag’larni

shakllantirish manbai

emas -

jamg’arib

boriladigan

majburiy

pensiya

badallari

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraql

ari

mablag’lari

ga hisoblab

chiqarilgan

foizlar

ish haqiga

nisbatan

sug’urta

badallari

jamg’arib

boriladigan

ixtiyoriy

pensiya

badallari

3

56


pensiya tizimi

mablag’laridan


pensiya tizimi bilan

bog’liq bo’lmagan

majburiyatlarni bajarish

uchun foydalanish

mumkinmi?

Pensiya

jamg’armasi

ga dotatsiya

Mumkin

emas

Byudjet

taqchilligi

ni

qisqartiris

hda

Davlat ichki

qarzlarini

to’lashda

2

57


pensiya tizimi

mablag’larini moliyaviy

vositalarga joylashtirish

tartibi tomonidan

belgilanadi.

Moliya

vazirligi va

Markaziy

bank

Vazirlar

Mahkamasi

Xalq

banki

Prezident

Devoni 1

58

Shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvaraqlariga

mablag’larning kelib

tushishi va ulardan

foydalanilishi ustidan

nazoratni amalga

oshiradilar -

Moliya

vazirligi

organlari,

soliq

organlari

Moliya

vazirligi,

Xalq banki

Moliya

vazirligi

organlari,

soliq

organlari,

Xalq

banki

soliq

organlari,

Xalq banki

3

59


pensiya tizimida qaysi

mablag’lar soliq

solishdan ozod

qilinmaydi?

Jamg’arib

boriladigan

majburiy

pensiya

badallari ,

jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlari

jamg’arilad

igan

pensiya

tizimi

ishtirokchil

arining

daromadlar

i

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

qlaridagi

mablag’lar

ga

hisoblab

chiqarilga

n foizlar

bunday

mablag’lar

foydalanilis

hidan

fuqarolar va

Xalq banki

oladigan

boshqa

daromadlar

2

60

O’zbekiston

Respublikasida pensiya

ta’minotini mablag’

bilan ta’minlash

manbalari qaysilar?

Davlat

byudjeti,

Pensiya

jamg’armasi

Davlat

byudjeti

Davlat

byudjeti,

Pensiya

jamg’arma

si,

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

tizimi

Davlat

byudjeti,

jamg’arib

boriladigan

pensiya

tizimi

3

61

Fuqarolar qachon


pensiya to’lovlarini

olishni so’rab murojaat

qilishlari mumkin?

Pensiya olish

huquqi

paydo

bo’lgandan

so’ng

istalgan

paytda

Pensiya

olish

huquqini

beruvchi

yoshga

to’lgandan

so’ng

istalgan

paytda

Pensiya

olish

huquqini

beruvchi

zarur ish

stajiga ega

bo’lganda

n so’ng

Pensiya

olish istagi

paydo

bo’lishi

bilan

istalgan

paytda

1

62

Agar O’zbekiston

Respublikasi bilan

boshqa davlatlar

o’rtasidagi bitimlarda

“Fuqarolarning davlat

pensiya ta’minoti

to’g’risida”gi Qonundan

boshqacha qoidalar

nazarda tutilgan bo’lsa ...

Har bir holat

bo’yicha

qo’shimcha

kelishuv

(bitim)lar

tuziladi va

ularda

belgilangan

qoidalar

qo’llaniladi

“Fuqarolar

ning

pensiya

ta’minoti

to’g’risida”

gi Qonunda

belgilangan

qoidalar

qo’llaniladi

Shu

bitimlarda

belgilanga

n qoidalar

qo’llanilad

i

“Fuqarolarn

ing

jamg’arib

boriladigan

pensiya

ta’minoti

to’g’risida”

gi Qonunda

belgilangan

qoidalar

qo’llaniladi

3

63


pensiya olish huquqiga

kim va qachon ega

bo’ladi?

Erkaklar –

60 yoshga

to’lganda va

ish staji

kamida 25

yil bo’lsa,

ayollar - 55

yoshga

to’lganda va

ish staji

kamida 20

yil bo’lsa

Erkaklar –

60 yoshga

to’lganda

va ish staji

kamida 30

yil bo’lsa,

ayollar - 55

yoshga

to’lganda

va ish staji

kamida 25

yil bo’lsa

Erkaklar –

63 yoshga

to’lganda

va ish staji

kamida 28

yil bo’lsa,

ayollar -

58 yoshga

to’lganda

va ish staji

kamida 25

yil bo’lsa

Erkaklar –

65 yoshga

to’lganda va

ish staji

kamida 35

yil bo’lsa,

ayollar - 60

yoshga

to’lganda va

ish staji

kamida 30

yil bo’lsa.

1

64

To’liq pensiya tayinlash

uchun etarlicha ish

stajiga ega bo’lmagan

shaxslarga yoshga doir

pensiyalar qanday

miqdorda tayinlanadi?

Eng kam ish

haqining uch

barobari

miqdorida

Eng kam

ish

haqining

ikki

barobari

miqdorida

Ishlagan

oxirgi

yildagi ish

haqiga

mutanosib

miqdorda

Bor stajga

mutanosib

ravishdagi

miqdorda

4

65

“Fuqarolarning


pensiya ta’minoti

to’g’risida”gi Qonun

qachon qabul qilingan?

2004 yil 2

dekabrda,

702-II-son

qarori bilan

1993 yil 3

sentyabrda

939-XII-

son qarori

bilan

2009 yil 30

dekabrda PQ-1251-son qarori

2011 yil 8

sentyabrda

Vazirlar

Mahkamasi

ning 252-

1

http://www.lex.uz/home/doc/1570245





bilan son qarori

bilan

66

“Fuqarolarning


pensiya ta’minoti


Qonunning maqsadi:

Fuqarolarnin

g jamg’arib

boriladigan

pensiya

ta’minoti

sohasidagi

munosabatlar

ni tartibga

solish

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

ta’minoti

bo’yicha

fuqarolar

huquqlarini

himoya

qilish

Jamg’arib

boriladiga

n pensiya

tizimini

tashkil

etish

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

ta’minoti

bo’yicha

qonuniy

asosni

mustahkaml

ash

1

67

“Fuqarolarning


pensiya ta’minoti

to’g’risida”gi Qonun

nechta moddadan iborat?

36 ta 27 ta 67 ta 18 ta 2

68



etuvchi fuqarolarga

shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvaraqlarida

jamg’arilgan

mablag’larining ...

Saqlanishi

kafolatlanadi

Saqlanishi

va va

to’lanishi

ta’minlana

di

Saqlanishi

, ko’payib

borishi va

to’lanishi

kafolatlan

adi

Saqlanishi

va ko’payib

borishi

ta’minlanadi

3

69

Yakka tadbirkorlar


pensiya tizimida qanday

ishtirok etadilar?

Ixtiyoriylik

asosida

Majburiyli

k asosida

Ixtiyoriy-

majburiyli

k asosida

Ishtirok

etmaydilar 1

70


pensiya tizimida yuridik

shaxs tashkil etmasdan

faoliyat qiluvchi dehqon

xo’jaliklarining a’zolari

qanday ishtirok etadilar?

Ishtirok

etmaydilar

Ixtiyoriylik

asosida

Ixtiyoriy-

majburiyli

k asosida

Majburiylik

asosida 2

71


pensiya tizimida Ish

beruvchilar qanday

asosda ishtirok etadilar?

Ixtiyoriy-

majburiylik

asosida

Ixtiyoriylik

asosida

Majburiyli

k asosida

Ishtirok

etmaydilar 3

72

Shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvaraqlariga tartib

raqami ... asosida

beriladi.

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraqla

rini ochishga

murojaat

qilish

tartibida

Fuqarolarni

ng

pasportidag

i

ma’lumotla

r asosida

Fuqarolar

ning ish

beruvchila

ri

hisobvara

qlaridan

kelib

chiqqan

holda

Xalq

bankining

yagona

elektron

ma’lumotlar

bazasi

asosida

2

73



etuvchi fuqarolar

pensiya to’lovlari

oluvchi sifatida


pensiya to’lovlarini ...

olish huquqiga ega

davlat

pensiyasini

olish huquqi

yuzaga

kelgan

taqdirda

Pensiya

yoshiga

etganda

Jamg’arilg

an pensiya

ma’lum

miqdorga

etganda

Erkaklar 60

yoshga,

ayollar 55

yoshga

to’lganda

1

74

Fuqaro vafot etgan

taqdirda shaxsiy


pensiya hisobvarag’ida

jamg’arilgan mablag’lar

qonun hujjatlarida

belgilangan tartibda ... .

merosga

o’tadi

Xalq banki

hisob

raqamida

saqlanib

qoldiriladi

shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

to’xtatilad

i

Byudjetdan

tashqari

Pensiya

jamg’armasi

ga

o’tkaziladi

1

75

Fuqaro vafot etgan

taqdirda, shaxsiy


pensiya hisobvarag’ida


merosga o’tadi va

merosxo’rga …

to’lanadi.

1 yil

davomida

bir yo’la

to’la

hajmda

3 yil

davomida

5 yil

davomida 2

76


pensiya to’lovlarini olish

huquqi to’g’risidagi

guvohnoma ....

tomonidan beriladi.

oluvchining

yashash

joyidagi

tuman yoki

shahar

ijtimoiy

ta’minot

bo’limi

Xalq banki

filiali

bo’limi

Soliq

organlari Ish beruvchi 1

77




guvohnomada ...

ko’rsatiladi

jamg’arib

boriladigan

pensiya

summasi

jamg’arib

boriladigan

pensiya

shaxsiy

hisobraqam

i

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

to’lovlari

boshlanadi

gan sana

jamg’arib

boriladigan

pensiya

foizlari

hajmi

3

78




guvohnoma bunday

to’lovlarni oluvchiga

ariza tuman yoki shahar

ijtimoiy ta’minot

bo’limiga kelib tushgan

kundan e’tiboran …

beriladi.

o’n ish kuni

ichida

O’n besh

ish kuni

ichida

besh ish

kuni

ichida

Bir oy

ichida 3

79


pensiya to’lovlarni

oluvchilar tanlash

huquqiga ega:

o’zlari

belgilaydiga

n muddatda

har oylik

pensiya

to’lovlarini

olishni yoki

jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlarini

bir yo’la

olishni

jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlarini

to’lanish

hajmini

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

to’lovlarin

i to’lovchi

Halq

banki

filialini

jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlarini

to’lanish

muddatlarin

i

1

80



oluvchi quyidagi

huquqlarga ega emas:

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

dan

to’lovlarni

etarli ish

stajiga ega

bo’lganda

belgilangan

tartibda olish

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’

idan

to’lovlarni

belgilangan

tartibda

olish

shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

g’idagi

jamg’arma

larining

holati va

ularga

hisoblab

chiqarilga

n foizlar

haqida

axborot

olish

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’i

dagi

jamg’armala

rini qonun

hujjatlariga

muvofiq

vasiyat qilib

qoldirish

1

81

shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvarag’idagi

jamg’armalarining holati

va ularga hisoblab

chiqarilgan foizlar

haqida axborot olish -

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlarini

oluvchining

huquqi emas

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlarini

oluvchinin

g

majburiyati

Jamg’arib

boriladiga

n pensiya

to’lovlarin

i

oluvchinin

g huquqi

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlarini

oluvchining

vazifasi

3

82 Xalq bankining

majburiyati emas -

Byudjetdan

tashqari

Pensiya

jamg’armasi

ga jamg’arib

boriladigan

pensiya

mablag’lari

hisobidan

dotatsiyalar

ajratish

jamg’arib

boriladigan

pensiya

tizimining

mablag’lari

ni

moliyaviy

vositalarga

joylashtiris

h hamda

bunday

mablag’lar

dan

investitsiya

va kredit

resurslari

sifatida

foydalanish

yo’li bilan

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraql

aridagi

mablag’lar

ning

saqlanishin

i,

ko’paytirili

shini va pul

qadrsizlani

shidan

himoya

qilinishini

ta’minlashi

shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

qlariga

kiritilayot

gan

badallar

va

hisoblab

chiqarilga

n foizlarni

shaxslar

bo’yicha

hisobga

olib

borishi

jamg’arib

boriladigan

pensiya

badallarinin

g hamda

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraql

aridagi

mablag’larg

a hisoblab

chiqarilgan

foizlarning

o’z vaqtida

va to’la

hajmda

o’tkazilishin

i ta’minlashi

1

83

Shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvarag’ida


batamom tugaganda -

Kompensatsi

ya to’lovlari

to’lab

boriladi

Kredit

asosida

pensiya

to’lovlarini

to’lanib

boriladi

Jamg’arib

boriladiga

n pensiya

to’lovlarin

i to’lash

tugatiladi

Byudjet

transfertlari

bilan

ta’minlanadi

3

84

Shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvaraqlariga

aloqador hujjatlar hamda

yozuvlarning

saqlanishini ...

ta’minlashi shart.

Xalq banki

Ijtimoiy

ta’minot

bo’limlari

Byudjetda

n tashqari

Pensiya

jamg’arma

si

Ish

beruvchilar 1

85

Yoshga doir pensiya

tayinlangandan keyin

ishlangan vaqt pensiya

tayinlash uchun stajga

qo’shib hisoblanadimi?

Pensiya

tayinlangand

an keyin

ishlangan

vaqtning 1/3

qismi

hisoblanadi

Hisoblanad

i

Pensiya

tayinlanga

ndan

keyin

ishlangan

vaqtning

2/3 qismi

hisoblanad

i

Hisoblanma

ydi 4

86


pensiya tizimi

mablag’laridan maqsadli

foydalanilish ustidan

nazorat kim tomonidan

amalgam oshiriladi?

