1

«uzun süreli spor çalışmaları sırasında organizmanın yorgunluğa karşı gösterdiği yüksek direnç yeteneği»

«sporcunun psiko-fiziki yorgunluğa karşı direnç yeteneği»

2

Dayanıklılık antrenmanlarının temel fonksiyonu ◦ yorgunluğa karşı direnci ve dinlenebilirlik yeteneğini

geliştirmektir.

3

4

Dayanıklılık Yeteneği

Fiyolojik Koşullar:

Aerobik ve anaerobik enerji

oluşturma yeteneği

Yapısal Koşullar: Boy-vücut

ağırlığı oranı

Koordinatif Koşullar:

Sportif tekniği uygulama yeteneği

Psikolojik Koşullar:

Mücadele hırsı, duygusal olarak

hazır olma

Dayanıklılık aerobik enerji üretimine dayalı olarak ortaya çıkan bir kondisyon özelliğidir

Aerobik dayanıklılığı belirleyen üç etmen vardır:

5

Maksimal aerobik güç (MAG) veya maksimal O2 tüketimi (VO2 maks),

Aerobik dayanıklılık (aerobik kapasite veya anaerobik eşik ).

Mekanik verimlilik veya aerobik enerji sisteminin verimliliği

Aerobik koşullarla devam ettirilebilen en

yüksek egzersiz şiddetindeki maksimal oksijen tüketimidir.

6

Merkezi Faktörler ◦ Kardiyak debi ◦ Stroke volum (Kalp atım volümü) ◦ Maksimal kalp atım hızı (MKAH)

7

Periferal Faktörler ◦ Kas lifi tipi, kas kitlesi ◦ Kastaki kılcal damar yoğunluğu ◦ Kastaki mitokondri sayısı ve mitokondri büyüklüğü ◦ Aerobik enerji sistemindeki enzimlerin aktivite

düzeyi, ◦ Substrat kullanımı ◦ Kanın oksijen taşıma kapasitesi, toplam kan miktarı,

Hb konsantrasyonu ◦ Ayrıca çocuklarda vücut boyutu ve biyolojik gelişim

de VO2 maksı etkilemektedir.

8

9

Yapılan iş miktarının harcanan enerji miktarına oranı şeklinde ifade edilir. ◦ Maksimal oksijen tüketimi yönünden ele alındığında

aynı düzeyde maksimal O2 tüketimine sahip iki sporcudan belirli bir egzersiz şiddetini daha düşük O2 tüketimi ile gerçekleştiren sporcunun mekanik verimliliği daha yüksektir

10

Çocuklarda mekanik verimlilik ergenlerden ve yetişkinlerden daha düşüktür.

◦ Nedeni uyluk ve baldır bölgesi antagonist kaslarda yüksek

düzeyde ko-kontraksiyon gerçekleşmesi ◦ Çocukların daha yüksek mekanik güç çıktısına sahip olması

Kol ve bacaklar kısa olduğundan gereken adım uzunluğu ve frekansının sağlanamaması koşu performansını olumsuz yönde etkilemektedir.

◦ Mekanik verimlilik yaşla birlikte artış göstermektedir.

11

Çocukların belirli bir hızdaki aktiviteler için O2 tüketimi düzeyi yetişkinlere oranla daha yüksektir. ◦ Büyüme sırasında çocukların vücut ağırlığı kg’ı başına

ifade edilen VO2 maks sabit bir gelişim gösterirken aerobik dayanıklılıkları yaşla beraber artış gösterir.

◦ Bu durum, “aerobik reserve” olarak tanımlanmaktadır. Aynı egzersiz şiddetini yaşı büyük olan çocuklar veya

ergenliğe girmiş çocuklar VO2 maks’ larının daha düşük bir oranını kullanarak gerçekleştirmektedirler.

12

13

Araştırmacılar VO2 maksın herhangi bir oranındaki dayanıklılık süresinin büyüme sırasında sabit olduğunu ve ◦ çocuklarda ve yetişkinlerde benzer olduğunu ifade

etmiştir. ◦ Diğer taraftan, büyüme sırasında 4 mmol laklat

eşiğine denk gelen VO2 maks oranı yaşla beraber düşmektedir.

