Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α

92 — teyχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016

01 Από την πρωτότυπη διαδραστική εμπειρία ανακάλυψης μιας συλλογής με τίτλο «Ένα Μουσείο ΑΝΑμεσά μας». Σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε από προπτυχιακούς φοιτητές αρχαιολογίας σε συντονισμό της γράφουσας στο πλαίσιο σεμιναριακού μαθήματος μουσειολογίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ. Απευθυνόταν σε μη ειδικό κοινό και πραγματοποιήθηκε το 2014 στο Μουσείο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης της Φιλοσοφικής Σχολής με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων. Φωτ. Αρχείο Μ. Μούλιου.

τευχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016 — 93

Δρ ΜΆΡΛΕΝ ΜΟΎΛΙΟΎΛέκτορας Μουσειολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Η συγγραφέας επενδύει με τη θεωρητική της κατάρτιση

τα δεδομένα που προέκυψαν από μια πρωτότυπη ερευνητική

της πρωτοβουλία: Προκειμένου να χαρτογραφήσει

τις επαγγελματικές πορείες των μουσειολόγων στην Ελλάδα,

να ανιχνεύσει τους παράγοντες που καθόρισαν τη

μουσειολογική τους κατάρτιση, την επαγγελματική τους

εξέλιξη και το σημερινό προσωπικό τους μουσειολογικό στίγμα,

προώθησε σχετικό ερωτηματολόγιο, το οποίο συμπλήρωσαν

πλήρως 82 μουσειολόγοι που δραστηριοποιούνται στη χώρα

μας. Το εύρος των σχολίων τους συγκροτεί ένα εντυπωσιακό

υλικό με βαρύνουσα σημασία στη μελέτη της πορείας

της μουσειολογίας στην Ελλάδα.

Επαγγελματική ταυτότητα: μουσειολόγος Η ευρύτητα του πεδίου γνώσης και αντί-ληψης που χρειάζεται για την κατανό-ηση και λειτουργία του μουσείου είναι ίσως το βασικότερο χαρακτηριστικό της μουσειολογικής επιστήμης σε συνδυα-σμό με τον διεπιστημονικό της χαρακτή-ρα. Για ένα μεγάλο διάστημα στα μέσα του 20ού αιώνα, η επιστημονική της συ-γκρότηση δεν ήταν αυτονόητη. Υπήρ-ξαν χάσματα, αντιθέσεις και κρίσεις ταυτότητας συνηθισμένες και συχνές και σε άλλα γνωστικά πεδία. Σήμερα1 η μουσειολογία διασταυρώνεται δημιουρ-γικά, συνδιαλέγεται και αλληλοσυμπλη-ρώνεται με πολλές και διαφορετικές αν-θρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες

(π.χ. την κοινωνιολογία και την κοινω-νική ανθρωπολογία, τις πολιτισμικές σπουδές, την κριτική παιδαγωγική, τη γνωστική ψυχολογία, την ιστορία, τη μελέτη του δικαίου για θέματα δεοντο-λογίας, την επικοινωνιολογία, την οικο-νομική επιστήμη, τις νέες τεχνολογίες, τη διαχείριση ανθρώπινων πόρων και οργανισμών κ.ο.κ.). Όπως αναφέρει η Sharon Macdonald στην εισαγωγή του συλλογικού τόμου A Companion to Museum Studies, «η κατανόηση του τι σημαίνει μουσείο δεν μπορεί να καλυ-φθεί από μονο-επιστημονικές επιλογές και θέσεις αλλά απαιτεί διαβούλευση, υιοθέτηση και προσαρμογή ερευνητι-κών ερωτημάτων, τεχνικών και προ-σεγγίσεων από άλλα επιστημονικά πε-

δία. Αυτό το επιστημολογικό άνοιγμα έχει καταστήσει σήμερα τις μουσειακές σπουδές ένα από τα πιο διεπιστημονικά γνωστικά πεδία» (Macdonald 2006, σ. xx). Κατά συνέπεια, τα προγράμματα μουσειολογικών σπουδών θα πρέπει να αφουγκράζονται τις ανάγκες, τις αλλαγές, την πολυπλοκότητα και δι-αφορετικότητα της κοινωνίας και των μουσείων, σε τοπικό αλλά και παγκό-σμιο επίπεδο, και να προσαρμόζονται σε αυτές. Ο σχεδιασμός του περιεχομένου και η επιλογή των διδακτικών τους ερ-γαλείων θα πρέπει να στοχεύει αφενός στην ανάπτυξη γνώσεων και δεξιοτή-των, αφετέρου στην καλλιέργεια επαγ-γελματιών με πρωτοβουλία και όραμα που θα είναι σε θέση να επαναπροσδι-

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΟΣ

—Ερευνώντας την ελληνική πραγματικότητα

Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο Λ Ο Γ Ι ΑΈρευνα

94 — teyχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016

ορίζουν τις δυνατότητες, τη δυναμική και τις τρέχουσες και μελλοντικές κοι-νωνικές προοπτικές των μουσείων. Ως θέση συνηχεί με την επιστημολογική άποψη που προσεγγίζει τη μάθηση ως διαδικασία μεταμόρφωσης και προσω-πικής εξέλιξης με βασικούς στόχους την απόκτηση της γνώσης του πώς να μα-θαίνεις, την καλλιέργεια της θέλησης για συνεχή διά βίου μάθηση, την προσαρμο-στικότητα και ευελιξία σε μια σύνθετη, διαρκώς μεταβαλλόμενη κοινωνία, την κατανόηση της έννοιας της αλλαγής, τη συγκρότηση της ατομικής ταυτότητας, την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και τε-λικώς την αυτο-ολοκλήρωση. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η διαπίστωση του Gary Edson, ο οποίος επισημαίνει ότι η νέα γενιά επαγγελματιών στα μουσεία θα πρέπει να λειτουργεί ως ευαίσθητο βαρόμετρο των κοινωνικών αλλαγών αλλά και των αλλαγών στο χώρο των μουσείων, επιδεικνύοντας φαντασία και δημιουργικότητα και όχι τυφλή αποδο-χή παγιωμένων (και ίσως παρωχημέ-νων) διαδικασιών προτυποποίησης.