Moliya

vazirligi

G’aznachilig

i

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligi,

Moliya

vazirligi

Bosh

nazorat-

taftish

boshqarm

asining

hududiy

bo’linmala

ri

Moliya

vazirligi,

Xalq banki

4

87

Fuqaroning jamg’arib

boriladigan pensiya olish

huquqi qanday holatda

vujudga keladi?

Ma’lum ish

stajiga ega

bo’lishi

O’rnatilgan

pensiya

yoshiga

yetishi

O’rnatilga

n pensiya

yoshiga

yetishi va

ma’lum

ish stajiga

ega

bo’lishi

Nogironlikk

a chiqishi 3

88

Ish hajmining kamayishi

natijasida shtatlarning

qisqarishi tufayli ishdan

bo’shatilgan va ishsiz

deb topilgan

shaxslarning pensiyaga

chiqish yoshlari va

stajlari qanday

belgilangan?

Erkaklar - 58

yoshda va

ish staji 25

yildan kam

bo’lmaganda

, ayollar - 53

yoshda va

ish staji 20

yildan kam

bo’lmaganda

erkaklar -

56 yoshda

va ish staji

23 yildan

kam

bo’lmagan

da, ayollar

- 52 yoshda

va ish staji

18 yildan

kam

bo’lmagan

da

erkaklar -

58 yoshda

va ish staji

20 yildan

kam

bo’lmagan

da, ayollar

- 53

yoshda va

ish staji 15

yildan

kam

bo’lmagan

da

Erkaklar -

57 yoshda

va ish staji

25 yildan

kam

bo’lmagand

a, ayollar -

52 yoshda

va ish staji

20 yildan

kam

bo’lmagand

a

1

89


pensiya ta’minoti olish

huquqiga ega bo’lmagan

shaxslar:

Pensiya

yoshiga

etmagan

O’zbekiston

Respublikasi

fuqarolari va

O’zbekiston

Respublikasi

hududida

yashovchi

chet el

fuqarolari

O’zbekisto

n

Respublika

si

fuqarolari

O’zbekist

on

Respublik

asi

hududida

yashovchi

chet el

fuqarolari

O’zbekiston

Respublikas

i hududida

fuqaroligi

bo’lmagan

shaxslar

1

90


pensiya hisobvaraqlarida

mablag’larni

shakllantirish manbasi

noto’g’ri ko’rsatilgan

javob:

Jamg’arib

boriladigan

ixtiyoriy

pensiya

badallari

Jamg’arib

boriladigan

majburiy

pensiya

badallari

Davlat

byudjetida

n

o’tkazmal

ar

Shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraql

aridagi

mablag’larg

a hisoblab

chiqarilgan

foizlar

3

91

Pensiya ta’minotini

mablag’ bilan ta’minlash

manbasi noto’g’ri

ko’rsatilgan javob:

Kitob

jamharmasi

Davlat

byudjeti

Pensiya

jamg’arma

si

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

tizimi

1

92


pensiya ta’minoti

tizimining mohiyati -

minimal

pensiyani

kafolatlaydig

an davlat

pensiya

tizimi

iqtisodiy

faol

aholining

ish joyi,

mehnatga

layoqati va

daromadini

yo’qotish

bilan

bog’liq

turli

hodisalarda

n ijtimoiy

himoyalash

shakli

profession

al

assotsiatsi

ya

yordamida

o’zining

ish

beruvchi-

lariga

qo’shimch

a

pensiyani

shakllantir

ish,

fuqarolar

imkoniyat

-laridan

kelib

chiqqan

holda

alohida,

xususiy

pensiyani

ta’minlash

to’la

kapitallashti

rish va

jamg’arish

tamoyiliga

asoslangan,

individual

hisobraqaml

arni yuritish

orqali

amalga

oshiri-

ladigan

pensiya

tizimi

2

93


pensiya ta’minoti

faoliyatining huquqiy

asosi -

“O’zbekiston

Respublikasi

da

nogironlarni

ijtimoiy

himoya

qilish


qonun

“Fuqarolar

ning

jamg’arib

boriladigan

pensiya

ta’minoti

to’g’risida”

gi

O’zbekisto

n

Respublika

sining

Qonuni

“Fuqarolar

ning

davlat

pensiya

ta’minoti

to’g’risida

”gi

O’zbekist

on

Respublik

asining

Qonuni

“Byudjet

tizimi

to’g’risida”

gi

O’zbekiston

Respublikas

ining

Qonuni

2

94

Pensiya tayinlashda ish

stajini tasdiqlaydigan

asosiy hujjat - ...

Mehnat

daftarchasi

I sh stajini

aniqlash

bo’yicha

maxsus

komissiyal

ar

xulosalari

Ish

joyidan

ma’lumot

noma

Davlat soliq

organlari

tomonidan

taqdim

etiladigan

ma’lumotno

ma

1

95

“Davlat pensiyalarini

tayinlash va to’lash

tartibi to’g’risidagi

Nizom” qachon qabul

qilingan?

1993 yil 3

sentyabrda

Oliy

Kengashning

939-XII-son

qarori bilan

2011 yil 8

sentyabrda

Vazirlar

Mahkamasi

ning 252-

son qarori

bilan

2010 yil

19

fevralda

Vazirlar

Mahkama

sining 30-

son qarori

bilan

2010 yil 2

fevralda

Vazirlar

Mahkamasi

ning 10-son

qarori bilan

2

96

Davlat pensiyalarini

tayinlash va to’lash

tartibi to’g’risidagi

Nizom nimani belgilab

beradi?

Fuqarolarnin

g qariganda

va

boquvchisiz

qolganda

ijtimoiy

ta’minlanish

dan iborat

konstitutsiya

viy

huquqlarini

Davlat

pensiyalari

ni tayinlash

va to’lash,

pensiya

imtiyozlari

ni qo’llash

va

fuqarolarni

pensiya

bilan

ta’minlashg

a bog’liq

boshqa

masalalarni

hal qilish

tartibini

Fuqarolar

ning

mehnat

qobiliyatin

i to’liq

yoki

qisman

yo’qotgan

da

ijtimoiy

ta’minlani

shdan

iborat

konstitutsi

yaviy

huquqlarin

i

Fuqarolarni

ng

qariganda

va

boquvchisiz

qolganda

pensiya

bilan

ta’minlash

bilan

bog’liq

masalalarni

hal qilish

tartibini

2

97

Fuqarolarning jamg’arib

boriladigan pensiya

tizimi qanday vazifani

bajaradi?

Pensiyalar

hamda

boshqa

to’lovlarni

to’liq hajmda

moliyalashtir

ish va

to’lanishini

tashkil qilish,

ular bo’yicha

hisob va

hisobotni

yuritish

Fuqarolarni

ng davlat

pensiya

ta’minotini

tashkil

qilish,

fuqarolarga

pensiyalar,

ijtimoiy

nafaqalar,

kompensats

iya va

boshqa

to’lovlarni

tayinlash

Fuqarolar

ning

majburiy

va

ixtiyoriy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

to’lovlarin

i

shakllantir

ish va

to’lash

Qonun

hujjatlarida

belgilangan

tartibda

pensiyalar

hamda

boshqa

to’lovlarnin

g miqdorlari

qayta

hisoblab

chiqilishini

ta’minlash

3

98


pensiya tizimida

pensiyani hisoblash

uchun pensiyalarning

bazaviy miqdorlari

qanday belgilanadi?

Pensiyani

hisoblash

uchun qabul

qilinadigan

o’rtacha

oylik ish

haqining 55

foizi, biroq

eng kam

oylik ish

haqining 100

foizidan kam

emas

Pensiyani

hisoblash

uchun

qabul

qilinadigan

o’rtacha

oylik ish

haqining 75

foizi, biroq

eng kam

oylik ish

haqining

200

foizidan

kam emas

Pensiyani

hisoblash

uchun

qabul

qilinadiga

n o’rtacha

oylik ish

haqining

100 foizi,

biroq eng

kam oylik

ish

haqining

200

foizidan

kam emas

Pensiyani

hisoblash

uchun qabul

qilinadigan

o’rtacha

oylik ish

haqining 50

foizi, biroq

eng kam

oylik ish

haqining

200 foizidan

kam emas

1

99

Fuqarolar qachon

pensiya tayinlashni

so’rab murojaat qilishlari

mumkin?

Pensiya olish

huquqini

beruvchi

yoshga

to’lgandan

so’ng

istalgan

paytda

Pensiya

olish

huquqi

paydo

bo’lgandan

so’ng

istalgan

paytda

Pensiya

olish

huquqini

beruvchi

zarur ish

stajiga ega

bo’lganda

n so’ng

Pensiya

olish istagi

paydo

bo’lishi

bilan

istalgan

paytda

2

100


pensiya tizimida yoshga

doir pensiya olish

huquqiga kim va qachon

ega bo’ladi?

Erkaklar –

60 yoshga

to’lganda va

ish staji

kamida 25

yil bo’lsa,

ayollar - 55

yoshga

to’lganda va

ish staji

kamida 20

yil bo’lsa

Erkaklar –

63 yoshga

to’lganda

va ish staji

kamida 28

yil bo’lsa,

ayollar - 58

yoshga

to’lganda

va ish staji

kamida 25

yil bo’lsa

Erkaklar –

60 yoshga

to’lganda

va ish staji

kamida 30

yil bo’lsa,

ayollar -

55 yoshga

to’lganda

va ish staji

kamida 25

yil bo’lsa

Erkaklar –

65 yoshga

to’lganda va

ish staji

kamida 35

yil bo’lsa,

ayollar - 60

yoshga

to’lganda va

ish staji

kamida 30

yil bo’lsa.

1

101

To’liq pensiya tayinlash

uchun etarlicha ish


shaxslarga yoshga doir

pensiyalar qanday

miqdorda tayinlanadi?

Bor stajga

mutanosib

ravishdagi

miqdorda

Eng kam

ish

haqining

ikki

barobari

miqdorida

Ishlagan

oxirgi

yildagi ish

haqiga

mutanosib

miqdorda

Eng kam ish

haqining

uch barobari

miqdorida

1

102


pensiya ta’minotida

pensioner vafot etsa,

uning pensiyasi ...

Pensioner

vafot etgan

oy uchun

olinmay

qolgan

pensiya

davlat

hisobiga

o’tkaziladi

Pensioner

vafot etgan

oy uchun

to’liq

miqdorda

to’lanadi

Meros

sifatida

qoldirilga

n shaxsga

to’lanadi

Oyning

pensioner

vafot etgan

kuniga

qadar o’tgan

kunlari

uchun

to’lanadi

3

103


pensiya ta’minotida

pensiya tayinlash

to’g’risidagi qaror

ustidan shikoyat qaysi

organga berilishi

mumkin?

Tuman

(shahar)

sudiga

Oliy sudga

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligiga

Pensiya

jamg’armasi

ning tuman

(shahar)

bo’limiga

1

104

Shvetsiyada pensiya

tizimi qanday

qismlardan iborat?

Korporativ,

davlat

Davlat,

nodavlat,

sug’urtaviy

Shartli

jamg’arib

boriladiga

n,

jamg’arib

boriladiga

n,

kafolatlan

gan

Majburiy va

ixtiyoriy 3

105

Shvetsiyada

fuqarolarning jamg’arib

boriladigan pensiya

tizimiga to’lovlari

qancha foizni tashkil

qiladi?

3,5 foizni 2,5 foizni 4,5 foizni 5,5 foizni 2

106

Buyuk Britaniyada

birinchi marta yoshga

doir pensiyalar qachon

joriy qilingan?

1928 yilda 1898 yilda 1918 yilda 1908 yilda 4

107

Buyuk Britaniyada

pensiya ta’minoti tizimi

tarkibi:

Korporativ,

davlat

Bazaviy

davlat

pensiyasi,

qo’shimcha

davlat

pensiyasi,

aholining

pensiya

jamg’armal

ari

Davlat,

nodavlat,

sug’urtavi

y

Majburiy va

ixtiyoriy 2

108

Jamg'arib boriladigan

pensiya jamg'armasi

tizimi

investitsiyala

r

miqdorining

o'sishiga olib

keladi

investitsiya

lar

miqdorinin

g

kamayishig

a olib

keladi

investitsiy

alarga

ta'sir

qiladi

investitsiyal

arga ta'sir

qilmaydi

1

109

Fuqaroning umumiy

asosda pensiya olish


vujudga keladi?

O’rnatilgan

pensiya

yoshiga

yetishi va

ma’lum ish

stajiga ega

bo’lishi

O’rnatilgan

pensiya

yoshiga

yetishi

Ma’lum

ish stajiga

ega

bo’lishi

Nogironlikk

a chiqishi 1

110


pensiya tizimi ijtimoiy

ta’minot mexanizmi

sifatida -

Davlat

pensiya

ta’minotiga

parallel

ravishda

faoliyati

tashkil

etilgan tizim

Mustaqil

pensiya

tizimi

Moliyaviy

munosabat

lar

shakllanad

igan tizim

Avlodlar

birdamligi

tizimi

1

111


pensiya tizimida Ish


fuqarolar va ularning

oilalari davlat

pensiyalarini olish

huquqiga egami?

Ularning

ijtimoiy

ta’minlanish

tartibini

Vazirlar

Mahkamasi

belgilaydi

Ega

Ularga

eng kam

ish

haqining 1

(bir)

barobari

miqdorida

pensiya

tayinlanad

i

Ularning

ijtimoiy

ta’minlanish

tartibini

Pensiya

jamg’armasi

derektsiyasi

belgilaydi

1

112

Pensiya tayinlash uchun

zarur hujjatlar qanday

taqdim etilishi mumkin

emas?