14

Bisiklet ve koşu bandı ergometreleri VO2 maksı değerlendirmek için en sık kullanılan ergometrelerdir.

Her ikisinin de birbirlerine göre avantaj ve dezavantajları vardır.

Ancak, koşu bandında ölçülen VO2 maks değerleri

bisiklet ergometresinde ölçülenlere oranla % 7-19 daha yüksektir.

15

VO2 maksın değerlendirilmesinde çocuklarda platoya çoğunlukla ulaşılamamaktadır.

Bu nedenle VO2 peak (maksimal test sırasında ulaşılan en yüksek VO2 değeri) kullanılmaktadır. ◦ Çalışmalar VO2 plato gösterenlerle, platoya

ulaşmayanların VO2 maks’larının farklı olmadığını göstermektedir.

◦ Yani çocuklarda ve adolesanlarda VO2 maksı belirlemek için mutlaka platoya ulaşılması zorunlu değildir.

16

Absolut VO2 maks: ◦ Büyümenin göstergesi olarak, aerobik sistemin

durumunu ifade etmek amacıyla bireyin kısa dönemde aerobik sisteminde meydana gelen

değişiklikleri incelemek için kullanılabilir;

farklı bireylerin VO2 maks’larının karşılaştırılmasında ve bireyin uzun dönemde VO2 maksında meydana gelen

değişimleri incelemek için kullanılamaz

aerobik performansın göstergesi olarak kullanılmaktadır (hem bireyin zaman içindeki değişimini hem de bireyler arası farklılığı yansıtır, ancak ağırlık taşıyıcı aktivitelerde kullanılamaz)

17

VO2 maks / Vücut Ağırlığı (kg): ◦ Aerobik sistemin durumu ve aerobik performansın

göstergesi olarak (ağırlık taşıyıcı aktivitelerde VO2

maks / kg aerobik performansı göstermesi nedeniyle kullanılır) kullanılabilir. bireyin aerobik sisteminde meydana gelen değişiklikleri

incelemek için kullanılamaz,

18

VO2 maks / Vücut Ağırlığı (kg):

Farklı vücut boyutuna sahip bireylerin karşılaştırılmasında kullanılması yanıltıcı olabilir, çünkü aynı miktarda kas kitlesine sahip olan bireyler farklı yağ

oranına sahip oldukları ve dolayısıyla farklı vücut ağırlığına sahip oldukları için VO2 maksları farklı bulunabilir

19

VO2 maks / Yağ Harici Kitle (YHK): ◦ Bireyler arasında aerobik sistemin karşılaştırılmasında

kullanılır. ◦ Kas kitlesine göre karşılaştırma yapıldığı için daha

geçerli bir yöntemdir.

20

VO2 maks / Vücut kitlesi: ◦ Maksimal O2 tüketiminin doğrudan vücut ağırlığı

veya yağ harici vücut kitlesine bölünerek ifade edilmesinin büyük vücut yapısına sahip bireyler yönünden dezavantaj oluşturduğu saptanmıştır.

◦ Bu nedenle son yıllarda VO2 maksın bireylerin arasında karşılaştırılması yapılırken “allometric scaling” kullanılmaktadır.

◦ Bu modele göre VO2 maks ile vücut kitlesi arasında linear olmayan bir ilişki vardır. Sıklıkla kullanılan yöntem VO2 maksın vücut ağırlığının 0.67

veya 0.75’ine bölünmesidir.