Η κατανόηση της διαδικασίας της μάθησης σε ατομικό και συλλογικό επί-πεδο, όπως μελετάται από το χώρο της Οργανωσιακής Μάθησης, προσφέρει επίσης ένα πολύ ενδιαφέρον πλαίσιο αναφοράς για την ανάπτυξη τεχνικών αυτο-ανάλυσης, για το σχεδιασμό στρα-τηγικών επαγγελματικής κατάρτισης και συνεχούς εξέλιξης, για την καλλι-έργεια δεξιοτήτων και στόχων που θα καταστήσουν τους εκάστοτε επαγ-γελματίες επαρκείς σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο επαγγελματικό στίβο. Ο Peter Senge, ο οποίος εκπροσωπεί το συγκεκριμένο πεδίο σκέψης και έρευνας, θεμελιώνει την πρότασή του σε πέντε αρχές θεωριών και μεθόδων, τις οποίες ονομάζει disciplines (Senge 1994). Βάσει αυτών αναπτύσσονται τρεις βασικές δεξιότητες σε κάθε άν-θρωπο: α) καλλιέργεια προσωπικών προσδοκιών, β) ανάπτυξη αναστοχα-στικής σκέψης, γ) κατανόηση σύνθε-των καταστάσεων και δομών. Ο Senge σημειώνει ότι η ωρίμανση ενός ανθρώ-που ξεκινά με τη δέσμευσή του σε κάτι που πραγματικά έχει σημασία για τον ίδιο. Πρόκειται για μια πολύ ουσιαστική

παρατήρηση τις διαστάσεις της οποίας πρέπει να αναλογιστούμε ως επαγγελ-ματίες στο χώρο του πολιτισμού αλλά και ως δάσκαλοι και διαμορφωτές νέων επαγγελματιών.

Μουσειολόγος στην Ελλάδα ΒΆΣΙΚΆ ΧΆΡΆΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ ΤΗΣ ΕΡΕΎΝΆΣ ΚΆΙ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΤΩΝ Το ερωτηματολόγιο που συντάχθηκε για να ικανοποιήσει τους ερευνητικούς στό-χους της συγκεκριμένης μελέτης απο-τελούνταν από 17 ερωτήσεις οι οποίες διερευνούσαν:1. Το ιστορικό της πορείας των ερω-τώμενων στη μουσειολογία και τις προσωπικές τους εμπειρίες: α) τις δια-φορετικές πηγές της μουσειολογικής τους κατάρτισης, β) τους προσωπικούς λόγους για την επιλογή τους να εξειδι-κευθούν στη μουσειολογία, γ) τη χρο-νική απόσταση της εξειδίκευσης από την απόκτηση του πρώτου πτυχίου, δ) τις αλλαγές που επέφεραν οι σπουδές τους σε επίπεδο προσωπικής εξέλιξης, ε) τους βασικούς σταθμούς της επαγ-γελματικής τους πορείας και στ) τις προσδοκίες τους για την επαγγελματι-κή τους πορεία στο μέλλον (ερωτήσεις 1–7).2. Τις αξίες και δεξιότητες του μουσειο-λόγου όσο και τις παραμέτρους για την επιτυχή ολοκλήρωση ενός μουσειακού έργου: α) τις απόψεις τους για τις συν-θήκες που συγκροτούν ένα ιδανικό ή ανασταλτικό πλαίσιο εργασίας στο χώρο του πολιτισμού, β) τις προσωπι-κές τους αξίες και δεξιότητες καθώς και τους τρόπους ανάπτυξής τους, γ) τις βασικές δεξιότητες που οφείλει να διαθέτει ένας μουσειολόγος, δ) τις απόψεις τους για τη συμβολή συγκε-κριμένων προεπιλεγμένων από τη γρά-φουσα παραμέτρων που αφορούν στην επιτυχή ολοκλήρωση ενός μουσειακού έργου (ερωτήσεις 8–13). 3. Τις προσωπικές τους θέσεις και εκτι-μήσεις για τα μουσεία και τη μουσειο-λογία στην Ελλάδα: α) τις θέσεις τους για την εγχώρια μουσειακή πραγματι-κότητα κατά τη χρονική περίοδο της έρευνας, β) τις ρεαλιστικές προτάσεις τους για την ανασυγκρότησή της, και

γ) τις απόψεις τους για το ζήτημα της μουσειολογικής επιμόρφωσης, όπως αυτή προσφέρεται από τα ελληνικά πανεπιστημιακά προγράμματα μου-σειακών σπουδών (ερωτήσεις 14–17).

Οι απαιτήσεις της παρούσας έκδο-σης επιβάλλουν να παρουσιάσουμε στη συνέχεια πολύ συνοπτικά τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από την πρώτη και δεύτερη ενότητα των ερωτημάτων.

H συντριπτική πλειοψηφία των ερω-τηματολογίων (76 τον αριθμό) συμπλη-ρώθηκε από κατόχους μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στη μουσειολογία, ενώ τα υπόλοιπα έξι από άτομα των οποίων η επαγγελματική δραστηριότητα ακο-λουθεί εμπειρικά επί πολλά έτη μουσει-ολογικές αναζητήσεις, χωρίς ωστόσο να κατέχουν επισήμως τη σχετική εξειδίκευση. Άλλα ενδιαφέροντα χαρα-κτηριστικά του δείγματος αφορούν στο φορέα απασχόλησης των πληροφορη-τών, το πανεπιστημιακό ίδρυμα από το οποίο απέκτησαν τη μουσειολογική εξειδίκευση όσο και το επιστημονικό πεδίο των πρώτων σπουδών τους πριν στραφούν για μεταπτυχιακή εξειδίκευ-ση στη μουσειολογία2.

ΤΆ ΆΠΟΤΕΛΕΣΜΆΤΆ ΤΗΣ ΕΡΕΎΝΆΣΣτο Γράφημα 1 συνοψίζονται τα ποσο-τικά δεδομένα που αφορούν στις πηγές των μουσειολογικών γνώσεων των πλη-ροφορητών. Μελετώντας τα διαπιστώ-νουμε τα εξής: 1) την επιρροή που μπο-ρεί να έχει στην επιλογή μελλοντικής επαγγελματικής πορείας για τους φοι-τητές η προσφορά μαθημάτων μουσειο-λογίας σε επίπεδο προπτυχιακών σπου-δών, 2) τη σημασία που αποδίδεται στη συνεχή επιμόρφωση των μουσειολόγων (π.χ. με προσωπική μελέτη της τρέχου-σας μουσειολογικής βιβλιογραφίας, παρακολούθηση σχετικών σεμιναρίων, συνεδρίων και ανοικτών διαλέξεων, με τακτικές επισκέψεις σε νέες εκθέσεις κ.ά.), 3) τη σημασία που αποδίδεται στη γνώση που προέρχεται από την έμπρακτη ενασχόληση με τα μουσεία ή ευρύτερα με τον τομέα της πολιτισμικής διαχείρισης και μουσειακής αγωγής, και 4) τη σχετικά περιορισμένη επιρροή που μπορεί να έχει η συνεργασία με καταξι-

τευχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016 — 95

ωμένους επαγγελματίες του χώρου, είτε γιατί η δυνατότητα άμεσης συνεργασίας με αυτούς δεν είναι πάντα εφικτή είτε γιατί πιθανόν ισχύει ο προβληματισμός μιας πληροφορήτριας–αρχαιολόγου με μεταπτυχιακές σπουδές στην αποκατά-σταση και ανάδειξη μνημείων, η οποία εργάζεται σε μεγάλο περιφερειακό αρ-χαιολογικό μουσείο και αναρωτιέται: «Υπάρχουν άραγε ηγετικές μορφές στο χώρο της μουσειολογίας στην Ελ-λάδα; Ή απλώς οι λίγοι άνθρωποι με πολυετή εμπειρία, οι οποίοι "άδραξαν" την ευκαιρία να δραστηριοποιηθούν σε ελεύθερο πεδίο, καταξιώθηκαν θέσει, κατέχοντας αναμφισβήτητα, το όποιο εκτόπισμα; Μήπως θα έπρεπε να περι-μένουμε κάποιο εύλογο διάστημα, ώστε να διαγνώσουμε την ηγετική μορφή, αν υπάρχει; Μήπως η καταξίωση του επαγ-γελματία μουσειολόγου σχετίζεται άμε-σα με την πράξη της μουσειολογίας στο πεδίο, η οποία παρουσιάζει αξιολογικές ελλείψεις και δυσχέρειες, απούσης της