Pensiya

jamg’armasi

bo’limi

tomonidan

tasdiqlangan

nusxalarda

Asl

nusxada

Ko’chirma

nusxalarda

Notarius

tomonidan

tasdiqlangan

nusxalarda

3

113


pensiya tizimida


ishtirok etuvchi

fuqarolar belgilaydilar

o’z shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraqla

riga

kiritiladigan

badallar

miqdori va

muddatlarini

o’z shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

limitlarini

o’z

shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

qlariga

egalik

organlarin

i

Ish

beruvchilarn

ing

jamg’arib

boriladigan

pensiya

tizimdagi

vakolatlarini

1

114


pensiya tizimining

g’aznachilik ijrosi -

Yuridik

majburiyatlar

asosida

vujudga

keladi

Amal

qilmaydi

Jamg’arib

boriladiga

n pensiya

badallari

yagona

g’azna

hisobraqa

mida

jamlanadi

Moliyaviy

majburiyatla

r asosida

to’lovlar

amalga

oshiriladi

2

115 Avlodlar birdamligi

tizimi - bu

Ishlovchilarn

ing

mablag’lari

asosida

jamg’ariladig

an pensiya

tizimi

Sug’urta

asosida

shakllanga

n tizim

Amaldagi

davlat

pensiya

ta’minoti

tizimi

Shakllangan

jamg’arman

i taqsimlash

tizimi

3

116


pensiya tizimi byudjet

dotatsiyasini oladimi?

pensiya

to’lovlari

uzluksizligin

i ta’minlash

uchun

beriladi

Byudjet

dotatsiyasi

berilmaydi

Byudjet

ssudalari

bilan

ta’minlana

di

Kredit

mablag’lar

bilan

moliyalashti

riladi

2

117


pensiya ta’minotiga

imtiyozlar qaysi javobda

ko’rsatilgan?

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

tizimiga

imtiyozlar

qo’llanilmag

an

Jamg’arib

boriladigan

pensiya

tizimi

mablag’lari

soliq

solishdan

ozod

qilinadi

Jamg’arib

boriladiga

n pensiya

tizimida

pensiya

staji

hajmiga

nisbatan

imtiyoz

belgilanga

n

Ixtiyoriy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

to’lovlarini

berish

tartibiga

imtiyozlar

belgilangan

2

118

“Jamg’arib boriladigan

pensiya tizimining

mablag’larini moliyaviy

vositalarga joylashtirish,

ulardan investitsiya va

kredit resurslari sifatida

foydalanish asosida


pensiya

hisobvaraqlaridagi

mablag’lar -

saqlanishi,

ko’paytirilish

i va pul

qadrsizlanish

idan himoya

qilinishini

ta’minlanadi

Davlat

byudjetiga

yo’naltirila

di

Mahalliy

byudjetga

yo’naltiril

adi

Pul

resurslarinin

g

likvidliligini

ta’minlaydi

1

119



to’lash tugatilishi qaysi

javobda noto’g’ri

ko’rsatilgan?

bunday

to’lovlarni

oluvchi

pensiya

hisobvarag’i

da

jamg’arilgan

jami

summani

olishdan voz

kechganda

shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvarag’

ida

jamg’arilga

n

mablag’lar

batamom

tugaganda

bunday

to’lovlarni

oluvchi

pensiya

hisobvara

g’ida

jamg’arilg

an jami

summani

merosga

o’tkazish

maqsadida

to’lovlarni

olishdan

yozma

ravishda

notarial

tasdiqlang

an tartibda

voz

kechganda

davlat

pensiyasini

olish

huquqini

yo’qotganda

1

120

Ish beruvchilar


pensiya tizimida qanday

Majburiylik

asosida

Ixtiyoriylik

asosida

Ixtiyoriy-

majburiyli

k asosida

Ishtirok

etmaydilar 1

ishtirok etadilar?

121

O'zbekiston

Respublikasi

Prezidentining 1438-son

Qarori …da tasdiqlandi

2010 yil 2012 yil 2013 yil 2014 yil 1

122

Pensiya tayinlashni

so’rab murojaat qilgan

shaxs tomonidan pensiya

tayinlash uchun zarur

bo’lgan hujjatlar taqdim

etilmagan taqdirda ...

Pensiya

jamg’armasi

bo’limi

ushbu

hujjatlarni

taqdim

qilgunga

qadar arizani

qaytaradi.

Pensiya

jamg’armas

i bo’limi

pensiyani

tayinlash

bo’yicha

taqdim

etilgan

arizani rad

etadi.

Pensiya

jamg’arma

si bo’limi

tomonidan

pensiya

tayinlanm

aydi

Pensiya

jamg’armasi

bo’limi

ushbu

hujjatlarni

tegishli

tashkilotlard

an talab

qilish

yuzasidan

yordam

ko’rsatadi.

4

123

Pensiya jamg’armasi

bo’limi pensiya tayinlash

uchun hujjatlarni

rasmiylashtirish va

taqdim etish masalalari

bo’yicha tushuntirishlar

va ma’lumotnomalar

berishi ...

taqiqlanadi shart emas

uchun

yuqori

turuvchi

organ

ruxsat

berishi

kerak

shart 4

124

Qaramog’ida mehnatga

layoqatsiz oila a’zolari

borligini tasdiqlovchi

hujjat sifatida qanday

hujjat qabul qilinadi?

Fuqarolarnin

g o’z-o’zini

boshqarish

organlarining

ma’lumotno

masi

Tuman

(shahar)

hokimiyati

ning

ma’lumotn

omasi

Fuqaro

biriktirilga

n

birlamchi

tibbiyot-

sanitariya

muassasas

ining

ma’lumot

nomasi

Bandlikka

ko’maklashi

sh davlat

jamg’armasi

ning

hududiy

bo’linmalari

ma’lumotno

masi

1

125

Yoshga doir va

boquvchisini

yo’qotganlik pensiyasini

tayinlashda mehnatda

mayiblanganlik yoki

kasb kasalligiga

chalinish oqibatida I va

II guruh nogironlikda

bo’lish vaqti stajga


Hisoblanadi Hisoblanm

aydi

Nogironli

kda

bo’lish

vaqtining

2/3 qismi

hisoblanad

i

Nogironlikd

a bo’lish

vaqtining

1/3 qismi

hisoblanadi

1

126

Yoshga doir pensiya

tayinlangandan keyin

ishlangan vaqt pensiya

tayinlash uchun stajga


Hisoblanadi Hisoblanm

aydi

Pensiya

tayinlanga

ndan

keyin

ishlangan

vaqtning

Pensiya

tayinlangan

dan keyin

ishlangan

vaqtning 1/3

qismi

2

2/3 qismi

hisoblanad

i

hisoblanadi

127

Viloyatlar, shaharlar va

tumanlarda Moliya

vazirligi huzuridagi

budjetdan tashqari

Pensiya

jamg‘armasining

hududiy bo‘linmalarini

tashkil etish maqsadi


javob?

respublika

fuqarolarinin

g pensiya

ta’minotiga

yo‘naltiriladi

gan

mablag‘larda

n maqsadli

foydalanish

ustidan

nazoratni

kuchaytirish

maqsadida

pensiyalar

va ijtimoiy

nafaqalarni

Pensiya

jamg‘armas

idan o‘z

vaqtida

moliyalasht

irish hamda

ularni to‘liq

hajmda

to‘lash

maqsadida

Pensiya

jamg‘arma

si

mablag’lar

ini iqtisod

qilish

maqsadida

pensiya

ta’minoti

tizimining

tashkiliy

tuzilmasini

yanada

takomillasht

irish

maqsadida

3

128

Budjetdan tashqari

Pensiya jamg‘armasi

mablag‘laridan maqsadli

foydalanilish ustidan

nazorat kim tomonidan

amalgam oshiriladi?

Moliya

vazirligining

Bosh

nazorat-

taftish

boshqarmasi

Bosh

nazorat-

taftish

boshqarma

sining

hududiy

bo’linmalar

i

Moliya

vazirligi

G’aznachi

ligi

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligi,

Moliya

vazirligi

4

129

Davlat pensiyalarining

bir necha turini olish

huquqiga ega bo’lgan

fuqarolarga pensiya

qanday tayinlanadi?

pensiyaiarnin

g o’rtachasi

tayinlanadi

pensiyanin

g eng ko’p

miqdordagi

si

tayinlanadi

fuqaronin

g

tanloviga

ko’ra bitta

pensiya

tayinlanad

i

hamma turi

barobar

tayinlanadi

3

130

Fuqaroning umumiy

asosda pensiya olish


vujudga keladi?

Ma’lum ish

stajiga ega

bo’lishi

O’rnatilgan

pensiya

yoshiga

yetishi va

ma’lum ish

stajiga ega

bo’lishi

Nogironli

kka

chiqishi

O’rnatilgan

pensiya

yoshiga

yetishi

2

131

Ish hajmining kamayishi

natijasida shtatlarning

qisqarishi tufayli ishdan

bo’shatilgan va ishsiz

deb topilgan

shaxslarning pensiyaga

chiqish yoshlari va

stajlari qanday

belgilangan?

Erkaklar - 58

yoshda va

ish staji 25

yildan kam

bo’lmaganda

, ayollar - 53

yoshda va

ish staji 20

yildan kam

bo’lmaganda

erkaklar -

56 yoshda

va ish staji

23 yildan

kam

bo’lmagan

da, ayollar

- 52 yoshda

va ish staji

18 yildan

kam

erkaklar -

58 yoshda

va ish staji

20 yildan

kam

bo’lmagan

da, ayollar

- 53

yoshda va

ish staji 15

yildan

Erkaklar -

57 yoshda

va ish staji

25 yildan

kam

bo’lmagand

a, ayollar -

52 yoshda

va ish staji

20 yildan

kam

1

bo’lmagan

da

kam

bo’lmagan

da

bo’lmagand

a

132

Nogironlarga qaysi

vakolatli davlat organi

xulosalari asosida

ijtimoiy yordam

ko’rsatiladi?

Tibbiy-

mehnat

ekspert

komissiyasi,

Tibbiy-

maslahat

komissiyasi

Biriktirilga

n sog’liqni

saqlash

muassasasi

Moliya

vazirligi

huzuridagi

budjetdan

tashqari

Pensiya

jamg‘arma

si

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligi

1

133

Nogironlarga ijtimoiy

yordamni

moliyalashtirish

manbalari noto’g’ri


Tashkilotlar

va

fuqarolarnin

g ixtiyoriy

badallari

Moliya

vazirligi

huzuridagi

budjetdan

tashqari

Pensiya

jamg‘armas

i

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligi

mablag’lar

i

Respublika

byudjeti va

mahalliy

byudjetlar

3

134

Mehnat va aholini

ijtimoiy muhofaza qilish

vazirligi va uning

bo’linmalarining

moddiy-texnika

ta’minoti hamda

xodimlar mehnatiga haq

to’lash qaysi manba

hisobiga amalga

oshirilmaydi?

davlat

byudjeti

mablag’lari

hisobiga

Bandlikka

ko’maklash

ish davlat

jamg’armas

i hisobiga

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

organlari

xodimlari

ning

mehnatini

rag’batlant

irish va

moddiy-

texnika

bazasini

mustahka

mlash

jamg’arma

si

mablag’lar

i hisobiga

Moliya

vazirligi

huzuridagi

Pensiya

jamg’armasi

mablag’lari

hisobigа

4

135

Fuqarolarning davlat

pensiya ta’minotini

tashkil qilish,

fuqarolarga pensiyalar,

ijtimoiy nafaqalar,

kompensatsiya va

boshqa to‘lovlarni

tayinlash, qonun

hujjatlarida belgilangan

tartibda pensiyalar

hamda boshqa

to‘lovlarning miqdorlari

qayta hisoblab

chiqilishini ta’minlash

qaysi organning

vazifasiga kiradi?

Moliya

vazirligi

huzuridagi

budjetdan

tashqari

Pensiya

jamg‘armasi,

uning

tegishli

hududiy

bo‘linmalari

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligi

Bandlikka

ko’maklas

hish

davlat

jamg’arma

si

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirliginin

g tegishli

hududiy

bo‘linmalari

1

136

Ish stajiga ega

bo’lmagan fuqarolar va

ularning oilalari davlat

pensiyalarini olish

huquqiga egami?

Ega emas

Ularga eng

kam ish

haqining 1

(bir)

barobari

miqdorida

pensiya

tayinlanadi

Ularning

ijtimoiy

ta’minlani

sh tartibini

Vazirlar

Mahkama

si

belgilaydi

Ularning

ijtimoiy

ta’minlanish

tartibini

Pensiya

jamg’armasi

derektsiyasi

belgilaydi

3

137

Davlat pensiyalarining

qanday turlari mavjud

emas?