21

22

VO2maks ve Büyüme VO2maks erkeklerde 17-21 yaşları arasında en

yüksek değere ulaşır ve daha sonra yaşla birlikte azalır

VO2maks kızlarda 12-15 yaşları arasında en yüksek değerlere ulaşır sonra azalma gösterir

Genel olarak ergenlik öncesi tüm evrelerde erkeklerin değerleri daha yüksek

Mutlak VO2maks değerleri çocuklarda yetişkinlere oranla daha düşüktür

VO2maks vücut ağırlığına göre ifade edildiğinde ise yetişkinlerle aradaki fark azalmaktadır

6 yaşındaki kız ve erkek çocuklarda mutlak VO2maks

yaklaşık 1 L/dk civarındayken

15 yaşında bu değer kızlarda ortalama 2.0 L/dk, erkeklerde ise 2.8 L/dk düzeyine çıkmaktadır.

8 yaşındaki bir kız çocuğunda 50 ml/kg/dk olarak ölçülen VO2maks değerleri, 14 yaşında yaklaşık 45 ml/kg/dk değerine gerilediği gözlenmektedir. ◦ Vücut komposizyonundaki değişimler ◦ Daha düşük fiziksel aktivite düzeyi

23

24

25

• Antrenman yaşı 12-96 ay arasında değişen 38 erkek sporcu(atletizm) • Antrenman yaşı 12-72 ay arasında değişen 44 kız sporcu (atletizm) • VO2maks ortalamaları (Türkiye)

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

11 yaş 12yaş 13yaş 14 yaş 15 yaş 16 yaş

Erkek

Kız

26

27

28

Mutlak VO2maks yaş değişimi ve kalp kütlesi yaş gelişimi

29

Relatif VO2maks ve dayanıklılık performansı gelişimi

30

Aynı iş yükünde yetişkin ve çocuklarda ortalama VO2 cevapları

Maksimal aerobik güç vücut boyutu, olgunlaşma düzeyi ve cinsiyetle ilişkilidir. ◦ Ancak, büyüyen bireylerde bu üç faktör kontrol

edildiğinde bile aerobik güçte önemli miktarda bir farklılık gözlenmektedir.

◦ Bu farklılık, yapısal, fizyolojik ve biyolojik farklılıklarla ilgilidir.

31

Kalp Atım Hızı Maksimal aerobik güç, çocuklarda genellikle

yüksek olan maksimal egzersiz kalp atım hızında ölçülür. ◦ Çocuklarda maksimal egzersiz KAH’ları yaklaşık 200-215

atım/dk, standart sapmaları ise 10-15 atım/dk olarak gözlenmektedir.

◦ Maksimal egzersiz KAH ‘ları yaşla beraber azalır (puberteden yetişkinlik dönemine kadar).

◦ Geç adolesan dönemde ortalama maksimal egzersiz KAH 190-195 atım/dk.’ya ulaşır.

32

Normal, sağlıklı çocuklarda pulmoner fonksiyonlar VO2 maks’ı sınırlayıcı faktör değildir. ◦ Maksimal egzersiz ventilasyonu yaşla artar ve 8

yaşla olgunlaşma arasındaki dönemde 50L/dk’dan 100L/dk ‘ya artar.

◦ Çocuklar yetişkinlere oranla daha yüksek solunum frekansına ve daha düşük solunum hacmine (aynı pulmoner ventilasyonu için) sahiptirler.

33

Büyüme sırasında kalp boyutu vücut kitlesiyle orantılı olarak artar.

Absolut kalp büyüklüğü çocuklarda ve

gençlerde VO2 maksla yüksek korelasyon gösterir.

Benzer bir ilişki VO2 maks ile total hemoglobin

miktarı arasında ve VO2 maksla total kan hacmi arasında da vardır.

34

VO2 maks ayrıca maksimal stroke volüm ve maksimal kardiyak debinin bir fonksiyonudur. ◦ Bu nedenle, büyüme sırasında VO2 maks hem vücut

kitlesindeki artışa bağlı olarak hem de oksijen taşıma sisteminin kapasitesinin artmasına bağlı olarak artar.

◦ Bu değişkenler birbiriyle son derece bağlantılıdır, çünkü bunlar vücut kitlesi ile orantılı olarak veya vücut kitlesi ile aynı güç fonksiyonunda artış gösterirler.