βασικότερης παραμέτρου, του ίδιου του αποδέκτη της πράξης της μουσει-ολογίας, του κοινού, ώστε να επιρρωθεί ο πραγματικός ρόλος του μουσειολόγου και πάντως όχι μόνο σε "ακαδημαϊκά επιστημονικό" ή "συναδελφικό" επί-πεδο; Πιστεύω ότι μια επιστημολογική συζήτηση για τη μουσειολογία είναι απαραίτητη». Στον αντίποδα αυτής της επισήμανσης, σημαντικές είναι και δύο ακόμη που προέρχονται από μου-σειολόγους που εργάζονται σε μεγάλα μουσεία της Αθήνας: «Η επικοινωνία με συναδέλφους διαφορετικών ειδικο-τήτων με έχει βοηθήσει σημαντικά ως ερέθισμα για προβληματισμό, αλλά κυ-ρίως στο να κατανοήσω τις δυνατότητες και τους περιορισμούς που υπάρχουν ή προκύπτουν στην πορεία από τη μου-σειακή θεωρία στη μουσειακή πράξη» και «η συνεργασία με καταξιωμένους επαγγελματίες υπήρξε καθοριστική, αφού λόγω της ιδιαίτερης επιστημονι-κής τους εξειδίκευσης και της πλούσι-

02 Το μουσείο, μια όαση μέσα στην πόλη, μια επιλογή για γνώση, ψυχαγωγία, απόδραση. Επισκέπτες στο Μουσείο Victoria & Albert του Λονδίνου. Φωτ. Αρχείο Μ. Μούλιου.

03 Η ερμηνεία στο μουσείο, εδώ σε μορφή ξενάγησης από πιστοποιημένη ξεναγό–μουσειολόγο. Φωτ. Αρχείο Μ. Μούλιου.

02

03

Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο Λ Ο Γ Ι ΑΈρευνα

96 — teyχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016

70

6

64

27

34

56

12

76

18

55

48

26

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Α' πτυχίο Μεταπτυχιακές σπουδές Μουσειολογίας

∆ιδακτορική έρευνα Συνεχής επιμόρφωση Πρακτική / εμπειρική μάθηση

Στενή συνεργασία με κορυφαίους του χώρου

Γράφημα 1: Πηγές μουσειολογικής επιμόρφωσης

OXI

NAI

Γράφημα 1 : Πηγές μουσειολογικής επιμόρφωσης των συμμετεχόντων στην έρευνα (Επεξεργασία Μ. Μούλιου).

04

τευχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016 — 9 7

ας εμπειρίας τους από διαφορετικούς χώρους, πάντα πλουτίζουν την κοινή και προσωπική εμπειρία. Τους οφείλω πολλά».

Η χρονική επιλογή της μουσειολογι-κής εξειδίκευσης σε σχέση με το χρόνο ολοκλήρωσης των πρώτων σπουδών και την απόκτηση εμπειρίας στον ερ-γασιακό χώρο ποικίλλει. Αρκετοί επέ-λεξαν να σπουδάσουν μουσειολογία αμέσως μετά την απόκτηση του πρώ-του τίτλου σπουδών. Αναλογούν σε ποσοστό 39% του δείγματος, εντός του οποίου οι περισσότεροι (66%) είναι πτυ-χιούχοι αρχαιολογίας, δεδομένο που δηλώνει την προφανή σχέση των δύο επιστημονικών πεδίων και την αναζή-τηση στη μουσειολογία προοπτικών μελλοντικής επαγγελματικής εξέλιξης και κοινωνικοποίησης της αρχαιολογί-ας από νεόκοπους αποφοίτους σχετι-κών σχολών. Άλλωστε, όπως δήλωσε η προαναφερθείσα πληροφορήτρια από περιφερειακό αρχαιολογικό μουσείο, «εν τέλει, όπως ενδεχομένως κάθε ειδι-κός μουσείου, βρίσκω τη μουσειολογία συνεχώς μπροστά μου (ή εκείνη έρχε-ται συνεχώς μπροστά μου), τόσο που αναρωτιέμαι αν η "στεγασμένη αρχαι-ολογία", ο δρόμος από το σκάμμα και την ύπαιθρο στο "καταφύγιο"–μουσείο, είναι αναπόφευκτα μουσειολογία, με εξαιρετικά ενδιαφέρουσες εκδοχές». Το 54% του δείγματος επέλεξε να ακο-λουθήσει μουσειολογικές σπουδές αρ-γότερα, επιδιώκοντας εξειδίκευση στο πλαίσιο εργασίας σε πολιτιστικό φορέα.

Τα ερωτήματα που αφορούν στους λόγους επιλογής της μουσειολογικής εξειδίκευσης και τις αλλαγές που αυτή επέφερε στην πορεία των πληροφο-ρητών ήταν ανοικτά, και η ποικιλία των σχολίων δεν μας επιτρέπει μια

αναλυτική παρουσίασή τους. Οι λό-γοι ποικίλλουν καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα παραγόντων, από την πιθανή ευνοϊκή θέση και ανταγωνιστικότητα της μουσειολογίας στη δύσκολη αγο-ρά εργασίας του πολιτισμού έως (και ίσως κυρίως) τον διεπιστημονικό της χαρακτήρα, τη συνεισφορά της στην ερμηνευτική διαδικασία του υλικού και άυλου πολιτισμού, την έντονα κοινω-νική της ταυτότητα και αποστολή όσο και την εγγενή αγάπη και το ενδιαφέ-ρον των πληροφορητών για τον υλικό πολιτισμό, την τέχνη και τα μουσεία. Παραθέτουμε το σχόλιο μιας συντη-ρήτριας–μουσειολόγου στο σχετικό ερώτημα: «Ρόλο [για τη μουσειολογική μου εξειδίκευση] έπαιξε και το αίσθη-μα ευθύνης και ανταπόδοσης προς την κοινωνία, από την άποψη ότι η μουσει-ολογία φέρνει πιο κοντά το ευρύ κοινό (τους φορολογούμενους πολίτες) στην επιστήμη της αρχαιολογίας και την αρχαιολογική έρευνα που, ως επί το πλείστον, στην Ελλάδα είναι υπόθεση δημοσίων φορέων».