Kam

ta’minlangan

lik pensiyasi

Yoshga

doir

pensiya

Boquvchis

ini

yo’qotganl

ik

pensiyasi

Nogironlik

pensiyasi 1

138

Jamg'arib boriladigan

pensiya mablag'larini

joylashtirish va

daromadlarini

shakllantirish

siyosatini… tashkil etadi

Muvofiqlasht

irish

Kengashi

Xalq banki Markaziy

bank

Moliya

vazirligi 1

139

Shaxsiy jamg’arib

boriladigan pensiya

hisobvaraqlarida

mablag’larni

shakllantirish manbasi


javob:

Jamg’arib

boriladigan

ixtiyoriy

pensiya

badallari

Jamg’arib

boriladigan

majburiy

pensiya

badallari

Davlat

byudjetida

n

o’tkazmal

ar

Shaxsiy

jamg’arib

boriladigan

pensiya

hisobvaraql

aridagi

mablag’larg

a hisoblab

chiqarilgan

foizlar

3

140

Nogironlik pensiyasini

tayinlashni so’rab

murojaat qilgan

shaxsning arizasiga ilova

qilinmaydigan hujjatlar

Baxtsiz

hodisa sodir

bo’lganligini

aks ettirgan

fotosuratlar

Amaldagi

ish haqi

to’g’risidag

i

ma’lumotn

oma, ariza

beruvchini

ng

jamg’arib

boriladigan

pensiya

daftarchasi

nusxasi

Baxtsiz

hodisa va

sog’liqnin

g ishlab

chiqarishd

a boshqa

shikastlani

shi

to’g’risida

gi hujjat

Ish stajini,

shu

jumladan

maxsus ish

stajini

tasdiqlaydig

an hujjat

1

141

Boquvchisini


tayinlashni so’rab

murojaat qilgan

shaxsning arizasiga ilova

qilinmaydigan hujjatlar

Oila

a’zolarining

boquvchisi

bilan tushgan

fotosuratlari

Vafot etgan

boquvchini

ng ish

stajini, shu

jumladan

maxsus ish

stajini

tasdiqlaydi

gan hujjat,

vafot etgan

boquvchini

ng

jamg’arib

boriladigan

pensiya

daftarchasi

nusxasi;

Vafot

etgan

boquvchin

ing

amaldagi

ish haqi

to’g’risida

gi

ma’lumot

noma, oila

a’zosining

vafot

etgan

boquvchig

a

qarindoshl

igi

munosabat

larini

tasdiqlovc

hi

hujjatlar;

Pensiya

tayinlanayot

gan

shaxsning

yoshini

tasdiqlovchi

tug’ilganlik

haqidagi

guvohnoma

yoki

pasport,

boquvchinin

g vafot

etganligi

to’g’risidagi

guvohnoma

yoki uning

bedarak

yo’qolganli

gi

to’g’risida

sudning

qarori;

1

142

Ikkinchi jahon urushi

davrida ishlaganligi va

harbiy majburiyatlarni

bajarganligini

tasdiqlaydigan hujjat

sifatida qaysisi muhim

emas?

Mehnat

daftarchasi

Ish stajini,

shu

jumladan

maxsus ish

stajini

tasdiqlaydi

gan hujjat

Tashkilotl

ar va arxiv

ma’lumot

nomalari

Mudofaa

ishlari

bo’yicha

organlarnin

g

ma’lumotno

malari

2

143

O’zbekiston

Respublikasi hududida

doimiy yashaydigan

xorijiy fuqarolarning

shaxsini va yoshini,

yashash joyini,

fuqarolikka mansubligini

qanday hujjat

tasdiqlaydi?

Fuqarolik

pasporti

Mahalladan

berilgan

ma’lumotn

oma

Xorijiy

fuqaro

uchun

istiqomat

uchun

berilgan

ruxsatnom

a

Haydovchili

k

guvohmoma

si

3

144

O’zbekiston

Respublikasining

“Fuqarolarning davlat

pensiya ta’minoti

to’g’risida”gi Qonuni

nimani belgilab

bermaydi?

Davlat

tomonidan

bepul uy-joy

bilan

ta’minlanish

huquqlarini

Fuqarolarni

ng

qariganda

va

boquvchisi

z qolganda

ijtimoiy

ta’minlanis

hdan iborat

konstitutsiy

aviy

huquqlarini

Davlat

pensiyalar

ining

yagona

tizimini,

ularni

tayinlash,

hisoblab

chiqarish

va to’lash

tartibini

Fuqarolarni

ng mehnat

qobiliyatini

to’liq yoki

qisman

yo’qotganda

ijtimoiy

ta’minlanish

dan iborat

konstitutsiy

aviy

huquqlarini

1

145

Fuqarolarning chet elda

ishlangan davri mehnat

stajiga qo’shib

hisoblanadimi?

Agar bu

davrda

Pensiya

jamg’armasi

ga

belgilangan

sug’urta

badallari

to’langan

bo’lsa,

hisoblanadi

Mehnat

stajiga

qo’shib

hisoblanadi

Qo’shib

hisoblanm

aydi

Hisoblanma

ydi, agar

davlatlararo

bitimlarda

o’zgacha

qoidalar

nazarda

tutilmagan

bo’lsa

1

146

Pensiya ta’minotini

mablag’ bilan ta’minlash

manbasi noto’g’ri


Jamg’arib

boriladigan

pensiya

tizimi

Davlat

byudjeti

Pensiya

jamg’arma

si

Bandlik

japmg’arma

si

4

147

Pensiya qonunchiligi

bilan o’rnatilgan

imtiyozlar variantlari


javob:

Umumo’rnat

ilgan yoshni

15 yilga

kamaytirish

bilan pensiya

olish huquqi

Umumo’rn

atilgan

yoshni 10

yilga

kamaytirish

bilan

pensiya

olish

huquqi

Umumo’r

natilgan

yoshni 5

yilga

kamaytiris

h bilan

pensiya

olish

huquqi

Yoshidan

qat’i nazar

pensiya

olish huquqi

1

148

Nogironlarga qanday

nogironlik guruhi

o’rnatilmaydi?

IV-guruh

nogironi

II-guruh

nogironi

I-guruh va

II-guruh

nogironi

I-guruh

nogironi 1

149

Boquvchisini


olish huquqiga ega

bo’lmagan saxslar:

18 yoshdan

katta bo’lgan

farzandlar

16

yoshgacha

bo’lgan

farzandlar

16

yoshdan

katta

farzandlar,

agar 16

yoshga

to’lguncha

nogiron

bo’lib

qolgan

bo’lsa

O’gay

farzandlar,

agar

ularning

ota-

onalaridan

aliment olib

turilmagan

bo’lsa

1

150


bo’limi murojaat

qilingandan so’ng

qancha vaqtda pensiyani

ko’rib chiqishi va

hisoblab berishi shart?

5 kundan

kechiktirmay

10 kundan

kechiktirm

ay

15 kundan

kechiktirm

ay

20 kundan

kechiktirma

y

2

151

Yoshga doir pensiyalar

qaysi davrga

tayinlanadi?

Pensiya

tayinlangand

an boshlab

umrbod

Pensiya

tayinlangan

dan

boshlab 25

yilgacha

Pensiya

tayinlanga

ndan

boshlab

30

yilgacha

Pensiya

tayinlangan

dan boshlab

20 yilgacha

1

152 Ish stajini tasdiqlovchi

asosiy hujjat: Sud qarorlari

Fuqarolik

pasporti

Ish

joyidan

ma’lumot

noma

Mehnat

daftarchasi 4

153

20 yoshga to’lgunga

qadar umumiy kasallik

tufayli ish davrida yoki

ishlash to’xtatilganidan

keyin nogiron bo’lib

qolgan shaxslarga

pensiyalar qanday

tayinlanadi?

ish stajidan

qat’i nazar

Minimal

ish haqiga

nisbatan

O’rtacha

ish haqiga

nisbatan

Pensiya

tayinlanmay

di

1

154

Er(xotin)ning vafot

etganligi sababli

tayinlangan boquvchisini

yo’qotganlik pensiyasi

pensioner yangi

nikohdan o’tganida ham

saqlanib qoladimi?

jamg’arib

briladi

pensioner

yangi

nikohdan

o’tganida

pensiya

bekor

qilinadi

pensioner

yangi

nikohdan

o’tganida

pensiya

saqlanib

qoladi

Pensionerni

ng yozma

murojaatiga

ko’ra ish

tutiladi

3

155

Oilaning boquvchisini


olish huquqiga ega

bo’lgan a’zolariga

qanday miqdorda

pensiya tayinlanadi?

oilaning

barcha

a’zolariga

bitta umumiy

pensiya

tayinlanadi

har bir oila

a’zosiga

alohida

yoshiga

qarab

pensiya

tayinlanadi

nechta

a’zo

bo’lsa,

shuncha

pensiya

tayinlanad

i

faqat bitta

boquvchisin

i yo’qotgan

oila a’zosiga

tayinlanadi

1

156

Pensiya miqdori ish

stajining muddatiga

bog’liq bo’lib,

nimalardan tarkib

topadi?

pensiyaning

tayanch

miqdoridan;

ish staji

uchun

pensiyaning

oshirilishida

n; pensiyaga

qo’shiladiga

n ustama

haqlardan.

pensiyanin

g maksimal

miqdoridan

;

kompensats

ion

to’lovlarda

n.

pensiyanin

g minimal

miqdorida

n;

pensiyaga

qo’shiladi

gan

ustama

haqlardan.

pensiyaning

o’rtacha

miqdoridan.

1

157

Yoshidan qat’i nazar

imtiyozli pensiyaga

chiqish huquqiga ega

eng kam

oylik ish

haqining 75

eng kam

oylik ish

haqining 25

eng kam

oylik ish

haqining

eng kam

oylik ish

haqining

1

bo’lgan artistlarga

qancha miqdorda

ustama haqlar

belgilanadi?

foizi foizi 50 foizi 100 foizi

158

Qachondan boshlab

pensiyalar, shuningdek

ijtimoiy nafaqalar,

kompensatsiya va

boshqa to’lovlarni

tayinlash,

moliyalashtirish,

ularning to’lanishini

hisobga olish va

monitoringini yuritish

Pensiya

jamg’armasining tegishli

hududiy bo’linmalari

tomonidan amalga

oshiriladi?

2011 yilning

1 yanvaridan

boshlab

2009

yilning 1

yanvaridan

boshlab

2010

yilning 1

yanvarida

n boshlab

2012 yilning

1

yanvaridan

boshlab

3

159


idoraviy jihatdan qaysi

organga qarashli?

O’zbekiston

Respublikasi

Moliya

vazirligiga

O’zbekisto

n

Respublika

si Vazirlar

Mahkamasi

ga

O’zbekist

on

Respublik

asi

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligiga

O’zbekiston

Respublikas

i Ijtimoiy

ta’minot

vazirligiga

1

160

Pensiya jamg’armasi o’z

faoliyati to’g’risida

kimga hisob beradi?

Jamg’armani

ng Kuzatuv

kengashi

raisiga

O’zbekisto

n

Respublika

si Bosh

vazirining

birinchi

o’rinbosari

- Moliya

vaziriga

O’zbekist

on

Respublik

asi Bosh

vazirining

birinchi

o’rinbosar

i - Moliya

vaziriga,

Jamg’arm

aning

Kuzatuv

kengashi

raisiga

O’zbekiston

Respublikas

i Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vaziriga

3

161

Pensiya jamg’armasi ijro

etuvchi apparatining,

uning hududiy

boshqarmalari, tuman

(shahar) bo’limlari,

Respublika tibbiy-

ijtimoiy ekspertiza

inspektsiyasi, tibbiy-

mehnat ekspertizasi

respublika

byudjeti

mablag’larid

an

tegishli

mahalliy

byudjetlard

an

Pensiya

jamg’arma

si

mablag’lar

idan

Davlat

byudjeti 1

xizmatlari ta’minoti

qaysi manbadan amalga

oshiriladi?

162


hamda uning hududiy

boshqarmalari va tuman

(shahar) bo’limlari

yuridik shaxs

hisoblanadimi?

yuridik shaxs

hisoblanmay

di

yuridik

shaxs

hisoblanadi

Pensiya

jamg’arma

si yuridik

shaxs

hisoblanad

i, uning

hududiy

boshqarm

alari

yuridik

shaxs

hisoblanm

aydi

Pensiya

jamg’armasi

hamda

uning

hududiy

boshqarmal

ari yuridik

shaxs

hisoblanadi,

tuman

(shahar)

bo’limlari

yuridik

shaxs

hisoblanma

ydi

2

163

O’zR Prezidentining

№PF-4161 (30.12.2009)

Farmoni bilan Pensiya

jamg’armasi zimmasiga

qo’shimcha ravishda

yukatilgan asosiy

vazifalar qatoriga

kirmaydi:

fuqarolarnin

g pensiya

ta’minoti

sohasida

davlat

siyosatining

asosiy

yo’nalishlari

ni ishlab

chiqish;byud

jetdan

tashqari

Pensiya

jamg’armasi

daromadlari

va

xarajatlarinin

g

mutanosiblig

ini

ta’minlash

fuqarolarni

ng davlat

pensiya

ta’minotini

tashkil

qilish,

fuqarolarga

pensiyalar,

ijtimoiy

nafaqalar,

kompensats

iya va

boshqa

to’lovlarni

tayinlash

pensiyalar

hamda

boshqa

to’lovlarni

to’liq

hajmda

moliyalas

htirish va

to’lanishin

i tashkil

qilish, ular

bo’yicha

hisob va

hisobotni

yuritish

pensiyalar

tayinlanishi

va qayta

hisoblab

chiqilishini

tizimli

asosda

doimiy

tahlil qilish

va

monitoringi

ni olib

borish

1

164

O’zR Prezidentining

№PF-4161 (30.12.2009)

Farmoni bilan Moliya

vazirligi zimmasiga

qo’shimcha ravishda

yukatilgan vazifalar

qatoriga kiradi:

pensiyalar

tayinlanishi

va qayta

hisoblab

chiqilishini

tizimli

asosda

doimiy tahlil

qilish va

monitoringin

i olib borish

fuqarolarni

ng davlat

pensiya

ta’minotini

tashkil

qilish,

fuqarolarga

pensiyalar,

ijtimoiy

nafaqalar,

kompensats

iya va

boshqa

to’lovlarni

tayinlash

pensiyalar

hamda

boshqa

to’lovlarni

to’liq

hajmda

moliyalas

htirish va

to’lanishin

i tashkil

qilish, ular

bo’yicha

hisob va

hisobotni

yuritish

fuqarolarnin

g pensiya

ta’minoti

sohasida

davlat

siyosatining

asosiy

yo’nalishlari

ni ishlab

chiqish;byu

djetdan

tashqari

Pensiya

jamg’armasi

daromadlari

va

xarajatlarini

ng

mutanosibli

gini

ta’minlash

4

165

2010 yilning 1

yanvaridan boshlab

byudjetdan tashqari


hamda uning hududiy

boshqarmalari va

bo’limlari ... hisoblanadi

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligi

ijtimoiy

ta’minot

organlarining

huquqiy

vorislari

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirliginin

g huquqiy

vorislari

Ijtimoiy

ta’minot

vazirligini

ng

huquqiy

vorislari

Moliya

vazirliginin

g huquqiy

vorislari

1

166

“Pensiyalar hamda

boshqa tegishli

to’lovlarni tayinlash va

to’lashda o’rnatilgan

qoidalarning qo’llanish

qismida ularning

bajarilishini

muvofiqlashtirish va

nazoratni amalga

oshirish” qaysi

organning vazifasiga

kiradi?