35

36

37

38

39

Maksimal aerobik gücü etkileyen oksijen taşıma sistemine bağlı faktörlerin yanısıra, ◦ ATP yenilenmesi için kandan O2’i alma kapasitesi, ve

çalışan kasın substrat kullanımı da etkilemektedir

◦ Çocukluk ve adolesan dönemde VO2 maksta meydana gelen değişimler kısmen bu periferal faktörlere bağlı olduğu halde bu konu çok net anlaşılamamıştır.

40

Sınırlı gözlemler, çocuklarda kandan O2’i alma kapasitesinin daha yüksek olduğunu ve ◦ puberte döneminde genç yetişkinlerle aynı düzeye

ulaştığını göstermektedir.

◦ Böylece, maksimal iş yükünde arterio-venöz oksijen

farkı yaşla hafifçe azalır ve bu nedenle maksimal güç çıktısında bireysel farklılıkların önemli bir kısmından sorumlu değildir.

41

Benzer şekilde, büyüme sırasında aerobik egzersizde substrat kullanımı ile ilgili sınırlı veri vardır.

Çocuklarda kan ve kas laktat değerleri yetişkinlere göre aynı iş yükünde daha düşüktür. ◦ Nedenleri net değil..... Substrat kullanımında serbest yağ asitlerinin öncelikli

olarak kullanımından mı?

Kasın düşük glikolitik kapasitesinden mi?

Yoksa glikolitik substratların okside edilme kapasitesinin yüksek olmasından mı?

42

◦ Yetişkinlerle karşılaştırıldığında çocukların iskelet kası fosfofruktokinaz enzim konsantrasyonunun daha düşük olduğu bulunmuştur.

◦ Ayrıca, çocuklar aerobik sistemlerini yetişkinlerden daha hızlı yüksek düzeye çıkarabilmektedirler. Örneğin, egzersizin başlangıcından sonra, VO2 maksın

%50’sine ulaşma süresi çocuklarda yetişkinlere oranla daha kısadır.

Bu nedenle, maksimal aerobik egzersizin enerji gereksiniminin karşılanmasında çocuklar glikojen (glikoz) -laktat yoluna daha az gereksinim duymaktadırlar.

43

Absolut VO2 maks Değerleri: ◦ VO2 maksta olgunlaşmaya bağlı değişiklikler iskelet

yaşına bağlı olarak erken ve geç olgunlaşan çocuklarda incelenmiştir.

◦ Erken olgunlaşan erkek çocuklar ortalama değerlere bakıldığında geç olgunlaşanlara oranla daha yüksek absolut VO2 maks değerlerine sahiptirler.

◦ Benzer eğilim kızlarda da görülmektedir ancak aradaki fark düşüktür.

44

◦ Her iki cinsiyette de geç adolesan dönemde maksimal oksijen tüketimi yönünden erken ve geç olgunlaşanlar arasında fark yoktur.

◦ Bu durum, her iki cinsiyette de adolesan dönemde olgunlaşma düzeyi, vücut yapısı ve maksimal aerobik güç arasındaki ilişkinin değişiklik gösterdiğini ifade eder.

45

Diğer taraftan, relatif VO2 maks, erkeklerde erken adolesan dönem dışında her iki cinsiyette de geç olgunlaşanlarda daha yüksektir.

Bu gözlem, kızlarda erken olgunlaşanların geç

olgunlaşanlara oranla daha yüksek vücut kitlesine ve vücut yağ oranına sahip olmalarına bağlanabilir.

46

Erkeklerde ise, erken olgunlaşanlar geç olgunlaşanlara göre daha fazla yağ harici vücut kitlesine ve dolayısıyla daha az yağa sahiptirler.

◦ Bu nedenle, erken olgunlaşan çocuklarda görülen düşük relatif

VO2 maks yağlılığa bağlanamaz, düşük relatif VO2 maks bu dönemde vücut kitlesinin hızlı artışına

dolayısıyla vücut kitlesi başına düşen oksijen tüketiminin azalmasına bağlanabilir.