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι πληροφορητές αποτιμούν ως θετι-κές τις αλλαγές που επέφερε στη ζωή τους η μουσειολογική εξειδίκευση και τις εντοπίζουν σε πολλαπλά επίπεδα: α) εξεύρεση εργασίας σε μουσείο ή ευ-ρύτερα στον τομέα του πολιτισμού, β) ανάπτυξη ακαδημαϊκής έρευνας και σταδιοδρομίας, γ) διεύρυνση ερευνη-τικών οριζόντων, δ) καλλιέργεια ποι-κίλων μεθοδολογικών εργαλείων και συνειδητοποίηση της ύπαρξης ενός στέρεου ιδεολογικού πλαισίου σε κάθε μουσειακή εφαρμογή, ε) απόκτηση ουσιαστικών γνώσεων —ειδικών και διεπιστημονικών— που αφορούν στις ποικίλες πτυχές του μουσειακού επαγ-γέλματος, στ) απόκτηση μεγαλύτερης αυτοπεποίθησης ως επαγγελματιών, ζ) ανάπτυξη δεξιοτήτων, γνωστικών και κοινωνικών (π.χ. της συνδυαστικής και κριτικής σκέψης, της διάθεσης για ουσιαστική συνεργασία με άλλες ειδικότητες, της δημιουργικότητας, της μεταδοτικότητας και επικοινωνί-ας νοημάτων με διαφορετικούς τρό-πους ανάλογα με τον τελικό αποδέκτη του μηνύματος, της αποδοχής του

«άλλου», της υπομονής, της ενσυναί-σθησης κ.ά.), η) συνειδητοποίηση της σχέσης πολιτιστικού αποθέματος και κοινωνίας πολιτών και της ανάγκης για συνεχή τροφοδότησή της με ποικίλους τρόπους, θ) εμπλουτισμός της εκπαι-δευτικής διαδικασίας με δημιουργικές προσεγγίσεις στην αξιοποίηση του υλι-κού πολιτισμού, και ι) συνειδητοποίη-ση του σημαντικού κοινωνικού ρόλου και έργου των μουσείων.

Παραθέτουμε ενδεικτικά τη δήλωση μιας πληροφορήτριας αρχαιολόγου για την προσωπική της «μεταμόρφωση» μέσω της μουσειολογίας: «Μια νέα δι-επιστημονική γλώσσα μιλιέται πια από νέους επιστήμονες, μια ωφέλιμη προ-βληματική επιστημονικού αυτοπροσδι-ορισμού και δυνατοτήτων αξιοποίησής της είναι εμφανής και, με βεβαιότητα, η έλευση της μουσειολογίας έπαιξε καταλυτικό ρόλο σε αυτό. Πέρα από τα όποια ζητήματα πεδίου επιλύει ή όχι η μουσειολογία, πάνω από όλα έχει ανοίξει την πιο καίρια συζήτηση: την ίδια την επανα νοηματοδότηση της έν-νοιας του Μουσείου και —μαζί— όσων το υπηρετούν. Οφειλή προς τον μόνο "αθώο": τον επισκέπτη. Αυτό, από μόνο του, είναι εξαιρετικά σημαντικό». Στο ερώτημα με το οποίο ζητήθηκε από τα υποκείμενα της έρευνας να αποτιμή-σουν τη βοήθεια που τους προσέφερε η μουσειολογική εξειδίκευση στην επαγ-γελματική τους πορεία, αξιολογώντας πέντε συγκεκριμένες πτυχές αυτής και διαβαθμίζοντάς τες από πάρα πολύ έως καθόλου σημαντικές (με τη μέγι-στη θετική αποτίμηση να αξιολογεί-ται με 5), οι απαντήσεις που δόθηκαν αποτυπώνουν αρκετά καλές εμπειρίες: –Στη συνεργασία σας με επαγγελματίες άλλων ειδικοτήτων (μέσος όρος αξιολό-γησης: 3,94)–Στη διεκπεραίωση επαγγελματικών σας καθηκόντων (μέσος όρος αξιολό-γησης: 3,91) –Στην εξεύρεση εξειδικευμένης εργασί-ας μουσειολογικής φύσεως (μέσος όρος αξιολόγησης 3,39)–Στην αποδοχή σας από τους συναδέλ-φους σας (μέσος όρος αξιολόγησης 3,30)–Στην εξεύρεση εργασίας γενικώς (μέ-σος όρος αξιολόγησης 2,85).

04 Τα μουσεία ζωντανεύουν με τους επισκέπτες τους. Νεαρές επισκέπτριες στο Louisiana Museum of Modern Art στη Δανία και στο φόντο, σε φωτογραφία–έκθεμα, άλλοι επισκέπτες στο Μουσείο Prado της Μαδρίτης. Φωτ.Αρχείο Μ. Μούλιου.

98 — teyχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, τα υποκείμενα της έρευνας προσδο-κούν συνεχή επαγγελματική εξέλιξη και σταθερή απασχόληση στο χώρο, κατά προτίμηση με εργασία σε μουσει-ακούς οργανισμούς και στο αντικείμε-νο της εξειδίκευσής τους. Επιθυμούν την περαιτέρω ενίσχυση της σχέσης σχολείου–μουσείου, την παροχή δυ-νατοτήτων και ευκαιριών συνεχούς επιμόρφωσής τους σε νέους ή/και εδραιωμένους τομείς της μουσειακής θεωρίας και πρακτικής, ενδεχομένως την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής (που για μερικούς είναι προτεραιότητα) και γενικά τη συνέχιση της έρευνας για τα μουσεία. Οι συντηρητές–μουσειο-λόγοι εκφράζουν πιο συγκεκριμένα την επιθυμία να ασχοληθούν ενεργά

όχι μόνο με την άμεση συντήρηση και αποκατάσταση μνημείων αλλά με την προληπτική συντήρηση των αντικειμένων σε μουσεία και άλλους συναφείς πολιτιστικούς οργανισμούς, την ολοκληρωμένη διαχείριση και προστασία τους, όσο και το σχεδια-σμό εκθέσεων. Ωστόσο, οι δυσκολίες συνεχούς απασχόλησης στον τομέα του πολιτισμού στην Ελλάδα ωθούν αρκετούς από τους συμμετέχοντες να δηλώσουν ανασφάλεια για το μέλλον της επαγγελματικής τους πορείας. Εν-δεικτικό το σχόλιο αρχαιολόγου–μου-σειολόγου που μεταφέρει την εμπειρία της ως πρώην συμβασιούχου σε Υπη-ρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού: «Στο πλαίσιο των συγκεκριμένων οι-κονομικών συγκυριών και δεδομένου

ότι ο πολιτισμός δεν αποτέλεσε ποτέ κρατική προτεραιότητα, είναι πολύ δύσκολο να πραγματώσει κανείς σε καθεστώς συμβάσεων μια εξελικτική επαγγελματική πορεία στα μουσεία. Προσωπικά, εφόσον εργάζομαι για βιοποριστικούς λόγους, μάχομαι να παραμείνω σε ένα συγγενικό περιβάλ-λον μέσω της οργάνωσης εκδηλώσεων, εφόσον σε ένα βαθμό έχω τη δυνατότη-τα να χρησιμοποιώ τις δεξιότητες που απέκτησα μέσω των σπουδών και της εργασίας μου τα τελευταία χρόνια στα μουσεία». Το σχόλιο έχει ενδιαφέρον γιατί, πέρα από το ρεαλισμό του, θέτει με έμμεσο αλλά εύγλωττο τρόπο το ζή-τημα της μεταφοράς των δεξιοτήτων που καλλιεργεί η μουσειολογική εξει-δίκευση και η σχετική επαγγελματική εμπειρία και σε άλλους τομείς, άμεσα ή έμμεσα συναφείς με τον πολιτισμό, οι οποίοι ενδεχομένως έχουν πλέον καλύτερες προοπτικές εξέλιξης στην Ελλάδα (όπως π.χ. η τουριστική βιομη-χανία με όλες τις επιμέρους εκφάνσεις και εκφράσεις της).