Byudjetdan

tashqari

Pensiya

jamg’armasi

ning

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirliginin

g

Moliya

vazirligini

ng

Moliya

vazirligi

G’aznachili

gining

3

167

Byudjetdan tashqari

Pensiya

jamg’armasining ijro

etuvchi direktori kim

tomonidan tayinlanadi?

Pensiya

jamg’armasi

Kuzatuvchila

r

kengashining

taqdimnomas

i bo’yicha

O’zbekiston

Respublikasi

Vazirlar

Mahkamasi

tomonidan

Moliya

vazirligi

taqdimnom

asi

bo’yicha

O’zbekisto

n

Respublika

si Vazirlar

Mahkamasi

tomonidan

O’zbekist

on

Respublik

asi

Vazirlar

Mahkama

si

taqdimno

masi

bo’yicha

Prezident

tomonidan

Pensiya

jamg’armasi

Kuzatuvchil

ar

kengashinin

g

taqdimnoma

si bo’yicha

O’zbekiston

Respublikas

i Moliya

vazirligi

tomonidan

1

168

“Pensiyalar tayinlanishi

va qayta hisoblab

chiqilishini tizimli

asosda doimiy tahlil

qilish va monitoringini

olib borish” qaysi


kiradi?

Byudjetdan

tashqari

Pensiya

jamg’armasi

ning

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirliginin

g

Moliya

vazirligini

ng

Moliya

vazirligi

G’aznachili

gining

1

169

“Fuqarolarning pensiya

ta’minotiga

yo’naltiriladigan

mablag’lardan qat’iyan

maqsadli

foydalanilishini

ta’minlash” qaysi


kiradi?

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligining

Byudjetdan

tashqari

Pensiya

jamg’armas

ining

Moliya

vazirligini

ng

Moliya

vazirligi

G’aznachili

gining

2

170

“Mulkchilik shaklidan

qat’i nazar, korxonalar,

tashkilotlar, muassasalar

tomonidan ishlovchi

pensionerlarga

pensiyalar hamda

nafaqalarning hisoblab

yozilishi va to’lanishi

to’g’riligini reja asosida

tekshirib turish” qaysi

organ vazifasiga kiradi?

Moliya

vazirligining

Byudjetdan

tashqari

Pensiya

jamg’armas

ining

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligini

ng

Moliya

vazirliginin

g Bosh

nazorat-

taftish

boshqarmasi

ning

4

171

“Tibbiy-mehnat ekspert

komissiyalari tomonidan

berilgan tekshiruv

hujjatlari va xulosalarni,

zarurat tug’ilganda,

mustaqil ekspertlarni

jalb etgan holda takroriy

ekspertizalarni

o’tkazish” qaysi organ

vazifasiga kiradi?

Moliya

vazirligining

Bosh

nazorat-

taftish

boshqarmasi

ning

Byudjetdan

tashqari

Pensiya

jamg’armas

ining

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligini

ng

Moliya

vazirliginin

g

1

172

Respublika hududidan

tashqarida yashab turgan

O’zbekiston

Respublikasi

fuqarolarini pensiya

bilan ta’minlash nima

asosida amalga

oshiriladi?

Davlatlararo

bitimlar

(shartnomala

r) asosida

“Fuqarolar

ning davlat

pensiya

ta’minoti

to’g’risida”

gi

O’zbekisto

n

Respublika

si Qonuni

asosida

Fuqaro

yashab

turgan

mamlakat

ning

pensiya

ta’minotig

a doir

qonunchili

k asosida

Fuqaro bilan

O’zbekiston

Respublikas

i davlati

o’rtasida

tuzilgan

shartnomala

r asosida

1

173

Boshqa davlatlardan

ko’chib kelgan,

O’zbekiston

Respublikasida

ishlamagan fuqarolarga

pensiyalar qanday

hisoblab chiqariladi?

Xodimning

boshqa

davlatda

ishlagan

oxirgi

davrdagi

o’rtacha

oylik ish

haqiga

asoslangan

holda

Bunday

fuqarolarga

O’zbekisto

nda pensiya

hisoblab

chiqarilma

ydi

O’zbekist

ondagi

tegishli

kasb va

malakadag

i

xodimlarn

ing

pensiya

tayinlanay

otgan

vaqtdagi

o’rtacha

oylik ish

haqiga

asoslanga

n holda

O’zbekiston

dagi tegishli

kasb va

malakadagi

xodimlarnin

g pensiya

tayinlanayot

gan

vaqtdagi

maksimal

oylik ish

haqiga

asoslangan

holda

3

174

Chet elga ishlashga

yuborilgan xodimlarning

o’rtacha oylik ish haqini

hisoblashda ...

Ular chet

elga

yuborilishida

n oldin olgan

ish haqi

hisobga

olinadi

Ular chet

elda

ishlagan

davrda

olgan ish

haqi

hisobga

olinadi

Ular chet

elga

yuborilishi

dan oldin

hamda

chet elda

ishlagan

davrda

olgan ish

haqining

o’rtacha

miqdori

hisobga

olinadi

Ular chet

elga

yuborilishid

an oldin

olgan

maksimal

ish haqi

hisobga

olinadi

1

175

Chet elda ishlangan

davrlar mehnat stajiga


Davlatlararo

bitimlarda

nazarda

tutilgan

qoidalarga

rioya qilinadi

Ha, agar bu

davrda

Pensiya

jamg’armas

iga

belgilangan

sug’urta

badallari

to’langan

bo’lsa

Yo’q,

hisoblanm

aydi

Yo’q, agar

davlatlararo

bitimlarda

o’zgacha

qoidalar

nazarda

tutilmagan

bo’lsa

2

176

Pensiya tayinlash

to’g’risidagi hujjatlar

qancha kun ichida ko’rib

chiqiladi?

Ular tushgan

kundan

e’tiboran 10

kundan

kechiktirmas

dan

Ular

tushgan

kundan

boshlab 5

kun ichida

Ular

tushgan

kundan

boshlab

15 kun

ichida

Ular

tushgan

kundan

e’tiboran 25

kundan

kechiktirma

sdan

1

177

Chin etim bolalarga

to’liq davlat ta’minotida

turgan davrida qancha

miqdorda pensiya

to’lanadi?

Eng kam

oylik ish

haqining 50

foizi

miqdorida

Bunday

toifadagi

fuqarolarga

pensiya

to’lanmayd

i

Eng kam

oylik ish

haqining

200 foizi

miqdorida

Eng kam

oylik ish

haqining

100 foizi

miqdorida

4

178

O’zbekiston

Respublikasi Mehnat va

aholini ijtimoiy

muhofaza qilish vazirligi

qanday organ

hisoblanadi?

Mehnat,

bandlik,

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

sohasidagi

siyosatni

amalga

oshiruvchi

respublika

davlat

boshqaruvi

organi

Bandlik

sohasidagi

siyosatni

amalga

oshiruvchi

respublika

davlat

boshqaruvi

organi

Mehnat,

sohasidagi

siyosatni

amalga

oshiruvchi

respublika

davlat

boshqaruv

i organi

Aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

sohasidagi

siyosatni

amalga

oshiruvchi

respublika

davlat

boshqaruvi

organi

1

179

O’zbekiston


aholini ijtimoiy


o’z faoliyatida qaysi

organga bo’sunadi?

O’zbekiston

Respublikasi

Vazirlar

Mahkamasig

a

O’zbekisto

n

Respublika

si Moliya

vazirligiga

O’zbekist

on

Respublik

asi Oliy

Majlisga

O’zbekiston

Respublikas

i

Prezidentiga

1

180

O’zbekiston


aholini ijtimoiy


tizimiga kirmaydi:

Nogironlar

uchun

mintaqaviy

reabilitatsiya

markazlari;

nogironlar va

qariyalar

uchun

«Muruvvat»

va «Saxovat»

uylari; Urush

va mehnat

faxriylari

uchun

sanatoriya va

pansionatlar

Viloyatlar

va

Toshkent

shahar

mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish bosh

boshqarmal

ari; tuman

(shahar)

bandlikka

ko’maklash

ish va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

Moliya

vazirligi

huzuridagi

budjetdan

tashqari

Pensiya

jamg‘arma

si

Tashqi

mehnat

migratsiyasi

masalalari

agentligi

hamda chet

elga

ketayotgan

fuqarolarni

jo’nab

ketishdan

oldingi

moslashtiris

h va o’qitish

markazi;

fuqarolarni

chet ellarda

ishga

joylashtirish

3

markazlari bo’yicha

xo’jalik

hisobidagi

mintaqaviy

byurolar

181

Mehnat va aholini


vazirligi Hay’atining

shaxsiy tarkibi kim

tomonidan tasdiqlanadi?

Vazirning

taqdimnomas

iga ko’ra

Vazirlar

Mahkamasi

tomonidan

Vazirning

taqdimnom

asiga ko’ra

Moliya

vazirligi

tomonidan

Prezidentn

ing

taqdimno

masiga

ko’ra

Vazirlar

Mahkama

si

tomonidan

Vazirlar

Mahkamasi

Raisi

taqdimnoma

siga ko’ra

Vazirlar

Mahkamasi

tomonidan

1

182

Pensiyalar, ijtimoiy

nafaqalar,

kompensatsiya va

boshqa to‘lovlarni

tayinlash,

moliyalashtirish,

ularning to‘lanishini

hisobga olish va

monitoringini yuritish

qaysi organ tomonidan

amalga oshiriladi?

Pensiya

jamg‘armasi

ning tegishli

hududiy

bo‘linmalari

tomonidan

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligi

tomonidan

Pensiya

jamg‘arma

si

tomonidan

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirliginin

g tegishli

hududiy

bo‘linmalari

tomonidan

1

183

Moliya vazirligi

huzuridagi budjetdan

tashqari Pensiya

jamg‘armasi qanday

asosiy vazifalarni

bajarmaydi?

Moliya

vazirligi

huzuridagi

budjetdan

tashqari

Pensiya

jamg‘armasi

daromadlari

va xarajatlari

g’azna

ijrosini

tashkil etish

Pensiyalar

hamda

boshqa

to‘lovlarni

to‘liq

hajmda

moliyalasht

irish va

to‘lanishini

tashkil

qilish, ular

bo‘yicha

hisob va

hisobotni

yuritish

Qonun

hujjatlarid

a

belgilanga

n tartibda

pensiyalar

hamda

boshqa

to‘lovlarni

ng

miqdorlari

qayta

hisoblab

chiqilishin

i

ta’minlash

Fuqarolarni

ng davlat

pensiya

ta’minotini

tashkil

qilish,

fuqarolarga

pensiyalar,

ijtimoiy

nafaqalar,

kompensatsi

ya va

boshqa

to‘lovlarni

tayinlash

1

184

O’zbekiston

Respublikasida pensiya

ta’minotini mablag’

bilan ta’minlash

manbalari qaysilar?

Davlat

byudjeti

Davlat

byudjeti,

Pensiya

jamg’armas

i

Davlat

byudjeti,

Pensiya

jamg’arma

si,

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

tizimi

Davlat

byudjeti,

Bandlik

japmg’arma

si

4

185

Harbiy xizmatchilarning

davlat pensiya ta’minoti

qaysi manbadan amalga

oshiriladi?

Davlat

byudjeti

Davlat

byudjeti,

Pensiya

jamg’armas

i

Davlat

byudjeti,

Pensiya

jamg’arma

si,

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

tizimi

Davlat

byudjeti,

Bandlik

japmg’arma

si

1

186

Xalq bankining

Markaziy amaliyotlar

filiali tomonidan …

<<Fuqarolarning

jamg'arib boriladigan

pensiya xisobvaraqdagi

mablag'lar>> balans

hisob

22624 22625 22627 22628 4

187

Boquvchisini


hisoblash uchun

pensiyalarning bazaviy

miqdorlari qanday

belgilanadi?

Oilaning har

bir mehnatga

layoqatsiz

a’zosiga —

pensiyani

hisoblash

uchun qabul

qilinadigan

o’rtacha

oylik ish

haqining 30

foizi

miqdorida,

biroq eng

kam oylik

ish haqining

50 foizidan

kam emas

Oilaning

har bir

mehnatga

layoqatsiz

a’zosiga —

pensiyani

hisoblash

uchun

qabul

qilinadigan

o’rtacha

oylik ish

haqining 50

foizi

miqdorida,

biroq eng

kam oylik

ish

haqining 75

foizidan

kam emas

Oilaning

har bir

mehnatga

layoqatsiz

a’zosiga

—

pensiyani

hisoblash

uchun

qabul

qilinadiga

n o’rtacha

oylik ish

haqining

20 foizi

miqdorida

, biroq eng

kam oylik

ish

haqining

40

foizidan

kam emas

Pensiyani

hisoblash

uchun qabul

qilinadigan

o’rtacha

oylik ish

haqining

100 foizi

miqdorida,

biroq eng

kam oylik

ish haqining

200 foizidan

kam emas

1

188

Yoshga doir pensiya

tayinlash uchun talab

qilinadigandan ortiq ish

stajining har bir to’liq

yili uchun

pensiyalarning bazaviy

miqdorlari qanchaga

oshiriladi?