47

Bu konuda yapılan derleme çalışmaları antrenman şiddeti, süresi ve sıklığı yeterli olduğu takdirde çocukların dayanıklılık antrenmanına cevap verdikleri görüşünde birleşmektedirler. ◦ Diğer taraftan çocukların hangi dönemde (puberte öncesi, puberte

dönemi, puberte sonrası) antrenmana daha iyi cevap verdikleri,

◦ büyümenin VO2 maks’a etkisi ile

◦ antrenmanın VO2 maks’a etkisinin nasıl ayırtedilebileceği,

◦ VO2 maks’taki artışın ne kadarının büyüme ve gelişme etkisinden ne kadarının antrenmandan kaynaklandığı tartışılmaktadır.

48

Son derece sınırlı sayıdaki çalışmalar ◦ hem kız hem de erkek çocukların puberte öncesi ve

sonrasında antrenman uyarısı yeterli olduğu takdirde dayanıklılık antrenmanına cevap verdiklerini ve

◦ VO2 maks’ta yaklaşık %10’luk bir artış elde edildiğini göstermektedir.

49

Çocuklarda antrenmanın aerobik güç üzerine etkilerini inceleyen çalışmalarda çelişkili sonuçlar.... ◦ Antrenmanlı ve antrenmansız çocukların VO2 maksını

karşılaştıran kesitsel çalışmalarda deneklerin rastgele yöntemle seçilmemesi,

◦ antrenman programlarının şiddet, süre, sıklık yönünden farklılık göstermeleri,

◦ Fiziksel aktivite düzeylerine göre yapılan karşılaştırmalarda ise çocukların fiziksel aktivite düzeyleri arasındaki farkın VO2 maksta farklılık oluşturacakkadar yüksek olmaması,

50

51

Genetik faktörler

Çocuklarda antrenmanın aerobik güç üzerine etkilerini inceleyen çalışmalarda çelişkili sonuçlar....

Çocuklarda bir çok aktivite submaksimal düzeyde gerçekleştiği için preadolesan dönemde maksimal aerobik gücü dolaşım sisteminin kapasitesinin göstergesi olarak kullanmak hatalı olabilir. Antrenman submaksimal düzeyde verimliliği artırıyor olabilir ancak maksimal güce etkisi olmayabilir Ölçüm teknikleri çocuklardaki aerobik değişiklikleri yansıtmakta yetersiz kalıyor olabilir

52

53

54

Bu dönemde çocukların dayanıklılık antrenmanları özellikle değişken hareketli, oyun ve devamlı yüklenmeli koşuları içermelidir.

Oyunlar ◦ Eğitsel oyunlar

◦ Küçük takım oyunları

◦ Çizgi koşusu oyunları

54

Okul Öncesi ve Okul Döneminde Dayanıklılık

Antrenmanları

Devamlı yüklenme yöntemine göre çalışmalar: ◦ Sürekli koşu hızı korunduğu çalışmalar ◦ En zayıf öğrenci en öne alınarak tempo ayarlanabilir.

Top sürme eklenebilir ◦ Dakika koşuları yapılabilir (1-2-3-2-1 piramidal koşu, 1

dk yürüyüş arası) ◦ Devamlı yüklenmeler (5-10-15 dk koşular yapılabilir)

55

Okul Öncesi ve Okul Döneminde Dayanıklılık

Antrenmanları

Genel Dayanıklılık Çalışmaları ◦ Yoğun hareket alıştırmaları ◦ Dayanıklılığı geliştirici oyunlar ◦ Müsabaka formundaki yüklenmeler

56

Ergenlik Döneminde Dayanıklılık Antrenmanları

Bu yaşlarda devamlı yüklenme yöntemleri ◦ İnterval antrenmanlar özellikle yaygın interval ◦ Tepe koşuları ◦ Tempo koşuları ◦ Takım oyunları

57

Ergenlik Döneminde Dayanıklılık Antrenmanları

58

59

60

61

7-17 yaşları arasında kullanılabilir

62

63