Ενδιαφέρουσα θέση κατέχει δήλω-ση μιας αρχαιολόγου–μουσειολόγου με περαιτέρω εξειδίκευση στον τομέα της πολιτισμικής τεχνολογίας, εξει-δίκευση που της εξασφάλισε ακόμη πιο συγκεκριμένη επαγγελματική ταυτότητα και συνεχή επαγγελματική απασχόληση εντός και εκτός Ελλά-δος: «Στο περιβάλλον ιεραρχίας του δημοσίου, προσδοκία μου ήταν και παραμένει να συνεχίσω να έχω τη δυ-νατότητα να συνεισφέρω —όσο αυτό είναι εφικτό— στη μεταφορά γνώσης και εμπειρίας, για τον εκσυγχρονισμό και τη συντονισμένη, επαρκή αντιμε-τώπιση των θεμάτων που σχετίζονται με την τεκμηρίωση και τη διαχείριση του πολιτισμού, μέσω της αξιοποίη-σης των νέων τεχνολογιών και απώτερο

Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο Λ Ο Γ Ι ΑΈρευνα

05 Για την ανάμνηση; Την προσωπική πρόσληψη ενός έργου τέχνης; Την ψυχαγωγία; Τη δημιουργία μιας εναλλακτικής συλλογής εικόνων και στιγμών; Πόσες εξατομικευμένες εμπειρίες μέσα σε ένα μουσείο; Λήψη στο Rijksmuseum. Φωτ. Αρχείο Μ. Μούλιου.

05

τευχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016 — 99

16

17

2 2 10

4 2

4 5 1 3

10

19 19

4 2

9

2 1 3

4 6

0

10

20

30

40

50

60

Γράφημα 3: Τρεις (3) σημαντικότερες δεξιότητες μουσειολόγων- Μέτρηση συχνοτήτων κατά σειρά προτίμησης

3η

2η

1η

Επιστημονικ

ή κατάρτισ

η-κριτική γνώση-σ

υνεχής ενημέρωση

Ικανότητα σ

υνεργασίας σ

το πλαίσ

ιο διεπισ

τημονικών ο

μάδων

Οργανωτικότητα-τ

ήρηση οργανογράμματος του έργου

Προσωπικό ό

ραμα-ανοικ

τό πνεύμα-δ

εκτικότητα

στο νέο

και δια

φορετικό

∆ημιουργικ

ότητα-φαντασία

-καινοτομία

-έμπνευση

και πρωτότυπες ιδέες

Συνδυαστική σ

κέψη-συνθετικ

ή ανάλυση

και ερμηνεία

Κριτική σ

κέψη-διά

κριση του ο

υσιώδους

Συνδυασμός θεωρητικ

ής κατάρτισης μ

ε πρακτικ

ό μυαλό

Επικοινωνια

κές ικανότητες

Ευελιξία και π

ροσαρμοστικότητα

Ρεαλισμός-ε

πίγνωση των αναγκών της εποχής και τ

ων προσδοκιών του κοινού

34 29

20 17

16 15

14 14 14

12 12

11 4

5 5

3 3 3 3

0 10 20 30 40

Σεβασμός και αναγνώριση της αξίας του άλλου-αρχή της ισότητας και διαλόγου Ήθος-εντιμότητα-ειλικρίνεια

Συνεργατικότητα-ομαδικότητα-συναδελφικότητα Υπομονή-αφοσίωση-φιλοτιμία

Υπευθυνότητα-αίσθηση καθήκοντος-ευσυνειδησία Ακεραιότητα και συνέπεια-αξιοπιστία

Πάθος για το αντικείμενο της δουλειάς-μεράκι-όραμα Επιμονή-πείσμα-αγωνιστικότητα

Εργατικότητα-προσπάθεια για επίτευξη του καλύτερου δυνατού Ενδιαφέρον-σεβασμός για το συνάνθρωπο και τις ανάγκες του-διάθεση προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο

Αυτογνωσία και προσπάθεια για συνεχή βελτίωση Φιλομάθεια και διάθεση συνεχούς επιμόρφωσης

Οργανωτικότητα και μεθοδικότητα ∆ημιουργικότητα και φαντασία

Ευγένεια Επικοινωνιακό χάρισμα

Ρεαλισμός (σύζευξη ονείρου και πραγματικότητας) Ελευθερία σκέψης και δράσης

∆ιακριτικότητα

Γράφημα 2: Βασικές προσωπικές αξίες των συμμετεχόντων στην έρευνα Μέτρηση συχνοτήτων

Γράφημα 2: Βασικές προσωπικές αξίες των συμμετεχόντων στην έρευνα. Μέτρηση συχνοτήτων (Επεξεργασία Μ. Μούλιου).

Γράφημα 3: Οι τρεις σημαντικότερες δεξιότητες των μουσειολόγων, σύμφωνα με τους συμμετέχοντες στην έρευνα. Μέτρηση συχνοτήτων κατά σειρά προτίμησης (1η, 2η, 3η) (Επεξεργασία Μ. Μούλιου).

Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο Λ Ο Γ Ι ΑΈρευνα

100 — teyχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016

4,83

4,76

4,73

4,7

4,67

4,61

4,6

4,45

4,44

4,41

4,38

4,35

4,31

4,31

4,21

4,21

4,2

4,19

4,17

4,13

4,01

3,98

3,93

3,91

3,9

3,71

3,1

0 1 2 3 4 5 6

Το πνεύμα συνεργατικότητας και ομαδικότητας

Η πίστη στη δυνατότητα να ακουστούν διαφορετικές φωνές μέσα σε μια ομάδα

Η δημιουργία διεπιστημονικών ομάδων

Η προσαρμοστικότητα και ευελιξία των επαγγελματιών που συμπράττουν σε ένα μουσειακό έργο

Η ικανότητα του επικεφαλής να συντονίσει την ομάδα και να διαχειριστεί κρίσεις

Η μεταξύ τους εμπιστοσύνη και ειλικρίνεια

Η δημιουργικότητα

Η ισότιμη ανταλλαγή απόψεων

Η ικανότητά τους να προσεγγίσουν τις μουσειακές συλλογές με διαφορετικούς τρόπους

Η πίστη γενικότερα στη σημασία της καλλιέργειας σχέσεων με την κοινωνία των πολιτών