Pensiyani

hisoblash

uchun qabul

qilinadigan

o’rtacha

oylik ish

haqining 2

foiziga

Pensiyani

hisoblash

uchun

qabul

qilinadigan

o’rtacha

oylik ish

haqining

1,5 foiziga

Pensiyani

hisoblash

uchun

qabul

qilinadiga

n o’rtacha

oylik ish

haqining 1

foiziga

Pensiyani

hisoblash

uchun qabul

qilinadigan

o’rtacha

oylik ish

haqining 2

foiziga

3

189

Bugungi kunda

Byudjetdan tashqari


qaysi vazirlik huzurida

tashkil etilgan.

Moliya

Vazirligi

Vazirlar

mahkamasi

“Nuroniy”

jamg’arma

si

Davlat mulk

qo’mitasi 1

190

O’zbekiston

Respublikasida

Byudjetdan tashqari

pensiya jamg’armasi

qachon tashkil etilgan?

1996 yil 27

dekabrda

1994 yil 1

avgustda

1997 yil

26 aprelda

2000 yil 31

dekabrda 1

191


daromad manbalari


javobni aniqlang.

Fuqarolarnin

g ish haqidan

sug’urta

badallari,

korxona,

tashkilot va

muassasalar

tovar(ish,

xizmat)

larining

realizatsiyasi

hajmidan

ajratmalar

Alohida

yuridik

shaxslardan

ijtimoiy

sug’urta

badallari,

yuridik

shaxs

maqomini

olmasdan

tadbirkorlik

faoliyati

bilan

shug’ullana

yotgan

jismoniy

shaxslardan

Ijtimoiy

sug’urta

badallari

Jamg’arib

boriladiga

n pensiya

tizimida

ishtirok

etuvchi

fuqarolarn

ing

shaxsiy

jamg’arib

boriladiga

n pensiya

hisobvara

qlaridan

ixtiyoriy

o’tkazmal

ar

Mulk

shaklidan

qa’ti nazar,

yuridik

shaxs

maqomida

bo’lgan

xo’jalik

subyektlarin

ing ish

haqiga

nisbatan

o’rnatilgan

yagona

ijtimoiy

to’lov

3

192

2015 yilda yagona

ijtimoiy to’lov miqdori

qanchani tashkil etadi?

Mehnat haqi

fondidan

25%

Xo’jalik

subyekti

sof

foydasidan

4,5%

Mehnat

haqi

fondidan

24%

Tovar(ish,

xizmat) lar

realizatsiyas

i hajmidan

1%

1

193

2015 yilda fuqarolarning

Pesiya jamg’armasiga

majburiy sug’urta badali

stavkasi to’g’ri

ko’rsatilgan javobni

toping.

4% 5% 7% 5,50% 3

194

Pensiya jamg’armasiga

majburiy badallar va

ajratmalar yig’ilishini

ta’minlashni,

shuningdek, ushbu

mablag’larning

jamg’armaga to’liq

tushishi ustidan

nazoratni qaysi organ

amalga oshiradi?

Pensiya

jamg’armasi

ning tuman

(shahar)

bo’limi

Moliya

Vazirligi

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligi

Soliq

Qo’mitasi 4

195

Byudjetdan tashqari


xarajatlarining asosiy

yo’nalishlari noto’g’ri


2 yoshgacha

bolali

ishlamaydiga

n onalarga

nafaqalar

Fuqarolarg

a ijtimoiy

ta’minot

organlari

tomonidan

tayinlanadi

gan

pensiyalar

Bolalikda

n

nogironlar

ga, davlat

pensiya

ta’minoti

huquqiga

ega

bo’lmagan

keksa va

mehnatga

layoqatsiz

fuqarolarg

a

nafaqalar

Dafn

marosimlari

uchun

nafaqalar

1

196

Toshkent shahar mehnat

va aholini ijtimoiy

muhofaza qilish hududiy

bosh boshqarmasi qaysi

organga bo’sunadi va

hisobot beradi?

Toshkent

shahar

hokimligiga

va Mehnat

va aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligiga

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligiga

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish

vazirligi

Hay’atiga

Toshkent

shahar

hokimligiga

va Moliya

boshqarmasi

ga

1

197

Viloyatlar va Toshkent

shahar mehnat va aholini


bosh boshqarmalari

rahbarlarini lavozimga

tayinlash va lavozimdan

ozod qilish qanday

amalga oshiriladi?

Vazirlik

bilan

kelishgan

holda tegishli

hokimlar

tomonidan

Vazirlik

bilan

kelishgan

holda

O’zbekisto

n

Respublika

si Vazirlar

Mahkamasi

Raisi

tomonidan

Tegishli

hokimlar

bilan

kelishgan

holda

Vazirlar

Mahkama

si Raisi

tomonidan

Tegishli

hokimlar

bilan

kelishgan

holda

Mehnat va

aholini

ijtimoiy

muhofaza

qilish vaziri

tomonidan

4


NAZORAT SAVOLLARI

1. Davlat pensiya ta’minoti tizimining usullari va shakllari.

2. “Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti” fanining boshqa maxsus fanlar bilan

bog’liqligi.

3. O’zbekiston Respublikasida jamg’arib boriladigan pensiya tizimi nazoratini shakllantirish.

4. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining mohiyati, zarurligi, belgilari va funktsiyalari.

5. “Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti” fanining predmeti va mazmuni.

6. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimini boshqarish va tartibga solish asoslari.

7. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti daromadlari va xarajatlari tarkibi va tuzilishi.

8. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida moliyaviy nazoratni tashkil etishning huquqiy-

me’yoriy asoslari.

9. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida moliyaviy nazorat sub’ektlari.

10. “Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonunning mazmuni va pensiya

nazoratidagi ahamiyati.

11. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining tashkiliy-huquqiy asoslari.

12. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotida O’zbekiston Respublikasi Davlat Soliq

qo’mitasining ishtiroki.

13. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti nazoratida axborot texnologiyalarining

qo’llanilishi.

14. Jamg’arma mablag’larini shakllantirish va sarflanish hisobini yuritishda javobgarlik.

15. “Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti” mablag’larining samaradorligini oshirish.

16. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida moliyaviy nazoratning asosiy vazifalari.

17. O’zbekiston Respublikasida davlat pensiya tizimi nazoratining o’ziga xos xususiyatlari.

18. Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida moliyaviy nazoratni amalga oshiruvchi

sub’ektlarning ahamiyati.

19. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti nazoratida informatsion-interaktiv xizmatlar

turlaridan foydalanish.

20. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti byudjeti mablag’larini investitsiya qilish

tamoyillari.

21. Pensiyalarni tayinlash va to’lashda kamchilik-xatolarni aniqlash imkoniyatlari.

22. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotining moliyaviy-xo’jalik faoliyatida ichki nazorat.

23. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti daromadlarining shakllanish manbalari va

ishlatish yo’nalishlari.

24. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti xarajatlarini optimallashtirish.

25. Pensiya tizimida nazoratni samarali tashkil etishning xorij tajribalari.

26. Rivojlangan mamlakatlar jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi.

27. Jamg’arib boriladigan pensiya nazoratini ta’minlovchi me’yoriy-huquqiy hujjatlar.

28. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti byudjeti resurslarini boshqarishning asosiy

usullari.

29. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minotida moliyaviy faoliyatning o’ziga xos xususiyatlari.

30. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi byudjetini prognozlashtirish usullari.

31. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi daromadlarini shakllantirish va xarajatlarni

optimallashtirishning kontseptual asoslari.

32. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi xarajatlarini rejalashtirish va

moliyalashtirish asoslari.

33. Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi amal qilish mexanizmi.

34. Pensiya ta’minotida O’zbekiston Respublikasi Davlat Soliq qo’mitasining ishtiroki.


GLOSSARIY

A

Aholini ijtimoiy himoya qilish (Social Protection)– davlatniig aholiga normal hayot

faoliyati uchun yaratadigan shart-sharoitlarini ta’minlaydigan bevosita maqsadli kafolatlar tizimidir

Ijtimoiy himoyaning siyosiy vazifasi bo’yicha jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni muhofazalash

bo’yicha Konstitutsiya va qonunlarda kafolatlab qo’yilgan ijtimoiy va huquqiy normalarni ta’minlash

maqsadida ijtimoiy muhofaza institutlari va mexanizmlari barpo etiladi. Ijtimoiy himoyaning asosiy

vazifalaridan biri pensiya ta’minotini amalga oshirish, mehnat jarayonida insonning salomatligi va

mehnat qobiliyatini muhofazalash imkonini beradigan tashkiliy-texnikaviy, tibbiy tadbirlarni amalga

oshirishdan iborat.

Amaldagi ish haqi (Current salary) - pensiyani hisoblab chiqish uchun qo’llaniladigan

shaxsning amaldagi ish haqi.

Asosiy ish joyi (Main place of work) - ish beruvchi mehnat to’g’risidagi qonun hujjatlariga

muvofiq xodimning mehnat daftarchasini yuritishi shart bo’lgan ish joyi.

Asosiy risklar (The main risks) – risklarni to’g’ri boshqarishda tashkilotning maqsadga

erishishini ta’minlaydi va risklarni noto’g’ri boshqarish natijasida tashkilotning inqirozga yuz

tutishiga olib kelishi mumkin. Risklar uchun javobgar shaxsni aniqlash ham muhim ahamiyatga ega.

Tashkilotning bosh rahbarlari mablag’lardan samarali foydalanish nuqtai nazaridan risklarni

yumshatishga javob beradi.

Avtomatlashtirilgan bank ma’lumotlari (Automated data) – avtomatlashtirilgan axborot

tizimi, markazlashtirilgan holda saqlanadigan va birgalikda ishlatiladigan ma’lumotlar.

Axborot (informatio)- tushuntirish, xabar berish ma’nosini beradi. Axborot biron-bir dalil,

voqea, hodisani bayon qilish, tushuntirishni bildiradi. Mazmuniga va inson faoliyatida xizmat qilish

doirasiga ko’ra axborot ilmiy, ishlab chiqarish, boshqaruv, tibbiyot, iqtisodiyot, moliya, ekologiya,

huquq va boshqa sohalar bo’lishi mumkin. Iqtisodiy axborot-axborotning eng muhim turlaridan biri

hisoblanadi.

Band shaxs (busy person) - o’zini ish bilan mustaqil ta’minlaydigan va ish vaqtini hisobga

olish mumkin bo’lmagan jismoniy shaxs, tadbirkor, shu jumladan yuridik shaxs tashkil etmasdan

tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi, bevosita qoramol o’stiradigan hamda chorvachilik

mahsulotlari va boshqa qishloq xo’jaligi mahsulotlari sotadigan shaxsiy yordamchi va dehqon

xo’jaligida band bo’lgan shaxs, shuningdek oilaviy tadbirkorlik va hunarmandchilik sub’ekti.

B

Belgilangan to’lovlar (payments)– pensiya sug’urtasini ta’minlash shakli;

C

Chet ellik jismoniy shaxs (Foreign individual)- O’zbekiston Respublikasining rezidenti

belgilangan tartibga muvofiq soliq solinishi lozim bo’lgan daromad keltirayotgan faoliyatini kalendar

yili ichida tugatgan va O’zbekiston Respublikasi hududidan tashqariga chiqib ketayotgan bo’lsa,

uning O’zbekiston Respublikasi hududida turgan vaqtda joriy soliq davrida haqiqatda olgan

daromadlari to’g’risidagi deklaratsiya mazkur jismoniy shaxs O’zbekiston Respublikasi hududidan

tashqariga chiqib ketishidan bir oy avval taqdim etilishi lozim. Agar chet ellik jismoniy shaxs -

O’zbekiston Respublikasining rezidenti joriy yilning 1 fevraliga qadar doimiy yashash uchun xorijga

chiqib ketayotgan bo’lsa, joriy yil uchun daromadlar bo’yicha deklaratsiya taqdim etilmaydi.

O’zbekiston Respublikasi rezidenti bo’lgan chet ellik jismoniy shaxs o’tgan soliq davri uchun

daromadlar to’g’risida joriy yilning 1 apreligacha deklaratsiya taqdim etadi.

D

Dastlabki nazorat (the primary control) — moliyaviy operatsiyalar bajarilguniga qadar

g’aznachilik bo’linmalari va moliya organlari tomonidan amalga oshiriladigan;

Davlat ijtimoiy ta’minoti (State social support) - O’zbekiston Respublikasi fuqarolarini

keksayganda, kasallik ro’y berganda, mehnatga layoqatini qisman yoki butunlay yo’qotganda,

boquvchisini yo’qotganda, shuningdek, bolali oilalarni moddiy ta’minlash va ularga xizmat

ko’rsatish davlat tizimidir.

H

Hisob hujjatlari (Accounting documents) - soliq solish ob’ektlari va soliq solish bilan

bog’liq ob’ektlarni aniqlash, shuningdek soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni hisoblab chiqarish

uchun asos bo’lgan birlamchi hujjatlar, buxgalteriya hisobi registrlari hamda boshqa hujjatlardan

iborat.

Hujjat bilan tasdiqlangan xarajatlar (Certified document) – operatsiya sanasini,

summasini, xususiyatini aniqlash va uning ishtirokchilarini identifikatsiya qilish imkonini beradigan

hujjatlar bilan tasdiqlangan xarajatlar.