Το πάθος κάθε επαγγελματία για το αντικείμενο εργασίας του

Ο καταμερισμός ρόλων και εξουσίας

Οι επιστημονικές τους γνώσεις

Η πίστη στη σημασία της δημιουργίας κοινωνικού κεφαλαίου

Η αυτογνωσία

Το οργανόγραμμα του έργου

Η επιμόρφωση του προσωπικού

Η πίστη στην καινοτομία (όχι απαραίτητα μόνο στην τεχνολογική)

Η υπομονή

Ο ρεαλισμός

Η ύπαρξη ικανού οικονομικού κεφαλαίου

Η αποφασιστικότητα

Το προσωπικό του όραμα και οι αξίες του

Η πίστη στη συμμετοχή εκπροσώπων από την κοινωνία των πολιτών κατά το σχεδιασμότης δράσης

Η μετριοφροσύνη

Η διαισθητικότητα

Η αναγνωρισιμότητα του μουσειακού οργανισμού

Γράφημα 4: Αξιολόγηση παραμέτρων για την επιτυχημένη ολοκλήρωση μιας μουσειολογικής εργασίας

(5=πάρα πολύ σημαντική, 4=πολύ σημαντική, 3= αρκετά σημαντική)

57

45

42

42

31

29

27

26

26

22

21

19

19

15

12

9

9

9

8

6

5

4

2

2

0

0

0

0 10 20 30 40 50 60

Το πνεύμα συνεργατικότητας και ομαδικότητας

Η ικανότητα του επικεφαλής της ομάδας να συντονίσει τα μέλη της και να διαχειριστεί κρίσεις

Η προσαρμοστικότητα και η ευελιξία των επαγγελματιών που συμπράττουν σε ένα μουσειακό έργο

Η δημιουργικότητα

Η δημιουργία διεπιστημονικών ομάδων

Οι επιστημονικές τους γνώσεις

Η ύπαρξη ικανού οικονομικού κεφαλαίου

Η πίστη γενικότερα στη σημασία της καλλιέργειας σχέσεων με την κοινωνία των πολιτών

Η πίστη στη δυνατότητα να ακουστούν διαφορετικές φωνές μέσα σε μια ομάδα

Η ικανότητά τους να προσεγγίσουν τις μουσειακές συλλογές με διαφορετικούς τρόπους

Το πάθος κάθε επαγγελματία για το αντικείμενο εργασίας του

Ο καταμερισμός ρόλων και εξουσίας

Το οργανόγραμμα του έργου

Η πίστη στη σημασία της δημιουργίας κοινωνικού κεφαλαίου

Η μεταξύ τους εμπιστοσύνη και ειλικρίνεια

Το προσωπικό του όραμα και οι αξίες του

Η ισότιμη ανταλλαγή απόψεων

Η πίστη στη συμμετοχή εκπροσώπων από την κοινωνία των πολιτών κατά το σχεδιασμό της δράσης

Η πίστη στην καινοτομία (όχι απαραίτητα μόνο στην τεχνολογική)

Ο ρεαλισμός

Η υπομονή

Η αυτογνωσία

Η διαισθητικότητα

Η επιμόρφωση του προσωπικού

Η αποφασιστικότητα

Η μετριοφροσύνη

Η αναγνωρισιμότητα του μουσειακού οργανισμού

Γράφημα 5: Επιλογή των πιο καταλυτικών παραμέτρων για την επιτυχημένη ολοκλήρωση μιας ομαδικής μουσειολογικής εργασίας

Γράφημα 4: Αξιολόγηση παραμέτρων για την επιτυχημένη ολοκλήρωση μιας ομαδικής μουσειολογικής εργασίας, σύμφωνα με τους συμμετέχοντες στην έρευνα (Επεξεργασία Μ. Μούλιου).

Γράφημα 5: Επιλογή των πιο καταλυτικών παραμέτρων για την επιτυχημένη ολοκλήρωση μιας ομαδικής μουσειολογικής εργασίας, σύμφωνα με τους συμμετέχοντες στην έρευνα (Επεξεργασία Μ. Μούλιου).

τευχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016 — 10 1

στόχο τη δημιουργία προσβάσιμου πο-λιτιστικού περιεχομένου προς όφελος του ενδιαφερόμενου κοινού. Σύμμαχοι έχουν σταθεί οι εξελίξεις που τρέχουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο στο χώρο του ψηφιακού πολιτισμού (και στις οποίες καλούμαστε να συμμετέχουμε ενεργά ως χώρα) και εμπόδια η τεχνοφοβική νοοτροπία και η τάση εσωστρέφειας, που λογικό είναι να παρατηρούνται, δε-δομένης της ανεπαρκούς στελέχωσης με εξειδικευμένο προσωπικό, της έλ-

λειψης ικανού αριθμού προγραμμάτων επιμόρφωσης και κατάρτισης του υφι-στάμενου προσωπικού, της (έως τώρα) αποσπασματικής–ευκαιριακής αντιμε-τώπισης προγραμμάτων τεκμηρίωσης/προβολής που έχει ως αποτέλεσμα, με τη λήξη των επιδοτούμενων έργων, να αποχωρεί το εκπαιδευμένο προσωπικό και να παύουν οι εργασίες».

Στη δεύτερη μεγάλη ενότητα ερωτη-μάτων προσπαθήσαμε να συλλέξουμε απόψεις και εμπειρίες που σχετίζονται με την ουσία της άσκησης του μουσει-ακού έργου, τις αξίες, τις δεξιότητες και τους διαμορφωτικούς παράγοντες που απαιτούνται για την επιτυχημέ-νη υλοποίησή του. Από τον όγκο των σχολίων που υποβλήθηκαν, σταχυο-λογούμε και παραθέτουμε συνθετικά γραφήματα όπου παρουσιάζονται κατά αύξουσα ταξινόμηση οι συχνότητες των σημαντικότερων προσωπικών αξιών που χαρακτηρίζουν τα υποκείμενα της μελέτης στην επαγγελματική τους ζωή (Γράφημα 2) καθώς και των τριών βασικότερων δεξιοτήτων που κατά την

άποψή τους θα πρέπει να διαθέτουν οι μουσειολόγοι (Γράφημα 3).

Παρατηρούμε και στις δύο περιπτώ-σεις ότι στην κορυφή των προτιμήσεων βρίσκονται αξίες και δεξιότητες που αναδεικνύουν τον σύνθετο χαρακτή-ρα της μουσειολογίας και του μουσει-ολογικού έργου, το οποίο απαιτεί την κριτική γνώση του επιστημονικού αντι-κειμένου, τη συνεχή ενημέρωση, την ερευνητική δράση και κατάρτιση των μουσειολόγων, καθώς και την ανάπτυ-ξη ιδιαίτερων αξιών που καθορίζονται από τον έντονα κοινωνικό, διεπιστη-μονικό και εξωστρεφή χαρακτήρα της μουσειακής εργασίας.