Hujjatlar aylanishi (documents circulation) – xo’jalik operatsiyalarini rasmiylashtirish va

hisob-kitob ma’lumotlarini ishlashda hujjatlarning belgilangan ketma-ketlikda o’tishi.

I Ijtimoiy muhofaza (social protection)- odamlarning turmush darajasi bilan mahkam

bog’langan bo’lib, u BMT tavsiyasiga muvofiq bir necha omillarni: salomatlik, demografiya sharoiti,

oziq-ovqat, kiyim-kechak, iste’mol va jamg’arish fondlari; mehnat qilish sharoiti, ish bilan bandlik,

mehnatni tashkil etish; ta’lim olish, savodxonlik, uy-joy, obodonlashtirish, ijtimoiy ta’minot, inson

erkinliklarini o’z ichiga oladi.

Ijtimoiy sug’urtaning iqtisodiy funktsiyasi (The economic function of social insurance) -

u mehnat resurslarini takror ishlab chiqarish uchun zarur sharoitlarni yaratadi, shu bilan birga

ijtimoiy sohada davlat siyosatining ajralmas qismi hisoblanadi. Shuningdek, ijtimoiy sug’urta tizimi

jamiyatda ijtimoiy himoyalanganlik, haqqoniylikni ta’minlash, siyosiy birdamlikni yaratish va uni

saqlab qolishning dastlabki shartlaridan biri hisoblanadi.

Innovatsiya (Innovation) – bu g’oyani yangilikka aylantirish, rejalashtirish, kapital

muomalalari, yangi mahsulot va xizmatni ishlab chiqarish va takomillashtirish, texnologiya va

texnikani amalda qo’llash, bozor qonun va qoidalariga asoslangan holda yangi mahsulotni sotish

hamda iste’molchiga yangi turdagi xizmatlarni ko’rsatishdan iborat.

Ish bilan band bo’lmagan shaxs (Person who is not employed) – qonun hujjatlariga

muvofiq ishsiz sifatida rasman ro’yxatdan o’tkazilgan mehnatga layoqatli yoshdagi jismoniy shaxs,

shuningdek haq to’lanadigan ishga yoki mashg’ulotga ega bo’lmagan vaqtincha ish bilan band

bo’lmagan mehnatga layoqatli shaxs

Ish bilan band shaxs (Employed person) – o’zini mustaqil ravishda ish bilan ta’minlagan

jismoniy shaxs, tadbirkor, shu jumladan yuridik shaxs tashkil etmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan

shug’ullanadigan, yordamchi va dehqon xo’jaligida ish bilan band bo’lgan, bevosita mol o’stirish,

chorvachilik hamda boshqa qishloq xo’jaligi mahsulotlari etishtirish va sotishni amalga oshiradigan

tadbirkor, ko’rsatib o’tilgan toifadagi fuqarolarning ishlab chiqarishda qatnashuvchi oila a’zosi,

shuningdek oilaviy tadbirkorlik sub’ekti va hunarmand.

Ish staji (work experience) - mehnat daftarchasi va ish joyidan, xizmatdan, o’qishdan yoki

arxivdan berilgan boshqa hujjatlar bo’yicha aniqlangan, ishdagi tanaffuslardan qat’i nazar, qonun

hujjatlariga muvofiq pensiya ta’minoti huquqini beradigan mehnat faoliyati va boshqa faoliyatning

umumiy davomiyligi.

J

Jamg’arib boriladigan ixtiyoriy pensiya badallari (Voluntary accumulative pension

contributions) – shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobraqamlariga ixtiyoriylik asosida

kiritiladigan pul mablag’lari.







Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallari (Accumulative mandatory pension

contributions) –shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobraqamlariga majburiy tartibda








Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallarining miqdori (The amount of tax on

compulsory pension contributions)- xodimlarning, shu jumladan ishlayotgan pensionerlarning ish

haqi va boshqa daromad summasi asosida hisoblab chiqariladi hamda har yili O’zbekiston

Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan navbatdagi yilga mo’ljallangan O’zbekiston

Respublikasi Davlat byudjetini shakllantirish vaqtida belgilanadi.

Jamg’arib boriladigan pensiya badallarini kirituvchi (Accumulative pension

contributions) - jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini oluvchining foydasiga badallar

kiritayotgan jismoniy shaxs yoki ish beruvchi yuridik shaxs. Yuridik shaxslar – ish beruvchilar,

ularda mehnat shartnomasi asosida yollanib ishlovchi fuqarolar pensiya tizimi ishtirokchilari

hisoblanadi.

Jamg’arib boriladigan pensiya badallarini kirituvchi (Accumulative pension

contributions) –jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini oluvchining foydasiga badallar

kiritayotgan jismoniy shaxs yoki ish beruvchi yuridik shaxs;

Jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi (Accumulative pension book) – fuqaroning

jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqini tasdiqlovchi daftarcha fuqaroga shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i ochilganidan keyin Xalq banki tomonidan beriladi.

Jamg’arib boriladigan pensiya daftarchasi (Accumulative pension book) – fuqaroning

jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqini tasdiqlovchi daftarcha fuqaroga shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i ochilganidan keyin Xalq banki tomonidan beriladi.

Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti (Accumulative pension provision) - fuqarolarni

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablag’lardan davlat pensiyasiga

qo’shimcha ravishda pul mablag’lari bilan ta’minlashdir.

Jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti (Accumulative pension system) – fuqarolarni

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobraqamlaridagi mablag’lardan davlat pensiyasiga

qo’shimcha ravishda pul mablag’lari bilan ta’minlash.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida fuqarolarni hisobga olish (To consider the

citizens of accumulative pension system) – majburiy tartibda ishtirok etuvchi fuqarolarni ish

beruvchining talabnomasiga muvofiq mazkur fuqarolarning asosiy ish joyidagi Xalq banki filialida

amalga oshiriladi.

Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida fuqarolarni hisobga olish (To consider the

citizens of accumulative pension system)– majburiy tartibda ishtirok etuvchi fuqarolarni ish

beruvchining talabnomasiga muvofiq mazkur fuqarolarning asosiy ish joyidagi Xalq banki filialida

amalga oshiriladi.

Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqi (The right to pension

payments) –Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etuvchi fuqarolar pensiya to’lovlari

oluvchi sifatida davlat pensiyasini olish huquqi yuzaga kelgan taqdirda olish huquqiga ega.

Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqi (The right to pension

payments) –Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida ishtirok etuvchi fuqarolar pensiya to’lovlari

oluvchi sifatida davlat pensiyasini olish huquqi yuzaga kelgan taqdirda olish huquqiga ega.

Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqi to’g’risidagi guvohnoma (The

certificate on the right to pension payments) – Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini

oluvchining yashash joyidagi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan

tashqari Pensiya jamg’armasining tuman (shahar) bo’limi tomonidan qonun hujjatlarida belgilangan

shaklda beriladi.

Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini olish huquqi to’g’risidagi guvohnoma (The

certificate on the right to pension payments) – Jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlarini

oluvchining yashash joyidagi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan

tashqari Pensiya jamg’armasining tuman (shahar) bo’limi tomonidan qonun hujjatlarida belgilangan

shaklda beriladi.

Jismoniy shaxslar (physical persons) – yuridik shaxslar maqomini olmasdan faoliyat

ko’rsatayotgan yoki har xil sabablarga ko’ra ishlamayotgan pensionerlar, nafaqaxo’rlar va

boshqalardir. Bunda shaxslarga O’zbekiston Respublikasi fuqarosi, fuqaroligi bo’lmaganlar va chet

el mamlakatlari fuqarolari kiradi. Jismoniy shaxslar - O’zbekiston Respublikasining rezidentlari

hisoblab chiqarilgan daromad solig’ini xorijiy davlatda joylashgan bank hisobvarag’idan chet el

valyutasida to’lashi mumkin.

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ini hisoblab chiqarish (Calculation of

income tax for physical entities) – soliq stavkasini qo’llash maqsadida eng kam ish haqi miqdori yil

boshidan ortib boruvchi yakun bo’yicha (yil boshidan tegishli davrning har bir oyi uchun eng kam

ish haqlarining summasi) hisobga olinadi. Bunda jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i

summasini, shuningdek eng kam ish haqining karrali miqdorlarida nazarda tutilgan imtiyozlarni

hisoblab chiqarish uchun eng kam ish haqi miqdorining joriy yilning 1 yanvaridagi holati inobatga

olinadi.

Joriy nazorat (in control) — moliyaviy operatsiyalar bajarilishi jarayonida g’aznachilik

bo’linmalari, moliya organlari va davlat soliq xizmati organlari tomonidan amalga oshiriladigan;

K

Kompleks nazorat (integrated control) — moliyaviy nazorat ob’ektining muayyan davr

uchun moliyaviy-xo’jalik faoliyatining barcha yo’nalishlarini nazorat qilish;

M

Majburiy pensiya badallarining miqdori (The amount of compulsory pension

contributions)- xodimlarning, shu jumladan ishlayotgan pensionerlarning ish haqi va boshqa

daromadi summasi asosida hisoblab chiqariladi hamda har yili O’zbekiston Respublikasi Vazirlar

Mahkamasi tomonidan navbatdagi yilga mo’ljallangan O’zbekiston Respublikasi Davlat budjetini

shakllantirish vaqtida belgilanadi.

Muqobil nazorat (alternative control)— operatsiyalar yagonaligi bilan o’zaro bog’liq

bo’lgan va turli moliyaviy nazorat ob’ektlarida turgan hujjatlarni solishtirishni o’z ichiga olgan

tekshirish.

P

Pensiya (pension) - uni olish huquqi Qonunda belgilangan shartlarga va me’yorlarga

muvofiq aniqlanadigan hamda shaxslarga pensiya yoshiga to’lish, nogironlik yoki boquvchisini

yo’qotganlik munosabati bilan beriladigan oylik pul to’lovidir

Pensiya ta’minoti tizimi isloh qilinish (Reform of the pension system) - fuqarolarning

pensiya ta’minotiga oid majburiyatlarni bajarish uchun davlatda moliyaviy resurslar etishmasligidir.

Hozirgi kunda pensiya tizimini isloh qilishning muhimligi fuqarolarning iqtisodiy manfaatlariga

bevosita bog’liqligi bilan belgilanadi. Respublikamizda pensiya tizimi borasidagi muammolar va

isloh etishning ob’ektiv zarurati Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining taraqqiy ettirishda

jahon tajribasini chuqur tahlil etishni, mamlakatda demografik vaziyatning o’zgarib borishini,

mavjud pensiya ta’minotining modernizatsiyalashni shart qilib qo’ydi.

Sh

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobraqami (pension savings account)–

fuqarolarning Xalq bankidagi egasi yozilgan shaxsiy hisobraqami bo’lib, badal kirituvchilarning

jamg’arib boriladigan pensiya badallari va shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobraqamlaridagi

mablag’larga hisoblab qo’shilgan foizlar ana shu hisobraqamga kelib tushadi va unda hisobga

olinadi.

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i (Individual retirement account)—

fuqaroning Xalq bankidagi egasi yozilgan shaxsiy hisobvarag’i bo’lib, badal kirituvchilarning

jamg’arib boriladigan pensiya badallari va shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’idagi

mablag’larga hisoblab qo’shilgan foizlar ana shu hisobvaraqqa kelib tushadi hamda unda hisobga

olinadi.

Shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’i (Individual retirement account) —

fuqaroning Xalq bankidagi egasi yozilgan shaxsiy hisobvarag’i bo’lib, badal kirituvchilarning

jamg’arib boriladigan pensiya badallari va shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’idagi

mablag’larga hisoblab qo’shilgan foizlar ana shu hisobvaraqqa kelib tushadi hamda unda hisobga

olinadi.

T

Tanlov asosidagi nazorat (choice - based control) — muayyan davr uchun buxgalteriya,

moliya, statistika, bank hujjatlari va boshqa hujjatlarning ayrim qismlarini nazorat qilish;

X

Xalq banki (People's Bank) -ish beruvchi tomonidan to’lov topshirig’i va xodimlarning

shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’iga badallar reestri taqdim etilgandan keyin besh

ish kuni mobaynida to’lov topshirig’ida ko’rsatilgan summani va reestrda ko’rsatilgan badallarning

yakuniy summasini solishtiradi hamda yil choragida kamida bir marta fuqarolarning shaxsiy

jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’iga ba dallar summasi to’g’risidagi ma’lumotlarni kiritadi,

bir vaqtning o’zida ma’lumotlarni shaxsiy hisobga olish yagona ma’lumotlar elektron bazasiga

joylashtiradi. Shaxsiy ma’lumotlarda xatolar yoki tafovutlar aniqlangan taqdirda belgilangan

muddatlarda ish beruvchilarga aniqlangan xatolar va tafovutlarni tuzatish uchun solishtirish

dalolatnomalarini yuboradi. Ixtiyoriy tartibda jamg’arib boriladigan tizimda qatnashuvchi

fuqarolardan tushgan shaxsiy hisobga olish ma’lumotlari tekshiriladi va Xalq banki filialiga murojaat

qilingan kunda shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvarag’iga kiritiladi.

Xalqaro hisob-kitoblar (International calculations) – turli mamlakatlar o’rtasidagi

iqtisodiy, siyosiy va madaniy aloqalar natijasida yuzaga keladigan pullik talablar va majburiyatlar

yuzasidan to’lovlarni amalga oshirish tizimi. Hozirgi kunda mamlakatlarning yuridik va jismoniy

shaxslari tomonidan keng xalqaro hisob-kitoblarning turli shakllari qo’llaniladi.