Στα Γραφήματα 4 και 5 παρουσιάζο-νται αντιστοίχως τα δεδομένα που αφο-ρούν στην αξιολόγηση που υπέβαλαν οι συμμετέχοντες για τη συμβολή συ-γκεκριμένων προεπιλεγμένων από τη γράφουσα παραμέτρων που επιδρούν στην υλοποίηση ενός μουσειακού έρ-γου. Στους συμμετέχοντες ζητήθηκε να αξιολογήσουν αυτές τις παραμέ-τρους καταρχήν με διαβάθμιση από το

06 Βιογραφικά αντικείμενα, ατομικές και συλλογικές ταυτότητες, καίρια σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα και το μουσείο ως χώρος διαλόγου και κοινωνικών διεργασιών. Από την έκθεση προσωπικών αντικειμένων μεταναστών στην Galerie des dons του Μουσείου Ιστορίας της Μετανάστευσης στο Παρίσι. Φωτ. Αρχείο Μ. Μούλιου.

06

Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο Λ Ο Γ Ι ΑΈρευνα

102 — teyχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016

5 (πάρα πολύ σημαντική) έως το 1 (κα-θόλου σημαντική) και στη συνέχεια να επιλέξουν τις τρεις πιο καταλυτικές για την επίτευξη του στόχου. Στο Γράφη-μα 4 η ταξινόμηση των παραμέτρων προκύπτει από τον μέσο όρο της αξι-ολόγησης κάθε παραμέτρου, ενώ στο Γράφημα 5 από το άθροισμα των τριών πρώτων επιλογών των πληροφορητών στο συγκεκριμένο ερώτημα. Παρατη-ρούμε ότι και στις δύο περιπτώσεις ως πιο σημαντική παράμετρος προ-κρίνεται το πνεύμα συνεργατικότη-τας και ομαδικότητας που θα πρέπει να διέπει τα μέλη της ομάδας. Άλλοι παράγοντες που κρίνονται ως ιδιαιτέ-ρως διαμορφωτικοί είναι η ικανότητα του επικεφαλής της ομάδας να συντο-νίζει τα μέλη της και να διαχειρίζεται κρίσεις, η προσαρμοστικότητα και η ευελιξία των επαγγελματιών που συ-μπράττουν σε ένα μουσειακό έργο, η δημιουργικότητά τους, η σύνθεση διεπιστημονικών ομάδων, ο εποικο-δομητικός διάλογος και η πολυφωνία που αναπτύσσεται στο πλαίσιο της δουλειάς τους. Παρατηρούμε, επίσης, ότι η ύπαρξη επιστημονικών γνώσεων, ως πιο αντικειμενική και απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχή υλοποίηση κάθε έργου, στο Γράφημα 4 βρίσκεται στην 13η θέση της κατάταξης και στο Γράφημα 5 στην 6η. Αν και βεβαίως κανείς δεν αμφισβητεί την αξία της, από τις απαντήσεις διαφαίνεται ωστό-σο ότι δεν αποτελεί πάντα την αναγκαία συνθήκη για την επιτυχή ολοκλήρωση μιας ομαδικής δουλειάς.

07 Το μουσείο σε μια συνεχή αλλαγή, η κοινωνία σε μια συνεχή αλλαγή, η τέχνη ως εκφραστής αλλαγών. To μήνυμα «Art changes, we change» υιοθετήθηκε με αφορμή τη λειτουργία της νέας πτέρυγας της Tate Modern στο Λονδίνο το 2016. Φωτ. Αρχείο Μ. Μούλιου.

08 Εκπαιδευτική επίσκεψη προπτυχιακών φοιτητών Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, στο πλαίσιο σεμιναριακού μαθήματος μουσειολογίας. Φωτ. Αρχείο Μ. Μούλιου.

ΒιβλιογραφίαEdson 2007: Edson G., «Pedagogy for the Future:

Defining the Competencies», ICTOP Annual Conference Papers, Vienna 2007.

Harbison 2000: Harbison R., Eccentric Spaces, MIT Press Edition, Cambridge MA 2000.

ICOM–ICTOP 2008α: ICOM–ICTOP, ICTOP Curricula Guidelines for Professional Development, Smithsonian Center for Education and Museum Studies, 2008 (διαθέσιμο online στη δ/νση http://museumstudies.si.edu/ICOM–ICTOP/index.htm).

ICOM–ICTOP 2008β: ICOM–ICTOP, The ICOM Basic Syllabus for Professional Museum Training, Smithsonian Center for Education and Museum Studies, 2008 (διαθέσιμο online στη δ/νση http://museumstudies.si.edu/

ICOM-ICTOP/comp.htm).

Livingstone 2013: Livingstone Ph., «Changing curricula. Adapting education programmes to a changing museum landscape», ICOM News 66/3–4 (2013), Ειδικό αφιέρωμα «Training Museum Professionals», σ. 12–13 (διαθέσιμο online στη δ/νση http://archives.icom.museum/icomnews2013/).

MacDonald 2006: MacDonald S., «Expanding Museum Studies: An Introduction», στο S. MacDonald (επιμ.), A Companion to Museum Studies, Blackwell Publishing, 2006 (ελλ. μτφ.: Μουσείο και Μουσειακές Σπουδές. Ένας πλήρης οδηγός, Εκδόσεις Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, 2012).

Μούλιου / Μπούνια 1999: Μούλιου Μ. / Μπούνια

07

08

τευχοσ 1 22 Δεκέμβριος 2016 — 103

Συμπερασματικά Στο βιβλίο The Careers Directory – the one-stop guide to professional careers (Reynolds / Mainstone 2009), το οποίο περιλαμβάνει συνοπτικές περιγραφές των περισσότερων επαγγελμάτων, το γενικό προφίλ του επιμελητή μουσείου περιγράφεται ως εξής: «Πρόκειται για άτομο που διαθέτει πραγματικό ενδι-αφέρον για την τέχνη και τα ιστορικά αντικείμενα, καλές οργανωτικές δεξι-ότητες, ικανότητα να ερμηνεύει και να τακτοποιεί εκθέματα με τρόπους ευ-φάνταστους, που θα ευχαριστούν τους επισκέπτες των μουσείων. Χρειάζεται ακόμη καλές επικοινωνιακές δεξιότη-τες, για την καλύτερη παρουσίαση ενός ειδικού θέματος είτε σε προφορικές διαλέξεις είτε σε γραπτά κείμενα, άρθρα, καταλόγους κ.λπ.». Ωστόσο, ο Robert Harbison στο βιβλίο του Eccentric

Spaces μας υπενθυμίζει: «Ο λόγος για τον οποίο δεν έχουν γραφεί οδηγίες χρή-σης λεξικών ή μουσείων είναι επειδή θα ισοδυναμούσαν με οδηγίες χρήσης του ανθρώπινου νου» (Harbison 2000, σ. 31). Είναι μια ενδιαφέρουσα επισήμαν-ση, αν και όχι απόλυτα ακριβής εφόσον η μουσειολογία αυτόν ακριβώς το σκοπό προσπαθεί να υπηρετήσει, να συγκρο-τήσει θεωρία και κανόνες πρακτικής με στόχο την καλύτερη προστασία και κατανόηση του υλικού ή άυλου κόσμου που μας περιβάλλει, ενώ η εξειδίκευση στη μουσειολογία στοχεύει στην όσο το δυνατό αρτιότερη προετοιμασία των μελλοντικών επαγγελματιών μουσείων.

Η εργασία στο μουσείο είναι πολυ-σύνθετη και η οριοθέτησή της απασχο-λεί όλους όσοι την επέλεξαν ως πεδίο έρευνας και εφαρμοσμένης πράξης. Επιπλέον, ο καλός επαγγελματίας,

ως γνωστόν, δεν διακρίνεται και δεν μπορεί να κρίνεται μόνο από τις γνώ-σεις του στο γνωστικό αντικείμενο που υπηρετεί αλλά και από σημαντικές δε-ξιότητες (κάποιοι τις χαρακτηρίζουν «μαλακές/soft»), που σχετίζονται άμεσα με την προσωπικότητά του, το πάθος και την ενεργητικότητά του στη ζωή και στην εργασία, και γενικά τη συναισθηματική του νοημοσύνη, η οποία αναλύεται σε πολλές επιμέρους δεξιότητες, όπως αυτές της ανάπτυξης εμπιστοσύνης προς τους άλλους, της διαισθητικότητας, της δυνατότητάς του να ασκεί εποικοδομητική κριτι-κή, της καλλιέργειας διαπροσωπικών σχέσεων, της δημιουργικότητας, της προσαρμοστικότητας, της ενσυναίσθη-σης, της αυτογνωσίας κ.ά. Τα δεδομένα της έρευνας επιβεβαιώνουν αυτές τις απόψεις.

Σημειώσεις* Εκτενέστερη εκδοχή του άρθρου είναι

διαθέσιμη στον δικτυακό τόπο του περιοδικού Αρχαιολογία και Τέχνες (www.arxaiologia.gr), με τίτλο «Χαρτογραφώντας τις επαγγελματικές πορείες των μουσειολόγων στην Ελλάδα», 1.9.2014.

1 Για τη συζήτηση που διεξάγεται τα τελευταία χρόνια στους κόλπους της Διεθνούς Επιτροπής για την Επιμόρφωση του Προσωπικού στα Μουσεία (International Committee for the Training of Personnel–ICTOP του ICOM), βλ. ενδεικτικά Livingstone 2013, ICOM–ICTOP 2008α, 2008β, Suchy 2002 και 2004, Teather 2001, 2007 και 2008, Edson 2007, Segger 2007, Tlili 2008. Βλ. επίσης MacDonald 2006, Μούλιου / Χατζηνικολάου 2003, Μούλιου /

Μπούνια 1999, Σκαλτσά 2010 και 2014.2 Συγκεκριμένα, άνω του 1/3 του δείγματος

(25 πληροφορητές) εργάζονται σε υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, το 1/8 (10 πληροφορητές) σε μουσειακούς οργανισμούς με έμμεση ή ουδεμία σχέση με το αρμόδιο Υπουργείο (δηλαδή σε μουσεία τοπικής αυτοδιοίκησης, πανεπιστημιακά, ιδιωτικά ή και εκτός Ελλάδος), ενώ το 1/5 περίπου σε εκπαιδευτικούς φορείς όλων των βαθμίδων (από την προσχολική έως την τριτοβάθμια). Το 37% του δείγματος είναι απόφοιτοι του ΠΜΣ «Μουσειακές Σπουδές» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και το 17% του ΠΜΣ Μουσειολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώ το

33% είναι απόφοιτοι μεταπτυχιακών προγραμμάτων μουσειολογίας από Πανεπιστήμια του εξωτερικού, με προεξέχον αυτό του Πανεπιστημίου του Leicester. Το δείγμα αντανακλά επίσης την επιλογή της μουσειολογίας ως μεταπτυχιακής εξειδίκευσης από πτυχιούχους διαφόρων επιστημονικών πεδίων, πρωτίστως της αρχαιολογίας (σε ποσοστό 45%), ενώ ακολουθούν η συντήρηση έργων τέχνης (18%), τα παιδαγωγικά (7%), η αρχιτεκτονική (6,1%), οι θεατρικές σπουδές (3,7%), καθώς και μεμονωμένες περιπτώσεις πτυχιούχων Φιλολογίας, Νομικής, Ιστορίας της Τέχνης, Πλαστικών Τεχνών, Θεωρίας των Επιστημών, του Ανοικτού Πανεπιστημίου (Σπουδές Ευρωπαϊκού Πολιτισμού).

Α., «Ο Επαγγελματίας του Μουσείου», Αρχαιολογία και Τέχνες 71 (1999), σ. 37 (διαθέσιμο online στον δικτυακό τόπο του περιοδικού, www.arxaiologia.gr).

Μούλιου / Χατζηνικολάου 2003: Μούλιου Μ. / Χατζηνικολάου T., «Για την επιμόρφωση στα Μουσεία: Σκέψεις με αφορμή το Ευρωπαϊκό Επιμορφωτικό Πρόγραμμα MUSEO–MED», Εθνογραφικά 12–13 (2003), σ. 261–266.

Reynolds / Mainstone 2009: Reynolds K. / Mainstone J., The Careers Directory 2009/2010 – the one-stop guide to professional careers, Cambridge Occupational Analysts Ltd, 2009.

Segger 2007: Segger M., «Reinventing the Profession», ICTOP Annual Conference Papers, Vienna 2007.

Senge 1994: Senge P., The Fifth Discipline. The Art

and Practice of Learning Organisation, Doubleday Business, 1994.

Σκαλτσά 2014: Σκαλτσά Μ., «Για μια "νέα" μουσειολογία στην Ελλάδα», δημοσίευση στο ηλεκτρονικό περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες (www.arxaiologia.gr), 30.6.2014 (Αφιέρωμα, επιμ. Μ.Μούλιου: Τα μουσεία και η μουσειολογία στη σύγχρονη κοινωνία. Νέες προκλήσεις, νέες σχέσεις, Μέρος Α’).

Σκαλτσά 2010: Σκαλτσά Μ., «Εφαρμοσμένη και θεωρητική μουσειολογία στην Ελλάδα», Ilissia 5–6 (2010), σ. 60–63.

Suchy 2004: Suchy S., Leading with Passion. Change Management in the 21st Century Museum, AltaMira Press, 2004.

Suchy 2002: Suchy S., «Personal Change and Leadership Development: A Process of Learning

how to Learn», ICOM Training of Personnel Studies Series 10, UNESCO, Paris 2002, σ. 15–16.

Teather 2008: Teather L., «Museum Studies Borderlands: Negotiating Curriculum and Competencies», ICTOP Annual Conference Papers, Lisbon 2008.

Teather 2007: Teather L., «Rethinking Museum Studies Pedagogy: The Critical Reflective Practitioner», ICTOP Annual Conference Papers, Vienna 2007.

Teather 2001: Teather L., «Transforming Museum Studies: Educating Museologists for Cultural Diversity», ICTOP Annual Conference Papers, Barcelona 2001.

Tlili 2008: Tlili A., «Efficiency and Social Inclusion: Implications for the Museum Profession», ICTOP Annual Conference Papers, Lisbon 2008.