Xodim (employee) – ish beruvchi bilan mehnat shartnomasi tuzgan mehnat munosabatlari

sub’ekti, shu jumladan ishlaydigan pensioner yoki davlat ijtimoiy nafaqasi oluvchi ishlovchi.

Xodimning qaramog’idagi oila a’zosi (Family member of a worker with dependents)–

«Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining 19-

moddasida tilga olingan xodimning qaramog’ida bo’lgan mehnatga layoqatsiz oila a’zosi.

Ya

Yakuniy nazorat (The final control) — moliyaviy operatsiyalar bajarilganidan so’ng ushbu

Kodeksning 171-moddasida ko’rsatilgan davlat moliyaviy nazorat organlari tomonidan amalga

oshiriladigan nazoratlardir.

Yaqin qarindoshlar (incest) - er, xotin, ota-ona, bolalar, tug’ishgan hamda o’gay aka-uka va

opa-singillar, bobolar, buvilar, nevaralar.

Yashash joyi (place of residence) - turar joy, kvartira, xizmat turar joyi, ixtisoslashtirilgan

uylar (yotoqxona, pansionat, yolg’iz keksalar uchun maxsus uy, nogironlar, faxriylar uchun internat

uy va boshqalar), shuningdek pensiya uchun murojaat qilgan jismoniy shaxs ijaraga olish

shartnomasi, ijara shartnomasi yoxud qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa asoslar bo’yicha

mulkdor sifatida doimiy yashaydigan (doimiy ro’yxatdan o’tgan) boshqa turar joy, doimiy yashash

joyi mavjud bo’lmagan (doimiy ro’yxatdan o’tmagan) taqdirda - vaqtincha yashash (vaqtincha

ro’yxatdan o’tish) joyi.

Yo

Yoppasiga nazorat(overall control) — tekshirilayotgan davr uchun barcha buxgalteriya,

moliya, statistika, bank hujjatlari va boshqa hujjatlarni nazorat qilish;


“JAMG’ARIB BORILADIGAN PENSIYA TA’MINOTI” FANIDAN

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. 1992-yil 8-dekabr.

2. O’zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi. 2013-yil 26-dekabr.

2. O’zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksi. 2007-yil 25-dekabr.

3. O’zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksi. 1995-yil 21-dekabr.

4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi “O’zbekiston Respublikasini

yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947-sonli Farmoni.

5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 22-avgustdagi PF-4822-son “Ish haqi,

pensiyalar, stipendiyalar va nafaqalar miqdorini oshirish to’g’risida»gi Farmoni.

6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 30-dekabrdagi “Fuqarolarning pensiya

ta’minoti tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida” PF-4161-sonli Farmoni.

7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 17-sentyabrdagi “Pensionerlarni ijtimoiy

qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish borasidagi chora-tadbirlar to’g’risida”gi PF-3921-son Farmoni.

8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004-yil 7-dekabrdagi “Fuqarolarning o’zini o’zi

boshqarish organlarida diniy ma’rifat va ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalari bo’yicha maslahatchi

lavozimlarida ishlovchi ayollarni ijtimoiy muhofaza qilishni kuchaytirish borasidagi qo’shimcha

chora-tadbirlar to’g’risida”gi PF-3521-son Farmoni.

9. O’zbekiston Respublikasi Prezidentning 2017-yil 13-martdagi “Pensiya va nafaqalarni to’lash

mexanizmini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ–2826-sonli Qarori.

10. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 27-dekabrdagi “O’zbekiston

Respublikasining 2017 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti

parametrlari to’g’risida”gi PQ-2699-sonli Qarori.

11. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 30-dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasi

Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tuzilmasini takomillashtirish chora-tadbirlari

to’g’risida”gi PQ-1251-sonli Qarori.

12. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 30-dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasi

Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining tashkiliy tuzilmasini

shakllantirish chora-tadbirlari to’g’risida” PQ-1252-son Qarori.

13. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 9-martdagi “Toshkent

metropolitenida pensionerlarni bepul tashish to’g’risida”gi 128-sonli Qarori.

14. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil 22-fevraldagi “Chet elda

ishlayotgan O’zbekiston Respublikasi fuqarolari hamda ish vaqtini hisobga olib bo’lmaydigan

shaxslarning ayrim toifalari tomonidan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi

byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga sug’urta badallari to’lash tartibini, shuningdek ularning

pensiyani hisoblash uchun olinadigan ish stajini va ish haqi miqdorini hisobga olish tartibi

to’g’risidagi nizomni tasdiqlash haqida” 46-sonli Qarori.

15. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015-yil 13-fevraldagi “Mikrofirmalar va

kichik korxonalar tomonidan yagona ijtimoiy to’lovni hisoblash va to’lash tartibi to’g’risida”gi 26-

sonli Qarori.

16. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011-yil 7-apreldagi 107-son qarori bilan

tasdiqlangan “Pensiya tayinlash uchun zarur bo’lgan ish stajiga ega bo’lmagan qariyalarga va

mehnatga layoqatsiz fuqarolarga nafaqalar tayinlash va to’lash tartibi to’g’risida”gi Nizom.

17. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011-yil 8-sentabrdagi “Davlat

pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini yanada takomillashtirishga yo’naltirilgan normativ-

huquqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida”gi 252-sonli Qarori.

18. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010-yil 19-fevraldagi “O’zbekiston

Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi to’g’risidagi

Nizomni tasdiqlash haqida”gi 30-sonli Qarori.


19. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010-yil 24-martdagi 52-sonli “O’zbekiston

Respublikasi Hukumatining ayrim qarorlariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish, shuningdek

ba’zilarini o’z kuchini yo’qotgan deb hisoblash to’g’risida”gi Qarori.

20. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 21-oktyabrdagi 490-sonli

“Byudjetdan tashqari pensiya jamg’armasini boshqarishni yanada takomillashtirish to’g’risida”gi

Qarori.

21. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 15-noyabrdagi 444-sonli

“O’zbekiston Respublikasi pensiya ta’minoti tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari

to’g’risida”gi Qarori.

22. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993-yil 4-avgustdagi 391-sonli

“O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi ijtimoiy sug’urta jamg’armasining

tashkil etish to’g’risida”gi Qarori.

23. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1992-yil 17-iyuldagi “O’zbekiston

Respublikasida nogironlarni ijtimoiy himoya qilish masalalari” nomli 328-sonli Qarori.

24. Karimov I.A. O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida. – T.: “O’zbekiston”,

1995. 119-b.

25. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – T.:

“O’zbekiston”, NMIU. 2017. – 488 b.

26. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar

faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. – T.: “O’zbekiston”, NMIU. 2017. – 104 b.

27. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. –

T.: “O’zbekiston”, NMIU. 2017. – 56 b.

28. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq

farovonligining garovi. – T.: “O’zbekiston”, NMIU. 2017. – 48 b.

29. Allayarov Sh., Toshmuxamedova D. Davlat pensiya ta’minoti. O’quv qo’llanma. – T.:

“IQTISOD-MOLIYA”, 2015. – 232 b.

30. Borisenko N.Yu. Pensionnoe obespechenie. Uchebnik. – M.: «Dashkov i K0», 2009. – 576 s.

31. Vahobov A.V., Malikov T.S. Moliya. Darslik. –T.: “Noshir”, 2012.–712b.

32. Srojiddinova Z.X. O’zbekiston Respublikasi byudjet tizimi. Darslik. – Toshkent:

“infoCom.UZ” MChJ nashriyoti, 2010. – 367 b.

33. Kasimova G.A., Sholdorov D.A. Pensiya ta’minoti mablag’larini boshqarish. Monografiya. –

T.: “Star poligraf”, 2017. – 228 b.

34. Qosimova G.A., Karimova Z.X. Byudjetdan tashqari fondlar. O’quv qo’llanma. – T.:

“IQTISOD-MOLIYA”, 2009. – 202 b.

35. Xaitov A.A., Ziyadullaev M.M. O’zbekistonda pensiya ta’minoti va xorij tajribasi. –T.:

“Adolat”, 2009. – 172 b.

36. Tuxtarova M. Pensionnoe obespechenie grajdan. Spravochnik dlya naseleniya. – T.:

«NORMA», 2010 g. – 360 s.

37. Jun Peng. State and Local Pension Fund Management. (Public Administration and Public

Policy) 0th Edition. USA: Publisher: Auerbach Publications (August 21, 2008). – 288 p.

38. Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro shartnomalar. – T.: Adolat, 2004.

39. Inson taraqqiyoti. Darslik. i.f.d., prof. Q.X. Abdurahmonov tahriri ostida. – T.: Iqtisodiyot,

2013.

40. Lebedova L.F. US Pension System in XXI Century’ Financial-Economic Destability Risks.

USA * Canada, 2014, - № 3, p. 22-30

41. Zokirova M.Sh., Abdug’afforov A.A. Iqtisodiy modellashtirish amaliyoti. – T.: “O’zbekiston”,

1999.

42. Nuritdinova V.Sh.Sharapova M.A. moliyaviy nazorat (o‘quv qo‘llanma) – t.: «Iqtisod-moliya»

2013.

43. BMT buyurtmasiga ko’ra Sustainable Development Solutions Network tashkiloti tomonidan

Xalqaro baxt kuni – 20-martga atab tayyorlangan baxt bo’yicha Jahon hisoboti.

http://www.lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=360269&ONDATE=21.10.2004%2000#365675

http://www.lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=360269&ONDATE=21.10.2004%2000#365675

http://www.lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=385314&ONDATE=15.11.2000#754084

http://www.lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=893016

http://worldhappiness.report/

44. O’zbekiston Milliy Entsiklopediyasi. – T.: “O’ME” Davlat ilmiy nashriyoti, 2001. 2-tom. – B.

185-186.

45. World Bank Population Estimates and Projections (2014)

46. Consulting Group, “The Top 10: Investing for Canada on the World Stage,” February 2016.

47. Funds’ latest annual reports and Bank of Canada calculations/ Last observations: 31 March and

31 December 2015

48. Social Security Administration. Annual Statistical Supplement to the Social Security bulletin.

Retrieved from

49. Analiticheskaya zapiska. UNDP Uzbekistan. Tashkent – 2015. s. 6

50. 2016 Pension Sustainability Index. International Pension Papers 1/2016

51. Pension Reforms in Japan. Kenichiro Kashiwase, Masahiro Nozaki, and Kiichi Tokuoka. IMF

Working Paper.

52. Pension Reforms in Japan. Kenichiro Kashiwase, Masahiro Nozaki, and Kiichi Tokuoka. IMF

Working Paper.

53. Pensions at a Glance. 2015. OECD AND G20 INDICATORS. – P. 218, 251, 256, 284, 289,

325, 343, 362.

54. Pensions at a Glance 2015. OECD and G20 indicators. OECD (2015), Pensions at a Glance

2015: OECD and G20 indicators, OECD Publishing, Paris.

55. Begalov B.A. Pensiya tizimida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali

foydalanish yo’llari. “O’zbekiston Respublikasida pensiya ta’minoti tizimining dolzarb

muammolari” mavzusidagi ilmiy-amaliy anjumani tezsilar to’plami. 2017-yil 14-mart. – T.:

“Iqtisod moliya”, 2017. 3-b.

56. Umurzakov B.X. Sotsialnie i demograficheskie osobennosti sovershenstvovaniya pensionnogo

obespecheniya Uzbekistana. “O’zbekiston Respublikasida pensiya ta’minoti tizimining dolzarb


“Iqtisod moliya”, 2017. 5-9-b.

57. Vaxabov A.V. Milliy pensiya tizimini moliyaviy barqarorligini ta’minlash mexanizmi va

amalga oshirish dastaklari. “O’zbekiston Respublikasida pensiya ta’minoti tizimining dolzarb


“Iqtisod moliya”, 2017. 11-16-b.

58. Ziyadullaev M.J. Pensiya ta’minotidagi islohotlar va yaratilgan interaktiv xizmatlar.

“O’zbekiston Respublikasida pensiya ta’minoti tizimining dolzarb muammolari” mavzusidagi

ilmiy-amaliy anjumani tezsilar to’plami. 2017-yil 14-mart. – T.: “Iqtisod moliya”, 2017. 19-21-b.

59. Mamatov B.S. Pensiya jamg’armasining moliyaviy barqarorligini mustahkamlash.

“O’zbekiston Respublikasida pensiya ta’minoti tizimining dolzarb muammolari” mavzusidagi

ilmiy-amaliy anjumani tezsilar to’plami. 2017-yil 14-mart. – T.: “Iqtisod moliya”, 2017. 72-74-b.

60. Internet saytlari:

– http://pfru.uz;

– http://uza.uz.;

– https://www.cia.gov.;

– http://ec.europa.eu/finance/pensions/iorp/index_en.htm.;

– http://www.hrsdc.gc.ca/en/isp/common/hrsdc/ris/rismain.shtml.;

– http://delo.ua/world/v-evrosojuze-povysit-pensionny;

– http://www.sos.;

– http://www.cga.ct.gov;

– http://ec.europa.eu/finance/pensions/iorp/index_en.htm;

– www.towerswatson.com;

– http://www.old.rcb.ru;

– http://dx.doi.org.

http://ec.europa.eu/finance/pensions/iorp/index_en.htm

http://www.sos/

http://www/

http://ec.europa.eu/finance/pensions/iorp/index_en.htm

http://www.old.rcb.ru;/

http://dx.doi.org;/

Documents

O’QUV USLUBIY MAJMUA - el.tfi.uzel.tfi.uz/images/Jamgarib_boriladigan_pensiya_ta.pdf · aholini ijtimoiy himoya qilish va ijtimoiy ta¶minlash, ijtimoiy sohani rivojlantirish, fuqarolik